Oqaluuserisassani immikkoortoq 81-1 |
|||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Ataasinngorneq
30. april 2001, nal. 15.15.
Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat.
Ruth
Heilmann, Siumut:
Neqinik
nunatta namminneerluni pilersornissaa anguniartariaqarpoq,
taamaaliussagaannilu allanit tikisinneqartartut
appasinnerpaaffilerneqartariaqarput, soorlu siunnersuutigineqarsinnaavoq,
80-20. Tassa imaappoq 80 % Nunatta nammineq pilersorsinnaanera aammalu 20 %
allanit eqqutassanit killiliussassaq.
Ajuusaarnaqaaq
suli Nunarput nammineq oqartussaaffiginnginnatsigu uumasut nersutaatilluunniit
aningaasarsiornitsigut iluaqutiginiarneqarnissaat sumilluunniit
aqutseqataaffigisinnaannginnatsigu, tassami Qallunaat Nunaannit aqunneqarneq
suli sakkortoqaaq, naak namminersornerulereersimagaluarluta. Taamaattumik
avatangiisitta pisuussutittalu oqartussaaffiginissaat piaarnerpaamik
Nunatsinniilernissaa pisariaqarpoq.
Toqqissisimananngilluinnarpoq
Nunatsinni innuttaaqataalluni qulliarnermik nappaalanersuaq
siaruaraluattuinnartoq ullut tamaasa tusagassiuutitigut oqaatigineqartartoq
malittaralugu. Paasilluarusunnaqaaq tamanna tunillaassuunneq aamma Nunatsinni
pileriataassappat taava sillimaniarnikkut qanoq inissisimanersugut?
Nersutit
nakorsaat oqarput annilaanganartoqanngitsoq, uanga tamanna
eqqississutiginngilara, aallerinerali annertooq pigiinnarlugu.
Innuttaaqataasutut aammalu qinikkatut akisussaaqataasutut misigisimavunga,
ajortumik pisoqassagaluarpat pisuutitaanissaaq aanaralaarsuummat.
Taamaattumik
isumaqarpunga arlaatigut iliuuseqartariaqartoq, neqit tonserpassuit avataanit
eqqussuunneqartarput, akikinnerummatalu pisisartunit pisiarineqarluartuullutik.
Naak, aaku Nunatta pissarititaat piniartunit tunitsivissaaleqissunneqartut,
iluanaarutigineqarpiarsinnaanatik akissarsiutiginiaraluarlugillu
akunnattoortitaallutillu annertunerusumik tapersersorneqannginnamik.
Taamatuttaaq
ipput savaatillit, tuttuutillit, maannakkut umimmannut neqileriffik
pilersinneqarpoq, taanna aamma annaffissaqarssanerluni? Nunatsinni neqit,
tassami taakkua aamma taaneqartut umimmaat, tuttut aammalu savat
piumaneqarluaraluarput, tupinanngitsumillu akisugineqartarput pisiniarfimmi
pisiarissallugit.
Nerisassaatitta,
uffa peqqinnartut, aallunneqarnerat annikippallaarujussuaqaaq.
Eqqaaginnartigik puisip neqaa orsualu. Nunanut allanut tunininaaniarneq
ajornartorsiutaaqaaq aporfissaqartitaaqigami, aamma ilagut qallunaat
nunaaniittut kalaaliminernut qiilivittaraluartut 5 kg. qaangernagu taamaallaat
nassittarsinnaavagut.
Naalagaaffeqatigiinnerup
iluani pissutsit taamaattut akuersaaginnarsinnaanngilavut, sumiittoruna
Nunatsinni qinikkat oqartussaaqataanerat?
Niuernerup
iluaqutaasumik ingerlatsisunullu iluanaarutaasinnaasumik ingerlanissaa tamatta
suaarutigisarparput suliffinnik nutaanik imminut akilersinnaanngortitsineq
taalliullugu. Pissutsillu piviusut iserfigigaanni asuli
isumallualersitsissanngikkutta inatsisiliortariaqarpugut silatusaartumik,
Nunatta napatinnissaa imminullu eqqarsaatiginerulluta, Nunatsinni niuernermik
ingerlatsiniarsarisut, piniartut, savaatillit tuttuutillillu siunissami
iluanaaruteqartumik ingerlatsilernissaat anersaaralugu.
Qinikkallu
qulaani taaneqartut qanimut paaseqatigiinnerullutik pilernissaat
pisariaqalerpoq, aamma Qallunaat Nunaanni oqartussat tassuunakkut
ilisimasaqalernerunissaat anguniarlugu aamma paasisitsiniaanissaat,
peqataanissaallu uani aalajangersaanissami paatsooqatigiinnertaqanngitsumik
akaareqatigiinnissummillu pinissaat suliap ingerlaqqinnissaani
pingaaruteqarluinnartutut isigisariaqarpoq - qujanaq.
Simon
Olsen,
Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:
Naalakkersuisut
siunnersuut imatut paasivaat siunnersuuteqartoq Ruth Heilmann isumaqartoq
ukiuni qaninnerpaani inerteqqutaalissasoq neqit nunanit allanit pisiat 20 %
sinnerlugu amerlassuseqassanngitsut, taamaalilluni Nunarput nammineq imminut
neqinik pilersorsinnaassammat pisariaqartitat 80 %-iinik.
Naalakkersuisut
tunngaviatigut siunnersuut isumaqatigaat neqinik imminut pilersornerput
annertunerulersariaqartoq, kisianni allat suut tamaasa sussakkeernagit.
Naalakkersuisut
isumaqatigaattaaq nerisassat Nunatsinni nioqqutissiarineqartut amerlammata
neqinut avataaniit tikisittakkanut sanilliullugit akisunerusartut. Tamatuma
kingunerisaanik atuisartut nioqqutissanik avataaniit tikisitanik
pisiumanerulersarput, naak nioqqutissiat Nunatsinneersut
pisiarerusunnerugaluarlugit. Naalakkersuisut isumaqarput pisisartut
pisiassaminnik toqqaasarnerat imaaliallaannaq allanngortinneqarsinnaanngitsoq.
Tamanna
erseqqissivoq nerisassat pillugit isumasioqatigiissitsinermi september
2000-imi pisumi Peqqinnissamut Avatangiisinullu naalakkersuisoqarfiup
aaqqissugaani. Nioqqutissiatsinnut nerisassanillu tunisisarnitsinnut
tunngatillugu amerlasuunik ajornartorsiuteqarpugut. Pingaartumik
ajornartorsiutaapput akit, pitsaassuseq, nioqqutissap suuneranik
uppernarsaatit, piseqqusaarineq nioqqutissallu isumagineqarneranni
eqqiluisaarnermut tunngasut.
Ajornartorsiutit
tamakkua suliniuteqarfigisariaqarpavut. Tamatumani nammineq qanoq iliuuseqarsinnaavugut,
kisiannili pineqartut piffissaqarfigilluarlugit aatsaat eqqortumik
ingerlanneqalersinnaapput.
Pineqartut
ilarpassui suliniuteqarfigineqalereerput. Ilaatigut taaneqarsinnaavoq
nioqqutissiassanik ineriartortitsineq, ilaatigut neqinik nioqqutissiat
nutaat ineriartortinnissaannut pilersaarummut 2001-imi
tapiissuteqartoqarneratigut.
Nuka
A/S aamma suliniuteqalersimavoq savaaqqat neqaannik, tuttut neqaannik
umimmaallu neqaannik nioqquteqarneq annertusarniarlugu.
Nuka
A/S-imit aamma ilungersuutiginiarneqarpoq nioqqutissianik
ineriartortitsinissaq, tamatumani ilanngullugit neqit pisisartut
piumasaannut naleqquttunngorlugit aggorneqartarnissaat, aalajangersimasumik
siunertalimmik piseqqusaarisarnissaq aammalu Nunatsinni nioqqutissianik
nutaanik niuerfinnillu nutaanik ineriartortitsinissaq.
Naalakkersuisulli
nalorninartoqarteqaat nammineq nioqqutissiagut illersorniaannarlugit avataaniit
tikisittakkatta killilersorneqalernissaat.
Aammami
Nunatsinni pingaarluinnartuuvoq nerisassiassanik tunisaqartarneq tamatumanilu
nunani allani niuerfinnut pulasinnaanerput pinngitsoorsinnaanngilluinnarparput.
Siunnersuut akuerineqassappat tamanna killup tungaanut sunniuteqartussaassaaq.
Aammattaaq
Nunarput Danmark aqqutigalugu nunarsuarmi niuerneq pillugu suleqatigiiffissuarmut
WTO-mut ilaavoq, tassanilu anguniagarpiaq tassaavoq niuernikkut
akornusersuutit piiarneqarnissaat.
Taamaattumik
Naalakkersuisut isumaqarput siunnersuut Inatsisartunit
akuerineqanngikkallartariaqartoq kingunerisinnaasai
qulaajarluarneqaqqaartinnagit.
Tamatumunnga
atatillugu ilaasortap allap ataatsimiinnissamut matumunnga siunnersuutaa
Naalakkersuisut tikkuarsinnaavaat. Tassami Inatsisartunut ilaasortaq Mikael
Petersen siunnersuuteqarpoq Naalakkersuisut misissueqqissaarnermik
aallartitsissasut, ilaatigut qulaajarniarlugu nioqqutissat avataaniit
tikisitat akitsuusersugaalernissaat qanoq kinguneqassanersoq kiisalu
qulaajarniarlugu Nunatsinni nioqqutissiat nioqqutaanerulernissaat pillugu
qanoq iliuuseqartoqarsinnaanersoq. Tamatuma inernerisussaavaa Inatsisartunut
nassuiaasiorneq, taavalu Inatsisartut niuernikkut ingerlatsinerput
sukumiinerusumik tunngavilimmik oqallisigisinnaalissavaat
naatsorsuutigisariaqartut assigiinngitsut imminnut sanilliussorlugit
oqimaalutarnerisigut.
Naalakkersuisut
taamatut aalajangiinissamut tunngavissiornissaq ammaffigaat.
Tassalu
tamanna pissutigalugu Naalakkersuisut inassutigisinnaanngilaat Inatsisartunut
ilaasortap Ruth Heilmannip aalajangiiffigisassatut siunnersuutaata
maassakkorrpiaq tunngavissallu maanna pigineqartut tunngavigalugit
akuerineqarnissaa.
Siunnersuuteqartup
Ruth Heilmannip nersutinut avatangiisinullu tunngasut siunnersuummini
iserfigaattaaq, tamatumanilu ilanngullugu tamakkununnga tunngasut Nunatsiniit
oqartussaaffigineqalersinnaanersut.
Naalakkersuisut
akissutissaannut atugassatut Peqqinnissamut Avatangiisinullu Naalakkersuisoqarfiup
ajornartorsiutit taaneqartut qulaajarsimavai makkualu saqqummiullugit:
Avatangiisinut
pisuussutinillu tunngasut oqartussaaffiginerat Nunatsinniit
tiguneqareersimavoq, tiguneqarsimanngilarli uumasut qanoq
peqqissuseqarnerannut tunngasortaa, tassalu uumasut suli toqunneqaratik
eqqunneqartarnerat uumasunillu nioqqutissiat suli danskit inatsisaasigut
aqunneqarnera pillugu.
Naatsorsuutigineqarpoq
uumasut qanoq peqqissuseqarnerannut tunngasut tiguneqarnissaat
inuiaqatigiinnut kalaallinut akisoorujussuussasoq, taamaattumillu maannarpiaq
tamanna siunniunneqanngikkallarpoq.
Qulliarnermik
nappaalasoqalernissaanik aarlerinermut tunngatillugu innersuunneqassaaq
danskit inuussutissat pillugit pisortaqarfiat sinnerlugu nersutit
nappaataannik nakkutilliisoq Charles Rose, Qaqortumiittoq oqarsimammat -
issuarpara- A
paasissutissat tamarmik takutippaat Kalaallit Nunaanni kukiffallit
qulliarnermik tunillanneqarunnanngitsut@
- issuaaneq naavoq. Tamanna oqaatigineqarpoq maannarpiaq pissutsit
aallaavigalugit, tassami Danmarkimi qulliarnermik nappaateqartoqanngimmat.
Taamatut
oqaaseqarlunga ilaasortap siunnersuutaa Inatsisartunut
oqaluuserisassanngortippara.
Mikael
Petersen, Siumup
oqaaseqartuat:
Neqinit
nioqqutissianit Nunatsinni imminut pilersornerup pitsanngorsarneqarnissaa
pillugu aalajangiiffigisassatut siunersuut Inatsisartunut ilaasortamit Ruth
Heilmannimit saqqummiunneqartoq Siumumiit imaattumik oqaaseqarfigissavarput.
Siullermik
Siumumit oqaatigissavarput siunnersuuteqartup siunnersuutimigut siunertarisaa
assorsuaq soqutiginartutut taajumagatsigu. Tassami ilumoorluinnarmat
ullukkorpiaq Nunatsinni neqissaqarniarnikkut atugarisagut aammalu immitsinnut
neqimik pilersornerulernissamik siunertaqarnerput piviusunngortitsiviussappat,
taava aalajangersimanerusumik siunertaqarluta ingerlatsisariaqartugut, aammalu
taamaaliornissamut ersarinnerusunik tunngavissaqartariaqartugut.
Siumumiit
erseqqissaatigissavarput niuernikkut Nunatsinni pissutsit tamakkiinerusumik
matumani ataatsimiinnermi eqqartorneqartussaammata, taamaattumik
Inatsisartuni tamanna eqqartorneqalerpat tikinneqarpat, qularnanngilaq
niueqatigiinnermut tunngasortaasigut aammalu akitigut atugarisaasut
atugassarisaalersartullu ersarinnerusumik Siumumiit oqaaseqarfigiumaarigut.
Ullumikkut
Nunatta avataaniit neqit assigiitsutut 4 mio. kg. tikisittarpagut, uagullu
nammineerluta 0,5 mio. kg. Nunatta iluani tunisassiarisarlutigu, tassa
avataaniit tikisittakkatta taamaallaat 1/8-lia.
Nalunngilarpulli
Nunatsinni periarfissatigut pitsaanerusunik atugassaqartitsisoqaraluarpat
taamatullu tunisassiornermi akitigut atugassarititaasut
periarfissarititaasullu pitsaanerulersinneqaraluarpata, taava
neqissaqarniarnikkut immitsinnut pilersornerusinnaanissarput qalliallassinnaagaluaripput.
Siunnersuuteqartup
siunnersuutigaa Nunatsinni aaqqissuusisariaqartugut 80 - 20 aallavigalugu.
Imatut paasillugu, neqinit Nunatsinni ukiumut pisariaqartinneqartunit 80 %
uagut nammineerluta Nunatsinneersunit nioqqutissiarissagipput, taavalu 20 %
tikillugit avataaneersut neqit eqqunneqarsinnaassasut.
Siunertaasoq
taamaattoq kusanaraluartoq taamaattoq Siumumiit taama aalajangersimatigisumik
inatsisiliornissaq tulluartuutinngilarput. Aammalu Naalakkersuisut
isumaqatigalugutigit ilumut massakkut suli piffissanngunngitsoq taamatut
ilusilinnik aalajangersaanissamut, naak siunertarineqartoq tunngaviatigut
tapersersornaraluartoq.
Taamaattumik
Siumumiit Naalakkersuisunut imaattunik piumasaqarniarpugut.
Siullermik,
Naalakkersuisut misissuiffigalugu aallartissagaat Nunatsinni neqinik
immitsinnut pilersornerulersinnaanissarput anguniarlugu qanoq
iliuusaasinnaasunik qulaajaaneq, tamatumunnga makku ilanngulugit:
1.a-tut:
Nunatsinni savaaqqat, tuttut umimmaallu nioqqutissiarineqartarnerisa
eqaallisarneqarnerat, pisisartunillu piumaneqarnerisa annertusarneqarnerat
nioqqutissiatullu ineriartortinneqarnerat.
1.b-tut:
Nunatsinni uumassuteqarnerup ineriartorteqqinneqarnera Nunatsinni uumasut
kisiisa aallaviginagit, aammali nunani allani uumasuutigineqartut Nunatsinni
uumasuutigineqarsinnaasut misissuiffigineqarnerat.
1.c-tut:
Neqinik tunisassiortarneq nioqquteqartarnerlu pillugit tassungalu
ilanngullugit tunissassiorsinnaanermut akuersissuteqartarnermut tunngasut
inatsisit misissuiffigineqassasut, Nunatsinni uagut inuiaat kulturerput,
inooriaaserput nerisatigullu ilitsoqqussagut aallaavigalugit Nunatta
iluinnaani atugassamik inatsimmik atugassineqarnissarput siunertaralugu.
Kiisalu
aappassaanik, Naalakkersuisut suleqatigiissitaliussasut eqaatsumik
inuttalersukkamik piffissamilu aalajangersimasumi suliaqartinneqartussamik,
Nunatta pissarititaasa inuussutissatut nioqqutissiarineqartarnerisa
annertusarneqarnissaat pillugu.
Ilanngullugu
siunnersuuteqartoq Siumumiit isumaqatigaarput Nunatsinniit kalaaliminermik
Danmarikimut nassiussisarnermi 5 kg.-mut killeqartitsineq annikippallaartoq,
taamaattumik Naalakkersuisut piumaffigaagut piaartumik
isumaqatiginiutigeqqullugu kalaaliminernik Danmarkiumut nassiussinermik
killissarititaasup qaffatsinneqarnissaa, tamannami ajornartorsiutaasariaqanngikkaluarmat
naalagaaffeqatigiinnerup iluani.
Taamanna
oqaaseqarluta Naalakkersuisut akissuteqaataat tunngaviatigut isumaqatigaarput,
Siumumiillu piumasaqaatitut saqqummiussatta ilanngullugit
isummersuutigineqarnissaat piumasaralutigu. Siunnersuutip
aappassaanneerneqannginnerminik Niuernermut Ataatsimiititaliamit
suliarineqarnissaa inassutigaarput.
Edvard
Geisler, Atassutip
oqaaseqartua:
Siunnersuut
saqqummiunneqartoq Atassutimit oqaluuserilluareerlugu imatut oqaaseqarfiginiarparput.
Siunnersuut
isummerfissanik erseqqissunik tunngavilersugaanngikkaluartoq Atassummit
pingaartillugu oqaluuserilluareerlugulu imatut tunngaviusumik isummerfigaarput.
Nunatta
pissarititaasa atorluarneqarnerunissaat Atassutip pingaartitaraa.
Siunersuuteqartup eqqaavaa neqinik Nunatta nammineerluni pilersornissaa
anguniarneqartariaqartoq.
Tassunga
tunngatillugu Atassummit erseqqissumik oqaatigissavarput, tunisassianik
naammattorsuarnik peqareerpugut, allaammi niuertarfiit qeritsitsivii
tunisassianik Nunatsinneersunik naammattunik peqarput, akusummatali
pisisartunit isikkiliiginnarneqartartunik aammalu tunisassiat ilaat
pilerinarsagaanatillu illinnarsagaanatik puupalaaginnakkat takornartaanngillat.
Nunatta
pissarititai ataavartumik tunisassiarissagutsigik tamakkuninngalu
tikiussuisartut tulaassuisartullu tunitsivissaqarnissaat qulakkiissagutsigu
maannakkornit pitsaanerusumik aaqqissuussisariaqarpugut.
Piniartut
umiatsiaararsortullu tunitsivigisinnaasaannik pilersitsisoqartaraluarpoq,
tamakkuali ilaat akiliisinnaajunnaarlutik matuinnartariaqartarput,
tunitsiviusinnaasut iluamik qulakkeeqqaarnagit pilersinniakkat
aalajangiunneqaannartarmata, piniartunut umiatsiaararsortunullu neriulussinnartitsinermik
kinguneqaannartumik.
Ukiuni
makkunani piniartunut umiatsiaararsortunullu tunitsivissaalatsisartunut
iluareqqusaaginnarluni imaluunniit neriulussinnartitsinermik kinguneqartumik
aaqqiiniartarnerit qaangertariaqarpagut. Tunitsiviit pilersissagutsigit
ataavartumik aaqqiinissaq anguneqartariaqarpoq, aatsaammi taamaaliorutta
piniartumut umiatsiaararsortumullu iluaqutaasumik aaqqiissaagut.
Eqqaamasariaqarparput
Nunatta pissarititai naatitatut imaluunniit puulukit inaannut isiinnarluni
tigoriaannaanngimmata, aatsaalli orsussamut aningaasartuutinillu allanillu
ilaartoqqaarlugit pissarsiarineqarsinnaasarmata.
Tamakkuali
atorluarneqarnissaat tunitsivissaqarsinnanissaallu aqqutissiuutissagutsigu
periarfissaasut atorluartariaqarpavut. Assersuutigilara, Narsarsuarmi
Kangerlussuarmilu aammalu neriniartarfiit ilaanni kalaallit tunisassiaatigut
qanoq atorneqartigippat?
Aamma
umiarsuit sinersortaatit eqqarsaatigiinnarlugilluunniit kalaalimernit ilaat
qanoq atorneqartigippat?
Tamatumunnga
tunngatillugu oqarsinnaavugut, ila tunisassiaatigut tamkkunani nerisassiarineqaqqalaartarput.
Pissutsit taamaattut taamaattussaannartut isigitillugit, tunisassiaatitta
amerlanerusunit pineqarsinnaanerat angunavianngilarput.
Taamaattumik
Atassummit pingaartipparput tunisassiaatittalu tunineqarnerulernissaat
anguneqassappat, oqaasiinnaanngitsumik aaqqissuusinerit pisariaqalersut.
Taamaalioruttami piniartortavut umiatsiaararsortortagullu aatsaat timitalimmik
ikiorsersinnaavagut.
Atassummit
pingaartipparputtaaq tunisassiaatitta pilerinarsarlugit, pissanganarsarlugit
illinnarsarlugillu tuniniarneqartarnissaat aqqutissiuunneqartariaqartoq.
Pisuussutivummi
peqqinnartut avammut tuniniartalissagutsigit suliniut Nunatsinni
aallartittariaqarpoq. Niuertarfinni, neriniartarfinni assigisaannilu
nerisassiaativut pitsaasut suliarilluakkallu pigigutsigit avammut
tunisaqarsinnaalernissarput aqqutissiuutissavarput.
Nunatsinnummi
feriarlutik tikittartut, nunaminnut angerlarunik nerisassiaatitsinnik
mamarsarsimallutik allanut oqaluttuariumaagassaat, gultitulli naleqartigaaq
avammullu tuniniaanissamut aqqutissiuussisinnaalluni.
Taamaattumik
Atassummit pingaartillugu oqaatigeqqillarput, Nunatta pissarititai ataavartumi
tunisassiarissagutsigit, maannakkornit pitsaanerumik aaqqissuussisariaqarpugut.
Naammattorsuarnik puisaateqarpugut assigiinngitsutigut
atorluarneqarsinnaasunik.
Tunitsivinnilli
ammaapalaaginnariarluni matuseqqittarnerit qaangertariaqalerpagut, tamannalu
angussagutsigu piniartut atuisullu sinniisaat qanimut suleqatigisariaqarpagut,
taamaaliunngikkuttami akit tunisassiornermi unamminartut allallu pitsaasumik
aaqqiiviginavianngilagut.
Nunatta
pisuussutaasa maannakkornit pitsaanerusumik aaqqiivigineqarsinnaanerat
Atassutip pingaartitaraa, tamattali tamatumani suleqataasariaqarpugut,
anguniagassaq soqutiginarlunilu pilerinartuummat.
Atassummit
taama oqaaseqarluta, Naalakkersuisut siunnersuummut akissuteqaataat isumaqatigaarput,
taamalu isikkoqarluni aappassaaneerneqarnissaminut ingerlaqqinnissaa
inassutigalugu.
Johan
Lund Olsen, Inuit
Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Kalaallit
Nunarput naalakkersuinikkut imminut oqartussaaffigaluni aquttoq
tunngavilersinaaqqullugu piumasaqaatit arlallit naammassiniagassaapput,
minnerunngitsumik aningaasarsiornikkut allanik isumalluteqarani imminut
napatissinnaaneq eqqarsaatigalugu. Aningaasarsiornikkut patajaatsumik
inissisimanissaq qulakkiissagaanni aqqutit pingaartut ilagisinnaavaat
inuussutissat tungaasigut imminut pilersorsinnaanissaq.
Puisinik,
arfernik, tuttunik, savaaqqanik, timmissanik aalisakkanillu naammattorsuarnik
peqarpugut inuiaavugullu uumasut nujuartaanerusut neqaannik mamarisallit.
Tassa aallatut oqaatigalugu tunngavissat pisariaqartitavut pigereerpagut.
atorluaanngilagulli immitsinnummi pilersorsinnaalernissatsinnut aporfissat
suli ullumikkut amerlavallaarput.
Taamaattumik
neqinik imminut pilersornerput annertunerulersinniassallugu Inuit Ataqatigiit
pissutissaqarluarpugut, qularutissarinngisarpummi aamma tassaavoq, Nunatta
nammineq uumasuinit Nunatsinnilu nujuitsunik uumassutinik neqit
pissarsiarisinnaasatta avataaniit pisiarisakkatsinniit peqqinnarnerussusiat.
Taamaattumik
Inuit Ataqatigiinniit isumaqarpugut inuussutissanik immitsinnut
pilersorsinnaalernissatsinnut ullumikkut kigaalaqutaasut killersuutaasullu
tamakkiisumik qulaajaavigineqarnissaat pisariaqarluinnartoq
aallariarfissanillu nutaanik ujarlertariaqalersugut.
Tamanna
2000-imi ukiakkut aningaasanut inatsisissaq suliarigatsigu Inuit
Ataqatigiinniit kaammattuutigivarput, isumaqarattami tamanna Nunatta
nammineernerulernissaanik anguniagaqarnitsinni anguniakkat pingaartut
ilagilluinnaraat.
Taamaammat
aamma ukiaq ataatsimiikkatta Inuit Ataqatigiinniit siunnersuutigivarput
Inatsisartut Niuernermut Ataatsimiititaliaat apeqqutit tamakkiisumik
qulaajaavigineqarnissaat siunertaralugu aamma nammineq aaqqissukkaminik
tusarniaasitsissasoq, susassaqartut assigiinngitsut peqataatinnerisigut
kalaalimerngit atorluarneqarnerulernissaat immikkut sammineqarniassammata
Nunatsinnilu nioqqutissiat nioqqutaanerulernissaat anguniarlugu qanoq aamma
iliuuseqarniartoqarniassammat.
Inuit
Ataqatigiit siunnersuuteqarsimanera malillugu ilisimavarput suliaq tamanna
Niuernermik Ataatsimiititaliami ingerlanneqartoq aammalu siunniunneqarsimasoq
tusarniaanissaq saqqummersitsinertalik ukiamut pisinnaajumaassasoq. Inuit
Ataqatigiit naatsorsuutigivarput sulissutigineqalereersimasoq tamanna aamma
piviusunngortinniarneqarumaartoq.
Nunatsinnimi
inuussutissat pillugit ullumikkut politiki qallunaat inatsisiliornerannik
toqqammaveqarpoq pisariaqarporlu namminerisatsinnik inuussutissat pillugit
aamma politikeqarnissarput inuiaqatigiit kalaallit ilisimassaannik
misilittagarilersimasaannillu aallaaveqartumik.
Inuit
Ataqatigiit ilisimavarput Nunalerinermut Siunnersuisoqatigiit, Kalaallit
Nunaanni Aalisartut Piniartullu Kattuffiat, tassa KNAPK, Neqi A/S,
Atuisartut Siunnersuisoqatigiivi allallu Naalakkersuisunut tamanna pillugu
saaffiginnissuteqarsimasut. Inuit Ataqatigiit kaammattuutigissavarput
saaffiginnissut tamanna Naalakkersuisunit aamma pimoorunneqarumaartoq
Inatsisartullu Niuernermut Ataatsimiititaliaat tamatumani aamma
peqataatinniarneqarumaartoq.
Naalakkersuisut
siunnersuuteqartumut akissuteqaamminni ilisimatitsipput nioqqutissat
avataaniit tikisitat akutsuusersugaalernissaat qanoq kinguneqarsinnaanersoq
pillugu kiisalu Nunatsinni nioqqutissiat nioqqutaanerulernissaat
eqqarsaatigalugu qanoq iliuuseqartoqarsinnaanersoq pillugu Inatsisartunut
nassuiaatiliussamaarlutik.
Tamanna
Inuit Ataqatigiit iluarisimaarparput neriuutigivarpullu tamanna ukiami
ataatsimiinnissatsinni timitalerneqarumaartoq, tamatumanilu kalaallit
nerisassaataasa akikinnerulersinneqarsinnaanerinut suliniutissat
ilanngunneqarlutik aamma qitiutinneqarumaartut, soorluttaaq tunisassiassaatitsinnik
siammartiteriaaserput ilanngunneqassasoq aamma naatsorsuutigilluinnaripput.
Tamanna
tunngavigalugu taamaattumik Naalakkersuisut isumaqatigalugit Inuit
Ataqatigiinnit aamma uagut inassutigisinnaanngilarput siunnersuuteqartup
aalajangiiffigisassatut siunnersuutaata maannangaaq
akuersissutigitinniarnissaa.
Taamatullu
oqaaseqareerluta uteqqissavarput Inuit Ataqatigiinni isumaqarluinnaratta
inuussutissanik immitsinnut pilersorsinnaalernissatsinnut ullumikkut
kigaalaqutaasut, ullumikkullu suut kanngiffiunersut killilersuutaasullu
misissussallugit tamakkiisumik qulaajaavigineqarnissaat aamma
pingaaruteqarluinnartuummat Nunatta nammineernerulernissaa aamma
pimoorutivinniarutsigu.
Taamaammat
naggataatigut iluarisimaarlugu maluginiarparput Inatsisartut Niuernermut
Ataatsimiititaliaa ukiup ingerlanerani tusarniaasitsinermik
aaqqissuussissallutik ingerlataqalereersimammata, kalaalimerngimmi Nunattalu
pissarititaasa atorluarneqarnerulernissaat siunertaralugu iliuusissanik maanna
tikkuussisoqartariaqalerpoq.
Tom
Ostermann,
Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:
Inatsisartunut
ilaasortap Ruth Heilmannip Nunatsinni neqinik nioqquteqartarneq pillugu
siunnersuutaanut imatut Kattusseqatigiinniit oqaaseqaateqarniarpugut.
Kattusseqatigiit
nuannaarutigaarput ukiuni qaangiuttuni arlaleriarluta oqaluttarfik manna
atorlugu Nunatta pissarititaanik annertunerusumik atorluaasinnaaneq
aqqutissiuuttariaqarneranik oqariartuutigisimasagut
tusaaniarneqarnerulersimammata.
Tamakkuami
aallaqqaataaniilli aaqqiivigineqarsimagaluarpata ullumikkut pisut
qiviarutsigit Kalaallit Nunatsinni neqissaqarniarneq isumannaatsumik
aaqqissuussivigineqarsimasinnaagaluarmat, aammalu Kattusseqatigiinniit
isumaqarpugut piffissanngortoq sukumiisumik Nunatta neqinik nioqqutissanik
imminut pilersorsinnaanera kattuffiit susassaqartut peqatigalugit pilersaarusiorneqartariaqartoq,
taamaalilluta misilittakkat qangaanit kalaallit inuiaqatigiit pinngitsoorsinnaanngisaat
eqaatsumik aaqqiivigineqarsinnaagaluarmata.
Kalaallit
Nunarput imaannaanngitsumik avatangiisit eqqarsaatigalugit atugassaqartitsisoq
kialluunniit nalunngilaa, taamaakkaluartoq ukiut kingulliit tunitsiveqarnikkut
pissutsit akuersaarneqarsinnaanngilluinnarput, tamannalu uagut qinikkat
mikinngitsumik akisussaaqataaffigaarput.
Ullumikkut
avammut niueqatigiinneq qiviaraanni, avammut tunisartakkagut kiisalu
avataaniit eqqussuunneqartut imminut oqimaaqatigiinngitsorujussuupput.
Kisitsisit Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfiup nalunaarusiaanni ukioq
2000-imi takuneqarsinnaavoq nioqqutissanik avataaniit eqqunneqartut 2,8 mia.
kr.-it missagajaanni kiisalu avammut niueqatigiinnermi 1,9 mia. kr.-it
missaanik iluanaarutigineqarsimallutik, tassa amigartoorutit 859 mio.
kr.-iusimallutik ukioq 1999 eqqarsaatigalugu.
Niueqatigiinneq
nalimmassarneqassappat Kalaallit Nunarput aallaavigalugu qulaani taaneqartut
susassaqarfiit peqatigalugit aaqqissuussisoqartariaqarluni. Ullumikkut
oqartoqartarpoq kalaalimerngit akisuallaartut aammalu makku
paasiuminaatsinneqartartut ilagaat, piniartup imaluunniit aalisartup
tunisinermi akigitinneqartoq annikippallaartartoq, uffali niuertarfimmi
kiilumut akigititaasut annerujussuullutik, tassa tunisassiornermi
aningaasartuutinut matussusiisoqartarmat tamakkulu soorunami akinik
qaffassaataasarmata.
Taamaammat
isumaqarpugut tunisassiorfiit aalaakkaasut pilersinnerisigut akitigut
unammillersinnaanerusumik naleqqussarneqarsinnaasut. Tassami
tunisisinnaanerit annertusippata akigitinneqartunut apparsaataasinnaammata
aammalu ataavartumik tunisisinnaanerit aningaasarsiornerillu
piniartukkormiunit orniginarnerusut atorneqartalissagaluarmata. Tassami
ullumikkut piniartukkormiut silaannarmik tigusaanngitsunik oqaaseqartarnerat
tunitsivissaaleqinerit pillugit piaartumik pitsanngorsaavigineqartariaqarput.
Danmarkimummi
qiviarutta nunaatillit narsaateqarnerup saniatigut uumasuuteqartarneq saniatigooralugu
inuussutissarsiutigisarpaat.
Kalaallit
Nunatsinni ukiut tamaasa arfattassat isumaqatigiissutiginiarneqartarput, naak
aalaakkaasumik tunitsiveqanngikkaluarluta, tassami tamakkuupput aamma
periarfissatsialassuugaluit annertunerusumik aaqqiivigineqarsimanngitsut.
Kattusseqatigiinniittaaq
ilisimavarput ukiuni kingullerni neqinik tuniniaaneq eqqarsaatigalugu
piumasaqaatit annertusigaluttuinnartut, isumaqarpugulli tamakku
uniffigiinnarnagit pilersaarusioqatigiilluta tamakku aporfeerarpassuit
ilorraap tungaanut pitsanngorsaateqarfigisariaqarigut.
Assersuutissarpassuuppummi
saqqummiussinnaasagut kalaalimerngit tunisaareersimagaluartik
eqqaanaarneqartartut, soorlu aamma tamanna Ittoqqortoormiuni NUKA A/S-imut
umimmaat neqaat 3,7 tonsit, tassa taakku aningaasanngorlugit 500.000 kr.-inik
nalillit maangaannaq eqqaannarneqarsimallutik. Nuummullu nassiussat katillugit
15. tonsit missaat ikuallaannarneqarsimallutik. Uffali kingorna
uppernarsarneqarlutik neqinit pitsaassutsimut piumasaqaatit eqqarsaatigalugit
pitsaalluinnartuusut. Taamatut pissusilersortarnerit Kattusseqatigiinniit
akuersaarsinnaanngilagut.
Aammattaaq
piniartut maani kitaani arlaleriarlutik eqqaasarpaat ajoraluartumik
puisittaminnik tunitsivissaqannginnamik allaat puisip neqaanik
eqqaaginnarlutik, taamaallaallu puisip amia kisiat tunisarisarlugu.
Ungasinngitsukkut
Norgemiut puisip neqaanik qimmunut nerukkaatissanik ujartuillutik suleqatissarsioraluarput,
taakkuali annerusumik eqqaaneqaratik nipagiutiinnarneqarput. Tamakkua
periarfissat saqqummersut iluatinnaateqaraluaqisut nipaarsaarunneqarnerat
Kattusseqatigiinniit piniartut aningaasarsiorsinnanerigaluanut aammalu
akiligassanut malinnaasinnaanerminik kinguneqartussaagaluit
mattussinertullusooq kingunillit akuersaarsinnaanngilagut.
Siunnersuuteqartoq
ilumoorpoq oqarami Qallunaat Nunaanniittut kalaaliminernik qiilivittartut,
ilami pissutsit piviusut imaapput allaat nassiussinermi killilersuinerit tassa
taamaallaat 5 kg.-innarmik nassinneqarsinnaaneq aammalu amerlasuut
nassiussisarmata 5 kg. sinnerlugu, taamaalillutik nassiussarsiaminnik
aalleraangamik oqarfigineqartarlutik atinik arlariinnik pissarseriarlutik
aaniarigit, taavalu ajornaateqanngitsumik nassiussarsiat tiguneqartarlutik. Taava
aperisariaqarpugut killilersuinerup isumaa sumiippa?
Taanna
suliassaq piaartumik Naalakkersuisoqarfiit susassaqartut aammalu folketingi
peqatigalugu aaqqiivigineqartariaqarpoq. Ilami assersuutigiinnarlugu
qallunaartavut maani Nunatsinniittut taamatut killilersuiffigineqaraluarpata
tuaviornerpaamik aaqqiisoqassangaluarpoq.
Taamatullu
oqaaseqarluta Kattusseqatigiinniit siunnersuutigineqartoq tamakkiisumik
isumaqataaffigalugu nalunaarutigissuarput. Suliassarlu
aappassaaneerneqannginnerani Ataatsimiititalianut susassaqatunut
innersuullugu.
Otto Steenholdt, attaviittoq:
Oqallinermut matumunnga tunngatillugu pisarnera malillugu oqaatsitta atugaarnerat uparualaarlara, naak nalunngikkaluarlugu oqaasiliortunik akuerineqarluni massakkut oqaaseq atorneqartoq, tassa nersussuit qulliarniarneqartarnerat isumaqatiginngilluinnarakku. Eqqarsaatigaakka meerartagut kigutitaarnialeraangamik inequnarseruttorlutik qullialersartut, nappaataanngilaq inequtaqutaavoq.
Taamaattumik taanna qulliarneq nappaammut uunga ikkunneqarnera tulluartuusorinngilluinnarpara, kalaallit aamma oqaaseqarmata nuffiornermik taasartakkaminnik, tassaasoq imannarsuaq nappaataanngikkaluarluni nuanniitsoq inummut taamatut nuffiulersumut. Taanna eqqaasitsissutigiinarpara meerartatta inequnartut alliartornermut atuallattagaat nappaammut Europami annilaagatigineqaqisumut kaputartuulluni atorneqarmat.
Taavalu qineqqusaartarnerpassuarni qinigassanngortittut amerlasarput kukkukuuakkat perlukuinik, tassa kylling mixinik taaneqartartunik Nunatsinni tunisisoqartarunnaanissaanik siunnersuuteqartartut, siunnersuutit tamakku piviusunngunngitsoortarput Nunatsinni pisisartut nipaatsumik aningaasivitik qiviaqattaartarmatigik, naammattusaarisariaqartuarneq imaluunniit taamatut naammattusaarisariaqartuarneq pissutigalugu.
Qujanartarpoq aningaasaatikilliulerluni akikitsunnguanik allatuuteqarsinnaasariaqalersarneq, naak Nunatta pissarititai kingornuttagaallutik mamarsaatissarsui illigigaluarlugit soriarsinnaanagit akisuallaaqimmata.
Siunnersuuteqartup siunnersuutaa uungaannaq isugaluni taperserusunneqarsinnaavoq, pissutsilli pissusiviulersimasut Naalakkersuisup taakkartugai qarmarsuartut anigugassaanngitsutut assiaqutsiussimapput.
Siunnersuuteqartup siunniussaa ullumikkorpiaq atulissagaluarpat kalaallit illoqarfinni najugallit eqqarsaatiginerullugit qanoq inuulerumaarnerat takorlooruminaatsippara. Kalaaliminiinnagajannik nerisaqalissagutta ullumikkullu taakkununnga akigitinneqartut siuliini eqqaariikkakka allanngornagit sulisartullu akissarsiaat qaffaaffiginagit assorujussuaq eqqarsaatigiuminaatsippara qanoq inuuniarumaarnerluta. Siunnersuut ajoraluartumik isumaga najoqqutaralugu ullumikkut atorsinnaanngilaq. Avammulli niuerniarumanerput kalaaleqatitsinnullu Danmarkimiittunut aamma nassiussisinnaaneq ajornartorsiutaajuartoq ajoraluartumik akissuteqaammi sammineqan-ngilaq.
Uagut nammineq tunisassiarisinnaasatta, ilami nassiussinnaasatta killilersugaanerujussuat Naalakkersuisut annerungaartumik sulissutiginiartariaqalerpaat, pingaartumik nersutit Europami nappaalanerujussuata nalaa atorluarniarlugu.
Akissuteqaammi nioqqutissiatsinnut ajornartorsiutit taakkartorneqartut tassaaginnarnerarput akit pitsaassuseq nioqqutissap suuneranut uppernarsaatit, piseqqusaarineq nioqqutissallu isumagineqarneranni eqqiluisaarnermut tunngasut.
Oqaatit taakku uparuatsiarpakka Danmarkiinnaanngitsumulluunniit nassiussinnaasatta killilersugaanerujussuat Norgekkut, Islandikkut arfanniarnerminnik allisitsiniartut uagut isiginnaartuuffigilerpagut, massa iluanaarutissarparujussuugaluit tassanerpiaq aamma ikkalu pisisussaat Japani piareersimanerarmat, taakkua oqarta unioqqutitsillutik imaluunniit naalasseriillutik arfanniarneq ingerlatilerlugu tunisassiulissagaluarpata.
Ilumoortorli ersarissumillu oqaatigisassaq unaavoq, uagut nammineerluta Nunatta avataani niueqatigut Nunatsinnut eqqussisartut killilersuiffigissagaluarutsigit akisussaammatigut allaat niueqatigiumajunnaarluta, nunallu allat tuniserusulluinnartut imminnut niuerfigeqatigilissalugit.
Tamanna mianersuulluinnartariaqartoq Naalakkersuisut ersarissumik taammassuk qujassutigaara. Aamma nipi taamaattoq paasinartumik aninneqarpoq KNI-ip tungaaniit kujataani uumasuuteqartut annilaagallutik nersutinik Europameersunik eqqussuineq killersorneqaleqqullugu oqaaseqarmata. Qujanartumillu neriuppungalu aamma oqaaseqartoq eqqortumik oqarsimassasoq, tassa akissummi nersutit nappaataannik nakkutilliisoq qanoq oqarsimanersoq isussuarneqarpoq, neriunniartalu oqaasii eqquukkumaartut.
Siunnersuut
akuersaanngilara.
Ruth
Heilmann, Siumut:
Naalakkersuisut
akissuteqarnermini imaaliinnarlutik tapersersuinnginnerat aamma ajuallaatiginngilara.
Tassami immaqa assersuutigalugu oqarsimasinnaangaluarpunga 2 %-i Nunatta
iluani nammineq pilersorsinnaanissatsinnut anguniassagipput taavalu 98 %
avataaninngaaniit isumalluutitut taanna aallavigineqarluni. Immaqa taamatut
aallaaveqarsimasuuguma amerlanerit tapersersorsimassangaluarneraat, naluara.
Kisianni
80 - 20 aallaavigisimavara tassani malugitinniarsaralugu
aalajangersimarpaluttumik aamma piumasaqaateqaruma taavalu immaqa
siunnersuutiga taamatut ersarinnerusumik oqaaseqartussanik
paasineqarluarnerussasoq. Kisiannilu aamma sillimaffigereerpara, aamma
tupaallaatiginngilara ingerlaannertumik akuersaarneqarsinnaannginnera
oqaatigineqarmat.
Tassa
siunnersuuteqarninni tunngavilersuutigisakka taavalu sunarpiaq
siunertarinerlugu paatsuullaqqunnginnermik, immaqa taamanna oqarluni,
taamatut ersaritsigisumik kisitsimmik eqqaasaqarsimanera neriuppunga aamma
paasineqarluartoq. Kisiannilu tupigusuutigitsiarpara taanna kisimi
aallaavigineqarluni siunnersuut itigartinneqarsinnaammat.
Kisianni
Siumumiit oqaaserineqartut nuannaarutigivakka aammalu tassani
siunnersuutigineqarmat allaat inatsisiliornikkut uani siunnersuutigineqartut
1.a-b-c-imi siunnersuutigineqarmat Nunatsinni uagut inuiaat kulturerput
inooriaaserput nerisassatigullu ilitsoqqussagut aallavigalugit, tassa
Nunatta illuani atugassamik inatsimmik tunngavissinneqarnissarput
siunertaralugu ilisuuseqartoqartariaqarnera, taanna isumaqarpunga
pingaaruteqartorujussuusoq aallavigissallugu Naalakkersuisut taamatut
suleriaqqinnissaanni.
Tassami
maani Inatsisartuni suliassaraarput Nunatta aamma innuttaasut soqutigisaat
ingerlatissallugit, taamaattumik toqqissisimanngissutiginngeqaara taamatut
ittumik anguniagaqarnissamik saqqummiutaqarnera.
Tassa
Nunatta kulturia, minnerunngitsumillu oqaatsitta pingaartinneqarnerunissaanik
maani oqaluttarfimmi ataasiarata aamma oqalliseqartarpugut ilaanni
sakkortugaartitsiartunik. Taamaattumik tupinnarsinnaanngilaq Nunatta
pissarititaat uanga isumannik pingaartinneqarnerat saqqummilaartinneqarnerallu
amigartumik maannakkut suliniutigineqartup aamma sammineqartup maani
Inatsisartuni aqqutissiuutissallugit aamma isumaqarama pisariaqalersoq.
Tassami
suli ullumikkornit anginerungaartumik pimoorussamillu iliuuseqanngikkutta
aarleqqutigigakka allanik, tassa eqqussakkanik aallaaveqartumik nunarput
ineriartortikkaluttuinnassagipput, taannalu isumaqarpunga akimorlugu
iliuuseqartariaqartugut, ullumikkornit suli nukiit anginerusut atorlugit.
Taamaattumik
aamma uani Naalakkersuisut oqaaseqarnerminni NUKA A/S-imik iliuuserineqartut
maanna aallartittut nersualaarutigalugit oqaatigisaat suli annerusumik taakkua
aningaasaliiffigalugillu Inatsisartuninngaanniit tapersersornerusariaqarigut.
Maannali
suliassap pingaartup aallartilluarneqarnissaanik siunnerfinnik Siumut
tapersiilluni aamma ersarissorujussuarnik oqaaseqarpoq, aammalu tikkuagara
aatsaannguaq erseqqissaatigeqqittariaqartoq, tassami Niuernermi
Ataatsimiititaliami aamma innersuunneqarnera isumaqatigilluinnarakku,
suliarineqaqqissaguni tassanngaanit aallaaveqartumik ingerlaqqittariaqarmat.
Tassa
Nunatta pissarititaanik atorluaanermik ilisimasaqarluartut aammalu
soqutigisaqartut katersorlugit aamma ataatsimiititaliamik
pilersitsisoqarnissaanik siunnersuuteqartoqarnera Siumut tungaaninngaaniit
isumaqarpunga pissusissamisoortoq. Tassa taamaalillutik aamma
soqutigisaqaqatigiit, tassa Nunatta pissarititaanik soqutigisaqartut
suliaqartuartut aammalu pimoorussisut, saqqummiisaraluarlutillu immaqa
annerusumik tigulluarneqarneq ajortut tassani aamma
periarfissinneqartussaassammata.
Tassa
nunat aamma avannarliit aammalu nunarsuarmioqatigigut allat eqqarsaatigalugit
nerisassaatiminnik pingaartitsilluinnarnerannik aamma iliuuserisartagaat
isumaqarpunga ilinniarfigisinnaagigut, aammalu inatsisiliaat tassani
misissorneqarsinnaasaleriaqaraluarput aamma ilinniarfigisinnaagatsigit,
Nunatsinni ingerlariaqqinnissatsinni qanoq aamma aallaaveqartumik inatsisiliornissatsinni,
inatsisiliorniarnitsinnilu.
Taamaattumik
uagut Nunatta pissarititaani atorluaanerusinnaanissarput oqaasiinnaanerusukkut
oqaluuserineqartartoq maanna Inatsisartuni aqqutissiuunniarneqarmat aammalu IA
oqaaseqarnermini isumalluarnartutut aamma isumaqarfigimmagu, tassani
Niuernermi Ataatsimiititaliap aamma sammilereerlugu oqaatigimmagu
kalaalimerngit akii aamma akikinnerulernissaanik siunnerfilimmik
isumasioqatigiisitsinissanik aamma tassani oqariartuuteqarmata.
Taamaattumik
isumalluarpunga aamma siunnersuutigalugu aallaavigalugu soorunami ingerlaqqittoqarnissaa.
Tassani isumaqarpunga ammaassisoq kalaalimerngit aamma Nunatta pissarititaasa
nioqqutissiaralugit, tassa uani aamma ilaatigut Atassumminngaaniit
isumaqatiginarluinnarmat, tassa massakkut niuertarfinni immaqa
piariigaanngippallaartumik massakkut Nunatta pissarititai tassa imaalillugit
nioqqutigineqarput pilerinarpallaaratik, saqqumilaartinneqaraluarput kisianni
illuanut saakkaanni ukua qallunaat nerisassaataat taakku immaqa
piareersarluagaanerullutik igamut ikeriaannanngorlutik taamatut
piareersarneqartarnerat massakkut ingerlanneqarpoq annertoorujussuarmik KNI-mi
aamma Brugsenimi.
Taamaattumik
pingaaruteqarpoq aamma taakku niuertut suleqatiginissaat qanimut, taamatut
aamma nioqqutissat aamma pitsaasumik imaluunniit kalaalimerngit taamatut
saqqumilaartinneqarnissaanni, taamaattumik isumaqatigilluinnarpara
oqaatigineqarmat suleqatigiinneq annarusoq ikioqatiginnerlu tassani
pingaartineqartariaqartoq.
Aamma
uani Atassummi oqaatigineqartoq ilumoorpoq Narsarsuarmut tikikkaanni immaqa
kalaaliminerulluni sivisuumik aallamiissimalluni imaluunniit aamma
mittarfimmut allamut tikikkaanni tassani neriniaraanni ingerlaannaq
sassaalliutit tamatta suusut nalunngilagut, pissaqanngilagut imatut
tigoriaannarnik Nunatta pissarititaanik.
Taamaattumik
suliassaq annertuutut oqaatigisariaqarpoq aammalu pingaaruteqartutut,
tamannalu aamma partiinit ilaatigut itigartinneqaraluartoq, kisianni
Kattussusseqatigiit, nuannaarutigaara soqutigineqarluni aamma
siunnersuutigineqartoq tamakkiisumik tapersersorneqarmat.
Kiisalu
aamma Qallunaat Nunaanut 5 kg. taamaallaat aallaavigalugu kalaaliminernik
nassitsisinnaanermik isumaq imaluunniit qaffaavigineqarnissaanik isumaq
taanna tapersersorneqarmat nuannaarutigaara, aappaatigullu ajuusaarutigalugu
Naalakkersuisut taanna soqutiginngitsutut ilillugu aamma Ottop maluginiagaatut
mininneqarsimanera.
Taamatut
oqaaseqarlunga siunnersuutinnut tapersersuinersi qujassutigaara.
Ole
Lynge, Inatsisartut
siulittaasuat:
Oqaaseqarusut
suli arlaqarput, kisianni una erseqqissalaaginnassavara, partiit
Kattusseqatigiit kiisalu attaviittup oqaaseqarneri malillugit siunnersuut
taamatut ilusilerlugu akuerineqanngilaq, taamaattorli kissaatigineqarpoq
ataatsimiititaliamut susassaqartumit aamma nalilersueqqittoqassasoq.
Taamaattumik
Ataatsimiititalimi apeqquterpassuit assigiinngitsut qularnanngitsumik
eqqartorneqartussaassamata eqqaasitsissutigaara.
Simon
Olsen,
Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:
Partiini
oqaaserineqartut nuannaarutissaapput. Oqaatigissavara avataaniit eqqussukkat
nioqqutissat akitsuusersuinikkut allatulluunniit
killilersorneqalissagaluarpata, tamatumani atuisartunut qanoq
siunniuteqarsinnaanera pimoorussamik nalilersuiffigineqartariaqarpoq.
Kina
oqarami Nunatsinneersut nioqqutissat salliutillugit niuertarfinni
nioqqutigineqalissappata tamanna atuisartunut akisunerulissasoq?
Isumaqarpunga
atuisartut amerlanerusut nioqqutissiassaatitsinnik Nunatsinneersunik
atuinermikkut akinik appartitsisinnaanerat upperisariaqartoq.
Siumumiit
suleqatigiisitaliornissaq akuersaarneqartoq malunnarpoq, taamaallaqqusipput
aamma. Taamatuttaarlu Danmarkimut 5 kg.-mik eqqussisinnaatitaanerup
Naalakkersuisuniit aallartisarniarneqareersoq pimoorunneqalissasoq
neriorsuutigissavarput.
Atassummit
erseqqarissumik oqariartuutigineqartut paatsuugassaanngillat, ilaatigut
takornarissanut hotelini, neriniartarfinni aamma assigiinngitsualuppassuit
taagorlugit, taakkua aamma assortorneqarsinnaanngillat.
Inuit
Ataqatigiinni suliat maannakkumut ingerlanneqartut, ataatsimiititaliamilu
ingerlanneqartut arajutsineqarsimanatik ingerlanneqarnerat
iluarinarluinnarpoq. Taamatuttaaq suliassamik susassaqartut
aallartitsereersimanerat oqaatigineqartoq ilumoorpoq.
Aammattaaq
iluarinartorujussuuvoq oqaaseq atorneqarmat kingaalaqutaasut
sumiissusersisariaqarigut, tassa suunukua noqitsisut suliap ingerlaanerani
akornusersuisuusut.
Kattusseqatigiinniit
taakkarsorneqartut assigiinngitsunik imaqangaatsiartut misissorluagassaapputtaaq,
tassa assigiinngitsunik aamma kisitsisinik ilaatigut annertuunik taaguinikkut
imaqarmata.
Taamatuttaaq
kisermaap ilaatigut paasiuminaassinnaasunik oqaaseqarnera erseqqilluarpoq,
itinerusumilli maluginiarluaraanni paasinngitsoorneqarsinnaanngillat,
oqaaserineqartut.
Naalakkersuisut
sinnerlugit qujassutigaara nuannaarutigalugulu aammalu oqaatigerusullugu,
Nunatsinni nioqqutissiaatitsinnik pingaartumik siunersuuteqartup neqinik
maannakkornit annertunerugaartumik illersorneqarsinnaasumillu
atuinerulernissatsinnik siunnersuutaa ineriartortinneqarnerulissasoq
oqaatigissallugu.
Maliinannguaq
Markussen Mĝlgaard,
Inuit Ataqatigiit:
Tassa
erseqqissaassutiginiarluguuna suliap uumap ingerlanera pillugu imaluunniit
taamatut suliap assingusup siornali aallartissimasup ataatsimiititatigoortumik
erseqqissaatiginiarlugu.
Tassa
siorna septemberip 21-ani ullulinnik Ataatsimiititami allagaqarsimavunga
kalaalimerngit atorluarneqarnerunissaat siunertaralugu misissuinissamik
tusarniaanissamillu siunnersuuteqarlunga.
Tassa
Inatsisartunut toqqaannartumik ingerlatinngikkaluarlugu aamma periarfissaammat
ataatsimiititatigoortumik ingerlanissaq immaqa partiilersuuppallaarnata
ataatsimoorluta taamatut kalaaliminernik annertunerusumik atorluaanissatsinnik
suleqatigiinnissarput taanna siunertaralgu, ilaatigut tuttut, savat,
umimmaat, puisit, qilalukkat, arferit, timmissat aalisakkallu assigiin-ngitsut
tassani eqqarsaatigalugit.
Taannalu
isuma qujanaqisumik aamma ataatsimiititaliamit ilaasortanit tamanit
ilalerneqarluni suliassatut pilerinartutut tiguneqarpoq, ukiullu ingerlanerani
tassa ataatsimiititaliami oktoberip 18-iani eqqartuinitsinni ilaatigut tassani
suliap ingerlariaqqinnissaa isumaqatigiissutigineqarsimasoq aallaavigalugu
misissugassat makku saqqummiunneqarput.
Nunatta
sanilitta savanik tunissassiornerminni qanoq periuseqarnerat, tassa namminneq
savaatiminnik akilillisaallutik qanoq iliuuseqartarnerat, soorlu Islandikkut
taavalu aamma piniartunut savaatilinnullu qanoq iliorluni akit pitsaanerusut
tassa imaappoq pisisartunut aamma pitsaanerusut aammalu savaatilinnut
neqaarnianullu akornutaanngitsumik iliuuserineqarsinnaanersut aamma
misissorneqassasut.
Ilaatigut
aamma misissorneqassasoq qanoq ilisamik annikikkaluamilluunniit avataaneersut
ilumut akitsuusilaarneqarsinnaanersut tamatumani Akileraartarnermi
Pisortaqarfik paasiniaaffigineqassasoq, assigiinngitsorpassuit
taakkartorsinnaasakka uani tassa suliassiissutigineqarsimapput.
Taavalu
aamma taanna aallaavigalugu aamma novemberip arfineq-pingajuanni
Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq aggersarlugu taannarpiaq pillugu
ataatsimiititami ataatsimeeqatigivarput, isummagut aammalu suliniutigut
saqqummiullugit ilaatigut qujanartumik ilalerneqartumik, aammalu ilaatigut
nuannersumik eqqartorparput taamatut tusarniaaneq tamanit attuumassuteqartunit
peqataaffigineqarsinnaasoq.
Ilaatigut
imarisinnaasai, soorlu akitigut inissisimanerput, tuniassiornermi periarfissat
tunitsivissallu tunitsivissallu, niuertarfiit qanoq inissisimappat?
Piniartut savaatillillu atugaat, peqqinnissamut tunngassuteqartut,
pisuussutitta uumassusii suunerilu, inatsisit aporfiusinnaasut suuneri aammalu
atuisartut qanoq piumasaqarnersut aamma tassani ilaatigut misissugassanut
ilanngullugit siunnersuutigisimallugit.
Taamaalilluta
nuannaarutigivara ullumikkut oqallinnermi soorunami aamma apeqqut taanna
qaqinneqarmat, aamma naammalerpoq oqaluttarfimminngaanniit maani
ukiorpassuarni oqaluttuarluta, atorluarnerusariaqarpagut iluamillu
nikissanata.
Taamaattumik
pisariaqarluinnarpoq aporfissat suunersut erseqqissumik paasissallugit
alloriaqqinnissatsinnut periarfissat suuppat? Ataasiakkaarluta
soqutigisaqaqatigiit, kattuffiit, piniarfiit oqalorusaaginnarata
tusarniaanermik aaqqissuisuugaluarutta taamaalilluta uagut aamma politikikkut
sulinitsinni aporfiit alloriarfissallu ersarinnerusut
takusinnaalissagaluaratsigit.
Soorunami
suleqatigiissitamik pilersitsinissamik Siumukkunniit siunnersuutigineqartoq
orniginarsinnaavoq, unali erseqqissaatigerusuppara ilumut taannaannaq
pilersikkutsigu aalloriarneq naammattoq alloriarnerusinnaanerlugu.
Tusarniaareernerup kingorna qanoq alloriaqqinnissaq
ersarinnerulissannginnerluni? Suleqatigiissitamik pilersitsissanerluta
imaluunniit allatorluinnaq ingerlatsissanerluta, soqutigisaqaqatigiit
assigiinngitsut oqariartuutaat niuertarfiillu tusaareerlugit.
Tassa
neriuutilluinnarparput soorunami taanna suliaq ingerlaqqissasoq aamma
nuannaarutigaara Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisup ilalerlugu
oqaatigimmagu.
Tom
Ostermann,
Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:
Inuussutissalerinermut
Naalakkersuisup akissuteqaamminni siunnersuuteqartumut ilaatigut iserfigivaa,
nammineq pigisatta illersorniaannarlugit nipilimmik, taanna
ippinnartoqartikkakku isumaqarpunga tikkuartariaqartoq.
Aamma
assersuutigalugu Nunatsinni arfanniartarnerit ukiut untritillit arlallit
oqaluttarisaanitsinni kingumut qiviarutta takussaareerput. Uagulli kalaallit
ukiorpassuarni arfanniaqataasaraluarluta annertunerusumik tassuunakkut
pikkorinnerulersimanngilagut. Sooruku tamakku taamatut isikkoqartut?
Niuernermut
tunngatillugu tamakku iluarsaaneqarsimasinnaagaluarput qangaaniilli, nunat
assersuutigalugu Norgemit Japanimiullu tassuunakkut atorluaanerusarput immaqa
uatsinninngaaniit.
Tamakkuupput
isumaqarpunga pingaaruteqarluinnartut arfanniarneq eqqarsaatigalugu, pikkorinnerulertariaqarpugut
oqaluinnarata.
Aamma
kalaalimerngit taakkortorneqartuartarput assigiinngitsutigut, uagut kalaallit
inuiaqatigiit amerlasoorsuunngikkaluarluta nerisarisimasagut ukiorpassuarni
ajoqutigisimannginnatsigit suli amerliartortuarput.
Illuatungaatigulli
una aamma Siumup oqaaseqartuata, issuaalaarsinnaaguma, tassa taanna punkt
1.b-mi eqqaaneqartoq ANunatsinni
uumasuuteqarnerup ineriartortinneqarnera Nunatsinni uumasut kisiisa
aallaaviginagit aammali nunani allani uumasuuseqartut Nunatsinni uumasuuteqarsinnaasut
misissuiffigeqarnerat@.
Tassa
ullumikkut pissutsit nalunngilluinnarpagut aamma qanoq qulliarnermik nappaatit
imaaginnavissut, Tuluit Nunaanni allaat suli nappersimalersimanngitsunik
toqoraanerit allallu eqqarsaatigalugit, tamakku eqqussuunneqarnialissappata
Kattusseqatigiinniit uagut eqqarsarnartoqartipparput Nunatta minguitsuunera
aammalu pigisatta savaatillit eqqarsaatigalugit tamakku isumakulunnartoqarmata,
aammalu umimmaat eqqarsaatigalugit. Taanna
imminut assortuuttut uanga nalilerusuppara.
Taava
aamma IA-minngaaniit tikkuarneqarput tamakku kingaalaqutaasut,
qaqugumitaavaana kalaalimerngit tuniniarneqarnerat
pikkoriffiginerulerniaripput. Taanna ukiorpassuit aamma oqallisaalerpoq,
annertunerusumillu ingerlariaqqittoqassanani.
Otto Steenholdt, attaviittoq:
Siullermik Naalakkersuisup akissuteqarnermini oqaatsikka paasiuminaatsumik oqaatigalugit paasinerarmagit, taanna qujassutigissavara. Paasiuminaatsut paasineqarsimasut tusarakku.
Tassa uaniinginnartut siunnersuuteqartumuna siunnersuutaa ullumikkorpiatut issagaluarpat oqaatigaara, qanoq inuulerumaarnerput takorlooruminaatsikkinga sulisartut akissarsiaat eqqarsaatigalugit, pisiassallu taakku eqqartukkatta akisuallaarnerat eqqarsaatigalugu. Kiisalu aamma Danmarkimut nassiussisarneq tassani uparuagara paasivara partiit arlallit aamma taanna unin-ngaarfigigaat.
Siumup oqaaseqartuata tulleriinnilersugaa 1taallugu a, piumaneqarnerisa annertusarneqarnerat nioqqutissiallu ineriartortinneqarnerat taakkua tulleriiaarneqarneri. Uangaana ima paasisarikka taamatut kusanarsarneqatsiaannaraagamik sumiluunniit pisiassat akitsorujussuartartut, poortorneqarnerat piinnarlugu.
Eqqaalara soorlu ammassaat tallimat panertut, poortannguanngorsimapput mamarunartumik kusanartumik poorlugit, kisianni taakku tallimaruusannguit 20 kr.-eqartut takugaangakkit uanga ilequmisaartortarpunga, tassa taanna puua kusanartoq pissutaaginnannguatsiarluni.
IA-mut una eqqaasitsisutigerusutara qanoq Johan Lund Olsenip ersarissumik oqaatigisaa, qanoruna iliorluta Nunatsinni aalisakkat nersutillumi pinnguatsiarlugit, nujuartat kisiisa piinnarnagit nujuitsunik misissuisinnaaneq siunissami qanoq iliorsinnaasoq. Uanga assut nuannarisara eqqaarusukkinga.
Taanna ilumoorullugu siunnersuutigineqarmat misissorumallugu suffisitsisarnerit soorlu kapisillit eqqarsaatigalugit, allallu eqqartukkat nuannersut maangaannaqqunagit assut taanna kingumut uterfigillaqqullugu.
Tassa tamakkua eqqarsaatigalugit Siumup oqaaseqartua isumaqatigilluinnarakku C-mi oqaatigisaa, qanoq iliornialerutta uagut nammineq susinnaanata Danmarkiminngaaniit aalajangersaaffigineqarpallaarnersuarput aporfitta annersarisaat Siumuminngaaniit oqaaseqartup oqaatigisaa isumaqatigilluinnarakku.
Taavalu IA-p oqaasii annerusumik uterfigissanngilakka, taanna ujartugara qitiutikkakku malersorniartariaqarmat. Tamatumunnga pissutigaara, pissutigerpiarpara, uagut nersutaasivimmiinngitsunik aammalu suffisitaannitsunik piniarnerput avataaniit uparuarneqarajuttarmat Europami nunarsuarmilu allani allatut ajornartumik uumatitsillutik, erniortitsillutik taamatut pinerat uagut periaatsitsinnut allarluinnaammat.
Taanna oqaatigerusukkinga imatut uanga silarsuarmi angalaartarpunga, kisianni angalaarnerpassuarni aperineqaraangama suna nerisarineruneripput? Puisimik oqaraangama kikkut pasinanngilluinnartut tamarmik soorlu qinngutik eqittaraat.
Eqqarsaatigigaat ilaasa taama inequnartigisunnguaq aallaasarpisiuk? Soorlu tammakkuninnga oqaluleraangamik uagut tunisassiariniakkatsinnut, suli mamarunarnerarlugit oqartumik tusarsimannginnama aammalu puisit neqaat uanga qerisitsivimmiitsittakkakka eqqarsaatigalugit, qerititsivimmiillaqqissuunngutsunukua. Ajoraluartumik nutaamik pisiniartariaqartarpunga naak, qerititsivik tamakkuninnga ulikkaaraluartoq.
Timmissat nujuartat aamma taamaapput, avatitsinninngaaniit aamma uparuartulereerpaatigut nammineq erniortinnagit tamakkua aallaarsaratsigit, kiisalu aamma nersutit nujuartat aamma uparuartarpaat, kapisillillu aamma ilanngullugit.
Atassutip oqaaseqartuata, oqaasia nuannarilluinnarpara tassa imaluunniinngooq puulukit inaannut isiinnarluni tigusisinnaaneq uagut atunnginnatsigu, aammami qallunaat qanoq isumaqassangaluarpat puulukiisivimmut isiinnavillutik misissorneqanngitsumik annitseriassagaluarpata.
Tassa
uanga isumaqarluinnarama pisisartut amerlanerit piumasaat malinniarneqartoq,
aammalu umiarsuarni hoteliniluunniit igasut, isumaqartarpunga igasut qallunaat
amerlavallaartut Nunatsinni, taakkulu igasinnaasaat tassaapput aamma iggavik
imminut akilersinnaasoq, pisiniassagunillu sunik piumassavaat kalaaliminernik
perusukkaluarlutik akisuallaaqaaq, taava qallunaat nersutaataasa neqaannik
kukkukuuaqqanilluunniit pisigajuttarput. Aamma kingumut taakku akikinnerummata.
Tassa
qanorluunniit iliorniarluni pitsanngorsaanerit akitsuinermik
kinguneqarajuttarput uanga isumaqatigisannginnakkit, taamaattumik
isumaqatigaakka isumaqarlunga Kattusseqatigiinniit oqartoq soorlu
puupaluinnakkat tassaasut pisiarissallugit soqutiginartuunngitsut,
isumaqatigilluinnarpakka taamaatttut pitsaanerusumik poortorneqarsinnnaneri
siunniukkaanni, soorlu oqareersunga aamma taanna akitsorsaataasussaavoq,
pisisartumut pilerunarunnaarluni allaat akisuallarneri pillugit.
Aamma
ikuallaasimanerit umimmassuarnik iluatinnartunik uanga aamma taanna
uparuarfigisimavara, iluarinagu taamanna iluatinnartigisorsuit taamatupalaaq
pineqarmata, kisiannili akissuteqarfigineqarsimavunga aamma
isumaqatigisannik, tassa atuisut eqqarsaatiginerullugit tunisineq
isumannaatsumik ingerlaqqullugu taanna ajoraluartumik taamaaliortoqarsimasoq,
ilumut taamaattut tusaannarlugit ilungersuallannaraluaqaat Nunatsinni
pisinnaasagut aqqutsissiuukkusukkaluarlugit.
Tassa
oqaatigeqqinnarpara, taamatut aaqqissuussitsiartarnerit aamma NUKA A/S-ip
mamarunarsaariniarluni tusarliuppaa, asuli pilattuumminngooq
pilattuinnarnagit qularnanngitsumik immaqa uullilluaqqissaarlugit neqaatini
tuniniarnilerpai. Uanga taanna tusaannarakku isumaliorpunga akitsussapput,
aatsaat taamak uagut savaaqqat neqaannik pisiniarluta allanut sanilliullugit
takusakkagut, aatsaat immaqa iluamik akitsoqqissapput.
Taamaalillinilu
pisisussat tassani eqqarsariartillugit allamik akikinnerusumik pisiguma
aningaasaatikka sipaarnerussavakka, tassa taanna aporfiusarnera
eqqaasitsissutigitsiarpara.
Ole
Lynge, Inatsisartut
Siulitaasuat:
Oqaatigeqqilaassavara
siunnersuut sapinngisamik imarisaa sammineqassammat apeqqutillu allarpassuit
oqaatigeriikkatut ataatsimiititaliami qaqilerneqarsinnaallutik, suli
arlalissuit nappaasimapput.
Mikael
Petersen, Siumup
oqaaseqartua:
Tassa
takisuuliussanngilanga, kisianni Inuit Ataqatigiinninngaanniit Atassummiillu
aammalu soorunami Kattusseqatigiinninngaaniit oqaatigineqartut aamma
isumaqatiginartorpassuit saqqummiussuunneqarput, maanna oqallinneq
aqqutigalugu.
Tassa
siunnersuuteqartup siunnersuutaa maani aalajangiiffigisassatut
saqqummiunneqarpoq, aalajangiiffigisassatut, tassalu siunnersuutip imaraa 80 -
20. atorlugu aaqqissuussinissaq eqqunneqassasoq, tassa taannarpiaavorlu
uagut Siumuminngaaniit akerlerisarput, naak siunertaq kusanaraluartoq.
Taamaattoq
siunnersuutit aalajangiiffigisassanngortillugit aaqqinneqartarneri
erloqinalaarsinnaasarput tamatsinnut taanna nalunngilarput, partiinut
tamanut tunngaviisigut isumaqatigigaluarlugit, kisianni taama
aalajangersimatigisumik niuernikkut pituttuinissaq nalunngilarput ajornartorujorujussuussoq.
Aamma
uagut nammineerluta tunisassiatsigut ineriartortitsinerput
nioqqutissiornertigut aaqqissuussinigut suli taama amigartigitillugit,
taamatut sukannertigisumik inatsisiliornissaq ajornartorujussuuvoq, soorlu
Naalakkersuisut akissuteqaammini oqaatigigaat.
Taanna
qassiiliuutigineqassanngilaq, makkuali assigiinngitsut qanoq iliuusaasinnaasut
saqqummiuussuunneqartut tamaasa isumaqatigigakkit oqaaseqarfiginagit, una
erseqqissaassutigilaaginnarusuppara, tassami Niuermermut
Ataatsimiititaliamut suliassaq ingerlateqqinneqarmat, aamma malunnarmat
tamanit taanna isumaqatigineqartoq.
Niuernermik
Ataatsimiititaliami siulittaasutut maluginiartalerakku Inatsisartuni
Niuernermik Ataatsimiititaliaq isigineqartalersoq, atorluarneqartariaqartoq,
tassa taannarpiaq. Qanga immaqa niuernermik soqutigisaqarneq
annikinnerugallarmat, suut tamarmik niuernermut allaat tunngasut,
finansudvalgimut ingerlanngikkaangamik Aalisarnermut Ataatsimiititaliamut
ingerlanneqartarput.
Taamaattumik
ullut nutaanngoriartornerat malugaara aamma matumani oqallinnermi Niuernermik
Ataatsimiititaliaq aqqutigalugu niueqatigiinneq, tunisassiorneq,
ineriariartortitsineq, aningaasarsiorneq aamma eqqartorneqarsinnaasariaqartoq.
Taamaattumik
neriorsuutigisinnaavara suliakkiissutigisinnaavara una Niuernermik
Ataatsimiititaliami sukumiisumik eqqartorumaaratsigu, aammalu partiit
assigiinngitsut Kattusseqatigiillu saqqummiussaat aammalu attaviittup
saqqummiussaa soorunami ilanngullugit nalilersorneqarumaarmata.
Suliassat
taamaattut ataatsimiititaliami suliarineqaraangata imaakkajuttarpoq,
isumaliutissiissummik saqqummiisoqarluni aamma matumani taamaaliussaagut.
Immaqa siunnersuuteqartup siunnersuutaa qaninngoorlugu, tassami tunngaviusumik
itigartinneqarpoq maani. Aammalu Naalakkersuisut akissuteqaamminni
siunnerfigisimasaat pingaartitaallu aamma tunaaralugit isumaqarpunga
isumaliutissiissummik saqqummiisinnaajumaarluta.
Naggataatigullu
erseqqissaatigissavara ilumoormat Niuernermik Ataatsimiititaliaq nammineerluni
suliassanik assigiinngitsunik aallartitsereermat, aammalu pilersaaruteqarluni
immaqa angumerneqarsinnaappat ukiap ingerlanerani tusarniaanernik
annertuunik ingerlaqarumalluni, Kalaallit Nunatta uagut nammineerluni
pissarititagut aqqutigalugit tunisassiarisinnaasagut pillugit, aamma tamanna
pillugu Naalakkersuisoq isumasioqatigereernikuungatsigu.
Kisianni
tassa pingaarnerpaagallarpoq Niuernermik Ataatsimiititaliami suliaq massakkut
ingerlanneqartoq sermimik imermillu tunisassiorsinnaaneq pillugu inatsisissaq,
taanna naammassineqarpat taava suliat immaqa uunga tunngasut
ersarinnerusumik aallartissinnaajumaarpugut.
Ruth
Heilmann, Siumut:
Naatsunnguamik
imatut oqaaseqaannarusuppunga, tamatta Inatsisartuni qularnanngitsumik
anguniakkatta partiit aamma Kattusseqqatigiit anersaariarput kalaalimerngit
akikinnerulernissaat. Massakkut qinigaaffimmi angusaqanngikkutta taava qanoq
inississanerpaatigut tulliuttut.
Taamaattumik
isumaqarpunga ilungersuullugu massakkut oqaluuserineqartoq
aalluttariaqaripput, aammalu neriulluta angusaqarfiusumik tamanna
ingerlakkumaaripput.
Uanga
naatsorsuutigaara siunissami qaquguluunniit angujumaaripput 80 - 20 aamma
neriuppu-nga arlaatigut annertuumik suliniuteqarnitsigut taanna sukkanerusumik
anguneqarumaartoq, naak massakkut itigartinneqartussaangaluartoq, taanna uanga
aamma ajorinngilara.
Ortu
oqaaseqarpoq, ammassat tallimat 20 kr.-eqarpata taavalu immaqa 20 kr.-it
taakkua orsullu immaqa tassunga iligaanni nioqqusiaralugit, taava pĝlsetoraanni
marlunnik siinuppilikuloorlugu, taava suna inuussutissaqarneruva? Ilaa.
Tamakkua
aamma eqqarsaatit isumaqarpunga aniatinneqartariaqartut ilanngullugit,
aporfissaqaqaaq, tunitsivissaaleqineq aporfiuvoq, soorlu aamma Atassutikkut
oqaaseqarnermini taanna ersarissartuaraat.
Tassami
massakkut raajat, qalerallit taavalu saattussat kisimik Royal Greenlandimut
periarfissinneqarput, makkulu aalisakkat allat periarfissinneqarnikuunatik.
Taamaattumik aamma taakku eqqarsaatigalugit isumaqarpunga
iliuuseqartoqartariaqartoq.
Tunitsivissaaleqineq
aporfiuvoq, ippassannguaq aalisartut oqaloqatigivakka saarulleqaleraluarpoq
kisianni tunitsivissaqanngilagut, saarulliit anngajaarsuit aatsaalliuku
panertuliassat allatigulluunniit iliuuseqarfigalugit, iliuuseqarfigisassat.
Aamma qerititsivissaaleqineq arlalitsigut aporfiusarpoq. Kisiannili
qerititsivissaaleqineq aporfigiinnarnagu immaqa panertut Nunatsinnimi taakkua
eqqarsaatigalugit amigartuaannarput pisiassat, nunguttuaannavipput panertut
annerusumik panertulineq aamma amerlasuut aallussippata soorunami aamma akit
akikinnerusoq nassaarineqarsinnaassaaq.
Taamaattumik
isumaqarpunga Niuernermik Ataatsimiititaliami sammeqqinneqaruni pissaganarpoq
qanoq naammassisaqarfiujumaarnersoq. Tassani soqutiginartorpassuit
saqqummiussuunneqartut partiinit aamma Kattusseqatigiinnit
nuannaarutigivakka taama oqaluuserisassaq soqutigitigalugu aallunneqarmat.
Godmand
Rasmussen, Atassut:
Uanga
naatsuararsuarmik oqaaseqalaarusuppunga, tassa siullermik tupassutigivara,
oqalunneq aallarteqqaatsiaannartorli partiininngaannit oqaluttunaasit aamma
aallartimmata, taassuma uuma uumap partiip siunnersuutaa kusagalugu.
Taanna
ileqqoq maanngaaniit oqaluttarfimmiit peertariaqartarput, inuiaqatigiit
sullinniarlugit qinigaarsimagut tamatta. Taanna una oqaluuserineqartoq
takornartaanngeqaaq qangarsuarsuarli makkuluutaajuarpoq, kisianni
aaqqinneqanngisaannarluni.
Ullumikkut
Nunatsinni ajornartorsiutip taassumap kalaalimerngit Atassumit oqariartortup
erseqqilluinnartumik oqaatigaa, kalaalimerngit naammattorsuit pigaagut,
ilumoorpoq taanna assortorneqarsinnaanngilaq ajornartorsiupput ataaseq
uaniippoq, kalaalimerngit ullumikkut akisuallaarneri. Nunatta
assersuutigiinnarlugu mattak kiilumut 185 kr.-eqarpoq KNI-imi qanoq
sivisutigisumik suliarineqartarpa?
Appa
70 kr.-ingajaqarpoq, appannguaq pisiniarfimmi, taava ilumut pissuseq taanna
qangali aaqqissimasoq avannaaninngaaniit mattaat Upernavimminngaannit Nuummi
poortorneqartarnerat, qullukkat avannaaninngaaniit maani, pissutsit
taamaattut qangali akuerneqarsimasut ingerlaannassappaat?
Imatunaasit
oqassaagut? Uani oqaluttarfiimminngaaniit uagut selskabit
atoriarsinnanngilagut. Tamakku ileqqut pissutsit sooq aaqqinnianngilagut?
Siunnersuutigisara
ippassaani KNI-ip ammasarnera pillugu nalliuttuni, uanngaaniit uanga
qarloriaqqusaanngilangaluunniit. Selskabiummanngooq. Uffalu atuisut
naalliuutigalugu taanna missutaat aamma ingerlagaluartoq.
Una
Naalakkersuisup oqaaseq atugaa nuannarivara NUKA A/S-i massakkut
misissuisitsilersimanera tamakkununnga tunngasunik. Ukiarmi
oqaluttarfimminngaaniit uani Naalakkersuisup aamma oqaatigivaa taakkua savat
neqaat lagerimiittut 22 tons eqqaamanerlunngikkukku, takuat Nunatsinni
ingerlatseriaaseq ajuilluni ajorpoq, immitsinnut nersualaarsinnaanngilagut
tassuuna.
Aqqutseriaaseq
sussaanngilaq, taanna nassuerutigisariaqarparput. Aamma nioqqutissat suliarineqartarnerat
Atassutip oqaaseqartuata eqqoqqissaartumik oqaatigai, ilaatigut pisiniarfiit
takusarpagut nataarnat niaqui ima angitigisut, kia igamut ikisinnaagamigit
taamaattut?
Illinnarsagaanngivipput
taamaattut suliat, ilumuuvippoq ilumoorpoq taanna, kivitassaanngijusartarput
ilaanni nataarnat niaqui, aali quppaannai.
Uanga
isumaqarpunga pitsanngorsaanissami aqqutissanik
pingaaruteqartorujussuugaluartoq una, aamma una Ruthip taanna
siunnersuutigisaa tunngavimmigut assorujorujussuaq pitsaavoq, kialuunniit
taanna assertoriarsinnaanngilaa, kisianni una aalajangiiffigineqassappat 80 -
20 eqqarsartariaqarpugut 80 %-i ilumut umimmak, tuttu, tikaagullik taavalu
puisi, taakkua 80 %-i Nunatta tunniussinnaasai timmiarussat kalaalimerngit
taakkua aalisakkallu kisiisa nerisinnaanngilagut aamma ilaqarpugut
tamakkuninnga sapingaqatunik. Ullumi kingulliarsupparujorujussuit
kalaalimerngit
ila amerlasuut atunngilaat.
Aamma
taanna silarsuaq ullumikkut avatitsinnut ammareersimasoq mattunneq taama
sakkortutigisoq atussagutsigu eqqussuinikkut tulluarnerunngilaq, pisiassat
siammanerusut inuup kialluunniit aalajangersinnaasariaqarpai.
Taanna
tamatsinnut isumaqarpunga eqqarsaatigissallugu una pingaartoq, pingaartumik
Siimuup aamma tusaanerani ullumikkut Nunatsinni nioqqutissioriaaseq Kalaallit
Nunaanni akuersaarneqarsinnaanngillat, utoqqartagut nilliasarput radiukkut
akisuallaaqaat, ilumoorpoq taanna.
Massakkulluunniit
KNI-imi ikani uagut qunoriartarpugut saarulleeqqat panertunngui imaattut 70
kr.-ingajaqarput, ilumut taamaattut qanortoruku misissorneqarniarlit
ingerlaasii tamakku, taamak naatsuarannguamik tassa uanga
ilanngussilaaginarpunga isumaqatigivara uanga taanna saqqummiussisoq,
kisianni una piumasaqaatigineqartoq annertugalugu.
Naamik
sianiippugut ilikkariartunngilagut Kalaallit Nunatsinni tamakku tungaasigut
pikkorluttorujussuuvugut, aamma kikkuunerput tamakku sulisitagut
taarserniarlit piaartumik pikkorissunik, qujanaq.
Edvard
Geilser, Atassutip
oqaaseqartua:
Nunatta
pissarititaanut tunngatillugu eqqartorneqartut matumani malunnarpoq assut
isumaqatigineqarlutik, soorlu aamma sinnersuuteqartup nammineq oqaatigigaa.
Ajunngilaq oqallisigineqarniarli, taava aqqutissat suungaluarnersut
nassaarineqarumaarput.
Ilumoorpoq,
oqallisiinnarsinnaanngilagut, tamakkua pissutsit
uteqattaaginnarsinnaanngilagut arlaatigut aallartitariaqarpugut.
Taamaattumik
siunnersuuteqartup tunngavigisaa akuerinngikkaluarlutigu una oqaasia nuannarivara,
ilumut aallartittariaqarpoq, tamannalu qitiuvoq.
Taamaattumik
ataatsimiititaliamut ingerlaqqinnissaa uaguttaaq Atassumminngaanniit isumaqataaffigivarput,
naak oqaraluarluta taama isikkoqarluni aappassaaneerneqarnissaanut ingerlassasoq,
kisianni ajunngilaq, ataatsimiititaliami susassaqartumi suliarineqarniarli
aamma suliarineqarnerani eqqaamasassat ilagisussaassavaat, uagut Nunatta
qangaaniilli nillataartitsivittut qerititsivittullu atorneqartarnera aamma
eqqaamasariaqarmat.
Nunat
allat niuernikkut aaqqissuussinerminni eqqarsaatigisartagaat akimorlugit maani
nillataartitsivittullusooq qerititsivittullu ittumik pigisaqarpugut,
assersuutigiinnartigu Danmarkimi tunisassiat suulluunniit killilimmik
tunisassiorfimmut anngunniarneqartarput, 6 tiimit qaangiutsinnagu tassunga
pisariaqarput, Nunatsinni tamakkua pissutsit atorsinnaanngillat oqareernittut,
nunarput nillataartitsivittut qerititsivittullu aamma atorneqarsinnaasarpoq,
nillataartuunera parnertuunera aammalu asiunissamut asiutitsinissamullu
ungasittuunera eqqarsaatigalugu.
Tamakkuupput
ataatsimiititaliani isummersuuteqarnermi eqqaamaniagassaasut ilassaat. Peqarpugut
aamma silaannaqarpugut atorluarneqarsinnaasumik, eqqaallatsianeqareerput
panertut, maskiinarsuit atunngikkaluarlugit panertitsisinnaasarpugut
nunarsuatta nammineq tunniusinnaasaasa silaannaap nukiga atorlugu, tassa
periarfissatsialaat tamakkua aamma allanut oqariartuutigineqarsinnaasut.
Turistit nammineerlutik tamanna uppernarsisarpaat, oqartarput silaannarissumi
taamatut peqartillusi naleqanngitsumik pigisaqarpusi, tamannalu maani uagut
atorluartariaqarparput.
Taamaattumik
naatsumik oqaatigeqqillara, matumani partiinit Atassummit pingaartipparput
aamma IA-mit Siumumillu oqaatigineqartoq, ataatsimiititaliamut
ingerlaqqissaaq, taanna uagut taperserparput aappassaaneerneqannginnermi
tassani tunngavilersuutissat assigiinngitsut pisariaqassammata.
Simon
Olsen,
Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:
Nunatta
nioqqutissiassaqarniarnerminut nalorniartumik inissisimaqqajaasarnera,
pisassat qanoq amerlatigisarnerat, nikerarnerat, kikkut piniartuussappat?
Aalisakkat isigalugit unammilleruminaaqisumik inisseqqajaajuarpugut.
Ajornartorsiutit
saqqummertartut, takkuttartut iternga tikillugu ilisimaarinngilagut
taamaassoriinnakkagut amerlavallaarujussuaqaat, Nunatta isorartunersua,
Nunatta inukippallaarnera, suulluunniit assartugassaanerat, imaatigut
timmisartukkulluunniit.
Soqarpugut?
Suliorfeqarpugut? Suut tamarluinnagajammik tikisitaapput avataaniit,
suliorfeqan-ngilagut, eqqarsaatigilaariartigit tamakkua, susugununa?
Suna
ajornanngitsuaraannannguamik tamaat tigooraannarlugu ingerlavugut.
Tamakkua
isumaqarpunga aamma ilanngullugit eqqarsaqatigiinnitsinni aamma
eqqarsaatigisariaqarigut.
Aalisagaatigut
pitsaanerugaartumik ilisimaarilertariaqalerpagut, kisianni sarfap immap
nillernerata kissattarneratalu aqutarivai, nalunngilarput tamanna.
Aamma
neqaatitsinnut tunngasut pikkorinnerugaarfigisariaqarpagut, taanna
assortuussutigisinnaanngilarput.
Ukioq
kingulleq, ukiut tulleriit 99-ip naajartulernerani assagiarsunniarneq
iluatsikkiartulermat - saattuarniarneq, taava 2000-imi tikaagullinniarnermut
sunniuteqaratarpoq, tikaagullippassuit pisarineqanngitsoorput qanoq
iliuuseqarfigeriarsinnaanngisagut, sooq? Soorunami aalisartup
pissarsinarnerusoq qinermagut.
Tamakkua
assersuutigalugit taannaannannguarluunniit qanoq atsigisumik pitsaatigisumillu
sillimaffigissavarput? Sillimanissatsinnut
suut sillimmatigissavagut?
Ullumikkut
oqartarneq malillugu, silammut anersaaraanni allaat ilummut anersaaraanni
aamma akeqarpoq. Sunaluunniit ullumikkut oqaannarluta akeqanngitsumik
pisinnaajunnaarsimavarput. Taamaammat ilumoorluinnarpoq qaquguuna
kalaalimineerniarnermut pikkorinnerulissasugut? Taanna
isumaqatigilluinnarpara.
Jonathan
Motzfeldt,
Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Oqaluuserisaq
una sivisuumik oqallisigineqarpoq, pisarnitsitut. Oqaluuserisarput
erloqinartortaa qitsuttut suaasaq qaqortoq kissartut avaqqutaarlugit
ingerlagatta.
Immitsinnut
qivialaarnissarput tassani mianerisorujussuuarput, aammalu tassani
oqaluuserisatsinni tunngavigisarpiarput ilaatigut tikinneqallatsiartarpoq
annertunerunngitsumilli.
Kalaalimerngit
nioqqusiagut eqqartorneqartut oqallisigineqarneranni pisariniartarineri Simon
Olsenip aatsaannguaq taasai, ilaatigut pisaqatussat allanik
sammisaqartarnerisigut tamakkinngitsuuisarneq, oqaatigineqarpoq.
Taamaalilluta Nunatta tikaagullinik immikkut silarsuarmi tamarmik
akuerisanik pisassaqartitaanera nammattumik atunngilarput.
Pigisagut
neqerpassuit maaniittut tamanut akiginiaraluarlugit akisuallaaqaat.
Nipituumik
erseqqissumillu oqaatigisariaqarparput, kalaalimerngit pisiassagut
akisuallaarujussuarput, nunami maani. Arferup neqaaninngaaniit
aallartikkaanni allallu kalaalimerngit maani pisiarisinnaasagut qiviaraanni
utoqqalernersiutillu qiviarlugit, pisiarisinnaasaat akisuallaarujussuaqaat.
Tamakkua
aamma nipituumik eqqartussavagut, inimi maani oqallisigisassagut tassa.
Soorunami savaatilik ukioq naallugu uumasuutiminik paarsisoq nerisitsisoq,
kumaajaasoq, kumaajaasoq, tamakku tamaasa nalilerlugit pisiassai aamma
nalilertarparput.
Amerlaqisut
kalaalimerngit aaginnartarpagut amerlaqisut, aammalu akii tassani
eqqartortakkagut annertunngillat, oqartariaqarpugut tassani
paaseqatigiinnerput anginerusariaqarpoq Nunatsinni namminneq kalaaliminernik
taagukkagut imminut mattussinertut angivallaarujussuaqimmat.
Manna
tikillugu aamma avataaninngaaniit neqit eqqussorneqartut eqqarsaatigalugit
oqaatigineqassaaq, Danmarkip naalagaaffiata nakkutigisaraa Danmarkip
naalagaaffiani neqit ajunnginnersut nioqqutigineqassasut innuttaasunut aamma
Kalaallit Nunaannut.
Uagut
suli tigusimanngilarput uumasut Nunatsinnut uumallutik eqqunneqartut, neqillu
qanoq nakkutigineqarnissaat taanna Danmarkip suli nakkutigisaraa.
Aammalu
nerisassat sunaluunniit Danmarkimi navianaateqarpat qulliarnartullu
ilanngullugit, tassani Danskit naalakkersuisa akisussaaffigaat nioqqusiat
tassaniittut qaqugu unitsinneqarnissaat.
Nunatsinni
eqqussukkat neqit akitsuusernerinnaatigut Nunatsinni aamma nerisassagut
nammineq nioqqutiginissaat qularaara. Maannakkut aatsaannguaq oqarnittut
akisoreeqimmat, tassani nioqqutigineqartut.
Nunatta
avammut niuernera aalisakkanik tunisassiarisaminik nioqquteqarnera mannakkut
silarsuarmi naalagaaffiit niueqatigiinnikkut kattuffiat aqqutigalugu WTO aamma
uagut tassani ilaasortanngorniarluta noqqaanitsinni suliaqarpoq, nioqqutissiat
sapinngisamik akileraaruteqanngitsumik nunat akornanni nioqqutiginissaat.
Kia
puiorpaa, siorna Kinamut danskit naalakkersuisui allaat aqqutigalugit,
statministerip tikeraarnera aqqutigalugu Kinamiut akileraarusersuineri
tunisassiatsinnik appartinniarlugit aamma noqqaasimagatta.
Taamaattumik
avataanit eqqussukkanik akileraarusersuinissaq aqqutissatut aamma
imaaliinnarluni pissiffigisassatut isumaqarfiginanngilaq. Uagut
tunisassiagut tassani innarlerneqassanngippata avataanit pisiortortunit.
Taamaattumik
killiffigisatsinni uani Siumup oqaaseqartuata ullumikkut nalunaarutaa allallut
taamatut aamma oqaaseqartut tunngavigisariaqarpagut. Suleqatigiissitaq taanna
sulisinneqarli maannakkut aammalu tassunga ilanngullugit ammasumik
oqallisigisigit kalaalimerngit akii angivallaartut tassaniittut ilanngullugit
qanoq iliorluta paaseqatigiffigisinnaanerigut, Nunatsinni
unamminarnerusunngorlugit atugassanngorlugit nioqqutigineqarnissaat,
kajuminnartunngorlugit aammalu allanit avataanit tikeraartunit aamma
kajuminnarlutik nererusunneqarlutik avammullu tunisassiarineqarsinnaasutut
eqqarsaatigineqarsinnaanerat aamma mininnagu.
Naalakkersuisutut
suliassagut suliaraagut silarsuarmi isumaqatigiissutit EU-p peqqussutai neqit
ima amerlatigisut Danmarkimut eqqunneqarsinnaaneranik peqqussutit tamaaviisa
aporfigut aqqutigalugit. Tassani suliassat imaannanngitsorujussuupput
silarsuarmiut assigiinngitsunik isumaqatigiissutaat tassani aamma
aporfigisaratsigit, kisianni oqartoqassanngilaq tassani aamma suliarinagit
issiaannarluta suliarineqartoq. Periarfissat tamarmik atorneqarput aammalu
kingumut suliareqqissavarput ullumikkut Ruth Heilmannip aamma taasaani aammalu
allani taperserneqartoq, Nunatsinninngaaniit neqilluunniit ilaquttanut
nassiussassat annertussisiata misisorneqarluni tamakkunatigulluunniit
naaperiarfissamik pitsaanerusumik aqqutissaqarsinnaanissaq.
Tamakkua
taavakka oqallinnermi isumaqarama kalaalimerngit akii nammineq aamma akornatsinni
uanilu oqallinnissanik, misissuinissani ilanngullugit oqallisigisassanut
ilaasariaqarluinnarmata, aammalu avaqqutaaginnarnagu suliassanik
erloqiartunik tassaniittunik ilaqarmat.
Hans Enoksen, Siumut:
Tassa tunngaviatigut kalaalimerngit uanga aamma isumaqatigilluinnaqqissaarpara pitsaanerusumik Nunatsinni atuinissarput eqqarsaatigalugu.
Kisiannili
aamma nalilersuilluartariaqarpugut, tassa pinngortitaq maani inuuffipput
killilimmik tunniussassaqarpoq. Taakku tunniussassai aallaavigalugit
ingerlatsinngikkutta taava sussaagut? Kinguaassagut allallu uumasorpassuarnik
immaqa nunguutissavagut. Taanna qularnanngilaq, atuinerput soorlu 4 mio.
kiilugooq neqi eqqunneqartarpoq, taavalu siunnersuutigineqarluni 80/20 Nunatta
iluani kaaviiaartinneqassasoq, tassa 3,2 mio kiilu taava Nunatta iluani
nammineq kaaviiaartinneqalissaaq. Taavalu
taakku suminngaannit pissavagut?
Avatangiisitta
tunniussinnaasaat ima killeqartigisut atuinerput iluamik aqunngikkutsigu
ajoraluartumik uumasorpassuit navianartorsiortinneqartussanngussapput.
Taamaammat oqimaalutaaqqissaarluta pinngortitap tunniussinnaasai
mianeralugit ingerlanissarput saneqqukkuminaatsorujussuuvoq, aamma
tatineqariartuinnarpugut avataatungitsinninngaanniit, taanna ajoraluarmik
isiginngitsuusaarsinnaanngilarput.
Massakkut
qilalukkat killilersorniarneqalerput, aamma taanna eqquuttussanngorunarpoq.
Arferit killeqareerput aamma suli sakkortusarnissaanut periarfissaq
utaqqiinnarneqarunarpoq. Taamaammat immaqa nunami uumasuuteqarneq
nukittorsartariaqarparput. Ukua sinerissami uumasut nujuartat
tunniussinnaasaat taama amerlatigaluta massakkut killeqalernikuupput.
Taanna
allatut ajornartumik akuerisariaqalerparput massakkut. Sippulimmik
atueqqissinnaajunnaarpugut, inuit amerlasiartornerat, angallatit
sukkatsikkaluttuinnarnerat aallaasit pitsanngoraluttuinnarnerat
tamakkorpassuit tamarmik sunniuteqarput, taamaammat kalaaliminernik qanorluunniit
illersuitigigaluarutta aamma avatangiiserput mianerisariaqarparput.Uagut
kisitta manna nuna atugassarinngilarput, aamma kinguaatta atortussaavaat.
Qujanaq.
Daniel
Skifte, Atassut, Atassut:
Qujanaq.
Oqallinneq sivitsulersoq naatsukullammik akuliutilaassaanga.
Inatsisartuni
ataasianngeqaluni tamakkua eqqartorneqartarput ukiuni qaangiuttuni aamma
Landsrċdimi, 70-ikkunni. Nipiuna unaasoq maluginiarakku, tassa soorlu
susoqarsimanngitsoq, qaqerusuttatsunga immitsinnut qiviartariaqaratta.
Siorna
Sisimiut Food matuvoq, mamartunik pujuukkanik, puisit neqaannik allanillu
nioqqutissioraluarluni imminut akilersinnaanngimmat. Puisi A/S, amia, orsua,
neqaa tamaasa immikkut pineqarput, matuvoq. Maniitsumi ukiut taamannaat suli
piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu, allaat tikaagulliit iluitsut
pisiarineqartarput. Taamaakkaluartoq ullumikkut taamaattoqanngilaq.
Taamatut
qaqininnut peqqutigaara, ilumoorpoq naluvugut siusinnerusukkut qanoq
ilioriartoqartaraluarpoq iluatsinngitsunilli. Taanna uggornarpoq
taamaattumik taamatut nipeqartut ugguarnermik nipeqarpata assut
isumaqatigissavakka, pikkorinnerulertariaqarpugut.
Aammaana
immitsinnut qiviarutta pilersaarusiorneq pitsaanerusoq, soorlu aamma Atassutip
oqariartuummini oqaasiisa ilagigaat taana, tunisassiorfiit
qulakkeereersimanissaat eqqarsaatigalugit tamakkua tamarmik ataatsimut
isigisariaqarmata taanna aamma anersaaruluutigilaariga.
Avataaninngaanniit
pisuuinnartoqanngilaq, piumasat angivallaarneri pillugit aamma uagut
immitsinnut qiviartariaqarpugut.
Paninnguaq
Olsen, Inuit
Ataqatigiit:
Inuussutissarsiutit
imaluunniit inuussutit Nunatta tunniussinnaasai pigisagut, uagut piniartukkormiuni
alliartoratta nalunngilagut qanoq suliarineqartartut aammalu piffissap
qanorilinerani takkusimaartartut.
Kisianni
nalunngilara qularinagulu amerlanerpaat aamma ilissi nalunngikkisi tamanna,
piniartukkunni ukiorpassuarni, ukiut 4.000 -t matuma siorna
kingoqqisuuvugut. Aammalu ullumikkumut taakkua suli neqigalutigit,
taamaattorli niuernermut qanoq Nunatsinni atuutinneqarsinnaaneranut
ilusilersuinissarput nalullutigu.
Uanga
isumaqartuaannarpunga tamakkua inuussutit pigisagut ukiup qanoq ilinera
aallaavigalugu piniagassat takkusimaarfiini nioqqutissiorneq
naleqqussarneqartariaqarpoq, aatsaat taamaalippat piniarpilunnerit allallu
tuninngittuukkanik maangaannaq eqqaanerit, immaqalu pisiniarfinni
nioqqutissiassat nutaajullutik takkunnissaraluinut aporfiit
piujunnaassagaluarput.
Eqaluit
nalaanni eqaluit nutaajullutik immaqa aalisakkat Qallunaat Nunaanninngaaniit
tikisitatta saniagut ilineqartalerniarlik, naligigaangassuk. Aamma immaqa
mitit nalaanni mitit erisarneqarsimallutik kukkukuut erisarneqarsimasut
aatsiinnarnikut saniannut ilineqartalerniarlit, pigaagut. Sunaana
akimmiffittut atuinnaripput?
Aap,
nunarsuarmi niuernermut tunngassuteqartut suliaqarfiit imaluunniit Danmarki
aqqutigalugu isumaqatigiissuteqarfiit akimmiffittut isigisarpagut, kisianni
aperisariaqarpugut uagut nammineq inuiattut nunalittut ukiorpassuarni
inuussuteqarsimasunik taakkunannga.
Inuussuteqarnitta
patajaannerulluni ullumikkullu inuusaatsitsinnut naleqqussarneqarsimalluni
inissineqarnissaanut aqutissanuku suut akimmiffit taama amerlatigisut
atoqqaarniarigut?
Isumaqarpunga
ajornannginnerusariaqartoq ukiup qanoq ilinera aallaavigalugu piniagassat
takkusimaarfiini nioqqutissiorneq naleqqussarneqartuuppat.
Guulumaakkut
naluara suna sianiiffigisimaneraat? Isumaqarpunga kalaallit sianiittuunngitsut
aammalu nalunngikkaat piniagassat ukiup qanorilinera aallaavigalugu
atorluaanermik ingerlatsiuarneq ullumikkut atuuttoq taamaallaat
nioqqutissiornermut suli isertinneqarsimanngiinnarpoq.
Aamma
tamakkua tammannginnarani, massakkut annaajartorpagut pileriaatsit,
inuussutissat pigeriikkatta atorluarneqarsinnaaneranut pileriaatsit
assigiinngitsorpassuit pigisimasagut massakkut puiuleriartorneqarput.
Tamakku annaatinnagit nioqqutissiarineqarsinnaaneri aamma qaqanneqartariaqarput.
Taamaalilluta
uagut inuiattut nammineq ineriartuutigisimasagut inuussutissat
pingaaruteqartut pigalugillu illersussavagut, aamma inuianni allani
ilisimaatigineqalerumaarpagut.
Jens
Napaatooq, Siumut:
Ruth
Heilmannip siunnersuutaa neqit atorluarnerunissaanik oqallinnermi ilaatigut
oqaaserpassuit soqutiginartut saqqummerarneranni ajuusaarnakujuppoq ilaatigut
siunnersuuteqartup immaqa taanna toqqammavigerpianngikkaluarlugu aammami
aatsaat oqaatigimmagu 80 - 20 oqariartuugineqartoq uani tunuartilersaarlugu
tassa majuarnialeraluarpoq.
Kisiannili
kalaalimerngit akii, akisuallaarneri taakkartorneqartorujussuupput, kisiannili
akii kisimik aamma aporfiuneq ajorput. Soorlu ilaatigut
Kattusseqatigiinninngaaniit aamma Naalakkersuisup nassuiaanerminik ilaatigut
taakkortorpai Ittoqqortoormiuni umimmaat, eqqarneqarsimasut.
Taakku
akisuallaarnerminnit maannakkut tunineqarsinnaannginnerat aporfiunngilaq,
kisianni peqqussut uani Europaminngaaniit isiginiarneqarnerput aallaavigalugu
peqqussusiortoqarsimanera aallaavigalugu aporfeqalersimavoq. Aamma umimmaat
nungusaataanngitsumik piniarneqarlutik killilerneqarlutik
pisassiissutigineqartartut eqqarsaatigalugit piniarsinnaanngilagut maannakkut
pisiniarfimmi pisiarisinnaanngorlugit.
Taamaattumik
uani pilersaarusiukkamik ukiup nikinnerani piniartassagaluaruttaluunniit
oqartariaqarpoq ukiakkut Ittoqqortoormiut soorlu assersuutigiinnarlugu,
umimmanniarneq aammalumi kitaani pisassiissutigineqartut tamarmik
pisarineqarpata tunitsivissaqanngillat, ulluni taama ikitsigisini piniarfiup
iluani eqqarsaatigalugu, qaammatip ingerlanerani.
Taamaattumik
eqqaanerujussuarmik tamakku kinguneqartarput, uani aamma kingunerisarpaa
kalaaliaqqanut quinullu utikaajaartinneri peqqutigalugit bakterissanik
katersinerusarput.
Kisianni
tunisassiorfinnut piaartumik tunineqartuugunik qeritigasuarneqarlutik taava
bakterissanik tigooraannginnerussagaluarput.
Taamatut
oqarninnut peqqutigaara tamanna uppernarsarneqarnikuummat tamanna NUKA
A/S-iminngaaniit, neqit taamatut qerititsimimmut iligasuarneqarsimasut allaat
arfineq marloriaammik kvalitet pitsaanerusoq uppernarsillugu tassuuna
saqqummiunnikuuai.
Taamaattumik
neriuppunga uani aamma oqaluuserisassanngortinneqartumi aalajangiiffigisassatutu
siunnersuutigineqaraluartumi tuniartitsisoqannginnera aallaavigalugu
eqqartorneqarnissaa iluatinnaraluaqisoq eqqarsaatigalugu, aamma neriuppunga
peqqussuk taanna aporfeqaqisoq eqqartorneqarsinnaajumaartoq.
Islandi
uagut aqqusaartaqaarput, tassani neqinik kitaanukarluta
Ittoqqortoormiuninngaanniit aqqusaarnerani eqqusseqqusaanngilagulluunniit.
Tassa avataaninngaaniit neqimik eqqussuineq taama pakkersimaartigivaat, nunami
iluani niuernikkut nammineq neqimik aalisakkanillu pilersorneqarnissartik
illersoramikku.
Taamaattumik
aamma Nunatsinni naalakkersuinikkut taamatut aqqutissiuussisoqarsinnaanissaa
periarfissarsiuuneqarluni neriuppunga aamma peqqussut qissimigaarneqarumaartoq
taanna ikkarliffigineqarsimaqisoq.
Alfred
Jakobsen,
Peqqinnissamut, Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:
Oqallinneq
una sivitsorsarusunngikkaluarlugu, taamaattoq siunnersuutigineqartup
oqallisigineqarnerata ingerlanerani oqaaserineqartut assigiinngitsut
pillugit oqaaseqarfigilaartariaqarpakka Peqqinnissamut Avatangiisunullu
Naalakkersuisutuut arlalissuit attuumassuteqarmata.
Tassa
kingulleq una oqaaseqartup eqqarsaatigalugu, erseqqissaatigisariaqarpara
inuussutissalerineq pillugu peqqussut ullumikkut atuuttoq imaqarmat
ilaatigut nunarsuarmi allanik naliginnaasumik aalajangersakkanik
minnerpaamik atuuffiusunik piumasaqaatitaqarfiusunilu ilaqartoq.
Taamaattumik
peqqussut taanna atuuttoq tunngavigalugu aamma pisiniarfitsigoortumik kalaalimerngit
suungaluarpataluunniit nioqqutissiarneqassappata pisiniarfitsigoortumik
tuniniarneqartussanngorlugit, taava aamma taanna peqqussut atuuttoq
tunngavialugu tunisassiarineqartariaqarmata.
Taamaattumik
uani Europamiuunersoq amerikamiuunersorluunniit apeqqutaavallaanngilaq,
taamaallaat inuussutissalerinermik aalajangersakkat naliginnaasumik
piumasaqaataasut taakkua nunat tamalaat akornanni minnerpaaffeqarput
sukannersumik piumasaqaatitalinnik. Tassami aamma inuit nammineerluta
atugassatsinni nerisassatsinnik sapinngisamik pitsaassusermik pitsaanerpaamik
tunngaveqarluta aamma kalaaliminiutigut aamma eqqarsaatigalugit tunisassiorniartariaqartuarpugut.
Kisianni
soorlu assersuutigalugu siorna maani kalaalimerngit pillugit
isumasioqatigiisitsigatta taamanikkut ilaatigut saqqummiunneqarnut
oqariartuutigineqartut uumasut nakorsaaninngaanniit imaannaanngitsuupput,
tassa imaappoq, kalaaliminernik atugaqarusukkaluaqaluta aamma piniartut
pilersuisugut taakkua soorunami pitsaassutsimik pitsaanerpaamik
tunniussaqarusukkaluarlutik tamatigorluinnaq taamaattumik
naammassisaqanngitsoortarput.
Allaat
maanni illoqarfimmi assersuutigalugu neriniartarfiutillit arlalissuit
oqariartuuteqarput nammineq amerlanerusunik tuttunik piniartuinngaaniit
piserusussinnaasaraluarlutik kisiannilu pisinnaasarnatik ilaatigut
pitsaassuseq tassani sassaaffilitigisinnaasaat nererusuttunut saassaallitigisinnaaneq
ajoramikku, pitsaavallaarneq ajormat.
Taavalu
aamma uani eqqartorneqartup uuma ingerlariaqqinneranut eqqarsaatigeqqunaqaaq
una, tassa timmissat, puisit neqaat, arferit neqaat, suulluunniit uumasut
nujuartut maani Nunatsinni pisariniarneqarneranut aningaasartuutaasartut
taakkua soorunalimi aamma annertugaatsiartumik tunngaviusarput.
Taavalu
aamma piniartup nammineq aningaasat taakkununngaannaq kaaviiaartissinnaasai
killeqarmata. Aamma soorunalimi aningaasartuutaasartut allat naliginnaasut
matussuserniarlugit iluanaaruteqarniarnissani annertuumik tunngavigisarmagu.
Taamaattumik
aamma eqqarsaatigeqqunaqaaq soorlu piniaqatigiittarsiinnanerit assigiinngitsut
ataatsimoortumik tamakku ingerlanneqartarsinnaanerat aamma
periarfissaasinnaammata.
Kiisalu
soorunalimi una pitsaassuseq eqqarsaatigalugu kalaalimerngit Nunatsinni
ullumikkut atugarisagut avataaniit eqqussukkatsinnik sanilliullugit tassa
kimeqassusiat pitsaassusiallu aamma taakkua tassa manit
kaammattuutigineqartuarpoq amerlanernik kalaaliminertortarnissarput,
kisianni tassa aki taanna pinngoriartortartoq ajornatorsiutaavoq annerpaamik.
Mogens
Kleist,
Kattusseqatigiit:
Tassaana
Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisumut aperigama, kikkut piniartuuppat?
Kangerlussuarmi piniartut isumasiorneqarmata piniartut oqarput
tunisassiorfinnik pitsaasunik ersarissunik tunisassiorfissanik
assigiinngitsunik periarfissineqanngikkunik taava ukiut amerlanngitsut
qaangiuppata piniartuuneq taanna toqujartuaalissaaq, taamatut oqarani immaqa
appasilligaluttuinnassaaq.
Aamma
oqarputit saattussat assigiinngitsut tikaagulliusaat annertuumik
piniarneqarunnaarsimapput, saattussat piniarneqalersimallutik. Tassaakku
tunitsivissaqannginnamik allatut ajornaqimmat taamatut saattussanut nuuttut,
tunitsivissaqaraluarutta pitsaasunik isumaqarpugut tungitsinnin-ngaaniit
taakku ukiumut pisarisartakkagut aamma maannakkut annilaagassutigisagut
tamaasa pisarinngitsoortutsigit taava aamma isumaqatigiinniarnerni
pinngitsoorani pisassagut imaassinnaagami appartinneqarsinnaasut.
Taamaattumik
ataatsimoorluta taanna ajornartorsiut arlaatigut aaqqiviginiartariaqarparput,
ukiuni arlalissuarni aamma taakkartorneqartarpoq, tassalu EU-p aamma qallunaat
piumasaqaataat toqqammavigalugit aporfiujuartut, eqqartorneqartarput
Inuussutissarsiornermi Naalakkersuisuminngaaniit aamma nalunngilara ukiuni
kingullerni taamatut maaani ataatsimiikkaangatta.
Kisianni
qanormiunu ilillugu aaqqiivigisinnaagipput, isumaqarpunga taanna
ujartortariaqaripput.
Taamaattumik
saattussat aamma maannakkut aallunneqaleruttortut taakkua aamma taamaatut
Ole
Lynge, Inatsisartut
Siulittaasuat:
Una
eqqaasitsisutigilaarlara oqaluuserisami neqit pineqarmata, allanut
sangunaversaalaarna.
Mogens
Kleist,
Kattusseqatigiit:
Aap,
tassami neqinik tunngammat, neqinik tunisassiassaqannginamik imaluunniit
tunitsivissaqannginnamik allanut saattariaqarput saattussanut.
Taamaattumik
piniartuuneq taamatut aamma annertunerusumik aallunniarutsigu puisinut
assiginngitsunut tunisassiat aamma annertunerusumik atortariaqarpugut.
Maniitsormiut
piffissami kingullermi ukiormanna oqalupput, tunitsivissaqannginnatta puisit
neqaat aamakkua ingiooraannarpagut, fjernsynikkut ersipput. Taamaattumik aamma
uagut aamma Inatsisartuusugut akisussaaqataavugut taamaattunut pissutsinut,
taamaattumik aaqqiiniartariaqarpugut ataatsimut ikioqatigiilluta.
Jens
Napaattooq, Siumut:
Uani
Peqqinnissamut Naalakkersuisup siorna isumasioqatigiissimaneq innersuullugu
saqqummiunneqartut ilaatigut tupaallannarsimaneranik oqariartuutaanut
oqaatigiinnaassavara, pitsaassutsimut aatsaat oqariartuutigisakka NUKA
A/S-ip misissuititsisimanera naapertorlugu oqariartuuteqaraluarama, tassalu
arfineq marloriaammik neqinik avataaninngaaneersunilluunniit pitsaannerummata.
Kisiannili
siorna isumasioqatigiinnermi saqqummiunneqartut maani Nuumminngaanniit kalaaliaqqaminngaaniit
quimut kalaaliaqqamullu utikajaarunneqarsimasut bakterissanik katersuisimasut
ersersippaat, toqqaannartumik tunitsivinnut tunigasuarneqarsimannginnamik
qanoq kinguneqartut inuiaqatigiinnut kalaallinut kalaaliaqqat aqqutigalugit
tuniniarneqartut.
Taavalu
akit eqqarsaatigalugit aamma ilaatigut aporfigineqartarpoq maannakkut
uppernarsisalernikuuarput, tassa isumaqatigiissuteqartarnerit aallavigalugit
akit aalajangersarneqartarput. Soorlu piniartut ilai puisip neqaanik
akikilliliillutik unammilleqatigiit tuniniaasalersimagaluarput.
Kisianni
piniartoqataasa neqinik taamatut tuniniaanerat ajorisorujussuusarsimavaat
KNAPK-imullu allaat naammagittaalliutigineqarnissartik
sioorasaartissutigisarsimallugu taamatut akikilliliinermikkut. Tassuunatigut
aamma taamatu isumaqatigiissuteqarnerit nipilersoqataasartorujussuupput.
Uani
Europamiut malunnartorujussuuvoq uagutsinnut mattussisorujussuusut,
nunagissaasut nersutaatilli Eurupami taamaannaannarujussuaq mia.-inik
arlalissuarnik taperneqartarput, namminneq nunami pisinnaasaat kaaviijaartut
iluaqutiginiassammassuk.
Sooq
uagut Nunatsinni kalaalimerngit pillugit taamatut aamma aningaasaliisarnikkut
neqit avatangiisinillu piniartukkormiut iluaqutigeqisaannik aalisartullu
taamaaliorsinnaanngilagut?
Neriuppunga
una aatsaannguaq eqqaasitsissutigisara pitsaassutsimik naliliisarneq
Naalakkersuisut tungaanninngaaniit, Peqqinnisaamut Naalakkersuisup
tungaanninngaanit taakkartorneqartartoq eqqqarsaatigalugu
nalilersorluarneqarumaartoq aamma NUKA A/S-ip uppernarsarnikuusaa
arfineq-marloriaammik neqinik avataaninngaaneersunik pitsaanerunera.
Johan
Lund Olsen, Inuit
Ataqatigiit oqaseqartuat:
Tassa
naatsoralaannguamik una oqallinneq soqutiginartoq isumaqarama aamma maanga
killeqartariaqartoq, tassami uteqartaarinerit maannakkut pineqarput.
Kisianni
tusaasinnaasakka malillugit maanni amerlanerit tassa isumaqarluinnarput
kalaallit nerisassaataasa akikinnerulersinneqarsiinnanerinut suliniutissat
taakkua annertuumik aallunneqatariaqartut. Tassa taanna ilumoorluinnarpoq,
taamaliortariaqarpugut.
Eqqaasitsissutigerusupparalu
tassa una suliaq ingerlaqqittussaassammat taanna aamma isumaqatigiissutigineqarpoq
tassa Niuernermut Ataatsimiititaliami aamma aappassaaneerisoqartinnagu
suliarineqartariaqassasoq.
Taamaammat
eqqaasitsissutigerusuppara tassa tunisassiassaasinnaasunik nutaanik
ineriartortitsinissanut misileraanissanut misissuinernullu aningaasanut
inatsimmi immikkoortitseqqagatta, eqqaamanerlunngikkukku ukiormanna ukiunilu
tulliuttuni 6 mio. kr.-inik immikkoortitsisarpugut, tassa
ineriartortitsinissanut, misileraanissanut, taanna konto aalisakkanuinnaq
tunngasuunngilaq aamma neqinut.
Tassalu
ineriartortitsinissatsinnut tunisassiassaasinnaasunik nutaanik
ineriartortitsinissatsinnut aamma immikkoortitaallutik.
Taamaammat
neriuutiginarpoq, taanna aamma ataatsimiititaliami eqqaamaneqarluni qissiminneqarumaartoq,
misissorneqarlunilu ilumut taakkua aningaasaliissutaasartut qanoq
atorneqarpat?
Misileraanissanut,
ineriartortitsinissanut misissuinernullu suliniutit timitalerniarneqarnerini
qanoq suleqatigineqarnerlutik soorlu INUILI-ikkut, Maanitsumi ATI, Neqi A/S,
NUKA A/S, KNAPK imaluunniit allat soqutigisaqarsinnaasut tassani aamma
suleqatigineqarnerlutik?
Neriuppunga
ataatsimiititaliami tamaakkua aamma ilanngunneqarlutik misiisorneqarumaartut.
Ole
Lynge, Inatsisartut
Siulittaasuat:
Tassa
taamalilluni oqaaseqarumasut tamaanga killeqarput, immikkoortoq 81
siullermeerneqarnera naammassivoq.
Oqaatigineqartutuullu
inassutigineqassaaq Niuernermut Ataatsimiititaliap aappassaaneerinissaq
sioqqullugu apeqqut isummersorfigissagaat.