Oqaluuserisassani immikkoortoq 31-1 |
|||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Pingasunngorneq
2. maj 2001, nal. 14.20.
Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat.
Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:
Mikael Petersenimut qujanaq. Taavalu Immikkoortoq 31. Tassalu, Ilisimatusarfeqarfiup AIlimmarfiup@ pilersinneqarnissaa pillugu Inatsisartut aalajangernissaanut siunnersuut siullermiigassaq Kultureqarnermut Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq Lise Skifte Lennert saqqummiussissaaq.
Lise Skifte-Lennert, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq:
Ilisimatitsissutigeqqaalaassavara agguaanneqarsimasumut saqqummiussinissanni agguaanneqarsimasumut sanilliullugu naalisaasariaqarsimagama.
Naalakkersuisut matumuuna saqqummiutissavaat Ilisimatusarfeqarfiup pilersinneqarnissaa pillugu Inatsisartut aalajangiinissaannut siunnersuut.
Ilisimatitsissutigissavara Ilisimatusarfeqarfiup pilersaarusiorneqarnerani taaguut AIlimmarfik@ atorneqarmat, saqqummiininnilu taaguut taanna atussagakku.
Ilimmarfimmi tunngaviusumik pineqartoq tassaavoq ilisimasaqarneq ineriartorneq aamma siumukarneq. Ilimmarfiup pilersinneqarneratigut suliassanut tunngasunik ilinniarfissat ima pitsaatigisut pilersissinnaalissavagut tunngavissaqartumik ilimagisinnaalissallutigu inuusuttut amerlanerusut Nunatsinni ilinniarusulernissaat ilinniartitaanerillu malunnaatilimmik pitsaaneruleriartornissaat.
Ilisimatusartutut misissuinernut tunngatillugu poqersortatsinnut periarfissanik pilerinartunik Nunatsinni pilersitsisoqassaaq. Aamma tunngavissinneqassalluni nunarsuaq tamakkerlugu ilisimatuut nunanik issittumiittunik sammisallit ataatsimoorfeqalersinnaanerat. Tamatumani aamma periarfissaqalissaaq ilisimatusartusartunngorniatut ilinniartitsinermik pilersitsinissaq.
Ilinniartitaanerup pitsaassusiata qaffasilluartuunissaa ilinniartitaanerullu Nunatsinni pisariaqartitatsinnut naleqqussagaasut qulakkeersinnaagutsigit ajornartorsiutit annertuut ullumikkut sorsuffiginiakkagut siunissamilu ilungersorluta anigorniagassagut anigoruminarnerulissapputtaaq. Tamatumanilu pisariaqarpoq sulisorisatta ilinniarluarsimanissaat nunarsuarmioqatitsinnut unammillersinnaasumik.
Taavami akissaqarnerpugut pilersaarutip piviusunngortinnissaanut. Taanna apeqqut akiniarlugu Naalakkersuisut siullertut una oqaatigissallugu pingaartippaat. Tassalu aningaasat milliuunerpassuit atorlugit pileraarut aningaasaliiffigineqassanersoq imaluunniit aningaasat tamaasa sipaarlugit pilersaarummik unitsitsisoqassanersoq, taakkua arlaannik toqqaanissaq pineqanngimmat.
Ilimmarfiup
pilersinneqarnissaa toqqanngikkutsigut ajornartorsiutit ullumikkut atugaasut
pinngitsooratik aaqqittariaqartut taakkuujuassapput. Taakkulu
aamma akisussaqaat. Inissami ajornartorsiutit annertoreeqisut inuusuttut
amerliartornerisa suli annertunerulersissavaat.
Assersuutinik
taasaqalaassaanga, siullermik inuusuttut amerlanerujartortut
ilinniarnertuunngorniarfinni ilinniarnissartik toqqartalerpaat. Tassa
amerlanerulerput. Aappassaanillu atuakkat toqqugassallu Grĝnlandicamut aamma
Nunatta Allagaateqarfianut nassiussorneqartuartut isumannaatsumik
paarineqarnissaat ajornartorsiutaammat. Assigiinngissutaa uaniiginnarpoq,
Ilimmarfik pillugu suliniut akuerigutsigu ilimagilluarsinnaagatsigu
aningaasartuutit ilangaatsiarsui allanit akilerneqarsinnaajumaartut.
Tassunga atatillugu Pinngortitaleriffiup pilersinneqarnerani
aningaasalersorneqarneranut tunngatillugu ajunngivissumik misilittagaqarpugut.
Tassami
iluatsikkatsigu sanaartukkap taassumap tamakkiisumik aningaasaateqarfinniit
aningaasalersorneqarnissaa.
Ilimmarfiup
sananeqarnerani aningaasartuutit annikigisassaanngitsut ilarujussuisa
avataaniit aningaasalersorneqarnissaanut erseqqivissumik periarfissaqarluarpoq.
Tamanna pillugu soorunami qulakkiivillugu oqaaseqarsinnaanngilagut. Kisianni
pissutissaqarluarpugut pitsaasumik ajunngitsumillu ilimasunnissatsinnut.
Aningaasaateqarfinnit
aningaasanit pissarsiniarnissamut aalajangiisuulluinnarpoq tunissuteqarusussinnaasut
erseqqissumik nalunaarfigineqarnissaat aamma suliniut uagut nammineq upperigipput.
Kiisalu piumassuseqartugut piviusunngortinnissaanut.
Ilimmarfimmut
aamma meeqqat atuarfianni illuutitta nutarsarnissaannut
annertusarnissaannnullu atuarfitsialammi siunertaasumut ataatsikkut
akissaqarnerpugut? Tamatumunnga Naalakkersuisut aallaqqaatigalugu
eqqasitsissutigissavaat nutarsaanissamut annertusaanissamullu pisariaqartitsineq
atuarfitsialaap kingunissarinngimmagu.
Taamaaliornissarmi
pisariaqartuaannarsimavoq. Atuarfitsialaap ersarissaannarsimavaa atuarfiit
ullumikkut aaqqissugaaneranni siusinnerusukkut piumasarineqartut allaanerusut.
Tamatumunnga tunngatillugu Naalakkersuisut erseqqissassavaattaaq meeqqat
atuarfiat ilinniartitaaneq ilisimatusartutullu misissuisarneq imminnut
ataqatigiilluinnarmata.
Atuarfiup
illutaa nutaaq kusanartoq atorfissaqanngilaq ilinniarluarsimasunik
ilinniartitsisussaqanngikkutta. Ilinniartitsisummi meeqqat atuarfiani
isumalluuttaapput pingarnerpaat. Tassalu nassuerutigiinnartariaqarparput
ullumikkut siunissamilu meeqqat atuarfiannut ilinniartitaanermullu
piumasaasut ilisimatuussutsikkut misissuinernik tunngaveqartariaqarmata.
Tamannalu
qanoq paasisariaqarpa? Tassa imaappoq. Pitsaaneruleriartuinnarumalluta
pissutsit kipisuitsumik alaatsinaattariaqarpagut, misissoqqissaarlugit
nalilersorlugit pisariaqaraangallu allanngortittarlugit. Tamatumani
pisariaqarpoq ilinniartitsisut aqutsisuusullu ilinniarluarsimasuunissaat
ilisimatusartunillu suleqateqartuarnissaat.
Tassami
ilisimatusartut misissuisuuinnanngillat kisiannili paasisimalikkatik allanut
ingerlateqqinniartarpaat iluaqutaaqqullugit. Ilisimatuutut misissuisarneq
ilinniartitaanernut nutarterutaallunilu pitsaassutsimut qaffassaataavoq.
Tamanna aqqutigalugu ilinniartitsisussat ullutsinni naleqquttut tulluartullu
ineriartortittariaqarpagut.
Taamaattumik
Naalakkersuisut isumaat malillugu iminut assortortutut naleqqutinngitsutullu
ippoq atuarfitsialak pilersissagaanni saniatigut atuarfitsialaap titartakkap
kusanavissutut isikkoqaannarani aammattaaq piviusumik atornissaanut
tunngaviusussat pilersissallugit piumassuseqanngikkutta.
Naalakkersuisuni
upperaarput aamma qularinngilarput pilersaarutit taakku marluk pitsaasuusut.
Upperaarput pilersaarutit marluusut kingunerissagaat kiisami nammineq
nunaqqatitsinnik sulisorisatsinni iliniarluarsimasunik peqalernissarput.
Upperaagut
ukiuni 20-ni ilinniartitaanikkut misilittagaqarlualereeratta. Upperaagullu
siunnersuutit marluk taakku sanarfineqarsimammata nammineq misilittakkagullu
tunngavigalugit. Siunnersuutillu inuiaat allat imminnut aaqqissugaanerannik
issuaaniarnerinnaanngimmata.
Upperaagut
pissutigalugu Ilimmarfimmi assigiinngitsunik ilisimatusalernissamik
siunniussatsigut politikerit suliaqartuusugut Nunatta ineriartorneranut
sakkussaqalissagatta.
Naalakkersuisuni
ilisimavarputtaaq suliniuteqarnermi sapiiserneq pisariaqarmat pilersaarummullu
matumunnga isummernissami pisariaqarmat Naalakkersuinikkut sapiissuseqarnissaq
siumullu isigisinnaassuseqarnissaq.
Ilinniarfissuaq
ukiut 150-it matuma siornatigut pilersinneqarmat siumut isigisoqarpoq. Taamani
pissusiusunut sanilliussilluni sanaartugaq kusanartorsuaq. 1907-imi
Ilinniarfissuup massakkut illorsuartassaa nutaaq sananeqarmat illorsuaq
taamaattoq sumut atorneqassanersoq taamani assortuussutigineqarpoq.
Taamanikkulli
maannamut ilinniarfissuup uatsinnut inuiaqatigiinnut pingaarutaa
qimerlooraanni taamatut aalajangernerup eqqortuunera ullumikkut
apeqquserneqarneq ajorpoq. Siumut isigisinnaaneq tassaavoq
iliuuseqarnissamut sapiissuseqarneq. Apeqqutaavoq piumassuseqarnersugut
ineriartoqqinnissamut siumukaqqinnissamullu. Qimmeqarpgut illernit
takusinnaavagut. Nalunngilarput sumukarniarnerluta, taamaattumik
qamusiorniarta aallajaarniassaagut inuusuttut upernaallu qalipaataat
atorlugit. Taartuinnarmik qaamasuinnarmillu qalipaasersuinata, atagu siumut
isigisinnaanerup qalipaatai atortigit.
Naalakkersuisut
isumaqarput piffissaritinneqartup sivikitsup iluani pitsaasumik paasinarluartumillu
aalajangiinissamut tunngavissamik suliaqartoqarsimasoq. Tassunga atatillugu
taamatut suliaqarnermik inuit suleqataasorpassuit annertuumik
suliaqarnermikkut taamatut naammassisarisimasaannut peqataasimasunut
Naalakkersuisut qutsatissaqarpugut angisuumik.
Taamatut
oqaaseqarlunga siunnersuut inussiarnersumik suliareqqullugu Inatsisartunut
oqaluuserisassanngortippara. Qujanaq.
Ruth
Heilmann, Siumup
oqaaseqartua:
Qujanaq.
Meeqqat ukiuat 2000 malitsigalugu atuarfitsialak meeqqerivitsialak maannalu
Ilisimatusarfik nutaaq ukioq 2000-ip ingerlalernerani Naalakkersuinikkut
piviusunngortussaq siunnerfigineqartussanngorpoq.
Sivisuumik
ikkussortakkatut takorluugaasoq assiliaq ilivitsunngorlugu
pilersinneqartussanngorpoq nammineerluta kusanartumik qalipaasersugassarput.
Ilumut qimmattassalluta pissutissaqarluarpugut ukiut 2000-inut nikinneranni
siuariartorneq pitsaasoq piviusorsiortumik ilorraap tungaanut
aallaruttussanngoratsigu.
Siumumiit
Naalakkersuisut peqatiginiarpagut illerngit nutaat aqqutigilissallugit
siumukarnissatsinnik, ammaassinissatsinnullu periarfissiissutaasut
atorluarneqarnernissaannik oqariartuutaannik nuannersumut. Taamaalilluta
siunissaq qaamasoq meerartatsinnut inuusuttortatsinnut kinguaariillu
siunissaat pingaaruteqangaartoq taakkunuunatigut tunniussinnaalissagatsigu.
Ilinniagaqarneq
tassaavoq ineritartorneq ilisimasaqarneq paasisimasaqarnerlu inummut inuiaqatigiinnullu
toqqissisimanermik qaammaasaqarnermittaaq pilersitsisartoq. Maanna Nunatsinni
ineriartorneq unitsinneqarsinnaanngilaq. Ingerlaqqissaguttalu
ilinniartitaanikkut ilisimatusarnikkullu periarfissarititaasut
pitsanngorsartariaqarpagut.
Siumumiit
ukiut makku ingerlanerini Ilisimatusarfiup pigisatta mikivallaarnera
nutaanngilivallaarnera ullutsinnullu naleqqukkunnaaraluttuinnarnera
nalilersortarparput. Paasillugulu allilerneqarnissaminut
nutarsarneqarnissaminullu inissisimanermigut periarfissaqanngitsoq. Illut
atoneqartut eriagisaallutillu eqqissisimatitaanerat ataqqineqartariaqarmat
tamanna Siumumiit paasilluarparput. Taamaattumillu allatigut periarfissanik
ujartuisoqarnissaannik Naalakkersuinikkut Inatsisartutigut
misissueqqusisimalluta.
Maannakkut
ilinniarfiit qaffasinnerusut immikkuutitaarlutik nutaanngiligamillu
aningaasartuuteqarfiugaluttuinnarlutik pimmata taamatut
kajuminnarnerusunngorlugit nutaaliornissamik atorluaanissamillu
siunnerfeqartumik Ilisimatusarfiliornissamik saqqummiussissut Siumumiit
pissusissamisoortutut isumaqarfigaarput.
Ilisimatusarfiup
siunertaraa ilinniakkat ingerlaqqiffiusut aammalu Kalaallit Nunaanni Ilisimatusarneq
ullutsinnut naleqquttumik ineriartorfissaqartumillu avatangiiseqartissallugit
kiissalu Kalaallit Kulturikkut eriagisaat isumannaatsumik
toqqorfissaqarsinnaasunngorlugit ajornannginnerusumillu
atorluarneqarsinnaasunngorlugillu takuniarneqarsinnaasunngortissallugit.
Taamatut siunertaqarneq Siumumiit anguniakkatsinnut naapertuummat
isumaqatigissallugu pissutissaqarluinnarpugut.
Qujanartumik
Kalaallit Nunatsinni inuiaavugut siuarsimarusussutsimik pigisaqartut taamaattumik
atuartitaanikkut periarfissiissutaasut ataqqillugillu qangaaniillu
atorluarniarneqartarsimapput. 1900-kkulli sioqqullugit atuartitaaneq
arlalitsigut Nunatsinni siuarsimassuseqarlunilu ingerlanneqalereerpoq. Naak
taamanikkut atuartitaaneq annertunerusumik upperisarsiorneq aallaavigalugu
ingerlanneqaraluartoq tunniussimassuseqarnerlu pigalugit siulivut
maligassaalluartumik anersaakkut timikkullu inuunermut
atugartuunngorsarniarsimapput. Taamaalilluni perorsarsimassutsikkut
ileqqorissaarnikkullu kinguaariinnut uatsinnut aqqutissiuussisinnaasimallutik.
Atuartitaanikkut
oqaluttuarisaaneq arlatsigut allaaserineqartarlunilu
takorluukkersaarutigineqartarpoq. Taamaalilluni atuakkiortut kalaallit
pikkorissut atuakkiatik atuagassanngorlugit suliarisimasaat inuiaqatigiinnit
inuusuttunillu isummersorfigisassanngorlugit aammalu nalilersugassanngorlugit
pigilersimavagut.
Qujanartumik
arlalitsigut taakkua ilinniarfinni ilisimatusarnikkullu atorluarneqartarput
eqqaaginnarsinnaavagut soorlu sinnattugaq Mathias Storchip atuakkiaa.
Aammalu Ukiut 300-inngornerat Augo Lyngep atuakkiaa.
Kalaallit
siunissami ilinniarluarsimallutillu namminiilernissaanni takorluukkat
kusanartut atuakkani oqaatiginiarneqarput. Piviusunngortinneqarnissaannik
ujartuinertaqartumik kinguaariinnut tiguartinnartumik
kaammattuutaalluarlutik.
Nalerput
piumaffigineqarporlusooq Nunatta siuarsimasunngornissaannik
akisussaassuseqartumik isumaginneqquneqarluta suliaqaqqullutalu. Taamaattumik
Siumumiit piareersimavugut Naalakkersuisut Inatsisartuni isummerfigeqqullugu
maanna Ilisimatusarfimmik nutaamik aaqqissuulluagaasumillu saqqummiinerannut
akisussaassuseqartumik inuusuttortavut siunissaannik qaamasumik
tunniutaqarnissatsinnik periarfissiiniarnerat Siumumiit
akuerseqataaffigissallugu. Maanna kunguarsaqqinnagu pissutissaqarluarpugut
Ilisimatusarfissap pilersinneqarnissaanut suliniutaasut
aallartinneqarnissaanik kissaatigineqartut tunngaviatigut akuersaassallugu
ilassilluassallugulu.
Aallaqqaammut
Ilisimatusartusarfissarsuarmut pilersaarutit annertuut saqqummiunneqaqqaarmata
Siumumiit ingerlaannaq tamakkiisumik akuersaarsimanngilarput isumaqarluta
paasissutissat sukumiinerusut aningaasartuutissanullu tunngasut iternga
tikillugu paasilluaqqaartariaqarlutigik.
Taamaattumik
Atuartitaanermut Kultureqarnermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu
Inatsisartut ataatsimiititaliaat paasissutissanik annertuumik
ujartuisarsimavugut. Tamannalu Naalakkersuisunit ammaffiginiarneqartarsimammat
qujassutigaarput. Isumaqarlutalu paasissutissat maanna tamakkiinerusut
naammaginartumik Inatsisartunut tunniunneqarsimalereersut.
Siumumiit
aamma qulakkeerumasimavarput atuarfitsialaap piviusunngortinneqarnissaanut
nukissanik annertuumik pisariaqartitsinitsinnut aningaasartuutissanullu
qulakkeeriniarnitsinnut akornutaasussaanngitsumik pilersaarusiornissap
ingerlanneqarnissaa.
Tamanna
Naalakkersuisut sukumiisumik nassuiaamminni qulaajaaffigimmassuk Siumumiit
toqqissiallaatigaarput. Siumumiit aamma Naalakkersuisut isumaqatigaagut
Atuarfitsialak iluatsissappat inuusuttut ilinniarfissaannik pitsaasumik
qulakkeerinnittoqartariaqarnera pisariaqartoq.
Taamaattumik
Siumumiit isumaqarpugut meeqqerivitsialak atuarfitsialak ingerlaqqiffiusinnaasullu
allat kiisalu ilisimatusarnikkut Nunatsinni periarfissat
pitsaanerulersinneqarnissaanik suliniutaasut ataatsimoortillugit
ineriartortinneqarnissaannik ingerlatsisoqarnissaa Naalakkersuisut
siunnerfeqartut.
Tamanna
Siumumiit pissusissamisoornerpaajusussatut isigalugu isumaqarfigigatsigu
nalunaarutigissavarput toqqissiallaatigigipput. Ullumikkut ilinniarfinni
qaffasinnerusuni pisassarititaasut imminnut eqqaanartoqartorujussuusarput.
Soorlu assersuutigalugu inuiaqatigiit ingerlaasiannik ilinniarnerit
ataatsimoortumik inersuarmi ingerlanneqarsinnaasariaqarput amerlasoorsuarnik
assigiinngitsutigut ilisimatusartunik najuuffigineqartartumik.
Tamanna
ilinniartitsisunik immikkut ilisimasalinnik atorluaanissamik siunertaqarpoq
ungasinnerusoq isigalugu imminut akilersinnaasumik aningaasanik annertuumik
sipaaruteqarfiusussaq.
Atorluaaneq
imminullu akilersinnaasunngortitsitsiartornermik siunnerfeqarluni ullumikkut
ingerlaaseqarneq inuiaqatigiinni akilersinaanerpaasoq Siumumiit
qularutiginngilarput. Nunatsinni ilinniartitaanikkut nukiit pigisatta
atorluarneqarnissaat taamatut ilinniarfinnik katiterinikkut
aqqutissiuunneqarnissaanik takorluugaqarneq Siumumiit upperaarput.
Siumumiit
pingaartissimavarput Ilisimatunik ilisimatusarfissaq pillugu oqaaseqaatinik
tigusaqarnissarput. Nuannaarutigalugu oqaatigissavarput arlalinnik
tigusaqarsimagatta. Ilisimatusarfinnik pilersitsinissamik tamarmik
isumaqataanermikkut ersersitsisut.
Taakkua
ilagaat Kiistaaraq Vahl Olsenip Ilisimatusarfimmut tunngatillugu
pilersitsinissamik isumaqataalluni imatut ilaatigut oqaaseqartoq, Siulittaasoq
qinnuigilaassavara issuaalaarnissannik: ANaatsorsuutigineqarsinnaavoq
pilersaarutip piviusunngortinneqarneratigut ilisimatusartutut inuuneq
soqutiginarnerulissasoq uummaarinnerulerlunilu, qallunaatut oqaatigalugu
studentermiljĝ annertooq pilersinneqassaaq. Tamanna maannamut
Ilisimatusarfimmi ilaatigut amigaatigineqartarpoq avataangiisitta
annikinneri periarfissalunneri patsisaallutik, aammalumi inuiaqatigiinni
tamanna maluginiarneqartartoq nalunngilara. Inuiaqatigiinni ilisimatusartugut
matoqqavallaartugut ilaatigut oqaatiginiarneqartaratta. Ilimmarsap
pilersinneqarneratigut ajornartorsiutit tamakkua aamma anigorneqarnissaat
takorloorneqarneqarsinnaavoq. ilami ilinniarfiit assigiinngitsut akimorlugit
ilinniartut imminnut qanimut naapittassammata. Taamalu aamma ilinniakkaminnik
oqalliseqatigiinnermikkut imminnut pinngitsooratik immersortassallutik.@ Taamatut ilaatigut Kiistaaraq oqarpoq.
Aamma
ilisimatusartoq oqarpoq Sten A. J. Lund imatut ilaatigut oqaaseqarpoq, aamma
Siulittaasoq qinnuigilaassavara issuaanissannik: A
ilimmarfimmik taaguuteqalernissaa eqqarsarnartoqartipparput, una
pissutigalugu: Ilimmarneq inuinnaat akornanni pineq ajorpoq, ilimmartup suliai
inuinnarnik paasilluarneqarneq ajorput taanna silarsuaq inuinnaasunut
nalorninartoqaqisoq orninniassallugu ulorianartutut takorloorneqartarnera
ilisimavarput. Taamaattumik angakkunut suliaq taanna tunniunneqartarluni.
Ilisimatusarfik paasiuminartuuvoq aammalu inuinnaat akornanni Ilisimatusartut
aallaaveqarnerat sapinngisamik siunissamik erseqqissuujuaannassalluni.
Taamaattumik tulluarsorivarput taaguut Ilisimatusarfik atorneqassasoq.@
Nangipporlu, AIlinniarfiit
nunani killerniittut amerlanerujartuinnartut takulerpaat inuiaat allat soorlu
nunat inoqqaavisa ilisimasaat qanoq pingaaruteqartigiumaarnersut. Soorlu
siunissami nunamik uumasunillu atuilluarneq eqqarsaatigalugu. Tassa uagut
Ilisimasavut avatangiisinullu isiginnittariaatsitta aallaavii siunissami
nalilissuanngornissaat pingaaruteqalerumaartoq. Imaanngitsoq inuusaatsitsinnik
pisoqqamut kisianni tarnip pigisaanik pingaartitsineq akaareqatigiinneq,
pisuussutinillu atuilluarsinnaaneq eqqarsaatigalugit.@
Taamatut ilaatigut Steen oqaaseqarpoq.
Taamaattumik
Siumumiit oqaaseqartut qutsaviginiarpagut isummersuutinik inuusuttut nipaannik
isumalluarpaluttumillu nipeqartunik oqaaseqarnerat pillugu. Siumumiit
isumaqarpugut Ilisimatusarfissap taaguutigisariaqaraa Ilisimatusarfik.
Tamannalu maannakkut Inatsisartut tunngaviusumik aaliangerneranniik
atuutilissasoq suleqqinnissamilu taaguut taanna kisimi atorneqalissasoq.
Taanna sungiusimaneruvarput.
Maannakkut
Ilisimatusarfissap pilersinneqarnissaanut suliniutit
aallartinneqarsinnaalissapput Inatsisartut tunngaviusumik aaliangerpata. Taava
aningaasartassaanik katersinissaq tullinnguutissaaq. Tassa
aningaasaateqarfiliornissarlu tassa Naalakkersuisut pilersissinnaalissavaat.
Tamanna Siumumiit paasilluarlugu akuersaarparput.
Takuat
saqqummiussaq manna Siumup inuiaqatigiinni Kalaallini suleqataanerani
anguniagaasa kusanartut ilagaat ineriartornitsinni pingaaruteqangaarlunilu
pinngisoorsinnaassanngisarput. Inuiattulli ilinniarsimasutut ukiuni
nutaanerusuni nakuussutissatta ilaat inuusuttut nuannaarutissaat, inuiaat
Kalaallit Nunaamiut anersaakkut timikkullu nukittorsaatissaat. Taamatut
Siumumit oqaaseqarluta Siumumii siunnersuutip pingaaruteqartup taamatut
isikkoqarluni aappassaaneerneqarnissaanut nuannaarluta akuerseqataanissarput
nalunaarutigaarput.
Augusta
Salling, Atassutip
oqaaseqartua:
Qujanaq.
Naalakkersuisut saqqummiuppaat suliaq annertooq Ilisimatusarfeqarfiup AIlimmarfiup@
pilersinneqarnissaanut Inatsisartut aalajangernissaanut tunngaviusussaq.
Atassutip
paasissutissat tunniunneqartut ersarilluartut paatsuugassaanngitsutullu
nalilerpai. Aammami taamaattariaqarpoq pilersaarut aningaasarpassuarnik
naleqartussaq aningaasarpassuillu atorlugit pilersaarusiorneqarsimasoq
aalajangiisussanut paasinarluartariaqarpoq.
Oqartariaqarpugulli
saqqummiussaq suliarilluarneqarsimasoq tiguartinnalaanngitsuunngimmat.
Atassutip pingaartippaa ilinniakkat ingerlaqqiffiusut aamma Kalaallit Nunaanni
Ilisimatusarneq naleqquttumik ineriartorfissaqartunillu
avatangiiseqalernissaat anguniarlugu siunniussisoqassasoq. Taamatulli
oqareerluta malitsiinnarlugu oqassaagut aalajangerniarneq suliassanik tulleriiaarinermut
ilanngunneqartariaqartoq.
Tamannalu
pissappat Atassut isumaqarpoq massakkuugallartoq allarpassuarnik
aningaasaligassaqartugut iluarsiivigineqartariaqavissunik. Taamaattumillu
ilimmarfik utaqqitikkallarneqartariaqartoq.
Kiami
arajutsisimavaa ukiorpassuarnik atuarfiit sinerissamiittut
iluarsarneqartariaqalivissimagaluartut ilaatigut atuartuusunut
sanilliullugit tattulerneqavissimagaluartut naammattumik akissaqannginneq
pissutigalugu arriippallaamik iluarsaassinermik allilerinermillu
ingerlatsisoqartoq.
Ilaatigullu
atuartut atuarfiit kiassaateqarfiini atuakkanut toqqorsivinni torsuusani
aammalu containerini atuartinneqartariaqartartut ilumut pissusissamisoorpa
ilinniakkanut ingerlaqqiffiusunut atuarfissualissalluni ima aningaassanik
annertutigisumik naleqartumik?
Atassut
isumaqarpoq siunersuut kinguartikkallarneqartariaqartoq. Uani suliami
qallunaat oqariartaasiat eqqaassallugu tulluarpoq tassalu illuliortoqarneq
ajorpoq pujoorfianiit illuliaq allartillugu. Nalunngilarput sanaartornermi
illup toqqaviata illup qajannaatsuunissaanut qanoq pingaaruteqarluinnassusia
sanasunit naqissuserneqartarnera.
Aamma
taamaaappoq meeqqat ineriartornerani toqqammavilersuineq. Pingaarpoq meeqqat
atuarfianni atugassarititaasut ima pitsaassuseqassasut atuarusussuseqarnermut
ilinniarusussuseqarnermullu aqqutissiuusseqataassallutik. amma tassani
ilaalluinnarpoq atuarnermik avatangiisit pingaaruteqassusiisa
sunniuteqartarnerat.
Suli
ullumimut atassutip pingaartippaa tulleriiaarinermi atugassanik
pitsaanerusunik takussutissaqarnissaq. Ajuusaarnaraluartumilli ullumikkumut
suli ersarissitinneqarsimanngilaq meeqqat atuarfiata atuarfitsialammut
naleqqussarnissaanik aningaasat atuarfimmut iluarsaassinissaannarmulluunniit
atortariaqartut qanoq missiliorneqarsinnaanersut.
Imaassorinarporli
pisariaqarluinnartumik 800 mio. kr.-it ataannagit iluarsaassinissamut pisariaqartitsisoqartoq.
Tulleriiaarineq suli tikeqqissagutsigu oqaatigisariaqarparput napparsimaveqarfimmi
aningaasat amigaatigineqartut aamma ikigisassaanngivimmata. Aamma
naapittuarpagut innuttaasut anniaateqartut suliaritinnissamut ukiuni arlalinni
allaat utaqqisimasut.
Allarpassuit
taakkartorneqarsinnaagaluartut tamann assersuutitut taaginnarparput. Aamma
taamaappoq inissaaleqineq eqqarsaatigalugu. Ila inissaaleqineq Nunatsinni
annertoqaaq nalunngilarpullu Nunatsinni angerlarsimaffeqarnerup Nunatsinni
inummut qanoq pingaaruteqassusia. Suli assersuuterpassuaqaraluartoq
isumaqarpugut Atassutip suliassami uani isummernerminut tunngavigisai
matumuunakkut naammattumik ersersillutigik.
Ukiarmi
2000-imi Inatsisartut ataatimiinneranni Naalakkersuisut Ilimmarfimmut
tunngatillugu saqqummiussaat ullumikkut saqqummiussanut sanilliullugit
titartagartai pinngikkaannik nutaarsiassartaqanngillat. Ukiuni
Naalakkersuisut Siulittaasuat Naalakkersuisunilu ilaasortaq oqaatsitsinnik
illaatiginninnerat assorsuaq pakatsissutigaara. Uagut tassa uagut
isummernerput.
Uagutsinnut
pappiaqqat tunniunneqartut tunngavigalugit misissuinerpullu tunngavigalugit
ilassutissallu taamannak tunniunneqartut tunngavigalugit uagut tassa
isummernerput.
Ukiuni
qaangiuttuni mittarfiliupiloorneq ingerlassimavarput sulilu
anersaariarpiarnataluunniit ilisimatusarfeqarfimmik millionerpassuarmik
akilimmik sananialerpugut. Atassut isumaqarpoq ullumikkut piffissaanngitsoq
tamatuma qaffatsinneqarnera. Atassutip pingaartinneruvaa meeqqat atuarfiata
siulliullugu piorsaaffigilluarneqarnissaa. Qujanaq.
Ole
Lynge, Inatsisartut
Siulittaasuat:
Aap
aqutsisutut ilumoorneraannassavara oqaaseqartut sapinngisamik
akornuserneqarnaveersaassammata.
Johan
Lund Olsen, Inuit
Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Qujanaq.
Nunarput namminersortoq tassaasariaqarpoq nuna nammineq inumminik
oqartussaaffigineqartoq nunagisami nammineq oqaatsit atorlugit aqunneqartoq.
Nunarput namminersortoq tassaasariaqarpoq nammaqatigiinnermik
avitseqatigiinnermillu tunngavilimmik pisuussutinik atuiffiusoq.
Nunarput
namminersortoq tassaasariaqarpoq nunat tamalaat akornanni akisussaaffimminik
aallussisoq nunallu inoqqavinik allanik illersuisuullunilu suleqateqartoq.
Nunarput namminersortoq aamma tassaasariaqarpoq nuna avataaniit
tikikkuminartoq inuiannik imminnut tatigisunik ilinniarluarsimasunik aamma
naapitsiffiuisoq.
Oqaatsit
taakku Inuit Ataqatigiit siusinnerusukkut Nunatta annertunerusumik
kiffaanngissuseqartitaalernissaanut tunngatillugu Inatsisartut
oqaluttarfiannit saqqummiuttareersimasagut Ilimmarfiup
pilersinniarneqarnissaanut atatillugu ullumikkut aalajangernissami
aallarniutigissallugit tulluartuusorivagut.
Tulluartuutippagut
ukiunimi makkunani Nunarput Naalakkersuisuinikkut nammineerneruleriartuinnassasoq
taamatullu aningaasarsiornikkut imminut napatissinnaaleriartussasoq aamma
suliniutigileruttorparput. Suliniuteqarpugut Naalagaaffeqatigiinnerup iluani
nutaamik aaqqissuussiniarnikkut alloriaqqissimalluta Inatsisartut aamma
pilersitseqataaffigisaannik Namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitami
maanna sulisoqarneratigut.
Savalimmiormiut
ukiut 50-t matuma siornatigut Namminersorneruleramik Islandilu Danmarkimit
avissaarlutik immikkut Naalagaaffittut pilersinneqaramik ilinniartitaaneq
ilisimasaqassutsillu annertusaavigineqarnissaa pitsaanerpaanillu
tunngavissinneqarnissaa annertuumik aallaqqaataaniillu pimooruttuarsimavaat
nunanit allanit ilinniartoqqusinertik aamma naak attatiinnaraluarlugu.
Pimoorussimavaat
ilinniartitaaneq ilisimasaqassuserlu inuiaat kiffaanngissuseqarnerorusullutik
nammineeriartulernissaminnut aamma aqqutissarigaat upperigamikku
saspiissuseqarfigalugulu.
Namminersornerulernerput
ukiut 22-t matuma siornatigulli aqqutigileratsiguli soorunami ilinniartitaaneq
soorunami pingaartipparput maannamullu aamma angusaqareersimalluta.
Angusavulli Savalimmiuni Islandimilu ilinniartitaanikkut
angusarineqareersimasunut suli nallersuussinnaanngikkallarput. Taakkumi
imminnut ilinniarsimasunik maanna pilersulereerput.
Inuit
Ataqatigiit upperivarput taamak inuiaat Kalaallit aamma angusaqarsinnaasugut
pimoorussamillu aallartereertariaqartugut. Siunertarivarpummi inuiaat allat assigalugit namminiilivinnissarput.
Soorlu savalimmiuni taamak suliniartoqartoq. Islandimiuni maanna
anguneqareersoq.
Aningaasarsiornikkut
imminut napatikkiartulerneq nappateqarsinnaanerlu naminiilivinnissamut
aqqutissaapput. Ilinniartitaaneq Ilisimatusarneq ilisimasaqassuseq
ilisimasallu katersuuveqartinneqarnerat ineriartornermi sukaallutik.
Taamaattumik ukiuni tullinnguuttuni arlalinni tamakkunuunatigut annertuumik
sapiissuseqarlutalu iliuuseqartariaqaratta Inuit Ataqatigiit isumaqarluinnarpugut.
Aalisarnermi
inuussutissarsiornikkut aatsitassarsiornikkut takornariaqarnikkullu
annertuumik ineriartortitsiniarsimavugut. Taakku suliniarfigineqarnerat
annikillisinngikkarluarlugu aamma maanna piffissanngorpoq aamma Ilimarfiup
pilersinniarneqarnera aqqutigalugu inuiattut ingerlaqqinnissatsinnut
nunarsuummi sinneranut ammanissaq attaveqarnissarlu pisaqariartuinnarput.
Soorluttaaq
qarasaasiat atorlugit ilisimasat siammartiterneqarnerisa
annertusiartuinnarnerisa nalaani inuusugut ukiuni
ilinniagaqarsimassuseqarnissamik annerusumik aamma piumasaqaleraluttuinnartumi.
Taamaammat
ukiut 2000-it aallartinnerini meeqqat atuarfianni atuartitaaneq
qafffasinnerusumillu ilinniartitaaneq suli annerusumik
pitsanngorsaavigisariaqarpagut. Atuartitaaneq ilinniartitaanerillu
ataasiakkaat ilaat eqqarsaatigalugit oqaatigineqareersutut angusaqaraluaqaagut.
Taamaattoq suli pikkorinnerunissarput anguniartuartariaqarparput.
Inuiaammi
namminersoriartuinnartut Naalakkersuinikkullu kiffaanngissuseqariartuinnartut
ilinniarluarsimasunik pisariaqartitsiuarput. Pisariaqartitsiuassallutillu.
Nammineersinnaassuserpummi
illersortuartariaqarparput sorsuutigiuartariaqarlunilu, tassaavormi
kiffaanngissuseqarnerup tunngavia. Pisussaaffiuvoq pisinnaatitaaffimmik
annerusumik allaat pisussaaffiulluni.
Allatut
oqaatigalugu annerusumik ilinniarusulernerup ilisimasaqassutsillu
annertusaavigineqarnissaanut aalajanginngitsoornissatsinnut
akissaqanngilagut. Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut manna ilinniartitaanerup
Ilimmarfiup pilersinniarneqarnera aqqutigalugu qaffassarneqarnissaanut
takutitsisariaqalersugut, pissutissaqarluartugullu. Minnerunngitsumillu
akissaqartittariaqaripput.
Aamma
Atuarfitsialaap ingerlanneqaleruttornerata nalaani. Suliniutiginiarneqartummi
imminnut ataqatigiilluinnarmata. Tassa imaappoq aappaata aallunneqarnerata
aappaa mattutissanngilaa.
Ilimmarfiup
pilersinniarneqarnissaannut aalajangernissamut tunngavissat
naammassorineqarnersut pillugit apeqqutigineqassappat Inuit Ataqatigiit
oqartariaqarpugut, aap naammapput. Taamaattumik upernaaq manna Ilimmarfik
pillugu aalajangivittariaqarpugut apeqqutigineqarsinnaasut ataatsimiinnerup
matumap ingerlanerani akissuteqarfigineqarnissaat aamma periarfissillugittaaq.
Ilisimavarpummi
ilimmarfiup akuersissutigitinniarneqarnerani apeqqutigineqartut
ilagisinnaagaat soorlu illuutit maannakkut Isumaginninnermik
Siunnersortinngorniat ilinniarfiata tusagassiortunngorniat ilinniarfiata Grĝnlandicap
illuutaanik Nunattalu Allagaateqarfiata illutarisaanik atuiunnaarnissaq.
Qimanneqarpatami
sumut atorneqassanersut apersuuserneqarsinnaammat soorluttaaq illut
atugassaanngitsutut 26 mio. kr.-inik naleqartillugit
naatsorsuusiorneqarsimanerat ippigineqarsinnaassasoq.
Sanaartornissamut
aamma ingerlatsinissamut aningaasartuutit naatsorsuutit pillugit immikkut
nalunaarusiami tamanna akissuteqarfigineqarpoq, tassa ilanngussaq nr. 3-mi.
Tassani maluginiartariaqarpoq Ilinniarfissuaq Qeqqanilu
ilinniarnertuunngorniarfik tattoqisaaffiulluinnalereermata Napparsimavitoqarlu
maannakkut Isumaginninnermi Siunnersortinngorniat ilinniarfiat tamatumani
taakku arlaannut atugassiarineqartariaqarmat.
Tassani
eqqaamaneqartariaqarpoq Ilinniarnertuunngorniarfinni inuusuttut
ilinniarusulersartut amerliartuinnavinnera HTX Sisimiuni aallarteqqammersoq
aamma ilanngullugu. Aallartinnissaminnillu piumasaqaatinik inuusuttut
naammassinnissimagaangata ilinniarnerminnik aallartitsinissaminnut
peqqussutit malillugit aamma itigartinneqarsinnaanngimmata.
Tusagassiornermik
ilinniarfiup illutaa peqqinnissamut ilinniarfimmi inissakilliorneq pissutigalugu
tassannga tigujumaneqarmat Grĝnlandicap maannakkut atugai Nunatta
Atuagaateqarfiata atorsinnaarusummatigit kiisalu toqqorsiviup atugai Nunatta
atuagaasivianit pissarsiariumaneqaramik Katersugaasiviummi pigisai
amerlartuinnavipput ilaatigut Nunatta inuiaallu Kalaallit kulturikkut
eriagisaat Danmarkimit maannakkut siunissamilu uterterartinneqarmata
inissaqartittariaqarlitigillu.
Apeqqutiginiarneqarsinnasoq
alla tassaasinnaavoq aalajangernerup allatigut aningaasalersuisariaqalernermik
nassatariumaarsinnaasai. Tamatumani ilinniartut najugaqarfissai aammalu
ilinniartitsisuusussat illussaqartinniarnisaat eqqarsaatigalugit.
Eqqaamasariaqarporli Ilimmarfiup pilersinneqarneratigut ilinniartitsisut
sulisullu maannakkut taarseraannerujussuat illuatungilerneqassasoq
suliniutigineqartukkut aamma naatsorsuutigineqarmat. Suliffiummi
kajuminnarnerulersussap atorfeqartitsinermi aningaasartuutit appariarnerannik
kinguneqasssasoq takorloorneqarsinnaammat.
Aamma
Inuit Ataqatigiit oqaluuserisatsinni pingaaruteqarluinnartutut
isumaqarfigisarput manna puigortariaqarsorinngisarput manna tassalu maanna
Nunatta avataanut ilinniariartortitatta affaannangajaasa maanga Nunatsinnut
suliartorumallutik utertarnerat. Tassa utinngitsoortut 50 %-it
missarpiaanniipput.
Ilimmarfiup
aallartisarneqarneratigut Nunatsinnut uterarlutilluunniit Nunatsinni
inuusuttut ilinniarusulernerannut Ilimmarfik kajumilersitsissaaq taamatullu
pitsaassutsimik ilisimatusarnermik ilisimasanillu katersuiffigineqarneranik
pissuteqartumik Ilimmarfik ilorraap tungaannut sunniuteqassasoq aamma
qularutissaanngilaq. Tamannalu inuiaqatigiinnut aamma nalitoorujussuummat.
Ilimmarfiup
piviusunngortinniarnissaannut ataatsimut isigalugu pilersinniarneqartut
makkuummata Inuit Ataqatigiit tunngaviatigut akuersaalersaarpugut
pilersinniarneqartummi tassaapput ilinniartut ataatsimoorfii annerusutut,
ilinniartussanut piinnarnani ilinniartitsisussanulli kajuminnarnerulersitsisussat.
Taamaattullu ilinniartut taamaatiinnartarnerannut ilinniartitsisullu taarseraannerujussuannut
illuatungiliisussaq.
Eqaassuseq
annerusoq taamatullu nukinnik annerusumik atuinerulernissaq tassa
ilinniartitsisussat ilinniutillu tamatumani pineqarlutik. Ilisimasat
pitsaanerusut amerlanerusullu pilersinneqarnissaat. Nunatta kulturikkut
eriagisaasa ajornannginnerusumik takuniarneqartalersinnaanerinut
saqquminerulersinneqarsinnaanerinullu periarfissat nutaat.
Nunat
tamalaat suleqatiginerulernissaat anginerusoq. Meeqqat atuarfianni
ilinniarfiusunilu anginerusuni sulisoreriikkatta pikkorissarlutillu
ilinniarteqqinnissaannut periarfissat nutaat. Minnerunngitsumillu ilisimasanik
katersineq inuiaqatigiinnullu namminiileriartortunut ilisimasanik
siaruarterineq maannamik annerusoq.
Aaliangiiffigisassatut
siunnersuut tunngaviatigut Inuit Ataqatigiinniit taamaalilluta tapersersorparput.
Naggataatigullu
suliassaq aappassaaneerneqartinnagu Inatsisartut Kultureqarnermut
Ilinniartitaanermullu kiisalu Aningaasaqarnermut Ataatsimiittitaannut
innersuunneqarallassasoq kissaatigissavarput. Arajutseratarsinnaasimasavut
taamaalilluni sukumiinerusumik nalilersuiffigineqarsinnaaniassammata.
Ilisimavarpummi pingaartumik Kultureqarnermut Ilinniartitaanermullu
Ataatsimiititaliaq suliap ingerlanneqarnerata nalaani Naalakkersuisunit
assigiinngitsutigut apeqquteqaateqartarsimasoq ilai eqqarsaatigalugit suli
maannamut akissutissarsiffigimanngisai.
Taamatuttaaq
avataaniit aningaasalersuisoqarnissaa naatsorsuutigineqarmat aamma
kissaatiginarpoq apeqqut tamanna pillugu Naalakkersuisut ukiunut tulliuttuni
aningaasanut inatsimmut tamatumani sunniutissartai pillugit
tulleriissaarinissarlu ilanngullit Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut
sukumiisumik erseqqissaateqarlutillu nassuiaateqarnissaat.
Taamaattorli
Inuit Ataqatigiit erseqqissaqqikkusupparput Ilimmarfik pilersikkumagatsigu
taamatullu suliaqarnissamut aallartitsinissamut maanna tunngaviusumik
akuersaaratta.
Akuersaarusuppugut
ukiunimi amerlavallaani Naalakkersuinikkut ingerlatsinermi qallikkut inuuneq
pingaarnerutippallaarneqarsimavoq ilaatigut meerartatta inuusuttortattalu
atuartitaanerisa ilinniartitaanerisalu isumannaatsuunissaa
tunulliunneqaqqajaavallaarsimalluni, imarisamigut atortulersorneqarnermigullu.
Allatut alloriaqqittariaqalerpugut.
Nunatta
aningaasaqarnikku nammineq ingerlalernissaa niuernikkut isertissinnaasat
annertusarneqarnerisigut aatsaat siuarsarneqarsinnaammat
ilisimalluinnarparput. Kisianni aamma ilisimaqqissaartariaqarparput
ilinniartitaanerup pingaartinneruneqarnissaa aamma taamak naleqartigimmat.
Kiffaanngissuseqarusunnerullu annertusarneqarnissaanut aamma tunngaviummat.
Mogens
Kleist,
Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:
Ilisimatusarfeqarfiup
Ilimmarfiup pilersinneqarnissaa pillugu Inatsisartut aalajangiiffigisassaanut
Naalakkersuisut siunnersuutaat Kattusseqatigiinniit imatut
oqaaseqarfigissavarput.
Allaqqaammut
oqaatigissavarput ukiaq Inatsisartut ataatsimiinneranni oqaaseqaatigisimasagut
inmatsutigerusullugit. Taamaattorli saqqummiussat nutaat tunngavigalugit
oqaaseqarusukkatta.
Ilisimatusarfissatut
pilersaarutit annertuut atuareerlugit oqaatigissavarput pilersinneqarsinnaanissaa
assut soqutiginartuummat. Taamaattorli aningaasatigut pilersaarusiornerit
annertuumik apeqquserusukkatsigit.
Ilinniarfiit
assigiinngitsut ataatsimoortinneqarsinnaaneri soqutiginaateqarput. Aammali
ilinniartitsisoqarnikkut periarfissat annertuut atorluarneqarsinnaaneri
iluatinnaateqarmata. Taamaattorli ilinniarfiit assigiinngitsut
sanaartornissami ilaatinneqarallarlutik. Taassumalu saniatigut sanaqqissinnaanissaat
ammaffigineqarlutik.
Taamaattorli
Kattusseqatigiinniit oqaatigerusupparput Naalakkersuisut sooq ilinniarfiit
Nuummiitiinnarnissaat apeqquserusullugit. Tassami ilinniarfiit
taakkartorneqartut ilaat ajornanngivissumik sinerissamut
siammartinneqarsinnaammata. Assersuutitut taasinnaavarput Isumaginninnermut
Siunnersortinngorniarfik ajornanngitsumik sinerissamut nuussinnaammat
aammalusooq taakkartorneqarsimasut ilaat inigisaminiiginnarsinnaanngillat.
Ilanngunneqartut
taakkartorneqartut tassaapput ilinniarfiunngitsut toqqaannartumik inerisaavik
Grĝnlandica Landsarkivet oqaasileriffik ammalu Grĝnlands Statistik. Taakku
saniatigut taasissagutta ilinniarfiit marluk pilersaarusiorneqarput.
Minnerunngitsumik
oqaatigerusupparput aningaasat fondiniit pissarsiarinissaat annertuumik
apeqquseratsigit. Tassami ikinngeqaat. Taakkartorneqarpoq 45 mio.-it aammalu
71 mio.-it akornannit ujartorneqassasut. Taakkuami ilaannaat
pissarsiarineqassappata sinneri kiap akilissavai tassalu allaasinnaanngilaq
inuttaasut akilissagaat.
Siornatigut
oqaatigisimasavut tassalu Atuarfitsialak pilersinniarneqartoq aammalu
minnerunngitsumik nunaqarfinni atuarfiit oqaluffiutigisut suli iluarsagassat
annertuut eqqarsaatigalugit paasiuminaappoq Naalakkersuisut pissutsit
taamaattut isiginngitsuusaaginnarmatigit. Aperisariaqarpormi sooruna taamak
tuaviortigisumik pilersaarut piviusunngortinniarneqartut nalunngikkaluarparput
93-imiilli eqqarsaatit saqqummiunneqartarnikuusut.
Aammalu
minnerunngitsumik aningaasat Naalakkersuisut taakkartugaat atuarfinnut
sinerissami iluarsaaqqinnissanut atorfissaqartinneqaqisut sooq
atuarfitsialammut aaqqissuinissamut atuinnarsinnaanngilaat.
Ilami
bilagitut tunniunneqartut annertoqaat. Aammami taakkartorneqartut
ilanngunneqartut ilinniartunngooq amerleriassasut. Taamatut
allassimasut takujuminaatisippagut. Tassami ullumikkut nalunnginnatsigu
ilinniartut taamaatiinnartartut amerlaqisut. Aammalu minnerunngitsumik
inuusuttuaqqat efterskolertartut ukiumut 250-it pallillugit sooq
efterskolertinneqartarnersut apererusunnarpoq.
Imaassimannginnerluni
atuarfitsialammi atuartut qallunaatut ilisimasakippallaarnerat pissutaqasoq
taamatut inuusuttuaqqat 250-it ukiut tamaasa Danmarkimut
atuariartortittariaqartartut imaluunniit ilinniartitsisussaaleqinerup
kinguneranik kalaaliaqqat allatut ajornartumik aallartittariaqartartut
Danmarkimut.
Inatsisartuni
ilaasortap Jakob Sivertsenip ujartugaasa ilagaat nunaqarfinni atuarfiit
oqaluffiutigisut aaqqiivigineqartariaqartut. Ilami aaqqitassat
annertugaluaqaat taamaattorli Naalakkersuisut tusaanngitsuusaaginnartutut
isikkoqarput.
Taamaattumik
Naalakkersuisut siunnersuutaannut apererusunnarpoq aningaasartuutissatut
naatsorsuutigineqartut eqqortuunersut. Tassami nalunnginnatsigu sanaartornerni
annertuuni aningaasartuutit sipporneqangaatsiartartut.
Aaqqissuussassat
pingaarnerusut siulliullugit pilersaarutit iluamilluunniit
qulakkeerneqarsimanngitsut aningaasartaatigut pilersinniarnagit.
Taamaattumik Kattusseqatigiinniit oqaatigerusupparput Naalakkersuisut
aningaasaliiffigisassatut siunnersuutaannut akuersaarsinnaannginnatta.
Pilersaarutit iluatinnaateqaraluartut taamatut oqaaseqarluta oqallinnissamut
ilaanissarput Kattusseqatigiinniit naatsorsuutigaarput.
Otto Steenholdt, attaviitsoq:
Ilinniarfissaq massakkorpiaq oqallisigisarput oqaatigineqarpoq 159 mio. kr.-inik akeqarumaartoq taavalu ingerlannissaa ukiumut ingerlanneqarnera 40 mio.-it missaanik akeqarumaartoq.
Taakkua takuinnarlugit kommunimut qineqqusaarnermi Nuummi ceremonihaliliornissarsuaq kisiat eqqaavara. Taakkumi oqaatigimmassut unapilorujussuaq 35 mio.-inik akeqassaaq. Qineqqusaarnerli suli naanngitsoq takuloorparput 80 mio.-inut qaffakkaat tassa taassuma akissaralua.
Naatsorsuutigeriartigu taava 159 mio.-it ullumikkorpiaq suliluunnniit toqqaviliorneqarnani qanoq qaffakkumaarnersoq. Nuummi sananiagaq eqqagakku marloriaammik allivoq akia. Aamma soorlu qularutigisariaqassanngisoq Ilinniarfissuassap 159 mio.-it marloriaatinngorlutik immaqa allaat taamanikkussamut qaffakkumaartut.
Tamakkua ullut tamaasa tusartaleratsigit pilersaarutit imaattunngooq imapilorujussuit akeqalertarnerit taanna pukusutsinniittuartariaqarpoq. Tassami oqaatigineqartut tusarpakka upperissagigut imaluunniiit upperaagut nammineq innuttatsinnik sullinneqassalluta. Kisianni atuartitaaneq ilinniartitsisoqarnerlu ullumi oqallisigigatsigit tamakkua anersaajusimapput meerartagut taakkuninnga nunaqqatitsinnik ilinniarluarsimasunik ilinniartinneqassasut.
Tassami ullumikkut takulerparput ilinniarsimanngitsunik ilinniarteqqitassanilli allatut ajornartumik ujarlertariaqalersimalluta. Oqaaseq tusarneqaaq sapiissuseqarneq taamaasiornissamut. Tassa tassaasoq sapiissuseqarneq kisianni soorluuna oqartariaqartoq soorluuna sikumut tooriartarneqanngitsumut avalassaarniarsarisugut.
Kisianni oqaatigisariaqarpara taamaattumik ilinniarfeqartariaqarnerput siunissami assortuussutigisinnaanngilarput ornissavarput. Apeqqutaaginnarporli taamaattuliornissamut piffissaq aningaasaqassuserlu qanoq isikkoqarumaarnersut.
Nuummi Ilisimatusarfik oqallisigineqartussaq oqaatigeqqaarlara, atinngua assorsuaq aamma uanga eqqarsaatigisimagakku. Siumukkut oqaatigisaat aamma soorunami atissaatut eqqarsaatigineqarsinnaavoq angakkulerivallaarnersuarli suna Kalaallit Nunatsinni aallartinneqaraangat angakkuunngikkunik qivittuunngikkuni sannataanngikkunik qajaanngikkunik umiaanngikkunik tamarmik tassunga sammineri ila qatsunnarsilermata.
Aamma ukua angakkulersaartuummata immaqa angakkussarfimmik taagaanni immaqa atorneqarsinnaagaluarpoq. Ajunngilaq atissaa takkukkumaarpoq.
Tassa Nuummi Ilisimatusarfik taasarparput silarsuarmi Universitetet minnersaattut maannalu Naalakkersuisut siunnersuutaat tassaavoq Universitetevimmik tassa ilisimatuunngorniarluni ilinniarfimmik pilersitsiniarneq.
Saqqummiussaq ussaarutini kusanartumik nipilik eqqarsaatigilluarlugu nalilersorluartarialik imaannaangilaq ilaatigut ilisimatuut avatitsinni najugallit uatsinnut uparuartuutigisaat. Paasisimasaqarani akuliunnertut taagorneqartuartartut, tassa piniakkat eqqarsaatigalugit. Ilisimatuunngorsarfissap uagut nunaqqatigut tamatumunnga pisinnaalersinniagassatut siunniunneqarpoq.
Soorluli oqareersunga ilinniartitsisussaaleqineq pukusutsinniitissavarput.
Saqqummiussaq atuarakku qanga Inatsisartuni saqqummiussimasara eqqarsaatigaara, tassalu allaat meeqqaat atuarfiini ukiuni naasilersut pikkorilluartut sineriak tamakkerlugu atuarfimmik pikkorilluinnartumik ilinniartitsisulerlugit katersorlugit imaannaanngitsumik Nunatsinni suliffinni atuarfinni allarpassuarnilu ajoraluartumik qallunaaginnaasavinnik qullersalersukkani atorfeqalerumaarnissaat anguniarlugu ilinniartitsilernissaq.
Siunnersuutikkut ilisimatuunngorniarfik pilersinniarneqarpoq ilaatigut qarasarissortarta allanut tuttarunnaarlutik nunaminnut ilisimasarialinnik tunniussuilernissaat anguniarneqarluni isuma taamaattoq assortuinnagassaanngilaq.
Anguniagassat imaannaanngitsut marluk ataatsikkoorniarneqarput, tassa Atuarfitsialak unalu ilisimatuunngorniarfissaq. Oqaatigisariaqarparput Atuarfitsialak qulakkiikanneripput naak illutassai atuartitsisussaalu suli puugutaasamut ilillugit uagutsinnut isaanneqanngikkaluartut. Taamaattoq siunertaq qularnarani ilaatigut nalorninartoqarluni qanilliartorneqarpormi.
Aallartinissarnissaani ilisimatuunngorniat naamattunik Nunatsinneersunik ilinniartitsisussaqanngillat. Taamaattumillu oqarta aallaqqaataanik avataaniit pissarsiariniarneqassallutik. Inuit maani 50.000-it sinnilaaginnarlugit inulimmi aamma aallaqqaammulli naammattumik ilisimatuunngorniarfik ilinniartussaqartinnerparput. Tassa ullumi atuartitaaneq aamma eqqarsaatigalugu.
Taakkuinnaat taavakka naak aamma allat aallarteqqaat ajornartorsiutigisartagaat imaannaanngitsut aqqutigisartussaallutigit. Ilisimatuut ilinniartitsisutut atugassagut, tassa avataaniit tikisitassagut qanoq piumaqassanersut tassa akissaatimikkut ineqartitaanermikkut meeqqamik aappamik ilaginissaannut piumasaqaatigisinnaasaat uagutsinnut oqitsuinnaassanngitsutut takorloorneqarsinnaapput soorlumi ullumi tikisitsiuarnitta apeqqutit piumasaqaatillu taamaattut nassatariuaraat.
Meeqqat atuarfianni ilinniartitsisuinnarnik seminariami atuarsimasumik ima amigaateqartigaagut inatsisiliorniarlerluta atuartitsisunngorsinnaasunik sumiluunniit naammagalugit aallaavigalugillu meeqqat atuarfiannik ilinniartitsinialunnialerluta.
Ilisimatuunngorniarfik ilisimatuunik atuartitsisoqartussaq taamatut ilinniartitsisussarsiorsinnaanngisarput saqqummiussamilu oqaatigineqanngilaq pilersaarummut ilinniartitsisunngorusuttut imaaginnavinnersut tassa ullumi pissutsit eqqarsaatigalugit.
Apeqqutigineqarpoq pilersaarummut akissaqarnersugut. Aperisorlu tassalu Naalakkersuisoq aamma akissummini imminut akiniarsarigaluarpoq ima nipilimmik, uagut akissaqanngilagut fond-tilli kikkunnit pigineqarnersut pilersaarummullu aningaasanik tunisiumanersut piumassuseqarnersullu Inatsisartunut oqaatigineqanngilaq. Imaluunniit oqaatigineqarsinnaanngilaq.
Ilumut inuusuttortatta amerlanerujartuinnartut ilinniarnertuunngorniarfimmi ilinniarnissartik toqqartalerpaat. Siullermik pitsaanerunnginnerluni nunat sanilitta Danmarkillumi Universitetiitiini inuusuttatta atuarnissaat Naalakkersuisutigoortumik ukiuni aggersuni qulakkerluinnarlugu isumaqatigiissutigeqqaassallugu.
Taamak oqarpunga qularigakku ilisimatuunngorniarfissap ilinniartussai naammattut ukiuni siullerni Nunatsinni atuarfiup ilinniartussaatut tunniussinnaanngikkigut. Nunani sanilitsinni inuusuttortavut ilinniareersimallutik nunaqqatiminnillu ilinniarnertuunngorniarfimmi atuartitsisunngorsinnaallutik piareernissaat utaqqeqqaartariaqannginnerpa?
Ilinniarnertuunngorniarfik imaaliinnassanerpa; nunani allani ilinniarnertuunngorusuttunik taakkualu ilisimatoortaannit atuarfimmi ilinniartitsisuusariaqartunit atuarfik atorneqarnerussalluni.
Isumaga paasineqariinnguatsiarmat takinerusunik oqaaseqartariaaruppunga. Marluk piorsagassat imaannaanngitsullu ataatsikkut aallartinnissaat nukissaqarfigalugillu akissaqartinnerpagut. Taamaattumik Inatsisartut silatusaassapput Naalakkersuisunut imaattumik siunnersuuteqarunik: Nukissaqarfipput siulleq siulliullugu piviusunngortitsigu. Taannalu piareerpat tullia pilersaarusiorluariarlugu aallartinniarsariumaarparput.
Ilinniarfissuup oqaluttuarisaanitsinni pingaaruteqarsimassusia taputartuunneqarpoq. Tamannalumi ajunngilaq. Eqaamassavarpulli ilinniarfissuaq aallarteqqaarami ajoqissanut kalaallinik qaammarsaanissamut atorfissaqartinneqaqisunuinnaq sulisinneqarsimasutut oqaatigisariaqarmat.
Inatsisartunut ilaasortaasugut aperineqarpugut pilersaarummut saqqummiunneqartumut piumassuseqarnersugut. Saqqummiussisup qimmeqarnerarpaatigut oqarfigalutalu nalunngikkipput sumukarnissarput. Qamusioqquaatigut aallajaarniassagattagooq. Kisiannili oqaatiginngilaa qimuttussagut, tassa qimmeqarnerarmatigummi qimoriarsarneqarsimanersut. Taakkulu qimoriarsarneqartigatik qamutinik kusanartunik piariikkanik qimussersussamillu atisarissaarluni iperaattamik tigummisumik piareersimanerartumillu suminermilluunniit aallarussisinnaanngillat.
Lise Skifte Lennert, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq:
Qujanaq. Siulliullugu soorunami Naalakkersuisut partiit tapersiisut qutsavigaat. Ukiarmi Inatsisartut tunngavissanik erseqqinnerusunik qinnutigisaat naammassineqarsimavoq. Tamannalu naammassisaq angisuujuvoq ullumi inimi partiinik tapersiisunit aamma erseqqissaatigineqarpoq.
Partiinut Kattusseqatigiinnut attaviitsumullu taassuma saniatigut ataatsimut oqaaseqareernerma saniatigut oqaaseqalaarusuppunga aamma.
Siullermik Siumup erseqqissarmagu ilinniagaqarneq ilisimatusarnerullu ataqatigiinnera. Kiisalu aamma atorluaanissaq arlaleriarlugu uterfigisarlugu atorluaanissamik anguniagaqarluni taamatut una Ilimmarfeqalernissaq imaluunniit Ilisimatusarfiup taamatut inissinnissaata ujartorneqarnera erseqqissuliuutigimmassuk. Kiisalu aamma aningaasaliissutissanik ilinniartitsisunik illutanillu atorluaanissaq aamma innersuussutigalugu.
Neriuppunga taakkua Siumuminngaanniit apuunneqartut udvalgemi suliareqqinneqarnissaani aamma isiginiarneqarumaartut. Pingaartillugu tassa ilinniartut pitsaasumik avatangiiseqarnissaat aamma arlaleriarluni Siumuminngaanniit erseqqissarneqarmat qutsatigivara.
Taavalu Inuit Ataqatigiit tungaaninngaanniit aamma taamak ersaritsigisumik taassuma anguniakkatta taperserneqarnera ersarissumik erseqqissuliuutigimmassuk aamma qutsatigissavara. Imatut ersaritsigisumik aamma oqaatigineqarmat Atuarfitsialammut sanillullugu aamma taakkartorneqarnerani. Aappaata aallunneqarnerata aappaa mattutissanngikkaa, taamatut isumaqarpunga erseqqissuliorneq taanna kusanartuusoq.
Atassutip oqaaseqartuanut imatut oqaaseqalaarusuppunga. Siullermik soorunami tupiginngitsuunngilara Atassutip ilinniartitaaneq taamatut pingaartitsigalugu qineqqusaarutigisarlugu massakkut taamatut ilinniartitaanerup iluani annertuumik anguniagaqarnerput tapersersorsinnaanngimmagu. Kisiannili aammalu suliassap aallartinnerani nalunngilara peqataalluarsimasusi. Kisiannili tassa uani Atuarfitsialammut sanilliupparsi Atuarfitsialallu qinerusunnerullugu.
Tassungalu tunngatillugu imatut oqarusuppunga, Atuarfitsialammut pilersaarutit soorunami Naalakkersuisut nalunngilaat. Aammalu Ineqarnermut Pisortaqarfik Ineqarnermullu Naalakkersuisoq suleqatigalugu pilersaarutit annertoorujussuit ingerlatereerpagut. Taavalu aamma nalunngilara Ineqarnermut Naalakkersuisoq nassuiaateqartussaasoq.
Neriuppungalu aamma taakkua nassuiaatit pilersaarutaareersullu Inatsisartut massakkut ataatsimiinneranni paasissutissatut anertuutut tiguneqarumaartut imaammammi tassa arlaannaat qinissanngikkipput. Atuarfitsialak qinerutsigu taava Ilimmarfik pisinnaajunnaassagipput aamma taanna akissuteqatinni erseqqissumik apuussimassallugu.
Kiisalu Kattusseqatigiit oqaaseqartuannut aamma tassa taanna innersuussutigiinnassavara tassunga oqaatigisara taamatut Atuarfitsialammut sanilliullugu pinianngilagut. Kisiannili tassa tassani pilersaarutivut ingerlatereeratsigit, taavalu una Ilimmarfik taamatut noqqaassutigineqarmat taamatut annertutigisumik sulisitsisimavugut. Neriuppugullu aamma tassa taakkua naak ilaatigut ingammik Atassumminngaanniit oqaatigineqaraluartut nutaarsiassartaqanngitsut.
Kisianni taanna uanga takusinnaanngilluinnarpara tassami inuppassuit sulisissimavagut tassa nutaarsiassarpassuillu saqqummiussorsimallugit.
Otto Steenholdtip ujartorpaa ukua allat oqaaserisai uterfiginngikkaluarlugit, kisianni naammattunik ilinniartussaqassanersugut ujartormagu. Tassani oqaatigisinnaavara 17-ininngaanniit 24-t tungaanut ukiulli 2001 - 2009-p tungaanut 1500-orpiaat missaaniimmata. Taavalu tassa taakkua ineriartornitsinni ukiut taakkorpiaat inuusuttuaqqat amerlanerpaallutik. Taamaammat tassa taanna ataatsimilluunniit annilaangassutissaanngilaq. Ilinniartussaqarnissaa qularinngilluinnarparput.
Taavalu aamma aningaasaliinissaq aamma iserfigigakku tassa aamma akissuteqaatinni eqqaavara taamatut una akuersissutigineqassappat Inatsisartunit tassa piareersimavugut suliassap taassuma aningaasaqarnissaanut tunngasumik pimoorullugu ingerlanneqalernissaa. Qujanaq.
Godmand Rasmussen, Atasssut:
Uanga attorniakkakka arlaqarput. Siullermilli oqaatiginiarpara demokrati malillugu sulissagutta Atassumminngaanniit akuersaarsinnaanngilluinnaqqissaarparput aamma ataasiaannarata mianersoqqussutigisareersimavarput oqaluttarfimmiittoq ataqqinerusariaqarpoq. Inatsisartunut isersimanngilagut oqaluttarfimmut qaqinitsigut illaatigitikkiartorluta. Kisianni sulerusuppugut inuiaqatigut sullillugit. Aamma Siumup gruppeninngaanniit taanna piumasariniarpara. Gruppernissinni taanna eqqaasitsissutigilaarniarisiuk. Ataasiartoqalinngilaq taamatut pisoqartarnera. Illuatungiliuttut soorluuku tassani naleqanngissusiat nittarsaanneqartartoq. Pissuseq taanna kusanaappoq aaqqittariaqarlunilu.
Siullermik Naalakkersuisup akissuteqarnermini aatsaannguaq oqaaseq atorpaa Atassut tupigalugu atuartitaanermut taamannak soqutigisaqartigaluni massakkut isumaa allanngorsimasutut immat. Isumaqarpunga una Atassutip oqariartuutaa una atuarnerullualaarukku uani pineqartumi akerliunnginnerput ersarimmat.
Kisiannili piffissanngorsorinagu tassani saqqummiussivugut. Assersuutigiinnariartigu ullumi radioaviisimi tusarparput susoqartoruna aalisartortatsinni. SIK-p isumaqatiginninniarnissaa aajunaralaarsuaq. Aalisartunngooq assersuilerput sivitsussappat Nunatta akissaqartissanerpaa. Inuutussarsiut taamak pingaaruteqartigisoq Nunatsinni aningaasanik isaatitsivipput isumaqarpunga aamma qissimigaartariaqaripput.
Uani Naalakkersuisut saqqummiussimasaat ersaqqissaqqisavara ataatsimineeqqamilluunniit tunngaviatigut uagut akerlerinngilarput Atassummiit. Kisiannili ullumikkut Nunatta aningaasat tunniussinnaasaat peqassuserpullu eqqarsaatigissagutsigu isumaqarpunga naleqquttuunngitsoq ullumikkut taanna saqqummiutissallugu. Tunngavia ajunngilaq, aamma oqartoqarpoq ilinniartut kiisami maani ineqartut kiisami pineqalissasut.
Isuma ajunngeqaaq. Kisianni aperisa Nunatsinni inissaaleqineq taamak angitigitillugu ilinniartortagunaasiit ineralerunik taava sussappat. Taakku kukkussutitta annerpaartarinikuussaa Nunatsinni inissaaleqineq salliutissimanngilarput. Aamma annaajortulissavagut ilinniartut ineralerpata.
Aamma uani tupigilluinnarpara isumaqarama uani Inatsisartuni oqallisiginiagarput tassaassasoq Inatsisartut aalajangiiffigisassaat. Siumup oqaaseqartuata avataaninngaanniit inuit assigiinngitsorpassuit saqqummiuttaqattaarpai. Isumaqarpunga taakku aalajangiisussaanngitsut inuit allat avatitsinniittut. Kisianniuna, Inatsisartut oqaluuserisassami aalajangiisussaasut.
Sinnattugaq nalunngeqaarput taanna qangali atuartarnikooqaarput. Kisianni ajussaqaaq Inatsisartut arlaannarpulluunniit sinnattorsimalluni aamma oqalulersorlu aamma oqaluttarfimmiit piviusunngortinniartalissagutsigit. Augo Lynge taanna atuakkiaa ukiut 300-inngortorsiornerat assersuutigisimasat nuannarivara. Kisianni suli nallinngilaq. Isumaqarpungali aamma angujartorneqarumaartoq ukiorpassuit qaangiutsinnagit.
Una massakkut eqqarsaatigisarput imaluunniit saqqummiunneqartoq oqareerpugut tunngavimmigut ajunngilaq. Kisianni Inatsisartut sulisussaavugut nuna tamaat ataatsimut sullittussaallugu. Sunamitaava pitsaaneruva, ullumikkut atuartut ilaat containerini atuartut. Taakku aamma eqqarsaatigineqassanngillat. Atuarfiup tungaatigut nunaqarfinnilu kinguarsimasorujussuulluta nalunngilarput.
Ilisimatusarfissuarmut pisseriarneq oqimaassaqaaq containerimut atuarfimminngaanniit Ilisimatusarfimmut pissitsinneqassagaanni. Isumaqarpunga una nammineq aatsaannguaq eqqartorneqareersut oqaaserineqartullu sumiissuseq eqqarsaatigiinnarlugu uani nalilersuiniarneq eqqarsaatigeqqittariaqalersoq. Ilumuuippoq ineqarniarneq erngup aqqutai nukissiorfiit, sorpassuupput akissaqartinngisagut.
Ullumi kina oqarpa ullumikkut taanna saqqummiunneqartoq piviusunngussappat aamma ingerlatitsinermut inissaqarniarnermut qanoq annerutigisumik sunniuteqassasoq. Aamma partiit apererusuppakka ataatsimiititaliami ilaasortaaqatigisarsimasakka ilaasortaaqatikkalu suli aalajangiusimaneraat suna tamarmi Nuummut katersuuffiutinneqarnissaa. Naalakkersuisummi siunniutereersimavaat tamakkuninnga suliffeqarfinnik annertuumik pisoqartillugu Kalaallit Nunaannut siammarterineq siunniunneqassasoq.
Taanna isikkoq pitsaasuunera piinnarlugu ullumikkut aamma tassa aaliangerneq taanna atuinnarparput? Uffalu oqalulluta suna tarmarmi siammartinneqassasoq Nuummut katersuutsitsineq taanna pakkersimaassagutsigu. Isummat taamaattut paasivakka qalliinnarsiortumik aalajangiiffigineqartarsimaneri.
Tunngavilimmik oqartassuugut aalajangersimasumik. Asuli oqaluttarfik una atorneqassanngilaq nalunaaquttat akunnikkaartumik isummat allanngortiteqattaarneri oqaatigisaqattartassallugit. Taanna qalleqqerusuppara ilungersortumik qinnuteqarfigerusuppara. Aamma Inatsisartut Siulittaasuat isumaqarpunga eqqummaarinneruffigisariaqarit, uani nuanninngilaq oqaluttarfimmiilluni taamatut pissusilersorfigineqartarneq.
Ilungersorluta Nunatsinnik aaqqiiniaqataarusulluta uunga qaqiniartarpugut illaruaatigitikkiartorata.
Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:
Taava oqaatigiinnassavara eqqaasitsissutigisara immaqa tusarsimanngikkit. Taamaattumik uumap oqaluuserisap qimappallaannginnissaa kaammattuutigaara.
Augusta Salling, Atassutip oqaaseqartua:
Qujanaq. Tassa oqaatigerusutama amerlanerit Guulumaap oqaatigereeraluarai kisianni pisariaqartippara maani erseqqissaatigilaassallugu taamatut uagut aamma nalilersuisariaqarnermik imaluunniit aningaasaligassap taamak annertutigisup tulleriiaarinermut inissinneqarnissaanut pingaartitsinitsinnut tunngavitta pingaarnersaasa ilaat aamma eqqaasariaqarlugit.
Tassa ukiarmi ataatsimiinnermi maani amerlanerussuteqangaartut maanni isumaqatigiissutigivaat piumasaqaatit aalajangersimalluinnaqqissaartut saqqummiunneqartariaqartut uunga nalilersuinissamut aamma sanilliullugit aamma eqqarsaatersuutinut ilanngunneqartariaqartut. Tassalu meeqqat atuarfiisa aaqqissuunneqarnissaanut aningaasat qanoq annertutigisut massakkut atorfissaqartinneqarpat? Piffissallu qanoq sivisutigisup iluani tamanna naammassiniarneqassava?
Taakkua ullumikkut takussutissanngorlugit tunniunneqarsimanngillat taamaattumillu aajuna aamma ernumanartua, Naalakkersuisut saqqummiussinermini oqaatigivaa ilimagilluarsinnaagatsigu avataaniit aningaasalersuisoqarsinnaanera. Ilisimagilluarsinnaagatsigu. Aamma ima nangippoq; kisianni soorunami qulakkiivillugu oqaatigisinnaanngilarput. Tamassa ernumanartut.
Aningaasarpassuit atorfissaqartippagut Nunatta pitsaasumik ineriartortinnissaanut. Oqartarpugut, qanortoruna aningaasarpassuaateqaraluarutta uku ajornartorsiuterpassuit aaqqissagaluarpagut, kisianni tamakku akissaqartinngilagut.
Atuarfik meeqqat atuarfiat eqqaareerparput, Atassummi saqqummiussinitsinni, aamma ilissi arajutsisimanngilarsi. Tamanna ukiarmi ataatsimiinnitsinni oqaatigaarsi tamassi. Meeqqat atuarfiat iluarsartuussiffigineqarnissaminut pisariaqartitsingaangaarpoq. Ukiuni qanittuni tamanna aaqqinniarneqartariaqarpoq.
Taamaattumik tamakku ilaatigut pissutigalugit uagut pingaartipparput uumap pilersaarutip annertoqisup tulleriiaarinermut ilanngunneqarnissaa. Aamma isumaqarpugut tunngavigisat qinnutigineqartut naammassineqartutut oqaatigineqarnerat taanna eqqunngitsoq.
Pissutigalugu tunngavissatsinnut ilaatikkusussimagatsigu taakku eqqaasavut massakkut Nunatsinni pisariaqartitsinerit pisariaqartinneqartut aaqqissugassarpassuit aamma tamakku aningaasalersorneqarnissaanut tunngassuteqartut.
Uani eqqaaneqartoq soorlu oqaatigineqavinngikkaluarpoq toqqavissumik paasissutissat naammanngitsut ukiarmi aalangiisinneqariaraluaratta tunniunneqarsimasut. Kisianni immaqa maani qisuariartoqarnera tunngavigalugu taamak oqartoqartoq naatsorsuutigisinnaavarput.
Kisianniuna
uagut imannak paasigipput. Siorna maani saqqummiussisoqarnissaanut tunngatillugu
paasisitsiniaaneq annertoorujussuaq Inatsisartunut aamma ingerlanneqarnikuuvoq.
Avataaninngaanniit sulisinneqartut takkullutik seqissittakkat atorlugit
suliaq qanoq ingerlanneqarnersoq qanorlu nassuiaalluta
paasitinniarsimavaatigut. Uagullu assorujussuaq paasilluarsimavarput
taamanikkut pilersaarutit qanoq isikkoqarnersut. Taamaattumillu ullumikkut
saqqummiunneqartut uagut uatsinnut nutaarsiassaanngillat.
Atassutip
ilinniartitaaneq tapersersugaraa ilumoorpoq, taamaappoq. Taamaattumik aamma
pingaartipparput qaffasinnerusumik ilinniartuusussat meerartagut aamma
pitsaanerusumik ilinniartitaanerat aaqqissuussiffigineqassasoq. Taamaattumik
Atuarfitsialak tapersersungaarlugu ingerlapparput.
Kisianni
aamma nalunngilarput ilissitulli nalunngitsigaarput, meeqqat atuartut
pitsaasunik avatangiiseqartariaqartut, qiimallutik nuannaarlutik
ilinniarusussuseqarlutillu ilinniassagunik. Taamaattumillu uagut
tulleriiaarinitsinni pingaartinneruvarput meeqqat atuarfiisa piaarnerusumik
aaqqiivigineqarnissaat. Naak oqartoqaraluartoq aamma IA-kkut
tungaaninngaanniit taakkua imminnut noqquutsinneqassanngillat, sanileriillutik
ingerlatinneqassapput.
Kisianni
nalunngilarput massakkut pissutsit qiviaannaraanni ukiuni ingerlasimasuni
atuarfeqarfiit aaqqissorneqartariaqartut kinguartiterneqartariaqartut
akissaqannginneq pissutigalugu. Taava immaqa tamakku piaarnerulaartumik
aaqqiivigineqarsinnaassagaluarput tulleriiarisinnaanerput
pitsaanerulersissinnaagaluarutsigu. Tassunga killikkallarpunga. Qujanaq.
Mogens
Kleist,
Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:
Takoriartigit
uku pilersaarutigineqartut pilersaarutigineqartunit ilinniarfiit qassiuppat
1,2,3. Sinneri suuppat 1, 2, 3, 4, 5 ilinniarfiunngitsut. Imaappoq
Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaat ilinniarnermut
attuumassuteqanngitsut toqqaannartumik kisiannili Namminersornerullutik
Oqartussat suliffeqarfiit taakku atortagaat.
Millionit
qassit atorlugit una pilersaarutit assigiinngitsut ukua sananeqarpat
atorneqarpat. 18 mio.-it.
Siumumit
oqaatigineqarpoq Ruth Heilmannimiit paasissutissat ersarissut naammattut
pigigatsigit taamatut siumukkormiut taamatut akuersaartut. Aap uani
ersarissorujussuarmik kusarnartorujussuarmik taakkartuisoqarpoq. Kisianni
aningaasartassai taakku amigaatigineqarput 45-niit 71 mio.-inut
qulakkeernikuuisigit. Imaluunniit qanoq Naalakkersuisut qulakkeersimanerlugit
taakku aningaasat.
Imaappa
tassa konto 80-iminngaanniit aningaasanik atorneqanngitsuninngaanniit
tigooraalluta taakku matussusertassavagut. Tassa taanna tunuliaqutaralugu
uanga naatsorsuutigisinnaavara Naalakkersuisut taamak pilersaarusiornermut
massakkut akuersaartut massakkut IA-minngaanniit Siumukkullu.
Pilersaarut
ataatsimut isigissagaanni iluatinnaateqarpoq soorunami, iluatinnaateqarpoq.
Kisianniuku taakku aningaasartassai. Taamaattumik Naalakkersuisut
ersarissumik taamatut fondininngaanniit oqalugatik fondininngaanniit
sinneruttut tigussavagut. Pilersaarusiornermi soormi ilanngussinnaanngilaat
taamaalilluta aamma pitsaanerusumik uunga pilersaarummut uagut
naliliisinnaanissatsinnut tunngavissaqarsimassagaluaratta.
Innuttaasut
aperigutsigit aqqusinermi 150 mio.-ilimmik ilisimatusarfittaarusuppisi?
Imaluunnniit inuit inissaaleqisut siulliukkusuppisigit? Immaqa inissaaleqisut
taakkua annertunerusumik imaattussavaat. Johan Lund Olsen IA-minngaanniit
ilinniartut 50%-ii utinngitsoortartut. Aap
ilinniartut taakku 50%-it kikkuuppat? Ilisimatusarfimmi samani atuartut,
ingeniĝrimut atuartut, nakorsat juristit, biokemikerit assigiinngitsullu.
Assersuutigalugu oqaravit 50%-it affai, utinngitsoortartut Nunatsinnut.
Taasinnaanerlugit kikkuunersut ilinniartut.
Tassa
taakkuussappat ilisimatusarfissami tassani atuartussat? Imaluunniit qanoq.
Aamma assersuussivutit Savalimmiormiut namminneq imminnut pilersulereersut.
Aap savalimmiormiut ima qaluunaat systemiat atorluartigaat Danmarkimi
savalimmiormiut atuartut qallunaat SU-anit pisartagaqarput. Imaappoq uagut
ilinniartuutigut Danmarkiliaraangata maanngaanniit akilersortarpagut.
Kisianni savalimmiormiut imatut isiorput qallunaat naalagaaffiata
SU-aninngaanniit pissarsiaqartarput. Taanna ilumoorpoq.
Taamatut
Ilisimatusarfimmik annertuumik pilersitsiniarnermi annertoorujussuaq
atorneqartussaassooq tassa 8000 kvadratmeteri tikillugu. Nuup kommuniani
nalunngikarput inissaaleqinermut tunngatillugu maannakkut sanaartornissamut
pilersaarusiortut. Tassani inissat anertoorujussuit isumaqarpunga aamma
sipaarneqarsinnaagaluartut.
Taamaattumik
pingaaruteqarpoq taamatut maannakkut naliliinissami suut pingaartissavagut.
Atuarfitsialammik oqaluppugut. Aap Atuarfitsialak ingerlavoq. Kisianni aamma
suli annertoqaat Atuarfitsialap iluani aaqqitassat.
Piffissami
aggertumi Jakob Sivertseni nalunngilara Inatsisartuni matumani
siunnersuutigisaa toqqammavigalugu nunaqarfinni atuarfiujutigalutik
oqaluffiusut annertuumik aaqqitassaasut. Tamakku aamma aaqqinniarnissaa
tungitsinninngaanniit isumaqarpunga pingaaruteqartut.
Taamaattumik
una pilersaarut tungitsinninngaanniit imatut akerlerinngilarput kisinniliuku
aningaasartassai suminngaanniit taakku fondininngaanniit qulakkeerneqartussat
qanoq inissisimasut.
Uanga
nammineq nalunngilara Ilisimatusarfimmi samani inissaq qanoq annikitsigisoq. Aamma
immaqa arlallit nalunngikutsoorpaat. Annikittuararsuuvoq. Kisianni
ilimagineqassappat Ilisimatusarfissarsuaq taanna aallartippat taava
ilinniartut amerleriataassapput. Taanna
assorujussuaq amerleriataassapput. Taanna assorujussuaq takujuminaatsippara
maannakkut Ilisimatusarfimmi ilinniartut eqqarsaatigissagaanni atuartut immaqa
20-t aallartikkaangata qassit naammassisarpat. Imaanngilaq inissaaleqineq
takanani pissutasoq. Kisianni assigiinngitsunik pissuteqarlutik.
Illuatungaatigut
aamma iluatinnarpoq taamatut Ilisimatusarfissuarmut tunngatillugu
ilinniartitsisut siammasissumik atorluarneqarsinnaaneri.
Kisianni
eqqarsaatigilaariartigit, Inunnik Isumaginninnermut ilinniarfik atuarfik sooq
sinerissamut ajornanngitsumik nuussinnaanngilarput. Taamaalilluta maani
illoqarfimmi ilinniartut inissaaleqisut taava taakku aamma ikiorsinnaassavagut.
Ajornartoqanngilaq taamaattumik eqqarsarluaqqaalaariarta taamatut
Ilisimatusarfissarsuarmik aallartitsigata periarfissagut ilinniarfiit sooq
ataatsimoortissavagut.
Illuatungaatigut
oqaloriarluta Nuummut suna tamarmi katersuunneqarsinnaanngilaq aamma
sinerissamut siammartiterisariaqarpugut. Maannakkut tassa aatsaat
oqartariaqarpugut katiterinialerpugut ersarinnerusumik.
Sooq
Nunatsinni taamatut GrĝnlandsStatistik Nuummiissava, pisariaqarpa
Nuummiinnissaa? Aamma taakku assigiinngitsut tassaniittut uani
taakkartorneqartut. Pisariaqarpat Nuummiinnissaat?
Imaluunniit
eqqarsaatigalugu oqaatsinut taanna, oqaasileriffik aamma Nuummiittariaqassava?
Suna tamaavimmi Nuummiissinnaanngilaq, siammartiterisariaqarpugut.
Taamaattumik aamma uku assigiinngitsut Ilisimatusarfeqarnermut
eqqarsaatigineqartut ilinniarfiit assigiinngitsut taakkartorneqartut ukua
ilinniarfiunngitsut. Inerisaavik ilinniarfiunngilaq. Atuartitsinermunut taanna
imaattuusoq atortussanik sanaffiusartoq. Grĝnlandica, Landsarkiv, GrĝnlandsStatistik,
Sprogsekretariatilu toqqaannartumik ilinniarnermut attuumassuteqanngillat,
taamak oqassagaanni. Suliaqarput Namminersornerullutik Oqartussat iluanni.
Taamaattumik tungitsinninngaanniit taamatut aningaasatigut
qulakkeerisimannginnerit toqqammavigalugit uagut tungitsinninngaanniit una
iluatigigaluarlugu aningaasartai qulakkeerneqarsinnaappata
Naalakkersuisuninngaanniit soorunami taava uagut akuersaarsimassagaluarpugut.
Qujanaq.
Ruth
Heilmann, Siumup
oqaaseqartua:
Qujanaq.
Tassan uanga aamma soorunami isumaqatigaara suut tamarmik ilinniarfiit
Nuummiittariaqannginnerannik. Kisianni Nuup ilisarnaatigaa ilinniarfissuaq
aamma isumaqarpunga tulluarnerpaasoq Siumuminngaanniit aamma massakkut
pilersinniarneqartup Nuummiinnissaa aamma tunngavissaa akuersaarneqareerpoq
Nuup kommunianinngaanniit taamaattumik pisariaqarpoq Nuummiinnissaa.
Taanna
allanngortinneqarsinnaagunanngilaq uani tunngaviusumik pilersaarusiaq taamatut
aallaaveqarmat. Kisianni isumaqartigaara soorunami ilinniarfiit allat
eqqartorneqarsinnaapput illoqarfinni allaniissinnaanerat.
Atassut
oqaaseqarnermini inissaaleqineq allallu ajornartorsiuterpassuit
inuiaqatigiinni taakkarsorniarpai. Isumaqarpunga aamma uagut nalunngikkigut
Inatsisartuni suut inuiaqatigiinni ajornartorsiutaanersut. Uunga
illuatungilersuuttariaqanngillat massakkut pilersinniagaasumut
Ilisimatusarfimmut.
Tassami
oqartarpugut timiusaannaq inuup inuussutigisinnaanngilaa, aamma anersaakkut
piorsarnissarput kalaallit inuiaqatigiit pisariaqartipparput. Aamma
ilinniartussagut allanut nassiuttuaannarsinnaanngilagut nunanut allanut.
Pisariaqarpoq Nunatsinniinnissaat. Soorlu oqartoqarpoq IA-p tungaaninngaanniit
allanut aallaraangamik uteqqittartut taammaallaat 50%-ii.
Uagut
nammineq pisuussutigisavut aamma meeqqat inuusuttullu aamma Nunatsinni
massakkut ullutsinni pisariaqartippagut. Ullutsinni aamma suli annerusumik
pisariaqartittussaavagut. Taamaattumik maannakkut aallartinngikkatta qaquguuna
aallartinniartugut. Isumaqarpunga massakkut aallartittariaqartugut.
Aamma
Kattusseqatigiit aamma Atassutip nalunngilaat ilinniartut inissaannik
kolligianut 200 mio.-it angullugit akuerseqataanikuuvusi. Taamaattumik
tassuunakkut alloriartoqaqqinnissaanut aamma isumaqarpunga nukissaqaratta
taamatut aamma pilersitsiniarneq massakkut akuersaaripput. Aamma soorunami
allat puiguinnarneqassanngitsut nalunngilara massakkut siunnerfitsinnut
pilersitassanut eqqartuinitsinni.
Soorunami
ajornartorsiutit aamma allat aaqqinniartussaassavagut,
puiguinnarnavianngilagut.
IA-p
oqaaseqartua isumaqatigilluinnarpara Johan Lund Olsen, tassa annertuumik aamma
tapersersuilluni uani oqaaseqarmat. Ilumoorpoq savalimmiuni 1965-imili
pilersippaat namminneq aamma ilinniartitaaneq pingaartikkamikku. Aamma uagut
oqarpugut ilinniartitaaneq pingaartillugu. Aamma Atassut oqarpoq
ilinniartitaaneq pingaartillugu taamaattumik uani tukernersornerat uanga
assorujussuaq paasiuminaatsippara.
Aamma
isumaqatigaara IA oqarmat ataatsimiititaliami assigiinngitsut apeqqutit immaqa
akineqarsimanngitsut uani ilaasortat eqqarsaatigalugit tassani isumaqarpunga
ataatsimiititaliami eqqartoqqinneqarnissaa aamma uagut akuersaarsinnaavarput
soorunami.
Taavalu
naggataatigut, tassami. Isumaqarpunga tapersersorneqartariaqartoq una.
Kattusseqatigiit oqarput tapersersorlugulu tapersersornagulu
aalajangersimasumillu isummerniaratik. Isumaqarpunga pingaaruteqartoq
massakkut isummernissarput inuusuttortavut siunissaallu eqqarsaatigalugit.
Qujanaq.
Jonathan
Motzfeldt,
Naalakkersuisut Siulittasuat:
Ilumoorpoq
Siulittaasup eqqaasitsineratigut oqaatigineqarmat aamma eqqaamassagipput suna
oqallisigalugu. Godmand Rasmussenikkut oqaluttarfimmiikkaangata oqaluuserisaq
avungarujussuaq timmisarpoq utertikkuminaallillunilu.
Kisianni
Siulittaasup innersuussinera malillugu oqallinneq aallaavigisaa tunngavigalugu
ukiarmi Inatsisartuni maani qinnutigineqartut Ilinniartitaanermut
Naalakkersuisup aamma saqqummiinerani pappiarartassat agguaanneqarsimasut
takutippaat suliassat taamanikkut aningaasartassaanik aamma tunngaveqartumik
Inatsisartut akuerisaat tunngavigalugit aalajangernissamut tunngavissat
suliarineqarsimasut.
Ilaliussat
sisamat ilanngunneqarsimasut. Quianartutut tiguneqassappata ilannikkut aamma
ajuallaataassagaluarpalluunniit oqartariaqarpoq suliassat taamak angitigisut
suliarineqarsimasut ukiarmiminngaanniit maannamut aalajangernissamut
ilanngussat sisamat suliarujussuupput. Inuit qinnuigineqarlutik
paasissutissanik noqqaasut pillugit naammassiniarsimasaat.
Taamaalilluni
nutaarsiassaqanngitsumik oqarneq illariarnermik kinguneqassappat aamma
tupinnartuliaanngilaq. Suliassat tassaniittut annertuut
naammassiniarneqarsimapput. Aammalu tassaniittut Inatsisartut kissaatigisaat
najoqqutaralugit ilaliussat sisamat taamaalillutik aalajangernissamut
tunngavissat annertoorujussuit suliarineqarsimapput.
Aamma
akuerineqassappat, ullumilu taanna malunnarpoq amerlanerusut tapersersoraat
taava ukiuni tulliuttuni 2001 aamma 2002, 2003 aamma 2004 Universitets
Parkimut aningaasaliukkallatassat immikkoortinneqarsimaneri aamma
siunnersuutigineqarput.
Aamma
taallugu ilanngutilaassavara avataaninngaanniit aningaasalersuinissamut
tunngaviulluinnarmat Inatsisartuni maani ilassilluarneqarluni
tapersersorneqarluni akuersaarneqarnera. Taannalu ullumikkut pivoq. Naak
ilaatigut nalornisunik ilaqaraluartut. Kisiannili neriuppunga taakku
uniffigineqassanngitsut.
Soorunami
manna tikillugu atorneqarsimavoq aamma inuit ilinniagartuut Kalaallit Nunaata
avataanut nassiussortuarlugit. Aamma Otto Steenholdti isumaqatigisinnaavara
periarfissat nunanit sanilerisatsinnut Danmarkimuinnaanngitsoq Islandi
Savalimmiut aammalu Norgekkut suleqatigineranni aamma aqqutissavut
atorneqassammata. Aammalu taakku ingerlanneqartuartariaqarlutik.
Taanna
periarfissaq aamma atorneqassaaq. Aamma aserorneqassanngilaq. Kisianni
pingaarnerpaavoq Nunatsinni nammineq maannakkut pisussat ullumikkut
aalajangiiffigisavut.
Naalakkersuisunut
nuannersorujussuuvoq soorlu aamma oqaluttutta saqqummiussisutta Ilinniartitsinermut
Naalakkersuisup peqqissaartumik saqqummiutereermagu. Nuannaajallannaqisumik
Siumup oqaluttuata aamma taamatut Inuit Ataqatigiit oqaluttuata tassa Ruth
Heilmannip taamatullu aamma Johan Lund Olsenip tapersiinermikkut oqaasii
uani oqallisigisatsinnut tunngalluinnaqqissaarput. Taamaattumillu ullumikkut
maani qeqarluni oqaluttarfimmi perruuallannarlunilu aamma nukittuallannarpoq
inuiattut maannakkut ilinniarnerit angisuut avataaninngaanniit aajuarlugit
tikerartittuarlugit siunissami takorluuiunnaarluta nammineq uagut Nunatsinni
ilinniarnissaanut maannakkut periarfissinniaratsigit.
Tassa
inuianni ineriartortuni taanna killiffipput inuusuttunut qiimaallannartoq
Siumup oqaluttuatut oqaatigineqarluni inuiannullu kalaallinut
nakussatsiallannassalluni ilinniarfinni aamma maani Nunatsinni taamaattunik
periarfissiisoqassammat avammut aallartitsiuaannarata.
Taamaattumik
ullumikkut aalajangerneq Naalakkersuisut tungaaninngaanniit nuannaajallannarpoq
aammalu kajumissaataalluni avammut aningaasaateqarfinnit
paaseqatiginninniarnissami saaffiginninnermi maani inussiarnersumik
nuannersumillu amerlanerusunillu taperserneqarnera aqqutigalugu aamma
aningaasanik atorfissaqartinneqartunik ikiuussinnaasunillu nassaarniartoqassammat.
Taanna silarsuarmi sumiluunniit Universitetinik aamma suliaqartut
takornartarinngilaat. Silarsuarmi Universitetit pilersinneqaraangata
amerlaqisutigut Universitetini allani aamma suleqateqarnissat tunngavigalugit
ingerlanneqartarput.
Naggaterpiaatigut
oqaatigilaarlara inuiaat kalaallit maannakkut ilisimasassarpassuagut karsinut
toqqorterlugit ilaatigut uninngatitagut piffissat tamakkua qaangiunniarlik
Kalaallit Nunaani aamma.
Tamakkua
eqqartuleraangatsigit erniinnarluinnaq atuarfitsialak inissaqarnigut
allarpassuillu saanneqartarput. Inimi maani oqaluuserisassat
tulleriiaaneqarnerini tamaasa tikikkumaarpagut. Atuarfitsialaat inissaqarnigut
allarpassuillu.
Tamakku
tamarmik punktini allaniipput ullumiuna oqallisigigipput Nunatsinni
ilisimatusarnikkut ilinniarnikkut siunissatta qanoq ittuunissaa. Tassa
oqallisigisarput taamaattumillu taanna tunngavigalugu inuiaat kalaallit
pilluaqqusariaqarput landstingi amerlanerusoq maannakkut sapiissuseqarluni
nuannersumik tapersiimmat, taannalu uagut aamma nuannaarutigaarput.
Edvard
Geisler, Atassut:
Matumani
erseqqissaatigilarput partiit Kattusseqatigiit aammalu allat erseqqissumik
oqaatigimmassuk Ilisimatusarfeqarnerup piorsarneqarnissaa ataatsimilluunniit
assortorneqanngimmat. Atassummiit nalorninngilagut tamatumap qanoq
isummerfiginissaanut oqariartuuteqassalluta.
Pingaartitavulli
erseqqissumik matumani anitavut erseqqissaatigeqqillagut. Tassa sunaluunniit
aaqqinniagaq eqqarsaatigisaraangatsigu ilaatigut aaqqeqqaarnagu allanik
pilersitsisarnerup nassatarisartagai kinguneqartarmata aningaasartuutissanik
ujarleqqilertarneq taamaaliorniarsarivugut.
Eqqaasinneqarpugut
siunissamut isiginissarput pingaaruteqartuusoq. Siunissamulli isiginiartilluta
aana eqqamasariaqagarput toqqammavigisaa aaqqeqqaarsinnarlugu siunissaq
ornittassagatsigu. Pingaartitagut qaangiataaginnarneqassanngillat. Atassummit
erseqqissumik oqariartuutigaarput siunissami ilinniartuutigilerumaagassagut
Ilisimatusarfimmiittussat pitsaasunik toqqammaveqarluta
aaqqiivigissagutsigit taava aamma avatangiisaat qiviaqqaartariaqarpagut.
Ilinniarluarsimasortagut
ima aaqqissuussiffigissagutsigit Ilisimatusarfimmi naammassiguit
atuarfipalaannguanut atuartitsiviusussanut iserluarina tikilluarinalu taava
equngasumik aaqqissuussisimassaagut. Atuarfiit massakkut pigisagut ilaat ima
oqorsarnerlugaatigaat solarinik tusindtilikkaanik literinik atuiseqqaarlugit
aatsaat naammaginartumik atuartut atuartinneqartarput.
Tamakkuunerlutik
nipilersoqataannginnersut matumani aaqqiiniarnitsinni. Oqaluttoqarpoq
ajornartorsiutit inissaqarnermut atuarfitsialammullu
attuumassuteqartuttaputartuunneqassanngillat naamik. Iluarsisassat
iluarseqqaarlugit tullianut ikaarsaartassaagut.
Siunissami
eqqarsartilluta kingumut qiviarnissaq aamma pisariaqartarpoq. Ukiut 50-t
matuma siornatigut ilinniartuutigisartakkagut ukiuni sisamani
Danmarkimiittarsimapput allaat angerlarnissaminnut periarfissaqartitaanatik.
Ilaquttaminnik artornartunik atugaqarlutik pisoqaraluarpat
angerlarsinnaanngillat pilliuteqartarnerat, pilliuteqartarsimanerallu
massakkumut inerititaqarpoq. Allaat maani Nunatsinni ilinniarsimasuutitta
ilaat isumalluutinngorsimallutik iluaqutaasut.
Assersuummik
taasilaarlanga Kĝbenhavnip universitetiani inatsisilerituutut atuartut
eqqarsaatigiinnarlugilluunniit maani Nunatsinni atofissaqarteqisagut
eqqarsaatigigutsigit savalimmiormiut 50-t universitetimi ataasiinnarmi
inatsisilerituutut atuarput.
Uagulli
taamatut suaartartilluta naak tamakkuninnga isumalluutigisatsinnik
aaqqissuussisimanigut oqartariaqarpunga, naamik. Ajuusaarnarpoq.
Ilinniarfiit eqqartorneranni tunngavilersuutigisassat assigiinngitsut
aaqqittariaqarpagut ilinniarfiit ilinniartuutigisassallu atugassaat eqqartorneranni
naqqaninngaanniit aaqqissuussisariaqarpugut.
Inuiaqatigiit
imminnut tatigisut pilersissagutsigit aamma tamanna eqqaaneqarpoq kikkut
tassani pilersinneqassappat imminut tatigisunngorlugit. Tassalu meerartagut
toqqissisimasumik atugaqartikkutsigit aatsaat imminnut tatigalutik
pissapput.
Suminngaanniit
aallartissagutta sanarfisassagullu eqqarsaatigissagutsigit tassaapput matumani
imminut tatigisassatut pilersitassagut tassa meeqqat. Nunatta siunissai
taakkua pitsaasunik avatangiiseqarsimassagunik taava imminnut tatigalutik
sassartaarsinnaassapput. Tassa Atassumminngaanniit tamanna nalornisiginagu
oqariartuutigisarput.
Eqqaasitsissutigeqqillara
Ilisimatusarfimmik pilersitsinissaq akerlerinngeqaarput. Tamannalu
angujumaaripput qularnanngilaq. Kisianni inuiaqatigiittut pisariaqartitagut
tulleriiaassagutsigit isumatusaartariaqarpugut.
Tamannalu
qularutiginngilara partiinik Kattusseqatigiinnit aammalu allanit
isumagineqartoq. Isumatusaarneq inerititaqartarpoq. Isumalluarnerullu
sanarfisassagut tunngavilersussavai. Taamaattumik Atassut
oqaatigineqareersutut pingaartitsivoq aamma ilinniartitaanerup iluarsateqqinnissaanut.
Tassa
uagut Atassumminngaanniit pingaartillugu oqaatigisartagarput. Suleqataassaagut
kisianni isumatusaarluta pissaagut. Qujanaq.
Godmand
Rasmussen, Atassut:
Kialunniit
tusarsinnaasut allamut sangutitsinngivilluni nalilersinnaavaa uani
oqallinnermi oqallisigisaq tassaavoq Ilimmaq taanna. Erseqqissalaarlara
Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaaseqarnermini Siumut IA-lu taavai. Kisianni
paasisimanngilat partiini ataatsimilluunniit aamma Ataviitsumit
akerlerineqanngilaq taanna Ilimmaq. Kisianniuna piffissaq ullumikkut
nallersorinngikkipput tassumap aningaasaliiffigineqarnissaa. Aningaasanuku
massakkut eqqartorivut.
Qaqutigorsuaq
nuannaajallatsinneqartarpugut, oqaatsinnut Naalakkersuisut Siulittaasuat
ataqqinartoq nuannaajummertipparma oqaravit oqaluttarfimmut qaqigaangama
avungarujussuaq timmisutut ittartunga.
Oqaasinnaaqarpoq
politikerigooq ungaannaq isigisuunngitsoq pissutsinut tapitsuusarpoq. Anersa
taamaattunut ilaakulassimannginnerpunga. Ullumikkorpiaq
assortuutigineqarsinnaanngivippoq Nunatsinni ajornartorsiutinik angisuunik
atugaqarpugut aamma siunnerfitsinni tuppallersaatigineqarsinnaanngilaq
inuusuttut Danmarkimut utinngitsoortarnerat uani eqqartorneqarneqarmat
50%-imik.
Ilumoortoq
uaniissorivara ilinniartortagut inissaaleqineq pissutigalugu qassimmitaava
utinngitsoortarpat. Aamma inuit pikkorissut qinnuteqartut tusartarpagut.
Ilaatigut inissaaleqineq pissutigalugu atorfinnik tunineqanngitsoortartut.
Tamakku
isumaqarpunga ukiorpassuarni kalaalinngorsaanerup ingerlatsinneqarnerani
eqqartorneqarsimasut. Namminersornerunittami isumaa taamaanngimmat.
Namminersornerulernialeratta neriorsorneqarpugut ingerlassinnaassagut tamaasa
uagut sapinngisarput tamaat naapertorlugu taakku tiguniarsariniarigut.
Ullumikkut
uagut Atassumminngaanniit erserserusutarput aajuna qassissanik taanna
uangaanniit oqaluttarfimmiit atussavarput. Atassut tukernersunngilaq
tapersersorparput taanna kisianniuna piffissaq massakkut
nalliussorinngikkipput.
Isumaqarpunga
taanna eqqarsaatigilluaraanni paasisariaqartoq tunngavilimmik Atassut saqqummiussimmat.
Akerlerineqanngilluinnarpoq, angujumaarparput. Kisianni massakkut killiffipput
taamaatsillugu ingerlariaqqissalluta taamak akisutigisumik nukissaqanngilaq
Nunarput. Qujanaq.
Johan
Lund Olsen, Inuit
Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Qujanaq.
Siullermik Naalakkersuisunut soorunami qutsatigeqqaartariaqarparput taamatut
uagut inassuteqarnerput tassa Ilimmarfiup pilersinniarneqarnissaanut
alloriaqqittariaqarnermik saqqummiussinerput taanna
Naalakkersuisuninngaanniit aamma ilassilluarneqarmat.
Kisianni
soorunami pakatsilaanngitsuunngilagut ila pakatsingaaqaagut partii alla maani
Inatsisartutut maanna illuatungiliuttutut inissisimasoq taamatut
akerlilersuiniarmat. Kisianni akerlilersuiniarnerminni
tunngavilersuutigisaat taakkua ila annikippallaaqaat. Kimeqanngillat taamatut.
Oqartariaqarpugummi, tasami aamma eqqaamaniarpara Atassut
Naalakkersuisooqataagallarmat, tassa qinigaaffiup matuma siorna
Kultureqarnermut Ilinniartitaanermullu ilageeqarnermullu
Naalakkersuisoqarfimmi oqartussaaffik tassa Naalakkersuinikkut oqartussaaffik
namminneq tigummisarivaat.
Taamanili
una ullumikkut aaliangiiffiginiagassarput taamanili taakani pisortaqarfimmi
aammalu Naalakkersuisoqarfimmi suliniutigineqassallutik
eqqartorneqartalereerput.
Taamani
pimoorussisut pimoorussisisut tassaapput Daniel Skiftep maannakkut siulersugai
taamani Naalakkersuisutut aamma inissisimavoq.
Taamani
apersuuserneqanngilaq aamma Atassutip tungaaninngaanniit akissaqarnersut
imaluunniit akissaqanginnersugut. Oqaluttoqarpoq akissaqartariaqarpugut.
Taamaammat uani tunngavilersuutigineqartut illuatungaaninngaanniit
paasiuminaatsupilussuupput.
Aamma
aningaasat eqqartortillugit Inatsisartut aamma eqqaamasariaqarpaat
sanaartugassanut atugassanut suli agguaanneqanngitsunut tassa udisponeret anlĉgsmidler
ukiaq aningaasanut inatsisissaq suliarigatsigu tassani maani inimi
aalajangerneqarmat katillugit 76 mio. kr.-it uunga Ilimmarfimmut
atorneqartussanngorlugit saqqummiunneqarnikuusut taakkua illuartinneqassasut.
Taakkua
katillugit 76 mio. kr.-inik naleqarput tassa maannakkut konto pingaarnermi 80
00 00-imiipput. Kisiannili ilumoortoq tassa aajuna, aningaasalersuisussat
Nunatta avataaneersut taakkua aamma aalluttussaassavagut. Kisianni tassani
pingaaruteqarnerpaat tassaavoq Inatsisartut aatsaat maani tunngaviusumik una
suliaq upperalugu qularnata aatsaat avammut nalunaarutigisinnaagutigit taava
takkussuutissaqqaarput avataaningaanniit aningaasalersuerusuttut.
Misittagaqareerpugut,
ila misittagaqareerpugut. Pinngortitaleriffik assersuutissat kingulliit
ilagivaat. Avataaneersunik aamma aningaasalersuisoqarpoq. Annertuumik
Inatsisartut maanngaanniit aalajangeratta taanna upperivarput. Taanna
ingerlakkumavarput, qulanngilagut avataaniit aamma inuiaat kalaallit
soqutigineqarput.
Aamma
ajornartorsiutivut qaangerusullugit ilungersornitsinni
tapersersortissaqarpugut. Taamaammat soorunami pakatsinaqaaq pingaartumik
illuatungiliuttut uani akissaqannginnerarluta taamatut saqqummiussuimmata.
Akissaqartittariaqarpagut Nunatta nammineernerulernissaanut aqqutissatuaammat
ilisimasaqassutsip annertusarneqartuarnissaa. Ilinniartitaanerup nukittorsarneqartuarnissaa.
Taamani
Atassut taakani Naalakkersuisoqarfimmi tigumminnimmata taakkua aamma oqaatsit
atorpaat. Massakkut mumillutik uani iliorput taamaammat neriuppunga Atassut
partiip siulittaasuata tamanna nassuiarsinnaajumaaraa suna pissutaanerasoq.
Tassa ilaanni imaaginnalersaramik tusaqqusaaginnavillutik maanngaanniit
tunngavilersuutissatik eqqarsaatigilluanngiivillugit asuli aamma
oqalulersarput.
Taava
aamma illuatungiliuttup aappaata oqaaseqartuani immikkut aamma
oqaaseqalaarlunga eqqaamaqqulaassavara ilisimasaqassuseq aatsaat
annertusarneqarsinnaammat ilisimasanik katersuiuartut. Assersuutigiinnarlugu
naatsorsueqqissaartarfimmi sulisut, Grĝnlandicamiittut,
Katersugaasivimmiittut ilinniarfinni assigiinngitsuni ilinniartitsisunik
suleqateqartikkaangatsigit ataatsimoorfissaqartikkaangatsigit aatsaat tassani
ilisimasaqassuseq annertusarneqartarmat.
Ilisimasaqassuseq
tassa taanna uani pineqartoq annertusarniarneqartoq ilisimatusarneq pineqarpoq.
Annertusarniarneqartoq ilinniartuutitsinnut tunniukkumaneqartut Ilimmarfik
pilersinneqarnera aqqutigalugu.
Taamaammat
pakatsinarpoq tamanna Mogens Kleistimit ilisimaneqarsimassanngippat. Tassami
nalunngilarput aamma Ilisimatusarfimmi atuallatsiarsimasutit.
Tassa
eqqaamaqqussavarput Inuit Ataqatigiinninngaanniit uani aalajangernissatsinnut
tassa pingaarneq tassa unaavoq. Ilinniartut ataatsimoorfissaat annertunerusut
ilinniartussanut piinnarnani kisiannili aamma ilinniartitsisussanut
kajuminnerulersitsisussat. Tassa tamatumap aamma kingunerilersussaavaa
ilinniartut taamaatiinnartaranerannut taanna illuatungiliutissammat. Aammalu
ilinniartitsisut taarseraannerujussuannik aamma
illuatungilersuisussanngussammat.
Eqaatsumik
nukiit atorneqarsinnaalissapput ilisimasat pitsaanerusut, inuiaqatigiinnullu
iluaqutaanerusussanngorlugit katersorneqarsinnaanngussapput.
Taamaammat
aamma pakatsinangaarpoq tamakkua isiginngitsuusaarlugit maani akerliuniartoqarmat.
Ila eqqaamamaniartigu nammineernerorusunnerput maani Inatsisartut
tamarmiulluta Inatsisartuni partiit tamarmiulluta aammalu Kattusseqatigiit
aallaat peqataallutik Namminersoneq pillugu isumalioqatigiissitat
suleqataaffigalugit nammineernerunissarput noqqaassutigivaat.
Nammineernerunissatsinnut
aqqutissatuarivarput ilisimasaqassutsip ilisimatusarnerup pikkorissartuarnerup
ilinniarluarsimanerup annertusasavigineqarnissaa. Taamaammat
ataqatigiinnerulaartumik aamma tunngavilersuuteqartarniaritsi.
Josef
Motzfeldt,
Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq:
Ilaatigut
oqaluuserisap matumap ingerlanerani oqaluuserineqartut ilagivaat
iliuuseriniakkap aappaata iliuusissap aappaa mattuttariaqanngikkaa.
Aningaasartai
oqallinnermi matumani qularineqarpata Inatsisartut suliareriikkatik ilaatigut
ilaannakuugaluartumik ukiuni pingasuni tulliuttuni amigarigunikkit
ataatsimiititami suliareqqinnissaanut tamakkua qanorluunniit
annertutigisumik misissorumagunikkit Naalakkersuisut tamatumunnga
peqataassapput.
Aamma
Ilisimatusarfissap allanillu ingerlataqarfissap suliffissarsuup taassumap
naammassiguni ingerlanneranut aningaasartutit qanoq ikkumaarnersut aamma
ilanngullugit qularnanngilaq paasissutissiisutigineqareersinnaapput.
Tassungalu sanilliuttariaqassasut qularnanngilaq tassaavoq ullumikkut
simmakalaarlugit ingerlassiviit taakkua ingerlanneqarneranut aningaasartuutaasoq.
Tamakku sanilliuttariaqassapput.
Ilaatigut
oqaluttut kingulliip ilaata oqaatigivaa Namminersornerulernialeratta
neriorsorneqartugut ima imatullu. Namminersorneq uagut Inuit
Ataqatigiinninngaanniit Naalakkersuisuninngaanniit aamma paasisarparput
inuiaat piumasarisaattut inuiaat akuerisaattut.
Neriorsuutit
tassani pineqanngillat. Siunissami inuiaqatigiit takorluuinerat taamanikkut
pineqartoq toqqammaviuvoq, 70-ikkut naajartulernerani
Namminersornerulernissaq oqaluuserineqarmat.
Inatsisartut
ataatsimoorfigisariaqaraluagaattut takorloorsinnaasara tassaavoq inuiaqatigiit
periarfissaasa iluannik tamakkiinerpaamik ilivitsunngortinniarnissaat. Tassa
nunap Inatsisartuisa ilungersuuttariaqagaat.
Meeqqat
atuarfiinik iluarsaassineq ukiuni tulliuttuni 15-nik aningaasartalereerlugit
piareerpoq. Naalaakkersuisut ukiunut marlunnut pingasunuinnarnut
pilersaarusiorneq unitsippaat suliassaq nalunngilarput qanoq annertutigisoq.
Ukiuni tulliuttuni 15-ni iliuuseriniakkagut Naalakkersuisuni oqaluuseraagut. Mia.
pallillugit akeqarput.
Ullumikkut atuarfinni iluarsaassassat naak Inatsisartut akuereriigaat 105 mio. kr.-inik nalillit. Aningaasartalereerlutik ilaatigut ingerlanneqareerput. Kisianni ukiuni tulliuttuni 15-ini meeqqanut atuarfigissaaneq naammassinissaa tikillugu utaqqeqqaassagutta ilaatigut oqaatigineqarmat iluarsisassat iluarseqqaarlugit ingerlariaqqittassaagut.
Taava imaappoq ukiuni 15-ni tulliuttuni meeqqat atuarfigissaaneq naammassitserlugu meeqqat atuarfiini inersimasunngorlutik GU-ni naammassisut pitsaanerusunit ullumikkorninngaanniit periarfissinnissaat utaqqeqqaassavarpunngooq.
Immaqa tamatumunnga assersuutissaqqissinnaavoq Aalisarnermut Inuussutissarsiuteqarnerput piorsaaniarlerpugummigooq, taava ukiut 15-it perusuttut umiaasaarartaartorput pisortanik ikiorneqarlutik imaluunniit namminneq katersaminnik. Ukiut 15-it qaangiuppata angallatitaartoreerpata taava tuniusassiorfissaat sanalissavagut.
Inuiaqatigiit ataasiinnavimmik aallutaqartillugit ingerlassinnaanngilagut. Meeqqat atuarfiini aningaasartassai qularnanngitsut isumaqarpunga Inatsisartut qularnaarsinnaagaat. Taakkua ilaat ukiuni agguataarlugit inuusuttut inuusuttortatta periarfissaat pitsaanerusumik atuinissamut piareersimavugut.
Oqartoqarsinnaanngilaq illugissaneq kisiat ukiuni naammassinissaata tungaanut naammasseqqaarniartigut. Taavami atuarfigissaanerit, taavami inaallagissat aqqutai erngup aqqutai iluarsagassat taakkua aamma uninngatiinnaqqaassavagut. Inuiaqatigiit ilivitsuutinniaraanni susassaqarfigut Inatsisartut tamakkerlugit ataatsikkut ingerlanniartariaqarpagut periarfissatta iluini.
Allaffeqarfiit kisimiillutik ingerlasinnaasut siammartinnissaat siulersuisuinut selskabet siulersuisuinut saqqummiutissallugit taanna piuminarsinnaavoq. Kisianni matumani erseqqissartariaqarpoq Naalakkersuisuninngaanniit tassaavoq ukiorpanni minnerunngitsumik ukiuni kingullerni siutivut ameerlugit immitsinnut oqaluffigivugut Inatsisartut Namminersornerullutik Oqartussat ingerlatsinerminni aningaasartuutaat annikillilerniartariaqartut.
Annikillilerniarlugit siammakalaartitsinata ajornanngippat imminnut sunniivigeqatigiissinnaaneq ilinniartitsinermi ilinniartitsisunik atueqatigiissinnaaneq, paarlaateqatigiiarluni imminut sunnerluni ilinniakkanik pitsaanerusumik angusaqarsinnaaneq, sapiunnanngitsunik perusuttuni inerititaqarsinnaaneq matumani siunnerfiupput.
Illutassaannaat isumaginagit atuarfitsialammik sulisoqarnissaa Inatsisartut uparuagannaarisarpaat. Illutaannai pinnagit. Massakkut illutaannai nipaarutigineqarput, massakkut oqaluuserineqarput matumani. Illutai iluarsaanniarsarivagut kisianni imarisaa puigussannginnatsigu imarisasanik isumaginnittussat ineriartortunut nutaanut siunissami tunioraasussat pitsaasut pigerusukkatsigit.
Isumaqarpugut Ilisimatusarfissamik pitsaasumik katersugaatinillu assigiinngitsunik ataatsimullu samminniffissanik pilersitsiniarneq ilungersoqatigiiffigisinnaasariaqaraluaripput. Tamannalu Naalakkersuisut aamma ataatsimiititami sulinissatsinni Inatsisartut ataatsimiititaani sulinissassinni kaammattuutigerusupparput.
Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:
Taava tullinnguuttoq Mogens Kleist pingajussaanik, pingajussaaniilerami naatsunnguamik. Taanna oqaatigilaassavara tassa matumani malittarisassat malillugit oqaraangatta naatsunnguamik oqaraangatta annerpaamik 2 min.
Mogens
Kleist,
Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:
Tuusip
aamma Juaap allaanngiivipput oqaluttut suna tamarmi uninngasoq.
Ilisimatusarfeqareerpugut, ilinniarfiit pigereerpagut illu sanareerparput
piupput imaanngilaq sananeqarsimanngitsut. Aamma Juaat oqarfigissavara
takanani atuarnikuuvutit nalunngilat. Pioreerput tassakkua. Imaanngilaq taanna
sananngikkutsigu suna tamarmi nakkaatissasoq nammineersinnaanngitsugut.
Ukiut
qassit naaminersornerunerput ingerlapparput Motzfeldtimut Ruthimullu
oqassuunga nalornisugunngooq nalorninngilagut uani oqaluttarfimminngaanniit
oqareerpugut aningaasartassai qulakkeerneqanngippata ukiut pingasut sisamat
tallimalluunniit qaangiuppata Naalakkersuisuulluta taamatut aningaasaqanik
qinnuuluulerussi taava oqaaserisimasagut eqqamaniarisigit.
Namminersorneq pillugu ataatsimiititaliaq eqqartorneqarpoq. Aap imaappa tassa taanna kisimi aalajangiisuussussaq. Naamik. kolligianut tunngatillugu una attuumassuteqanngilluinnarpoq kolligianut tunngatillugu Ilimmarsarfimmut tunngatillugu. Ukioq kingulleq taakkua Inatsisartuni eqqartoreernikuuvagut. Taamaattumik akulerunniarneqassanngillat taakku immikkoorluinnarput. Taamaattumik qallunaat oqaaserisartagaat oqaatigissavara, "man kan ikke sĉlge skindet f'ĝr bjĝrnen er skudt". Qulakkiissallugit taakku aningaasat 70 mio.-it sinnerlugit aningaasat taakku pissarsiarineqarsinnaaput. Taakkunannga immaqa 40 mio.-it pissarsiarineqarpata sinneri kiap akilissavai?
Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:
Taava tullinnguuttoq Augusta Salling, pingajussaaniilerami aamma naatsunnguamik. Tulleriumaarpaa Daniel Skifte
Augusta Salling, Atassutip oqaaseqartua:
Qujanaq. Tassa ilaatigut Johan Lund Olsenip Atassummut uparuartuutigisaanik tassalu annikippallaaqaaq kimeqanngillat. Tassa uagut pingaartillugit misissoqqaartariaqartutut aammalu nalilersoqqaartariaqartutut isumaqarfigilluinnakkagut. Aamma taakkua aalajangiusimavagut. Aammalu ataatsimiititaliani uumap suliap ingerlateqqinnissaani tamakku neriuppunga aamma partiit Kattusseqatigiit aammalu attaviitsut, aah, usi ataaviitsoq ilaanngilaq tassani. Kisianni ilaasortaasut tamarmik ukua misissorneqarluinnartariaqartutut nalilersorneqartariaqartutullu eqqartukkagut suleqataaffigilluarlugit aamma paasisaqarfigerusullugit ilaaffigissagaat.
Aamma tamakkuupput ilissi ukiarmi maani ataatsimiittarfimmi qaammatit arfinillit matuma siornatigut kissaatigisasi qulaajarneqassasut suliuku uagut taakkua naammaginartumik paasisaqarfiginnginnatsigit malersorigut.
76 mio.-it ilimmarfimmut siorna ukiakkut immikkoortissimavagut. Kisianni aatsaat maani akuerineqassappat taamatut aamma allagartaqarput. Uani upernaakkut ataatsimiinnermi saqqummiunneqarnerani nalilersoqqinneqaqqaarluni akuerineqassappat. Taamaappat imaappoq suli parnaaruteqqassapput taakku aningaasat.
Taamaattumik taanna periarfissajuassaaq asuli oqalulersarnerarluta taavalu tusaqqusaaginnarluta pisarneraluta pilertarnerarluta Johan Lund Olsenip maani oqarnera uanga tuffissaaleqitittorujorujussuuara. Imannallu oqaannarusullunga siorna ukiakkut aamma ilissi akerliungaarpusi pissutsinut taakkununnga. Paasisaqaqqaarusullusi akuerineqaqqunagu massakkut 180 gradenik kaajallassimavusi.
Pingaangaarmallu pakatsingaangaarlusi partiit ilaat akerliulersimammat. Uagut ukiarmili akerliuvugut nutaarsiassaanngilaq tamanna ukiarmili ukunnga massakkut ukiumi uani pilersaarutip aallartinneqarnissaanut akerliuvugut. Oqarluta tulleriiaarineq ingerlanneqartariaqarpoq pingaarnersiuineq ingerlanneqartariaqarpoq.
Daniel Skifte, Atassut:
Qujanaq. Aallaqqaammut oqaatigissavara qaqininnut peqqutaammat ilaatigut IA-p oqaluttuata Atassut saassuterujussuarmagu, aammalu ilaatigut siulittasuat saallugu, pisussaaffigigakku oqaaseqatsiallassaanga. Siullermik kukkunerujussua naqqeqqaassavara.
1995-iminngaanniit 97-ip tungaanut Atassut Naalakkersuisooqataagami Ilisimatusarnermut tunngasoq akisussaaffiginngilaa. Eqqaamalaaruk taanna Marianne Jensenip iluaniimmat. Taamaattumik Atassut pisuutilluguluunniit taamatut oqalunnera eqqunngilaq. Kisianni soqutigeqaarput pillutalu pillut qujanartumik Naalakkersuisut Siulittaasuata pisussaaffimmisut atuarfeqarfiup iluanut inissimmagu tamanna nuanneqaaq.
Akerlerinngilluaasarparput taamaattariaqarmammi. Taanna kukkullatsiarneq paasilaallaqquara. Siulima oqaluttup 180 grademik IA-p mumeriataarnera qaammatit arfinillit ingerlanerani taanna annertuuliuutigissanngilara oqaatigineqareerput ippassarpiaq IA qanoq oqalussimanersoq atuarakku taamatut oqarnissatsinnut tunngavissaqarpugut.
Oqaluttuaq allaaneruinnarpoq ukiarmi allaavoq, maannakkut allaavoq. Tassa nutaarsiassartaa. Aammalu isummap 180 grademik kaajallannera.
Taamaattumik apeqqutaaginnarpoq kikkut muminnersut uagut muminngilagut uagut ukiarmili taamatut oqarpugut. Qalleqqissaassanngilanga taavali aamma isumaqarpunga pissusissamisoortoq oqaatigissallugu Naalakkersuisut Siulittaasuata Kalaallit pilluaaqquai tamanna ajunngilaq pissusissamisoorpoq eqqaasilaaginnassavara uannga. Maannakkut Katuamik ateqartoq pilersinnarneqalermat Nuup Kommunia 20 mio.-inik Namminersornerusut 20 mio.-inik Avannaamioqatigiit 20 mio.-inik aningaasaliisussanngormata taava taassumap iluaniippoq ullumikkut siunnerfiup ilaa tassa Grĝnlandicap titartareerluni ilassaa.
Kisianni aningaasaliissutit annikippallaaqimmata taanna peerneqarpoq Katuaminngaanniit. Taamaattumik taanna nutaarsiassaanngilaq uunga ilanngunneqassammat soorunami tunngaviatigut uagut ajorinngilarput. Oqarnerup iluani paatsoorneqarsinnaasumik oqartoqarpoq. Grĝnlandica ukiuni kingullerni minnerpaamik arfineq marlunnik pilersaarusiugaavoq.
Taavalu ukiuni aggersuni ajunngitsumik inissinnissaa soorunami Atassutip peqataaffigingaassavaa. Una tassunga atasumik oqaatigissavarataamanikkut 60 mio.-eqartussaagaluaq 100 mio.-eqalermat.
Aamma eqqaaqqajaanarpoq Nuummi timersortarfissarsuaq Inatsisartunut pinngikkaluartoq 35-niit 100 mio.-eqartussanngormat.
Kisianni taanna pinnagu oqaatigissavara erseqqissaatigalugulu nalersuinermi Atassut peqataangaassaaq nalersuisussallu tassaapput maannakkut isumaqatigisassavut, tassalu Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq kiisalu Atuartitaanermut Ataatsimiititaliaq. Tassani nalilersuisuunissaq Atassutip peqataaffigingaassavaa. Taanna qularineqassanngilaq.
Hans Enoksen, Siumut:
Naatsuarannguamik. Siullermik nuannaarutigaara Siumut IA-lu isumaqatigiilluarlutik Ilinniarfimmik pilersitsiniarmata. Tassami taanna Nunatsinni annertuumik pisariaqartinneqarpoq. Naak ilaatigut annertuumik atugarliuutit soorlu inissaaleqinerit suliffissaaleqinerit allallu ingerlanneqaraluartut.
Taamaakkaluartoq
piumassuseqarfigisariaqarparput innuttaasut maani ilinniarluarsimasut
pilersinneqarnissaannut ullumikkornit suli annertunerusumik
akiliuteqassalluta. Akissaqanngilagut
ullumikkutut ingerlaannassalluta. Akissaqanngilagut uagut nunaqarfinni
ilinniarsimasunik amigaateqartuarluta inuunissatsinnut.
Isumaqarpunga
aningaasat aporfigineqariaqanngitsut. Apeqqutaaginnarpoq qanoq piumassuseqartigisugut
taassumap aaqqinniarnissaanut. Ukiumut 5 mia.-it massakkut kaajalukaartippagut. Apeqqutaaginnarpoq
kikkut massakkut qanoq piumassuseqartiginersut ajornartorsiutip taassumap
aaqqinniarnissaanut.
Isumaqarpunga
meeqqat atugaat pitssanngorsarneqassappata avatangiisinut pitsaasumik anillariarnissaminnut
ineriartortinneqassappata ilinniartitsisussat taakku pitsaanerpaamik
atugaqartinneqarlutik aamma ilinniartinneqartariaqartut.
Nuummut
katersuutsitsineq tamikkiisumik uanga tunngaviatigut isumaqatigisarinngilara.
Kisianni taamaakkaluartoq takusinnaavara tassuuna iluaqutissartaqartoq.
Qanorluunniit akerleriniartigigaluarutsigu allatut ajornaqaaq inuit
atorsinnaasagut tamaasa atortariaqarpagut.
Ullumikkut
ilaatigut Atassumminngaanniit oqaluttut oqarput nukissaqarfiginngilarput
pilersitsinissarput. Nukissaqarfigisariaqarparput, nukissaqanngilagut aamma
akissaqanngilagut ukiuni 20-ni utaqqinissatsinnut.
Kinguaassavut
aamma kinguaavut tamatta pitsaasumik atugaqartikkusuttarpagut. Taakkulu
pitsaasumik atugaqarnissaat anguniassagutsigu massakkut uagut
pilliuteqartariaqarpugut ullumikkornit ajornerusumik taakku
atugaqassanngippata.
Taamaammat
tupigusuutigilaarpara Inatsisartunut ilaasortarpassuit taanna merserusunneq
akileerusunnginneq aningaasanik sipaarniarneq annertuumik aallaavigalugu
ilinniartitaanerup pitsanngorsarneqarnissaa killilerniarlugulusooq oqaluttut.
Isumaarpunga akissaqanngitsugut taamaaliornissatsinnut. Ataatsimoorluta
nukivut kivinniartigit taamaalippat ullumikorninngaanniit atukkagut
pitsaanerungaartut pilersissinnaavagut. Qujanaq.
Mikael
Petersen, Siumut:
Tassa
assortuussutigineqarunanngilaq Ilisimatusarfeqarfissap pilersinneqarnissa
siunissami. Massakkullu Ilimmarfimmik taaguuserlugu Naalakkersuisuninngaanniit
Inatsisartunut saqqummiunneqartoq. 1990-ikkulli aallartilaartut
Naalakkersuinikkut suliaqartugut taanna oqallisigilerparput.
Ilami
oqaatigisinnaavara uanga Siumukkunni siulersuisuunerni 80-ikkunnili
eqqartulerparput. Oqallinnerit annertoorujussuit ilutsinni pisimapput aammalu
alloriartarnerit annikitsunnguit pisarsimallutik. 1993-imi maani
ilinniartitaaneq pillugu isumasioqatigiinnermik tunngaveqartumik immaqa
ersarinnerusumillu paasiuminarnerusumillu saqqummiunneqarpoq isuma.
Taamanikkullu
takorloorneqanngikkaluarpoq massakkut isikkoqarluni Inatsisartuni
aalajangiiffigisassanngorluni saqqummiunneqarumaartoq 1998-imi
Naalakkersuisut taamanikkut Naalakkersuisuusut aalajangerput imatut
isikkulerlugu pilersaarusiornera aallartissasoq. Tassalu taannarpiaq aamma
Danialiup peqataaffigaa Aningaasaqarnermut taamanikkut Naalakkersuisuuvoq.
Uanga
aamma taamanikkut Naalakkersuisunut peqataavunga. Ineriartoqqissimavoq
Naalakkersuisoqarfinni ingerlanneqarluni. Suleqatigiissita assigiinngitsut
atorlugit sulisillugit, ila suliarujorujussuaq massakkut naammassineqarpoq.
Ukiarmi
Inatsisartut ataatsimiinnitsinni aningaasanut inatsisissaq suliarigatsigu
uanga nammineerlunga finansudvalgemi ilasortatut peqataavunga.
Naalakkersuisut saqqummiuppaat 2001-imut aningaasanut inatsisissamut
ilanngullugu quppernerit ikitsunnguaannaat eqqaamaniarpakka marluk atorlugit
ilisimatusarfeqarfissap pilersinneqarnissaanut aningaasaliissutissat
Inatsisartunut isummerfigeqqullugit.
Tamatta
eqqaamassavarput ukiarmi qanoq annertutigisumik aamma taanna
qassiiliuutigigipput partiini aammalu maani inimi eqqaamaqqissaarpara imatut
Inatsisartuni aalajangertugut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap
isumaliutissiissummigut inassuteqaataa naapertorlugu Naalakkersuisut
qinnuteqaataat taakkua konto 90-imut nuunneqassasut taamaalilluni
tassaniikkallassasut Naalakkersuisut pilersaarusiamik ersarinnerusumik
tunngavilersuaalluarnerusumik annertunerusumik Inatsisartunut
paasissutissiisumik saqqummiinissaata tungaanut.
Aammalu
Inatsisartunut piumasarineqarluni 2001 Naalakkersuisut Inatsisartunut
saqqummiissasut siunertaralugu Naalakkersuisut saqqummiussassaat
akuerineqarsinnaassappat. Taava taakku aningaasanut inatsimmi Naalakkersuisut
qinnuteqaataat taamaalillugit atugassanngortinneqarsinnaanerat
siunniunneqarsinnaaqqullugu.
Massakkullu
Naalakkersuisut taamaaliorput. Sulisimapput paasissutissarujussuarnik
Inatsisartunut tunniussaqarput aningaasalersorneqarnissaannut periusissat
ilanngullugit saqqummiunneqarput. Aalajangiiffigisassaq massakkut
Inatsisartuni oqallisigisarput aalajangiinissamut tunngavissaq
Naalakkersuisut saqqummiussaanni titarnerit arfineq pingasut atorlugit
saqqummiunneqarpoq tassa aningaasartaanut tunngasut. Tassa taakku
isummerfissagut massakkut.
Sinneri
pappiliarparujussuit tamavimmik paasissutissiissutaapput. Taakku
paasissutissiissutaasut amigarineqarsimappata illuatungiliuttuninngaanniit ila
tupinnakujoqaaq.
Taaamaattumik
Siumumiit oqarpugut paasissutissat ersarilluinnartut massakkut
pigilersimavagut tassa isummersinnaanngorpugut.
Aalajangeeqataasinnaanngorpugut Ilisimatusarfeqarfissap sanaartorneqarnissaat
aallartinneqarnissaanut.
Suliaq
taamak ingerlavoq taamaattumik paatsuungananngilluinnartutut Siumuminngaanniit
isumaqarfigaagut saqqummiunneqartut. Taamaattumillu Naalakkersuisut
siunnersuutaat aalajangiiffigisassatut saqqummiussaat isumaqataaffigalugu
Siumuminngaanniit taaseqataassaagut.
Tullinnguuttussaassaarlu
Inatsisartut taamatut amerlanerussuteqartut aalajangereerpata Naalakkersuisut
Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut taakkua maani inimi aalajangerneqartut
qinnuteqaatigissammatigit.
Tassa
suleriaaseq taamaappoq. Taamaattumik uangattaaq qilanaaqaanga
Ilisimatusarfeqarfissap sanaartorluni aallartinnissannut.
Mads Peter Grĝnvold, Kattusseqatigiit:
Ilaatigut immaqa oqartariaqarlunga misigisimavunga imatut anersaakkut piorsarsimassuserput ilaatigut maannakkut sumiippa? Oqaatsit ilaatigut nuanninngitsut sakkortuut inunnik toqqartaarilluni atorneqartut oqaluttarfikkut aninneqartarput. Taamaattumik tamakku atussagaanni peqqissaarnerusumik oqallinneq ingerlanneqartariaqaraluarpoq tamakku atornagit.
Siullermik oqaluuserineqartup eqqartorneqarnerani Kattusseqatigiinniit oqaatigaarput Aningaasartuutit ilaatigut pitsaanerusumik sanaartugassat eqqarsaatigalugit tulleriiaarlugit aningaasalersorneqartariaqartut.
Naggataatigut inimi maani oqaluuserineqartup maanga unitsinneqarnissaa piumasaraara ilaatigut inuit partiillu toqqartaarneqarnerat unitsinneqartariaqarmat. Aamma maannangaaq nalunanngilereerpoq una eqqartorneqartoq qanoq oqariartorfigineqarnersoq.
Maannakkutut
itsillugu Kattusseqatigiinniit akerleraarput taamatut
piviusunngortinneqarnissaa ersarereerpoq oqariartuutitsinni taanna
ersarereerpoq. Aamma Atassutip oqaaseqartuisa aamma ersarissumik
saqqummiutereerpaat. Aaamma
IA-kkut aamma Siumukkut.
Uani
oqaluttarfimmi toqqartaaraluta uatsinnut peqattaarluta nakkarsaqinata
oqaluuserisaq naammattumik oqaaluuserineqareerpoq. Unitsinneqariaqartutut
uanga isumaqarpunga. Qujanaq.
Ole
Lynge, Inatsisartut
Siulittaasuat:
Aap,
una oqaatigiilaaginnassavara aqutsisutut oqallinneq naammassingajalermat.
Aamma takusinnaasakka malillugu imatut toqqartaarisoqartigigunanngilaq
ajuallaassutaasariaqarlutik. Kisianni akisussaaffiit pisimasullu
eqqaaneqaraangata aamma akisoqartariaqartarpoq.
Neriuppunga
naammassilernerput aalajangiusimaneqaanassasoq.
Lise
Skifte Lennert,
Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu
Naalakkersuisoq:
Qujanaq.
Naak aallaqqaataanik oqaaseqarninni oqaatigereeraluarlugu uteqqikkusuppara
Inatsisartut piumasaraat Naalakkersuisut saqqummiussissasut ukiarmi
ataatsimiikkamik. Tassalu taamaaliorsimavugut taakkualu paasissutissat
annertuut tunniussimasagut neriuutigisimavarput naammagineqarlutik
aalajangiinissamut aamma erseqqissutut isigineqarlutik atorneqassasut.
Taamaakkaluartoq
piffissamut massakkut nalliussorunninngitsut, soorluuna puigorsimagaat, tassa
akerliusut takkuitsoorsimagaallu ilimmarfik
pilersinneqassanngikkaluarpalluunniit piorsaasariaqarpugut, taakkua piusut
ullumikkut ilinniarfiit, Ilisimatusarfik il.il. pisariaqarluinnaqqissaarput
piorsaqqinnissaat, taakkulu piorsaqqinnissaanut aningaasarpassuit aamma
atorneqartussaapput.
Neriuppungalu
erseqqissumik uani ilanngussat pingajuanni paasissutissat taakkua
tunniussimasagut taanna piviusunngortissanngikkaluarutsigu, aamma allatut
iliuuseqassagutta taakkua qanoq naleqartigisut aamma.
Massakkut
nalunngilarput ukiuni makkunani GU-mut inissat tamarmik tiguneqartarput, tassa
ilinniarnertuunngorniarfinni tamani inissat tamarmik ulikkaarneqartarput,
aammalu soorlu eqqaareeriga 2001-iminngaanniit 2009 tungaanut 17-ininngaanniit
24-nut ukiullit 1500 ilai qaffannerujussuusoq, taakkualu inuusuttut ilarpassui
inissaqartissagutsigit taamatut ilinniaqqinnissaanut qanoq
iliuuseqartariaqarput.
Taavalu
inissaqassappata Ilimmarfilluunniit piviusunngorsimanngikkaluarpat qanoq
iliuuseqartariaqarsimavugut, piureersut taakkua ilaartornissaanik, taannalu
ilaartuinissaq akisuupilorujussuussaaq aamma. Taanna eqqaaneqanngimmat
taamaalillugu eqqaasissutigilaarpara.
Kiisalu
aamma aningaasaliinissamut tunngatillugu ujartorneqarmata, imatut oqartoqarmat
qulakkiinngilluinnarlugit taamatut saqqummiussisugut. Aapa tassa uteqqissavara
una, tassaana Inatsisartut qanoq ersarissumik isummernissaat
utaqqeqqaartariaqaripput, taakkununnga aningaasaleerusussinnaasunut
saaffiginnissagutta, uppernartunik tunniussisariaqaratta.
Tassalu
isumaqarpunga ukua ilanngussat uppernarsaatissatut nikananngilluinnartutut
ingerlatissinnaavagut suliarujussuummata, taavalu taamaalilluta
aallaavissaqalerpugut aningaasanik avataaninngaanneersunik ujaasinissatsinnik.
Olga
Poulsen, Inuit
Ataqatigiit:
Oqaaseqarfiginiagara
tassaavoq Atassutip siulittaasuata uani erseqqissaaffigerppasilluta oqaatigisaanut
tunngatillugu.
Ilumoorpoq
ukiarmi Inatsisartuni una Aningaasanut Inatsisissamut tunngatillugu
eqqartoratsigu, tamaavitta maani partiinit tunngaviusumik taassumap
pilersinneqarnissaa akuersissutigereernikuuvarput.
Uanilu
apeqqutit assigiinngitsut partiit tamarmiullutik saqqummiussugaat Aningaasanut
Inatsimmi aalajangiilluta suliakkissutigivarput Naalakkersuisunut.
Suliakkiissuterput
taanna Naalakkersuisut ilaatigut immaqa quppernerit 200 missaat sinnerlugilluunniit
naammassisaqarsimallutik uagutsinnut tunniussaqarput. Taamaattumik
piumasarisarput tassalu, tunngavilersukkamik aalajangiiffigisassatsinnik
tunineqartariaqarpugut Ilimmarfik pilersinneqassappat. Taamatut
iliorfigineqarput.
Isumaqarpunga
taanna Inatsisartutut piumasaqaaterput Naalakkersuisut naammassisimagaat.
Taamaattumik
uagut Inuit Ataqatigiinninngaanniit ukioq kingulleq taamatut isummereerluta,
isumaqarpugut massakkut aalajangiinissatsinnut tunngavissaqarluta. Taanna
uagut nammineq partiitut aalajangigassaraarput, aamma taanna nammineerluta
aalajangerparput.
Uani
paasissutissat assigiinngitsut amigaataasimasorisinnaasat Inuit Ataqatigiit
oqaaseqarnermikkut eqqaasaasa, ataatsimiisitaliamut misissorneqarnissaat
ersarissumik oqaatigivarput. Aamma taamaasiussuugut, naatsorsuutigivarput
partiit allat taanna piumasarigaat. Siumukkut aamma oqaatigivaat.
Taanna
uagut ataatsimiisitaliami ilaasortaasugut pisussaaffittut tigullugu
misissussavarput. Uani Atassutikkut siulittaasuata imatut oqarpoq, ukioq
oqallisigigassiuk akerliuvusu, massakkut 180 gradimik mumissimavusi aamma
massakkut oqaaseqartorsi allaaginnarput.
Uagut
Inuit Ataqatigiinniit ileqqorivarput ataatsimoorluta oqaaseqartarneq,
oqaaseqaatissatsinillu katersisarneq. Ataasiakkaarluta immikkut
oqaaseqaqattaarneq ajorpugut imitsinnut akerlilersorluta, tassani
pingaartikkatsigu ataatsimoortumik isummernissarput.
Godmand
Rasmussen, Atassut:
Oqaluttoq
kingulleq apererusuppara siorna taannarpiaq eqqartorneqarmat Qanoroomiinnera
unnummuttoruna aallakaateqqinneqalaarili, taava oqaaserisimasani aamma
takulaassagaluarmagit.
Uanga
qaqininnut pissutigivara, erseqqissaqqerusukkakku paatsuunganeq
annertuvallaaqimmat, minnerpaarmilluunniit taanna akerlerineqanngilaq
Atassutip tungaanit.
Kisiannilu
piffissaasorinnginnakku massakkut. Taavalu IA-p oqaluttua atsaannguaq Johan
Lund Olsen oqarfigilaarusuppara; Johan Lund Olsen eqqaamasariaqarpat, uagut
illuatungiliuttutuut sumik saqqummiussissagutta illit
aperiartoqqaartussaanngilatsigit.
Daniel
Skifte, Atassut:
Siullermik
Ilimmarfimmut tunngasumik, Naalakkersuisoq tassunga akisussaasoq oqarpoq
soorlu illuatungiliuttut, uagut taalluta, puigorsimagunaraat ilinniartut
inissaaleqinerat, aammalu taassumap tungaanut aaqqiinissaq. Naamik
puigunngilluinnarparput, taamaattumik ataatsimoorluta oqaaseqarnitsinni
siullermi issualaassavara qanoq oqarnerput.
Atassutip
paasissutissat tunniunneqartut ersarilluartutut paatsuugassaanngitsutullu
nalilerpai, aammami taamaattariaqarpoq. Isuuaanera naavoq, taamak
erseqqitsigisumik oqarneq illuatungaanut saatinniarneqassanngilaq, aamma
Naalakkersuisumut ilaasortamit.
Paatsuuinngilagut,
uagulliuna aningaasanut tunngasortaa apeqquseripput, naggataatigut qujassuteqarfigissavara
Inuit Ataqatigiit oqaluttuat, qujanaq Inatsisartoqatikka allat eqqaasikkakkit
taamanikkut qanoq iliortoqarsimanersoq, uppernarsarniarlugu Atassut
Ilimmarfimmut akerliunngilluinnartoq oqaatigissavara, Mikael Petersenip
oqaasia uppernarsarlugulusooq, Naalakkersuisuunitta nalaani uangarpiaq aamma
sulissutigalugu akuersissutigisimavara ingerlatsinermi atuinermi aningaasat
atorluarneqassappata, taava ataatsimoortariaqarpoq. Taakungalu inissitsillugu,
taannalu akuerineqarpoq kommunimit.
Taamaattumik
paatsoorsaarisoqassanngilaq, Atassut tamakkununnga akerliusoq.
Ilisimatusarfissarsuup
inissaa maannakkut aallartereersoq, pilersinniarneqalermat ataatsimoorluni
atuilluarluni aaqqissuunnissaa uangarpiaq qinnuteqatigisimavara
akueritillugulu.
Taamaattumik
Atassut akerliusutut nipeqartinniaqinasiuk. Allaavoq oqaatiginiagarpoq,
taannalu erseqqissorujussuummat qalleqqeqattaartariaqanngilaq.
Otto Steenholdt, attaviitsoq:
Kingulliulluni oqaluttoq tupigaara, sunaluunniit toqqagassaq akuerisimagaanni, suliassaq akuerineqarsimasariaqarpoq. Ajornartorsiorunarpoq Atassutip siulittaasua, aatsaannguaq oqaaseqarnini aallaavigalugu, toqqavissaq akuerineqarsimappat suliassaq akuerineqareersimasutut naatsorsuuttariaqarmat.
Oqaaseqarninni oqaatigaara erseqqissarlugu, uangattaaq illorsuaq taanna piumagiga, kisiannilu suliassat marluk sanileriissillugit aningaasaqarnikkut merseralugu. Siulleq aallarteriigarput, qulakkeeriigarput piareerutsigu tullissaa aallartikkumaaripput.
Taakkua aallaavigalugit tusarnaarpunga maani oqallinnermi, uanga piumasaqaatikka itigartitsinerunngimmata qanoq qulornanngitsigisumik aningaasalersorneqarnissaa oqallittunit ersarissumik oqaatigineqarnersoq.
Aningaasaqarnemrut Naalakkersuisup maani oqaaseqarnera tusarnaarluarpara, qularnerigaluara soorluuna, aammami Naalakkersuisut Siulittaasuata, akisussaasut taakkua aningaasaqarnemut Naalakkersuisunullu, ersarissumik oqaatigigaat taamaaliortoqarsinnaasoq, Aningaasaqarnermullu Naalakkersuisoq oqarpoq periarfissaqarpoq aningaasanik misissuisinnaasut qanoq iliorumagunik innersuullugit.
Taamaattumik uanga aningaasanik aporfeqarlunga nangaanera aalassatsinneqarpoq. Nalunnginnakku ullumi oqaaseqartunut, tassa Naalakkersuisut Siulittaasuannut aammalu Aningaasasqarnermut Naalakkersuisumut,
Ilami oqarta Naalakkersuisut tamarmik ersarissumik oqaatigimmassuk ajornaqutissaqassanngitsoq. Tamakkua pinngitsooriassappata aamma Naalakkersuisut, Naalakkersuisunullumi ilaasortat akisussaassutertik nalunngilaat sumiittoq.
Taamaattumik soorlu oqareersunga, oqallinnernut tusarnaartillunga uaniiginnalerput, illuatungaani naaggaartut illuatungaanilu angertut.
Tusarnaarluartillunga aningaasaqarneq qiterititara aallaavigilerpara oqarlunga, piumasara pineqarsinnaasutut oqaatigineqartoq paasivara, ajornaqutissaqanngitsoq tusarpara, taamaattumik taakkua tunngavigalugit oqassaanga, maanga ataatsimiigiarpunga taama erseqqitsigisumik Naalakkersuisuninngaanniit oqarfigineqarsimananga, namminerlu apeqqutit tunniussuuppakka akineqartussat.
Akerleriilluni oqaloqatigiissagaanni naapiffeqartariaqassaaq, akissutit ersarissut tusaraluarlugit manngertiinnarneq iluaqutaassanngilaq. Taamaattumik nalunaarutigissavara uanga maani tusakkakka Naalakkersuisup akisussaaffigalugit oqaaserisai aningaasanut tunngasut, assut aalassaatigigakkit.
Taamaattumillu iluatissarnera suli annerulersoq, eqqarsaatigaara akuersisussanut ilaasariaqassallunga. Oqaatsit oqaatigineqareersut akisussaaffeqarluartumik oqaatigineqartut maani qinikkanut, taanna tunngavigalugu pisinnaasutut oqaatigineqartoq, taasiffigissallugu massakkut tusarnaareerlunga aalajangiuffigigakku.
Johan Lund Olsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Kingulleq eqqarsaatigalugu isumaqarpunga nuannaarutissaasoq maani aamma ilaqaratta tunngavilersuutinik ersarissunik pitsaasunillu tusareerlunik aamma allanik isummertartumik.
Taannami pingaaruteqartupilussuuvoq, tassami uani aalajangernitsinni pingaaruteqartoq unaavoq avataaniit aningaasalersuisussanik aamma pissarsiniartussaagatta, tassani tamatta isumaqatigiivilluta iliuuseqarutta aatsaat tamanna tamakkiisumik iluatsissinnaanngussavarput.
Taamaammat neriuutiginarpoq suliaq aamma una aappassaaneerneqartussaassammat, maannakkut Otto Steenholdt akuersaalereermat, taava aamma Atassutikkut allallu qulartut aamma taamanikkornissaanut akuersaalerumaartut.
Ukua nassarpakka maanga pappiliarpassuit, tassa ukiaq taakkua amigaatigisimavagut, Inatsisartuninngaanniit maanga noqqaassutigisimavagut Naalakkersuisunut, taakkulu upernassap tungaanut Naalakkersuisut sulisititaanni suliarineqarsimapput.
Tassa ukiaq amigaatigisagut, aajuku Inatsisartunut ilaasortanut tamarmiusunut qangalili, qaammat ataaseq siornatigulli nassiussuunneqareerput. Tassa aalajangiinissatsinnut tunngavissagut.
Aamma ullumikkorpiaq eqqaamaqaara, tassa Atassutikkut kingullermik qineqqusaarmata pingaarnertut qineqqusaarutigisaat, ilinniartitaaneq, ilinniartitaaneq sulilu ilinniartitaaneq.
Periarfissaqaleruttorpusi taanna timitalissallugu.
Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:
Tassalu immikkoortup 31-p siullermeerneqarnera tamaanga naammassivoq, kisianni oqaatigissavara kissaatigineqartutuut suliassap aappassaaneerneqartinnagu Ilinniartitaanermut Ataatsimiitaliamut, soorunami ingerlannissaa inassutigissagipput, taassumalu pisariaqartitsineq naapertorlugu allat attuumassuteqartut tusarniagassat attaveqarfigiumaarai. Ilaatigut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq.
Taamaalilluta ullumikkut takkajaamik immikkoortoq 31-imut oqallinneq tamaanga naammassivoq.