Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Oqaluuserisassani immikkoortoq 10-1		[ Ataatsimiinnerit ] [ Tilbage ] [ Op ] [ Næste ]
Siullermeerneqarnera	Aappassaanneerneqarnera		Pingajussaaneerneqarnera

Pingasunngorneq 28. maj 1997 nal. 13.00

 

Oqaluuserisassani immikkoortoq 10.

 

Naalakkersuinikkut aningaasarsiornikkullu ingerlatsineq pillugu nassuiaat.

(Naalakkersuisut Siulittaasuat)

 

 

 

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Inatsisartut Siulittaasuat Jonathan Motzfeldt.

 

Lars Emil Johansen, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Naalakkersuisut sinnerlugit matumuuna 1997-imut aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat saqqummiutissavara.

 

Kalaallit Nunaata aningaasaqarniarnera ajunngitsumik ingerlavoq. Inuiaqatigiit aningaasaqar­nerat pissutsit atuuttut ingerlanerannit pitsaasumik sunnersimaneqarpoq. Aningaasaqarniarner­mit takussutissat arlallit tamatuma eqqortuuneranut uppernarsaataapput.

 

Aningaasatigut isertitat ukiuni kingullerni annertuumik pitsanngoriartorsimapput. Tamanna ilaatigut takuneqarsinnaavoq Landskarsip 1996-imut naatsorsuutai qiviaraanni. Tassani aki­leraarutitigut isertitat 79 mio. koruuninik qaffariarsimapput. Tassa 1995-imut sanilliullugu 7% sinnerlugu qaffariarsimallutik.

 

Aamma aningaasatigut isertitat qaffariarnerat nunap immikkoortuini tamani malunniussimavoq aammalu takuneqarsinnaalluni isertitanut akileraarusiassanut tunngaviusoq takussutissartalim­mik qaffariarsimasoq.

 

1992-imiit nunanik allanik niueqateqarnitsinni angusavut pitsanngoriartorsimapput. Kalaallit Nunaata nunanut allanut tunisartagai, nunanit allanit pisiarisartakkanit annertusiartornerupput. Tamatuma saniatigut nunanit allanik pisiarisartakkavut pillugit nalunaarsuutini takuneqarsinnaa­voq nunanit allanit pisiarisartakkatsinnut aalajangiisuulluinnartuusoq aningaasaqarnikkut pissutsit ullutsinnut atuuttut pitsanngoriartorsimanerat. Tassami nunanit allaniit pisiarisartakkat­ta amerliartornerannut annertuumik patsisaasimammat,  illuliortiternermut sanaartornermullu atortussanik pisiortorneq.

 

Suliffissaaleqineq suli  annikilliartorpoq. Ukiuni kingullerpaani suliffissaaleqinerup appariartor­nera ukiunut siuliinut sanilliullugu kingaallaamisimagaluartoq, suliffissaaleqinerup annikilliar­tornera suli ajunngitsumik ingerlavoq, tassalu suliffissaaleqisut suli ikiliartortuarput.

 

Ukiuni aggersuni Naalakkersuisut imaannaanngitsumik suliassaqarput, tassalu suliffissaqartitsi­nerup annertusiartortittuarnissaanik. Taamaattumik Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat aningaa­saqarnikkut killiffiup pitsanngoriartornera suliffissarsiortunut iluaqutaajuassasoq.

 

Nunatsinni aningaasat nalikilliartornerat unammilleruminaatsumik appasippoq. Januar 1997-imi pisisartunut akigitinneqartunik naatsorsuinermi kingullermi aningaasat nalikillinerat, tassa inflation,  ukiumut 0,5%-iusimavoq. Tamatuma takutippaa Naalakkersuisut aningaasartuuteqari­aatsimik ingerlatsinerat aammalu akileraarutitigut akitsuutitigullu ingerlatsinerat pitsaasumik sunniuteqarluarsimasut.

 

Aningaasat nalikilliartornerisa appasissusiat nunanut allanut unammillersinnaanitsinnut nukittor­saataavoq aammalu sulinermik inuussutissarsiuuteqartut akissarsiaasa, ataatsimut isigalugu pisissutaasinnaanerata pitsanngoriartorneranut iluaqutaalluni.

 

Aammattaaq pisortat aningaasaqarnerisa ineriartornerat pitsaasumik ingerlavoq. Namminersor­nerullutik Oqartussat naatsorsuutitigut angusaat 1993-imiit 1996-imut ukiut tamaasa sinneqar-tooruteqarfiusarsimapput. Tamatumunngalu patsisaavoq aningaasatigut isumatusaartumik ingerlatsisoqarsimanera.

 

Aningaasatigut  maanna  ingerlatsinerup  kingunerisimavaa  nunanut allanut akiitsutta piler­saarutit malillugit akilersorneqarsinnaanerat. Maannarpiaq akiitsuvut 990 mio. kr.-nit missaan­niipput, tassanilu ilassutigissavara ukiualunnguit matuma siornatigut akiitsuvut 2 mia. missar­luinnaaniissimammata.

 

Ukiut  arlallit  ingerlaneranni aningaasaativut sinneqartooruteqartittarsimavavut, nunanut al-lanut akiitsut ikilisissimallutigit kiisalu aningaasarsiornikkut qaffakkiartorneq pilersissimalluti­gu.

 

Aammattaaq ukiuni aggersuni naatsorsuutigaarput Landskarsip aningaasaqarnera pitsanngoriar­torumaartoq. 1997-imi amigartooruteqarnissamik ilimagisaq ilaatigut mittarfiliortiternerup pilersaarutigineqaqqaartunik allaanerusumik pilertussusilimmik ingerlarnganik patsiseqarner­paasoq,  eqqaassanngikkaanni  aningaasanut inatsisini sinneqartooruteqartarnissaq naatsorsuuti­gineqarpoq.

 

Naalakkersuisut pilersaarutigiuarpaat nunanut allanut akiitsut nungullugit akilerneqarnissaat, taamaalilluni ukiuni aggersuni aningaasaqarniarnikkut nammineersinnaassuseqarnerput alliartor­sinnaaqqullugu.

Europami Naalagaaffiit aningaasarissaartut Europamilu aningaasarsiornikkkut suleqatigiinnermi piumasarineqartut sanilliutissagutsigit, oqaatigisariaqarparput Kalaallit Nunaat aningaasarsior­nikkut patajaatsumik ingerlasoq maanna aammalu ukiuni aggersuni ingerlalluaannarumaarluni  aningaasat nalikilliartornerat,  akiitsoqalertarneq ukiullu ingerlaneranni aningaasarsiornikkut angusarineqartut eqqarsaatigalugit.

 

Ukiuni kingullerni kommunet aningaasaqarniarnerat pitsanngoriartorsimavoq, aamma 1996 kommunet sinneqartooruteqarlutik anigorsimavaat. Kommunet isertitaat qaffariartortuarsimap­put ukiuni 1993-imiit 96-imut. Malunnaatilik pitsaasoq tassaavoq kommunet akileraarutinik isertitaqarnissamut tunngavissaasa pitsanngoriarsimanerat. Tamanna takussutissaavoq maanna aningaasaqarnikkut pitsanngoriartornermi pissutsit nunap ilaani aalajangersimasuinnarni atuutinngimmata.

 

Maluginiagassaq nuannaajallannartoq kommunet aningaasaqarniarnerannut tunngasoq alla tassaavoq, kommunet sanaartornermut aningaasaliissutaasa ukiuni tulleriiginnarni marlunni qaffakkiartorsimanerat.

 

Neriuutigaarput Naalakkersuisut kommunellu peqatigiillutik suliniutinik aallartitsisimanerisa, nunap aningaasaqarniarnerata siuariartornissaanut ajunngitsumik sunniuteqarnissaat.

 

Aningaasartuutissanik missingersuusiornermi suleqatigiittarneq pisortallu aningaasaliisarnerisa  ataqatigiisinneqartarnerat, suliniutaapput pisortat aningaasaqarnerisa atorluarneqarnissaannik qularnaarinnittussat.

 

Aamma nunani allani aningaasatigut suleqatigisatta Kalaallit Nunaata aningaasaqarnera tutsu-vigalugu oqaatigisarpaat. Ingerlatseqatigiiffiit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut  nunani allani aningaasaliisarfinnut pitsaasunik iluaqutissaminnillu isumaqatigiissuteqarsinnaa­sarput, ilaatigut nunatta aningaasaqarnerata ataatsimut isigalugu tutsuviginartuunera patsisaallu­ni.

 

Naalakkersuisut inuussutissarsiutinik siuarsaaniarnerit arlallit aallartissimavaat,  aningaasaqar­nitta aaqqissugaanerata ineriartorteqqinnissaa anguniarlugu. Tamannalu aqqutigalugu inuiaqati­giinni aningaasanik isertitaqarnissaq siammasinnerusunngortikkumallugu, taamaaliornikkut aningaasaqarniarnerput aalisarnermik inuussutissarsiuteqarnermik allannguutinut malussarissu­mik tunngaveqaannarpallaarunnaarsinniarlugu.

 

Tamatumunnga atatillugu Naalakkersuisut aatsitassarsiornermi suliniutit ingerlateqqippaat, tamatumani ineriartorneq neriunaatilik aalajangiussimaniarlugu.

 

Naalakkersuisut aalajangiullugu anguniarpaat aatsitassanut tunngasutigut aqutsinerup januarip  aallaqqaataani 1998-imi oqartussaaffigilernissaa, taamaaliornikkut tamatumuuna ineriartorneq pitsaanerpaamik periarfissikkumallugu. Tamatuma saniatigut Naalakkersuisut siunnersuuteqar­put Platinova A/S - tassani piginneqataaneq annertusillugu aningaasaliisoqaqqissasoq, aatsitassa­nik ujarlernissamut atugassanik, taamaaliornikkut nunani allani aningaasaliisartut aamma kajumernerulersinnissaat neriuutigalugu.

 

Aalisarneq eqqarsaatigalugu aalisakkanik ilisimatuut siunnersuereernerisa kingornatigut Naa-lakkersuisut aalajangiussimavaat 1997-imi raajartassat katillugit amerlassusaat - tassa raajanut TAC 1996-imisut iinnassasoq. Biologit raajaqassusianik naliliinerat malillugu raajarniarnermi aningaasannassinnaassuseq ukiunut kingullernut sanilliullugu pitsaanerussangatinneqarpoq.

 

Naalakkersuisut saattuaqassutsimik ilisimatuussutsikkut misissuititsilersimapput, tamatumani anguniarlugu aalisarnermik inuussutissarsiuteqarnermi pisassat assigiinngitsut amerlanerusut tunngavigineqalersinnaanissaat taamaalillunilu aningaasarsiorsinnaanerup pitsaanerulersinneqar­nissaa.

 

Naalakkersuisut suliffeqarfissuaq Royal Greenland A/S peqatigalugu sulissutigaat, Royal Greenland A/S-ip aalisakkanut suliffissuaataasa pissutsinut naleqqussarneqarnissaat, tassa tunisassiassat amerlassusiinut naleqquttumik naammassisaqarsinaassuseqarnissaat.

 

Suliniummi anguniagaavoq Royal Greenland A/S-ip nioqqutissiorsinnaassusiata pisassarititaa-sunut naleqqussarneqarnissaa. Siunnersuummi siunertaavoq raajanik nioqqutissiornerup suliffissuarnut ikinnerusunut suliassanngortinneqarnissaa aammalu maannakkut raajanik nioqqutissiornerup ilaata nioqqutissiassanut allanut sanngutinneqarsinnaanissaa.

 

Landskarsimiit tapiissuteqartarnitsigut anguniarparput naleqqussaanerup kinguneranik Royal Greenlandimi suliffissat 262-it qulakkeerneqarnissaat,  tamatumalu peqatigisaanik suliffeqarfiup nunanut allanut unammillersinnaassusiata innarlerneqannginnissaa qulakkeerniarsimallutigut­taaq.

 

Aamma takornariartitsinerup ineriartornera qaffassaqqikkumallugu Naalakkersuisut arlalinnik suliniuteqarput.

 

Naalakkersuisut akunnittarfeqarnermut aningaasalersuinissamut aningaasaateqarfimmik piler-sitsinermikkut anguniarpaat unnuiffiusinnaasut amerlisarnissaat, takornariartitsisarneq pillugu nassuiaammi inassutigineqarsimasutuut. Tamatuma saniatigut takornariartitsisarnermi  suliniute­qartunut tapiisarneq pilersinneqarsimavoq.

 

Aamma Naalakkersuisut neriuutigaat KNI-p nutaamik aaqqissuunneqarnera inuussutissarsiutiti­gut ineriartornermut pitsaasumik sunniuteqarumaartoq.

 

Aaqqissuusseqqinnerup kingunerisaanik suliffeqarfik pitsaanerulissaaq naammassisaqarsinnaa­nerulerlunilu taamalu patajaallisarnissaminut periarfissarinnerulerlunilu  ukiut alimasinnerusut isigalugit aningaasatigut qaffakkiartornermut amerlanerillu suliffeqalernissaannut ikorfartuutin-ngussalluni.

 

Tamatuma saniatigut nutaamik aaqqissuussinerup kinguneranik, assersuutigalugu ilaasunik a-ngallassinerup ilaatigut namminersortunit ingerlanneqartalernissaa periarfissaqalernerulissaaq, taamatut suliniuteqarnikkut sumiiffinni ataasiakkaani inuussutissarsiornikkut ineriartoqqinnissaq periarfissinneqassaaq. Tamannalu Kalaallit Nunaata aningaasaqarniarnerani namminersortut peqataanerulernissaanik Naalakkersuisut anguniagaannut naapertuulluinnarpoq.

 

Inuiaqatigiinni attaveqaqatigiinneq pilersuinerlu ineriartortinniarlugit Naalakkersuisut aalajan­gersimasumik siunniussillutik ingerlatsiinnarniarpaat, inuussutissarsiutit sineriammilu innuttaa­sut sullinneqarnerisa pitsaanerpaanissaat anguniarlugu.

 

Maanna Inatsisartut ataatsimiinneranni siunnersuutigineqarpoq nunap immikkoortuini assigiin-ngitsuni arfinilinnik mittarfiliortoqassasoq kiisalu Qaanaami mittarfiliortoqarluni.

 

Tamatumunnga atatillugu Naalakkersuisut sulissutigaat angallasseriaaseq ataasiinnaanerusoq atorlugu angallasseriaaseqalernissaq, angallannerup pitsaanerulernissaa angujumallugu. Naalak­kersuisut aamma eqqarsaatigaat sinerissami helikopterit aqqusaartagaasa tallimaasut pitsanngor­saaffigineqarnissaat, sinerissap ilaani allani angallannermut akuliukkiartornissaat siunertaralugu.

 

Tamakkua saniatigut Naalakkersuisut qaammatini qaangiuttuni kalaallit timmisartunik angallas­sinikkut sunniuteqalernerulernissaat pimoorullugu sulissutigisimavaat. Maannangaaq salliutillu­gu taasinnaavarput isumaqatigiissutaammat SAS-ip nunatta Danmarkillu akornanni Atlantikoq qulaallugu timmisartuussisarnermi kisermaassinerata atorunnaarsinneqarnissaa.

 

Naalakkersuisunullu pingaartuuvoq aningaasaqarniarnerup ineriartornerata ingerlatinneqarnissaa  inuuniarnikkut suliniutit inuuniarnermik pitsanngortitsisussat oqimaaqqatigiissaariffigalugit.

 

Naalakkersuisut anguniagaat ersarippoq,  tassa: Inuiaqatigiinni aningaasatigut qaffakkiartorner­mi angusat, inuiaqatigiinni innuttaasut sumiluunniit inissisimasut tamarmik iluaqutigisaria­qaraat.

 

Tamatumunnga tunngatillugu Naalakkersuisut sulissutigaat ilinniartitaanerup patajaallisarneqar­nissaa ineriartorteqqinneqarnissaalu, meeqqat atuarfianni ilinniartitaanernilu ingerlaqqiffiusuni.

Meeqqat atuarfiat eqqarsaatigalugu suliniutigineqarpoq atuartut piginnaasaqarnerulernissaat,  ilaatigut qarasaasiaqarnerup iluani inuussutissarsiornermut isernissaanni piumasaqaataajumaar­tussat eqqarsaatigalugit.

 

Ilinniaqqittarnerit ingerlaqqittarnerillu pillugit Naalakkersuisut anguniarpaat ilinniartitaanerit aaqqissuunneqartassasut inuiaqatigiinni ineriartornermut suliffeqarfiillu piumasaqataannut naapertuuttumik.

 

Naalakkersuisut ersarissumik anguniagaraat isumaginninnerup pitsaanerulernissaa. Taamaattu­mik Naalakkersuisut 1995-imi isumaginninnermik iluarsaaqqinnissamut ataatsimiititaliarsuar­mik pilersitsipput, inuit atugarisaat pillugit naliliisussamik. Ataatsimiititaliarsuup isumaliuutis­siissutaa Inatsisartut ataatsimiinneranni matumani siusinnerusukkut saqqummiunneqarlunilu oqaluuserineqareerpoq.

 

Nalunngilarput innuttaaqatitta utoqqalisut amerliartuinnarnerat ukiuni aggersuni sammisassaaju­maartoq annertooq. Taamaattumik ukiuni aggersuni aningaasatigut ingerlatsinitta isumaliuutigi­neqarnerani, utoqqarnut tunngasut salliutinneqarnerpaanut ilaasartussaassapput.

 

Tamatuma saniatigut Naalakkersuisut pingaartippaat meeqqat inuusuttullu atugarisaasigut pitsanngorsaajuarnissaq, pinaveersimatitsisarnerup ineriartortinneqaqqinnissaa aammalu innarluuutillit sullinneqarnerisa pitsanngorsarnissaat.

 

Naalakkersuisut inuiaqatigiinni atugarissaarnerulernissamik siunertaqarlutik ingerlatsineranni pingaartitaasut allat ilagaat peqqinnissamut tunngasut patajaallisarnissaat. Tamatumani tunnga­vissat pingaarnerpaat ilagaat sulisorisat aalajaatsuunissaat, taamaattumik Naalakkersuisut arlalinnik suliniuteqarput peqqinnissaqarfimmi sulisussarsiornermut ilinniartitsinermullu tunngasunik. Aamma pingaartipparput peqqinnissamut tunngasutigut pilersaarusiortarnermi aqutsinermilu sakkussat pitsaanerusut atulernissaat taamaalillunilu aningaasaliissutaasimasut iluanni sapinngisamik annerpaamik naammassisaqarsinnaassuseq angujumallugu.

 

Inuiaqatigiinnut kalaallinut avatangiisit eqqiluitsuunissaat minguitsuunissaallu pingaarnerpaanut ilaapput. Ilaatigut tamutumunnga pissutaavoq innuttaasut peqqissuunissaat avatangiisinut tunngasutigut isumatuumik ingerlatsinissamik tunngaveqarmat. Kisiannili aamma inuussutissar­siutigut ineriartortitsinitsinni nunanullu allanut niuernitsinni aalajangiisuulluinnartuummat pitsaassuseq avatangiisitta minguitsut naqissusigaat.

 

Taamaattumik pingaaruteqarpoq avatangiisinut tunngasutigut aaqqittariaqartagassavut pillugit atorluarsinnaasumik siunissamullu ungasinnerusumut isigisumik periusissiornissarput. Tamanna tunngavigalugu Naalakkersuisut ilaatigut misiliutigalugu Qaqortumi eqqagassanut ikuallaavilior­nissamik suliniuteqarput, tassani paasisat misilittakkallu tunngavigalugit illoqarfinni allani sanaartornissaq siunertaralugu.

 

1996-imi upernaakkut Inatsisartut ataatsimiinneranni nioqqutissat sullissinerlu pillugit  Inatsisar­tuni oqaluuseralugit aallartippavut. Tamatuma kingorna Naalakkersuisut  arlalinnik  ataatsimii­titsisareerlutik suleqatigiissitaliorput inuussutissarsiuutinik ingerlatsisunik aningaasaqarniarner­mullu tunngasunik ilisimatusarfinneersunik ilaasortalimmik, assigiimmik akeqartitseriaatsimik atuuttumik naliliisarlutik mississueqqissaartussanik,  ajornanngippallu tamatumunnga taarsiullu­gu periusissanik nammaqatigiilluni ingerlatsinermik qulakkeerisumik atorsinnaasunik siunner­suuteqartussanik.

 

Suleqatigiit qanittukkut nalunaarusiartik Naalakkersuisunut tunniuppaat. Tassanilu inerniliinerit aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaammi aamma ilanngunneqarput.

 

Suleqatigiit siunnersuutigaat sumiiffinni  aningaasaqarniarnikkut tamakkiisumik unammilleqati­giiffiusunik pilersitsisoqassasoq, taakkunanilu assigiimmik akeqartitseriaaseq atorunnaarsinne­qassasoq. Tamakkiisumik unammilleqatigiiffiusuni assigiimmik akeqartitseriaatsip atorunnaar­sinneqarnerata siunertaraa unammilleqatiginnermik tunngaveqarluni akeqartitseriaatsip suliffe­qarfiit aningaasartuuteqassusiviinik ersitsissisup tunngavissaqartinnissaa.

 

Ilimagineqarpoq assigiimmik akeqartitseriaatsip atorunnaarsinneqarnerata kingunerissagaa tamakkiisumik unammilleqatigiiffiusuni suliffeqarfiit aningaasartuutigarsartagaasa annertuumik  annikillinissaat pisisartunullu akigitinneqartut appariarnissaattaaq.

 

Tamatuma saniatigut Suleqatigiit tikkuarpaat tamakkiisumik unammilleqatigiiffiusuni assigiim­mik akeqartitseriaatsip atorunnaarsinneqarneratigut, aningaasaqarniarnikkut annertuumik qaf-fakkiartortoqarnissaanut periarfissaqalissasoq, suliffeqarfiit aningaasartuuterpiaat annikilligaat­siartussaammata. Aningaasartuutit  annikillilernerisigut nunatsinni suliffeqarfiit unammillersin­naanerat pitsaanerulissaaq. Suleqatigiit isumaat malillugu tamakkiisumik unammilleqatigiiffiu­suni aningaasaqarniarnikkut qaffakkiartorneq, nuna tamakkerlugu aningaasaqarniarnikkut qaffakkiartornermut sakkortusaataassaaq, pissutigalugu  kommunet amerlanerusut tamakkiisu­mik unammilleqatigiiffiusunut ilaarusulissammata aammalu sunniutit  pitsaasut,  soorlu pisiassat akikillineri tamakkiisumik unammilleqatigiiffiusup avataanut tunuluutissammata.

 

Tamakkiisumik unammilleqatigiiffiusuni assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsinneqarnerata kingunerisaanik tapiiffigeqatigiittarneq peerneqartussaammat,  siunnersuutigineqarpoq tamak­kiisumik unammilleqatigiiffiusuniinnaq akileraarutinik qaffaanikkut imaluunniit nuna tamakker­lugu akileraarutinik qaffaanikkut aningaasat pisariaqartinneqalersussat pissarsiariniarneqassasut.

 

Innuttaasunut tamakkiisumik unammilleqatigiiffiusuni najugaqartunut assigiimmik akeqartitsi­nerup atorunnaarnera, akissarsiat pisissutaasinnaanerata pitsaanerulerneranik kinguneqartussaa­voq, akileraarutitigut matussusiinissaq sorlerluunniit toqqarneqaraluarpat.

 

Tamakkiisumik unammilleqatigiiffiusut avataanni najugaqartunut nuna tamakkerlugu akileraa-rutip qaffanneqarnera,  akissarsiaqqortuut akissarsiaasa pisissutaasinnaanerannut annikillissu­taassaaq.

 

Naalakkersuisut assigiimmik akeqartitseriaatsip nutarterneqarnissaa ammaffigaat inassutigalu­gulu, suleqatigiit siunnersuutaattuut sumiiffinnut immikkoortitsinissamut najoqqutassatut killiliussat tunngavigalugit assigiimmik akeqartitseriaatsip nutarterneqarnissaa suliareqqinneqas­sasoq. Nutarterinermi aamma ilaasariaqarput akissarsiakinnerpaat akitigut iluarsaaqqinnerup kingunepiloriataarsinnaasaanik taarsiivigineqarnissaannut periusissat, immaqa akissarsianut akileraarutitaqartussanut inummut ilanngaatip qaffanneratigut.

 

Inatsisartut 1998-imi upernaakkut ataatsimiinnissaanni Naalakkersuisut Inatsisartunut saqqum­miutissavaat,  assigiimmik akeqartitseriaatsip nutarterneqarnissaanut iliuusissanik pilersaarut, ilaatigut piffissalersuinissamut aammalu kommunenut suliffeqarfinnullu isumaqatigiinniarnerit ingerlanneqarnissaannut siunnersuutinik imaqartoq.

 

Taamaalilluta ullumikkut killiffigaavut naalakkersuinikkut aningaasaqarniarnikkullu eqqarsaa­tersuutit pingaartut arlaqartut, ukiuni aggersuni suliassatsinnut imaannaanngitsunut tunngassute­qartut. Tassalu siunissaq alimasinnerusoq isigalugu aningaasaqarnikkut siuariartornissarput tamatumalu peqatigisaanik atugarissaassutsitta sapinngisamik amerlanerpaanut iluaqutaasumik  pitsanngoriartortittuarnissaa.

 

Taamaattumik ukioq manna aningaasanut inatsisip suliarineqarnerani pisariaqassaaq aningaasat atorsinnaasatta sukumiisumik pingaarnersiuilluni tulleriiaavigineqarnissaat tamatumalu peqati­gisaanik aningaasaliissutitta inuiaqatigiinnut iluaqutaanerpaanissaat qularnaarniarlugu niuernik­kut tunngavissanik pitsaanerpaanik pilersitsiortornerput nangittumik ingerlateqqissallugu.

 

Taamatut oqaaseqarlunga 1997-imut aningaasaqarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat Inatsi­sartunut oqaluuserisassanngorlugu saqqummiuppara Naalakkersuisut sinnerlugit, neriullunga oqallinnermut pitsaasumut aallarniutaasinnaassasoq.

 

Jonathan Motzfeldt, Siumup oqaaseqartua:

Siumumit saqqummiussaq ima oqaaseqarfigissavarput:

 

Naalakkersuisut aningaasarsiornikkut politikkerisaat tassaasarpoq naalakkersuinermi ingerlatsi­nerit soqutiginarnerpaat ilaat, taamaakkamilu Inatsisartuni piinnarani nunatsinni innuttaasunit soqutigineqaannarani avatitsinnili alaatsinaattunit  aamma malinnaaffigineqarnerpaanut  ilaasoq.

Nalunaarusiatut ittoq manna nunatta aningaasatigut tamakkiisumik ersiutigisarmagu,  aammalu kommuneni taamatullu aamma Namminersornerusut suliffeqarfiini ingerlassaanni annertuuni pissusiusunik ersersitsisarluni.

 

Tupinnanngitsumik uatsinnullu Siumumi naalakkersuinikkut ukiuni arlaqaqisuni annerpaamik akisussaasuusimasunut nuannaajallannarpoq toqqissisimanarlunilu ullumikkut Naalakkersuisut  Siulittaasuata naalakkersuinermut aningaasarsiornikkut politikkip killiffia ingerlaqqinnissaalu pillugit nassuiaatigisai.

 

Aningaasarsiornikkut tunngavigisavut,  tassalu avammut niuernerput, malunnartumik qujanar-tumillu siumukarlunilu alliartorpoq  tamatumunngalu sanilliullugu nioqqutissanik eqqussuiner­put ukiumut siulianut sanilliussinikkut milliartorluni. Aammalu maluginngitsuugassaanngilaq suliffissanik pilersitsiortorneq tunngaveqarmat sanaartugassanik annertusaanermik kiisalu aningaasat naleerukkiartornerisa unikaallatsitaasimanerannik.

 

Tamakku ilaatigut anguneqarsinnaasimammata tunngavigisaasoq manna Siumumi aamma ilisimavarput, tassa kattuffissuit SIK atorfillillu kattuffiat allallu paaseqatigalugit tamanna ingerlanneqarsimammat. Tamanna Siumumut pingaartutut isigiinnarnagu aammali akisussaaqa­tigiinnermik inuiaqatigiinni uatsitut ittuni ineriartortitsinermi pingaarluinnartutut isigaarput tapersersorlugulugu.

 

Piffissaq manna atorlugu Siumumit kattuffiit akisussaaqataanerminnik takutitaqartarsimanerat  qujassutigaarput sulilu siunissami paaseqatigiittarnitta ingerlaannarnissaa aamma neriuutigalu­gu.

 

Landskarsip qanoq isikkoqarnera paasereeraluarlugu - tassami ingerlalluartutut oqaatigisariaqar­mat - aamma pinngitsoorumanngilagut Siumumit toqqissisimanartutut isigisarput manna erseqqissaatigissallugu, tassalu nunanut allanut akiligassatta 990 mio. kr.-nit missaannik amerlassuseqartut,  akisussaassuseqartumik taarsersornerat ingerlanneqartoq  assut toqqissisi­massutigigatsigu tamannalu oqaatigerusullugu.

 

Siuliini taaneqartut pissusissamittut ingerlaannassappata, tamannalu qularinngilarput siunnerfi­gineqartoq Naalakkersuisut saqqummiussaanni, taava aningaasat naleerukkiartornerisa unitsisi­manissaat, avataaniit attartornaveersaarnerit minnerunngitsumillu ukiumoortumik aningaasartuu-tissat aaqqissuuttarneranni Inatsisartuni partiit akornanni paaseqatigiittumik ingerlaneq nangeqqittariaqaripput kialluunniit takusinnaavaa.

 

Tamakku qitiusumik aningaasarsiornikkut ingerlatsinermi pissusiusut erseqqissarnerini Naalak­kersuisut Siulittaasuata nassuiaammini aamma kommunet aningaasarsiornerat erseqqissaatigiga­miuk, taakkunani siumut ingerlaneqartoq aamma tikkuarpaa. Tassani aamma takuneqarsinnaa­voq kommunet sanaartugassatigut akissussaaqataallutik saqqumilaarnerulersimasut, aningaasat isertitatik sanaartornermi pisariaqartuni atugarilersimallugit. Tamanna nunatsinni pisariaqarti­taaqimmat aningaasarsiornikkut pilersaarusioqatigiinneq taamatullu sanaartugassatigut paaseqa­tigiilluni pilersaarusioqatigiinneq kinguneqarluartumik angusaqaataasinnaasoq, Siumumit qularinngilarput.

 

Tamakkua pisortani iliuuserineqartut,  aningaasarsiornikkut akissussaassuseqartumik inger-latsinerit assigisaallu, suliffeqarfissuit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut ava-taaniit aningaasarsiornikkut suleqatissarsiorneranni taakkununnga taamalu ingerlatsiniarneran­nut angusarissaarnernut iluaqutaasussaammata, Naalakkersuisut Siulittaasuata erseqqissaataa ilu-moorluinnartuusoq ilisimavarput. Tassaniippoq  nunap aningaasarsiornikkut  tutsuiginassusi­anut tunngaviusoq pingaartoq, naalakkersuinermi pingaaruteqarluinnartoq taamaakkamilu aamma Naalakkersuisut Siulittaasuata nalunaarutaani pingaartinneqarluni erseqqissagaasoq ilumoortorlu.

 

Maluginngitsuugassaanngilarmi Naalakkersuisut namminneq qanoq-iliuuseqarnermikkut suli annertunerusumik patajaallisaaniarmata, suliffissat aningaasarsiornerlu allisarniarlugit. Taman- na ilaatigut takuneqarsinnaavoq aatsitassat tungaasigut aamma uagut nammineq aningaasatigut pilliuteqarnitsigut, pisuussutit uumassuseqanngitsut taakku iluaqutiginiarlugit aningaasaliinis-sanut piareersimanissarput ersersinneqarmat, ilaatigut Platinova A/S-ip suleqatigineratigut, aatsitassanik nassaarniarneq annertusarniarlugu. Taamaaliornerit sapiillisaarnerupput silatuumik siunertaqartut, kingunissaqarsinnaasunik aningaasaliiniarnerusut.

 

Aalisakkanik iluaquteqarneq, nunatta aningaasatigut uummataata tillerneratut tusaasarput, iluaqutiginiarneqarpoq tamatumani ilisimatuut tunngavissaqartumik ukiorpassuarni misissuine-rit tatigalugit tunngavigalugillu. Tamanna raajarniarnermi pisariaqartillugu isigaarput, sooruna­mi aalisakkanut allanut aamma tunngatitaammat, Siumumit ilisimavarput tapersersortuarlugulu.

 

Kinguaariit nunami maani inuuniarnerminni uumasunik imaani nunamilu nungusaanatik ingerlatsinerat aamma uagut Siumumit aalajangiusimajuarparput. Tamannalu allaat alaatsinaanne-qarpoq aalisarnikkut suliffeqarfissuup, Royal Greenlandip sullivimmini aaqqis­suussisarnerani, aalisakkat pisarineqarsinnaasut tunisassiarinissaat aallaaviujuarmat,  nutaanil­luunniit  nioqqu-tissiornerit pilersaarusiornerini.

 

Tamakku tamarmik nunami suliffissaqarnermik aningaasarsiornermilu atugarissaarnerulerner­mik nassataqartussaapput. Nunamilu suliffissanut atatillugu takornariaqarnikkut unnuisarfiit allallu pillugit pilersaarutaasut saqqummiunneqartut siusinnerusukkulli Siumumit tapersersor­tareersimavavut, matumanilu ilalerlugit oqaaseqarfigeqqissallugit.

 

Tamakkua eqqaaneqarnerini KNI-mut tunngasut inimi maani annertuumik oqaaseqarfigereersi­masavut innersuussutigalugit, suliffeqarfissuup tamatuma ingerlallualeriartorluni aallariarnerani, namminersorlutik ingerlatsisunut periarfissat aamma ammatitaanissaat Naalakkersuisut Siulit­taasuata taasai ima paasivavut, suliffeqarfik ingerlallualersoq, sulisunik nuannarineqartoq innuttaasunik illoqarfinni nunaqarfinnilu kiffartuussilluartoq aalajangiusimaneqassasoq, aningaasartuutimigut ikilisaanermigut, pilersuinermigut akisussaassuseqartumillu Avannaaniit Kujataanut Tunumullu kiffartuussissasoq.

 

Taamatuttaaq oqaatigineqarpoq innuttaasunik ilaasunik nassiussanillu angallassinerup pitsan-ngorsaatissaannut pilersaarutit piviusunngoriartortut oqaatigineqarneranni. Imarpik qulaallugu SAS suleqatigalugu ingerlassineq ukiorpassuarni sulissutigineqarsimalluni, maanna Grønlands­fly suleqatigalugu annertusaavigineqalissaaq. Tamanna Siumumit assut  tulluusimaarutigalugulu tapersersorparput. Nunatsinni namminermik mittarfiit sanaartorneqartut atuleriartornerat iluti-galugu, nunatsinnit nunatsinnullu ilaasut nassiussallu annertusiartuinnartumik inuusaaserput  aqqusaalissavaat inuuniarnerpullu annertuumik sunnerlugulu pitsanngorsarsinnaallugu,  ator­torissaarutit atorluarneqarnerisigut pitsaasumik paaseqatigiittumillu suleqatigiinnerit aqqutigalu­git.

 

Ilinniartitaanikkut ilaatigut EDB atorlugu iliuusissat allallu iliuusissarsiornerit, nunatsinni patajaallisarneqarnissaannut tunngasunik atuartitsinermik pitsanngorsaatissat eqqartoreersima­vavut.

 

Taamatullu qanittukkut isumaginninnermi iluarsaaqqinnissat aamma maani oqallisigereersima­vagut, innuttaasunik annertuumik ulluinnarni inuunitsinni attuisussaq. Tamakku aamma nalunaarummi maani puigorneqarsimanngillat taamatullu aamma peqqinnissaqarnikkut iliuusis­sat piffissami allami annertunerusumik uterfigisinnaasavut, tamatumani peqqinnissamut sullissinermi aningaasaliissutit kingunissaqarluartumik napparsimasunillu nappatsaaliuuinermilu sullissinermi pilersaarutinik saqqummiiffiujumaarlutik. Tamakku pingaarutillit uterfigeqqikku­maarpavut.

 

Taamatullu eqqaanngitsoorsinnaanngilavut avatangiisit pillugit sulinialernerit, ilaatigut Qaqortu­mi ikuallaasarfimmik sananermik aallarniuteqartussat, allanilu piffinni malitseqartussat kommu­net allallu suleqatigalugit. Tamakkunatigut aningaasaleeriaatsit tikinneqarumaartut taamanik­kussamut piareersimaffigiumaarpavut.

 

Soorunami apeqqutinut siuliini taaneqartunut toqqaannartumik tunngassuteqanngikkaluartoq, Siumumit aamma taanngitsoorumanngilarput ukiuni tulliuttuni aningaasatigut ingerlatsinermi aamma kulturikkut anersaakkullu suliffigisaanitta sulinittalu ajunngitsumik inissisimanissaat. Tamanna Siumumit pisarnitsitut aamma alaatsinaalluaripput qularineqassanngilaq, tassami kulturikkut anersaakkullu sulinerit pinngitsoorsinnaanngilavut tapersersortuarpavullu.

Naalakkersuisut ukioq manna saqqummiussaat soqutiginaqisoq aamma Naalakkersuisut Siulit­taasuata oqalligisassanngortinniagaa,  naggataatigut oqaaseqarfiginiarparput. Tassalu nunatsinni akit sumi tamani assigiittarnerata aaqqissuussap allannguutigisinnaasaanik suleqatigiissitat saqqummiussimasaat.

 

Siumumit aaqqissuussinerup matumani pineqartup, tassa akit sumi tamani assigiittariaqarneran­nik aaqqiissuussinerup, nunatsinni atuunnissaa isumaqatigiuarsimavarput. Taamaattorli  ilisi-mavarput aaqqissuussineq taamaattoq pitsaasuugaluarluni nunatsinni aningaasarsiornerup nukittunerusumik siumukaqqinnissaanut ippinnartumik ilaqartoq,  maanna misissorneqarsimasu­nik. Taamaaliorsimaneq Naalakkersuisut nakimaatsumik unneqqarissumillu sulinerannik taasariaqarpoq. Piumasarineqarpormi nalunaarusiap pitsaasortai pitssanngequtaalu oqallisigine­qaqqullugit, ammasumik patsisilersukkanillu.

 

Uagut maani inuiaat ingerlaartuartut kinguaarimmatigut, nunalu najugarput qeqertat silarsuarmi annersaat najoratsigu, ilisimavarput isorartoqisoq inuillu tassani najugaqartugut siammaseqisu­nik uniffissarsiorsimasugut. Taamaaliorsimavugullu uniffissavut nunaqarfigilikkavut atortoris­saarutivullu aningaasanik nalilersuinermik ilaqanngikkallarmata. Maannali aningaasarsiornerup si-larsuaata ataaniilersimavugut tassungalu ilanngullugit uniffissatsinnik,  najugariligassatsinnik periarfissat allat nalliussimapput. Suliffeqartariaqarpugut, ilinniartariaqarpugut, nioqqutissaqar­tariaqarpugut, napparsimalerutta ikiorasuarneqartariaqarpugut, illussaqartariaqarpugut,  tunisas­siortariaqarpugut, pilertortumik angalasariaqarpugut il.il..

 

Ataatsimiititaliap tamakkuninnga suliaqarsimasup nalunaarusiaa 1998-imi upernaakkut Naala­kersuisut saqqummiussinissaminnut tunngaviginiarpaat. Taamaammat piffissaqarluarluta oqallisiginissaanut periarfissitaavugut.

 

Oqallisilersinnata ataaseq ilisamareeripput Siumumit erseqqissarumavarput,  tassalu: Qanorluun­niit ittumik siunnerfeqaraluarutta nunatsinni ataatsimoortumik kusanartumik nammaqatigiittar­nivut,  aamma akit assigiinnerisa allannguutissaat pileraluarpataluunniit anigortariaqarpavut. Paasisimagutsigu akit assigiinnerat tassaalersimasoq assigiimmik atugarissaannginnermik inooriaaseqalersimaneq,  taava pitsaanerusumik nassaarniartariaqarpugut,   nammaqatigiinnermi akiliutivut annertoreeqisut atorluaanermik kingunissalinnik aaqqissuunnerisigut.

 

Tamatumunnga tunngaviussaaq aningaasarsiornikkut nammineerluta ingerlaniarnissatta angu-niarnissaa. Ullumikkut angoreersimasavut aserornagit,  pitsanngorsaatissat  ajattornagit, namma­qatigiinneq qimannagu, tamatumani pilliutigisatta kingunissaqarluartumik atortitaanissaat anguniassallugu oqallinnissamut Naalakkersuisut Siulittaasuata ullumi qaaqqusinera tusarparput. Uagullu peqataajumavugut. Tamatumani Siumumit  ammasumik siuliini  oqaatigisavut tunnga-vigalugit peqataanissarput qularutigineqassanngilaq.

 

Taama oqaaseqarluta Naalakkersuisut Siulittaasuata nassuiaataa imartooq soqutiginaqisorlu tusaatissatut Siumumit  tiguarput, oqalliseqataanissamullu piareersimanerput nalunaarutigalugu.

 

Peter Ostermann, Atassutip oqaaseqartua:

Politikkikkut aalajangikkanik suugaluartunilluunniit piviusunngortitsiniarneq aningaasaqarnit­sinnik qanorlu tulleriiaarinitsinnik tunngaveqarpoq.

 

Naalakkersuisut politikkikkut aningaasaqarnikkullu pissuserisatsinnik nassuiaateqartarnerat ukiumoortumik  pisartuuvoq pitsaasoq ammalluartorlu - sulinitsinni qitiulluinnartumik pingaaru­teqartoq. Aningaasaqarnitta qanoq issusianik oqaluttuuppaatigut, erseqqissarneqarluni ukiuni tulliuttuni suut akissaqartinneqarnersut, Naalakkersuisut qanoq tulleriiaarilersaartut, soorunami Inatsisartoq qanoq tulleriaaniarnerminik aalajangerneqartussamik.

 

Maanna ersarissumik nalunaarfigineqarpugut,  inuiaqatigiit  aningaasaqarnerat tamaat ataatsi- mut isigalugu  ajunngitsoq - nalunaarut Atassummit isigalugu nuannersoq Naalakkersuisullu aningaasaqarnermut politikkeqarluarnerannik uppernarsaasuullunilu nukittorsaataasoq.

 

Tamaat ataatsimut isigalugu Atassummiit oqaatigissavarput, Naalakkersuisut aningaasaqar-nermut siuarsaaniarnermullu politikkerisaat tamakkiisumik tapersersoratsigu.  Ullumikkumut ingerlatsisimanermut tunngaviummat nassuiaataasukkullu ersarissarneqartoq.

 

Atassummut pingaartuuvoq ersarissassallugu angallannikkut, aatsitassarsiornikkut takornariar-titsinikkullu maannakkut suliniutaasut,  inuiaqatigiit aningaasaqarnerannut siunissamilu ineri-artornissaannut annertuumik pingaaruteqartussaaneri.

 

Namminersornerulersimanerput 18-iinnarnik ukioqaraluarluni, ullumikkumut ineriartorsimavoq silarsuarmioqataasutut peqqillunilu nukittooq - qanorlu ineriartornissaanut Inatsisartuni maani inimi aalajangertagassavut aalajangiisuulluinnartussaapput. Uagummi tassaavugut siunissami nakkarfiusinnaasunik nakkutiginnilluartussat.

 

Ukiuni makkunani nunatta aningaasaqarniarnera annerpaamik aalisarnermik  tunngaveqartillu- gu pingaaruteqarluinnartuuvoq aningaasalersuutaasut nunatta aningaasatigut pisinnaaneranik tunngaveqartuarnissaat. Royal Greenlandip tunisassiorfinnik pissutsinut naleqqussaanialernera assersuutissaqqilluarpoq.

 

Atassummi ilisimaarilluarparput inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut nukittuut  nammineersinnaa­sullu pilersissagutsigit  angallannikkut, aatsitassarsiornikkut takornariartitsinikkullu annertuunik aningaasaliisariaqartugut. Taamaattumillu pingaartorujussuuvoq katersilersinnata ikkussueq­qaarnissarput, kisiannili pinngitsoorata tullerinnilersuissaagut.

Atassummi  ilisimaarilluinnarparput  aningaasatigut periarfissarisavut  killeqartut  taamaattumil­lu sutigut tamatigut pitsanngorsaanissamut periarfissavut killeqartut, inuuniarnermi atukkanik pitsanngorsaanissamut periarfissavut killeqartut, pingaartumik sanngiinnerusut nunattalu immikkoortortaani oqimaatsunik atugaqarluni inuuniarfiusut eqqarsaatigalugit.

 

Atassummut pingaartuuvoq Naalakkersuisut aningaasartuutinik appartitsiniarlutik inuiaqatigiin­nut iluaqutaasumik politikkerisaminnik ingerlatsiinnarlutik sakkortusaajuarnissaat, pingaartumik inuussutissarsiutit eqqarsaatigalugit,  taamaalilluni aningaasat pisissutaasinnaanerisa nalingat pitsanngorsartuarneqarluni sakkortusartuarneqassammat.

 

Isumaginninnermi Ataatsimiititaliarsuup isumaliutissiissutini saqqummiuteqqammerpaa. Taanna sakkugalugulusooq maanna Naalakkersuisut isumaginninnermi atugassarititaasunik iluarsaas­seqqissinnaalerput,  inuit isumagineqarnissamik pisariaqartitsisut, pisariaqartitsinertik naapertor­lugu isumagineqarsinnaaqqullugit.

 

Taama aaqqissuussinikkut amerlaqisut inuuniarnerminni oqilisaaffigineqassapput, pingaartumik ilaqutaariit meerartallit, aningaasarsiakinnerpaat ilaqutariillu appasissunik isertitaqartut.

 

Ukiuni aningaasat killissaqartitsinerat  annernakujuttuartillugu,  pingaartorujussuuvoq aningaa-sat pigisatta nunatsinni kaaviiaartinneqarnerunissaat anguniarlugu suliniuteqarnissarput. Sulif-fissanik amerlanerusunik pilersitsiniarluta, nunat allat aningaasaannik sipaaruteqarniarluta, inuiaqatigiit aningaasaqarniarnerannut tamakkiisumik iluaqutaasumik. Atortussiat ineriikkat annertuallaamik nunatsinnut tikerartippavut, tamanna sanaartornermi ersarinnersaavoq.

 

Namminersortut takutereerpaat piumassuseqarlutik pisinnaallutillu ullumikkornit annertuneru­jussuarmik peqataasinnaallutik. Atassutip sakkortuumik Naalakkersuisunut inassutigissavaa, sanaartornermi atortussianik sanaartornerup,  siunissami aningaasaqarniarnitsinni pingaaruteqar­tumik inissisimalernissaa sulissutigeqqullugu. Suliffissarpassuit  pilersissinnaavavut,  sulisitsisut qanimut suleqatigalugit pilersaarusiorluta ingerlatsigutta.

 

Tunisassiassanik assartorluni tunisassiornerup -  soorlu fantails-inik  tunisassiorneq -  assersuu­tissaalluarpoq isumaginninnermi aningaasartuutit ilaat sulisinneqalersinnaasut, inuppassuarnut kommunenullu iluaqutaaqisumik.  Sanaartornermilu atortussanik sanaartornerup assigiinngissu­tigiinnarpaa inuiaqatigiinnut annerusumik aningaasartuutaanani ingerlanneqarsinnaagami, pisariaqartormi pingaarnerpaaq tassaavoq politikkikkut aalajangerneq.

 

Ukiuni kingulliunerusuni suliffissanik nutaanik pilersitsiniarluni pioreersunillu patajaallisaaniar­luni suliniutaasunik Naalakkersuisut pitsaasumik arlaqartunillu suliniuteqartarsimapput. Tamanna ersarippoq suliffeqarfinni takornariartitsinermik sammisaqarfiusuni,  soorlu angallassi­sartut aammalu Unnuisa A/S eqqarsatigalugit.

 

Taama suliniuteqarnerit Atassummit assut tapersersorpavut, Atassummiillu Naalakkersuisunut inassutigissavarput inuussutissarsiutit amerlanerusut pitsaasunik tunngavissaqalernissaat anguniarlugu suliniarnertik ingerlatiinnaqqullugu, pingaartumik suliffiit eqqussuiinnarpallaar-nermik killiliiniarluni ingerlatsiviusut ingerlatsiviusinnaasullu eqqarsaatigalugit.

 

Aningaasaqarnitta pitsaasumik ingerlaqqiinnarnissaani pingaarluinnarpoq nukiit tamaasa atorlugit inuiaqatigiit isertitaqarnerulernissaat suliniutigiuassallugu. Taamaattumillu  aningaasa­qarnikkut sukannersumik aqutsinerup ingerlatiinnarnissaa annertuumik pingaaruteqarpoq.

 

Atassummiit Naalakkersuisunut sukannersumik inassutigissavarput, aappaagumut annertuunik amigartooruteqarnissamik siunnerfeqarneq aaqqiissuteqarfigeqqullugu. Atassummit maluginiar­parput aningaasivik imaqarlualeriartoq Naalakkersuisut imminnut aqussinnaajunnaapajaaler-tartut.

 

Namminersornerulernitsinnit ineriartorneq tupinnavissumik ajunngitsortalik pilersinneqarsi-mavoq,  naak soorunami ilaatigut akiugaqalaartaraluarluni, suulli tamaasa isigalugit  ajorpiann­gilaq. Ileqqutoqaalersimasut taamaattussaaginnalersimasullu amerlaqisut katagarsimavavut.

 

Assigiimmik akeqartitsineq ukiorpassuarni atuunnermini, sumiluunniit najugaqarsinnaanermik qulakkeerinnittuusimavoq, nunatsinnilu  sumiikkaluaraanniluunniit akit assigiinnissaat qulakke­ersimallugu, naak tamanna arlalitsigut soorunami apersuuserneqarsinnaasaraluartoq. Taamali aaqqissuussineq inuiaqatigiit ineriartornerannut akornutaalersimavoq. Tamanna tunngavigalugu  assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsinneqarnissaanik Naalakkersuisut suliniuteqarnerat Atassummiit assut naammagisimaarparput.

 

Apeqqut taanna Atassummiit annerusumik oqaaseqarfigissanngilarput immikkut oqaluuserine­qartussaammat, maannangaarli oqaatiginngitsoorumanngisarput tassaavoq, fri-kommunenik taallugit aaqqissuussinerup kingunerisariaqaraa,  kommuneni avataaniittuni inuussutissarsiutinik

pilersitsiniarnermi, atugassarisaasut ullumikkornit oqinnerujussusariaqarneri. Taama aaqqissuus­sinikkut kommuneni eqqorneqartuni ingerlatsineq patajaallisassavaa ineriartorteqqinnissarlu periarfississallugu, fri-kommunenut ikaarsaariarnissamut annertuumik iluaqutaasumik.

 

Ineriartornitta ilorraap tungaanut ingerlanerata pisariaqartippa ilinnniartitaanerup pingaartittuar­nissaa. Atassummut assut iluarisimaarnarpoq, inuusuttut amerliartuinnartut ilinniarfinnut qulliunerusunut takkussulermata. Tamanna neriulluarnaqaaq, kisianni inissaqarniarnikkut - tassa kollegiat eqqarsaatigalugit - arlalinni ajornartorsiuteqarpugut. Ilinniagaqartut amerlanerusut ilinniarnerminni naammassinninniarneranni, naammaginartunik inissaqarneq assut pingaarute­qarmat, tamatuma Naalakkersuisunut immikkut eqqumaffigineqarnissaa inassutigissavarput.

 

Taama oqaaseqarluta nassuiaat imartooq Atassummiit akueraarput, Naalakkersuisunulli  inassutigissallugu siunissami isertitaqarnerulissutaasut amerlanerusunik inissialiornermut, inissianik iluarsaassinerunermut, atuarfinnik iluarsaassinerunermut, meeqqat inuusuttullu atugaannut aningaasaliinerunermut atorneqaqqullugit.

 

Taama iliuuseqarnerup inigissaarnerulerneq kisiat kingunerinagu aammali suliffissaqarneruler­neq inuttullu atugarissaarnerulerneq kingunerissammagu.

 

Atassut pisarnermisut ineriartornermik malinnaaqqissaassaaq akisussaassuseqartumillu naleq-qussaanissanut pisariaqartarumaartunut peqataasassalluni.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Aningaasaqarniarnikkut killiffimmi Naalakkersuisullu aningaasaqarnikkut ingerlatsinermi siunnerfimminnik nassuiataat sukumiisoq, soqutiginartoq annertuutigullu inuiaqatigiinnut tamakkiisumik allannguutaasinnaasunik imaqartoq Inuit Ataqatigiit isumarput najoqqutaralugu oqallisissiaavoq Inatsisartuni, kommuneni, inuussutissarsiutinik ingerlataqartuni, ilinniarfinni nalinginnaasumillu innuttaasut akornanni peqqissaarullugu oqaluuserisassaqqissoq.

 

Tamannalu siuernataralugu Inuit Ataqatigiit,  nassuiaatip assigiimmik akeqartitsinermut tun-ngasortaa pingaarnerutillugu 1998-imi aalajangiiffigisassanngorlugu saqqummiunneqarnissaata tungaanut  innuttaasunit oqallisigineqarnissaa isumagissagatsigu neriorsuutigaarput.

 

Aningaasaqarniarnermut tunngasutigut Naalakkersuisut eqqarsaatimissut saqqummiussaat soorunami Inatsisartuni partiit tamattaalluta sunniuteqaqataaffigisimasatsitut oqaatigineqartaria­qarpoq. Inuit Ataqatigiit 1991-imit naalakkersuisuutitaqaqataanitsigut 1995-imiillu illuatungi­liuttutut sunniuteqarsinnaanerput periarfissat tamakkerniavillugit atorniarsimavarput taamaattu­arusullutalu, soorunami. Tamannalu aamma aningaasaqarnikkut ingerlatsinermiippoq.

 

Naalakkersuisut nalunaarusiaatigut saqqummiunneqartut annertuutigut ilaqarput Inuit Ataqati­giit tamakkiisumik tapersersorluinnakkatsinnik,   aammali  ilaqarput  imaasiallaannaq sanninn­gaarlugit  iisinnaanngisatsinnik, tamanna tupigisassaanngilaq. Tamatumali isummatsinnik naapitsitsiniarsinnaanerput mattuttariaqanngilaa. Isummat assigiinngitsut ikinnerusulluunniit isumagingaluarpatigik, inuiaqatigiinnut iluaqutaasussanik siunnerfeqartut naapiffissarsiortuar­nissaat, qinikkatut pisussaaffitta ilagilluinnaraat Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut.

 

Aallaqqaammut Naalakkersuisut saqqummiussaanni oqaaseqarfigerusutavut sammeqqaassava­vut, oqaaseqarnitsinnut naggasiullugu annertunerusumik sammineqarsimasorinngisatsitut isumaqarfigisavut, inassuteqaatigerusutatsinnik ilallugit tikikkumaaratsigit.

 

Soorunami aamma Inuit Ataqatigiit nunanit allanit nunatsinnut eqqussorneqartut uagullu nunatsinnit nunanut allanut tunisakkatta nalimikkut naligiinnerulernissaat ajornanngippallu siunissami avammut tunisakkatta eqqussukkatsinnit annertunerulernissaat angorusupparput. Taamaattoq isumaqarpugut Naatsorsueqqissaartarfitta nalunaarusiarisartagai tamatigut najoqqu­tariniartariaqarivut, pasitsaassat najoqqutaralugit taamaassorinninnerit pinnagit. Naalakkersui­summi nalunaarusiaminni eqqunngitsumik oqaatigaat, nunanik allanik niueqateqarnitsigut angusatta 1994-imiit 1995-imut pitsanngoriarsimanerat nangilluni 1996-imi suli pitsanngoriaq­qissasoq ilimagigitsik.

 

Pissutsilli piviusut allarluinnaapput, tassalu 1996-imi nunanut allanut niueqateqarnitsigut angusarineqartut 1995-imi angusanit 215 mio. koruuninik ajornerulersimammata. Tamanna takuneqarsinnaavoq Naatsorsueqqissaartarfiup ukioq manna majip aallaqqaataani saqqummius­saatigut. Naalakkersuisut nalunaarusiaat oqaluuserisamut matumani najoqqutarisarput aamma majip aallaqqaataani piareerlugu suliaasimammat, Naalakkersuisut kisitsisitigut paasissutissanik taama eqqunngitsumik atueriaraluarnerat uparuarparput, Naalakkersuisooqatigiimmi Inatsisartu­ni  oqaatigiumasagaasa  ilagaat,  pissutsit nuannerpata erloqinarnerusuuppataluunniit eqqortu­mik oqaatiginissaat pingaartikkitsik.

 

Akileraaruteqaataasussanik isertitat qaffakkiartulersimanerannik siorna malunniuttoq takkuteq­qaarmat, Landskarsip kukkunersiuisuinit qularnarallartutut oqaatigineqaraluartoq matumuuna piviusumik takkussimasutut oqaatigineqarpoq, tamannalu kisitsisitigut uppernarsaatissaqarmat nunarpullu ataatsimut isigalugu tamakkiisumik siuariarnertut oqaatigineqarmat tulluusimaarutis­saavoq. Tamannaavorimi ukiuni kingullerni qulinngulersuni ingerlatsinerni pisariillisaasimaner­tigut anguniakkat pingaartut ilagisimasaat.

 

Akileraaruteqaataasussatigulli isertitatigut siuariartorneq tamanna isumatuumik innuttaasut atukkamikkut assigiinnginnerujussuata nalimmassarnissaanut, suliffissanut nutaanut, inuussutis­sarsiutigullu siuarsaanernut pingaarnerpaatillugu atorluarniartariaqarpoq, allaffissornerup pisariaqanngitsumik annertusarneranut, pisariaqartuaannarsorinanngitsumik pisortat angalane-rujussuinut piisaapilunnertullu taaneqarsinnaasunut allanut atornagu. Tassunga atatillugu suliffissaqanngitsut suli amerlavallaarujussuartut, qanoq naatsorsorneqartarnerat alaatsinaalluin­nartariaqarpoq, Naalakkersuisummi suliffissaaruttut ikiliartulersimanerannik oqalunnerat uppererusunnaraluartoq, kommuneni innuttaasullu akornanni akerlianik misigisimaneqarpoq.

 

Taamaattumik suliffissaqartitsiniarnermut suliniutit suliffissaqanngitsuniinnaanngitsoq tamatsin­niilli ilungersuullugit suliarisariaqarmata, paasissutissanik eqqortunik tunngaveqarluni sammine­qartariaqartut naatsorsueriaatsit atorneqartut sissuerluinnartariaqarput.

 

Tamatuma eqqartornerani nunatsinni tamarmi ukiuni kingullerni, assersuutigalugu tallimani, siusinaarlutik pisartagaqalersimasut qanoq allanngoriartornerat Naalakkersuisut  arajutsinaveer­saarsimassagaat, Inuiat Ataqatigiit naatsorsuutigaat.

 

Kommunenit oqaatigineqartartut najoqqutaralugit allaat ullumikkut sivisuumik suliffissaqarsi­mannginneq siusinaarluni pisartagaqalernissamut tunngavigitinneqartalersimavoq, inuusuttut akornanni allaat. Taamaalisoqaraangat inoqaterput pineqartoq kommunemut aningaasartuutaa­junnaartarpoq suliffissaaruttullu naatsorsorneqarnerannit peerneqartarluni. Taama iliuuseqartar­nerit kommunemiit kommunemut allanngorartuupput. Siusinaarluni pisartagaqalernissamut akuersissuteqartarnerit qitiusumik, assigiimmik ersarissunillu najoqqutassiuunneqarsinnaanerat, Naalakkersunut isumaliuutigeqquarput.

 

Kommunet aningaasaqarnikkut iluatsisimaariartoraluarlutik suli ajunnginnerusumik innuttaa-sunut iliuuseqarsinnaanertik nukilaaffigisarpaat, taamaattumik siusinaarluni pisartagaqalertar­nermut aningaasatigut pisussaaffiup, kommunet Namminersornerullutillu Oqartussat aaqqiivigi­niartariaqarpaat, ullumikkutut aaqqissuussineq atuutsillugu innuttaasut sulileqqinnissaannut taarsiullugu, siusinaartumik pisartagaqartitsilersarneq kommunenut ornigeqqajaanarnerusussaq isumaqaratta.

 

Nunatsinni aningaasat pisissutaasinnaanerisa aatsaat taama iluatsisimaarfiutiginerat tulluusi­maarutissaavoq tamatumalu ilaatigut suliffissaaleqinerup akiorniarneranut Naalakkersuisunit atorluarniartariaqarnera, Inuit Ataqatigiit kaammattuutigaat, soorlu innaallagissap erngullu akikillinerisigut, suliffeqarfiit pioreersut unammillersinnaanerisa atorluarnerisigut suliffinnillu nutaanik aallartitsiniarnernut. Mannami tikillugu mersortarfiit, qaqorsaasiorfiit, naneruusiorfiit, plastikkiliorfiit allallu avataanit eqqussuinermut annikillilerutaasinnaagaluartut, nunanit allanit peqatiminnut unammillersinnaanerannut, nunatsinni ingerlatsinermi akiusut qaffasippallaarnerat aporfiujuarpoq, naak tamakkunani sulisorineqarsinnaasut nunani allani ingerlatsivinni sulisunit pikkorlunnerunngilluinnaraluartut.

 

Naak Landskarsip aningaasaqarnerata ilorraap tungaanut ingerlalersimanera  nunap immikkoor­tuisa annertuumik nammaqatigiillutik peqataaffigisimagaluaraat, sukangasuumik aqutsinerup minnerunngitsumillu pilersuinikkut allanngortiterinerit,  nunaqarfimmiunit isorliunerusormiunil­lu kiffartuunneqarnerup ajorseriarsimaneratut misillerfiusimapput. Taamaattumik Landskarsip  aningaasaqarnerata ilorraap tungaanut ingerlalersimanera nunap immikkoortuinut tamanut, minnerunngitsumillu nunaqarfimmiunut isorliunerusormiunullu unneqqarissumik iluaqutaanis­saa Naalakkersuisut isumannaarniartariaqaraat, Inuit Ataqatigiit kaammattuutigaat.

 

Pissutsit ilungersunarsineranni nammaqatigiissimaneq aamma pissutsit ilorraap tungaanut saannerat atuutsinneqartariaqarpoq, Avannaa, Kitaa, Kujataa Tunulu periarfissat iluini  annertu­nerpaamik naligiimmik ineriartortitsiviusariaqarput tamatumanilu apeqqutaanngilaq, pilersui­neq, takornariartitsinermi piorsaaneq, angallanneq, inuussutissarsiutitigut nalinginnaasumik piorsaaneq,  peqqinnissaqarfimmi kiffartuussineq,  tunisassiorfitsigut periarfissat, suliffissaqar­titsineq, atuartitaaneq allatigullu pisortat akuuffigisaanik piorsaanerit pineqarnersut.

 

Uumassusilinnik isumalluuteqartuarnitsinni,  tunisassiorfiit nunatsinni inoqarfiit amerlanersaa- sa uummatigisaannik oqarneq ingasattajaarnerunngilaq. Inatsisartut upernaaq manna ataatsimiin­nitta matuma ingerlanerani ilaatigut oqaluuserisatta ilagaat tunisassiaasinnaasunut ullumikku- mut suli iluaqutiginiarneqanngitsut atorluarnialernissaat. Tamatumani nunatsinni nunasiortorsi­manerput siamasissoq toqqammaviusariaqarpoq nunaqarfiillu qanitariit kommunenut assigiin-ngitsunut atanerat aporfiginagu, ataqatigiissumik tunisassiorsinnaanerat tamatumani aallaaviu­sinnaavoq. Assartuinerulli Naalakkersuisunit nutaamik ilusilerniarneqarnerata ilagaa, siunissami nunaqarfiit ullumikkornit akuttunerujussuarmik assartuutinik tikinneqartalernissaat, tassa ullut 11-12-kkaarlugit. Tamatumalu aalisakkanik nunaqarfinniit assartuiniarnermut sunniutissai nunaqarfimmiorpassuarnit toqqaserluutigineqarput.

 

Royal Greenlandip assartuinermut isumaginnittussaasinnaaneranik Naalakkersuisut siunnerfiat oqaasiinnaassanngippat, Royal Greenlandip nunaqarfinni aqutsisunik, kommunalbestyrelsinik aammalu aalisartut piniartullu peqatigiiffiinik assartuisarnissanik isumaqatigiissuteqartariaqar­nera, isumannaarneqarnissaa Naalakkersuisut isumagisariaqarpaat, taassumalu saniatigut nunaqarfinni pajuttornerup akuttunerulernissaata pinngitsoornani kingunerisariaqarpaa, nunaqar­finni tunisassiorfiit nillataartitsivinnik initalerneqarnissaat sikuliorfinnillu atortulersornissaat.

Tamatumunnga Kujataani nunaqarfinni pissusiulereersut assersuutissaqqipput.

 

Ullumikkut nunaqarfiit qanitaminni aalisagaqarfeqartuugaluit uninngasutut oqaatigigaanni eqqorneruvoq, aali suli eqalunniarneq aallartinngitsoq. Pissutsimmi imaapput aalisagaqarfiit nunaqarfiit qanitaaniinnerusut nunaqarfimmiuinnarnik pinnatik aammali aalisartunit illoqarfim­miunit iluatigineqartaraluarput, ullumikkulli tamanna ajornarpoq, assartuinikkummi pissutsit tunisassiaasinnaasutut  tunngaviusinnaasunik  kisitsisitigut paasissutissatut  tunngavigineqartu­nut  annertuumik sunniuteqarput, peqassuseq annertunerusumik tunngavigineqarnani.

 

Namminersulivinnissamut nunatta aningaasaqarnikkut isumannaatsumik inissisimanissaata pingaaruteqarluinnarnera Inuit Ataqatigiit erseqqissartuartarparput, taamaattumik nunatsinnut piginnittuunitta danskit Naalakkersuisuinut paaseqatigiinnissutaanissaa pisariaqarpoq. Taamaat­tumik aatsitassarsiornermut oqartussaanerup kiisami ukiortaaq 1998-imiit uagutsinnit tiguneqar­sinnaanera siunnerfigalugu Naalakkersuisut anguniagaqalerlutik oqariartuutaat,  Inuit Ataqatigiit siutaanni tusarnerpoq. Ilassilluarparput. Tamatumunngalu atatillugu aatsitassarsiornermit uuliasiornermillu isertitaasarumaartunik avitseqatigiittarnermut ullumikkumut isumaqatigiis-sutaasimasup allangortittariaqarneranut piffissanngortoq, Inuit Ataqatigiit isumaqartuarpugut. Soorlumi 1996-imi ukiakkut tamatuma qanoq siunnerfeqarluni danskit Naalakkersuisuinut isumaqatigiinniutigineqarnissaanik Inatsisartuni siunnersuuteqaraluartugut.

 

Naalakkersuisut Siulittaasuata immaqaluunniit naalakkersuisooqatigiit Naalagaaffiup nunatsin-nut ukiumoortumik aningaasaliuttagaannik,  ukiut qulit  tulliuttut ingerlanerini atorunnaarsitsiar­tornissamik anguniagaqarpalulernerata,  aatsitassarsiornermi isertitaasinnaasunik  avitseqatigiit­tarnerup allanngortittariaqarneranik, Inuit Ataqatigiit siunnerfeqarnitta timitalerneqarnissaa nukingernarsitilluinnarpaa. Naalakkersuisummi Siulittaasuata siunnerfia amerlanerusut imaasi­allaannarlugu akerissappassuk, ukioq  tullermiit  aningaasat Inatsisartut aningaasanut inatsisik­kut agguataartakkavut,  ukiut tamaasa ukiuni qulini 240 mio. kr. missaliorlugit amerlassuseqar­tunik ilanngartalertariaqassavavut. Qanorluunniilli namminersulivinnissaq angujaarusukkalu­arutsigu  tamanna innuttaasut aningaasatigut atugaasa ajornerulernerannik kinguneqartinnaveer­saartariaqaripput uagut isumaqarpugut, imaluunniit minnerpaamik Naalagaaffiup aningaasaliut­tagai taartissaqartinngikkaluarlugit pisarunnaarumassagutsigit, tamanna innuttaasunut akueriteq­qaartariaqarparput.

 

Tunngaviusumilli Inuit Ataqatigiit pingaartippaat, nunat nunasiaateqarsimasut nunaasiaatigisi-masamik isumannaaatsumik namminiilernissaannut pisussaaffeqarnerata FN-imi aalajangersaaf­figineqarsimanera tunngavigalugu Danmarkip nunatsinnut aamma pisussaaffeqarnerata puigor­neqannginnissaa. Ullumikkummi aningaasat Inatsisartuni atortakkatta 60%-ii sinnerlugit Naalagaaffiup aningaasaliuttagaanneersuupput.

 

Ukiorpaalunngormat aalisarnermi raajap kisiinnangajammik tunngaviunerata aarlerinassusia-  nik Inatsisartuni oqalliserinnilluta.  Qujanartumik ukiuni kingullerni avannaaniunerusoq qalaralinniarneq annertuumik ingerlanneqalersimavoq tapertaalluni. Ullumikkullu tulliullugu ineriartortitsiviginialigarput tassaavoq assagianniarneq. Piorsaaniarnermi aalisartortatta saller­paajullutik periarfissinneqarnissaat pisariaqarpoq aammalu pisuussutip pineqartup nunami suliffissaqartitsinissaa Inatsisartut aningaasaleeqataanerannut soorunami malittaasariaqarluni.

 

Piorsaanerup angallatitigut naleqqussaaneq nassatarinngitsoortussaanngilaa.  Aningaasartuutissat sunniuteqarnerpaassappata  aannertusaarineq  pisariaqarluinnarmat,  tamatuma raajarniutikilli­sarnermut iluatsinniarnissaata saniatigut saarullinniutaasimagaluartunut aamma periarfissatut atuutinneqartariaqarnera Inuit Ataqatiit Naalakkersuisunut kaammattuutigaarput.

 

Raajarniutikillisarnermut ukiumut 10 mio. kr.-it  atorneqartussat saniatigut inuussutissarsiutinut tapersersiisarfikkoortumik aningaasalersuinissaq, Inuit Ataqatigiit ilanngullugu kaammattuuti­gaat 1998-imullu aningaasanut inatsisiliaajumaartoq aallarnerfigalugu tamatuma aningaasaliif-figinissaa siunnerfigaarput.

 

Inatsisartulli aningaasaliinissaasa siuliani taaneqartut saniatigut,  Royal Greenlandip suliffissu­aammini pisariillisaanermini ilaatigut sulisunik ilanngartuisimanermigut iluanaarutaasa assagi­anniutsinik pisaartornermut ilapittuutaasinnaanerat,  Naalakkersuit anguniassagaat  kaammattuu­tigaarput. Royal Greenlandimmi aamma soqutigisarisariaqarpaa aalisakkat qaleruallillu assigiin-ngitsut amerlanerpaat iluaqutigineqarnissaat, uumassusillit ataasiinnaavallaartut atorneqarneri- sa nangiarnartumik malussajavallaartumillu inissisimajuarneq nassatarisarmagu.

 

Tunioraasussat aalisartut naleqquttunik atortulersornerisa patajaatsumik naatsorsuutigineqar-sinnaasumillu tunisassiassanik pilersorneqarneq kingunerisarpaa, tamannalu soorunami Royal Greenlandip soqutiginnngitsoornavianngilaa.

 

Royal Greenlandip suliffissuarminik peqassutsimut naapertuuttunngorsaanissaanut ukiuni tullerni tallimani 260 mio. kr.-it angullugit aningaasaliiumalluta Inatsisartut isummereerpugut, illoqarfiilli suliffissuaqarfiusut isumannaatsumik aaqqiivigineqanngitsut suli arlaqarput: Qe-qertarsuaq, Maniitsoq, Paamiut aamma Nanortalik. Taakkununnga Kangaatsiaq, naak toqqaan­nartumik Inatsisartunit aningaasalersorneqaraluartoq, ilanngunneqartariaqarpoq.  Ilami qular­nanngilaq tunisassiorfiit nunaqarfinniittut siunnerfeqarnerusumik ingerlanneqarnissaat siuner­taralugu aamma taakku peqassuseq najoqqutaralugu ingerlalernissaat suliffissuit pineqarsima­nerattulli pilersaarusiorfigineqartariaqalernerat, Naalakkersuisunut isumaliutigeqqussavarput.

 

Uumassusilinnilli atorluaaniarnermi ullumikkumut  tunisassiaanngitsunik  iluaquteqarnerusa-riaqarnerup ippassigami inimi maani oqaluuserinerat innersuussutigalugu, assagissat uniffigiin­narnaveersaartariaqassavavut. Aalisakkat, miluumasut qaleruallillu allat iluaqutiginiarsinnaa­neraat suli nangittumik annertusaavigineqartariaqarpoq.

 

Inuussutissarsiutitigut nutaatut piorsarneqartutigut innuttaasut nunatta suatungaani najugaqar­neranut apeqqutaatinnagu, sapinngisamik assigiinnerpaamik peqataanissamikkut periarfissa-qartinnissaat Inatsisartut sulinerminni tunngavissarigaat, Inuit Ataqatigiit isumaqarput.

 

Tamanna takornariaqarnerup aningaasarpassuit atorlugit piorsarneqarneranut aamma tunnga- voq. Inatsisartut isumannaagassaraat nunatta immikkoortuisa, minnerunngitsumik angallannik­kut naligiinnerpaamik periarfissinnissaat, pingaartumimmi takornariartitsinikkut piorsaanermi, takornariartitsiviit nunani allaniittut periarfissat qularnaatsut piumasaraat, soorlumi aamma nunatsinnit nunanillu allanit,  assersuutigalugu akunnittarfinnut, vandrehjemmenut, tupersuaqar­finnut,  angallassissutinut aningaasalersuerusunnerup annertussusaanut tamakku annertuumik sunniuteqartartut. Pisortat isumagisassavut tamakku isumannaareerutsigit,  inuussutissarsiutiti­gut ineriartortitsinerit naligiinnerusumik ingerlalersussaapput.

 

Ilinniarsimasunik tamakkiinerpaamik nunatsinni nammineq pilersulersinnaanitsinnut meeqqat atuarfiat tunngaviulluinnartoq, Inuit Ataqatigiit isumaqarput. Ullumikkorpiarli meeqqat atuarfii atugarliorput sulisoqarnikkut, ininik atuartitsivitigut aamma atuartitsinermi atortussatigut. Qarasaasialersuinissakkut,  qarasaasialerinerup atuartitsissutigineqalernissaatigut imaluunniit TV atorlugu atuartitsisinnaalernikkut,  tunngaviusumik ajornartorsiutit tamakku qaangerneqar­sinnaanngillat. Tamatuma ukiup tullianut aningaasanut inatsisissakkut aallartittumik aaqqiivigi­neqarnissaa, Naalakkersuisunut isumaliutigeqqussavarput.

 

Suliassat taamaattut, meerartatta atuartitaanerannut tunngasut, allaffissornerup annertusartuar­neranit ilaatigut pisariaqarsorinanngitsumik pisortat sulisuisalu angalanerujussuinit, sulisussa- nik tikisitsiortornerujussuarmit ilaallu ilanngullugit,  pingaarnerummata  inimi maani erseqqis­sarneqartariaqanngilaq.

 

Nunatsinni inuit 55.000 sinnilaaginnarlugit amerlassuseqarnitsinnut naleqqiullugu allaffissorner­put killeqanngiusartumik annertuallaarujussuaqaaq. Ilaatigut qarasaasiatigut atortulersornerup ineriartortinnera iluatsillugu, kommunet akornanni aammalu kommunet ataasiakkaat Nammi­nersornerullutillu Oqartussat akornanni ungasissumik suleqatigiinnerusinnaaneq, Namminersor­nerullutik Oqartussat siuttuuffigisariaqarpaat, aammalu uagut kalaallit nammineq pisinnaanitta upperinerunissaa naalakkersuinikkut aalajangiusimaneqartariaqarpoq, assersuutigalugu allaf-fissornerni.

 

Naalakkersuisut Siulittaasuata saqqummiinermini ilaatigut oqaatigaa, ilinniartitsinerni tamani inuiaqatigiit  allanngoriartornerat inuussutissarsiutinillu ingerlataqartut pisariaqartitaat najoq-qutaasariaqartut, naalakkersuisut pingaartikkitsik. Tamakkuusimapput ullumikut inuussutissar­siutigit ilinniartitaanerup 1980-ikkut qiteqqunnerannili STI-mik aaqqissuussinermi siunnerfiu­sut. Taamanikkullimi aamma ilinniagaqareersimallutik suliffeqartut nutartertuarnissaat siuner­taralugu ilinniartitseqqittarnissat piareersaasiorfigineqareerput. Taamani Inatsisartut aalajanger­neri tamakkiisumik ilinniarfinnut ilinniartitaanernillu ingerlatsisunut nalinginnaq naammattumik apuunneqartarsimannginnermata imaluunniit tamakkiisumik tunniusimalluni aallunneqartarsi­mannginnermata, suli sulisussanik tikisitsiortorneq annertuallaamik ingerlanneqarpoq, allaat suliassani nalinginnaasutut oqaatigineqarsinnaasuni.

 

Ukiup namminersornerulernitta kingorna ilumut annertunerusumik atorsimavavut ingerlatseri­aatsinik pioreersunik, Naalagaaffiup qangali ingerlatareriigaanik, ingerlatitseqqiffiinnartut. Allarpassuarnik pingaarutilinnik ulapputissaqaraluarluta piffissanngorpoq ingerlatseriaatsimik nammineq pigerusutatsinnik,  inuiaqatigiinnut uagutsinnut naleqquttumik aaqqiiniarluta immikkut suliniuteqarnissatsinnut. Ilinniartitseqqinnerit ingerlanneqaraluarput nukiilli siamasip­pallaamik tamatumani atorneqarput.

 

Ilinnniartitseqqinnerit kalaallit piukkunnarsarnerattut taaneqarsinnaasut immikkut ilinniartitaa­nermi pisortaqarfimmit aammalu sulisoqarfimmit pisortaqarfimmit  pilersaarusiorlugit aallartin­neqassasut Naalakkersuisunut inussiarnersumik Inuit Ataqatigiit kaammattuutigerusuppaat. Qanittukkummi Ilisimatusarfimmi ilinniartut paasiniaasimanerat najoqqutaralugu nunatsinni pisortani sulisut 60%-ii sinnerlugit ilinniagartuunik taaneqarsinnaasunik inuttaqartinneqarput. 

Inuiaqatigiit kalaallit ilumut taama aaqqissuussisimanerput naleqqutinngitsutut Inuit Ataqatigiit tunngaviusumik isumaqarfigaat. Taama annertutigisumik avataaniit sulisulersortariaqanngilagut nammineq malinnaaffigisinnaanngikkutsigu. Atuakkatigut ilinniagaqarsimanertut,  inuiaqatigiit pineqartut piumasarisaannik oqaluttuarisaaneranillu ilisimasaqarnissaq pingaartigaaq. Sulimi tikisitanik tikerlaanik pisortanngortinneqaraluttuartunik kalaallit sulisut ilinniartitseqqittarnerat  atorneqarpallaaqaaq.

 

Oqaluuserisassamut matumunnga atatillugu Naalakkersuisut suleqatigiissitaliarisimasaata assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsinneqarnissaanik isumaliutini saqqummiussaqarfigai.

Taanna immikkut aappaagu sukumiisumik oqaluuserineqartussaasoq nalunngikkaluarlugu, piffissami matumani annikitsuinnaangaluartumik Inuit Ataqatigiit oqaaseqarfigissavarput.

 

Naalakkersuisut suleqatigiissitaliaat professorinik allanillu aningaasaqarnikkut Europap Kitaa- ni pissutsinik ilinniagartuunik inuttaqartoq, soorunami Europap Kitaani inuppassuaqartuni pissutsit aallaavigalugit suliaminnik ingerlatsisimammata tamanna nammineq tupaallannan-ngikkaluarpoq. Aappaatigulli Inuit Ataqatigiit maluginianngitsuunngilaat kiisami professorip Dit-ip aamma professorip Dat-ip paasilersimammassuk, niuernikkut nukiit tamakkiisumik aamma nunami maani atuutsinneqartariaqarnerannik isumaqarniartarnertik upperiunnaarsimagit­sik, nalunaarusiamimi tamanna atuarneqarnissaavoq.

 

Taamaammat nunarput kisiat pinnagu inuiaqatigiillu nunatta suatungaani najugaqarnerput tunngavigalugu avinneqartariaqartugut pisortatigoortumik aaqqiivigineqassasoq suleqatigiissita­liaasimasoq isummersimavoq. Nunatsinni sumi najugaqarnerput najoqqutaralugu assigiinngitsu­nik ingerlatsilissasugut allakkanik ilisimasallit isumaqarput, tamanna affaannarmik aaqqiiniar­nertut nunatsinnilu pissutsinut naleqqussaanerunngitsutut, nunanili allani ingerlariaatsinut tamatigut unnersiuutissanngitsunik eqqussiniarnertut Inuit Ataqatigiit nalilerallarpaat.

 

Aallaqqaammut kommuneqarfiit immaqaluunniit illoqarfiit sisamat, niuernikkut nukiit tamak­kiisumik naalagaralugit ingerlatsiviulissasut isummersuutigitinniarneqarpoq.  Taakkunani sarfaq akikitsoq, pisiassat akikitsut, imeq akikinneq il.il. atuutsinneqalissasut ussassaarutaapput, nunanngooq sinnera kingorna perusukkuni malinnaajumaarpoq.

 

Unammeqatigiittoqaraangat kiffartuussinerit pitsaanerulersinnaammata akillu apparsarneqar-sinnaammata professoriunngikkaluarluta tamanna nalugunanngilarput, taamali eqartigisumik inuiaqtigiinnillu avissartitsisumik aaqqiinissaq akuerineqartariaqanngitssoq, Inuit Ataqatigiit isumaqarput. Atuakkatigummi ilinniakkat imaluunniit professorit ataasiakkat inuttut isumalior­taasiat misilinniaannarlugit aaqqiiniarneruvoq, nunatsinnilu nunarujussuatsinni taama ikitsigalu-ta taamalu ikitsigisukkaarluta nunaqqatigiiaarnitta unammissutaasinnaanerata naleqqutinngissu-sianut nalunaarusiarineqarsimasoq takussutissaaneruvoq.

 

Inuussutissarsiutinik ingerlatsivioreersut nutaamillu aallartikkumasinnaasut soorunami illoqar-finnut sisamanut pineqartunut ussagalissapput, taakkuli avataaniikkallartussatut pineqaatissin-neqartut qaqugukkut ilanngukkumalissagunik katataareersimassagamik, qanoq aningaasaliiffigi­sassatut ornigineqartiginissaat apeqquterujussuuvoq.

 

Angallannikkut pilersuinertigullu pitsaanerusumik ingerlatsinissaq siunertaralugu, ukiuni makkunani annertoorujussuarmik Inatsisartut aningaasalersuivugut, umiarsualiviit, suluusalin- nut mittarfiit il.il. Ataguli tamakku aningaasaliissutitta qanoq sunniuteqarsinnaanerat takulaaral­lartigu, naligiinnerusumik periarfissiinitta sunniutissaa suli naluavut. Tamakku naammassereer­pata nunatsinni akilersueriaaseq nammaqatigiinnermik toqqammaveqartoq nammineerluni allan-ngoriartorsinnaanersoq maannakkumut tutsuiginarnerusoq, Inuit Ataqatigiit isumaqarfigaat.

 

Siusinnerusukkulli oqareernertitut Naalakkersuisut asuliinnarsuaq nalunaarusiortitsisimanavi­anngimmata  nalunaarusiaq aallaavigalugu paasissutissat sukumiisut,  paasiuminartut innuttaasu­nut siammarneqarnissaat piumasaraarput. Professorit isummatik anereerpaat, ataguli innuttaasut isummersornissaat pingaartillugu periarfissikkallartigit. Tamatumunnga Inuit Ataqatigiit annertuumik suleqataarusuppugut.

 

90-ikkut aallartilaarneranni KNI-p allanngortiterneqarnialermat partiini siulittaasut paasititsini­aallutik nunatta ilarujussuat angallavigaat, allanngortitsinissaq annertuumik tamatsinnut kalluaasussaammat taamaaliortoqarpoq. 1970-iikkut 80-ikkullu allartinneranni EF-imut ilaasor­taaneq isummerfigitinniarlugu tamatumunnga assigusumik aamma iliortoqarpoq. Taamaattumik piffissami aggersumi assigiimmik akeqartitsineq pillugu, innuttaasunik paasititsiniaanissaq isummersortitsinissarlu innuttaasut taasititsineqarsinnaanerannik kinguneqartinneqarsinnaasoq, Inuit Ataqatigiit isumaqarfigaat. Pisariaqalersinnaavoq innuttaasut taasinikkut isummertissallu­git, assigiimmik akeqartitsineq atuutsinneqaannassanersoq imaluunniit atorunnaarsinneqassa-nersoq.

 

1998-imut ukiunullu aggersunut aningaasanut inatsisiliarisartagassatsinni innuttaasunut atukkat­sigut, assigiinngissutsip suli angivallaarujussuartup aaqqiiviginissaa siunnerfinnut pingaarner­paanut ilaasariaqarpoq, tamanna ilaatigut  anguneqarsinnaavoq aaqqissuussinerit, pisariaqartitsi­neq najoqqutaralugu, unneqqarinnerusumik aaqqiivigineqarnerisigut, imaappoq aningaasat amerlanerusut atugassanngortinngikkaluarlugit.

 

Inunnik isumaginninnermi iluarsaaqqinnissaq tunngavimmigut ataasinngormat akuersissutigine­qarpoq. Iluarsaaqqinneq pinngitsoorani aningaasaliissutinik nutaanik nassataqartussaavoq. Atuarfiit, inissiat, innaallagissat aqqutaat, imeqarnikkut atortulersuutit, utoqqaat-illui, oqaluffiit ilaatigut aserfallannikooqisut nutaannillu sanaartugassat aningaasaliiffigineqartariaqarnerat ilaatigut nukiginnarsilluinnarsimavoq. Taamaattumik minnerunngitsumik allaffissornikkut ingerlatsinerup pisariillisaaffiginissaa killeqanngiusartumillu alliartortiinnannginnissaa, ani-ngaasanik sipaarfiusinnaasut ilagimmassuk arajutsinaveersaartariaqarparput.

 

Pisortat angalanerujussuat innuttaasunit tupigineqartartoq, ilumut taama annertutigiuaannassa-nersoq, Naalakkersuisut eqqarsaatigisariaqarpaat. Akerlianik nunanit allanit eqqussukkanut annikillilerutaasinnaasunik tunisassiornerit tapersersortariaqarpavut. Tamatumunngalu innaalla­gissiorfiit atorfissaqartinneqartut sinnerlugit sarfaliarisartagaat immikkut aaqqiivigineqarsinnaa­voq, soorlu aalisakkerinermi taama atorneqareersoq.

 

Nioqqutissat nunatsinni pisariaqartitavut tamatigut ineriigaallutik eqqunneqartarnerat eqqarsaa-tigeqqittariaqarparput, nunanimmi allanit pisiarisakkatta ilaasa nunatsinni inaagassanngorlugit eqqunneqarnerisigut, eqqunneqartut nalikinnerulernerat kisiat angunagu aammali suliffissanik nutaanik pilersitsivigisinnaassavarput.

 

Aningaasaqarnitta suli  ajunnginnerusumik aaqqiiviginissaa nunatsinniinnaq aaqqissuussinitsi-gut  iluarsisinnaanngilarput. Nunani allani aalajangersakkat aamma nunatsinni ingerlatsiniarnit­sinnut sunniuteqarput, taamaammat nunanik allanik suleqateqarneq isumaqatigiissuteqartarneril­lu pisariaqartuassapput. Tamatumani suli iluatsinniarneqarsinnaasut ilagaat aalisakkanik qalerualinnillu tuniniaanitsinni nunanik qanitatsinnik suleqateqarniarsinnaaneq, aalisartunut sulisartunullu taamalu inuiaqatigiinnut tamatsinnut iluaqutaasinnaasoq.

 

Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:

Ukioq manna aningaasaqarniarnikkut nassuiaat nuannaralugu atuarsimavara, tassa nassuiaatsip ilaatigut takutimmagu,  aningaasaqarniarnikkut ineriartortitsinissamik Akullit Partiiata ilunger­suutiginninnera tusaaniarneqalersoq. Tassani eqqarsaatigaakka immerkoortoq assigiimmik akeqartitsinermut tunngasoq aamma assigimmik akeqartitsinerup nutarterneqarnissaa pillugu nalunaarusiaq.

 

Akulliit Partiiani inersuarmi maani toqqarlugu uparuaasimavugut, assigiimmik akeqartitsine-  rup  allanngortinneqarnissaa aalajangiisussaasoq aningaasaqarnikkut ineriartornissamut periar­fissaqalernissatsinnut. Matumuuna eqqarsaatigaara attaveqaatinut pilersuinermullu - tassa infra-struktur - tunngasut pillugit oqallinneq, tassani Akulliit Partiianit siunnersuutigisimagatsigu, isorliunerusuni aki qaffasinnerpaaffissalerlugu periaaseqalernissaq aamma periarfissaqarfiini akit  aalajangersimasuunngitsut atorneqarnissaat,  aammattaaq eqqaallugu KNI-p allanngortiter­neqarnissaa pillugu inersuarmi maani ulloq 30. maj 1995 oqallinneq, taamani tamanna aamma uparuaqqissimagatsigu.

 

Taamaalilluta Akulliit Partiiani taakkununnga tunngasutigut nalitsinni siulliusimavugut taamaat­tumillu assut naammagisimaarpara, naalakkersuisoqatigiit Atassutip Siumullu apeqqut taanna maanna sammilermassuk, tamannalu Akullit Partiiata politikkiata eqqortuuneranik isiginninner­tut paasillugu.

 

Assigiimmik akeqartitsineq kingusinnerusukkut uterfigeqqissavara.

 

Nunatta aningaasaqarnikkut ullumikkut inissisimanera, aningaasaqarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaammi nunatsinni aningaasaqarniarnikkut ineriartorneq isumalluarnartuinnartut takorloor­neqarpoq. Aammattaarmi uagut Akulliit Partiiani ilumoornerartariaqarparput ineriartorneq amerlanertigut ilorraap tungaanut ingerlammat. Aningaasat naleerukkiartornerat unikaallassima­voq, nunanut allanut akiitsugut akilersorpavut aamma kommunet aningaasaqarnertik aqussinnaa­nerulersimagunarpaat, niuernerup oqimaaqatigiissinnera 1995-imut naleqqiullugu 96-imi pitsan-ngoriarsimavoq.

 

Taamaakkaluartoq avammut niuernitsinni naluneqanngitsutut aalisarneq pingaaruteqarluin-nartuuvoq, tassa raajat  avammut tunisat avammut niuernitta tamarmiusut 75%-erimmagit. Tassunga tunngatillugu Akulliit Partiiani nangaanartoqartoqartipparput suliffissaqarnissaq qulakkeerniarlugu Naalakkersuisut Royal Greenland sakkugimmassuk. Oqaatiginiarneqartaralu­arpoq suliffissaqartitsiniarluni qanoq-iliuutsit aaqqinneqarlutillu akilerneqartartut, servicekon­traktimik taaneqartartutigut. Akulliit Partiialli isumaqarpoq tamatuma Royal Greenlandip unammilleqatigiissinnaassusia annikillisissinnaagaa taamaalillunilu avammut tuniniaaneq ulorianartorsiortillugu. Soorlu tamanna allatigut aamma oqallinnermi tikkuarniarsimagipput.

 

Tamatuma saniatigut inuussutissarsiornermi aaqqissuussineq equngareersoq atatiinnartussaa-ssavaa, aalisarnerup iluani suliffiit qularnaatsuunngitsut atatiinnarnerisigut. Sooq nukivut periarfiusinnaasunut nutaanut atussanngilavut,  aalisarnermuinnaq sammiunnaarluta pilersitsivi-usinnaasunik allanik imaluunniit iluanaarutaasunnaasunik pilersitsisinnaaniassagatta,  aningaa­sat taakku Royal Greenlandimi ullumikkut suliffissaqartitsiniarnermi atukkavut atorlugit? Taamaalilluni Royal Greenland unammilleqatigiissinnaanerunissamut aningaasarsiornerunissa­mullu samminerulersinnaassagaluarpoq.

 

Aningaasarsiornerup iluani tamakkiinerusumik anguniakkanut naliliinermut pulatinnanga, periarfissaq manna iluatsillugu iluarisimaarinninnera nersualaarinninnerlu oqaatigerusuppara, kommunet aningaasarsiornerminnik aqutsillualersimanerat aammalu 1996-imiit 97-imut agguaqatigiissillugu kommunemut akileraarutip qaffassimannginnera pillugu.

 

Angallanneq:

Angallannerup tungaatigut iluarsartuussineq ingerlatiinnartariaqarparput, anguniarnerullugu umiarsuartigut timmisartukkullu angallannerup ataqatigiissaarnerunissaa, taamaalilluta patajaat­sumik ajunngitsumillu aningaasat ikinnerpaat ingerlatsiveqalernissaq anguniarlugu.

 

Ilinniartitaaneq:

Puigussanngilarput nunatsinni inuusuttavut sillimmatigigatsigit pingaarnerpaat. Akulliit Partiia isumaqarpoq ilinniartitaanerup tungaa tulleriisaarinermi siullerpaat ilaattut inissinneqartariaqar­toq, minnerunngitsumik inuusuttut oqaatsit tungaatsigut siuarsarnerunissaat.

 

Inissaqarneq:

Akulliit Partiiata isumanerluutigiuarsinnarpaa inissaqarnerup tungaanut aningasaliinivut pingaartumillu aserfallattaaliinissamut. Taamaattumik inassutigissavarput aserfallattaaliinissa­mut pisariaqartitsinerup nalilerluarneqarnissaa.

 

Aningaasaqarnermi politikkikkut pingaarnerusutigut tunngaviusumik anguniagassat:

Aningaasarsiornikkut politikkimi anguniagassatut siunniunneqarsimasut manna tikillugu tunngaveqarnerusimapput eqqarsartaatsimik maannakkut namminersornerunermik aaqqissuus-sinermik aammalu inuiaqatigiit  aaqqissuussaanerannik allanngortitsinnginnissamik. Taamaat­torli Akulliit Partiiat isumaqarpoq, nunatsinni ullumikkut namminersornerulluni oqartussaa­nerup inersimasunngorfiani ataatsimut isigalugu, inuiaqatigiinni ineriartornerup allanngorfissani tikissimagaa.

 

Namminersornerunerup iluani tiguneqarsinnaasut tamaviisa tigoreersimalerpavut, 1979-imi namminersornerunerup eqqunneqarnerani piffissap neriuutigineqartutut sivikinnerusup iluani. Taamaalilluta ingerlatsinerup pitsaanerpaanngorfissaa tikissimavarput, tassa nutaanik angunia­gaqalissanngikkutta inuiaqatigiinnut tunngassuteqartunik.

 

Akulliit Partiiani isuamaqarpugut piffissanngortoq tamakku oqaluuserissallugit,  isumaqarpu-gullu taamaaliornissaq pissusissamisoortoq, tassa isumarput malillugu taamaaliornikkut saq-qummissammat siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu nammineersinnaanerujartussagut-  ta taava aningaasaqarnikkut inornarnerusunik anguniagaqartariaqartugut, tassami imaarataarsin­naavoq - qaqugu pinerpoq - naalagaaffinngortugut namminersortoq.

 

Tamaattumik uku uparuarusuppakka:

Nunatsinni qaqutigoorluinnartumik immaqalu oqaluttuarisaanermi pingaarutilimmik periarfissa­qarpugut nammineq sulissutiginninnitsigut nammineernerulernissarput  aqqutissiuutissallutigu.

Kisianni tassani pinngitsoorsinnaanngilarput aningaasarsiornikkut politikkitta maannangaaq tamatumunnga naapertuussarnissaa. Tassanilu apeqqutit pingaarnerit ilagaat, kalaallit inuiaat akornanni aningaasaqarnerup qaffassarnissaa, taamaalilluta ataatsimoortumik tapiissutinik toqqammaveqarpallaarnerput qimakkiartuaarniassagatsigu.

 

Ajornartorsiutip taassuma qaangernissaanut torrutiinnarlugu siunnersuutissaqanngilanga, kisianni siumut takorloorsinnaavara aqqutissaq imaannaanngissaqisoq takisuujullunilu.

 

Akulliit Partiiani isumaqarpugut alloriarnissaq tulleq  tassaasariaqartoq,  assigiimmik akeqar-titsinerup nutarternissaa, taamaattumik assut naammagisimaarpara illoqarfinni nunaqarfinnilu nalinginnaasumik aningaasaqarnikkut aqutsisoqarfiusuni akit qaffasinnerpaaffissalerlugit periaaseq atorniarneqalermat, soorlu Akulliit Partiiani siusinnerusukkut taama siunnersuuteqar­simasugut.

 

Akulliit Partiianit siunnersuutigissavarput aammattaaq Namminersornerullutik Oqartussat kommunellu sipaarutaat taamatut nutarterinerup aningaasalersorneranut atorneqassasut.  Aamma naatsorsuutigaarput tamanna pillugu aalajangiiniarnermut oqallisissianik saqqummiussisoqa-rumaartoq.

 

Taama oqaaseqarlunga nassuiaat, suliaq annertoqisoq pitsaasorli Akulliit Partiianit tusaatitut tiguara.

 

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:

Nassuiaat soqutiginarluinnartoq, immikkoortunut tallimanut immikkoortiterneqarsimasoq, naalakkersuinikkut ingerlatsinermi tunaartarissallugu pinngitsoorneqarsinnaanngitsoq annertuu­millu paasissutissiisoq, Inatsisartuni suleriaqqinnissatsinni pingaaruteqartussaavoq, taamaattu­mik paasissutissanik suliaqarsimasut tamaasa Kattusseqatigiinniit qamannga pisumik qutsavi­gaavut, imatullu immikkoortut assigiinngitsut oqaaseqarfigissallutigit.

 

Aningaasaqarnerup allanngoriartorneranut tunngatillugu qujassutigisariaqarpoq innuttaasut sulilluarnermikkut akileraarusigassaatitaasut tunngavii isertitatigut annertuumik qaffariartissi­mammatigit, minnerunngitsumik aalisartut annertuumik qujassuteqarfigisariaqarput, tassami aalisarnikkut nunanut allanut tunisatigut isertitat aamma qaffariarmata.

 

Nassuiaammi oqaatigineqarpoq 1994-imiit 1995-imut nunatta nunanut allanut niuernikkut amigaatoorutai annertuumik ikileriarsimasut.

 

Nunanut allanut niuernermi amigartoorutit annertuumik ikileriarsimanerinik oqarneq ingasatta­jaarneruvoq pissusiviusunillu tunngaveqarani, tassami 1994-imiit 1995-imut amigartoorutit 148.725.000,- kr.-inik ikileriarsimapput, piffissamilu pineqartumi nunanut allanut niuernermi agguaqatigiisillugu aningaasat  kaaviiaartinneqarsimasut 2.157.900.000,-  kr.-iullutik. Taamaat­tumik  amigartoorutini ikileriaat,  kaaviiaartitat eqqarsaatigalugit,  annertuumik oqaatigineqar­sinnaanngilaq, illuatungaatigulli 1995-imiit 1996-imut niuernermi pineqartumi 564.301.000,- kr.-nit amigartoorutigineqartut annertugineqartariaqarlutik.

 

Kisitsit qulaani pineqartoq Naatsorsueqqissaartarfimmiit 1. maj 1997-imi suliarineqarsimasumi pissarsiaapput.

 

Sanaartornermi pisortat aningaasalersuinerat suliassassaqartitsinerulernermik nassuiaammi oqaatigineqaraluartoq, kisitsisit Naatsorsueqqissaartarfimmiit ersersippaat,  kalaallit nunatsinni inunngorsimasut nunaqavissullu 15-iniik 59-inut ukiullit, 1996-imi kvartalimi siullermiik 1997-imut kvartalimut siullermut, suliffissaaleqalutik nalunaarsimasut agguaqatigiisillugu 3.252-iniit 3.335-inut amerleriarsimasut. Tassalu sulisinnaasut 13,6%-ii suliffissaqarnatik, taamaattumik Nunatta Karsia kisimi iluanaaruteqarneruleriartussanngippat aammalu nunanut allanut niuer-nerput amigartoorutaajunnaarluni ingerlallualissappat pisariaqarluinnarput, siullertut:

 

Suliffissaaleqisut ikilisarniarlugit produktionsskoletut ittunik pilersitsinissaq, nunaqavissut amerlanerpaat sulisinnaalernissaat siunertaralugu.

 

Aappaattullu:

Nunatsinni tunisassiatta atorluarneqarnerulernerisigut nunanit allaniit sippulissuarnik tikisittak­katta annikillisinneqarnerisigut.

 

Suliffissaaleqisut nalunaarsornerinni piffissaq - tassalu kvartali siulleq assersuutitut tiguneqar­poq - suliffissaaleqisut amerlanerpaat piffissami tassani nalunaarsorneqartarmata.

 

Aammalu eqqaamasariaqarpoq suliffissaaleqisut nalunaarsorneqartarnerat pissutsinut piviusunut naapertuutinngimmat, tamannalu aamma kommunenit arlalinnit uppernarsineqarluni paasine­qareerpoq, tassami assersuutigalugu nalunaarsuinerni inuit suliffissaqanngitsut ullormut 4 tiimiinnarluunniit suliassamut innersuunneqaraangata suliffissaaleqisutut allassimajunnaartar­mata, massa piffissap ilaanna sulileraluartut. Aammalu inoqarpoq suliffissaqanngikkaluarlutit suliffissaqanngitsutut allatsinneq ajortunik.

 

Taamaattumik isumaginninnermut aningaasartuutit appartinneqassappata akileraarutitigullu isertinneqartartut amerlineqassappata, suliffissaaleqineq piaartumik minnerpaaffissaanut pisittariaqarpoq.

 

Landskarsimut isertitat ataatsimut katillugit 110 mio. kr.-inik amerleriarput, kisiannili nunanut allanut akiitsut aammalu ingerlatseqatigiiffinnut atasumik Landskarsip qularnaveeqqusiinerti-  gut il.il. pisussaaffeqarnera puigortariaqanngilaq, minnerunngitsumillu inuiqatigiinni ajornar-torsiutigineqartorpassuit iluarsisariaqarluinnaraluartullu ataatsimut katissagaanni milliardit arlalinnik naleqartut, taamaattumik aningaasatigut ingerlatsineq ilorraap tungaanut ingerlagalu­artoq naammagiinnartariaqanngilaq sulilu pitsaanerulersinneqarnissaa anguniartariaqarluni.

 

Naalakkersuisut aningaasarsiornikkut ingerlatsineranni anguniagaasunut pingaarnernut tunnga­tillugu oqaatigisariaqarpoq Naalakkersuisut anguniagassatut siunniussimasaat kisimik anguniar­tariaqanngimmata, tassami Inatsisartut tassaapput Naalakkersuisunut sulisitsisut,  Naalakkersuisul- lu Inatsisartut aalajangigaat piginnaatitsinerallu tunngavigalugit sulisussaam­mata, tassami inuit tamat oqartussaaqataanerat tunngavigalugu naalakkersuinikkut ingerlatsineq Inatsisartutigoor-tumillu suleriaaseqarneq tunngavigalugu. Ingerlaaseq imaattariaqanngilaq Naalakkersuisut aalajangeriigaat Inatsisartuni akuersissutigiinnarneqartassasut, soorlu tamanna siusinnerusukkut ersersinneqartartoq malunnareersoq.

 

Aammami ippassaq KNI A/S, Royal Arctic Line A/S, TELE A/S-ilu pillugit peqqussutissatut siunnersuutit aappassaanneerlugit oqaluuserineqarmata, Inatsisartuni suliluunniit akuersissuti-gineqanngitsut Naalakkersuisut Siulittaasuata nalunaarutigaa. Kujataani usinik imaluunniit ilaasunik angallassinissamut namminersortumik isumaqatigiissusiortoqareersimasoq. Aamma taamaappoq KNI Pisiffiup Pilersuisullu ataatsimuulersinneqarnissaannut tunngatillugu suliaq, tassa paasinarmat Inatsisartuni suli aalajangertoqanngitsoq, sulisut ilaat illoqarfinniit illoqarfin­nut nuuffigineqartussanut noorartinneqalereersimasut - uffagooq massa Inatsisartut aalajangeeq­qaartussaagaluartut. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit Naalakkersuisunut eqqaasitsissutiginiar­parput nunatsinni demokratimik pingaartitsiviusutut oqaatigineqartartumi, inatsisit tunngaviu- sut Inatsisartullu inatsisaat  suli atuuttut tunngavigalugit naalakkersuinikkut pissutsit ingerlan-niaqqullugit. Kisermaassillunimi naalakkersuineq nunatsinni atuutinngilaq,  atuuttariaqarnanilu.

 

Aatsitassarsiorneq Inatsisartutigoortumik aningaasaliiffigisarparput soorunalumi isumalluarfiga­lutigu, taamatuttaaq uuliamik ujaarlernerit. Taamaattumik Inatsisartuni eqqartorneqareersut ingerlanneqarnissaat akuerineqareersuut tamakkiisumik Kattusseqatigiinniit tapersersorpavut, aammalu Kattusseqatigiinniit piareersimavugut januarip aallaqqaatani Naalagaaffimmik isumaqatigiissut atorunnaarpat Namminersornerullutik Oqartussat aatsitassarsiornermut ingerlat­sinermut akisussaaffimik tigusinissarput  tunngaviusunik kiisalu Platinova A/S-imut aningaasaa­tinik Kalaallit Nunatsinni misissueqqissaarnissamut atugassanik amerlisitsiniarnermi suliaqartu­gut 10 mio. kr.-inik aningaasaliinissamik saqqummiussinissaannut suleqataanissatsinnut piareersimagatta.

 

Aalisarnermut tunngatillugu naatsumik oqaatigisariaqarpoq, aalisarneq nunatsinni inuussutissar­siuutit suli pingaarnersaraat, naak saarulliit tammakarsimagaluartut aammalu aalisakkanik maannakkut aalisarneqartut ilaannut tunngatillugu pisassiissutit peqassutsimut naleqqusarne-qarlutik annikilliartortinneqaraluartut. Ukiunilu kingullerni aalisariutikillisaaneq ilaatigut pissutaalluni aalisartorpassuit saariarfissaat annikillisimapput, taamaattumik misileraalluni aalisartitsinerit annerusumik ingerlanneqartariaqarput, minnerunngitsumik qaleraleqarfiit maannakkut aalisartorpassuarnik allanut saariarfissaarussimasunik uloriarnartorsiortinneqaler-sutut oqaatigineqartartut illersorneqassappata, aalisakkat allat ujartortariaqarput aalisariutitigullu naleqqussaanerit piorsaaqqinnerillu pisariaqarlutik.

 

Takornariartitsineq qujanartumik aamma qularnanngitsumik siunissami annerusumik aningaa­sarsiorfiusinnaasut ilagaat. Taamaattumik takornariartitsinermik suliniutit, soorlu UNNUISA-kkut aammalu takornariartitsinermik suliniuteqarniarlutik aallarnisaasut, Inatsisartut ukiakkut ataatsimiinnitsinni aningaasaliiffigineqarlutik pilersinneqartut annertusarnissaat aamma allanik pilersitsisinnaanerit tapersersortariaqarput.

 

Ilumoorpoq SAS-ip Atlantikoq qulaallugu nunatsinnut nunatsinniillu kisermaassilluni ilaasunik usinillu timmisartuussisarnerata atorunnaarsinneqarnissaa anguniartariaqarmat aamma allat timmisartuutileqatigiiffiit pilersitsisinnaanissaannut periarfissiisinnaasumik.

 

Ingerlatseqatigiiffinnut assigiinngitsunut tunngatillugu naatsumik oqaatigisariaqarpoq, nammi­nersornerullutik ingerlatsiviusuni unammillerneq taamaatillugu,  inoqarfinni allani namminer­sortunik ingerlatsivigineqanngitsuni, matumani KNI eqqarsaatiginerullugu, pilersuineq pisorta­nik ingerlanneqarniarli.

 

Akissarsiatigut aningaasartuutitigullu ingerlatsinermut tunngatillugu oqaatigisariaqarpoq, inuiaqatigiinni inunnik isumaginninnermut aningaasartuutit ilinniartitaanermut, ilageeqarnermut peqqinnissaqarnermullu il.il. tunngasut pisussaaffittut soorunami isigineqartuarnissaat Kattusse­qatigiinniit isigiuassagatsigu.

 

Assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsinneqarsinnaaneranut tunngatillugu Kattusseqatigiin­niit aappaatigut iluatinnartoqartipparput, ilaatigut unammilleqatigiilluni ingerlatsineq, sunul­luunniit ingerlatanut peqqinnartuummat kisiannili ullumikkut nunatsinni pissutsit piviusut qiviarutsigit, assersuutigalugu Namminersornerullutik Oqartussat ingerlatseqatigiiffii pigineqar­tut, soorlu KNI-kkut, Royal Greenland-ikkut namminersortunut unammillernerat suli annertual­laaqaaq, assigiimmik akeqartitsinerup piffiit ilaanni atorunnaarsinneqarnissaanut. Tassami takorloorneqarsinnaalluarpoq Namminersornerullutik Oqartussat pigisaasa suli annerusumik nukittunerusumillu namminersortunik unammillilersinnaanissaat, taamaattumik Kattusseqati­giinniit isumaqarpugut assigiimmik akeqartitsineq piffiit ilaanni atorunnaarsinneqassappat Namminersornerullutik Oqartussat pigisaat, namminersortunut unammillerunnaavissooqqaar­tariaqartut.

 

Aammalu KNI-mik allanngortiterisaqartaarnerup Royal Greenland-illu naleqqussarneqarnissaa­nut atatillugu illoqarfiit, soorlu illoqarfiit Diskobugtimiittut suliffissanik annaasaqartut 100%-imik qulakkeeqqaartariaqarpaat,  ilumut suliffissat annaaneqartut tamarmik taartissaqartinneqar­nersut, tassami  assersuutigalugu Qasigiannguani Qeqertarsuarmilu raajanut fabrikkit atorun­naarsinniarneqarput, taakkunanilu aalisartut illoqarfimminnut tunisinissaat periarfissaaruttussaa­voq, naak illoqarfinnut  allanut tunisinermi kg-mut  taperneqarsinnaanissamik ilimasaarneqara­luartut, taamaattoq periuseq taamaattoq aalisartunut annertuumik kinguariaataasussaavoq, allaallu ilaatigut aalisartut taamatut eqqorneqartussat oqartalereersimapput: Allatut ajornartumik illoqarfinnut allanut periarfissarissaarnerusunut nuuttariaqarpugut.

 

Ukiuni arlalinni G-60-ip politikkia, nunaqarfinniit nutsertitsineq politikkerinit tamanit isornar-torsiorneqarlunilu naammagineqanngitsorujussuuvoq aamma maannakkut Naalakkersuisunit, kisianni maanna qanoq iliortoqarpa?

 

Tassa niuernikkut suliffissuaqarnikkullu pissutsit kiisalu niuernerpalaartumik ingerlatsineq patsisiliullugit innuttaasut Apinngitsaalineqarput@ nuuttariaqarnissaminnut,  soorlu mittarfilior-titernernut  atatillugu oqaaseq kusanarluinnartoq imaattoq atorneqartoq:  AInnuttaasut nammin-neerlutik aalajangissavaat sumi najugaqarnissartik@. Tassami naluneqanngimmat kialluunniit inuuniarnikkut periarfissaritinneqartut pitsaanerusut ujartorniartarmagit, tamannalu iluaqutigalu­gu nerriviup ataatigut illoqarfiit nunaqarfiillu inuussutissarsiutitigut periarfissalunnerusut inuerutsinniangaapput.

 

Nalunngilarput ullumikkut illoqarfiit annersaanni inuuniarneq,  inunnik isuginninnikkut nali-nginnaasumillu ulluinnarni atukkatigut sinerissap sinneranut, pingaartumik sikusartuniittunut naleqqiullugu oqinnerungaartoq. Aammalu ullumikkut assigiimmik  akeqartitsinermut inuiaqati­giit pisussaaffigisaannut tamatigut tamakkiisumik atorneqanngitsumut, tassa naluneqanngilaq Avannaani sikusartumiittut nioqqutissat assigiinngitsut akiinut ukiuunerani annertuumik qaffaavigineqartartut,  aammalu 1980-ikkut naalerneranni - taamanikkut GTO-p agguaanneqar­neranut kiisalu KNI-p 1993-imi aggulunneqarneranut atatillugu - sinerissami atortussatigut assigiinngitsutigut pilersuineq annertuumik kinguariaateqarsimavoq, taamaattumik niuernermut pissutsit tunngasut iluarsisassat amerlaqisut iluarseqqaartariaqarput, sunami tamaat tikkuaannar­lugu pisinnaanngilarput.

 

Ilaatigut politikkikkut aalajangiunneqarsimasut, Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqar-fiutaasa sinerissamut siammarterneqarnissaannut tunngasut ajunngitsumillu ilaatigut kingune-qartut ingerlatiinnartariaqarput, soorlu Inunnik Isumaginnittunngorniat Ilinniarfiata Ilulissanut nuunneqarnerata kingunerisaanik ilinniartut ilinniakkaminnik naammassinnittartut amerlaneru­lersimapput, aammalu misilittakkat tamakku ajunngitsut tunngavigalugit Niuernermik Ilinniarfik Nuummiittoq Diskobugtimut nuunneqarsinnaavoq.

 

Tassa avannaani niuernermik ilinniagaqarniartut ilaatigut Qaqortumukaqqaarlutik ilinnialersin­naasarmata, taamaattumik Diskobugt-imi suliffiit KNI-mik Royal Greenland A/S-imillu allann­gortitereqqinnermi annaaneqartussat taartissaattut Niuernermik Ilinniarfiup Nuummiittup Ilulissanut nuunneqarsinnaanera Naalakkersuisunut isumalioqqutigeqqissavarput, tassami ilaatigut allanngortiterinermi suliffiit allarlit Ilulissaniit piffissami qanittumi annaaneqarput, soorlu Umiartortut Ilinniarfiata Paamiunut nuunneqarneratigut aammalu KNI-p qarasaasiatigut naatsorsuuseriviata Sisimiunut nuunneqarneratigut.

 

Oqaasissaqarnaraluaqisoq naggataatigut isumaqarpunga assigiimmik akeqartitsinermut tassu-ngalu ilaatigut atorunnaarsinneqarsinnaneranut tunngasut innuttaasunut annerusumik paasi-sitsiniutigeqqaartariaqartut oqallisigineqarlutillu.

 

Taamatut oqaaseqarlunga oqallinnerup inuiaqatigiinni akornatsinni ingerlaqqinnissaa kissaati­gaara nassuiaallu tusaatissatut tigullugu.

 

Lars Emil Johansen, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Qujavunga oqaaserineqartunut tamanut nuannerporlu taama ilassilluartigineqarmat. Oqaaserpas­suit ilaatigut assigiinngtsunik isumaqartitsilersinnaasut atorneqaraluartut taamaattoq malugini­anngitsuunngilakka oqaatsit ikittunnguit makkua:

 

Siumup oqaaseqartuata oqaasii Anuannaajallannarpoq toqqissisimanarlunilu@. Atassutip oqaase­qartua Analunaarut nuannersoq A, Inuit Ataqatigiit oqaseqartuat Analunaarut sukumiisoq soqutigi­nartorlu@. Akulliit Partiiata nuannaralugu atuarsimavaat, allaat ima nuanneritigisimavaat Akilliit Partiiata politikkerilersorisimagaluarlugu.

 

Tamakku tamaasa qujassutigalugit oqaatigerusuppara Naalakkersuisunit assut pingaartikkipput aningaasarsiornikkut politikkip tunngavigisaata annertuumik sukumiisumillu toqqammaveqarlu­ni - amerlanerussuteqarluartut tunngavigalugit - soqutigisallu assigiinngitsut aamma tunaartara­lugit aaqqissuunneqarsimanissaa. Taamaattumik pingaartippara oqaaserineqartorpassuit tamaasa immikkut oqaaseqarfigisaqattaarnagit apeqqutit pingaarutillit oqaaseqartunut assigiinngitsunit aamma tikinneqartut pillugit erseqqissaateqassallunga.

 

Siullermik aningaasat naleerukkiartornerata, inflation-ip, maannakkut 0,5%-miinnera isumaqar­punga tamatta nuannaarutigisariaqaripput, aamma ataqqinaat Naalakkersuisuniiginnanngilaq - ataqqinaat kalaalini inuiaqatigiinni tamaniippoq, soorlu ilaatigut Siumup oqaaseqartuata ilaati-gut oqaatigigaa; soqutigisaqaqatigiit, kattuffiit assigisaasalu aamma akisussaaqqataanermik tigumminerat aamma uagut Naalakkersuisuni qujamasuutigaarput.

 

Tassami siunissaq ungasinnerusoq isigalugu anguniagarput tassaavoq Kalaallit Nunatsinni suut tamarmik akisuallaartumik ingerlanneqarnerata qimmunneqarnissaa Nunanullu Avannaamioqa­tigiinnut aningaasartuutitta qaffasissusiat nallersuussinnaalissasoq - ukiarpassuunngitsut, ukiut 10-15-t ingerlaneranni.

 

Taamaalilluni aningaasartuutitta qaffasissusaat inuussutissarsiornikkut inuuniarnikkullu atuk-kagut nunatsinni nallersuussinnaalissallutik, ullumikkut Skandinaviami nunat aningaasarsior-nikkut inissisimanerannut. Taamaattumik periarfissaq manna atorlugu aamma uanga qujassuti­gissavara kattuffiit soqutigisaqaqatigiillu assiginngitsut inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut pa-tajaallisarneqarneranni peqataanerat peqataajuarnerallu pillugu.

 

Erseqqissarusussallugulu akissarsiat angisuumik qaffakkaangata aamma akit angisuumik qaffat-tarput, akissarsiat qaffaataat angisooq akit qaffannerannit angisuumik illuatungilerneqartuaan-narpoq piumagutta piumanngikkuttaluunniit. Taassuma illuatungaanit akissarsiat annertun-ngippata aamma akit qaffaataat annertunavianngillat, tassa aningaasarsiornikkut suut ataqati-giinneranni paasinninneq - taanna nunatsinni annertusiartortumik paaseqatigiissutigineqarmat qamannga pisumik qujassutigaara.

 

Pingaarnerpaarmi tassaavoq inuit aningaasarsiaasa pisissutigineqarsinnaanerata pitsanngorsar­nissaa, taannarpiarlu maannakkut najoqqutaralugu maannakkut akissarsiat aaqqissuunneqarput, taamaattumik Ainflation@-ip procentip affaannaanik angissuseqarnera illersorniarlugu aningaa­sarsiornikkut politikkip tunngaviata - oqaatsit aallaqqaammut issuakkakka atorlugit - ilaatigut naqissuserneqarnera partiinit amerlanerussuteqarluartunik nuannaarutigaara, tamannalu isuma­qarpunga siunissamut isumalluarnartunik aamma assigiinngitsunik ilaqartoq.

 

Kinguppaat, raajat,  nunatsinni aningaasarsiornikkut annertuumik tunngavigisatta tunisassiari-neqarneranni aaqqissuussinerup pitsanngorsarneqarnera pillugu aamma paaseqatigiinneq maani Inatsisartuni qujassutissaavoq annertooq, tassami ilaatigut mamanngitsortaqarsinnaagaluartoq sumiiffiit ilaannut, kisianni Kalaallit Nunatsinnut - tassami taanna sinnerlugu maani Inatsisar­tuullutalu Naalakkersuisuuvugut. Kalaallit Nunatsinni suliffissanik 262-inik tunniussisoq isumaqarpunga qujagissallugu pissutissaqarluartoq - suliffissat 262-it saniatigut Kalaallit inuaqatigiit suliffissuaata Royal Greenland A/S aningaasatigut ingerlanermigut patajaannerusu­mik toqqammavissaqalissaaq patajaannerusumillu toqqammavissaqaleruni nunanut allanut tunammillersinnaassusia aamma annertusarneqassaaq.

 

Taamaattumik erseqqissassavara Royal Greenland A/S-ip suliffissuaataasa naammassisaqarsin­naassusiat pillugu pissutsinut naleqquttunngorsaaneq - maani Inatsisartuni oqaluuserineqarsima­soq - Naalakkersuisut aallartilersaarmassuk maanni oqallinnermik saqqummiussorneqartut tunngavigalugit, sumiiffinnullu ataasiakkaanut sunniutissai ernumanartutut isumaqarfigineqartut - ilaatigut Inatsisartut Aalisarneq Suliffissuaqarnerlu pillugu Ataatsimiititaliaanni oqaluuserine­qarnerisigut aamma Naalakkersuni naliliiffigineqaqqittussanngorlugit.

 

Kisianni siumukarneq unitsinneqartariaqanngilaq , pitsanngorsaatissaq - suliffissat 260-it sinnillit - annaanniarlugit iliuusissaq piaartumik naammassiniartariaqarpoq, tamannalu Naalak­kersuisuni naatsorsuutigaarput aalajangiusimallugu suliassap taassumap piaartumik piviusunn­gortinnissaata aallartinissarnissaa.

 

Ukiut 223-it matuma siornatigut Kalaallit Nunaanni niuerneq kunngip illersungaa KGH aallar-tnneqarpoq, taavali niuerneq taanna aallartinneqarmat niuerneq, isumaginninnikkut politikki inuiaqatigiinni ingerlatsineq suna taamaat ataatsimut katillugu 1774-imi KGH-mik aallartinne­qarpoq. Taassuma niuernerup ilagaa Kalaallit Nunaanni nioqqutissat sumiikkaluaraanniluunniit assigiimmik akeqartussaanerannik aalajangersagaq, tassa nioqqutissat akiisigut nammaqatigiin­neq. Inunnut akissaqannginnerusunut naapertuulluanngitsoq inunnullu aningaasaqarnerusunut akunnerusoq, tassami nioqqutissat tamatta pisiassaraagut assigiimmillu akilertarlugit akissarsi­aqqortugutta akissarsiakikkuttaluunniit.

 

Taamaattumik ilaatigut naalakkersuinikkut eqqarsartaaseq tunngavigalugu akinik assigiittussaa­titaanermik aaqqissuussinerup nalilerneqara ilaatigullu silarsuup kitaamiutut eqqarsartarneq tunngavigalugu eqqarsarneqarnerarneq isumaqarpunga eqqoqqissaartumik oqalunnerunngitsoq. Nammaqatigiinneq equngavoq, inuit ilaasa akissarsiakikkunik akissarsiaqqortuunilluunniit ukiumut kr. 135 mio.-nik akisunaarillutik nioqqutissanik sullissinernillu akiliisariaqartarnerata kinguneqarsimappat.

 

Taamaattumik nuannaarutigaara pingaartumik partiit angisuut, taavalu aamma Akulliit Partiiata, oqaaseqarnerminni tapersersormassuk akit assigiittussaatitaanerat atorunnaarlugu nammaqati­giinneq akileraarutigut akilersulissagipput - taanna siunnerfigalugu sulissasugut. Allatut oqaati­galugu naamaqatigiinneq angerparput, kisianni aamma ineriartornerup qaffakkiartornissaa angerparput, taamatut piumasaqarnerput sukumiisumik pilersaarusiornissatsinnik pisariaqartitsi­voq.

 

Isumaqarpunga erseqqissumik oqaluttariaqarutta oqartariaqarlunga naalakkersuinikkut eqqar-sartariartaatsit qangarsuarli tunngavilikkat kisiisa tunngavigalugit ullumikkut pissutsinik isermer­figinnittarneq qimattariaqarparput, Aideologi@ qangarsuarli tunngivilikkat kisiisa tunngavigalugit isumanik nutaanik nalilersuisarneq qanganisarpaluppallaarpoq, Akonsativ@-iuallaarpoq, siumu­karnissamut pilerissuseqanngippallaarpoq piumassuseqanngippallaarlunilu, ullumikkut pissutsit tunngavigalugit apeqqutit aalajangertariaqarpagut nammaqatigiinneq, atukkatigut assigiissaari­neq angerparput. Kisianni akilernissaa akileraarutitigut, aningaasarsiornikkut tuvit nukittunerusut nammaqataatinnerullugit akilerneqassasoq siunnerfigissagipput uanga nammineq Naalakkersui­sunilu annertuumik pingaartipparpput.

 

Taamaattumik assorsuaq nuannaralugu maluginiarpara Siumup oqaluttuata, Hr. Jonathan Motzfeldt-ip,  oqaatsini naggaseriartoramigit pikkunartumik, Inatsisartullu siulittaasuatta akuerisinnaappanga Jonathan Motzfeldt-ip oqaasii issuatsiarusuppakka, tassa Jonathan Motzfeldt-ip Siumut sinnerlugu oqaaseqarnermini naggasiivoq imatut; Aullumikkut angoreersi­masagut aserornagit pitsanngorsaatissat ajattornagit nammaqatigiinneq qimannagu tamatumani pilliutigisatta kingunissaqarluartumik atortitaanissaat anguniassallugu oqallinnissamut Naalak­kersuisut Siulittaasuata ullumi qaaqqusinera tusarparput - peqataajumavugullu. Tamatumani Siumumit ammasumik siuliini oqaatigisagut tunngavigalugit peqataanissarput qularutigineqas­sanngilaq@

 

Assorsuaq nuannaarutigaara taama ersaritsigisumik inuiaqatigiit siuariartoqqinnissaannut piumassuseqarneq, akisussaaffimmik tiguserusunneq, ileqqutoqqanut qilersuinnannginneq, ineriartoqqinnissamik piumasaqarneq nammaqatigiinnerullu annaaneqannginnissaanut piumasa­qarneq taama ersaritsigisumik oqaatigineqarsinnaammat - qujanarsuaq.

 

Aamma oqaatigeriikkattut qujassutigaakka partiit allat oqaaseqartuisa oqaaserisaat tamarmik aningaasarsiornikkut tunngavigisatta ataatsimut isigalugu ajunngitsumik inissisimaneranik oqariartortut, kisianni soorunami ilai annikikkaluartut aamma oqaaseqarfigilaagassaapput. Isumaqarpunga Atassutip oqaaseqartuata Hr. Peter Ostermann-ip oqaaseqarnermini Naalakker­suisut imatukanneq nipilimmik oqaatigigai; Naalakkersuisut imminnut aqukkuminaallisartut Landskassip aningaasanik imaqarpallaaleraangat.

 

Soorunami tamanna uagut Naalakkersuisuni kisitta nalilerniagassarinngilarput, kisianni isuma­qarpunga ullumikkut eqqissisimaqisugut aningaasanillu atuinissarsuarmik imatorsuaq siunner­suusiunngitsugut piumasaqanngitsugullu, naak, maj-ip qiteqqunnerani Landskassip aningaasaqar­nera kr. 1.537 mia.-nik imaqaraluartoq - tassa aningaasaatit Aanfordring@-imiititat kr. 247 mio.-nit, isumaqatigiissuniititat (aftalekonti) kr. 1 mia.-t, obligationimilu uninngasuutit kr. 290 mio.-t nalillit, katillugit kr. 1.537 mia.-nit majip qiteqqunnerani Landskassimi aningasaatigaagut.

 

Taamaakkaluartoq Naalakkersuinit tupinnaannartumik eqqissisimavugut aningaasarpassuarnillu atugaqarnissamik siunnersuuteqarnata, taamaattumik neriuppunga Hr. Peter Ostermann-ip maluginiarsimasaa taanna eqqortippallaassanatigu - kassi aningaasanik imaqaleraagat atuiniapi­luttartugut. Landskasserput immakkiartorsimaqaaq, ukiut 10-t matuma siornatigut imaarukkalu­aranera eqqarsaatigalugu,. Taamanikkut ima imaarutsigigaluarpoq allaat ingerlata assigiinngitsut aningaasalersornissaat ajornarsisimagaluarluni.

 

Aamma oqarsinnaavugut aningaasanik uninngasuuteqarnerput, Alikvidietet@-erput, angineruvoq nunanut allanut taarsigassatsinninngaanniit - kr. 999 mio-nik taarsigassaqarpugut, aningaasanik uninngasuuteqarpugut kr. 1,5 mia.-t missaanni. Taamaattumik Kalaallit Nunaata aningaasarsior­nikkuttut tutsuiginassuseqarnera siunissamut pataajaannerusumik aaqqissuunneqarnera isumaqar­punga ajunngitsumik inissisimasoq aammalu aningaasarsiornikkut isumakuluutissartaqarneranik oqalunnissarput soorunama tamatigut pissutissaqarataraluartoq aamma pissutsit piviusut inuiaqa­titsinnut oqaatigissallugit pissutissaqartartugut.

 

Nuannarilaarlugu alutorilaarlugulu, tassami inuinnaagaata tamatta, oqaatsitta ilaatigut ataqati­giikkunnaartarnerat malunnartarpoq, aamma soorlu maluginiarpara kassip aningaasatigut imaqatalerneratigut atuipallannissamik piumassuseqarpallaannginnissatsinnik oqaaqqissaalaari­arluta, Hr. Peter Ostermann-i naggasiisoq inissiat amerlanerusut, atuarfiit amerlanerusut, inissit iluarsisassat amerlanerusut, inuusuttunut meeqqanullu atugassat amerlanerusut tamarmik aningaasarpassuarnik nalillit.

 

Aap, soorunami Naalakkersuinit isumaqatigigaagut, inissianik amerlanerusunik sanaartussaagut, atuarfiit pisariaqartinneqartut amerlanerusut sanaartussavagut, meeqqanut inuusuttunullu atugassat pitsanngorsassavagut. Kisianni eqqaamajuartariaqarparput aningaasatitta aamma siunissamut upalugaarsimanissatsinnut toqqammavigisatta oqimaaqqatigiissumik atorneqarnis­saat.

 

Naatsorsueqqissaartarneq (statistik) assortuunnernik sorpassuarnik pilersitsisarpoq aamma allaanerunngilaq Kalaallit Nunanni Naatsorsueqqissaartarfik - naatsorsueqqissaartarfinnik allaninngaanniit - aamma assortortuunnernik assigiinngitsorpassuarnik pilersitsisarpoq.

 

Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata, taavalu aamma Kattusseqatigiinniit, oqaaseqartup ilaatigut oqaatigaat Naalakkersuisut eqqunngitsumik paasissutissiisimasullusooq niuernikkut oqimaaqqa­tigiisitsinerup ajunngitsumik ineriartornera 1996-imi nalunaarusiaminni nalunaarutigigamikku. Nalunaarusiap kalaallisuuani qupperit 9-anni titartagannguaq takutinneqarpoq nunanik allanik niueqateqartarnerup ineriartorneq 1994-miit 1996-mut qaammatit siulliit qulingiluat - 1996-mi qaammatit siulliit qulingiluat - ingerlasimanerat takutinneqarpoq.

 

Tassalu taanna takussutissaavoq 1996-imi qaammatit siulliit qulingiluat taamatut ingerlasimavoq - aamma taannaq eqqorpoq, eqqunngitsumik paasisitsinerunngilaq, kisianni 1996-imi qaammatit kingulliit pingasut ingerlaneranni pissutsit allanngorsimapput, avataanniit niuerneq annerulersi­mavoq, isertitat eqqussukkagut amerlanerulersimapput aammalu avammut - qallunaat oqartarput, ajutoornerooq kisimiilluni takkunneq ajormat - avataaniit pisiortornermut alleruttortoq aamma raajat avammut tunisassiagut 1996-imi Akvartal@-imi kingullermi annertoorussuarmik nakkariar­put.

 

 Royal Grenland A/S-p ukiumoortumik nalunaarutaa najoqqutarissagaanni Royal Greenland A/S-iinnarmut qaammatit kingulliit pingasut kr. 80 mio.-nik ajunaarutaasimapput raajat uutitikkat qalipaajakkat akimikkut nakkakattarujussuarnerat pissutigalugu, ilaatigut Afælleskab@-imi Island-imiut annertoqisumik pisarnerminnit pingasoriaammik annertunerusumik, raajarnialersimaneri- sa kingunerisaanik.

 

Taammaatumik 1996-imi qaammatini qulingiluani siullerni ineriartorneq pitsaaruttortoq qaam­matini kingullerni pingasuni assiliaq killormut mumitsinneqarpoq, taamaakkaluartoq 1996-imi avammut tunisagut (eksport) 3%-imik qaffariarpoq - qaammatini kingullerni nakkakattarsiman-ngikkuni anginerusumik qaffariarsimassagunaraluarluni.

 

Taassuma illuatungaanit oqaatigerikkattut avataanit eqqussukkagut, pisiagut (import) qaffariar-simaqaaq ilaatigut angallannermut atortut pisiariortorneqarnerisa pissutigisaanik. Suunerisa  taannginneranni oqaatigilaarlara aamma aningaasarsariornikkut politikkip tupinnartua aningaa­sarsiorneq ingerlalluariartortillugu soorunami piserusuttut pisisinnaasullu amerliartortarmata avataaniit aamma alliartulersoortarpoq aamma inuiaqatigiit aningaasarsiornerannut peqqinnan-ngitsumik kinguneqartumik.

 

1996-imi ilaatigut helikoter-inik nutaanik Kalaallit Nunaat pisiortorsimavoq, kilisaammik nutaamik pisisoqarsimavoq, biilit inuit pigisaat, amerleriarsimasut pisiarineqarsimapput aamma maskiinat atortuutit taakualu atortussaat, angallannermilu aaqqissuussinernut assigiinngitsunut atorneqartut - ilaatigut timmisartut amerlanerulersut pigineqarnerannut tunngaveqartut - pisi­ariortorneqarsimapput, taamaaliortoqartariaqarsimavorli inuiaqatigiinni sullissineq pitsaassusia appariartikkusunnagu.

 

Taamaattumik aggornaraluarpoq - niuernikkut oqimaaqqatigiisitsinitta ajunngitsumik ineriartor­poq - 1996-ip naalernerani killormut saajallaqqissimanera, tamannali aamma inuiaqatiit aningaa­sarsiornikkut isertitaasa amerleriarsimanerannik tunngaveqarpoq.

 

Niunernikkut oqamaaqqatigiisitsinerup kisitsisaanik Naatsorsueqqissaartarfik uppernarsaatitut atoriarlugu Inuit Ataqatigiit siulittaasuata apeqquserpaa Naatsorsueqqissaartarfiup suliffissaaleqi­sunut tunngasumik naatsorsuisarnera ilumut uppersisariaqarnersoq. Neriuppunga imaassanngit­soq kisitsisit uppererusutagut uppersisassagigut uppererusunngisagullu upperisarnagit, kisitsisit ajunngitsumik takutitsisut upperinagit ajorsersiarnermik takutitsisut kisiisa upperisarutsigit - aamma uagut naamineq uppernassuserput - killeqalissaaq.

 

Isumaqarpunga eqqartaaseq tammissartoq imaluunniit eqqarsartaaseq ataqatigiinngitsoq atorlu- gu eqqarsarnerusoq Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisaatai Naalakkersuisunut uparuaanissamut atorneqarsinnaasut uppereriarlugit nunatsinni ajunngitsumik ineriartornermik takutitsisumik kisitsisaatai upperinagit oqaaseqassagaanni, kisianni Hr. Josef Motzfeldt-i Hr. Anthon Frederiksen-ilu isumaqatigaakka Kalallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfiup suliffissaaleqineq pillugu naatsorsuisarnera ajorpoq - pitsanngorsartariaqarpoq.

 

Naalakkersuisunit uagut piumasarisimanngilarput qanoq naatsorsuisassanersoq - pitsanngorsar­tariaqarpoq - qularnanngitsumik niuernermut tunngasumik uppernarsaasarnera, taamaattumik ilannikkuinnaq upperisassaasumik saqqummiussuisimappat tunngaverpiaatigut aaqqissuuttaaria­qarpoq isumaqarpunga uppernassuseq annerusoq anguniarlugu Kalaallit Nunaanni Naatsorsueq­qissaartarfik suliniuteqartariaqartoq.

 

Saneqqunneqarsinnaanngitsorli aana 1994-imiit 1995-imut inuiaqatigiinni aningaasarsiatigut isertitat kr. 300 mio.-nik qaffariarsimammata, 1993-minngaannit 1994-mut isertitat kr. 100 mio.-nik qaffariarsimammata. Soorunami akileraarutitigut akileraarusigassat amerlassusaat taama angitigisumik qaffariarsimappat - 1993-imiit 1994-imut 2%-ip nalinganik, 1994-imiit 1995-imut 6%-ip nalinganik - taava inuiaqatigiinni suliffissaaleqineq alliartorsimanani suliffillit amerliar­torsimapput, taanna kialluunniit professor-iunngikkaluartup naatsorsorsinnaassavaa Adit@-iunanilu dat@-iunngikkaluartup.

 

Taamaattumik taanna takussutissiivoq aningaasaqarnermut pissutsini nalunaarummi takuneqar­sinnaasoq aningaasatigut - isertitat inuit isertitaat - taamatut amerleriarsimasut.

 

Oqalliseriaaseq apeqqutit maani oqallisigineqartut, soorlu akit assigiittussaanerannik aaqqis-uussaanerup inuiaqatigiinnik oqallisigineqarnissaa aammalu aningaasarsiornikkut ingerlatsinitta inuiaqatigiinnii oqallisigineqarnissaa, aallarnisarlugu Pinse-p siuninnguatigut, Pinse-llu aappaa- ni ippassaanilu Sisimiuni, Ilulissani, Qaqortumi Nuummilu kommunalbestyrelse-t aningaasa-qarnermut ataatsimiititaliaat ataatsimeeqqatigisarsimavakka, oqaloqatigisarlugit, isummerfeqa-tigisarlugit aamma piffiit ilaanni inuussutissarsiornikkut ingerlatsiviit- siunnersoqatigiit- ataatsi­miittarneríni oqalugiaatigisarsimallugu oqallisigisarsimallugulu.

 

Maannakkut Naalakkersuisut allaffeqarfianni pilersaarusiorparput apeqqutit tamakku pillugit paasissutissiissutigineqarnissaat, oqallisissiarineqarnersaat - kusanartortai kusanaatsortaallu ilanngullugit - aamma unanga nammineq neriuutigeqaara ilaatigut TV radio-lu atorlugit passissu­tissiisoqarsinnaassasoq. Aamma neriutigeqaara Ilinniarnertuunngorniarfinni, Ilisimatusarfimmi, Niuermik Ilinniarfimmi, Ilinniarfissuarni allanilu inuit inuusuttut naapiffiini apeqqutit taakkua oqallisigineqarlutillu oqallisigiumaneqassasut- uagut Naalakkersuini piareersimavugut apeqquti­ni taakkunani oqallinnissani peqataassaalluta aallarneeqquneqaruttalu aallarniisassalluta.

 

Tupaallaatigilaakkannik Inuit Ataqatigiit siulittaasuata Danmark-ip nalaaffiata nunattinni aningaasaliissutaannik isumalluuteqarnermik annikilliartortitsinissamik oqaaserisimasakka isorinnerpalaartumik - uani isumaga malillugu qanganisarsiorpaluttumik - nipeqarluni oqaaseqar­figai, tassagooq ukiut 10-t ingerlaneranni Abloktilskud@-i ullumikkut kr. 2,1 mia.-nik annertussu­silik atorunnaarsikkiartuaarneqassappat taava ukiumut kr. 240 mio.-nit peertarlugit aallartittaria­qartugut. Taamatut siunertaqarlung oqaaseqarsimanngisaannarpunga - oqarpunga ukiut 10-t ingerlaneranni aningaasarsiornikkut politikkerput aaqqissuuttariaqarparput Abloktilskud@-inik isumalluuteqarunnaarnissarput siunertaralugu.

 

Imaanngilaq isumaqatigiinniarnerit ukiut kr. 240 mio.-nik pilliuteqartarnikkut anguniarneqassa­soq, kisianni aningaasarsiornikkut aaqqissuussineq, økonomisk-politisk-i, ukiut ingerlaneranni maani ineriartortinneqassasoq Kalaallit Nuntaa aningaasarsiornikkut nammineersinnaaneranik tunngaviliisoq, taanna neriuppunga inuiaat kikkulluunniit akornatsinni namminersulernissamik oqaluttut akornanni aamma isumaqatigineqarsinnaassasoq

 

Aatsitassarsiornerup ingerlanneqarnerata ingerlatsivia - Råstofforvaltning - nuunneqarnissaa pillugu isumaqatigiinniarnerit maannakkut nakerteruttorput. Ippassaani sapaammi maj 25-ani ataatsimeeqqatigaara Danmark-imi Nukissiuuteqarnermut Avatagiisunullu Ministeri, Svend Auken, ataatsimiinnermi tassani isumaqatigiiissutigaarput suleriusissaq manna aallartisarneqas­sasoq ajornanngipallau tunulequttattalu akuersinnaassappassuk - taanna erseqqississaqqippara - tassa Danmark-imi Naalakkersuisut, nunatsinni Naalakkersuit Inatsisartullu Danmarkiimlu Naalakkersuuisut (Folketinget) akuersisinnaassappasuk, taava Svend Auken-ilu neriuutigaarput ukioq manna august tunumi ACintronfjord@-imi atsiorsinnaassallutigu isumaqatigiissut makku­ninnga imaqartoq:

 

-             aattitassat pillugit allaffeqarfik Kalaallit Nunaanut nuunneqassaaq.

-             Aatitassarsiorissamut akuersissutik tunniussisarneq Danmark-imi Naalakkersuisuniit Kalaallit Naalakkersuisinit tunniunneqassasoq.

-             Aattitassat pillugit siunnersuisooqqatigiit atuunerat ingerlaannnassasoq

-             ANuna Oil@-ip Danmark-imit Kalallit Nunaannillu piginneqatigiissutigineqarnera ingerlaannnarlassasoq aveqatigiittumik

-             Aaqqissuussinerit assigiingitsut, maannamut siunertatsinnut naapertuuttut naammassi­sinnaassagiut.

Isumaqarpunga maannakkut ukiuni 18-ini, alami ukiut 20-t missaanni, Namminersornerulernissa­mut kommuson-imi sorsuutigisimasarput angugaluattuaripput tunulequttatsinnit akornusersorne­qassanngippat, taamaattumik aamma tassuunga nuannaajallannartumik ingerlaaseqartoq oqaati­gisinnaavara.

 

Ilisimatuut - qanoq pinerpoq taaguuserlugit  Josef Motzfeldt-ip taagugai -  Adit@-ikkut Adat@ikkut. Massakkut saqqummiussaqanngilagut ilisimatuut saqqummiussaannut oqarlutalu tassa imaalior­niartagooq, aamma Adit@ikkut, Adat@-ikkut Adut@-ikkullu ilanngillat, kisiaani ilisimasuut Kalaalit Nunarput pillugu oqarumavallaat oqarfigisimavagut ajornannginnerarneqarigussiuk akit assigiit­tussaanerannik aaqqissuussinerup atorunnaarsinneqarnissaa, taava ilissi suleqataasusi takuti­laariuarsiuk qanoq iliortoqarsinnaanersoq - nammaqatigiinneq iperarusunnginnatsigu.

 

Aamma taamaaliorsimapput Aøkonomiprofessor@-it, bankimi direktørit, taavalu uagut nammineq inuttagut maani aningaasarsiornikkut ukiorpassuarni ingerlatsinitsinni qanittumik suleqataasima­sut suleqataasimapput, taamaattumik oqaatigissuara - imaanngilaq taakkua isumaliutissiissutaat malitassaasoq - kisianni isummersorfissaavoq.

 

Allaffitsigut angalanerujussuullu annertunerussua Her. Josef Motzfeldt-ip oqaaseqarnermini arlaleriaqaluni tikippaa, tassunga tunngatillugu Naalakkersuisuni akornutissaqartinngilarput allaffitsigut ingerlatsinerup, sulisut Naalakkersuisullu angalanerisa annikillisarnissaannut erseqqissassallugunulu ullumikkut allaffitsigut ingerlatsineq Namminersornerullutik Oqartussani ingerlatsinerm Abudget@-i tamaat ataatsimut isigalugu sanilliukkaanni annertoorujussuartut oqaatigineqarsinnaanngimmat.

 

Tassa allaffissornermut, Adirftsbudget@-itsinni, 8%-t atorparput, assersuutigalugu Kalaallit Nunaanni kommunit i- lisimasakka malillugit - 20%-t sinnerlugu allaffissornerminnuut atorpaat, taamaattumik Namminersornerulltutik Oqartussat allaffissupiloorujussuartut oqaatigissallugit isumaqarpunga aappaatigoortaqartoq. Tassami suliassat tigooqqakkagut amerliartorput - ARåstofforvaltning@-i 1. Januar tigugutsigu aamma allafftitsigut suliassagut amerliassallapput aamma allaffatsigut sulisugut aamma amerliallassapput, nunanut allanut politikkeqarnerput annertusarutsigu aamma allaffitsigut sulisugut amerliallassapput. Annertusaaneq sunaluunniit allaffitsigut sulisunik amerliallatsitisarmat isumaqarpunga oqaatigisariaqartoq.

 

Pissutsit piffissaq qaninneq unaralaannguaq kisiat isigalugu nalilerneqassanngimmata oqaatigis­savara Inuit Ataqatigiit ukiorpassuarni naalakkersuisooqataasarsimaneranni nalaani allaffissor­nermut naleqqiullugu ullumikkut allaffissorneq annerulersimanngilaq piolitiikerilluunniit angalanerat annerulersimani, kisianni taanna aporfissaanngilaq taamaakkaluartorluunniit naalakkersuini piumassuseqarpugut allaffissornikkutaningaasat atukkat mianersortumik naliler­soqqinnissaannut aammalu inassutigissalluugu angalanerup annikillisarneqarnissaanut, naak, nalunngikkaluarlutigu tamanna allanik suliffissaqartitsinikkut sunniuteqartartoq.

 

Taamatut oqaaseqarlunga naggaterpiaatigut oqaatigerusuppara ataatsimut isiginilluni naalakker­suinikkut tunngaviit isumaqatigiissutigineqarnerat pingaartut isumaqarfigisakka qujaassuteqarfi­geqqissagakkat. Naalakkersuisut Inatsisartuni amerlanerussuteqartut piumasaat tunngavigalugu sulipput - Anthon Frederiksen-imut naggataatigut erseqqissaatigilaassavara - naalakkersueriaaseq Ademokrati@ tunngaviagalugu ingerlataq tamaattussaavoq - allatut ingerlasinnaanngilaq - inatsisartut amerlanerussuteqartut isumaat najoqqutarineqartussaavoq naalakkersuisuusunit kikkunniilluunniit, tamaanngikkunik Naalakkersuisut uppitinneqartarmata amerlanerusunik illuatungileqaleraangamik.

 

"Demokrate" tunngavigalugu naalakkersuineq imaanngilaq kikkut oqaallanninngui taamasa  naalakkersuineq, maannakkut Naalakkerusuisuusut - Inatsisartuni 31-inik ilaasortalinnik - ilaasortarnit 23-nit tunngaveqarlutik ingerlatsipput, taamaattumik Inatsisartuni aalajangersakkat tunngavigalugit Naalakkersuisut ingerlanertik ingerlateqqissavaat.

 

Karl Lyberth, Siumut:

Naalakkersuiut Siulittaasuata, Hr. Lars Emil Johnansen-ip, saqqummiussaa nunatta aningaasaqar­nerata qanoq ingerlanera tusaallugu eqqissisimanarpoq toqqissiallannarlunilu - suliffissaaleqisut ikiliartorput, akit annikilliartornerat annikitsuararsuuvoq allarpassuillu taakkarsugai toqqissisi­manarput.

 

Assigiimmik akeqartitsinerup arlaartigut taarserneqarnissaannut suliniuteqarsimasut allataat kiviarlugu - isumaqa malillugu oqaatigissagukku - aatsaat taamak torrallataanngitsigisumik inuiaqatigiinnguusugullu kalaallit eqqarsaatigaluta, taamak avinngarusimasumiitilluta ikitsigalu­talu, aatsaat taama atorsinnaanngitsugisumik takuvunga.

 

Isumaqarpunga - inuit takkua silatoorsuit, ilisimatuut, direktør-it assigiinngitsullu - suliassartik paatsoorsimagaat. Uani assigiimmik akeqartitseriaatsimik atuuttumik naliliisarlutik misissueq­qissaartussaallutik ajornanngippat taarsiullugu periusinik nammaqatigiilluni atorsinnaasumik ujartuinissaat piumasarineqarsimavoq.

 

Isumaqarpung saqqummiussaat nammaqatigiinnermik ersersinngilluinnartoq. Siunnersuutigine­qartut ilagivaat illoqarfiit sisamat - assigiimmik akeqartitsineq atorunnaarlug - unammilleqati­giinneq tunngavigalugu ingerlalissasut - illoqarfiit sisamat aallaqqaammut. Taassuma   asinnis­sinnaanera tunngavigalugu - illoqarfinni taakkunani akit assigiinngitsut apparnisssat, innaalligis­samut, imermut nioqqutissat allallu illoqarfinni taakkunani akit appassapput.

 

Taassuma soorunami nassatarissavaa illoqarfinni allani taamaaliorfiunngitsuni innuttaasut akisunerusumik atugaqalernissaat illoqarfinni taakkunani sisamanut najugaqartunut sanilliullugu.

 

Sulisut qularnannngitsumik assigiimmik akissarsiaqaannassapput, Nuummiikkaluaruni, Maniit­sumiikkaluaruni imaluunniit allamiikkaluarunik assigiimmik akissarsiaqaannarnissaat qularnann­gilaq. Taammaakkaluartoq illoqarfinni taakkunani sisamani akikinnernik atugaqalissapput, taanna ataatsimiilluunniit nammaqatiginninnerunngilaq.

 

Utoqqaat eqqaaginnarlugit utoqqalinersiutillit allallu aamma pisariaqartitsineq naapertorlugu akiukkagut aamma taakkua assigiinngitsorujussuarnik atugaqalissapput. Illoqarfinni sisamani taakkartukkatsinni oqinnerusumik atugaqalissapput illoqarfinni allani oqimaannerusunik taakkununnga sanilliullugu atugaqalissallutik, tamanna nammaqatigiinnerunngilaq.

 

Suliffeqarfiit eqqarsaatigalugit imaassinnaavoq - annilaanganarsinnaavoq - utoqqatsissaanga annilaagasaaringuma uani, kisianni uanga takorloorsinnaasakka malillugit kingunerisinnaasai taakkartussavakka:

 

-             Suliffeqarfiit imaassinnaavoq illoqarfinnut taakkununnga ilaat nutserartut.

-             Suliffeqarfiit taakkunani illoqarfinniittut sisamat avataaniittut atugarliornerulissapput suliffeqarfinnut Qaqortumiittunut, Nuummiittunut, Sisimiuniittunut Ilulissaaniittunullu sanilliullugit.

-             Aamma suliffeqarfiit nutaat siunissami pilersinneqartussat qularnanngitsumik oqinneq, akikinnerit ajortorlugit illoqarfinni taakkunani sisamani aallartinneqartalissapput.

 

Annilaanganartua unaavoq illoqarfiit sinneri pineqartut unittuussapput illoqarfiit sisamat pineqartut annertoorujussuarmik ineriartulissallutik - illoqarfiit taakku qularnanngitsumik nutserfigineqarlissapput. Sulisut eqqarsaatigalugit imaagaatigisartakkagut, soorlu nakorsat, peqqissaasut, ilinniartitsisut, perorsaasut nunatsinni amigaatigisagut eqqarsaatigalugit pitsaaneru­sumik atugaqarlernissartik anguniarlugu ilimanarluinnarpoq aamma paasinartumik illoqarfinnut taakkununnga amigaateqartoqartillugu nutsilissapput.

 

Tassa imaappoq illoqarfiit taakkua sulisunik amigaataarutissapput - taakkununngami illoqarfin­nut sisamanut tamanna qujanaaq, kisiannimi illoqarfiit sinnerineri taava?

 

Sulisut illoqarfiit sinnerini, soorlu Maniitsoq, Qasigiannguit, Qeqertarsuaq, Paamiut, Narsaq, tamakku eqqarsaatigalugit sulisunik amigaateqarunik sulisunillu pikkorissunik pissarsiorlutillu takorluuisinnaassusera malillugu ajornakusoortorujussuussaaq sulisunik pisariaqartitaminnik pikkorissunik pissarsisinnaanissaat.

 

Politikkikkut akuerivarput nunatsinni nammaqatigiinneq ikioqatigiinnerlu atussallugu. Politik­kikkut akuerivagut nunaqarfiit isorliunerusut inoqartuarnissaat, taamaattumik uanga ilumoorlun­ga upperaara nammaqatigiissagutta ikioqatigiissaguttalu sapinngisamik assigiimmik tamatta atugaqarnissarput ornittariaqaripput.

 

Assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarnissaa arlaanillu taarserlugu maannamut inuit ilisimasal­lit pitsaasorsuartut taakkartorpaat. Allanik periarfissaqannginneratta - uagut kalaaliusugut - 55.000-iinnaavugut nammaqatigiinneq ikioqatigiinneq kalaallit uummataat atorlugu allanik periarfissanik ujaasisariaqarpugut. Aamma inuit siunnersortit pikkorissorsuusinnaapput, ilisima­toorsuusinnaapput aamma eqqaamavarput kingumut qivialaanngualaarluni - 1990-ikkut aallarti­laarneranni - KNI allanngortitileratsigu inunnit pikkorissorsuarnik, ilisimasalissuarnik siunner­sorteqarpugut KNI allanngortinnissaa pillugu.

 

Tamatuma kinguneri tamatta nalunngilarput nunatsinnut akisusimaqaaq kingusinnerusukkullu nassuerutigisimavarput tamanna kukkussutaasimasoq - taakkua inuit upperivallaaratsigit, allaagaluarput kisianni ilisimatuutut ilisimatuutut upperivallaaratsigit iluatsippallaarsimanngilaq.

 

Suliffeqarfinnik nutaanik pilersitsiniassagutta, ineriartortitsissagutta isumaqarpunga assigiimmik akeqartitsineq piinngikkaluarlugu allamik ujaasisariaqartugut. Ilisimatoorsuunngilanga, kisianni immaqa eqqarsaatigineqarsinnaapput suliffeqarfiit akileraarutaat - selskabsskat-inik taasartakkat - apparnissaat allallu taakkartorneqarsinnaagaluarput.

 

Ineriartortitsinermut angerpunga, siumukartitsinermut angerpunga, nutaaliornermut angerpunga aatsaat assigiimmik inuiaqatigiit Kalaallit taassuma kingornatigut aamma atugaqassappata.

 

Jonathan Motzfeldt, Inatsisartut Siulittaasuat, ataatsimiinnermik aqutsisoq:

Oqaatigilaassavara oqallinnermi matumani oqaluttussat avataasigut minuttit 10-t ilaasortat oqaaseqarsinnaammata.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Partiit ataasiakkaat oqaasii oqaaseqarfigilaassavagut.

 

Siullermik Siumup oqaluttuata ilumoortumik oqaatigisaa tassaavoq; nunatsinni Namminersorul­lutik Oqartussat ingerlassiviutaasa nunanit allanit ilaatigut attartorniarnerminni nunatta kassiata aqunneqarnerata inissisimanera soorunami iluaqutigisimagaat, tamannalu nunatta aningaasarsior­nikkut aqutsiviuneranut tutsuiginassutsimut ersiutaasoq - taanna killillugu Inuit Ataqatigiit isumaqataavugut.

 

Tassungalu uiggiullugu aamma pingaartoq Inatsisartuniit suliassarput tassaavoq nunanit allanit tutsuigineqarneq aamma innuttaasunut atuuttunngortissallugu suliassaq taamaatulli pingaarti­gaaq. Kiisalu Siumup oqaluttuata ullumikkut atugarissaannginneq killiffigisimasarput tamanut atuuttuutinniarneqartoq - kallikkut atugarissaannginneq tassani pineqartoq - Inuit Ataqatigiit paasivaat. Kisianni annilaagagineqarsinnaasoq uagut suli tunngaviusumik isummerfiginngisarput pisitsaassagut najoqqutaralugit annilaagagineqarsinnaasoq tassaavoq Siumup oqaluttuata oqaasii imatut uigussallugit; atugarissaannginneq qallikkut ilorlermik atugarissaannginnermit taarserne­qartariaqanngilaq.

 

Taamaattumik ilaatigut Naalakkersuisut Siulittaasuata akissuteqarnermini qanganisarsiortuu­nerarluta, pallorluta, qujamasulluta ilisimatuut saqqummiussaannut erngerluta anngaannginner­put uparuarmagu - tassunga aamma tamanna tunngavoq - inuiaqatigiit ukiuni kingullerni anner­tuunik misillersimapput nutartererusuinnagajavik ilaatigut toqqammavigalugu nutarterisarsima­nerat pipallattumik innuttaasunut atugarliortitsisimapput. Immaqa peqqissaarullugit suliarisima­galuarutsigit uiarterinerit aningaasanik kr. 100 mio.-nilikkaanik arlalinnik nalillit pinngitsoorsi­masinnaagaluarpagut.

Inuit Ataqatigiit assigiimmik akeqartitsinermut tunngatillugu oqaaseqarnitsinni ilaatigut oqaati­gaarput - aappaagumut taanna oqaluuserisassaammat - naatsumik takullatsiarnerinnaa aallaaviga­lugu oqaaseqarfigalugu ilaatigut imatut oqarluta; taamatut Inuit Ataqatigiit nalilerallarpaat, aamma ilaatigut oqarluta apeqquterujussuuvoq ilumut Afrizone@-mik taaneqartut avataani aningaasaleersuttussat qanoq annertutigiumaassanersut apeqquterujussuuvoq - akissutissaa suli naluarput. Kisianni aamma taassunga atatillugu Inuit Ataqatigiinniit oqarpugut; innuttaasut isormersornissaat pingaartillugu Inuit Ataqatigiit annertuumik suleqataarusuppugut, pallorluta qujamasulluta pinngikkaluartugut siuteqaraanni, paasinnikkumagaanni oqaatsit tamakku naleqar­put illuatungiliuttuninngaanniit aninneqartut.

 

Kisianni annertuumik ataatsimilluunniit partiinit allanit, Naalakkersuisuniilluunniit, akineqann­gitsoq maluginiagarput tassaavoq Inuit Ataqatigiinniit isumarput pisariaqalersinnaasoq innuttaa­sunut apeqqutip tamatuma innuttaasunut taasisitsinikkut isummerfigitinnissaa pisariaqalersinnaa­voq - annertuumik attuisuunera sumiginnarnaveersaassagutsigu.

 

Atassutip oqaluttuannut agguuna isumaqataanerput anissavarput, soorlu aamma uagut oqaaseqar­nitsinni eqqaagipput, nunanut allanut niueqateqarnermi eqqussukkagut annissukagullu naligiikki­artornissaannut Atassutikkut oqariartuutigaat sanaartornermi atortut ilaasa inaarneqarsinnaasunn­gorlugit tikisinneqartarnissaat, soorlu Inuit Ataqatigiit aamma taamatut oqartut itisaliornerni allanillu tunisassiassat piariivillugit tikisinneranninngaanniit nammineq inaarsarnissaat siunnerfi­galugu qanga oqaluttarsimanerput ullumikkut ingerlatsinermut akikillisaanerup kingunerisaanik qularnanngilaq taamanikkorninngaanniit iluatsinnerusinnaassooq, taamaammat taanna ammaffi­gisariaqartoq.

 

Kisianni kr. 135 mio.-inngooq inuttaasut ilannguakkului akileeqqataasarput nammaqataaneq attakkumallugu, tassungalu taarsiullugu imaasiallaannaq isummerfigitinniarneqassanngilaq kr. 135 mio.-it taarsiullugu innuttaasut marlunngorlugit avissanerigut - innuttaasut AA@-t, inuttaasut AB@-t - taamaaliinnarlugu Inuit Ataqatigiit akuersaarumannginnerat qanganisarsiortuunermik isumaqanngilluinnaqqissaarpoq. Isumatuumik iliorniarneruvoq innuttaasut eqqorneqartussat isumasinissaannik isumaliorneruvoq.

 

Kiisalu naatsorsueqqissaartarnermut tunngatillugu, tassa Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisit 1995-miit 1996-mut majip aallaqqaataani saqqummiussat najoqqutaralugit nunanut allanut niueqatiginninnitsigut - ingerlanerput kr. 215 mio.-nik ajorseriarsimavoq. Nassuiarneqarsinnaa­voq helikopter-isimaneq, kisianni kisitsisit taammaapput.

 

Aammalu niuernikkut kisitsisit qanoq nalilinnik nivaatarsisimanerluta taakkununnga sanilliutis­sallugu suliffissaaleqisunut naatsorsuineq eqqunngilluinnarpoq, kommunit Naalakkersuisullu akornanni assortuussutaavoq Naatsorsueqqissaartarfiup naatsorsueriaaseq suna atorneqassaner­soq. Taamaattumik kisitsisit koruuninngorlugit naatsorsukkat innuttaasullu suliffissaqarniar­nerannut tunngasut assortuussutaatillugit imaasiallaannaq sanilliunneqarsinnaanngillat.

 

Ilaatigut taagorneqarpoq - partiinit allaninngaanniit, Kattusseqartigiinninngaanniit - ilaannakortu­mik suliffeqartut amerlatsissimaqaat suliffeqartutullu naatsorsorneqartut. Sulisoqatatik ikioru­mallugit suliffimminnik affaannanngortitsisut amerlisimaqaat, taamaalillutillu suliffissaaruttutul­lu naatsorsorneerussimallutik, naak, isertitaat affaannanngoraluartut. Nalunaarsornissamik pisariaqartitsisut annikillisimaqaat akilersinnaanngimmat nalunaarsorneqarneq.

 

Siusinaartumik pisartagallit nuna tamakkerlugu 1.000-it 2.000-illu akornanniipput - annertuumik amerliartorsimapput - suliffissaaruttut akornanni peerneqarsimapput, taamaattumik kisitsisinik paasinneqqissaarneq imaanngilaq iluarisagut kisiisa paasiumagigut iluarinngisagut paasiumann­gikkigut. Kiisalu ilisimatuunut, Aprofessor@-inut, qanittukkut manni oqallinnermi Inatsisartut Naalakkersuisut inatsisaata allanngortinneqarnissaanut - Aprofessor@-it Adit@-imik Adat@-imillu atillit uagut atunngilagut, taannaana Adut@-imik ilaneqassaguni Adut@-imik ilaneqarniarlik ullumikkut - apeqqutaavoq Aprofessor@-it aamma ilisimatuut imaluunniit allanik ilisimasallit atorniale-raangatsigit iluarisatsinnik isumallit kisiisa iluaqutiginiartassagigut/iluatiginiartassagigut, aammma allanik isumallit isumaat atorfissaqartin­neqarsinnaasariaqarput.

 

Pisortat allaffissornermi - Inuit Ataqatigiit eqqaasagut - ingerlatsinermi atorneqartut aningaasat 5%-iinnarigaluaraat apeqqutigisarput ilaatigut tassaavoq kikkut sulisuuppat? Kalallit ukiuni 18-ini namminersulereersimasugut sooq 60%-tii sinnerlugit sulisugut nunanit allaninngaanniit sulisut tikisittartariaqartarpagut? Pisariaqarpa inatsisilerituutut aningaasanik ilisimasaliinnaavin­nik sulisulersussasugut innuttaasut niaqui qulaaterujussuarlugit iliortuaannassanngikkutta.

Daniel Skifte, Aningaasaqarnermut Ineqarnermullu Naalakkersuisoq:

Uangattaaq ulluinnarni aningaasaqarnermut pilersaarusiornermut qitiusumik inissisimanera iluatsillugu nuannaarutigaara partiit taamanna Naalakkersuisut Siulittaasuata saqqummiussaa tapersersornertalimmik annertuumik ajunngitsumik Akarakter@-ilerlugulusooq inerneqartimmas­suk.

 

Kisianni manngarninnut peqqutima ilagaat ilaatigut Inuit Ataqagiit oqaaseqarnerminni oqalluar­taarujussuarnerat aammalu uteqattaarujussuarnerat , taanna oqaaseqarfigilaarniarakku.

 

Qupperneq 2-imi, qupperneq 6-imi aammalu qupperneq 9-imi ilaatigut oqaatsit uku atorneqar­purt; Apisortat angalanerujussuat aammalu pisaapilunnertulluunniit taaneqartariaqartoq@, aam-   ma qupperneq 6-imi qupperneq 9-imilu eqqaaneqarpoq allaffissornikkut Akilleqanngiusaamik annertuallaartumillu ingerlatsineq@.

 

Taakkua qaffatsikkakkit uannga peqquteqarpoq; pisortaannaanngitsut aammali Inatsisartunut Ilaasortat - Naalakkersuisuinnaanngitsut - ilumoorpoq angalasorujussuummata, minnerunngitsu­mik AFinansudvalg@-i - tassani Hr. Josef Motzfeldt aamma ilaasortaavoq - uanga isumaga malillugu qujanartumik angallavigalugu, soorlu issannguaq Maniitsumiipput, Nanortalimmiipput aammalu Kangaatsimiillutik, taakku assersuutit taaginnarpakka.

 

Taamaattumik Inuit Ataqatigiinniit taamatut uteqattaarineq imaluunniit oqarluartaarneq ataasi­aannarani tusakulaleraanni upperilertagaasarmat isumaqarpunga uannga eqqaasittariaqarlugit:

 

-             Naalakkersuisooqatigiit sulileqqaarnerminni allaffissornikkut aningaasat atukkat akilisarniarsimaavaat - siullermik 5%-imik ikilillugit - sipaarniarluta

 

-             Taanna naammaginagu 2%-imik aamma sipaarinneqqilluta.

 

Tamatuma kinguneri Naalakkersuisut Siulittaasuata erseqqissumik oqaatigimmagit uterfiginagit una taaginnassavara; isumaqarpunga naalakkersuinikkut suliassagaanni Inuit Ataqatigiit oqartar­nerattut; innuttaasut tikillugit oqaloqatigineqartariaqartut, innuttaasut tusarniartariaqartut. Taamaattumik oqaasii imminnut ataqatigiinngillat imminut akerlilerniannguarlugit illuatungaati­gut kissaatigalugu taamaaliussasugut.

 

Uanga nammineq isumaqarpunga kommunit illoqarfimmiut nunaqarfimmiullu oqartussanit tikinneqarlutik oqaloqatigineqartariaqartut. Uanga nammineq isumaqarpunga taamatut angalasar­neq innuttaasunit sullissinerusoq pitsaasoq immaqa taamatut isumaqarneq Inuit Ataqatigiinniit ullumikkut isummamikkut muminnerannillusooq nalilertariaqartoq taanna akornutiginagu.

 

Tassunga tunngaviliutitut naggataatigut oqaatigissavara una - qupperneq 1-imi titarnertaaq kingulleq Inuit Ataqatiit imatut oqarput; A1998-imi aalajangiiffigisassanngorlugu saqqummiussif­figineqarnissaata tungaanut innuttaasunit oqallisigineqarnissaa isumagissagatsigu neriorsuutigaar­put@.

 

Neriorsuut taanna qanormita ilillutik eqqortinniassavaat, neriuppunga eqqortinnialerunikku aamma innuttaasut tikillugit oqaloqatigissagaaat, taamaaliunngikkunik pingasoriarlutik - qupperneq 2-imi, qupperneq 6-imi qupperneq 9-imilu eqqartukkatik illersortariaqassavaat taamatut isumaqanngikkunik, kisianni neriuppunga Inuit Ataqatigiit isumaqatigissagaannga innuttaasut tikillugit oqaloqatigalugit suleqatigalugillu pisortat aalajangiiniartariaqartut.

 

Lars Emil Johansen, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Eqqumiigilaanngitsuunngilara oqallinnermi matumani inuttaasut isumasioqqaallannguarnagit isummat taama ersaritsigisumik aniatinneqarmata - akerliusunit. Uagut Naalakkersuisunit oqarpugut soqutiginartipparput,misissuagassaqqitsipparput, naatsorsueqqissaagassarteqqipparput ajortortai ajunngitsortaalu tamaasa qulaajarlugit oqaluuserisariaqarpavut - oqanngilagut ilisima­tuut allalluunnit nalunaaruteqarmata imatut imatullu iliussaagut.

 

Naamik, oqarpugut anguniarparput nammaqatigiinnerup pigiinnarnissaa nunatta siumukartinnis­saa. Nammaqatigiinnerunngilaq Kalaallit Nunaat unittoortissallugu - nammaqatigiinnerup aqqani, aamma Kalaallit inuianni sullissinerunngilaq siuariartornissamut periarfissanik mattussi­saqattaarnissaq, suliffeqarfinnik aallartitseqattaarnissaq, kommuniniit kommuninut imminnut sinngaqattaanneq pissutigiinnarlugu.

 

Kalallit Nunaanni periarfissanik nutaanik ammartunik akuersaarneq Kalaallit Nunaannut sullis-sineruvoq siunissamut inuiaqatitsinnullu tamanut iluaqutaasussaq.

 

Hr. Josef Motzfeldt-imut aappassaanik oqaaseqarnermigut ilaatigut oqarpoq; nutarteriniaannar-luni nutarterisarneq misillersimaffigisimaqigipput - isumaqarpunga nutarteriniaannarluni nutarterisoqarsimanngisaannartoq. Inatsisartut sukumeeqqusumik oqallisereerlutik, annertoqisu­mik angallatereerlutik - partiit siulittaasui aamma Inuit Ataqatigiit siulittaasuat, aamma Atassutip siulittaasua, aamma Siumup siulittaasua aallaat Akulliit Partiiata siulittaasua - angalaqataareerlu­ni Kalaallit Nunaata nunaqarfinni/illoqarfinni tamani ataatsimiitimiititsereerlutik, kommunal­bestyrelset tamaviisa ataatsimeeqqatigereerlugit, radio-kkut TV-kkullu aallakaatitamik oqallit­tareerlutik Inatsisartuni maani aalajangerlutik KNI-mi nutarterillutik aaqqissuussinerat pipalattu­mik nutarteriniaannavillunnilu nutarterinertut taassalluga pissutsinik equngasumik oqaatiginnin­neruvoq.

 

Oqaluttuarisaanermik allanngortiterineruvoq - pipallattumik aalajangiinerunngilaq, ataatsimoor-luta aalajangigaraarput ilaasa akisussaaffik qimarratigisarpaat uagut akisussaaffik kimarratigis­sanngilarput - aamma uanga nammineq pingaartumik akisussaaqqataanera qimarratigerusunnge­qaara.

 

Inuiaqatigiit ullumikkut ajunaarutigisimanngilaat nutaanik aaqqissuussinigut, inuiaqatiit ullumik­korpiaq pissutsit isit matullugit isiginnaassanngikkaanni takuneqarsinnaavoq:

 

-             akileraarutit qanga kingullermik qaffappat? Akileraarutinik qangaluunniit pisoq immaqa eqqaamaneqanngilaq.

-             aningaasat nalikilliartornerat, Ainflation@-ini@ qanga taama appasitsigigami - 0,5%-t ?. Landskassi qanga kr. mia.-t affaanik  sinneqartooruteqarami?

-             qanga kommunit kassii tamarmik sinneqartooruteqaramik?

-             qanga inuiaqatigiinni aningaasarsiatigut isertitat kr. 100 mio.-likkaanniik ukiumiit ukiumut qaffariartaramik?

-             tassangooq aaqqissuussineq nutaaq inuiaqatigiit ingerlanerliornerannik kinguneqartoq?

 

Isumaqarpunga inuiaqatitsinnut una immitsinnut oqarfigineq ilikkartariaqaripput; iliuutsitta ilaatigut annernartoqarsinnaanera/mamaattoqarsinnaanera ersigivallaarnatigu - suaartut ersinartu­nik qulaannut pilluta - ilaanni ingerlasariaqarpugut. Aap, mamaatsoortarsimavugut ilaanni, ilaanni siunertarinngisaraluatsinnik aqqusaagaqartarsimavugut, aamma ingerlatsisut, siulersuisut, aaqqissuisut sulisullu aamma kissaatiginngisaraluannik inerneqartoqartarsimavoq, kisianni Kalaallit Nunaata ingerlarnga ataatsimut isigalugu pitsanngoriarsimavoq.

 

Suna tamarmi qatsunganersiornerinnavissuusanngilaq ilaanni annernartoqartaraluarpoq, kisianni annernartut qaangeraagata ingerlalluarneq tulliuttarpoq - aamma politikkikkut taamaappoq.

 

Utoqqatsissaanga Inuit Ataqatigiinnut oqarsimassaguma Inuit Ataqatigiit pallorlutik qujamasun­nissaat piumasaralugu - taakku oqaatsit atorsimanngisaannarpakka - aamma taamatut oqarsima­sutullusooq ilillunga, pallorluta qujamasullutalu pinninnerput pillugu Inuit Ataqatigiit oqalun­nerat, isumaqarpunga ersiutaannaasoq sukumiisumik eqqarsarluni oqalliseqataannginnermut.

 

Maluginiarpara Josef Motzfeldt-ip aamma siunnersuutigigaa inunnik taasisitsisoqassasoq - sooruna tamanna piumasarineqarsinnaavoq Inatsisartut amerlanerussuteqartut inuaqatigiillu piumasarippassuk - kisianni Afrizone@-miittussat, Afrizone@-mik illoqarfiit siunnersuutigineqartut, taakkunaniinnaq najugallit nunatta inuisa 45%-teraat. Taakkuinnangajaallutik amerlanerussute­qarsinnaapput, taakkuinnangajaallutik nunatta sinnera amerlanerussuteqarfigisinnaavaat, taamaattumik inunnik taasisitsinissaq immaqa mianersornartortaqarpoq.

 

Qaqortormiut, Nuummiut, Sisimiormiut Iluliarmiullu isumaqatigiillutik taasissagunik taakkuin­naallutik aalajangersinnaagajappaat, taamaattumik aamma taanna nalilersugassaassaaq, kisianni isumaqarpunga periarfissatut/eqqarsaatersiissutissatut aamma ilanngullugu oqaatigineqarsinnaa­soq.

 

Naalakkersuini aamma uagut kissaaatiginngilarput akit assigiittussaanerannik aaqqissuussinerup nalilersorneqarnerata maannakkut aalajangiiffigineqarnissaa. Erseqqilluinnartumik allapparput; ANaalakkersuisut siunnersutigaat naatsorsugassat suuneri taagoriikkagut naatsorneqareerpata, oqallinneq ingerlanneqareerpat, aappaagu ukioq ataaseq, imaluunniit sapaatip akunneri 52-it, imaluunniit ullut 360-it missaat qaangiuppata, aalajangernissaq siunnerfigineqartoq. Imaassin­naavoq aamma aatsaat kingusinnerusukkut aalajangernissamut piareertugut, kisianni tukernersu­lereerluni/naaggaartulereerluni misissugassat paasiniaqqaanngivillugit oqalulerneq - aamma ilaatigut Karl Lyberth-ip oqaaseqarnermini ersersitaa - uanga isumaqatiginngilluinnarpara.

 

Inuiaqatigiit siumukarfissaannik, ineriartoqqiffissaannik naaggaarneq taartissaqanngitsoq - taanna inuiaqatigiinni sullissinerunngilaq - inuiaqatigiit siuariartornissaraluannik noqitsineruvoq, taannalu uanga isumanga malillugu politikkerit sulassarinngilaat. Nammaqatigiinneq angerpar­put, nammaqatigiinneq pisussaaffigaarput.

 

Aajuna uani oqariartuutaasoq misissulaariartigu ilummut nammaqatigiinnerup

 

-             Qajuusat, immussuit, iffiat allallu akiisa - akilersornissaa pisariaqarami?

-             Sooq umiatsiaararsortut, suliffissaqanngitsut, akissarsiakinnerit allallu assigiimmik akileeqataassappat, Adirektør@-itut, miliuuneritut allatullu nammaqatigiinnerup akiler­sorneranut?

 

Naaqatigiinneq ataannartariaqarpoq nammaqatigiinnerullu akilersornera  - nioqqutissat akiisi­guunngitsoq - akileraarutitigut akersorneqartariaqarput, tassa oqariartuut misissorumasarput suli aalajangerneqanngitsoq. Umiatsiaararsortut, suliffissaqanngitsut, aningaasarsiakinnerit allallu eqqarsaatigalugit isumaqarpunga allaat pilerinarnerusoq, aammami Naalakkersuisuniit oqaati­gaarput akissarsiakinnerit illersornerat sakkortusiumallugu allaat inummut ilanngaatip qaffannis­saat periarfissaasinnaasoq.

 

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup oqaatigereeraluaraa - ilaanni imminut ataqatigiinngitsumik oqalunneq ileqqunngoriartuaartutullusooq ippoq. AProfessor@-it isumaasa assiginik isumaqarneq isumaqarpunga - suleqatigiisitami  Aprofessor@-ertatuaasimasup, Aprofessor@ Martin Paldam kisimi Aprofessor@-ertatuaavoq sinneri maani nuntasinni najugaqarput nunatsinni aningaasarsior­nikkut malinnaasuullutik. Kisianni Aprofessor@ Martin Paldam-ip - taannaa oqaaseq immaqa alutorissagaluarpaa - uanga iluareqigikka, taamaatut paasisimannginnguatsiarmanga maannamut. Isumasiorfigisassavagut naalagarsiorfiginagit aamma isumasiuisarnissaq naaggaarutsigu aamma silattoriartornissarput naaggaarsimassavarput.

 

Alutornalaarpoq allarluinnarmut sangugaluarluni imatut nipilimmik oqareeraanni; Aangalaval­laarasi@ kingunitsianngualu oqarluni Aangalasariaqarpugut paasisitsiniaalluta@ - eqqarsartaaseq taanna ataqatigiinngilaq, tammissartumik eqqarsarneruvoq.

 

Peter Ostermann, Atassut:

Uanga Aprofessor@-it allallu sammivallaassanngilakka - neriuppunga annikitsunnguamik oqaase­qalaassallunga.

 

Oqaatigisatta ilaat Naalakkersuisut Siulittaasuata tikkuarpaa aningaasanik aqutsinermut tunnga­soq. Taama oqaaseqarnitsinni aningaasatigut aqutsilluarneq aammalu nunatta aningaasaqarniar­nermigut avataanit tatigisaalluni ingerlanera apersuusersinnaanngilarput qularnartunngortinniar­nagulu.

 

Tamatta nalunngilarput - aqagu TB I suliarigutsigu ersissaaq - aappaagumut amingartoorutitut siunniunneqartut qanoq amerlatigisut. Ersarissumik paaserusupparput qanoq ililluni aningaasa­lerneqassappat? Tassami uagut amerlavallaanik amingartooruteqarluta ingerlatsinissarput.

 

Nalunngilluinnarparput aningaaaqarnerput Aqappattoq@ - taamatut oqartiaqarpoq, naamik qangamut naleqqiullugu - kisianni aamma pissutissaqarpoq iluamik sillimmateqarniarsarissallu­ni, soorlu Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaasia una isuqatigilluinnarpara; siunissamut upalu­gaarsimanissaq. Taanna pingaartikkatsigu ersarissumik paaserusuinnarparput amingartoorutitut siunniussaasut qanoq matuniarneqassasut - neriuutigissavarput ajornanngippat TB I-p pingajus­saaneernissaata tungaanut tamanna qulaarneqarsinnaassasoq.

 

Royal Greenland A/S-ip suliffissuarminik naleqqussaanerata kinguneraa kommunit allarlit eqqorneqartussaasut. Neriuppugut saattussanik naammattorsuarnik tunisassiassaqarsinnaassallu­ta, kisianni taanna iluamik qulakkiinngilarput - nalunartoqarpoq suli. Aatsitassatigut, olie-mik allanillu nassaarsinnaanerput ilimanartorujussuuvoq, kisianni suli qulakkiivillugu qulakkiinngi­larput, tamaattumik siunissamut upalugaarsimanissarput assorujussuaq pingaaruteqarpoq.

 

Assigiimmik akeqartitsinerup allatut aaqqinneqarsinnaaneranut, atorunnaarsinneqarsinnaanera­nik, Naalakkersuisut suliniuteqarnerat - uagut oqaatigaarput assut naammagisimaarlugu, aamma taamaappoq, taamani Namminersornerulerneq eqqukkatsigu ullut nutaat, ukiut nutaat aallarner­pagut, KNI-imi ingerlatsiviit allallu ingerlatsiviit aaqqissuuteqqikkatsigit ullut nutaat atulerpagut. Nunap immikkoortortaani mittarfiit sanassallugit akuerigatsigit maannakkullu aallartillugit - ullut nutaat atulerpagut - avatagiisitta piumasaat imaluunniit avatangiisitsinnut naleqqunnerusu­mik ineriartornissarput anguniarlugu.

 

Tullinnguuttorlu tassa assigiimmik akeqartitsineq, assigiimmik akeqartitsineq iluaquterpassua­qarpoq - taanna qularisassaanngilaq - kisianni aana ersarissumik paasisinnaasarput alloriarnissa­mut tullermut, tassalu tunisassiornerunermut, suliffissaqartitsinerunissamut allarpassuarnullu alloriarnissamut pingaarluinnartumut tullermut akornutaasoq massakkut paasivarput.

 

Pagallaffigissanngikkutsigu, taava nassaarniartariaqarpugut. Uagut neriuutigaarput Naalakkersui­sullu kissaatissalugit paasissutissat assigiinngitsut tassunga tunngassuteqartut ersarissumik qulaarneqassasut - aammalu uagut peqataassaagut - innuttaasunut isumasiuilluni angalaartarnis­samut.

 

Maliinannguaq M. Mølgaard, Inuit Ataqatigiit:

Apeqqut soqutiginartoq piffissaq kingulleq tusagassiuutitigut tusarliunneqaqattaalersimasoq aammalu nalunanngitsumik inuiaqatigiinni aamma tupaallaataasumik saqqummiunneqartoq - ilaatigut soorlu uagutsinnit.

 

Royal Greenland A/S-ikkut, KNI-kkut ukiuni kingullerni allanngortiterinerit kingunerisimavaat suliffeqarfinnik eqititerinerit, INI A/S-ip, kingunerisimavaat sumiiffinniik sumiiffinnut nuttartari­aqarnerit - tassa imaappoq suliffissat ornillugit nuuttariaqarnerit - taakkulu aamma kingunerisi­mavaat illoqarfiit immikkut ineriartortinneqanngitsut suliffissatigut annikilliartuinnartumik periarfissinneqarneri imaluuniit periarfissaarukkaluttuinnarneri.

 

Taamaattumik uani apeqqummi aammalu pinngitsoorani annertuumik sunniuteqartussamik inuiaqatigiinnut Kalaallinut aamma eqiterineq annertooq - suli maannakkornit annertuneroqisoq - ingerlanneqartussaasoq isumaqarpunga kialluunniit assortorsinnaanngikkaa.

 

Nalunanngitsumik illoqarfinni taakkuna sisamaasuni inissaaleqineq annertusisussaavoq - atuarfinni tattoqisaanneq annertusisussaavoq, paaqqinnittarfinnik pilersiortortitsineq aamma pisariaqartussaavoq - tassaa imaappoq aamma akikitsuinnaanavianngilaq taamatut eqiterineq.

 

Massakkut inuiaqatigiit eqqarsaatigissagaanni aammalu qanittukkut nunaqarfinni angalaqqam­mersimagaanni erseqqilluinnartumik malunnartoq aana; nunaqarfimmiut katataasimasutut misigisimanerat massakkullu KNI-p aaqqissuussaanerata kinguneranik Pilersuisutut Pisiffittullu aaqqissuussaanerata kinguneranik aamma akit assigiinngereersut, tassa - assersuutigalugu piniartoq Akamiormiut assersuutigigukku - inuuniarluni ilungersorluni imassaq pisariaqartippaa. KNI-imi nammineq imassat ataatsimoortut kr. 200-t pisiariniarunigit akilertariaqarpai, naak, Aasianni kr. 170-t sinnilaaginnarlugit akilersinnaallugit.

 

Massakkut ilungersuaneq taama annertoreertigisoq isumaqarpunga aamma aarlerinartoqartoq uani suli annertornerusumik, aamma Naalakkersuisut Siulittaasuannut apeqqutigerusuppara sooq illoqarfiit taakku kisiisa tikeraarsimanerai? Eqqorneqartussat - nunaqarfiit - aamma tamatumani isumaqarpunga taakkununnga paasitinneqartariaqartoq qanoq kinguneqarsinnaanersoq erseqqis-sisumik paasitinneqartariaqartoq.

 

Taamaattumik torrutiinnarlugu taama apeqqutip annertugisup aammalu assigiimmik akeqartitsi­nerup ukiorpassuarni atuussimasutut taaneqartup imaaliinnarlugu allanngortinnissaa ataatsimil­luunniit orniginanngilaq. Isumaqarpunga partiilersuullugu oqaatiginissaa allaat apeqquserneqar­tariaqartoq, tassa maani issiasugut nalunngilarput ilaat  - Nanortilimmiuuppt, Tunumiuupput - eqqorneqartussat tamatuma eqqorneqartussat taaneqartariaqarput. Tamakkua nunaqqataasut qanoq isumaqarpat?

 

Isumaqarpunga annertoorujussuarmik sukumiisumillu oqallisigineqartariaqartut aammalu isumaqarpunga Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq oqarneratuut, soorlu uagut neriorsuutigi­gipput, oqallinneq ingerlajuassasoq. Neriuppugut Inatsisartut Ilaasortat tamarmik peqataajumaar­tut ilumut amerlanerussuteqarluartutut tunuliaqutaqarluni saqqummiineq pivisunngussappat, aammalu ilaatigut tassunga tunngatillugu oqaatigineqarmat uagut angalanerujussuaq assuarisi-magipput, aap, pisortat atorfillillu pineqarput tassani ataatsimilluunniit inuiaqatigiit kissaatigi- saat qinikkat ornillutik tikinneqartarnissaat assuarinngilarput qallunaat nunannununa utikarne-rujussuaq - ilaatigut pisortanit - annikillisinnaanissaa assuarigipput. Soorunami ilai pisariaqavit­tussaapput, kisianni suli annikillisarneqarsinnaanissaat tassani isumaqarpunga tamatta ornigisari­aqaripput.

 

Aningaasaqarniarneq eqqarsaatigissagaanni maani tulluusimaarluta soorunalimi tullisimaarsi­maarsinnaavugut aamma aningaasaqarnermut tunngassuteqartut aningaasanilluIinatsit akuerse-qataaffigalugulu pisaratta, kisianni aamma nalussanngilarput ukiunni kingullerni sipaarniarneq ima annertutigisimatigisoq - aamma kommunini - innuttaasut annertoorujussuarmik eqqorneqar­tarsimallutik. Taamaattumik uanga isumaqarpunga aningaasatigut ingerlalluarnerup assigeqqis­saanngikkaat inuit atugaat isumaqarpunga taakkunnga assersuunneqarsinnaanngitsut - inuit atugarliortut amerlaqaat aamma taakkua isiginiaannarneqarsinnaanngikkaluartuq pinngitsoorna- ni aamma taakku qiviartariaqarput atugaasalu pitsaanerusumik, inissaqarnikkut, suliffissaqarnik­kut allatigullu inuuniarnikkut atugaasa pitsaanerusumik aaqqissuussiffigineqarnissaat isumaqar­punga pingaaruteqartorujussuusoq.

 

Illoqarfiit taakku sisamat piorsarneqarnissaannut tunngatillugu aarleqqutiginanngitsuunngitsut ilagivaat, soorlu assersuutigalugu suna akikinnermik pisiffiusinnaasoq ornigarfigineqartarpoq pisiniarfigineqarluni taava angerlarluni - assersuutigisinnaavara Danmark-ip Tyskland-illu killeqarfiani akikinnersiorlutik arlaat pisiniartarput. Taamatut ingerlasoqalersinnaanissaa aamma aarleqqutigineqarsinnaavoq, taava ikkut iluaqtigissavaat? Assersuutigiinnarlugu Sisimiormiut, Aasiammiut pisiniariarlutik Aasiannut utersinnaapput taavalu Aasianni atugaat allaanerusimasus­saassagamik.

 

Tamakkorpassuit apeqqutit tamakkunani misissugassaapput ersarissumik, taavalu taakkua akileraartarnermikkut assigiinngitsunik akileraarniarpata kikkut iluaqatigissavaat?

 

Tamakku assigiinngitsorpassuit iserfigineqarsinnaasut, isumaqarpunga Naalakkersuisut Siulit-taasuatut oqarneq Anaaggaarneq taartissaqanngitoq@, politiikeritut suliassarput nalilersuineq aamma naaggaarsinnaagutta naaggaarsinnaavugut. Karl Lyberth-ip oqarneratuut aamma allamik periarfissamik ujarlersinnaavugut , taannaannaq isiginagu aamma allamik nassaarniarsinnaavu­gut. Isumaqarpunga inuiaqatigiit marlunngorlugt avinniarneqarneri matumani eqqqarsartaatsit­sinnut tulluanngilluinnaqqissaartoq aammalu akueriuminaatsoq aammalu apeqqut ima angitigi­soq allaat inuiaqatigiinnut taasisitsinikkut apeqqutigineqartariaqarluni.

 

Naggasiutigalugu Naalakkersuisut Siulittaasuata - oqaatigimmagu - Inuit Ataqatigiit oqaluttuata oqaatigisaa; pallorlunigooq oqalunneq uagut pallorusunngitsugut, taavalu uagut taamannak oqartissimagipput - uagut nammineq taanna oqaatigivarput. Imatut isumaqarpugut anngaagin­narusunngilagut, torrutiinnarlugu angerfigerusunngilarput taama apeqqut annertutigisoq, taavalu oqarpoq taamatut pallorluni oqannginniaraanni sukumiisumik oqalliseqataannginnertut taallugu - isumaqarpunga sukumiisumik oqalliseqataanerusoq imminut akerleriilaarsinnaaneq avoqqaari­sinnaanerlu.

 

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:

Isumaqarpunga piffissanngortoq Naalakkersuisut Siulittaasuata ineqarnermut, kiassarnermut, kallerup inneranut nalinginnaasumik innuttaasut atortagaat atorlugit aamma ineqarnermut akiliisalernissaat, tassami suna tamaat ajornanngipallaartumik takorluulersimagunarpaa. Aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq ilumoorluinnarpoq oqarami; aalajangigassaqartillugu, pingaartumik maani, inuuttaasut tikillugit tusarniarlugillu aalajangiisoqartariaqartoq.

 

Naatsorsuutinut tunngatillugu Naatsorsueqqissaartarfimmilu kisitsisit uatsinnut tunniunneqar-  tut, taavalu naalakkersuisoqarfimminngaanniit - soorlu ullumikkut nassuiaammi - saqqummiun­neqartut kisitsisit assigiinnginnerat assortuussutigineqarsinnaagaluarpoq, kisianni Inatsisartunut Ilaasortaalluni paatsuunganarsivoq, ila, kisitsisit arlaat upperissuarput. Nassuiaammi oqaatigine­qarpoq nunanut allanut niuernermi amigartoorutit - 1995-i eqqarsaatigalugu - kr. 322 mio.-t, kisiannili Naatsorsueqqissaartarfik oqarpoq; amigartoorutit kr. 349 mio-sut - arlaat upperissavar­put.

 

Uanga oqarusunngilanga Naalakkersuisut Siulittaasuat oqarmat taanna upperisariaqartoq - kisitsisit eqqortut Inatsisartunut Ilaasortunut tunniunneqartariaqarput.

 

Nunanut allanut niueqatiginninnermi amigartoorutit ajunngitsumik eqqartorneqarput, pingaartu­mik Naalakkersuit Siulittaasuaninngaanniit, kisitsisillu - Naatsorsueqqissaartarfik upperissagutsi­gumi - imaapput 1992-imi amigartoorutit kr. 745 mio.-simapput, 1993-imi kr. 213 mio.-llutik 1994-mili kr. 498 mio.-l tik. 1995-imi kr. 349 mio.-isimapput 1996-imilu kr. 554 mio.-llutik. Sunamita eqqorpa?

 

Maanngaanniit nikuiinnarluni imaluunniit paasissutissanik allanik arlarinninngaanniit assigiinn­gitsunik pissarsiaqarluni oqalunneq, imaluunniit Naatsorsueqqissaartarfik tatigalugu isigisimaga­luagarput, arlaat upperissavarput? - Nalorninaasappoq.

 

Tamakkua nuanniittut nalornisitsisullu kisiisa pinngikkaluarlugit, kisianni oqaatigisariaqarpara paasinarmat Naalakkersuisuninngaanniit piumassuseqartoqartoq paasisitsiniaaneq aammalu innuttaasuni oqallinneq, ilaatigut radio TV-lu atorlugu, ingerlanneqartariaqartoq isumaqatigil­luinnarpara, tassa pingaartumik assigiimmik akeqartitsisarnerup atorunnaarsinneqarnissaanik oqallinneq aatsaaginngilaralaakassaq saqqummerpoq ilaatigulluunniit siusinnerusukkut tusarra­jussimanngilarput maani Inatsisartut ataatsimiittarfianni.

 

Isumaqarpunga Inatsisartunut Ilaasortaq Karl Lyberth nersortariaqartoq ersinngilluinnarluni maanga qaqilluni isummani ammasumik annissinnaammagit. Qularinngilara Naalakkersuisoqati­giinni inuit 23-t akornanni aamma allamik peqaraluartoq immaqa maani saqqummiunneqartuni isumaqatigineqanngitsumik, kisiannili arlaat tamaani issiasoq ilami ajoqusernissaat immaqa piinnarlugu oqarusunngilaq - tassa innuttaasunut isertuussineq. Kaali ajunngitsumik iliorputit. Taamaattariaqarpoq. Oqallinneq ammasumik ingerlanneqartariaqarpoq, aamma nassuittumik taamaappoq.

 

Neriuutingaara una oqallisingineqartoq ammasumik tamatta nageqqissangipput. Neriuutingaat­taaq Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup, pingaartumik diskobugt-imi nunaqarfiit piaartumik tikinniarnissaai eqqarsaatigilaartariaqarai. Tassami uagut Naalakkersuisunit Ilaasortaasugut aammalumi Naalakkersuisut Siulittaasuat takkuttannginnerat assorujussuaq maqaasineqartar- poq. Neriuppunga nunaqarfiit aamma illoqarfiit avannarliit ilanngullugit eqqaamaneqarumaartut.

 

Lars Emil Johansen, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Erseqqissaatigissavara ullumikkut aalajangerneqarnissaa Naalakkersuisut siunnersuutiginngim­massuk. Aamma arlaleriarlunga erseqqissareerpara.

 

Naalakkersuisut siunnersuutingaarput ukiup tulliup ingerlanerani naatsorsussagipput, qanoq tamatsinnut kinguneqassanersoq. Taannalumi aatsaat pereerpat aaliangissasugut. Ataqqivakka torrutiinnarlugu angerusunngitsut aamma taanna piumasarinngilarput, qinnutigiinnarparali aamma torrutiinnarlugu naaggaassanngitsusi, aamma misissualaaqqaarlugu, paasillualaaqqaarlu­gu, naatsorsulaaqqaarlugu maannagaaq oqalulereerpallaarnata.

 

Naagga, naagga, naagga, qangatut imatut imatullu ileqqoqaratta, taamatut ingerlaannassaagut.

 

Siumukarneq sapiissuseqarnissamik piumasaqartuaannarpoq. Nangiatuallaarneq siumukanngitso­ornermik kinguneqartarpoq. Taamaattumik sapiissuseqartariaqarpugut naatsorsuinnissatsinnul­luunniit qanoq kinguneqassanersoq, Kalaallit Nunaata ineriartorneranut tamarmut qanoq sunniuteqassanersoq, akinut assigiitsussaatitaanerup 1774-mi atulersup atorunnaarsinneqarnera naammassissagutsigu. Taanna erseqqissaqqilaarpara, siumukarneq sapiissuseqarnissamik piumasaqarpoq.

 

Aningaasaqarnikkut politikki pillugu nassuiaat oqaluuseraarput, taamaattumik apeqqutit ajortor­neqartut ilarpassui tikkinneqanngillat - aningaasaqarnermut politikki pillugu nassuiaat oqaluu­serigatsigu. Aamma Hr. Anthon Frederiksen-ip ileqquni atorlugu inuttarsiuilluni kusanaatsumik oqariarnera utertikkusuppara oqarlunga; uanga inuttut atugassakka Anthon Frederiksen-imut isumaqatiginniutissarinngilakka, aamma isumaqatiginninniutiginngisaannassavakka, aamma neriunngeqaanga Kalaallit inuiaqatigiittut inuttut atugassaat Anthon Frederiksen-imut isumaqati­giniutigineqassasut.

 

Eqqarsartaaseq taama ittoq tunngavigalu inuiaqatigiit atugarisaasa aaqqissuunnissaat kissaati­ginngeqaara - inoqatinut ajortisaarineq, isumaqatigiinngitsoqalerpat, isumaqatiginnitsunik nersorinninneq, ajunngitsuliorputit, tassa ajulaartumik arlaanik aallartittoqarnissaanik neriunneq.

 

Nalugaluarlugu Anthon Frederiksen-ip paasisinnaajumaarneraa oqaatigeqqissavara; aningaasa­qarnermut ingerlatsinermi nassuaammi - kalaallisuuani quppernerit qulaaluanni - takussutissiaq takutinneqartoq 1996-imi niuernikkut oqimaaqatigiisitsinerup takussutissiivoq takussutissiivoq 1996-imi ingerlatsisimanermik qaammata siullerni qulingiluani, taamaattumik paatsiveerus­saarilluni oqaluttoqassanngilaq 1997-i aallatinnerani pissarsiat 1996-ip qaammataani siullerni ingerlanermut sanilliullugu nikingammata eqqumiigalugu. Soorunami nikigasariaqarput, qaammatini kingullerni pingasuni allatut ingerlasoqarmat nassuiariikkattuut.

 

Oqaatigerusuppara soorunami neriuppunga, soorlu  nunatsinni Naalakkersuit aningaasaqarneq pillugu nassuiaataanni, saqqummiussinermi erseqqissaringa nunatta aningaasarsiornikkut ingerlalluarnerulerneranik iluaqutissat pissarsiarineqartut nunatsinni sumiiffinnut assigiinngitsuni tamani iluaqutigineqassasut. Allatut oqaatigalugu nunatta ilaani aningaasarsiornikkut ingerlallu­arnikkut pissarsiarineqarsinnaasut naaggaaraanni aamma nunatta sinnerani iluaqutigineqarsin­naanera ilanngullugu naaggaarnerusinnaammat eqqarsaatigisariaqarpoq.

 

Inuuneq ilaatigut imaappoq; aamma suliffissat malillugit ingerlasariaqarluta, taamaattumik nunatsinni tamarmi suliffinnik pilersitsisinnaalissagutta aningaasarsiorneq ataatsimut isigalugu patajaallisartariaqarparput - siuligut piniagassat malillugit nuttarput, uagut ilaatigut suliffissat malillugit nuttarpugut.

 

KNI Pilersuisoq Pisiffillu ataatsimoortussanngorlugit Inatsisartuni aalajangerneqareermata eqqaasissutigissavara, taassuma kingunerisaanik, nioqqutissanik pilersuineq ataatsimoortumik nunaqarfinnut illoqarfinnullu ingerlanneqalissaaq.

 

Oqaatigereerneratuut apeqqutit naalakkersuinikkut eqqarsartaatsimut tunngassuteqartut annertuu­mik isumaqatigiissutigineqarput - uanga Anthon Frederiksen-ituut oqarusunngilanga upperina- git. Inatsisartunut Ilaasortat isummernerat immaqagooq allatut isumaqaraluartoq oqarnaveer-saarput, kina oqarami?

 

Inatsisartunut Ilaasortat tamaasa ataasiakkaarlugit ataqqivakka, isummatik anittarpaat allaappata imaluuniit assigiippata, taanna Anthon Frederiksen-ip minnerpaakkulluunniit aalajangigassarin-ngilaa.

 

Karl Lyberth, Siumut:

Nalunngilara maannakkut taanna assigiimmik akeqartitsinerup arlaatigut allanngortinnissaa aalajagiivigineqarnianngitsoq, kisianni tamassi maani isersimasusi nalunngilarsi 95-imili uanga taanna naaggaarujussuareerlugu naaggaariga.

 

Ineriartorneq naaggaanngilara, angertuuvunga ineriartornermut. Siumukarnermut naaggaanngila-nga, angertuuvunga.  Nutaaliornermut naaggaanngilanga, angertuuvunga, kisiannili naaggaartuu­vunga assigiinngisitsinermut inuiaqatigiinnitsinni nunatsinni Kalaallit Nunaanni naaggaartuu-vunga.  Siumukarusuppugut tamatta, taanna ilungersuutigeqaarput, kisianni siumukarnerunngilaq assigiinngisitsilerneq, taanna kingumukarneruvoq, taamaattumiguna tassunga naaggaartunga. 

 

Inuiaqatigiit kalaallit ineriartussaagut naligiilluta, ikioqatigiilluta assigiinngisitsinerup aqqani pinnata. Inuiaqatigiit kalaaliusugut siumukassaagut tasiorluta, ikioqatigiilluta nammaqatigiilluta assigiinngisitsinerup aqqani pinnata. Kalaaliusugut aap, nutaaliortuassaagut ilungersuullugu, naligiilluta, tasiorluta, ikioqatigiilluta nammaqatigiillutalu asiigiinngisitsineq pinnagu.

 

Johan Lund Olsen, Inuit Ataqatigiit:

Qujanaq, tassa taamaallaat uanga oqaaseqarfilaarniarpara innuttaasunik taasititsisinnaaneq, imaluunniit taasisitsisariaqannginneq, aamma Naalakkersuisut Siulittaasuata ilaatigut Inuit Ataqatigiit saqqummiussaannut akissuteqarnermini oqaatigimmagu, Qaqortormiut, Nuummiut, Sisimiormiut Iluliarmiullu ima imatullu inuttussuseq eqqarsaatigalugu amerlatigimmata, tassagooq 46 %-it tikillugu ima amerlatigimmata, taasisitsinermigooq assigiimmik akeqartitsi­nerup atorunnaarsineqarsinnaanera akuersaariaannaasinnaassagaa, taanna eqqarsaatigisariaqarip­put. Isumaqarpunga taamatut eqqarsartaaseqaraanni mianersoqqissartoqartariaqartoq.

 

Naamik, qujanartumik taama inerneqartariaqanngilaq, eqqaamaqqussavara illoqarfinni taakkuna­ni sisamani inoqateqaratta sineriassuatsinni illoqarfippassuarni assigiinngitsuni siammaseqisuni ilaqutaqartitertut, qanigisaqartut allatigullu assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaartinneqarnera­nik eqqorneqartussanngorlugit akuersinavianngitsut taasisitsisoqaraluarpat.

 

Taamaattumik taasisitsinissaq immaqa matumani Inuit Ataqatigiinninngaanniit taanna tikkuagar­put ersigalugu maani inimi aalajangingassanngortinniarneqarpoq, taammaattumik allannguinis­saq, tassa aappaagu tikissagutsigu maani inimi avaqqukkuminaatsorujussuussaaq taasissutigine­qartariaqarnerat inuiaqatigiinnit, maani inimi tamakku pissutsit aalajagerneqaannarsinnaanngil­lat. Taamaattumik uukapaatitsiniutaannaavoq oqaatigissallugu Qaqortormiut, Nuummiut, Sisimiormiut Iluliarmiullu imatut amerlatigimmata akuereriaannaavaat, taamaattoqanngilluinnar­poq.

 

Taava aamma una isumaqarpunga uparuanngitsoorneqartariaqanngitsoq; ilumut isit atorsinnaa­gaanni aajuna nunatta nunanut allanut niueqatigiinnerannut tunngatillugu kisitsisinut naatsorsu­eqqissaartarfimmiit nalunaarusiaq januarimiit decemberi ilanngullugu 96-imut nalunaarusiaq, taanna miserratigineqarsinnaanngilaq. Taanna aamma Anthon Frederiksen-ip aatsaaginnaq erseqqilluinnartumik oqaatigaa, tassani tassa erseqqilluinnarpoq nunatta avammut niuernermini 1996-imi 215- mio.-it koruuninik ukiup siulianut sanilliullugu amigartooruteqarnerusoq.

 

Kisitsisit tamakkua qanoq ilillutik aamma qimarratigineqarsinnaappat, nammineruna uagut maani Kalaallit Nunatsinni  naatsorsueqqissaartarfipput siornatigut Danmark-ip tigummisarini­kuusaa, tamakkua sooruna soorlulu-sooq eqqunngitsumik nalunaarusiortartutut pasillerneqarniar­nerat taanna taamatut naamik akuerineqarsinnaanngitsoq.

 

Anders Nilsson, Atassut:

Tassa ullumikkut oqaluuserivarput anigaasaqarnitta qanoq ajunnginnerujussua. Aamma taamaal­luinnaraluarpoq aamma Tuusikkut allallu sinerissami angalaaqataasareernikuupput, aammalu takusimallugu iluarsagassarpassuit atuarfinnut assigiinngitsunullu pisariaqartitsisoqartorujussuu­soq, naak anigaasaqarnerput ajunngikkaluaqisoq, kisianni taamaakkaluartoq suli assigiinngitsor­passuarnik suli pisariaqartitsivugut, tassa suliffissanik pisariaqartitsivugut, imaanngitsoq suliffe­qarfiit tapiiffigineqartussat, kisiannili suliffeqarfiit sinneqartoorutinik kinguneqarsinnaasut.

 

Nalunngilarput suliffissarpassuarnut nunanut allanut ingerlatitsisartugut, assersuutigalugu kilisaataatigut Danmarkimut iluarsartikkiartorneqartarput, taakku 200 mio.nit koruunit tikillugit naleqartartunik. Tamakkua nunatsinniittartuugunik taava anigaasat maaniissagaluarput, kisiannili una nalunaarusiaq atuarluarneqarsimasuuguni taava immaqa oqartoqassanngikkaluarpoq sineriammiunit ajornerulersitsiniarluni taamatut pisoqartoq, nammaqatigiinneq eqqarsaatigalugu, soorlu Karl Lyberth taamatut oqarsimasoq, tassani aamma erseqqilluinnartumik oqartoqarmat erseqqissumik nammaqatigiittoqassasoq, taavalu aamma assigiinngitsoqassasoq.

 

Taamaalilluni aamma anigaasarsiakinnerusut allaninngaanniit ajornerusumik pineqassanngitsut. Isumaqarpunga aamma taamatut saqqummersitsiniarneq pissusissamisuunngitsoq, tassa killor­moortorpiaanik taamatut iliortoqarniarami, tassa aamma kikkut tamarmik ajunnginnerusumik atugaqalernissaat pillugit suliniuteqaratta anguniagaqarlutalu.

 

Lars Emil Johansen, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Maannakkut oqaatigeqqissallugu pisariaqarsimavoq, tassa anigaasaqarnermut nassuiaat una 1996-imi anigaasaqarnermi pissutsit najoqqutaralugit nassuiaataavoq, quppernerit qulaaluaanni titartagartalerluni allaat takutitaavoq qaammatini qulaaluani siullerni niuernerup ineriartornera.

 

Hr. Johan Lund Olsen, una takutitsinngilaq ukioq tamakkerlugu ingerlasimanermik. Isumaqar­punga aamma malinnaaqqissaarneq tusarnaaqqissaarnerlu oqallinnermi peqataanermi ajoqutaa­nani iluaqutaasartoq.

 

Mikael Petersen, Siumut:

Aap, assigiimmik akeqartussaatitaanerup atorunnaarsinneqarsinnaanera pillugu saqqummiussaq oqallisigalugu massakkut inuiaqatigiinni aallartippugut. Isorliunerusormiuulluni assut pissaga­narpoq inernissaa qanoq ikkumaarnersoq, qangalimi kissaallak inuiaqatigiinni oqallinneq aallartittoq.

 

Aap, assigiimmik akeqartitsisussaatitaaneq ullumikkut atuutsinneqartoq ilumut assigiimmik akeqartitsiva? Ilaannaatigut kallerup inneratigut, Tele-kkut immaqalu aamma ilaatigut olia, kisianni nioqqutissatigut assigiimmik akeqartitsisussaatitaanermik oqalukkaluarneq ullumikkut ataatsimilluunniit atuuteqqajanngilaq. Taamaattumik una oqallinnermik aallartitsineq assut pissaganarpoq iluarinarlunilu uanni isorliunerusormiuusumi.

 

Pitsaanerusumik patajaannerusumik taartissaqartikkutsigu qanoq iluartigissava. Inuiaqatigiinnut anigaasarsiornikkut sumiikkaluaraanniluunniit ineriartorfiusinnaasumik taartissaqartikkutsigu qanoq nuannertigissava .

 

Ullumikkut aaqqissuussineq noqitsivoq assigiinngitsorpassuartigut  ineriartortussaagaluanut. Ullumikkut aaqqissuussineq Naalakkersuinikkut aalajangerniartarnitsinni markeds økonomi tassa anigaasarsiornikkut kiffaanngissuseqartumik ineriartortitsinissamik aalajangernissaraluatsinnik killilersortarpaatigut. Isumaqarpunga tamakkorpassuusut ullumikkut atukkatsinni ajoqutaasut, uninngaartitsisut, noqitsisut aamma nalilersortariaqakkavut.

 

Taamaattumik uanga isorliunerusuni inissisimasuungaluarlunga, inooqataagaluarlunga isorliu­nerusuni inissisimasumi qiningaangaluarlunga assut nuannaarutigaara oqallinneq manna aallartit­toq pissaganartillugulu, aammalu oqaloqataaffigiumallugu tamatsinnut inuiaqatigiinnut pitsaa­nerpaami manna aaqqissuussineq taarserumallugu.

 

Annilaaganartoqanngilaq, allaanngivikkami ilaat maani oqallittut sunarsuaq pilersoq, nunarput aserulersoq, inuiaqatigiinni pilluakataarsorissuseq immaqa pillualaarnermik misigisimanermi aserulersoq, tamanna isumaqarpunga pissutissaqanngitsoq. Oqallinneq aallartippoq suli ukioq ataaseq sinnerlugu oqallittoqarumaarpoq. Isorliunerusormiut oqallinnermut peqataassaagut.

 

Jonathan Motzfeldt, Siumut:

Siumuminngaanniit oqaaserisassavut sivisuumik oqallisigineqareerlutik maannakkut ullaap tungaa maanngaanniit oqaatigineqarput, aamma oqaatigissavara oqaloqatigiinnermut aamma ilaajumavugut.

 

Kattusseqatigiinnut assigisaannullu oqaatigissavara, Siumukkormiut aatsaat siullerpaamik tamanna apeqqut oqallisiginngilaat, uagut politikerit ukiorparujussuarni oqallisigaarput taanna, illersorlugu assortorlugu. Taamaattumik maannakkut killiffik uani nuannerpoq ammasumik oqallisigissagatsigu. Uagut, - Naalakkersuisut Siulittaasuat -  uagullu, allaat inuusunnitta nalaani allarpassuillu eqqartorneranni allaat tikinngisavut ullumi tikikkumaakkavut eqqartortarpavut, ullumikkut akiusut akissamittut akilerneqarneranni saniatigut taava anigaasaateqarfimmilluunniit pilersitsisoqartariaqartoq, aningaasaateqarfik taanna akinut naligiissaarinermut isorliunerusuni allanilu atorneqarsinnaalluni. Taannalu ukiut tamaasa finanslov-iminngaanniit anigaasaliiffigine­qartarluni pisortanit, kommunit aamma nakkartitsisinnaapput, uagut aamma nakkartitsisinnaavu­gut allat aamma nakkartitsisinnaapput.

 

Aningaasaateqarfik taama ittoq atorneqarsinnaatillugu akinik naligiissaarinermut atugassaq, tamakkuupput eqqartortakkavut. Assorujussuaq qilanaarpugut oqallisigissallugit maannakkut upernaamut aappaagu saqqummiinissami tamakku ilaatigut iserfigineqassammata.

 

Aamma isumaqarpunga pissutsit oqaatigineqarneratut piviusut qiviarlugit oqallisissaagut ullumikkut, ilumoorpoq inuit 55.000-iuvugut, silarsuarmi qeqertat annersaaniippugut, akisuner­paarpaamik anigaasartuuteqarpugut angallannermut allanullu tamanut.  Aamma siuaasavut angalaarnerminni uniffigisartagaasa ilaasut ullumi pissutsit allanngorsimapput, anigaasanik akeqarpoq. Nammaqatigiissaagut akilerlugillu, kisianni aamma anigaasat isertittakkavut killeqar­put. Aamma inupparujussuit akileraalissagunik, soorlu inupparujussuupput illoqarfinnik sisama­nik taaneqartut. Aamma taava namminneq pisisinnaassusiata tungaatigut oqinnerusumik periar­fissinneqarsinnaanerat ammaattariaqarpoq. Maannakkut atuutereerpoq nammaqatigiinneq annertoorujussuarmik.

 

Angallannikkut umiarsuartigut tapiissutit ilaatigut 2 % tikillugu nuna tamaat akileraarummik akiliivugut, ilavut umiarsuarlutik angalaqqullugit. Timmisartunut aamma taamaaliorpugut ilaat billet-inik aallerfigigatsigit imatorsuaq akiliisillugit, ilaanut akikinneroqqullugit. Taamaattorpas­suit maannakkut atuutereersut naapertuilluarnerusumik atorneqarsinnaanerat misissorusupparput uagut.

 

Aamma isumaqarpunga uagut maannakkut naligisatta apeqqutit taakku aaqqinnianngikkutsigit, qularinngilluinnarpara tullianinngaanniit qinersinermi maani inimi issiasussat maannakkut apeqqutinik tamakkuninnga aaqqiiniarnerminni sakkortunerujorujussuarmik aaqqiiniassapput, uagullu naammassinninniarsimanngikkutta tassani tupigusuutigissalluta. Taamaattumik qisuari­arneq una piffissami eqqortumiippoq, qisuariarneruvoq naammassinninniarfissarput. Immaqa ilaatigut kingusinaareerpoq, kisianni piffissaqarluta maannakkut ukioq ataaserluunniit oqallisi­gissavarput. Tassa nuannersua, aamma qiimasumik nuannersumillu oqallisigissavarput.

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq:

Taamaalilluni tassa ullormut oqaluuserisassaq imm. 10, Naalakkersuinikkut aningaasarsiornik­kullu ingerlatsineq pillugu nassuiaat pissanganartoq aammalu naatsorsuutigisariaqartoq piffissa­mi aggersumi annertuumik oqallisigineqaqqinnissaa, taamaalilluni Inatsisartuni oqallinneq naammassineqarpoq.

 

Oqaluuserisaq naammassivoq.