Oqaluuserisassani immikkoortoq 29 |
|
||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Hans Enoksen, Ataatsimiinnermik aqutsisoq:
Tassani apeqquteqassaaq Maliinannguaq M. Mĝlgaard, Inuit Ataqatigiit.
Maliinannguaq M. Mĝlgaard, Inuit Ataqatigiit:
Nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaanut aqqutissanik misissuititsinissamut siunnersuut. Ukiuni kingullerni nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaata anguniarnissaa taakkartorneqartualersimavoq. Tamannalumi ukiuni tulliuttuni qulini anguniarneqassasoq naalakkersuisunut siulittaasup ilaatigut oqaatigisimavaa, tassa una maluginiaqquvara juni 20-iani siorna allagaammat taamanikkullu naalakkersuisup siulittaasua aamma allaalluni, taassumallu oqaatigisaa toqqammavigalugu taanna allataalluni. Inuiattummi imminut tatigaluni napatittutut inuunissaq kikkulluunniit kissaatigisarpaat, uagulli kalaallit tamanna suli angusimanngilarput.
Aningaasanik qallunat nunaanniit suli taperneqartariaqartarpugut, maannalu piffissanngorpoq erseqqissumik paasissallugu qanoq iliorutta siunertalimmik anguniagalimmillu tapiissutaasartut annikkilliartortissinnaanerigut. Periuseq suna atussavarput tamatumanilu inuiaqatigiit uagut sukkut peqataasinnaavugut. Aningaasarpassuit nunatsinniit aniasarput, taakkulu sapinngisamik nunatsinniiginnarnissaat qanoq ilillugu anguniarsinnaavarput. Naqqaniit piginnaanngorsarniarutta, soorlu meerartavoq aamma eqqarsaatigalugit qanoq iliussaagut suullu aaqqiivigisariaqarpavut. Nammineq inuttut ataasiakkaatut qanoq iliuuseqarutta nunarput ikiorsinnaavarput.
Nalunngilarput imminut napatissinnaalernissami avammut tuniniaanissat aatsitassarsiulernissarlu apeqqutaaqataalluinnartuusut. Taakkuli utaqqiinnarnagit maanna aningaasarsiornerup ingerlanerani sutigut nukilaannerluta taakkulu aaqqiiviginiarlugit qanoq suliniassanerluta toqqammavissatsinnik nassaarniartariaqalerpugut. Imminummi tatigisutut imminullu napatittutut inuunissarput pimoorullugu anguniartariaqaratsigu.
Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Inatsisartunut ilaasortaq Malînánguaq Mĝlgaard-ip nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaanut aqqutissanik misissuisitsinissamik siunnersuuteqarsimavoq. Ataatsimiinnermi
matumani apeqquteqaat taanna Naalakkersuisut siusinnerusukkut akissuteqaateqarfigisimavaat, siunnersuuteqartulli apeqqutip taassuma akineqarnera naammaginanngitsutut isigisimallugu. Inatsisartut Siulittaasoqarfiata immikkoortoq taanna ullumikkut akineqassasoq innersuussutigaa. Tamanna tunngavigalugu itisileraluni akissuteqaammik Naalakkersuisut sinnerlugit saqqummiussissaanga.
1979-imi namminersornerulerattali apeqqutini nunatsinnut tunngasuni nunarput oqartussaaffeqarneruleriartuaartinneqarsimallunilu aamma annertunerusumik sunniuteqartinneqalersimavoq. Nunatta nammineq aalajangiisinnaassuseqarnera tamatumunnga pisariaqartitsineq naapertorlugu annertusineqarnissaa Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat.
Tamatumani soorlu aalisarnermik inuussutissarsiuteqarnerup saniatigut inuussutissarsiutit aningaasarsiornikkut tunngaviusinnaasut allat pingaartumik aatsitassarsiornermut tunngasut eqqarsaatigalugit ilorraap tungaanut ineriartortinneqaleraluartut Naalakkersuisut isumaqarput inuussutissarsiutit taakku ataatsimoortumik tapiissutit ikiliartuaartinneqarnerannik kinguneqartumik Kalaallit Nunaannut isertitaqaataasalernissaasa tungaannut, ukiorpaaluit suli ingerlaqqaartussaasut.
Naalakkersuisut isumaqarput Malînánguaq Mĝlgaard-ip nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaanut aqqutissanik misissuisoqarnissaanut siunnersuutaa misissuinerit taamaattut pingaarnerusutigut apeqqutit ullumikkut nunatsinni ajornartorsiutinut attuumassuteqanngitsut kisiisa pillugit oqallinnissamik naatsorsuutiginnilersitsisutut ilusilersorneqarsimasoq.
Aammattaaq Naalakkersuisut isumaqarput Namminersornerullutik Oqartussani nukitsigut atugassarititaasut anguniakkanik erseqqinnerusunik innuttaasunut ataasiakkaanut iluaqutaanerusunik malersuinissamut atorneqartariaqartut, nukiit taakku eqqarsaatersuutit naalakkersuinikkullu qanoq "qalipaateqarneq" tunngavigalugit oqallinnernut atornagit.
Naalakkersuisut taama oqareerlutik aningaasat sapinngisamik amerlanerpaat nunatsinni kaaviaartinneqarnissaannik fru Malînánguaq Mĝlgaard-ip isummersornera isumaqatigaat. Anguniakkap taassuma anguniarneqarneranut tunngavik pingaaruteqartoq tassaavoq nunatsinni inuussutissarsiornikkut tunngavissamik tamatigoornerusumik pilersitsinissap tunngavissinneqarnissaa, matumani nunami inuussutissarsiutinik pilersitsineq ilanngullugu eqqarsaatigalugu.
Ajornartorsiutinut tamakkununnga atatillugu assigiimmik akeqartitsinerup nutarterneqarnissaa pillugu misissueqqissaarnissaq Naalakkersuisut ilaatigut aallartissimavaat. Misissueqqissaarnermi tassani assigiimmik akeqartitsinerup allanngortinneqarnissaanut periarfissanik paasiniaaneq siunertarineqarpoq, allanngortitsinermilu tassani nammaqatigiinneq, naammassisaqarsinnaassuseq, aningaasartuutikillisaaneq aningaasarsiornerullu siuarsarneqarnissaa qulakkeerniarlugu iliuusaalluni.
Illoqarfinni aningaasartuuterpiaat suunersut aallaavigalugit akit assigiimmik akeqartitsinermik akinit appasinneruffianni inuussutissarsiutinillu ineriartortitsinissamut periarfissaqartuni assigiimmik akeqartitsinerup allanngortinneqarnissaa, kiisalu massakkut assigiimmik akeqartitsinerup nunatta sinnerani atuutsiinnarneqarnissaa siunertaraarput.
Taanna aamma taavara uani siullermik aamma saqqummiussinermi ilassutitut maannakkut maani ilaliunneqarmat.
Lars Karl Jensen, Siumup oqaaseqartua:
Inatsisartuni ilaasortap Malînánguaq M.Mĝlgaard-ip nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaa pillugu aqqutissanik misissuisitsinissamik siunnersuutaa Siumumiit imatut oqaaseqarfigissavarput.
Siumumi nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaa anguniagaraarput, tamatullu piviusunngortinnissaa anguniarlugu Inatsisartut pilersinneqarmatali suleqataasimavugut suleqataajuassallutalu, soorlumi aamma partiit allat tamatuma anguniarnerani suleqataasimasut suleqataasullu.
Naalakkersuisut akissuteqarnerminni aningaasaqarneq pillugu nassuiaat, uuma oqaluuserisatta siuliani saqqummiummassuk, tassani innersuussutigineqartut arlaqarput, tamanna Siumumiit isumaqatigaarput.
Siumup inuutissarsiornikkut politikkiata siunertaraa nunatta aningaasarsiornikkut nammineersinnaalernissaa, kiisalu Kalaallit Nunaanni innuttaasut sulinermik tunngavilimmik inuuniuteqarnissaat nunatta pisuussutaasa akisussaassuseqartumik pinngortitamullu aseruutaanngitsumik atorluarnerisigut.
Siumumit aallaqqaasiinitsinni pingaartillugu ilanngukkusupparput maannakkut nunatsinni kommunit pillugit aqutsinikkut allanngortitsinissani pilersaarutaasut isumalluarfigigatsigit tassani pineqarmat kommunit imminnut qanittorisut allaffissornikkut siunnersuinertigut teknikkikkut allatigullu pisariillisaataasumik sullinneqarnissaat aamma tamanna nunatsinni aningaasatigut ileqqaaruteqarnermik nassataqartussaammat.
Taamaattumik siunnersuutigineqartuni pingaarnerpaatillugu oqariartuutigineqartoq nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaanik aqqutissanik misissuisitsinissamik siunnersuut, siunnersuutigineqartutut misissuisussanik pilersitsinngikkaluarluta; Siumumit pingaartipparput siunissami aningaasaqarnikkut imminut napatissinnaalernissarput aqqutissiuutissallugu.
Siumumit aningaasaqarnikkut imminut napatissinnaanitta patajaallisarnissaanut iluaqutaasinnaasutut isumaqarfigisavut taakkartorusuppavut:
Nunatsinni aningaasaqarnikkut aalisarnikkut inuussutissarsiornermik taamaallaat toqqammaveqarnera ikorfartorniarlugu takornariartitsinerup aatsitassarsiornerullu siuarsarneqarnissai pisariaqarluinnartutut Siumumiit isumaqarfigaavut taamaattumillu nunatsinni ineriartortitsineq taperserlugu, nuannaarutigalugulu maluginiarparput ukioq kingulleq aatsitassarsiornermi misissueqqissaarnerit aatsaat taamak annertutigimmata tamatumalu nassatarisaanik suliassaqarnikkut aamma iluaqutaanera annertusigaluttuinnarmat.
Aalisarnermik killiffik qiviaraanni maannakkut raajanik avammut niuerneq tutsuiginartuuvoq, aamma avammut niuernermi qaleralik annertuumik isumalluutigaarput qujanartumillu avannaani ima qaleraleqartigaaq ukiumut tulaanneqartartut suli ullumikkornit annertunerusumik tulaassorneqarsinnaallutik.
Taamaakkaluartoq Siumup aalisakkanik isumalluuteqarnermi pingaartillugu tikkuarusuppaa, niuernermi oqimaalutaaviup oqimaaqatigiissaarnissaa isiginiarneqassasoq, tassa avammut niuerfigisatta pisarisinnaasat qummut qaangerlugit tulaassuissagutta tamanna aningaasatigut pitsaanngitsumik nunatsinnut sunniuteqassammat.
Inuussutissarsiutit, aalisarnerup, takornariartitsinerup aatsitassarsiornerullu ineriartortinneqarnerisa saniatigut nunatta iluani niuertut periarfissaasa, pisortat namminersortullu nunat tamalaat akornanni niuernerup tungaatigut periarfissaasa pitsaanerulersinneqarnissaat Siumumit Naalakkersuisunut suliassiissutigerusupparput.
Nunatta iluani atortussatigut imminut pilersortuuneq annertusartuartariaqarpoq matumani Siumup ilanngullugu pingaartippaa nukissiuuteqarnermi uulia kisiat isumalluutiginagu periarfissat allat atorneqalersinnaanerisa misissortuarnissaat, ineriartortinnissaallu. Kiisalu aamma matumani nunatta nunarsuarmi inissisimanermigut immikkuullarissuunera puigornagu, Siumumit ujartorneqartariaqarsoraarput, avammut unammilleqatigiinneq naliginnaasoq aqqutigalugu avammut tunissassiortut tamarmik immikkut assigiimmik tapersersorneqarnissaat.
Pisortat namminersortullu suliffeqarfiisa akornanni niuernikkut unammillernermi periarfissat illuinnaasiunngitsumik oqilisaavigineqarnissaat Siumumit pingaartipparput, soorlu assartuinermi akit akileraarutillu tungaasigut aaqqissuussinerit kiisalu imermik innaallagissamillu oqilisaassinikkut assigiimmik periarfissaqartitsinissamik Naalakkersuisut suliniuteqarnissaat Siumumit kaammattuutigissavarput.
Nunatta iluani nammineq ingerlallugit nioqqutissat suulluunniit nunatsinni atuisartunit suliffeqarfinnillu atorluarneqarnissaat qulakkeerniarneqartariaqarpoq, ilaatigut taamaaliornikkut nioqqutissanik avataanit tikisitsisarnitta killilersimaarniarnissaa periarfissaqaqqullugu.
Nunatsinnit nunanut allanut nioqqutissiarineqarsinnaasut suulluunniit aningaasarsiornitsinnut iluaqusiisinnaasut annertusarniarnissaat pitsaasumik aaqqissuussaasumik Siumumit isumaginiartariaqarsoraarput.
Nunat allat akitsuutitigut nioqqutissanillu ataasiakkaanik eqqusseqqusinnginnerisigut aaqqissuussinerit nunatta nunallu inuiisa aningaasarsiorfissaannik killilersimaarinnittut unitsinnissaat siunertaralugu naalakkersuinikkut attaveqaatit tamasa atorlugit oqaloqatiginnissutiginissaat piaartumik aallartinneqassasut Siumumit pingaartipparput.
Assigiimmik akeqartitsinerup qimakkiartuaarneqarnissaa pillugu illoqarfiit sisamat misiligutaanissaat unitsinnagu tamatuma nutaamik nalilerlugu naalakkersuinikkut annertunerusumik oqallittoqarnissaa Siumup inassutigaa.
Illoqarfinni nunaqarfinnilu aalisakkanut suliffissuit atorluarnerulernissaat siunertaralugu - Amutsiviit allanngortiterneqarnerannut naapertuuttumik nalilersuiffigineqarnissaat Siumup pingaartillugu Naalakkersuisunut misissoqqussavaa.
Timmisartunut suluusalinnut mittarfiit arfineq marluusut sanaartorneqarnerat naammassippat inunnik usinillu angallassinerit pilertornerusumik akikinnerusumillu ingerlalersinnaalissapput, mittarfiit tamakkiisumik atulernissaat utaqqinagu, aalisakkat nutaatillugit nunanut allanut tuniniartalernissaasa aqqutissiuunneqarsnissaat Siumumit Naalakkersuisunut periarfissarsiuuteqqussavarput.
Siumup ukiuni 19-ini namminersornerulernerup nunatsinni ingerlannerani peqataanermigut inuiaqatigiit ineriartornerat aningaasanillu aqutsineq ilinniarfigiuarpaa. Akisussaaffiit annertusiartornerannut ilagitillugu innuttaasut inuuniarnikkut oqilisaanneqarnerat annertusarneqartuarpoq naak nunap aningaasatigut atugassarisai malunnaatilimmik qaffaateqanngikkaluartut tamanna pisinnaasimavoq sanaartornermi akit aammalu akissarsiat qaffakkiartornerisa killilersimanerisigut, tamatumallu aalajangiusimaneqarluni nalilersorneqartuarnissaa Siumumit Naalakkersuisunut inassutigissavarput.
Siuliani taakkartukkavut innersuussutigalugit Siumumit taamatut oqaaseqarluta Malînánguaq M.Mĝlgaard-ip nunatta aningaasatigut napatissinnaalernissaa pillugu aqqutissanik misissuisoqarnissaanik siunnersuutaa Siumumit oqaaseqarfigaarput.
Anders Nilsson, Atassutip oqaaseqartua:
Aningaasatigut imminut napatinnermut
atavoq Danmarkip ukiumoortumik ataatsimut tapiissutaasa ikililernissaat.
Ataatsimut tapiissutit 3 mia. kr.-inik
suut tamaasa ilanngullugit angissuseqarput uagut nammineq isertittakkatta 60 % - iisa missigaat.
Ataatsimut tapiissutit saniatigut
Danmarkimut qanimut atassuteqarneq allatigut aningaasanik iluaqutissaqarfiuvoq -
assersuutigalugu killilersugaanngitsumik akeqanngitsumillu danskit
iliniarfiinut isersinnaatitaaneq.
Danmarkimut ataatsimut tapiissutit
marlutsigut peersinnaavavut:
Allatut isertitaqarneq
pilersissinnaavarput. Tassalu: nioqqutissiat nutaat nunatsinnit avammut
nioqqutiginerisigut ilanngaaseereerlugit 3. mia. -it nalinginut.
Inuunermi atugarissaarnerput
appaallatsissinnaavarput.
Martin Paldam-ip atuakkiamini "
Kalaallit Nunaanni aningaasarsiornikkut ineriartorneq"-mi naliliivoq uagut
Danmark-imit ataatsimut tapiissutinik pisarunnaarnitsigut inuunermi atugarissaarnerput
Portugal-imisut ilissasoq.
Uagut Atassummit periarfissaasoq
siulleq piviusunngorsinnaasorinngilarput aappaalu kissaatiginartinnagu.
Siullermut atatillugu, siunissami
qaninnermi ataatsimut tapiissutinut taartissamik avammut nioqqutissiornitsinnik
qaffaasinnaalerumaarnerput sunnguamik ilimanaateqanngilaq.
Aatsitassanik piiaalersinnaaneq
aatsaat piviusunngorsinnaavoq 120-nik aatsitassarsiorfeqarpat Marmorilimmisut
angitigisunik.
Takornariaqarnermi uagullu
inuussutissarsiutitta pingaarnersaanni aalisarnermi piniarnermilu taamatut
angissuseqalersumik isertitaqarsinnaalernissarput ilimananngilluinnarpoq.
Aatsitassarsiorlualernissaq
neriuutaaqaaq, soorlu imaani uuliasiornermik imaluunniit qaqqani
diamantisiornermik, kuultisiornermik platin-isiornermilluunniit. Kisianili
taamatut lotto-millus-
ooq eqquisinnaarusussuseqarneq
siunissamut tunngaviusinnaanngilaq.
Ulluinnarni atukkanik
malunnaatilimmik appariaallatsitsineq ingerlaannartumik ilinniarluarsimasut
nunatsinnit qimagussulernerinik kinguneqassaaq. Tamannami Savalimmiuni
aningaasarliorneqalermat pisoq takoreerparput.
Danmarkimullumi nuuttarneq
nunatsinni takornartaanngilaq. Kalaallit 10.000-t missaanniittut Danmarkimi
najugaqarput. Taakkuuppullu nunatsinni innuttaasut agguaqatigiissinnerini
arfinilerarterutaat. Taakkulu amerleriarujussuartussaassapput nunatsinni
ulluinnarni atukkavut appariaallatsikkutsigit.
Ataatsimut isigalugu ullumikkut
pissusiusut naammaginiaannartariaqannguatsiarput Danmark-ip ukiumoortumik
ataatsimut 3 milliardit missaannik tapiissuteqartarnini ingerlatiinnassagaa
neriuutigalugu.
Qanoq issava namminersorneq
annertusillugu avissaarlunilu - tapiissutillu ingerlaannartillugit ?
Tassani sianiilliussanngilavut.
Qaammatini kingullerni Savalimmiut sammineqarnerujussuannit isummat nutaat
danskit Folketingianni takkussorput, uagut maluginiartariaqakkavut.
Savalimmiuni sapaatit akunneranni
kingullermi qinersinerup kingorna danskit Folketing-ianni ilaasortat
Savalimmiut annerusumik namminersulernissaannut isiginninnerat
Jyllandspostenimi atuarneqarsinnaavoq:
"Savalimmiuni
naalakkersuisunngorumaartussanik nutaanik suleqateqalernissaq pillugu danskit
naalakkersuisui isumaqatigiinniarnissanut soorngunami piumassuseqarput,"
oqarpoq statsminister Poul Nyrup Rasmussen.
Savalimmiormiut siunissartik
nammineerfiginerujumammassuk - aammalu aningaasatigut
nammineernerujumassuseqarnerat - Radikalit gruppeformandiata Jĝrgen Estrupip
ajunngitsutut isigaa.
Taamatuttaaq konservativit nunanut
allanut oqaaseqartua Per Stig Mĝller
oqaaseqarpoq. Namminersornerup annertusineqarnissaa nammineq
akornutissaqanngilaq, kisiannili namminersornerup annertusinera ilutigalugu
ataatsimut tapiissutaasartut ikiliartortinneqartariaqarsorinartillugit.
SF-imeersoq Steen Gade aamma
Enhedslistemeersoq Sĝren Sĝndergaard allasulli isumaqarpoq, qanoq atsigisumik
nammineersinnaanissaq savalimmiormiut namminneq aalajangissagaat, aammali
aningaasanik qanoq amerlatigisunik Danmarkimit pisarnissartik aalajangiiffigisariaqarlugu.
Tassalu danskit Folketing-imi
ilaasortaasa Savalimmiut pillugit isumaat. Uagullu Kalaallit Nunaanni
pissutsinut isumaasa allaanerungaarnissaat naatsorsuutigissanngilarput.
Kalaallit Nunaannut ukiumut taama
aningaasanik amerlatigisunik Danmarkimit tapiiffigineqartarnerput uagutsinnut
nuannaarutaanngitsoorsinnaanngilaq, taakkulu saniatigut danskit ilinniarfiinut
killilersugaanngitsumik isersinnaatitaalluta. Tamannali taamaattuaannarsinnaanngilaq.
Ataatsimut tapiissutaasartut qaffannialaarnissaat immaqa
isumaqatigiinniutaasinnaavoq. Aappaatigulli appariartinneqarnissaat immaqa
anguinnarsinnaallugu-assersuutigalugu Danmarkimi EU - milu aningaasatigut
isumakulunnartorsiulernermut atasumik.
Ataatsimut tapiissutit
appartissinnaavagut, tassa uagut tamanna kissaatigigutsigu. Soorli taamaaliussaagut
?
Avataanit
tapiiffigineqartanngikkutta Portugal-imiutut atugaqaliinnassaagut - tamanna
neriulluarnerinnaavoq. Afrikami nunani piitsuunerpaani siornatigullu Sovjet
Union-iusimasumi pissutsit tikeriaannaavagut.
Ilumut ataatsimut tapiissutaasartut
atorluarnerusinaannginnerpavut, ineriartorneq annertusarlugu,
taamaaliornitsigut imminut ikiorluarsinnaalerumalluta.
Pissutsini ullumikkut ingerlasuni
ataatsimut tapiissutit annermik inuussutissarsiutinut pissarsiffiusunut
unammillernermi atortarpavut. Ataatsimut tapiissutit ineriartornermut
kigaalaaqutaanngillat - uagulliuna taakkuninnga atuinerput silatusaartumik
ineriartornissaraluatsinnut kukkuluttuutigisaripput, massa
nammineernerulernissatsinnut atorsinnaagaluarlugit.
Naalakkersuisooqatigiit nunatsinni
assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsinnissaa sulissutigaat, tassa
ingerlassani suliffissuaqarnermik ineriartortitsiffiussinnaasuni.
Naalakkersuisooqatigiit
inuussutissarsiornermi naliginnaasumik aningaasartuutinik appariartitsinissaq
sulissutigaat, tassuunalu suliffeqarfinnik nutaanik aallartitsinissaq
ammaassiffiginiarlugu.
Naalakkersuisooqatigiit KGH-toqqap sinnikoriligaasa
peeriartuaarnissaat sulissutigaat, taakkuummatami niuernermik
tunisassiornermillu pisortatigoortumik naqisimannittut.
Namminersornersortunngorsaanermik
taaneqarpoq, kisiannili aallartitserusuttut aningaasaleerusuttullu
periarfissaqalersinniarnerat tassani pineqarpoq. Isummat pitsaasut piupput,
aningaasat piupput - minnerunngitsumillu - nutaanik tunisassiulersinnaaneq.
Inatsisiliortutut taamatut
ingerlallualersinnaanermut peqataassaagut. Tassaavoq Atassutip Siumullu
Naalakkersuisuni suleqatigiinneranni pingaarnertut pineqartoq.
Inuit Ataqatigiit taamatut
naalakkersuinikkut ingerlatsinermut qularinnipput, massa allamik
taasassaqarunanngitsugagaluarlutik.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartua:
Inatsisartuni ilaasortap Malînánguaq
M.Mĝlgaard-ip oqallisissiaa innuttaasunit soqutigineqartoq ataatsimiinnermi matumani siusinnerusukkut
oqaluuserineqartussaagaluartoq siunnersuut uniorlugu sullunaqisumillu
Naalakkersuisunit akissuteqarfigineqarsimanera tunngavigalugu ullumikkumut
kinguartinneqarpoq.
Matumuunalu Naalakkersuisut
akissuteqaataat siulittaasuata saqqummiutereerpaa. Naalakkersuisut
siusinnerusukkut akissuteqaataat siunnersuuteqartup pissutissaqarluni
sullugalugu akuerisinnaanngimmagu Inatsisartut oqaluuserisassap kinguartinneqarneranut
akuersipput.
Taamaattumik
naatsorsuutigisimagaluarparput apeqqut Naalakkersuisunit sukumiisumik
isumasiorneqarluni ullumikkut akissuteqarfigineqarsimassasoq.
Kisianni Naalakkersuisut
tamakkiullugu siulittaasumikkut akissuteqaataatigut malunnarpoq
apeqqutilluunniit ersarissut siunnersuuteqartup saqqummiutaasa
oqaaseqarfiginissaat ornigineqanngitsut, naalakkersuisooqatigiit
isumassaaleqinerat tassa taama annertutigilersimavoq,
ataatsimoorussamilluunniit apeqqummi
pingaaruteqartumi isummersorsinnaaneq annaaneqarsimalluni.
Imaluunniit tamanna
ersiutaanerunerpoq Naalakkersuisut Siulittaasuata partiiata tusagassiuutitigut
oqartoorneratut isumaqarfigisimagaluakkatta ilumoorunneqarneranut,
namminnermigooq namminersornerulerneq kisimiillutik siuttuuffiginikuugamikku
aamma nunatta namminersulivissinnaanera kisimiillutillusooq
siuttuuffigisussaallugu.
Taamatut partiitut imminuinnaq
pingaartuutinneq inuiannut taakkulu assigiinngisitaartorpassuarnik
isummersorsinnaanerannut mianerinninnginnermik ersersitsineruvoq.
Aamma matumuuna pisariaqarpoq
erseqqissaatigissallugu siunnersuummi matumani namminersulivinnissaq
Naalakkersuisut partiivisa qanoq isumaqarfigissallugu suli paasisimanngisaat
pingaarnertut siunertarineqanngimmat. Taamaallaat pingaarnertut aningaasat
killeqareeqisut ilaat amerlanerusut nunatsinni qanoq
kaaviaartunngortissinnaanerannik siunnerfeqarluni.
Apeqqutit imaannaanngitsut
Naalakkersuisunit attorumaneqanngimmata, tamanna Inatsisartut
uniffigiinnartariaqanngikkaat isumaqarpugut. Taamaattumik Inuit Ataqatigiit
Naalakkersuisut akissuteqaraluarnerat pissutsinut naleqqutinngitsutut
nalilerparput.
Siunnersuutigineqartutullu
suleqatigiissitaliortoqarnissaa partiinut allanut taperserneqassasoq kaammattuutigaarput.
Manna tikillugu partiininngaanniit oqaatigineqartut aamma tamanna
pisariaqaqisoq ersersippaat.
Taassumalu saniatigut
Siulittaasoqarfik matumuuna kaammattorumavarput Savalimmiuni pissusiulersut
qanimut malinnaavigineqarnissaat isumannaarniaqqullugu. Siulittaasoqarfiup
tamanna nammineq isumagisinnaagaa naatsorsuutigaarput imaluunniit
Inatsiseqarnermut Ataatsimiitsitaliaq tamatuminnga suliakkerneqarsinnaavoq.
Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:
Apeqquteqaat aamma akissuteqaat atuareerlugit
taamaallaat erseqqissumik nalunaarutigissavara Naalakkersuisut siulittaasuata
akissuteqaataa tusaatissatut tigugakku.
Akissuteqaatip oqaasiliornera
naapertorlugu sumilluunniit oqallissutissaqanngilaq. Ukiut ingerlaneranni
sunniutigisarsimasatta oqallittarsimanitta aalajangiisarsimanittalu tamarmik
siunertarigaat aningaasaqarnikkut nammineernerulernissarput.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Inatsisartunut ilaasortap Malînánguaq
M.Mĝlgaardip siunnersuutaa nunatta aningaasatigut imminut
napatissinnaalernissaanut aqqutissanik misissuisitsinissamut tunngasoq
paasilluarpara, kisiannili Naalakkersuisup akissuteqarniarsarigaluarnera
nassuiaaniarsarinermini akissutituaa tassaasoq:"Aningaasaqarnikkut
nammineernerulernissamik pingaarnerutillugu anguniagaqarneq siunissaq
ungasinnerusoq isigalugu anguniagaavoq." Kattusseqatigiinniit
naammaginngilara.
Tassami akissutiginiagaa maannamut pisunik
nassuiaanerinnaavoq nutaartaqanngitsoq.
Apeqqutimmi arlallit akineqanngillat.
Naalakkersuisup apeqqutit nammineerluni akisinnaanngikkunigit atorfilittani
sulisittariaqarpai.
Apeqqutigineqartut ilaannut
Kattusseqatigiinniit akissutissat arlallit, iliuusissallu arlallit pigereeraluarpavut,
kisianni Naalakkersuisut sinnerlugit akissuteqartussaatitaannginnama tamanna
tikissanngilara.
Kattusseqatigiinniillu Naalakkersuisunut
kaammattuutigissavara, apeqqutigineqartut atorfilittanik misissorneqarlutik
akissutissartai Inatsisartunut anngunneqassasut.
Jonathan
Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Naammagalugu tiguara oqaatigineqartut
tassa naammaginagu akissutiga ilaatigut oqaaseqartoqarmat, aammalu
oqaatigissavara apeqqut akiuminaappoq, pingaartumik uagut Naalakkersuisut ullumikkut koalitioni eqqarsaatigigaanni
Danmarkimut attaveqarneq arlatta annertuumik sammivigisaraat.
Uagulli Siumumi Hjemmestyre ullumikkut
atuuttoq 100 % -imik akisussaaffigisutut aamma misigisimavugut, maani aamma
inoqarmat Hjemmestyremi aamma tapersersuinertik 100 %-mik suli
oqaatigisimanngikkaat.
Uagut 100 %-mik Hjemmestyre ullumikkut
atuuttoq taanna illersorparput, aamma innuttaasut taasinermikkut amerlanerusut
mandat-imik tunivaatigut Hjemmestyre ullumikkut ittoq suliarissagipput aammalu
taanna tunngavigalugu sulivugut.
Taamaattumik nunap aningaasatigut ingerlanissaanut
tunngatillugu ippassaani tikillugu danskit Naalakkersuisui isumaqatiginiarpavut
Hjemmestyre ullumikkut atuuttup ingerlanerani
2,6 mia. -it ukiumut tikillugit Danmark-ip
innuttaasut uagutsinnut tapiissutissaat isumaqatiginniutigalugit.
Oqaluttuaralugit demokratiske
forudsĉtning-inik taaneqartartut, innuttaasut inuunerisa allanngoeriartorneri,
inuusuttut ilinniartut amerliartorneri, utoqqaat amerliartorneri
najoqqutaralugit Danmark-ip Naalagaaffiata iluani Grundlov-ip ataani tamatta
ataatsimut danskit innuttarimmatigut aamma tassani uagut danskit
pisussaaffigisaannik assigiinngitsunik nammaqatigiinnissarput ilusilersorlugu.
Taamaattumik utoqqatsissutissaqarnata
danskit Folketing-ip amerlanerpaartaasa innuttaasullu maani taamatut
peqqummatigut innuttaaqatigiinnerput Hjemmestyre-p ataani atuutissasoq,
aningaasallu pisariaqartitavut ukiut pingasukkaarlugit Danmarkimut
isumaqatiginniutigisassangivut, taanna ullumikkut aaqqiineq pitsagalugu
naammagalugu ingerlavugut, taassumallu saniatigut aningaarsarsiornitsigut
periarfissatsinnik pitsanngorsaaniarnivut saqqummiussanni oqaatigisakka,
taakku tunngavigalugit aningaasatigut nammineersinnaanerulernissarput
anguniarparput.
Aningaasatigut nammineersinnaanerput
maannakkut ullumikkut tikitarput eqqarsaatigalugu oqartariaqarpugut
pitsaanngilaq.
Aalisakkat qiviarutsigit naammattunik
aasassaqanngilavut, aatsitassarsiorneq ullumikkut nungunnikuuvoq, aatsaallu
maannakkut nunarput ammaruttorsimavarput, ammarsimavarput avataani selskab-inut
oqarluta suleqatigaluta maani aatsitassarsiornikkut, uuliasiornikkut
periarfissat ammarumallugit ammarsimallugillu.
Taakkunatigut aningaasarsiornikkut
periarfissat nalerorluarpata aningaasarsiornikkut nammineernerulernissaq aamma
tikissavarput.
Tassanilu aatsitassarsiornikkut
tikitsinissami aningaasat nunatsinnut isertinneqartussat siulliit
naluneqanngitsutut 500 millionit avinneqartussat 50 % -mik tamarmik
Naalagaaffimmut uagutsinnullu, taassuma sinnera pillugu aamma Malînánguup
Mĝlgaard-ip partiiata siunnersuutaa siusinnerusukkullu aamma tusarnaarlugu
akuersaarsimavarput uagut aamma siunnerfitsinnut naleqqulluinnarmat, aningaasat
500 millionit sinnerlugit isertinneqartut taakkua nutaamik
isumaqatiginniutigineqartussaapput qanoq aviffigeqatigiinnissat aatsitassatigut
isertitat pissutigalugit.
Tamakkua tamarmik aningaasarsiornikkut
nammineernerulernissami alloriarnissami
nipilersoqataapput.
Ajuusaarutigaara taamatut naammattumik
tamakkiisumik akisinnaasimannginnama, tassani ullumikkut killiffigisarput
aammalu Danmarkimut isumaqatiginninniarnitta allallu nalerornerat
eqqarsaatigalugu piffissaq ajortoq nalerorsimavarput oqallisigissallugu aamma
una, aammalu uagut politikkikkut tunngavigisatsinnut Hjemmestyremi aaqqissuussinermi
maannakkullu suleqatigiinneq Danmarkimut aqqutigalugu ingerlanermut, aamma
eqqarsaatigalugu naammagalugu kusagalugulu pissusissamisoortutullu isigalugu
eqqarsarnitsinni, taava aningaasatigut allatigut periarfissat erloqinassusiat
eqqarsaatigalugit, annerusumik akisinnaanngitsutut misigisimanarpoq.
Lutheri issuarnianngikkaluarlugu Worms-imi
oqarneratut oqartariaqarpoq:"Maani qeqarpugut, tassa allatut
iliorsinnaanngilagut, tassa taamaappoq." Pissutsit ullumikkut tassa
taamaapput.
Malînánguaq M. Mĝlgaard, Inuit Ataqatigiit:
Siullermik oqaatigissavara siunnersuutima toqqammavigerpiarmagu
siornaak namminersulivinnissaq anguniarlugu misissuitsinissamik
siunnersuuteqarsimagaluarnera, maani partiinit allanit tamanit tassa Atassummit, Siumumit aammalu Akulliit
Partiianit itigartinneqartoq. Ilaatigut oqaatigineqarluni tamanna maanna
piffissaanngitsoq. Tassanilu soorlulusooq siunnersuutigisimagiga aqagu
namminersulivittoqassasoq.
Taamanikkulliuna alloriarnissamik
tikkuussisussanik misissuisoqarnissaa siunnersuutigigaluariga imaanngitsoq
aqagu kisianni ukiorpaalussuit suli ingerlasussatut piareersarnissaq tassani
takorloorsimallugu.
Tassami isumaqarama suliaq taamak
annertutigisoq aqanguinnaq naammassineqarsinnaanngitsoq tamannali taamanikkut paasiumaneqarsimanngilaq,
allaat taamani imminut saqqarmiulersorniartutut pasillerneqarsimalluga.
Tassungali uniinnarniannginnama siorna
tassa juli- p 20-ani siunnersuut namminersulivinnissamik ataatsimilluunniit
oqaasertaqanngitsoq nassiuppara, maluginiarakku oqaaseq "namminersulivinnissaq"
taassalluguluunniit maani inimi orniginartinneqanngitsoq.
Kisianni tassa Folketing-imut qinersineq
kingulleq qiviassagaanni partiit taakku itigartitsisimasut paggatiinnavillutik
namminersulivinnissaq qineqqusaarutigaat. Taamaammat matumani nunatta
aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaa anguniarlugu
misissuisitsinissamik siunnersuuteqarninni assut isumalluarsimagaluarpunga.
Naamilli Naalakkersuisunngooq isumaqarput
nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaanik aqqutissanik
misissuisoqarnissaanik siunnersuutiga :"Misissuinerup taamaattup
pingaarnerusutigut apeqqutit ullumikkut nunatsinni ajornartorsiutinut
attuumassuteqanngitsut kisiisa pillugit naatsorsuutiginnilersitsisutut
ilusilersorneqarsimammat."
Taanna oqariartorneq kalaallisut qanoq
isumaqarpa ? Ajuusaaraluarpunga paasinnginnakku.
Siunnersuutinni apeqqutit saqqummiussakka
ullumikkut nunatsinni ajornartorsiutinut attuumassuteqannginneramik ?
Aningaasarpassuit nunatsinnit aniasartut
sapinngisamik nunatsinniiginnarnissaat qanoq ililluta anguniassavarput ?
Ullumikkut taanna ajornartorsiutaannginnerami ? Nammineq imminut
napatissinnaalerniarutta piginnaanngorsarniaruttalu qanoq iliussaagut ? Aamma
meerartavut eqqarsaatigalugit maanna suut aaqiivigisariaqarpavut, suunuku
sanngiiffigigivut, taakku aaqqiiviginarlugit aamma qanoq iliussaavut ?
Aammami ullumikkut inuppassuupput imminut
napatissinnaalernissamik soqutiginnittut peqataarusuttullu. Taavami taamatut
misigisimagaanni inuttut ataasiakkaatut qanoq iliortoqarsinnaava aamma
ikiuuteqataasoqarsinaava ? Aap, namminersulivinnissamik suleqatigiissitamik
peqarpoq kisianni toqqammaviusumik ingerlariaqqinnissamik oqallisissanik
amigaateqartoqarpoq.
Taamaattumik isumaqarpunga apeqqutikka
ersarikkaluaqisut Naalakkersuisut oqarnerattut tamakku ullumikkumut
ajornartorsiutinut attuumassuteqanngippata
soormitaavaana suli imminut napatissinnaalersimanngitsugut ?
Nunatsinni aningaasarpassuit
kaaviiaartussaagaluit aniaannartarput, taakkuli pitsaanerusumik
atuipilunnerunngitsumik nunattalu iluani kaaviaarnerusumik
ingerlatinneqarnissaat sukumiisumik pimoorussamillu anguniartariaqarput.
Kukkusumik aningaasalersuisarnerit allaffeqarfippassuit amerligaluttuinnarneri
pimoorussamillu inuiaqatigiit ataatsimut isigalugit peqatigalugillu
aaqqissuussinissaq pisariaqarluinnalersimavoq.
Matumani
assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsinneqarnissaa ataatsimilluunniit
taputartuuttariaqanngitsoq, tassamimi ilaatigut pisiniarfitsigut allan-ngortitserinerit
annertunerusumik pineqarput, siunnersuummili uani inuiaqatigiit ataatsimut
isigalugit peqatigalugillu iliuusissat ujartorneqarlutik, tassanilu
isumaqarpunga aamma qulaanin-ngaanniit naalakkiiginnarani immaqa inuiaqatigiit
peqatigalugit toqqammavissamik taamatut misissuisitsinissap saqqummiussai
tunaaralugit ineriartortitsinissaq aqqutissiuunneqarsinnaammat.
Tassunga
tunngatillugu naalakkersuisup oqaaseqarnermini ilaatigut oqaatigisaa
saqqummiussinermini ataatsimoortumik tapiissutit ikiliartuaartinneqarnerannik
kinguneqartumik Kalaallit Nunaannut isertitaqaataalernissaassa tungaannut
ukiorpaaluit ingerlaqqaartussaassasut, aap, taanna ilumoorpoq, kisianni
piffissanngunnginnerpa maannangaaq tamakkua piareersarfigileeriisallugit.
Aammalu
naggataasumik oqaaseqarnermini oqaatigisaa ukiuni aggersuni Landskarsip
angingaasaqarnerata patajaallisartuarnissaata qularnaarneqarnissaa
anguniarneqassaaq. Tamanna tunngavigalugu nassuerutigineqartariaqarpoq ukiuni
aggersuni tapiisarnernik aaqqissuussinerni tamanik pitsannguallatsitsinissaq
ajornassasoq. Naalakkersuisullu isumaqarluinnarput aningaasat taakkorpiaat
atorlugit innuttaasut inuuniarnerminni atugaat, suliffeqarfinni suliaminni
amerliartortitsinissaminnut atugaat pitsanngorsarneqarsinnaassut.
Taakkumi
qanoq anguniarneqassappat? Tassa taanna qanoruna ililluta tamakku
anguniarniarigut?
Misissuisitsisunik
pilersitsigaluarutta oqallisissamik tunngavissaqarluta ataatsimoorussamik siunnerfeqarluta
isumaqarpunga ingerlasinnaagaluartugut. Aamma ukiuni makkunani ataatsimiititaliarpassuit
siunnersuisoqatigiit assigisaallu pilersinneqartarput, piffissanngunnginnerpalu
nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaa anguniarlugu ataatsimiititaliamik
misissuisussamik pilersitsinissaq. Isumaqarpungalu nunarput inuiaqatigiillu
taamaattumik pilersitsissalluta pisussaaffigigipput aammalu piffissanngortoq.
Imanna
eqqarsarata una partiip allap siunnersuutigivaa, eqqarsarluta ataatsimoorluta -
ataatsimoorluta nunami maani ingerlatsinissaq eqqarsaatigalugu. Aamma
siunissarput ungasinnerusoq isigalugu allanik isumaluuteqartuarnissaq
kikkulluunniit inuiaat imminut ataqqillutik imminullu tatigalutik
ingerlarusuttut avaqqussinnaanngilaat - qanorluunniit Atassummiit
oqaluttoqartigigaluarpat ersisaarisoqarluni nunatut pitsuunnerpaatut
inissinneqassasugut, isumaqarpunga uani oqallinnermi tamanna pineqanngitsoq,
una pineqartoq massakkut aningaasat kaaviiaartitagut qanoruku ilillugit
nunatsinni aaqqissuussaanerusumik atorluarsinnaagigut.
Aningaasarpassuit
aniatit allaami oqartoqartarpoq kaaviiaartitatta 75 procentii aneqqittartut.
Taamaattumik taakkua oqaatigalugit naggasiutigalugu isumaqarpunga
Naalakkersuisut akissumminni - ajuusaarpunga oqassaguma - kisianni
takutiinnaraat nutarterinissaq, nutaamillu eqqarsartariaaseqarnissaq taanna
ornigineqanngitsoq aammalu piffissaq ungasinnerusoq isigalugu piareersareerluni
ingerlanissaq ornigineqarani. Aqagu pisussat uungaannannguarlu isigalugu
ingerlatsiuaannertoqarsinnaanngilaq. Aamma sattarlunilusooq ingerlaneq
isumaqarpunga ullumikkut naammalersoq.
Josef
Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit:
Qujanaq,
tassalu partiip Atassutip oqaasiinut taamaallaat annikitsunnguugaluartumik.
Taamaassorinninnerit
najoqqutaralugit Atassutikkut ersisaarutaat takornartaanngillat. Taamaassorinninnerit
ilaatigut qularnartut, qulaajaaviginiarlugit siunnersuuteqartup siunnersuutaa
ersarissorujussuugaluarpoq, misissuinissamik pisariaqartitsisoqarneranik.
Martin
Paldamikkulluunniit qanoq oqalukkaluarpata bloktilskudit Danmarkiminngaanniit
tapiissutaasartut aningaasaliissutaasartut naasaanngitsumik
atuuttussaannginnerisa periareersarluarnissaq pisariaqartippaat.
Naatsorsuutigineqartariaqanngilaq inuiannit uagutsitut ittunut
Danmarkimin-ngaanniit aningaasaliissutaasartut kisiisa toqqammavigalugit
ingerlatsinissarput naassaanngitsumut. Sunami pingaarneruva
tuniorarneqarnerinnakkut pisoorsuaassaarneq imaluunnit nammineq nalilinnik
pilersitsinermik tulluussimaarutiginninneq?
Ersinartut
bloktilskudit - ersisaarutaasut tapiissutit Danmarkimit aningaasaliissutit
peerneqarpata qimarrattussarpassuarnik oqalunnerit - taamaattoqassajunnarsivoq,
sanngiitsunik. Aamma ersisaarutigineqassanngilaq aningaasaliissutit peerneqarpata
aamma Danmarkimut ilinniariartorsinnaannerit tamarmik peerneqassasut.
Ajortortaannaviinik oqalulluni Anders Nielson Atassut sinnerlugu oqalulluni
qallunaat folketingiani Martin Paldamikkunnut issuaaqqattaarnera naleqquttuungilaq,
tassami Atassutip oqaluttuata oqaatigaa Naalagaaffimmit taamatut
tunissutisisarneq pilluarnerinnartut nalilerneqartariaqarpoq,
tunissutisisanngikkutta Portugalimiutut Afrikami nunani piitsuunerpaatut Sovjet
Unionisut pissutsit atuutilissaqaat.
Kia
akerlerissavaa inuussutissarsiutit periarfissatta iluani siuarsaaneq? Kia
inuussutissarsiutit uummaarissumik ineriatortinnerat inimi maanni akerleraa.
Akikillilerinernik imaluunniit aningaasartuutinik apparsaanermi suliniuteqarneq
inimi maanni akerlerineqarpa, Anders Nielsson?
KGH-jusimasup
sinnikui nungusarniarneqartunik oqalupputit. KGH-jusimasoq kingumut qiviaraanni
ullumikkumut sanilliullugu qanoq isornartoqartigigaluarpalluunniit pissutsit
taamanikkut atuuffigisimasaannut najoqqutaralugit nalilerneqartariaqarput,
aamma ajoriinnagassaassimagunanngilaq pissutsit taammanikkut atuuttut
1700-ikkunni eqqartoratsigit, KGH-ip atuuffigisimasai.
Taamaattumik
paatsoorneqarujussuarluni oqaluuserisap matuma, sualummik Atassutip oqaluttuaniit
oqaaseqarfigineqarnera ajuusaarnarpoq aammalu ilaatigut Naalakkersuisut
siulittaasuata oqarneratuut ilumoortut mannaavoq, apeqqut akiuminaappoq, maanni
arlaannattaluunniit imaasiallaannaq akissutissaqartinngilaa, taamaattuminguna
nalorninata nunatta ingerlaqqinnissaa qulakkiisagutsigu ilaatigut tamakkua
ilisimasariaqakkat pingaaruteqartut siunnersuuteqartup angorusukkaluarai.
Atassutip
oqaluttua oqarpoq assigiimmik akeqartitsineq aturunnaarsinniarneqartoq
Naalakkersuisooqqatigiinnit. Siullermik misissuiffigineqarpoq, tassami
Atassutip oqarneratuut Inuit Ataqatigiit naggataatigut pisuutinneqarput
akikillisaanerni allanillu siuarsaanerni akerliunerarlugit, allanillugooq
taartissaqartitsinata.
Assigiimmik
akeqartitsinerup misissorneqarnerata siunertaraa taartissaqartinnagu
peerneqarsinnaanngimmat, taartissaanillu misissuineq, misissuinertutulli
pingaartigaaq nunatta aningaasaqarnikkut namminiilertariaqarneranik
siunertaqarluni sulinerup pataajaatsumik ingerlanneqarnissaa.
Jonathan
Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Siunnersuuteqartumut
oqaatigeqqissavara una Naalakkersuisuninngaanniit suliassiissutigineqassappat
aningaasarsiornikkut nammineersinnaannerup qanoq annertutigisumik
misissorneqarsinnaanera, taanna nassaarfiginiassallugu maannakkorpiaq
periarfissat tikkuaannarlugit aammalu aaqqiivigisassat, taanna
ajornakusoortipparput aamma ajornakusoortingaatsiaqaarput, aammalu danskit
Naalakkersuisuinut maannakkut ilumoortumik unneqqarissumillu
pissuseqarnissarput pissutigalugu, soorlu isumaqatiginninniarnermi
aallaavigisagut 2,6 milliardit taavalu qaavisigut allanillu aamma
aviffigeqatigiinnerit tunngavilersuutigisagut najoqqutaralugit erseqqippoq
ullumikkut aningaasatigut Kalallit Nunaata killiffiat tassa taamaappoq,
nammineerluta akilersinnaangisagut tassa taama nalilerpagut. Taavalu kisiat
nammineq uagut aamma akilersinnaasagut tassunga aamma ilanngullutik.
Ataatsilluunniit
maanni kissaatiginngilaa inimi aammalu qulornanngilaq Kalallit Nunaanni,
ullumikkut inuussaatitsigut killiffigisarput levestandarderput
appaallatsinneqarnissaa, taanna kissaatigineqanngilaq. Ullumikkut pissutsit
anguneqarsimasut najoqqutaralugu ingerlaqqinnissarput taanna
siunnerfigisimavarput.
Una
oqaatigissavara oqartoqassanngimmat uanga aammalu partiima aammaluunniit allat
uagut Kalaallit Nunaata namminersortunngornissaa takorloorparput ullut aamma
arlaanni piumaartoq, neriuutigiuarlugulu taanna piumaartoq aamma. Taanna
kialluunniit uagut uummatitsinninngaanniit aamma peersinnaangilaat neriuutitta
taanna ilagimmagu. Kisianni una piffissaq eqqortoq sunaasoq oqaatigissallugu
isumaqarpunga ullumikkuusoq taanna piffissaasoq taanna taassaasillugu,
tassuunakkut eqqunngitsumik imminut oqarfigissaagut avammullu.
Naggataatigut
una oqaatigissavara politikkikkut inimi maanni isersimasugut qinigaavugut
anguniakkagullu tunngavigalugit qinigaalluta. Uagut qinigaaniarnitsinni aammalu
maannakkut oqaluttarfimmiinnitsinni suli tunngavigaarput
Namminersornerulersimanerput, taanna inuianninngaanniit aalajangiineq
ataqqillugu maanni inimi sulissagatta, aammalu taanna tunngavigaarput.
Taasinikkut allamik tungavissamik tunineqarutta aammalu taanna
qineqqusaarutigisimagutsigu, taava taanna allat suliariumaarpaat, imaluunniit
allamik tunngavilimmik, mandatimik allamik tunisisoqarsimappat, taava taanna
aallaaviussaaq. Kisianni ugguuna una assorujussuaq Maliinannguaq oqaasii
naaperiarfigisinnaassatut uani taangikkaluarlugu Naalakkersuisut
saqqummiussaanni, politikkikkut allanullu oqaloqatigiinnerni, siullermik Hjemmestyremi
inatsisitta sukkulluunniit naleqquttunngorsarnissaa uagutsinnut, tassuunakkut
oqallisissaq aamma matup silataanniippoq.
Oqaatigereerparput
ilaatigut nunanut allanut tunngasutigut nammineernerulluta periarfissaqartitaanerulluta
atorumallugu, ilaatigut taamaareermat aalisarnikkut isumaqatiginniarnerni
allanilu nammineersinnaassuserput annertoqaaq, sooq aamma taava, taava taanna
aamma Danmarkimi Naalakkersuisut nalunngilaat oqartaratta, sooq taava
akitsinnut aamma sanilitsinnut Canadamut USA-mut nammineerluta aamma
Naalakkersuisunut oqaloqatiginnissinnaasanngilagut? Tassani akornutaasoqarpat
politikkikkut taama ittutigut qaangertariaqarparput, nammineq saniligut
toqqaannartumik oqaloqatigisinnaallugit, taanna periarfissat taamaattut
politikkikkut ikioqatigiiffigisinnaagutsigit maannakkut Hjemmestyrep iluani,
taama ittutigut iliuuseqarnissat kajungernartuupput aammalu nammineernerusumik
aammalu niuernikkut taamaalilluta ammanerusumik sanilitsinnut
nammineernerusumik niuernikkut inuussutissarsiornikkullu ammanerusunik
suleqatiginnissinnaannigut ammaanneqarsinnaammata.
Apeqqutit
taama ittut politikkikkut oqallisigissallugit aamma uagut
Naalakkersuisuninngaanniit piareersimavugut peqataasalluta. Tassaniippoq
ajornartorsiut ataatsimoorluni kivinniarneqarsinnaasoq, Hjemmestyremik inatsit
iluarsisariaqarnera najoqqutaralugu uani oqallinerulluunniit kingornatigut
politikkikkut oqaloqatigiissutigeqqissallugit taama ittut, nunanut allanut
tunngasutigut sukaammiinnerit allallu uterfigineqarsinnaaneri tunngavissaqarluinnartutut
isumaqarfigisariaqarput.
Anders
Nielson, Atassut:
Martin
Paldami issuarpara ataatsimoortumik tapiissuteqaatisisanngikkutta
Portugalimiutut inuulissasugut. Taava Ilisimatusarfik aamma
misissuisimagaluaruni immaqa aamma taamatut angusaqarsimassagaluarpoq,
qularinngilara aamma taamaaliorumassasut. Paasinngilara maani Inatsisartuni
iliuuseqarpugut pitsaanerusumik angusaqarniarluta, tassa tassani
nammineersinnaanerulernissarput oqaluuserisarparput, uagut tassa nammineq
akisussaavugut nammineersinnaaleriartornissatsinnut. Akisussaaffik
ataatsimiititaliornertigut assigisaatigullu pilersitsinikkut
piiginnarsinnaanngilarput,uagut nammineq akisussaaffik pigaarput.
Inuit
Ataqatigiit attanneqarsinnaasunik siunnersuuteqarunik saqqummiussillik, taava
maani oqaluuserissavagut, tassami Inatsisartut taanna suliassaraat.
Johan
Lund Olsen, Inuit Ataqatigiit:
..laaginnassavara,
aatsaaginnaq aamma Naalakkersuisut siulittaasuata matumani oqaaseqarnermini
tikitsiagaa, tassalu aatsitassarsiornermit isertitat
avitseqatigiissutigineqartarnerannik maannamut aaqqissuussisimaneq.
Ilumoorpoq
Inuit Ataqatigiit arlaleriarluta tamanna aatsitassarsiornermik aningaasatigut
isertitsissutigineqartartut eqqarsaatigalugit danskit naalagaaffiannik
avitseqatigiitarnerput taanna allanngortinniarlugu
siunnersuuteqartarsimagaluaratta maani Inatsisartuni, kisianni tassa
ajoraluartumik aammalu paasisinnaanngisatsinnik
ikinnerussuteqarfigisartakkatsinnik.
Ila
isumaqarpugut tamanna periarfissatsialassuusoq allanngortinniassallugu.
Ungasinngitsukkut folketingip aatsitassat pillugit allattoqarfiup maani
nunatsinnut nuutsinneqarnissaa pillugu inatsit inatsisiliassaq folketingimi
suliarineqarmata partiit ilaannit allaat ima oqartoqarpoq: Atagu piffissaagallartillugu
avitseqatigiittarnermut aaqqissuussineq ila qanortoruna kalallit allanngortinniarlissuk,
annertuumimmi piiaasoqaleriarpat naatsorsuutigissanngilluinnarpaat kalaallit
taava avitseqatigiittarnerup allanngortinneqarnissaa. Tassami piiaasoqarnialeriarpat
aatsaat soqutigilissavaat taassuma avitseqatigiittarnerup
allanngortinneqanngilluinnarnissaa.
Taamaattumik
isumaqarpugut nunatta aningaasatigut imminut napatilersinnaannissaa anguniarlugu
iliuusissat eqqartoraanngatsigit aamma taava kingumut qivialaartariaqartassasugut
maanilu Inatsisartuni qanoq aamma amerlanerussuteqartut namminneq nunatta
imminut aningaasatigut ingerlatsilersinnaanissaa napatilersinnaalernissaalu
qanoq namminneq qanoq akornusersortarneraat.
Ila
naalagaaffeqatigiineq taama qajannartiginngilaq, ila suna ajornarami nunatta
aningaasatigut imminut napatilersinnaanissaa pillugu aqqutissiuussisussamik
kommissioniliorluta aamma misissuisitsigutta, ila suna ajornassagami?
Aatsaaginnaq
Atassutip oqaaseqartuata Martin Paldami issuaqattaarpaa, kisianni Martin
Paldami maani nunatsinni najugaqanngilaq, nunatta avataaniittuuvoq Ċrhusimi
universitiitimi ulluinnarni ilinniartitsillunilu aamma
ilisimatusarniarsaraluni. Ila maani nunatsinni inupassuaqarpoq aamma maani
Inatsisartuni eqqartortakkatsinnut sunniuteqaqataallutik
oqaasissaqaqataallutillu aamma aalajangersaarusuttut, Ilisimatusarfimmi
ilinniartitsisut, Ilisimatusarfimmi ilinniartorpassut, inuiaqatigiinni
inuppassut oqallinnermi maani aamma peqataarusupput aammalu aallartereerput.
Taamaattumik
una aalajangiussimavarput nunatta aningaasatigut imminut napatilersinnaannissaa
eqqarsaatigalugu misissuisussanik kommissioniliortoqartariaqartoq, maani
nunatsinni nammineq innuttaaqqatitsinnik katitigaasumik, Martin Paldamikkut
tamakkua allallu eqqarsaatiginnguarnagit.
Taamaattumik
matumani aamma aqqartinnanga una siunnersuutigerusupparput Inuit Ataqatigiinninngaanniit,
Inatsisartut suleriaassissaani paragraf 43 malillugu Inatsisartut ima
aalajangiussaqarlutik oqaluuserisassap tullianut ingerlaqqissapput, taannalu
aamma Siulittaasumut tunniutissavara:
Nunatta
aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaa anguniarlugu Inatsisartut
aalajangerpaat kommissionimik pilersitsisoqassasoq. Taassuma suliassarissavaa
aningaasat sapinngisamik nunatsinnit aniaannaratik kaaviiaarnerulernissaannik
toqqammavissamik misissuinissaq. Tamannalu anguniarlugu inuiaqatigiit inuttut
ataasiakkaatut qanoq iliuuseqarnissaannik aqqutissiuusissalluni. Taamatullu
Inatsisartut aalajangeereerlutik oqaluuserisassap tullissaanut ingerlaqqipput.
Peter Ostermann,
Atassut:
Aalajangiinissamik
siunnersuut agguaanneqanngitsoq oqaasissakka piareersarsimagakkit,
periarfissinneqarnera qujassutigaara.
Avataatungaani
tusarnaalaartuulluni eqqarsarnarpoq Inuit Ataqatigiit sunaanna
ajornartorsiutigigaat? Pingaartumik oqaluttuat siunnersuuteqartorlu
tusaallugit. Soorlu ulloq manna tikillugu suliniartoqarsimanngitsoq.
Susoqarsimanngitsoq. Aatsitassarsiornermik misissuinerit, uuliasiorniarnerit
allarpassuillu, suna siunertarigamikku? Aningaasarsiornitta
pitsaannerulernissaa, tassa siunertaat. Aamma Namminersornerulerneq
aallartimmalli ulloq manna tikillugu sulineq, sulinerup suna siunertarigamiuk?
Suna Siunertarigamiuk? Nammineernerulernissarput suli. Kinguaassagut immaqa
namminiilivinnissamik aalajangernissaannut tunngavissaannik aqqutissiuutissallugit,
tassa suliarput.
Ullumikkut
killiffigisatsinni, aningaasatigullu ilungersunartorsiorfitsinni aallaavik
aana: Amerlavallaat aalisarnerinnarmik tunngaveqartumik inuutissarsiummik
ingerlatsiniarsimapput maani aatsitassarsionerit allallu ersigalugit,
maannakkullu pissutsit ilungersunarsimmata nillialerput, susoqanngilaq,
susoqanngilaq, uffali suliat taama annertutigisut.
Soorlu
massakkut Namminersornerulernitsinni politikkikkut ingerlatsinermi angusagut
imaannaanngillat, soorlu siulittaasup oqaatigigaa, nammineq toqqaannarlugu
aalisarnikkut isumaqatigiinniarsinnaavugut, Bruxellemi ambassadeqarpugut,
ungasinngitsukkut aamma Ottawami ambassadertaasuugut. Taamatut piorsaaneq
siunissaq isigalugu piorsaanerunnginnami? Inuit Ataqatigiit isummernerat
assorsuaq uanga eqqumiigivara, maanimi ukiut arlallit suleqatigisimavagut,
tamakkorpassuit ulloq manna tikillugu pilersinneqartarsimasut
tamatigorluinnangajaq isumaqatigiilluta pilersittarsimallugit.
Taamaattumik
ima isumalimmik oqartoqarsinnaanngilaq: Ulloq manna tikillugu susoqanngitsoq.
Taamaaqqajanngilaq.
Anthon
Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Ullumikkut
nunatta killiffigisimasaa tassa aporfimmik annertuumik killiffeqarpoq aamma
Naalakkersuisoqatigiit Siumup Atassutillu tamanna takutippaat, tassalu
annerpaaq tassaavoq Danmarkiminngaanniit tapiissutigineqartartut 2,6
milliardit.
Isumaqarpunga
uanga Kattusseqqatigiinninngaanniit danskit naalagaaffiat nuannaassasoq
paasissaguniuk kalaallit aamma piumassuseqartut nammineernerulernissaminnik
suliniuteqassallutik, mannalu siunnersuut saqqummiunneqartoq tassaavoq
misissuinissaq, paasiniaanissaq, nunatsinniukua aningaasarsiornikkut qanoq
ittut atoniarigut?
Isumaqarpunga
ullumikkut pisartakkatta annaaneqarnissaannut aqagumut tamanna kinguneqarnavianngitsoq,
tassami danskit naalagaaffiata nuannaarutigissaqaa qaqugumut paasiguniuk 2,6
milliardit nunatsinnut tapiissutigisarunnaassallugit.
Qinnuuloortaqattaarneq
namminiilivinnissamillu oqalunneq paasisariaqarput imminnut assortuummata.
Soorunami taakkua 2,6 milliardit ullumikkut pisariaqarteqaagut, aamma
oqartoqanngilaq taakkua peerlugit massakkut misissuiniarta qanoq ililluta
aningaasat pitsaanerusumik nunatsinni atorsinnaassanerigut. Naagga piumassuseq
ingerlanniartigu, nammineq qanoq ililluta pitsaanerusumik
ingerlariaqqissinnaanerput ujartorlugu, uniinnarata, ersiinnarata oqaannaratalu
danskit tapiiffigisarunaaqqinammatigut misissuinianngilagut, paasiniaannianngilagut.
Isumaqarpunga taamatut killiffik Naalakkersuisoqatigiit nalorninermik
aporfimmillu taamannak aporfeqarnerat akuersaaginnarneqarsinnaanngitsoq.
Taamaattumik
Inuit Ataqatigiinninngaanniit killiffimmik siunnersuutigineqartoq uanga
taperserlugu taaseqataaffigissavara, tassalu Kattusseqatigiinniit
piumassuseqaratta alloriaqqinnissamik, tamanna malugisaqariaqarparsi.
Jonathan
Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Tassa
apeqqummut tassunga tunngasut oqaasissakka amerlanerusut oqaatigereerpakka
aamma immikkoortilluinnarpara taanna uanga maannakkut oqallisigisaq una
Maliinannguup saqqummiussaanut tunngatillugu oqaaserisakka, taakku
tunngavigalugit naggataatigut oqaaseraakka, naammaginnisatsinnik maannakkut
aaqqissuussinerup iluani Naalakkersuisut periarfissaannik innersuuneqarpata
Namminersornerulernitsinnik inatsiserput misissoqqitsissallugu taama ittumik
ataatsimiititaliornikkut imaluunniit katititsiniap misissugassaattut
isumaqatigiissuteqarnissaq taanna orniginarpoq ammalu taanna isumaqarpunga
naleqqunnerujorujorussuusoq piviusorsorniornerullunilu Inuit Ataqatigiit,
piviusorsorniorneruvoq oqassalluni Namminersornerulersimanitsinni inatsit
tassani iluarsisariaqartut iluarserusuppagut, misissorusupparput taanna.
Piviusorsiornerput ungasingaatiaqaaq maannakkut aningaasarsiornikkut
nammineersinnaassutut imminut nittarsaatiginissarput. Ilumoorluni oqassagutta
ullummikkut 2,6 milliardinit nerriviup qaanut ilisassaqanngilagut aamma
levestandarderput angusimasagut inuusaastitigut appartinnianngilagut tassani.
Taamaattumik
annoraaq atugarput taanna Hjemmestyrep annoraava eqarnarpat suatigut silissilaarnissaa
allallu isumaqatigiinniutigissallugit taanna pissusissamisoorneruvoq, ilaatigut
tassani taavagut ilinniartitaanikkut aammalu utoqqaat amerliartorneri
allatigullu Kalaallit Nunaata inuiaqatigiit allanngorsimaneri ukiuni taakkunani
19-ini, taanna piviusorsiorneruvoq, isumaqarpunga taamaalilluni oqallinnerup
naggataatigut innersuussut tikitara uanga tunginninngaannit aalajangiussimavara,
kisianni oqaaseqarfigissagukku una maannakkut agguaanneqartoq, taanna gruppip
isummerfigisassarimmagu uanga oqaasissaqarfiginngilara, kisianni
naleqqunnerusoraara aatsaannguaq Maliinannguamut oqaatigisakka taakkua
Namminersornerulernitsigut periarfissat ullumikkut atuuttut
pitsanngorsaavigisassat ilaatigut nunanut allanut tunngasutigut allatigullu,
taakkua tikinneqassasut.
Aamma
ajornanngilaq Johan Lud Olsenip oqaatigisaa siusinnerusukkullu aamma Johan Lund
Olsenip taakku nassaarinngilai. Taamanikkut 500 millionit tikillugit
iluanaaruteqarsinnaanneq isumaqatigiissutaammalli ilanngullugu
akuersissutigineqarpoq 500 millionit qaangerlugit isertoqassappat
aatsitassatigut, taakku isumaqatigiinniutigineqassasut danskit uagullu
akornatsinni. Taamaareerpoq, aamma pissutsit tatigalugit eqaasissavagut taama
pitsaatigilissappata pinngitsoorata isumaqatigiinniutigisussaagatsigit
taamatut. Aamma oqaatigissavara sumilluunniit ajornartoqanngilaq aamma
Savalimmiormiutut aaqqiineq ullut arlaanni Kalaallit Nunaata qinissappagu.
Ullumikkut taanna uagut Fĉllesrċdemik aaqqiisimanerput atuutsipparput, ajornartoqanngilaq
aamma ullut arlaanni tamaviat Savalimmiormiutut aaqqiineq danskit Naalakkersuisuinut
saqqumiutissallugu, kisianni aamma uagut aatsitassat tungaatigut Danmark
suleqatigalugu qinersimavarput tassani aningaasartuutitigut naalagaaffimmik
aamma nammaqatigiinnikkut suliassami tassani aamma allani allatigullu immikkut
paasisimasalinnik ikiortissatsinnik noqqaasarnitsinni nalagaaffiup
periarfissai aamma atorniaratsigit. Tamakkua maannakkut ilanngullugit
taasariaqartut, ullumi allami aamma oqallinermut sangutitaaqqunagit allanut,
kisianni siunnersuutit ima ittut nikuiinnarlunga uanga
isummerfissarinnginnakkit, gruppini taanna isumerfissaasoraara.
Lars
Karl Jensen, Siumut:
Uunga
tunngatillugu Siumuminngaanniit oqaaseqaatitsinni assigiingitsunik
tikkuartuiugut nunatta aningaasatigut ingerlanneranik
patajaallisaataasinnaasunik, aammalu oqaaseqarnitsinni oqaatigereerlugu
misissuisussanik pilersitsinngikkaluarluni tamakkua patajaallisarneqarsinnaasut,
taamaatumik uani innersuussutigineqartoq IA-minngaanniit, soorunami
ataqqivarput taanna malillugu taasissaagut, kisianni naaggaarnissarput
Siumuminngaanniit naatsorsuutigeriissavarsi.
Uagut
isumaqarpugut qinikkat pisussaafigalutigu nunatta aningaasaqarnerani
akisussaaqqataanissaq, nunatta aningaasaqarnerata patajaallisarnissaa
ataatsimiititaliornikkut suliakkiissutigissagutsigu tassani immitsinnut
tatiginassutsimut apeqquserujussuassaagut, taamaattumik Naalakkersuisut
siulittaasuata oqaasia orniginartinnerullugu uani taasissutiginiarneqartoq
Siumuminngaanniit akuersaarnavianngilarput.
Knud Sĝrensen, Atassut:
Atassummingaanniik erseqqisumik
oqaatigissavarput uagut apeqqummut imaluunnit suliamut pineqartumut
erseqqissunik qanoq isumaqarnitsinnik oqaaseqareeratta amma taakku
uteqqissan-ngilagut aamma aalajangiussimavagut. Taamaattumik Inuit
Ataqatigiinninngaanniit manna siunnersuutigineqartoq naaggaarlugu taasissuugut.
Tassa oqariartuutiga, taakkua 2,6 milliardit eqqartorneqartut
eqqartorusunnaraluaqaat, kisianni ullumikkut uagut annaarusunngeqaagut aammalu
siunissami.
Manasse Berthelsen, Inuit Ataqatigiit:
Aap, siullermik
Atassutikkormiunut, atassutikkormiut oqaaseqartuat oqarpoq ataatsimiititaliaq
sumut atussagatsigu? Aamma tassunga atatillugu aperisoqarsinnaavoq
Naalakkersuisut qanittukkut ungasippallaanngitsukkut pilersitsipput
Inuussutissarsiornermik Siunnersuisoqatigiit nuna tamakkerlugu, taava aamma
aperisoqarsinnaavoq: Sumut atussagatsigit tamakkua? Inuutissarsiornermik
tunngassutilinnik isumassarsigaanngata maannga qaqiinnarsinnaavugut. Taamatut
ataatsimiititalianik atuinerup isumaata taama ikkatsigisumik paasineqarsimappat
Inuit Ataqatigiinnin-ngaanniit ajuusaarutigissavarput, tassami una massakkut
taasissutissatut siunnersuutigisarput taannaasussaavoq qanoq nunatta
aningaasaqarniarnera pitsaanerusumik ingerlassinnaavarput, aamma
oqaaseqarnerminni oqaatigaat una, issuassavara: Ataatsimut tapiissutit
ineriartornermut kigaalaqutaanngillat, uagulliuna taakkuninnga atuinerput
silatusaartumik ineriartortinnissaraluartinnut kukkuluttuutigisaripput, massa
nammineernerulernissatsinnut atorsinnaagaluarlugit.
Tassa tamakkuupput
ataatsimiititaliap suliassai, Atassutikkormiut ajoraluartumik tikkuussinngillat,
suunnukua kukkuluttuutigigigut? Tassa ataatsimiititaliap aalajangersimasumik
inuttaqarluni, suliarlu aalajangersimasoq suliaralugu tassa tikkussisussaralui.
Siumukkormiunut oqaaserisaannut oqassaguma
nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaannissaanut qanoq ililluni, tassa
takornariaqarnerup inerisarniarneqarnera, aatsitassarsiorneq, raajanik nunanut
allanut tuniniaaneq, qalerallit, inuutissarsiornerup nunatta iluani
ineriartortinneqarnera, taavalu nunanut allanut niuerneq taavalu
nukissiuutitigut pisariillisaaneq. Oqartariaqarpunga ajuusaarnaqaaq
taakkuinnaappata Siumukkunni isigineqartut aningaasatigut immitsinnut
napatilernissatsinnut tunngavigisassagut. Nalunngilagut taakkua ingerlatereerpagut,
kisianniuna assersuulluguttaaq Juntaat oqarneratut, annoraaq tattulerparput
aamma, naammaginngilarput taakkuinnaat inerisartinneqarnissaat, kisianniliuna
aningaasat kaaviiaartitatta allatut atorneqarsinnaannerat ujartoripput,
niuernikkut ingammik maannakkut niuernerput nunanut allanut imaluunniit
taamatut taaneqarsinnaavoq, taamaallaat Danmarkimut ingerlavoq, allanut
saariarnissat, tikkuartuinissat, sumi akikinneruppat, sumi pitsaaneruppat,
tamakkorpassuit tassaasussaapput misissugassaqqissut.
Taavalu aamma Naalakkersuisut
siulittaasuata inorsarnerminik oqalunnera paasisinnaanngilara, tassami uani
ataatsimiinnermi suaarutigaat nunarsuarmi meeqqat atuarfiat pitsaanerpaaq,
uffalu ilinniartitsisut pingajorarterutaat amigaatigalugit, uagut taanna
inornarnerujussuartut isigissallugu tulluartuutinneruarput.
Daniel Skifte, Aningaasaqarnermut Ineqarnermullu
Naalakkersuisoq:
Maanga qaqininnut peqqutigaara
Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuisa arlalissuit Atassut saassuttataarujussuarmassuk,
qaqissamaanngikkaluarama kisianni qaqivunga pisariaqarmat.
Siullermik maluginiarpara IA-p
formadiata kisimiigani Atassut annertuumik Atassut saasuttaqattaaraa aammalu
oqaluttup kingulliup aammalu ilaasa, taamaakkaluartoq
kukkusumik aallaaveqarput. Aallaaviit ilagaat oqatoqarmat maannakkut Kalaallit
Nunaat taamaallaat Danmarkimut niuertoq, taamaanngilaq. Tunisassiatta
amerlanerpaartai aalisakkatigut isertittakkavut aamma nunanut allanut
minnerunngitsumillu EU-mut tunisarpavut. Taakkua qaavanullusooq ilillugit
aningaasat 283 mill. kronit isertitakkavut. Taassuma saniatigut aningaasat
eqqartussagutsigit taamaalilluta aningaasat avataaniit isertittakkavut
katillutik 62 - 64 %-upput, illuatungaatigut akileraarutigut nammineq
isertittakkavut taamaallaat 500 milliuunit missaaniillutik.
Taanna paasissutissatut
oqaatigiinnariarlugu oqassaanga neriuppunga Savalimmiuni ullumikkut pissutsit
aqugu uagut iserfigissanngikkivut, tassami Savalimmiuni pissutsit imaapput
nunanut allanut akiitsui Kalaallit Nunaata tamarmiusup akiitsunit marloriaammik
amerlanerummata, Landskarsip akiitsuinut assersuutigissagutsigit akiitsuvut
Savalimmiunut naleqqiullugit nunatsinni 881 milliuuniupput, Savalimmiuni 6
milliardit sinneqarlutik.
Aamma ujartorneqarpoq
naalakkersuisoqatigiit qanoq iliorniarsimanngitsut. Eqqaasitsissutigissavakka
qaammatini kingullerni tallimani ukioq februarimi aammalu taassuma
siuningaatigut ilaatigut avataaninngaanniit aningaasaliinissamut neqeroorutit
qanoq iliuuseqarfigineqarnissaannik siunnersuuteqarnikkut partiit tamarmik
aamma akerlerinngisaannik iliuuseqartoqarmat. Tassuma saniatigut ilaqutariit
kinguaariit suliffinnik tigusinissaminnut periarfissaat pitsanngorsarniarlugit
aningaasallu nunatsinniittut kaaviaartitsuarnissaat siunnerfigalugu inatsisilioratta
februarimi aamma Inuit Ataqatigiit isumaqatigisaannik, aammalu taassuma
saniatigut inuutissarsiutinut aqqutissiuussineq ukiarmi Aningaasanut Inatsit
akuersissutigigatsigu iliuutsit aamma taaseqataaffigaat aammalu maannakkut
ukioq manna neriuppunga suli naalakkersuisut iliuusissaannut aamma Inuit
Ataqatigiit taaseqqissasut.Tassapput iliuutsit aningaasaqarniarnissamut
siunertaqartut.
Eqqaaqqajaavara ilaatigut
politikkerit pitsassuit ilaat ima nipilimmik anersaaqarluni oqarnikuummat:
Nunat ilinnut qanoq iliorpa, imaluunniit illit nammineq nunat pillugu qanoq
iliorpit? Taamatut nipi uunga taamatut oqarnikkut una eqqarsaatigaara
maannakkut Inuit Ataqatigiit ataatsimiilluunniit siunnesuuteqanngillat qanoq
ililluni aningaasaqarniarnerput aaqqinneqassassoq. Tikkuartuipput kisianni
soorlulu tassa qiviimiannguarlutik utaqqerusaartut, siunnersuuteqanngillat
qanoq iliornissamik aningaasaqarniarnerput pitsanngortinniarlugu, kisianni
maannakkut naalakkersuisut siunnersuuteqartarput.
Aamma qaammatit marlungajaat
matuma siornatigut folketingimut qinersineqarpoq. Partiit qineqqusaarutigaat
Danmarkiminngaanniit bloktilskud -i amerlineqassasut, maannakkut
illuatu-ngaanut nipeqartumik oqartoqarpoq. Taanna
eqqaasitsissutigilaaginnarpara. Kisianni tassa anersaaq taanna qaammatit
marlussuit siornatigut nipigineqarpoq. Qujanaq.
Maliinannguaq Markussen Mĝlgċrd, Inuit Ataqatigiit:
Qujanaq. Aap, Daniel Skifte
anersaaq taanna qaammatit marlussunnguit matuma siorna nipigineqarpoq, aamma
ullumikkut nipigineqarpoq, kisianniuna ullumikkuinnaq isiginata qaqugumut
pissutsit aaqqikkiartuaarnissaat isiginiaripput. Unatsiaannaarannguaq isiginagu. aamma uani partiit allat
Siumukkut aammalu Atassutikkut oqariartuutaat immaqalu aamma Akulliit Partiaata
oqariartuutaa massakkut sulivugut maani Inatsisartuni uagut
siunnersuuteqarsinnaavugut, qanoq iliorsinnaavugut udvalgitut isikkoqarpugut
inuiaqatigiinnut, aap, kisianni aamma ima aaqqittariaqartutut isigisavut
kommissioninik ataatsimiititaliarsuarnik pilersitsissutigineqartarput, soorlu
eqqartuussiveqarnermut ataatsimiititaliarsuit, isumaginninnermut
ataatsimiititaliarsuit sooq? Maani oqallisigiuaannarsinnaannginnatsigut
ataatsimut oqariartuutilinnik uagutsinnut innersuussisisussanik
oqallisigisassatsinnillu toqqammavissatsinnik pisariaqartitsigatta.
Usornaqaasi ilissi kakkaqigassi,
massakkut nunatta imminut napatissinnaalernissaa anguniarlugu qanoq
iliornissarput tamaat nalunngereerassiuk. Isumaqarpunga matumani piffissaq
ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu taamatut aaqqissuussinissamik siunnersuuterput
Daniel Skifte -p oqarneratuut oqartoqarsinnaanngilaq,
assuarinniinnarpugunngooq qanoq iliuuseqarniarata, qanoruna iliuuseqarniaratta
siunnersuuteqartugut. Ila siunnersuut ima ersaritsigaaq nunatta aningaasatigut
imminut napatissinnaalernissaa anguniarlugu Inatsisartut aalajangerpaat
kommissionimik pilersitsoqassasoq, tassa alloriarnissamut siunnersuut nunatta
iluani aningaasat kaaviiaartut qanoruna pitsaanerusumik nunatsinni
atorniarivut, qanoruna aniatiinnarnagit 75 % -i aniaatiinnarnagu qanoruna
allatut eqqarsarluta iliuuseqarniartugut.
Aap. Daniel Skifte, nammineq
nunama qanoq iliorfiginiarpaanga, taanna oqaaseq piinnarnagu, uangaana qanoq
iliorniartunga, isumaqatigilluinnarpakkit. Taannaana pissutigalugu inuiaqatigiit
inuit ataasiakkat namminneq qanoq iliorsinnaanissaannik aqqutissiuussinissaq
pillugu misissuititsinissamik siunnersuuteqartugut, soorlu aamma allat
pisariaqartitsoqaleraangat misissuititsinissamik siunnersuuteqartoqartartoq.
Anders Andreassen, Inatsisartut Siulittaasuat:
Qujanaq. Eqqaasitsigissavara
imaluunniit taasissutissamik maanga saqqummertoqareermat, taavalu aamma taanna
aamma erniinnaq taasissutigissagatsigu oqaaseqartussat kingulliit oqaaseqarteriarlugit.
Bjarne
Kreutzmann, Akullliit Partiiat:
Siunnerfigineqarmat
taasinissaq saqqummertoqarnera pissutigalugu tassunga tunngatillugu
oqaatigiinnarniariga Siumukkut Atassutikkullu taaseqatigissagakkit, tassani
aamma erseqqissumik oqaaseqaatinni taareerakku tassa isumaqartunga ukiut
ingerlaneranni suliniutigisimasatta, oqallittarnitta aalajangiisarnittalu
nammineq tamarmik siunertarigaat aningaasaqarnikkut namminneernerulernissarput,
taamaattumik maannakkut nalunaarutigaara sorlermut taaseqataanissara.
Taavalu
formandi qinnuigissavara issuaalaarnissamik, tassa uani torrutiinnarlugu inuup
passuma toqoreersut ataqqinartut oqarsimanera issuaaffigimmassut eqquinnagu,
oqaasi eqquissut isuualaaginnarlugit, tassa Kennedy oqarsimammat,
apeqqutigeqinagu nunat illit pillutik qanoq iliorniartoq, kisianni
apeqqutigiuk illit nunat pillugu qanoq iliorniartutit. Taanna eqqortumik
issuaaneruvoq.
Jonathan
Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Isumaqarpunga
ilaatigut taaneqartoq ilumuuvissoq una nammineq partiip kialluunniit suliarisinnaavaa
siunnersuuteqarluni qanoq ittumik aaqqiissutissamik, aamma ilaatigut Atassutip
oqaluttuata taanna taavaa. Inuit Ataqatigiit oqaraluarput oqartoortoqarsimasoq
Siumukkormiunut taanna uagut nammineq misissorniaratsigu aamma periarfissavut
taakku tassani atorniarivut. Aap, Siumumi uagut taanna pilersaarutigaarput
aammalu ilanngutiivillugu pilersaarutigaarput Kalaallit Nunaata nammineerluni
ingerlaniarnissaannut nammineq misissorniarlugu qanoq isikkoqartoq uagut
takorloorsinnaaneripput. Taanna isertuutissanngilarput taamaattumik aamma
pilersaaruteqaratta.
Una
aatsaannguaq agguaassap sanngeequtaa aajuna, suut misissorneqassasut
kommissoriami taaneqartarpoq Qassimimiortut, kommissoria taanna amigaataavoq,
qanorpiaq suut oqallisisat erseqqissumik nalunaarsorneqarsimanngimmata. Qanoq
ammatigaa? Sumut killilerneqassava? Attorneqarnngitsoorsinnaanavianngillat
niuernikkut attaveqarfivut tamaavimmik ilaatigut Japan -i ilaatigut EU. EU-mut
attaveqaatigit tamarmik attorneqanngitsoorsinnaanngillat, qanoq silitsigisumik
tamakkua eqqartugassaassapput uani misissugassami, imaluunniit isarussat sumut
killilerneqassappat, taamaattumik tamakkua oqallisigereersimatinnagit
nikuiinnarluni oqartoqarsinnaanngitsutut isumaqarfigaara: Kommissiuuniliorniarta.
Ataatsimilluunniit
partiit uani isersimasut tamatta pinngitsaalisaanngilagut taamaattumik
suliaqarnissatsinnut, kisianni kiffaanngissuseqarpugut partiitut nammineq uagut
misissuinivut ingerlassinnaallugit, aamma assortuussutigineqanngilaq, assortuussutaanngilluinnarpoq
Kalaallit Nunaata aningaasatigut nammineerluni angusariaqariartornissaa.
Kialluunniit maani isersimasut taanna assortuussutiginngilaa, aamma
anguniakkavut tassaniittut erseqqissumik aqqutivullu ilisimaneqarput, kisianni
aqqutinut nutaat atornialussagutsigit immaqa ilaatigut maannakkut
atorumanngisavut EU -mut allaat apeqquterput aamma tikinneqarsinnaammat,
eqqaamassavarput aamma. Aamma taanna tikillugu qularnanngilaq partiit tamarmik
eqqarsaateqarsinnaapput.
Kisianni
pingaarneruvoq maannakkut uagut nammineq Hjemmestyre nammineq iluani periarfissavut
tamakkiisumik aamma periarfissaqarneri tikinniarsinnaagatsigit,
eqqarsaatigalugillu.
Ruth
Heilmann, Siumut:
Annikitsunnguamik,
tassa uanga aamma oqaaseqalaarusuppunga, tassa suna tamaat pigereerlugu
inunngorneq ajorpugut, aamma ulloq ataaseq atorlugu Rooma suliaanngilaq.
Naalagaaffeqatigiinnitsigut ukiorpassuarni ingerlasimanerput malitseqarsimavoq
1979-imi Namminersornerulersimanitsinnik, ukioq mannalu ukiut 19-it
tassanngaannit ingerlareersimapput.
Inuttut
atukkatigut imaluunniit atukkagut ineriartupiloorsimaqaat, allaat ilaat
oqartarput sukkavallaammik ineriartortoqarsimanerarlugu. Taamamikkut IA
Namminersornerulernissatsinnik IA naaggaarsimavoq, massakkullu
namminersulivinniarneq alloriarfiginiarlugu suaartaateqarpoq, soorlulusooq
taamanikkut naaggaarsimanertik uggoralugu eqqasuutigalugulu maannakkut
nalimmassaaniarlutik taamaaliorniarsarisut. Siumumi
Namminersornerulersimanerput ataqqivarput aammalu Naalakkersuisut
siulittaasuata oqarneratuut Namminersornerulersimanerput malitseqartussaavoq
aamma nammineernerulernissamik, taannalu suliniutigiuarparput, ilinniartitaanikkut
atuartitaanikkut, inuutissarsiornikkullu annertusaajuarnikkut.
Aamma
aatsaannguaq pappiaqqami agguaanneqartumi misissuititsiniarlutik aamma IA kommisorialiorniarsarisut
namminersulernissartik eqqarsaatigalugu, tassani misissuititsiniaannarnata
aamma politikkikkut akisussaaffigaarput akileraarutitigut aamma
isertitassatigullu annertusaajuarnissarput, ullumikkut taanna aamma
Naalakkersuisut aningaasatigut killiffimmik nassuiaateqarnerani tunngatillugu
qanoq alloriaqqinnissaanik annertuunik oqariartuuteqarpugut. Taamaattumik
taamatut pitsaasumik ineriartornerput ingerlajuartussaavoq aammalu ullut
ilaanni piariissaqaagut, aamma namminiilivinnissatsinnut imaluunniit
namminersornerulernissatsinnut.
Otto Steenholdt, Atassut:
Paasivara ungasinnerusoq
eqqarsaatigalugu IA-p eqqarsaat uteqattaaraa. Uanga taanna ajoriffissaqartinngilara,
allatut ajornaqaaq tamaaliorneq inerteqqutaannanilu atorneqartarpoq. Kisianni
ullumikkut periarfissaqarluarpugut pilersaarummik, oqarta Namminersornerunerput
massakkut sumik ajoqqutaarullugu aningaasatigut aaqqeriarnissaa
siulliunneqartuuppat, taanna ajoqqutissaqassanngilaq, ippassaaniinnannguaq
aningaasaqarneq pillugu oqallikkatta aningaasassaaruteruttoratta Anthon
Frederiksen oqarpoq, taavami timmisartoqarfiit ilarsui peeqqalugit, allatut
ajornaqaaq ooriuteqanngilagut, atuarfeqarnissaq pileratsigu aamma taanna tikipparput
ooriuteqanngilagut, ajornaqaaq, tassa Namminersornerulernitta iluaniilluta.
Taanna aallaqqaataasuuppat IA
siunnersuuteqartuuppat aningaasat kaaviiaartitagut avammut taamannarsuaq aallararmata,
siunnersuuteqalaaritsi namminersulivinnissaq pinngikkaluarlugu uani
aningaasassaaleqinerujussuarput tamatta aallaavigimmagu, siunnersuutigilaarsiuk
qanoq ilillugu taakku aningaasat kaaviiaartinneqartut avammut
unitsinneqarsinnaanersut. Taanna siunnersuutigisinnaavarsi, kisiannili
namminersulivinnerput qimallugu suli ingerlaqqissimassagutta, sooruna taanna
qaquguluunniit taanna piumaartoq naatsorsuutigissavarput, uteriarfissaqarnani
periartarneq tassa kukkunerit annersaat, aqqutigisassaq uterluni
ikuallareerlugit ingerlasoqarsinnaanngilaq.
Ajunginneruvoq
Namminersornerulernitsinni aningaasatigut ajornartorsiutigut ippassakkunili
taama amerlatigisut oqallisigisaratsigit, taakku aaqqissinnarlugit, imannak
ingerlalluartigilerutta aamma uanga ilaasaanga oqarlunga, tassa una ajunngilaq
tullianullu aallaqqinniarta. Kisianni taama ajoreertigisoq qulaatiinnarlugu
alloriarujussuarnissaq uanga tassa oqaatigissavara soorlulu ingerlaarneq
aqqutisallu tamaasa kipereerlugit uteriaqqissinnaajunnaarnermik kingunilik.
Taanna uanga politikkeritut aqqutigerusunngilara.
Manasse Berthelsen, Inuit Ataqatigiit:
Siunnersuutigineqartoq
sangutinneqarusukkaanngami sangutinneqartarpoq aammalumi maannakkut
taamaalivoq, tassa namminersornerulivinnissamut sangutinneqarluni, kisiannili
siunnersuuteqartup una
aallaavigaa, tassa nunatta aningaasatigut imminut napatinnissaa. Imatut
oqartoqanngilaq namminersulivinnissaq. Siornami taamatut
siunnersuutigineqaraluarmat atorneqarumanngilluinnarporluunniit.
Otto
Steenholdt, Inuit Ataqatigiinni isumaqarpugut siunnersuutigineqartoq
atuaqqittariaqarit, qularutiginngilarpulli Inuit Ataqatigiinni atuaqqikkukku
paasillugulu siunnersuuterput tapersissagit. Taannarpiaavoq oqaatigisat
siunertaralugu siunnersuutigineqarmat.
Taavalu
naggataatigut, Ruth Heilmann ilinniartitsisuuvutit imaluunniit
ilinniartitsisutut ilinniarnikuuvoq, ilinniartitsisunullu pingaaruteqartoq
oqaluttuarisaanerup eqqortumik oqaluttuarinissaa kinguaatinnut. 79-imi pivoq,
aap kisiannili tusarnaartorpassuaqarpoq taamanikkut pisimasunik nalusunik. Taamaattumik eqqortumik
oqaluttuarisaaneq kinguaatsinnut ingerlateqqinnissaa aamma ataqqinarnerpaajuvoq
ilinniartitsisut piginnaanigissallugu. Aap naaggaarpugut taamani,
naammaginnginnatigu Namminersornerullutik Oqartussat, namminiilivikkusunneq
taanna pigerusunnerugatsigu, tassa oqaluttuarisaanerup eqqortumik
ingerlateqqinnissaa.
Anders
Andreassen, Inatsisartut Siulittaasuat:
Inuit
Ataqatigiinningaanniit oqaaseqartup Josef Motzfeldtip oqaaseqarnermi siullermi
oqaatigaa imaluunniit kaammattorpaa siulittaasoqarfik ullumikkut pissusiulersut
Savalimmiuni Siulittaasoqarfimminngaanniit malinnaavigineqarnissaat
isumannaaqqullugu. Aap, malinnaavigissavarput aamma qularutiginngilara
politikkimik suliaqartut tamarmik maani inersuarmiittut aamma aattanit
qinigaasimasut tamanna soqutigalugu malinnaavigijumaaraat, uaguttaaq aamma
soqutigalugu malinnaavigissavarput.
Taavalu
taasissutigineqartussatut siunnersuutigineqartoq Inuit Ataqatigiinninngaanniit,
tassalu kommision-mik pilersitsinissaq siunnerfigalugu. Taanna
taasissutigissavarput, apeqqutigissavaralu kommission-mik pilersitsinissamut
kikkut isumaqataanersut, taakku nikueqqussavakka. 6.
Qassit akerliuppat? 22.
Taaseqataanngitsut?Taaseqataanngitsoqanngilaq.
Taamaalilluni oqaluuserissaq
soqutigineqartoq immikkoortoq 29, tassalu Inatsisartut suleriaasianni ' 41 naapertorlugu apeqquteqaateq toqqammavigalugu oqallinneq.
Nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaa pillugu apeqqutissanik
misissuisitsinissaq. Oqaluuserineqarnera tamaanga killeqarpoq.
Oqaluuserisaq naammassivoq.