Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Oqaluuserisassani immikkoortoq 81-1

Ataatsimiinnerit Tilbage Op Nĉste

Siullermeerneqarnera Aappassaanneerneqarnera Pingajussaaneerneqarnera

Ataasinngorneq 30. april 2001, nal. 15.15.

Oqaluuserisassani immikkoortoq 81.

Neqinit nioqqutissianik nunatsinni imminut pilersornerup pitsanngorsaneqarnissaa pillugu aalajangiiffigisassatut siunnersuut.

(Inatsisartunut ilaasortaq Ruth Heilmann)

(Siullermeernera)

 

 

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat.

 

 

Ruth Heilmann, Siumut:

Neqinik nunatta namminneerluni pilersornissaa anguniartariaqarpoq, taamaaliussagaannilu allanit tikisinneqartartut appasinnerpaaffilerneqartariaqarput, soorlu siunnersuutigineqarsinnaa­voq, 80-20. Tassa imaappoq 80 % Nunatta nammineq pilersorsinnaanera aammalu 20 % allanit eqqutassanit killiliussassaq.

 

Ajuusaarnaqaaq suli Nunarput nammineq oqartussaaffiginnginnatsigu uumasut nersutaatilluun­niit aningaasarsiornitsigut iluaqutiginiarneqarnissaat sumilluunniit aqutseqataaffigisinnaanngin­natsigu, tassami Qallunaat Nunaannit aqunneqarneq suli sakkortoqaaq, naak namminersorneru­lereersimagaluarluta. Taamaattumik avatangiisitta pisuussutittalu oqartussaaffiginissaat piaarner­paamik Nunatsinniilernissaa pisariaqarpoq.

 

Toqqissisimananngilluinnarpoq Nunatsinni innuttaaqataalluni qulliarnermik nappaalanersuaq siaruaraluattuinnartoq ullut tamaasa tusagassiuutitigut oqaatigineqartartoq malittaralugu. Paasilluarusunnaqaaq tamanna tunillaassuunneq aamma Nunatsinni pileriataassappat taava sillimaniarnikkut qanoq inissisimanersugut?

 


Nersutit nakorsaat oqarput annilaanganartoqanngitsoq, uanga tamanna eqqississutiginngilara, aallerinerali annertooq pigiinnarlugu. Innuttaaqataasutut aammalu qinikkatut akisussaaqataasutut misigisimavunga, ajortumik pisoqassagaluarpat pisuutitaanissaaq aanaralaarsuummat.

 

Taamaattumik isumaqarpunga arlaatigut iliuuseqartariaqartoq, neqit tonserpassuit avataanit eqqussuunneqartarput, akikinnerummatalu pisisartunit pisiarineqarluartuullutik. Naak, aaku Nunatta pissarititaat piniartunit tunitsivissaaleqissunneqartut, iluanaarutigineqarpiarsinnaanatik akissarsiutiginiaraluarlugillu akunnattoortitaallutillu annertunerusumik tapersersorneqannginna­mik.

 

Taamatuttaaq ipput savaatillit, tuttuutillit, maannakkut umimmannut neqileriffik pilersinneqar­poq, taanna aamma annaffissaqarssanerluni? Nunatsinni neqit, tassami taakkua aamma taaneqar­tut umimmaat, tuttut aammalu savat piumaneqarluaraluarput, tupinanngitsumillu akisugineqar­tarput pisiniarfimmi pisiarissallugit.

 

Nerisassaatitta, uffa peqqinnartut, aallunneqarnerat annikippallaarujussuaqaaq. Eqqaaginnartigik puisip neqaa orsualu. Nunanut allanut tunininaaniarneq ajornartorsiutaaqaaq aporfissaqartitaaqi­gami, aamma ilagut qallunaat nunaaniittut kalaaliminernut qiilivittaraluartut 5 kg. qaangernagu taamaallaat nassittarsinnaavagut.

 

Naalagaaffeqatigiinnerup iluani pissutsit taamaattut akuersaaginnarsinnaanngilavut, sumiittoruna Nunatsinni qinikkat oqartussaaqataanerat?

 

Niuernerup iluaqutaasumik ingerlatsisunullu iluanaarutaasinnaasumik ingerlanissaa tamatta suaarutigisarparput suliffinnik nutaanik imminut akilersinnaanngortitsineq taalliullugu. Pissutsil­lu piviusut iserfigigaanni asuli isumallualersitsissanngikkutta inatsisiliortariaqarpugut silatusaar­tumik, Nunatta napatinnissaa imminullu eqqarsaatiginerulluta, Nunatsinni niuernermik ingerlat­siniarsarisut, piniartut, savaatillit tuttuutillillu siunissami iluanaaruteqartumik ingerlatsilernissaat anersaaralugu.

 


Qinikkallu qulaani taaneqartut qanimut paaseqatigiinnerullutik pilernissaat pisariaqalerpoq, aamma Qallunaat Nunaanni oqartussat tassuunakkut ilisimasaqalernerunissaat anguniarlugu aamma paasisitsiniaanissaat, peqataanissaallu uani aalajangersaanissami paatsooqatigiinnerta­qanngitsumik akaareqatigiinnissummillu pinissaat suliap ingerlaqqinnissaani pingaaruteqarluin­nartutut isigisariaqarpoq - qujanaq.

 

Simon Olsen, Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:

Naalakkersuisut siunnersuut imatut paasivaat siunnersuuteqartoq Ruth Heilmann isumaqartoq ukiuni qaninnerpaani inerteqqutaalissasoq neqit nunanit allanit pisiat 20 % sinnerlugu amerlassu­seqassanngitsut, taamaalilluni Nunarput nammineq imminut neqinik pilersorsinnaassammat pisariaqartitat 80 %-iinik.

 

Naalakkersuisut tunngaviatigut siunnersuut isumaqatigaat neqinik imminut pilersornerput annertunerulersariaqartoq, kisianni allat suut tamaasa sussakkeernagit.

 

Naalakkersuisut isumaqatigaattaaq nerisassat Nunatsinni nioqqutissiarineqartut amerlammata neqinut avataaniit tikisittakkanut sanilliullugit akisunerusartut. Tamatuma kingunerisaanik atuisartut nioqqutissanik avataaniit tikisitanik pisiumanerulersarput, naak nioqqutissiat Nunatsin­neersut pisiarerusunnerugaluarlugit. Naalakkersuisut isumaqarput pisisartut pisiassaminnik toqqaasarnerat imaaliallaannaq allanngortinneqarsinnaanngitsoq.

 

Tamanna erseqqissivoq nerisassat pillugit isumasioqatigiissitsinermi september 2000-imi pisumi Peqqinnissamut Avatangiisinullu naalakkersuisoqarfiup aaqqissugaani. Nioqqutissiatsinnut nerisassanillu tunisisarnitsinnut tunngatillugu amerlasuunik ajornartorsiuteqarpugut. Pingaartu­mik ajornartorsiutaapput akit, pitsaassuseq, nioqqutissap suuneranik uppernarsaatit, piseqqusaari­neq nioqqutissallu isumagineqarneranni eqqiluisaarnermut tunngasut.

 

Ajornartorsiutit tamakkua suliniuteqarfigisariaqarpavut. Tamatumani nammineq qanoq iliuuse­qarsinnaavugut, kisiannili pineqartut piffissaqarfigilluarlugit aatsaat eqqortumik ingerlanneqaler­sinnaapput.

 

Pineqartut ilarpassui suliniuteqarfigineqalereerput. Ilaatigut taaneqarsinnaavoq nioqqutissiassa­nik ineriartortitsineq, ilaatigut neqinik nioqqutissiat nutaat ineriartortinnissaannut pilersaarum­mut 2001-imi tapiissuteqartoqarneratigut.

 


Nuka A/S aamma suliniuteqalersimavoq savaaqqat neqaannik, tuttut neqaannik umimmaallu neqaannik nioqquteqarneq annertusarniarlugu.

 

Nuka A/S-imit aamma ilungersuutiginiarneqarpoq nioqqutissianik ineriartortitsinissaq, tamatu­mani ilanngullugit neqit pisisartut piumasaannut naleqquttunngorlugit aggorneqartarnissaat, aalajangersimasumik siunertalimmik piseqqusaarisarnissaq aammalu Nunatsinni nioqqutissianik nutaanik niuerfinnillu nutaanik ineriartortitsinissaq.

 

Naalakkersuisulli nalorninartoqarteqaat nammineq nioqqutissiagut illersorniaannarlugit avataa­niit tikisittakkatta killilersorneqalernissaat.

 

Aammami Nunatsinni pingaarluinnartuuvoq nerisassiassanik tunisaqartarneq tamatumanilu nunani allani niuerfinnut pulasinnaanerput pinngitsoorsinnaanngilluinnarparput. Siunnersuut akuerineqassappat tamanna killup tungaanut sunniuteqartussaassaaq.

 

Aammattaaq Nunarput Danmark aqqutigalugu nunarsuarmi niuerneq pillugu suleqatigiiffissuar­mut WTO-mut ilaavoq, tassanilu anguniagarpiaq tassaavoq niuernikkut akornusersuutit piiarne­qarnissaat.

 

Taamaattumik Naalakkersuisut isumaqarput siunnersuut Inatsisartunit akuerineqanngikkallartari­aqartoq kingunerisinnaasai qulaajarluarneqaqqaartinnagit.

 

Tamatumunnga atatillugu ilaasortap allap ataatsimiinnissamut matumunnga siunnersuutaa Naalakkersuisut tikkuarsinnaavaat. Tassami Inatsisartunut ilaasortaq Mikael Petersen siunnersuu­teqarpoq Naalakkersuisut misissueqqissaarnermik aallartitsissasut, ilaatigut qulaajarniarlugu nioqqutissat avataaniit tikisitat akitsuusersugaalernissaat qanoq kinguneqassanersoq kiisalu qulaajarniarlugu Nunatsinni nioqqutissiat nioqqutaanerulernissaat pillugu qanoq iliuuseqartoqar­sinnaanersoq. Tamatuma inernerisussaavaa Inatsisartunut nassuiaasiorneq, taavalu Inatsisartut niuernikkut ingerlatsinerput sukumiinerusumik tunngavilimmik oqallisigisinnaalissavaat naatsorsuutigisariaqartut assigiinngitsut imminnut sanilliussorlugit oqimaalutarnerisigut.

 

Naalakkersuisut taamatut aalajangiinissamut tunngavissiornissaq ammaffigaat.


Tassalu tamanna pissutigalugu Naalakkersuisut inassutigisinnaanngilaat Inatsisartunut ilaasortap Ruth Heilmannip aalajangiiffigisassatut siunnersuutaata maassakkorrpiaq tunngavissallu maanna pigineqartut tunngavigalugit akuerineqarnissaa.

 

Siunnersuuteqartup Ruth Heilmannip nersutinut avatangiisinullu tunngasut siunnersuummini iserfigaattaaq, tamatumanilu ilanngullugu tamakkununnga tunngasut Nunatsiniit oqartussaaffigi­neqalersinnaanersut.

 

Naalakkersuisut akissutissaannut atugassatut Peqqinnissamut Avatangiisinullu Naalakkersuiso­qarfiup ajornartorsiutit taaneqartut qulaajarsimavai makkualu saqqummiullugit:

 

Avatangiisinut pisuussutinillu tunngasut oqartussaaffiginerat Nunatsinniit tiguneqareersimavoq, tiguneqarsimanngilarli uumasut qanoq peqqissuseqarnerannut tunngasortaa, tassalu uumasut suli toqunneqaratik eqqunneqartarnerat uumasunillu nioqqutissiat suli danskit inatsisaasigut aqunne­qarnera pillugu.

 

Naatsorsuutigineqarpoq uumasut qanoq peqqissuseqarnerannut tunngasut tiguneqarnissaat inuiaqatigiinnut kalaallinut akisoorujussuussasoq, taamaattumillu maannarpiaq tamanna siun­niunneqanngikkallarpoq.

 

Qulliarnermik nappaalasoqalernissaanik aarlerinermut tunngatillugu innersuunneqassaaq danskit inuussutissat pillugit pisortaqarfiat sinnerlugu nersutit nappaataannik nakkutilliisoq Charles Rose, Qaqortumiittoq oqarsimammat - issuarpara- A paasissutissat tamarmik takutippaat Kalaallit Nunaanni kukiffallit qulliarnermik tunillanneqarunnanngitsut@ - issuaaneq naavoq. Tamanna oqaatigineqarpoq maannarpiaq pissutsit aallaavigalugit, tassami Danmarkimi qulliarnermik nappaateqartoqanngimmat.

 

Taamatut oqaaseqarlunga ilaasortap siunnersuutaa Inatsisartunut oqaluuserisassanngortippara.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartuat:


Neqinit nioqqutissianit Nunatsinni imminut pilersornerup pitsanngorsarneqarnissaa pillugu aalajangiiffigisassatut siunersuut Inatsisartunut ilaasortamit Ruth Heilmannimit saqqummiunne­qartoq Siumumiit imaattumik oqaaseqarfigissavarput.

 

Siullermik Siumumit oqaatigissavarput siunnersuuteqartup siunnersuutimigut siunertarisaa assorsuaq soqutiginartutut taajumagatsigu. Tassami ilumoorluinnarmat ullukkorpiaq Nunatsinni neqissaqarniarnikkut atugarisagut aammalu immitsinnut neqimik pilersornerulernissamik siunertaqarnerput piviusunngortitsiviussappat, taava aalajangersimanerusumik siunertaqarluta ingerlatsisariaqartugut, aammalu taamaaliornissamut ersarinnerusunik tunngavissaqartariaqartu­gut.

 

Siumumiit erseqqissaatigissavarput niuernikkut Nunatsinni pissutsit tamakkiinerusumik matuma­ni ataatsimiinnermi eqqartorneqartussaammata, taamaattumik Inatsisartuni tamanna eqqartorne­qalerpat tikinneqarpat, qularnanngilaq niueqatigiinnermut tunngasortaasigut aammalu akitigut atugarisaasut atugassarisaalersartullu ersarinnerusumik Siumumiit oqaaseqarfigiumaarigut.

 

Ullumikkut Nunatta avataaniit neqit assigiitsutut 4 mio. kg. tikisittarpagut, uagullu nammineerlu­ta 0,5 mio. kg. Nunatta iluani tunisassiarisarlutigu, tassa avataaniit tikisittakkatta taamaallaat 1/8-lia.

 

Nalunngilarpulli Nunatsinni periarfissatigut pitsaanerusunik atugassaqartitsisoqaraluarpat taamatullu tunisassiornermi akitigut atugassarititaasut periarfissarititaasullu pitsaanerulersinne­qaraluarpata, taava neqissaqarniarnikkut immitsinnut pilersornerusinnaanissarput qalliallassin­naagaluaripput.

 

Siunnersuuteqartup siunnersuutigaa Nunatsinni aaqqissuusisariaqartugut 80 - 20 aallavigalugu. Imatut paasillugu, neqinit Nunatsinni ukiumut pisariaqartinneqartunit 80 % uagut nammineerluta Nunatsinneersunit nioqqutissiarissagipput, taavalu 20 % tikillugit avataaneersut neqit eqqunne­qarsinnaassasut.

 

Siunertaasoq taamaattoq kusanaraluartoq taamaattoq Siumumiit taama aalajangersimatigisumik inatsisiliornissaq tulluartuutinngilarput. Aammalu Naalakkersuisut isumaqatigalugutigit ilumut massakkut suli piffissanngunngitsoq taamatut ilusilinnik aalajangersaanissamut, naak siunertari­neqartoq tunngaviatigut tapersersornaraluartoq.


Taamaattumik Siumumiit Naalakkersuisunut imaattunik piumasaqarniarpugut.

 

Siullermik, Naalakkersuisut misissuiffigalugu aallartissagaat Nunatsinni neqinik immitsinnut pilersornerulersinnaanissarput anguniarlugu qanoq iliuusaasinnaasunik qulaajaaneq, tamatu­munnga makku ilanngulugit:

 

1.a-tut: Nunatsinni savaaqqat, tuttut umimmaallu nioqqutissiarineqartarnerisa eqaallisarneqar­nerat, pisisartunillu piumaneqarnerisa annertusarneqarnerat nioqqutissiatullu ineriartortinneqar­nerat.

 

1.b-tut: Nunatsinni uumassuteqarnerup ineriartorteqqinneqarnera Nunatsinni uumasut kisiisa aallaviginagit, aammali nunani allani uumasuutigineqartut Nunatsinni uumasuutigineqarsinnaa­sut misissuiffigineqarnerat.

 

1.c-tut: Neqinik tunisassiortarneq nioqquteqartarnerlu pillugit tassungalu ilanngullugit tunissas­siorsinnaanermut akuersissuteqartarnermut tunngasut inatsisit misissuiffigineqassasut, Nunatsin­ni uagut inuiaat kulturerput, inooriaaserput nerisatigullu ilitsoqqussagut aallaavigalugit Nunatta iluinnaani atugassamik inatsimmik atugassineqarnissarput siunertaralugu.

 

Kiisalu aappassaanik, Naalakkersuisut suleqatigiissitaliussasut eqaatsumik inuttalersukkamik piffissamilu aalajangersimasumi suliaqartinneqartussamik, Nunatta pissarititaasa inuussutissatut nioqqutissiarineqartarnerisa annertusarneqarnissaat pillugu.

 

Ilanngullugu siunnersuuteqartoq Siumumiit isumaqatigaarput Nunatsinniit kalaaliminermik Danmarikimut nassiussisarnermi 5 kg.-mut killeqartitsineq annikippallaartoq, taamaattumik Naalakkersuisut piumaffigaagut piaartumik isumaqatiginiutigeqqullugu kalaaliminernik Danmar­kiumut nassiussinermik killissarititaasup qaffatsinneqarnissaa, tamannami ajornartorsiutaasaria­qanngikkaluarmat naalagaaffeqatigiinnerup iluani.

 


Taamanna oqaaseqarluta Naalakkersuisut akissuteqaataat tunngaviatigut isumaqatigaarput, Siumumiillu piumasaqaatitut saqqummiussatta ilanngullugit isummersuutigineqarnissaat piumasaralutigu. Siunnersuutip aappassaanneerneqannginnerminik Niuernermut Ataatsimiititali­amit suliarineqarnissaa inassutigaarput.

 

Edvard Geisler, Atassutip oqaaseqartua:

Siunnersuut saqqummiunneqartoq Atassutimit oqaluuserilluareerlugu imatut oqaaseqarfiginiar­parput.

 

Siunnersuut isummerfissanik erseqqissunik tunngavilersugaanngikkaluartoq Atassummit pingaartillugu oqaluuserilluareerlugulu imatut tunngaviusumik isummerfigaarput.

 

Nunatta pissarititaasa atorluarneqarnerunissaat Atassutip pingaartitaraa. Siunersuuteqartup eqqaavaa neqinik Nunatta nammineerluni pilersornissaa anguniarneqartariaqartoq.

 

Tassunga tunngatillugu Atassummit erseqqissumik oqaatigissavarput, tunisassianik naammattor­suarnik peqareerpugut, allaammi niuertarfiit qeritsitsivii tunisassianik Nunatsinneersunik naammattunik peqarput, akusummatali pisisartunit isikkiliiginnarneqartartunik aammalu tunisassiat ilaat pilerinarsagaanatillu illinnarsagaanatik puupalaaginnakkat takornartaanngillat.

 

Nunatta pissarititai ataavartumik tunisassiarissagutsigik tamakkuninngalu tikiussuisartut tulaas­suisartullu tunitsivissaqarnissaat qulakkiissagutsigu maannakkornit pitsaanerusumik aaqqissuus­sisariaqarpugut.

 

Piniartut umiatsiaararsortullu tunitsivigisinnaasaannik pilersitsisoqartaraluarpoq, tamakkuali ilaat akiliisinnaajunnaarlutik matuinnartariaqartarput, tunitsiviusinnaasut iluamik qulakkeeqqaarnagit pilersinniakkat aalajangiunneqaannartarmata, piniartunut umiatsiaararsortunullu neriulussinnar­titsinermik kinguneqaannartumik.

 

Ukiuni makkunani piniartunut umiatsiaararsortunullu tunitsivissaalatsisartunut iluareqqusaagin­narluni imaluunniit neriulussinnartitsinermik kinguneqartumik aaqqiiniartarnerit qaangertariaqar­pagut. Tunitsiviit pilersissagutsigit ataavartumik aaqqiinissaq anguneqartariaqarpoq, aatsaammi taamaaliorutta piniartumut umiatsiaararsortumullu iluaqutaasumik aaqqiissaagut.

 


Eqqaamasariaqarparput Nunatta pissarititai naatitatut imaluunniit puulukit inaannut isiinnarluni tigoriaannaanngimmata, aatsaalli orsussamut aningaasartuutinillu allanillu ilaartoqqaarlugit pissarsiarineqarsinnaasarmata.

 

Tamakkuali atorluarneqarnissaat tunitsivissaqarsinnanissaallu aqqutissiuutissagutsigu periarfis­saasut atorluartariaqarpavut. Assersuutigilara, Narsarsuarmi Kangerlussuarmilu aammalu neriniartarfiit ilaanni kalaallit tunisassiaatigut qanoq atorneqartigippat?

 

Aamma umiarsuit sinersortaatit eqqarsaatigiinnarlugilluunniit kalaalimernit ilaat qanoq atorne­qartigippat?

 

Tamatumunnga tunngatillugu oqarsinnaavugut, ila tunisassiaatigut tamkkunani nerisassiarine­qaqqalaartarput. Pissutsit taamaattut taamaattussaannartut isigitillugit, tunisassiaatitta amerla­nerusunit pineqarsinnaanerat angunavianngilarput.

 

Taamaattumik Atassummit pingaartipparput tunisassiaatittalu tunineqarnerulernissaat anguneqas­sappat, oqaasiinnaanngitsumik aaqqissuusinerit pisariaqalersut. Taamaalioruttami piniartortavut umiatsiaararsortortagullu aatsaat timitalimmik ikiorsersinnaavagut.

 

Atassummit pingaartipparputtaaq tunisassiaatitta pilerinarsarlugit, pissanganarsarlugit illinnarsar­lugillu tuniniarneqartarnissaat aqqutissiuunneqartariaqartoq.

 

Pisuussutivummi peqqinnartut avammut tuniniartalissagutsigit suliniut Nunatsinni aallartittaria­qarpoq. Niuertarfinni, neriniartarfinni assigisaannilu nerisassiaativut pitsaasut suliarilluakkallu pigigutsigit avammut tunisaqarsinnaalernissarput aqqutissiuutissavarput.

 

Nunatsinnummi feriarlutik tikittartut, nunaminnut angerlarunik nerisassiaatitsinnik mamarsarsi­mallutik allanut oqaluttuariumaagassaat, gultitulli naleqartigaaq avammullu tuniniaanissamut aqqutissiuussisinnaalluni.

 

Taamaattumik Atassummit pingaartillugu oqaatigeqqillarput, Nunatta pissarititai ataavartumi tunisassiarissagutsigit, maannakkornit pitsaanerumik aaqqissuussisariaqarpugut. Naammattorsu­arnik puisaateqarpugut assigiinngitsutigut atorluarneqarsinnaasunik.


Tunitsivinnilli ammaapalaaginnariarluni matuseqqittarnerit qaangertariaqalerpagut, tamannalu angussagutsigu piniartut atuisullu sinniisaat qanimut suleqatigisariaqarpagut, taamaaliunngikkut­tami akit tunisassiornermi unamminartut allallu pitsaasumik aaqqiiviginavianngilagut.

 

Nunatta pisuussutaasa maannakkornit pitsaanerusumik aaqqiivigineqarsinnaanerat Atassutip pingaartitaraa, tamattali tamatumani suleqataasariaqarpugut, anguniagassaq soqutiginarlunilu pilerinartuummat.

 

Atassummit taama oqaaseqarluta, Naalakkersuisut siunnersuummut akissuteqaataat isumaqati­gaarput, taamalu isikkoqarluni aappassaaneerneqarnissaminut ingerlaqqinnissaa inassutigalugu.

 

Johan Lund Olsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Kalaallit Nunarput naalakkersuinikkut imminut oqartussaaffigaluni aquttoq tunngavilersinaaq­qullugu piumasaqaatit arlallit naammassiniagassaapput, minnerunngitsumik aningaasarsiornikkut allanik isumalluteqarani imminut napatissinnaaneq eqqarsaatigalugu. Aningaasarsiornikkut patajaatsumik inissisimanissaq qulakkiissagaanni aqqutit pingaartut ilagisinnaavaat inuussutissat tungaasigut imminut pilersorsinnaanissaq.

 

Puisinik, arfernik, tuttunik, savaaqqanik, timmissanik aalisakkanillu naammattorsuarnik peqarpu­gut inuiaavugullu uumasut nujuartaanerusut neqaannik mamarisallit. Tassa aallatut oqaatigalugu tunngavissat pisariaqartitavut pigereerpagut. atorluaanngilagulli immitsinnummi pilersorsinnaa­lernissatsinnut aporfissat suli ullumikkut amerlavallaarput.

 

Taamaattumik neqinik imminut pilersornerput annertunerulersinniassallugu Inuit Ataqatigiit pissutissaqarluarpugut, qularutissarinngisarpummi aamma tassaavoq, Nunatta nammineq uumasuinit Nunatsinnilu nujuitsunik uumassutinik neqit pissarsiarisinnaasatta avataaniit pisiari­sakkatsinniit peqqinnarnerussusiat.

 

Taamaattumik Inuit Ataqatigiinniit isumaqarpugut inuussutissanik immitsinnut pilersorsinnaaler­nissatsinnut ullumikkut kigaalaqutaasut killersuutaasullu tamakkiisumik qulaajaavigineqarnissaat pisariaqarluinnartoq aallariarfissanillu nutaanik ujarlertariaqalersugut.

 


Tamanna 2000-imi ukiakkut aningaasanut inatsisissaq suliarigatsigu Inuit Ataqatigiinniit kaammattuutigivarput, isumaqarattami tamanna Nunatta nammineernerulernissaanik anguniaga­qarnitsinni anguniakkat pingaartut ilagilluinnaraat.

 

Taamaammat aamma ukiaq ataatsimiikkatta Inuit Ataqatigiinniit siunnersuutigivarput Inatsisartut Niuernermut Ataatsimiititaliaat apeqqutit tamakkiisumik qulaajaavigineqarnissaat siunertaralugu aamma nammineq aaqqissukkaminik tusarniaasitsissasoq, susassaqartut assigiinngitsut peqataa­tinnerisigut kalaalimerngit atorluarneqarnerulernissaat immikkut sammineqarniassammata Nunatsinnilu nioqqutissiat nioqqutaanerulernissaat anguniarlugu qanoq aamma iliuuseqarniarto­qarniassammat.

 

Inuit Ataqatigiit siunnersuuteqarsimanera malillugu ilisimavarput suliaq tamanna Niuernermik Ataatsimiititaliami ingerlanneqartoq aammalu siunniunneqarsimasoq tusarniaanissaq saqqum­mersitsinertalik ukiamut pisinnaajumaassasoq. Inuit Ataqatigiit naatsorsuutigivarput sulissutigi­neqalereersimasoq tamanna aamma piviusunngortinniarneqarumaartoq.

 

Nunatsinnimi inuussutissat pillugit ullumikkut politiki qallunaat inatsisiliornerannik toqqamma­veqarpoq pisariaqarporlu namminerisatsinnik inuussutissat pillugit aamma politikeqarnissarput inuiaqatigiit kalaallit ilisimassaannik misilittagarilersimasaannillu aallaaveqartumik.

 

Inuit Ataqatigiit ilisimavarput Nunalerinermut Siunnersuisoqatigiit, Kalaallit Nunaanni Aalisar­tut Piniartullu Kattuffiat, tassa KNAPK, Neqi A/S, Atuisartut Siunnersuisoqatigiivi allallu Naalakkersuisunut tamanna pillugu saaffiginnissuteqarsimasut. Inuit Ataqatigiit kaammattuuti­gissavarput saaffiginnissut tamanna Naalakkersuisunit aamma pimoorunneqarumaartoq Inatsisar­tullu Niuernermut Ataatsimiititaliaat tamatumani aamma peqataatinniarneqarumaartoq.

 

Naalakkersuisut siunnersuuteqartumut akissuteqaamminni ilisimatitsipput nioqqutissat avataaniit tikisitat akutsuusersugaalernissaat qanoq kinguneqarsinnaanersoq pillugu kiisalu Nunatsinni nioqqutissiat nioqqutaanerulernissaat eqqarsaatigalugu qanoq iliuuseqartoqarsinnaanersoq pillugu Inatsisartunut nassuiaatiliussamaarlutik.

 


Tamanna Inuit Ataqatigiit iluarisimaarparput neriuutigivarpullu tamanna ukiami ataatsimiinnis­satsinni timitalerneqarumaartoq, tamatumanilu kalaallit nerisassaataasa akikinnerulersinneqarsin­naanerinut suliniutissat ilanngunneqarlutik aamma qitiutinneqarumaartut, soorluttaaq tunisassias­saatitsinnik siammartiteriaaserput ilanngunneqassasoq aamma naatsorsuutigilluinnaripput.

 

Tamanna tunngavigalugu taamaattumik Naalakkersuisut isumaqatigalugit Inuit Ataqatigiinnit aamma uagut inassutigisinnaanngilarput siunnersuuteqartup aalajangiiffigisassatut siunnersuutaa­ta maannangaaq akuersissutigitinniarnissaa.

 

Taamatullu oqaaseqareerluta uteqqissavarput Inuit Ataqatigiinni isumaqarluinnaratta inuussutis­sanik immitsinnut pilersorsinnaalernissatsinnut ullumikkut kigaalaqutaasut, ullumikkullu suut kanngiffiunersut killilersuutaasullu misissussallugit tamakkiisumik qulaajaavigineqarnissaat aamma pingaaruteqarluinnartuummat Nunatta nammineernerulernissaa aamma pimoorutivinni­arutsigu.

 

Taamaammat naggataatigut iluarisimaarlugu maluginiarparput Inatsisartut Niuernermut Ataatsi­miititaliaa ukiup ingerlanerani tusarniaasitsinermik aaqqissuussissallutik ingerlataqalereersimam­mata, kalaalimerngimmi Nunattalu pissarititaasa atorluarneqarnerulernissaat siunertaralugu iliuusissanik maanna tikkuussisoqartariaqalerpoq.

 

Tom Ostermann, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Inatsisartunut ilaasortap Ruth Heilmannip Nunatsinni neqinik nioqquteqartarneq pillugu siunner­suutaanut imatut Kattusseqatigiinniit oqaaseqaateqarniarpugut.

 

Kattusseqatigiit nuannaarutigaarput ukiuni qaangiuttuni arlaleriarluta oqaluttarfik manna atorlugu Nunatta pissarititaanik annertunerusumik atorluaasinnaaneq aqqutissiuuttariaqarneranik oqariartuutigisimasagut tusaaniarneqarnerulersimammata.

 


Tamakkuami aallaqqaataaniilli aaqqiivigineqarsimagaluarpata ullumikkut pisut qiviarutsigit Kalaallit Nunatsinni neqissaqarniarneq isumannaatsumik aaqqissuussivigineqarsimasinnaagalu­armat, aammalu Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut piffissanngortoq sukumiisumik Nunatta neqinik nioqqutissanik imminut pilersorsinnaanera kattuffiit susassaqartut peqatigalugit piler­saarusiorneqartariaqartoq, taamaalilluta misilittakkat qangaanit kalaallit inuiaqatigiit pinngitsoor­sinnaanngisaat eqaatsumik aaqqiivigineqarsinnaagaluarmata.

 

Kalaallit Nunarput imaannaanngitsumik avatangiisit eqqarsaatigalugit atugassaqartitsisoq kialluunniit nalunngilaa, taamaakkaluartoq ukiut kingulliit tunitsiveqarnikkut pissutsit akuersaar­neqarsinnaanngilluinnarput, tamannalu uagut qinikkat mikinngitsumik akisussaaqataaffigaarput.

 

Ullumikkut avammut niueqatigiinneq qiviaraanni, avammut tunisartakkagut kiisalu avataaniit eqqussuunneqartut imminut oqimaaqatigiinngitsorujussuupput. Kisitsisit Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfiup nalunaarusiaanni ukioq 2000-imi takuneqarsinnaavoq nioqqutissanik avataaniit eqqunneqartut 2,8 mia. kr.-it missagajaanni kiisalu avammut niueqatigiinnermi 1,9 mia. kr.-it missaanik iluanaarutigineqarsimallutik, tassa amigartoorutit 859 mio. kr.-iusimallutik ukioq 1999 eqqarsaatigalugu.

 

Niueqatigiinneq nalimmassarneqassappat Kalaallit Nunarput aallaavigalugu qulaani taaneqartut susassaqarfiit peqatigalugit aaqqissuussisoqartariaqarluni. Ullumikkut oqartoqartarpoq kalaali­merngit akisuallaartut aammalu makku paasiuminaatsinneqartartut ilagaat, piniartup imaluunniit aalisartup tunisinermi akigitinneqartoq annikippallaartartoq, uffali niuertarfimmi kiilumut akigititaasut annerujussuullutik, tassa tunisassiornermi aningaasartuutinut matussusiisoqartarmat tamakkulu soorunami akinik qaffassaataasarmata.

 

Taamaammat isumaqarpugut tunisassiorfiit aalaakkaasut pilersinnerisigut akitigut unammiller­sinnaanerusumik naleqqussarneqarsinnaasut. Tassami tunisisinnaanerit annertusippata akigitin­neqartunut apparsaataasinnaammata aammalu ataavartumik tunisisinnaanerit aningaasarsiorneril­lu piniartukkormiunit orniginarnerusut atorneqartalissagaluarmata. Tassami ullumikkut piniar­tukkormiut silaannarmik tigusaanngitsunik oqaaseqartarnerat tunitsivissaaleqinerit pillugit piaartumik pitsanngorsaavigineqartariaqarput.

 

Danmarkimummi qiviarutta nunaatillit narsaateqarnerup saniatigut uumasuuteqartarneq saniati­gooralugu inuussutissarsiutigisarpaat.

 


Kalaallit Nunatsinni ukiut tamaasa arfattassat isumaqatigiissutiginiarneqartarput, naak aalaakkaa­sumik tunitsiveqanngikkaluarluta, tassami tamakkuupput aamma periarfissatsialassuugaluit annertunerusumik aaqqiivigineqarsimanngitsut.

 

Kattusseqatigiinniittaaq ilisimavarput ukiuni kingullerni neqinik tuniniaaneq eqqarsaatigalugu piumasaqaatit annertusigaluttuinnartut, isumaqarpugulli tamakku uniffigiinnarnagit pilersaaru­sioqatigiilluta tamakku aporfeerarpassuit ilorraap tungaanut pitsanngorsaateqarfigisariaqarigut.

 

Assersuutissarpassuuppummi saqqummiussinnaasagut kalaalimerngit tunisaareersimagaluartik eqqaanaarneqartartut, soorlu aamma tamanna Ittoqqortoormiuni NUKA A/S-imut umimmaat neqaat 3,7 tonsit, tassa taakku aningaasanngorlugit 500.000 kr.-inik nalillit maangaannaq eqqaannarneqarsimallutik. Nuummullu nassiussat katillugit 15. tonsit missaat ikuallaannarneqar­simallutik. Uffali kingorna uppernarsarneqarlutik neqinit pitsaassutsimut piumasaqaatit eqqarsaa­tigalugit pitsaalluinnartuusut. Taamatut pissusilersortarnerit Kattusseqatigiinniit akuersaarsin­naanngilagut.

 

Aammattaaq piniartut maani kitaani arlaleriarlutik eqqaasarpaat ajoraluartumik puisittaminnik tunitsivissaqannginnamik allaat puisip neqaanik eqqaaginnarlutik, taamaallaallu puisip amia kisiat tunisarisarlugu.

 

Ungasinngitsukkut Norgemiut puisip neqaanik qimmunut nerukkaatissanik ujartuillutik suleqa­tissarsioraluarput, taakkuali annerusumik eqqaaneqaratik nipagiutiinnarneqarput. Tamakkua periarfissat saqqummersut iluatinnaateqaraluaqisut nipaarsaarunneqarnerat Kattusseqatigiinniit piniartut aningaasarsiorsinnanerigaluanut aammalu akiligassanut malinnaasinnaanerminik kinguneqartussaagaluit mattussinertullusooq kingunillit akuersaarsinnaanngilagut.

 

Siunnersuuteqartoq ilumoorpoq oqarami Qallunaat Nunaanniittut kalaaliminernik qiilivittartut, ilami pissutsit piviusut imaapput allaat nassiussinermi killilersuinerit tassa taamaallaat 5 kg.-innarmik nassinneqarsinnaaneq aammalu amerlasuut nassiussisarmata 5 kg. sinnerlugu, taamaa­lillutik nassiussarsiaminnik aalleraangamik oqarfigineqartarlutik atinik arlariinnik pissarseriarlu­tik aaniarigit, taavalu ajornaateqanngitsumik nassiussarsiat tiguneqartarlutik. Taava aperisaria­qarpugut killilersuinerup isumaa sumiippa?

 


Taanna suliassaq piaartumik Naalakkersuisoqarfiit susassaqartut aammalu folketingi peqatigalu­gu aaqqiivigineqartariaqarpoq. Ilami assersuutigiinnarlugu qallunaartavut maani Nunatsinniittut taamatut killilersuiffigineqaraluarpata tuaviornerpaamik aaqqiisoqassangaluarpoq.

 

Taamatullu oqaaseqarluta Kattusseqatigiinniit siunnersuutigineqartoq tamakkiisumik isumaqa­taaffigalugu nalunaarutigissuarput. Suliassarlu aappassaaneerneqannginnerani Ataatsimiititalia­nut susassaqatunut innersuullugu.

 

Otto Steenholdt, attaviittoq:

Oqallinermut matumunnga tunngatillugu pisarnera malillugu oqaatsitta atugaarnerat uparualaar­lara, naak nalunngikkaluarlugu oqaasiliortunik akuerineqarluni massakkut oqaaseq atorneqartoq, tassa nersussuit qulliarniarneqartarnerat isumaqatiginngilluinnarakku. Eqqarsaatigaakka meerar­tagut kigutitaarnialeraangamik inequnarseruttorlutik qullialersartut, nappaataanngilaq inequtaqu­taavoq.

 

Taamaattumik taanna qulliarneq nappaammut uunga ikkunneqarnera tulluartuusorinngilluinnar­para, kalaallit aamma oqaaseqarmata nuffiornermik taasartakkaminnik, tassaasoq imannarsuaq nappaataanngikkaluarluni nuanniitsoq inummut taamatut nuffiulersumut. Taanna eqqaasitsissuti­giinarpara meerartatta inequnartut alliartornermut atuallattagaat nappaammut Europami annilaa­gatigineqaqisumut kaputartuulluni atorneqarmat.

 

Taavalu qineqqusaartarnerpassuarni qinigassanngortittut amerlasarput kukkukuuakkat perlukui­nik, tassa kylling mixinik taaneqartartunik Nunatsinni tunisisoqartarunnaanissaanik siunnersuute­qartartut, siunnersuutit tamakku piviusunngunngitsoortarput Nunatsinni pisisartut nipaatsumik aningaasivitik qiviaqattaartarmatigik, naammattusaarisariaqartuarneq imaluunniit taamatut naammattusaarisariaqartuarneq pissutigalugu.

 

Qujanartarpoq aningaasaatikilliulerluni akikitsunnguanik allatuuteqarsinnaasariaqalersarneq, naak Nunatta pissarititai kingornuttagaallutik mamarsaatissarsui illigigaluarlugit soriarsinnaana­git akisuallaaqimmata.

 


Siunnersuuteqartup siunnersuutaa uungaannaq isugaluni taperserusunneqarsinnaavoq, pissutsilli pissusiviulersimasut Naalakkersuisup taakkartugai qarmarsuartut anigugassaanngitsutut assiaqut­siussimapput.

 

Siunnersuuteqartup siunniussaa ullumikkorpiaq atulissagaluarpat kalaallit illoqarfinni najugallit eqqarsaatiginerullugit qanoq inuulerumaarnerat takorlooruminaatsippara. Kalaaliminiinnagajan­nik nerisaqalissagutta ullumikkullu taakkununnga akigitinneqartut siuliini eqqaariikkakka allanngornagit sulisartullu akissarsiaat qaffaaffiginagit assorujussuaq eqqarsaatigiuminaatsippara qanoq inuuniarumaarnerluta. Siunnersuut ajoraluartumik isumaga najoqqutaralugu ullumikkut atorsinnaanngilaq. Avammulli niuerniarumanerput kalaaleqatitsinnullu Danmarkimiittunut aamma nassiussisinnaaneq ajornartorsiutaajuartoq ajoraluartumik akissuteqaammi sammineqan-ngilaq.

 

Uagut nammineq tunisassiarisinnaasatta, ilami nassiussinnaasatta killilersugaanerujussuat Naalakkersuisut annerungaartumik sulissutiginiartariaqalerpaat, pingaartumik nersutit Europami nappaalanerujussuata nalaa atorluarniarlugu.

 

Akissuteqaammi nioqqutissiatsinnut ajornartorsiutit taakkartorneqartut tassaaginnarnerarput akit pitsaassuseq nioqqutissap suuneranut uppernarsaatit, piseqqusaarineq nioqqutissallu isumagine­qarneranni eqqiluisaarnermut tunngasut.

 

Oqaatit taakku uparuatsiarpakka Danmarkiinnaanngitsumulluunniit nassiussinnaasatta killilersu­gaanerujussuat Norgekkut, Islandikkut arfanniarnerminnik allisitsiniartut uagut isiginnaartuuffi­gilerpagut, massa iluanaarutissarparujussuugaluit tassanerpiaq aamma ikkalu pisisussaat Japani piareersimanerarmat, taakkua oqarta unioqqutitsillutik imaluunniit naalasseriillutik arfanniarneq ingerlatilerlugu tunisassiulissagaluarpata.

 

Ilumoortorli ersarissumillu oqaatigisassaq unaavoq, uagut nammineerluta Nunatta avataani niueqatigut Nunatsinnut eqqussisartut killilersuiffigissagaluarutsigit akisussaammatigut allaat niueqatigiumajunnaarluta, nunallu allat tuniserusulluinnartut imminnut niuerfigeqatigilissalugit.

 


Tamanna mianersuulluinnartariaqartoq Naalakkersuisut ersarissumik taammassuk qujassutigaara. Aamma nipi taamaattoq paasinartumik aninneqarpoq KNI-ip tungaaniit kujataani uumasuuteqar­tut annilaagallutik nersutinik Europameersunik eqqussuineq killersorneqaleqqullugu oqaaseqar­mata. Qujanartumillu neriuppungalu aamma oqaaseqartoq eqqortumik oqarsimassasoq, tassa akissummi nersutit nappaataannik nakkutilliisoq qanoq oqarsimanersoq isussuarneqarpoq, neriunniartalu oqaasii eqquukkumaartut.

 

Siunnersuut akuersaanngilara.

 

Ruth Heilmann, Siumut:

Naalakkersuisut akissuteqarnermini imaaliinnarlutik tapersersuinnginnerat aamma ajuallaatiginn­gilara. Tassami immaqa assersuutigalugu oqarsimasinnaangaluarpunga 2 %-i Nunatta iluani nammineq pilersorsinnaanissatsinnut anguniassagipput taavalu 98 % avataaninngaaniit isumal­luutitut taanna aallavigineqarluni. Immaqa taamatut aallaaveqarsimasuuguma amerlanerit tapersersorsimassangaluarneraat, naluara.

 

Kisianni 80 - 20 aallaavigisimavara tassani malugitinniarsaralugu aalajangersimarpaluttumik aamma piumasaqaateqaruma taavalu immaqa siunnersuutiga taamatut ersarinnerusumik oqaase­qartussanik paasineqarluarnerussasoq. Kisiannilu aamma sillimaffigereerpara, aamma tupaallaa­tiginngilara ingerlaannertumik akuersaarneqarsinnaannginnera oqaatigineqarmat.

 

Tassa siunnersuuteqarninni tunngavilersuutigisakka taavalu sunarpiaq siunertarinerlugu paatsuul­laqqunnginnermik, immaqa taamanna oqarluni, taamatut ersaritsigisumik kisitsimmik eqqaasa­qarsimanera neriuppunga aamma paasineqarluartoq. Kisiannilu tupigusuutigitsiarpara taanna kisimi aallaavigineqarluni siunnersuut itigartinneqarsinnaammat.

 

Kisianni Siumumiit oqaaserineqartut nuannaarutigivakka aammalu tassani siunnersuutigineqar­mat allaat inatsisiliornikkut uani siunnersuutigineqartut 1.a-b-c-imi siunnersuutigineqarmat Nunatsinni uagut inuiaat kulturerput inooriaaserput nerisassatigullu ilitsoqqussagut aallavigalu­git, tassa Nunatta illuani atugassamik inatsimmik tunngavissinneqarnissarput siunertaralugu ilisuuseqartoqartariaqarnera, taanna isumaqarpunga pingaaruteqartorujussuusoq aallavigissallugu Naalakkersuisut taamatut suleriaqqinnissaanni.

 


Tassami maani Inatsisartuni suliassaraarput Nunatta aamma innuttaasut soqutigisaat ingerlatissal­lugit, taamaattumik toqqissisimanngissutiginngeqaara taamatut ittumik anguniagaqarnissamik saqqummiutaqarnera.

 

Tassa Nunatta kulturia, minnerunngitsumillu oqaatsitta pingaartinneqarnerunissaanik maani oqaluttarfimmi ataasiarata aamma oqalliseqartarpugut ilaanni sakkortugaartitsiartunik. Taamaat­tumik tupinnarsinnaanngilaq Nunatta pissarititaat uanga isumannik pingaartinneqarnerat saqqum­milaartinneqarnerallu amigartumik maannakkut suliniutigineqartup aamma sammineqartup maani Inatsisartuni aqqutissiuutissallugit aamma isumaqarama pisariaqalersoq.

 

Tassami suli ullumikkornit anginerungaartumik pimoorussamillu iliuuseqanngikkutta aarleqquti­gigakka allanik, tassa eqqussakkanik aallaaveqartumik nunarput ineriartortikkaluttuinnassagip­put, taannalu isumaqarpunga akimorlugu iliuuseqartariaqartugut, ullumikkornit suli nukiit anginerusut atorlugit.

 

Taamaattumik aamma uani Naalakkersuisut oqaaseqarnerminni NUKA A/S-imik iliuuserineqar­tut maanna aallartittut nersualaarutigalugit oqaatigisaat suli annerusumik taakkua aningaasaliiffi­galugillu Inatsisartuninngaanniit tapersersornerusariaqarigut.

 

Maannali suliassap pingaartup aallartilluarneqarnissaanik siunnerfinnik Siumut tapersiilluni aamma ersarissorujussuarnik oqaaseqarpoq, aammalu tikkuagara aatsaannguaq erseqqissaatigeq­qittariaqartoq, tassami Niuernermi Ataatsimiititaliami aamma innersuunneqarnera isumaqatigil­luinnarakku, suliarineqaqqissaguni tassanngaanit aallaaveqartumik ingerlaqqittariaqarmat.

 

Tassa Nunatta pissarititaanik atorluaanermik ilisimasaqarluartut aammalu soqutigisaqartut katersorlugit aamma ataatsimiititaliamik pilersitsisoqarnissaanik siunnersuuteqartoqarnera Siumut tungaaninngaaniit isumaqarpunga pissusissamisoortoq. Tassa taamaalillutik aamma soqutigisaqaqatigiit, tassa Nunatta pissarititaanik soqutigisaqartut suliaqartuartut aammalu pimoorussisut, saqqummiisaraluarlutillu immaqa annerusumik tigulluarneqarneq ajortut tassani aamma periarfissinneqartussaassammata.

 


Tassa nunat aamma avannarliit aammalu nunarsuarmioqatigigut allat eqqarsaatigalugit nerisas­saatiminnik pingaartitsilluinnarnerannik aamma iliuuserisartagaat isumaqarpunga ilinniarfigisin­naagigut, aammalu inatsisiliaat tassani misissorneqarsinnaasaleriaqaraluarput aamma ilinniarfigi­sinnaagatsigit, Nunatsinni ingerlariaqqinnissatsinni qanoq aamma aallaaveqartumik inatsisilior­nissatsinni, inatsisiliorniarnitsinnilu.

 

Taamaattumik uagut Nunatta pissarititaani atorluaanerusinnaanissarput oqaasiinnaanerusukkut oqaluuserineqartartoq maanna Inatsisartuni aqqutissiuunniarneqarmat aammalu IA oqaaseqarner­mini isumalluarnartutut aamma isumaqarfigimmagu, tassani Niuernermi Ataatsimiititaliap aamma sammilereerlugu oqaatigimmagu kalaalimerngit akii aamma akikinnerulernissaanik siunnerfilimmik isumasioqatigiisitsinissanik aamma tassani oqariartuuteqarmata.

 

Taamaattumik isumalluarpunga aamma siunnersuutigalugu aallaavigalugu soorunami ingerlaq­qittoqarnissaa. Tassani isumaqarpunga ammaassisoq kalaalimerngit aamma Nunatta pissarititaa­sa nioqqutissiaralugit, tassa uani aamma ilaatigut Atassumminngaaniit isumaqatiginarluinnarmat, tassa massakkut niuertarfinni immaqa piariigaanngippallaartumik massakkut Nunatta pissarititai tassa imaalillugit nioqqutigineqarput pilerinarpallaaratik, saqqumilaartinneqaraluarput kisianni illuanut saakkaanni ukua qallunaat nerisassaataat taakku immaqa piareersarluagaanerullutik igamut ikeriaannanngorlutik taamatut piareersarneqartarnerat massakkut ingerlanneqarpoq annertoorujussuarmik KNI-mi aamma Brugsenimi.

 

Taamaattumik pingaaruteqarpoq aamma taakku niuertut suleqatiginissaat qanimut, taamatut aamma nioqqutissat aamma pitsaasumik imaluunniit kalaalimerngit taamatut saqqumilaartinne­qarnissaanni, taamaattumik isumaqatigilluinnarpara oqaatigineqarmat suleqatigiinneq annarusoq ikioqatiginnerlu tassani pingaartineqartariaqartoq.

 

Aamma uani Atassummi oqaatigineqartoq ilumoorpoq Narsarsuarmut tikikkaanni immaqa kalaaliminerulluni sivisuumik aallamiissimalluni imaluunniit aamma mittarfimmut allamut tikikkaanni tassani neriniaraanni ingerlaannaq sassaalliutit tamatta suusut nalunngilagut, pissa­qanngilagut imatut tigoriaannarnik Nunatta pissarititaanik.

 

Taamaattumik suliassaq annertuutut oqaatigisariaqarpoq aammalu pingaaruteqartutut, tamannalu aamma partiinit ilaatigut itigartinneqaraluartoq, kisianni Kattussusseqatigiit, nuannaarutigaara soqutigineqarluni aamma siunnersuutigineqartoq tamakkiisumik tapersersorneqarmat.

 


Kiisalu aamma Qallunaat Nunaanut 5 kg. taamaallaat aallaavigalugu kalaaliminernik nassitsisin­naanermik isumaq imaluunniit qaffaavigineqarnissaanik isumaq taanna tapersersorneqarmat nuannaarutigaara, aappaatigullu ajuusaarutigalugu Naalakkersuisut taanna soqutiginngitsutut ilillugu aamma Ottop maluginiagaatut mininneqarsimanera.

 

Taamatut oqaaseqarlunga siunnersuutinnut tapersersuinersi qujassutigaara.

 

Ole Lynge, Inatsisartut siulittaasuat:

Oqaaseqarusut suli arlaqarput, kisianni una erseqqissalaaginnassavara, partiit Kattusseqatigiit kiisalu attaviittup oqaaseqarneri malillugit siunnersuut taamatut ilusilerlugu akuerineqanngilaq, taamaattorli kissaatigineqarpoq ataatsimiititaliamut susassaqartumit aamma nalilersueqqittoqas­sasoq.

 

Taamaattumik Ataatsimiititalimi apeqquterpassuit assigiinngitsut qularnanngitsumik eqqartorne­qartussaassamata eqqaasitsissutigaara.

 

Simon Olsen, Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:

Partiini oqaaserineqartut nuannaarutissaapput. Oqaatigissavara avataaniit eqqussukkat nioqqutis­sat akitsuusersuinikkut allatulluunniit killilersorneqalissagaluarpata, tamatumani atuisartunut qanoq siunniuteqarsinnaanera pimoorussamik nalilersuiffigineqartariaqarpoq.

 

Kina oqarami Nunatsinneersut nioqqutissat salliutillugit niuertarfinni nioqqutigineqalissappata tamanna atuisartunut akisunerulissasoq?

 

Isumaqarpunga atuisartut amerlanerusut nioqqutissiassaatitsinnik Nunatsinneersunik atuinermik­kut akinik appartitsisinnaanerat upperisariaqartoq.

 

Siumumiit suleqatigiisitaliornissaq akuersaarneqartoq malunnarpoq, taamaallaqqusipput aamma. Taamatuttaarlu Danmarkimut 5 kg.-mik eqqussisinnaatitaanerup Naalakkersuisuniit aallartisarni­arneqareersoq pimoorunneqalissasoq neriorsuutigissavarput.

 


Atassummit erseqqarissumik oqariartuutigineqartut paatsuugassaanngillat, ilaatigut takornarissa­nut hotelini, neriniartarfinni aamma assigiinngitsualuppassuit taagorlugit, taakkua aamma assortorneqarsinnaanngillat.

 

Inuit Ataqatigiinni suliat maannakkumut ingerlanneqartut, ataatsimiititaliamilu ingerlanneqartut arajutsineqarsimanatik ingerlanneqarnerat iluarinarluinnarpoq. Taamatuttaaq suliassamik susassaqartut aallartitsereersimanerat oqaatigineqartoq ilumoorpoq.

 

Aammattaaq iluarinartorujussuuvoq oqaaseq atorneqarmat kingaalaqutaasut sumiissusersisaria­qarigut, tassa suunukua noqitsisut suliap ingerlaanerani akornusersuisuusut.

 

Kattusseqatigiinniit taakkarsorneqartut assigiinngitsunik imaqangaatsiartut misissorluagassaap­puttaaq, tassa assigiinngitsunik aamma kisitsisinik ilaatigut annertuunik taaguinikkut imaqarma­ta.

 

Taamatuttaaq kisermaap ilaatigut paasiuminaassinnaasunik oqaaseqarnera erseqqilluarpoq, itinerusumilli maluginiarluaraanni paasinngitsoorneqarsinnaanngillat, oqaaserineqartut.

 

Naalakkersuisut sinnerlugit qujassutigaara nuannaarutigalugulu aammalu oqaatigerusullugu, Nunatsinni nioqqutissiaatitsinnik pingaartumik siunersuuteqartup neqinik maannakkornit annertunerugaartumik illersorneqarsinnaasumillu atuinerulernissatsinnik siunnersuutaa ineriar­tortinneqarnerulissasoq oqaatigissallugu.

 

Maliinannguaq Markussen Mĝlgaard, Inuit Ataqatigiit:

Tassa erseqqissaassutiginiarluguuna suliap uumap ingerlanera pillugu imaluunniit taamatut suliap assingusup siornali aallartissimasup ataatsimiititatigoortumik erseqqissaatiginiarlugu.

 

Tassa siorna septemberip 21-ani ullulinnik Ataatsimiititami allagaqarsimavunga kalaalimerngit atorluarneqarnerunissaat siunertaralugu misissuinissamik tusarniaanissamillu siunnersuuteqar­lunga.

 


Tassa Inatsisartunut toqqaannartumik ingerlatinngikkaluarlugu aamma periarfissaammat ataatsi­miititatigoortumik ingerlanissaq immaqa partiilersuuppallaarnata ataatsimoorluta taamatut kalaaliminernik annertunerusumik atorluaanissatsinnik suleqatigiinnissarput taanna siunertaral­gu, ilaatigut tuttut, savat, umimmaat, puisit, qilalukkat, arferit, timmissat aalisakkallu assigiin-ngitsut tassani eqqarsaatigalugit.

 

Taannalu isuma qujanaqisumik aamma ataatsimiititaliamit ilaasortanit tamanit ilalerneqarluni suliassatut pilerinartutut tiguneqarpoq, ukiullu ingerlanerani tassa ataatsimiititaliami oktoberip 18-iani eqqartuinitsinni ilaatigut tassani suliap ingerlariaqqinnissaa isumaqatigiissutigineqarsi­masoq aallaavigalugu misissugassat makku saqqummiunneqarput.

 

Nunatta sanilitta savanik tunissassiornerminni qanoq periuseqarnerat, tassa namminneq savaati­minnik akilillisaallutik qanoq iliuuseqartarnerat, soorlu Islandikkut taavalu aamma piniartunut savaatilinnullu qanoq iliorluni akit pitsaanerusut tassa imaappoq pisisartunut aamma pitsaaneru­sut aammalu savaatilinnut neqaarnianullu akornutaanngitsumik iliuuserineqarsinnaanersut aamma misissorneqassasut.

 

Ilaatigut aamma misissorneqassasoq qanoq ilisamik annikikkaluamilluunniit avataaneersut ilumut akitsuusilaarneqarsinnaanersut tamatumani Akileraartarnermi Pisortaqarfik paasiniaaffigi­neqassasoq, assigiinngitsorpassuit taakkartorsinnaasakka uani tassa suliassiissutigineqarsimap­put.

 

Taavalu aamma taanna aallaavigalugu aamma novemberip arfineq-pingajuanni Inuussutissarsior­nermut Naalakkersuisoq aggersarlugu taannarpiaq pillugu ataatsimiititami ataatsimeeqatigivar­put, isummagut aammalu suliniutigut saqqummiullugit ilaatigut qujanartumik ilalerneqartumik, aammalu ilaatigut nuannersumik eqqartorparput taamatut tusarniaaneq tamanit attuumassuteqar­tunit peqataaffigineqarsinnaasoq.

 

Ilaatigut imarisinnaasai, soorlu akitigut inissisimanerput, tuniassiornermi periarfissat tunitsivis­sallu tunitsivissallu, niuertarfiit qanoq inissisimappat? Piniartut savaatillillu atugaat, peqqinnissa­mut tunngassuteqartut, pisuussutitta uumassusii suunerilu, inatsisit aporfiusinnaasut suuneri aammalu atuisartut qanoq piumasaqarnersut aamma tassani ilaatigut misissugassanut ilanngullu­git siunnersuutigisimallugit.

 


Taamaalilluta nuannaarutigivara ullumikkut oqallinnermi soorunami aamma apeqqut taanna qaqinneqarmat, aamma naammalerpoq oqaluttarfimminngaanniit maani ukiorpassuarni oqaluttu­arluta, atorluarnerusariaqarpagut iluamillu nikissanata.

 

Taamaattumik pisariaqarluinnarpoq aporfissat suunersut erseqqissumik paasissallugit alloriaq­qinnissatsinnut periarfissat suuppat? Ataasiakkaarluta soqutigisaqaqatigiit, kattuffiit, piniarfiit oqalorusaaginnarata tusarniaanermik aaqqissuisuugaluarutta taamaalilluta uagut aamma politi­kikkut sulinitsinni aporfiit alloriarfissallu ersarinnerusut takusinnaalissagaluaratsigit.

 

Soorunami suleqatigiissitamik pilersitsinissamik Siumukkunniit siunnersuutigineqartoq ornigi­narsinnaavoq, unali erseqqissaatigerusuppara ilumut taannaannaq pilersikkutsigu aalloriarneq naammattoq alloriarnerusinnaanerlugu. Tusarniaareernerup kingorna qanoq alloriaqqinnissaq ersarinnerulissannginnerluni? Suleqatigiissitamik pilersitsissanerluta imaluunniit allatorluinnaq ingerlatsissanerluta, soqutigisaqaqatigiit assigiinngitsut oqariartuutaat niuertarfiillu tusaareerlu­git.

 

Tassa neriuutilluinnarparput soorunami taanna suliaq ingerlaqqissasoq aamma nuannaarutigaara Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisup ilalerlugu oqaatigimmagu.

 

Tom Ostermann, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Inuussutissalerinermut Naalakkersuisup akissuteqaamminni siunnersuuteqartumut ilaatigut iserfigivaa, nammineq pigisatta illersorniaannarlugit nipilimmik, taanna ippinnartoqartikkakku isumaqarpunga tikkuartariaqartoq.

 

Aamma assersuutigalugu Nunatsinni arfanniartarnerit ukiut untritillit arlallit oqaluttarisaanitsinni kingumut qiviarutta takussaareerput. Uagulli kalaallit ukiorpassuarni arfanniaqataasaraluarluta annertunerusumik tassuunakkut pikkorinnerulersimanngilagut. Sooruku tamakku taamatut isikkoqartut?

 

Niuernermut tunngatillugu tamakku iluarsaaneqarsimasinnaagaluarput qangaaniilli, nunat assersuutigalugu Norgemit Japanimiullu tassuunakkut atorluaanerusarput immaqa uatsinninngaa­niit.


Tamakkuupput isumaqarpunga pingaaruteqarluinnartut arfanniarneq eqqarsaatigalugu, pikkorin­nerulertariaqarpugut oqaluinnarata.

 

Aamma kalaalimerngit taakkortorneqartuartarput assigiinngitsutigut, uagut kalaallit inuiaqatigiit amerlasoorsuunngikkaluarluta nerisarisimasagut ukiorpassuarni ajoqutigisimannginnatsigit suli amerliartortuarput.

 

Illuatungaatigulli una aamma Siumup oqaaseqartuata, issuaalaarsinnaaguma, tassa taanna punkt 1.b-mi eqqaaneqartoq ANunatsinni uumasuuteqarnerup ineriartortinneqarnera Nunatsinni uumasut kisiisa aallaaviginagit aammali nunani allani uumasuuseqartut Nunatsinni uumasuute­qarsinnaasut misissuiffigeqarnerat@.

 

Tassa ullumikkut pissutsit nalunngilluinnarpagut aamma qanoq qulliarnermik nappaatit imaagin­navissut, Tuluit Nunaanni allaat suli nappersimalersimanngitsunik toqoraanerit allallu eqqarsaati­galugit, tamakku eqqussuunneqarnialissappata Kattusseqatigiinniit uagut eqqarsarnartoqartippar­put Nunatta minguitsuunera aammalu pigisatta savaatillit eqqarsaatigalugit tamakku isumakulun­nartoqarmata, aammalu umimmaat eqqarsaatigalugit. Taanna imminut assortuuttut uanga nalilerusuppara.

 

Taava aamma IA-minngaaniit tikkuarneqarput tamakku kingaalaqutaasut, qaqugumitaavaana kalaalimerngit tuniniarneqarnerat pikkoriffiginerulerniaripput. Taanna ukiorpassuit aamma oqallisaalerpoq, annertunerusumillu ingerlariaqqittoqassanani.

 

Otto Steenholdt, attaviittoq:

Siullermik Naalakkersuisup akissuteqarnermini oqaatsikka paasiuminaatsumik oqaatigalugit paasinerarmagit, taanna qujassutigissavara. Paasiuminaatsut paasineqarsimasut tusarakku.

 

Tassa uaniinginnartut siunnersuuteqartumuna siunnersuutaa ullumikkorpiatut issagaluarpat oqaatigaara, qanoq inuulerumaarnerput takorlooruminaatsikkinga sulisartut akissarsiaat eqqar­saatigalugit, pisiassallu taakku eqqartukkatta akisuallaarnerat eqqarsaatigalugu. Kiisalu aamma Danmarkimut nassiussisarneq tassani uparuagara paasivara partiit arlallit aamma taanna unin-ngaarfigigaat.


Siumup oqaaseqartuata tulleriinnilersugaa 1taallugu a, piumaneqarnerisa annertusarneqarnerat nioqqutissiallu ineriartortinneqarnerat taakkua tulleriiaarneqarneri. Uangaana ima paasisarikka taamatut kusanarsarneqatsiaannaraagamik sumiluunniit pisiassat akitsorujussuartartut, poortorne­qarnerat piinnarlugu.

 

Eqqaalara soorlu ammassaat tallimat panertut, poortannguanngorsimapput mamarunartumik kusanartumik poorlugit, kisianni taakku tallimaruusannguit 20 kr.-eqartut takugaangakkit uanga ilequmisaartortarpunga, tassa taanna puua kusanartoq pissutaaginnannguatsiarluni.

 

IA-mut una eqqaasitsisutigerusutara qanoq Johan Lund Olsenip ersarissumik oqaatigisaa, qanoruna iliorluta Nunatsinni aalisakkat nersutillumi pinnguatsiarlugit, nujuartat kisiisa piinnar­nagit nujuitsunik misissuisinnaaneq siunissami qanoq iliorsinnaasoq. Uanga assut nuannarisara eqqaarusukkinga.

 

Taanna ilumoorullugu siunnersuutigineqarmat misissorumallugu suffisitsisarnerit soorlu kapisil­lit eqqarsaatigalugit, allallu eqqartukkat nuannersut maangaannaqqunagit assut taanna kingumut uterfigillaqqullugu.

 

Tassa tamakkua eqqarsaatigalugit Siumup oqaaseqartua isumaqatigilluinnarakku C-mi oqaatigi­saa, qanoq iliornialerutta uagut nammineq susinnaanata Danmarkiminngaaniit aalajangersaaffigi­neqarpallaarnersuarput aporfitta annersarisaat Siumuminngaaniit oqaaseqartup oqaatigisaa isumaqatigilluinnarakku.

 

Taavalu IA-p oqaasii annerusumik uterfigissanngilakka, taanna ujartugara qitiutikkakku maler­sorniartariaqarmat. Tamatumunnga pissutigaara, pissutigerpiarpara, uagut nersutaasivimmiinngit­sunik aammalu suffisitaannitsunik piniarnerput avataaniit uparuarneqarajuttarmat Europami nunarsuarmilu allani allatut ajornartumik uumatitsillutik, erniortitsillutik taamatut pinerat uagut periaatsitsinnut allarluinnaammat.

 

Taanna oqaatigerusukkinga imatut uanga silarsuarmi angalaartarpunga, kisianni angalaarnerpas­suarni aperineqaraangama suna nerisarineruneripput? Puisimik oqaraangama kikkut pasinanngil­luinnartut tamarmik soorlu qinngutik eqittaraat.


Eqqarsaatigigaat ilaasa taama inequnartigisunnguaq aallaasarpisiuk? Soorlu tammakkuninnga oqaluleraangamik uagut tunisassiariniakkatsinnut, suli mamarunarnerarlugit oqartumik tusarsi­mannginnama aammalu puisit neqaat uanga qerisitsivimmiitsittakkakka eqqarsaatigalugit, qerititsivimmiillaqqissuunngutsunukua. Ajoraluartumik nutaamik pisiniartariaqartarpunga naak, qerititsivik tamakkuninnga ulikkaaraluartoq.

 

Timmissat nujuartat aamma taamaapput, avatitsinninngaaniit aamma uparuartulereerpaatigut nammineq erniortinnagit tamakkua aallaarsaratsigit, kiisalu aamma nersutit nujuartat aamma uparuartarpaat, kapisillillu aamma ilanngullugit.

 

Atassutip oqaaseqartuata, oqaasia nuannarilluinnarpara tassa imaluunniinngooq puulukit inaannut isiinnarluni tigusisinnaaneq uagut atunnginnatsigu, aammami qallunaat qanoq isuma­qassangaluarpat puulukiisivimmut isiinnavillutik misissorneqanngitsumik annitseriassagaluarpa­ta.

 

Tassa uanga isumaqarluinnarama pisisartut amerlanerit piumasaat malinniarneqartoq, aammalu umiarsuarni hoteliniluunniit igasut, isumaqartarpunga igasut qallunaat amerlavallaartut Nunatsin­ni, taakkulu igasinnaasaat tassaapput aamma iggavik imminut akilersinnaasoq, pisiniassagunillu sunik piumassavaat kalaaliminernik perusukkaluarlutik akisuallaaqaaq, taava qallunaat nersutaa­taasa neqaannik kukkukuuaqqanilluunniit pisigajuttarput. Aamma kingumut taakku akikinnerum­mata.

 

Tassa qanorluunniit iliorniarluni pitsanngorsaanerit akitsuinermik kinguneqarajuttarput uanga isumaqatigisannginnakkit, taamaattumik isumaqatigaakka isumaqarlunga Kattusseqatigiinniit oqartoq soorlu puupaluinnakkat tassaasut pisiarissallugit soqutiginartuunngitsut, isumaqatigil­luinnarpakka taamaatttut pitsaanerusumik poortorneqarsinnnaneri siunniukkaanni, soorlu oqareersunga aamma taanna akitsorsaataasussaavoq, pisisartumut pilerunarunnaarluni allaat akisuallarneri pillugit.

 


Aamma ikuallaasimanerit umimmassuarnik iluatinnartunik uanga aamma taanna uparuarfigisi­mavara, iluarinagu taamanna iluatinnartigisorsuit taamatupalaaq pineqarmata, kisiannili akissute­qarfigineqarsimavunga aamma isumaqatigisannik, tassa atuisut eqqarsaatiginerullugit tunisineq isumannaatsumik ingerlaqqullugu taanna ajoraluartumik taamaaliortoqarsimasoq, ilumut taamaattut tusaannarlugit ilungersuallannaraluaqaat Nunatsinni pisinnaasagut aqqutsissiuukku­sukkaluarlugit.

 

Tassa oqaatigeqqinnarpara, taamatut aaqqissuussitsiartarnerit aamma NUKA A/S-ip mamarunar­saariniarluni tusarliuppaa, asuli pilattuumminngooq pilattuinnarnagit qularnanngitsumik immaqa uullilluaqqissaarlugit neqaatini tuniniarnilerpai. Uanga taanna tusaannarakku isumaliorpunga akitsussapput, aatsaat taamak uagut savaaqqat neqaannik pisiniarluta allanut sanilliullugit takusakkagut, aatsaat immaqa iluamik akitsoqqissapput.

 

Taamaalillinilu pisisussat tassani eqqarsariartillugit allamik akikinnerusumik pisiguma aningaa­saatikka sipaarnerussavakka, tassa taanna aporfiusarnera eqqaasitsissutigitsiarpara.

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulitaasuat:

Oqaatigeqqilaassavara siunnersuut sapinngisamik imarisaa sammineqassammat apeqqutillu allarpassuit oqaatigeriikkatut ataatsimiititaliami qaqilerneqarsinnaallutik, suli arlalissuit nappaa­simapput.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua:

Tassa takisuuliussanngilanga, kisianni Inuit Ataqatigiinninngaanniit Atassummiillu aammalu soorunami Kattusseqatigiinninngaaniit oqaatigineqartut aamma isumaqatiginartorpassuit saqqummiussuunneqarput, maanna oqallinneq aqqutigalugu.

 

Tassa siunnersuuteqartup siunnersuutaa maani aalajangiiffigisassatut saqqummiunneqarpoq, aalajangiiffigisassatut, tassalu siunnersuutip imaraa 80 - 20. atorlugu aaqqissuussinissaq eqqun­neqassasoq, tassa taannarpiaavorlu uagut Siumuminngaaniit akerlerisarput, naak siunertaq kusanaraluartoq.

 

Taamaattoq siunnersuutit aalajangiiffigisassanngortillugit aaqqinneqartarneri erloqinalaarsinnaa­sarput tamatsinnut taanna nalunngilarput, partiinut tamanut tunngaviisigut isumaqatigigaluarlu­git, kisianni taama aalajangersimatigisumik niuernikkut pituttuinissaq nalunngilarput ajornartoru­jorujussuussoq.


Aamma uagut nammineerluta tunisassiatsigut ineriartortitsinerput nioqqutissiornertigut aaqqis­suussinigut suli taama amigartigitillugit, taamatut sukannertigisumik inatsisiliornissaq ajornar­torujussuuvoq, soorlu Naalakkersuisut akissuteqaammini oqaatigigaat.

 

Taanna qassiiliuutigineqassanngilaq, makkuali assigiinngitsut qanoq iliuusaasinnaasut saqqum­miuussuunneqartut tamaasa isumaqatigigakkit oqaaseqarfiginagit, una erseqqissaassutigilaagin­narusuppara, tassami Niuermermut Ataatsimiititaliamut suliassaq ingerlateqqinneqarmat, aamma malunnarmat tamanit taanna isumaqatigineqartoq.

 

Niuernermik Ataatsimiititaliami siulittaasutut maluginiartalerakku Inatsisartuni Niuernermik Ataatsimiititaliaq isigineqartalersoq, atorluarneqartariaqartoq, tassa taannarpiaq. Qanga immaqa niuernermik soqutigisaqarneq annikinnerugallarmat, suut tamarmik niuernermut allaat tunngasut, finansudvalgimut ingerlanngikkaangamik Aalisarnermut Ataatsimiititaliamut ingerlanneqartar­put.

 

Taamaattumik ullut nutaanngoriartornerat malugaara aamma matumani oqallinnermi Niuerner­mik Ataatsimiititaliaq aqqutigalugu niueqatigiinneq, tunisassiorneq, ineriariartortitsineq, aningaasarsiorneq aamma eqqartorneqarsinnaasariaqartoq.

 

Taamaattumik neriorsuutigisinnaavara suliakkiissutigisinnaavara una Niuernermik Ataatsimiiti­taliami sukumiisumik eqqartorumaaratsigu, aammalu partiit assigiinngitsut Kattusseqatigiillu saqqummiussaat aammalu attaviittup saqqummiussaa soorunami ilanngullugit nalilersorneqaru­maarmata.

 

Suliassat taamaattut ataatsimiititaliami suliarineqaraangata imaakkajuttarpoq, isumaliutissiissum­mik saqqummiisoqarluni aamma matumani taamaaliussaagut. Immaqa siunnersuuteqartup siunnersuutaa qaninngoorlugu, tassami tunngaviusumik itigartinneqarpoq maani. Aammalu Naalakkersuisut akissuteqaamminni siunnerfigisimasaat pingaartitaallu aamma tunaaralugit isumaqarpunga isumaliutissiissummik saqqummiisinnaajumaarluta.

 


Naggataatigullu erseqqissaatigissavara ilumoormat Niuernermik Ataatsimiititaliaq nammineerlu­ni suliassanik assigiinngitsunik aallartitsereermat, aammalu pilersaaruteqarluni immaqa angu­merneqarsinnaappat ukiap ingerlanerani tusarniaanernik annertuunik ingerlaqarumalluni, Kalaallit Nunatta uagut nammineerluni pissarititagut aqqutigalugit tunisassiarisinnaasagut pillugit, aamma tamanna pillugu Naalakkersuisoq isumasioqatigereernikuungatsigu.

 

Kisianni tassa pingaarnerpaagallarpoq Niuernermik Ataatsimiititaliami suliaq massakkut ingerlanneqartoq sermimik imermillu tunisassiorsinnaaneq pillugu inatsisissaq, taanna naammas­sineqarpat taava suliat immaqa uunga tunngasut ersarinnerusumik aallartissinnaajumaarpugut.

 

Ruth Heilmann, Siumut:

Naatsunnguamik imatut oqaaseqaannarusuppunga, tamatta Inatsisartuni qularnanngitsumik anguniakkatta partiit aamma Kattusseqqatigiit anersaariarput kalaalimerngit akikinnerulernissaat. Massakkut qinigaaffimmi angusaqanngikkutta taava qanoq inississanerpaatigut tulliuttut.

 

Taamaattumik isumaqarpunga ilungersuullugu massakkut oqaluuserineqartoq aalluttariaqaripput, aammalu neriulluta angusaqarfiusumik tamanna ingerlakkumaaripput.

 

Uanga naatsorsuutigaara siunissami qaquguluunniit angujumaaripput 80 - 20 aamma neriuppu-nga arlaatigut annertuumik suliniuteqarnitsigut taanna sukkanerusumik anguneqarumaartoq, naak massakkut itigartinneqartussaangaluartoq, taanna uanga aamma ajorinngilara.

 

Ortu oqaaseqarpoq, ammassat tallimat 20 kr.-eqarpata taavalu immaqa 20 kr.-it taakkua orsullu immaqa tassunga iligaanni nioqqusiaralugit, taava pĝlsetoraanni marlunnik siinuppilikuloorlugu, taava suna inuussutissaqarneruva? Ilaa.

 

Tamakkua aamma eqqarsaatit isumaqarpunga aniatinneqartariaqartut ilanngullugit, aporfissaqa­qaaq, tunitsivissaaleqineq aporfiuvoq, soorlu aamma Atassutikkut oqaaseqarnermini taanna ersarissartuaraat.

 

Tassami massakkut raajat, qalerallit taavalu saattussat kisimik Royal Greenlandimut periarfissin­neqarput, makkulu aalisakkat allat periarfissinneqarnikuunatik. Taamaattumik aamma taakku eqqarsaatigalugit isumaqarpunga iliuuseqartoqartariaqartoq.

 


Tunitsivissaaleqineq aporfiuvoq, ippassannguaq aalisartut oqaloqatigivakka saarulleqaleraluar­poq kisianni tunitsivissaqanngilagut, saarulliit anngajaarsuit aatsaalliuku panertuliassat allatigul­luunniit iliuuseqarfigalugit, iliuuseqarfigisassat. Aamma qerititsivissaaleqineq arlalitsigut aporfiusarpoq. Kisiannili qerititsivissaaleqineq aporfigiinnarnagu immaqa panertut Nunatsinnimi taakkua eqqarsaatigalugit amigartuaannarput pisiassat, nunguttuaannavipput panertut annerusu­mik panertulineq aamma amerlasuut aallussippata soorunami aamma akit akikinnerusoq nas­saarineqarsinnaassaaq.

 

Taamaattumik isumaqarpunga Niuernermik Ataatsimiititaliami sammeqqinneqaruni pissaganar­poq qanoq naammassisaqarfiujumaarnersoq. Tassani soqutiginartorpassuit saqqummiussuunne­qartut partiinit aamma Kattusseqatigiinnit nuannaarutigivakka taama oqaluuserisassaq soqutigiti­galugu aallunneqarmat.

 

Godmand Rasmussen, Atassut:

Uanga naatsuararsuarmik oqaaseqalaarusuppunga, tassa siullermik tupassutigivara, oqalunneq aallarteqqaatsiaannartorli partiininngaannit oqaluttunaasit aamma aallartimmata, taassuma uuma uumap partiip siunnersuutaa kusagalugu.

 

Taanna ileqqoq maanngaaniit oqaluttarfimmiit peertariaqartarput, inuiaqatigiit sullinniarlugit qinigaarsimagut tamatta. Taanna una oqaluuserineqartoq takornartaanngeqaaq qangarsuarsuarli makkuluutaajuarpoq, kisianni aaqqinneqanngisaannarluni.

 

Ullumikkut Nunatsinni ajornartorsiutip taassumap kalaalimerngit Atassumit oqariartortup erseqqilluinnartumik oqaatigaa, kalaalimerngit naammattorsuit pigaagut, ilumoorpoq taanna assortorneqarsinnaanngilaq ajornartorsiupput ataaseq uaniippoq, kalaalimerngit ullumikkut akisuallaarneri. Nunatta assersuutigiinnarlugu mattak kiilumut 185 kr.-eqarpoq KNI-imi qanoq sivisutigisumik suliarineqartarpa?

 

Appa 70 kr.-ingajaqarpoq, appannguaq pisiniarfimmi, taava ilumut pissuseq taanna qangali aaqqissimasoq avannaaninngaaniit mattaat Upernavimminngaannit Nuummi poortorneqartar­nerat, qullukkat avannaaninngaaniit maani, pissutsit taamaattut qangali akuerneqarsimasut ingerlaannassappaat?


Imatunaasit oqassaagut? Uani oqaluttarfiimminngaaniit uagut selskabit atoriarsinnanngilagut. Tamakku ileqqut pissutsit sooq aaqqinnianngilagut?

 

Siunnersuutigisara ippassaani KNI-ip ammasarnera pillugu nalliuttuni, uanngaaniit uanga qarloriaqqusaanngilangaluunniit. Selskabiummanngooq. Uffalu atuisut naalliuutigalugu taanna missutaat aamma ingerlagaluartoq.

 

Una Naalakkersuisup oqaaseq atugaa nuannarivara NUKA A/S-i massakkut misissuisitsilersima­nera tamakkununnga tunngasunik. Ukiarmi oqaluttarfimminngaaniit uani Naalakkersuisup aamma oqaatigivaa taakkua savat neqaat lagerimiittut 22 tons eqqaamanerlunngikkukku, takuat Nunatsinni ingerlatseriaaseq ajuilluni ajorpoq, immitsinnut nersualaarsinnaanngilagut tassuuna.

 

Aqqutseriaaseq sussaanngilaq, taanna nassuerutigisariaqarparput. Aamma nioqqutissat suliarine­qartarnerat Atassutip oqaaseqartuata eqqoqqissaartumik oqaatigai, ilaatigut pisiniarfiit takusarpa­gut nataarnat niaqui ima angitigisut, kia igamut ikisinnaagamigit taamaattut?

 

Illinnarsagaanngivipput taamaattut suliat, ilumuuvippoq ilumoorpoq taanna, kivitassaanngijusar­tarput ilaanni nataarnat niaqui, aali quppaannai.

 

Uanga isumaqarpunga pitsanngorsaanissami aqqutissanik pingaaruteqartorujussuugaluartoq una, aamma una Ruthip taanna siunnersuutigisaa tunngavimmigut assorujorujussuaq pitsaavoq, kialuunniit taanna assertoriarsinnaanngilaa, kisianni una aalajangiiffigineqassappat 80 - 20 eqqarsartariaqarpugut 80 %-i ilumut umimmak, tuttu, tikaagullik taavalu puisi, taakkua 80 %-i Nunatta tunniussinnaasai timmiarussat kalaalimerngit taakkua aalisakkallu kisiisa nerisinnaann­gilagut aamma ilaqarpugut tamakkuninnga sapingaqatunik. Ullumi kingulliarsupparujorujussuit

kalaalimerngit ila amerlasuut atunngilaat.

 

Aamma taanna silarsuaq ullumikkut avatitsinnut ammareersimasoq mattunneq taama sakkortuti­gisoq atussagutsigu eqqussuinikkut tulluarnerunngilaq, pisiassat siammanerusut inuup kialluun­niit aalajangersinnaasariaqarpai.

 


Taanna tamatsinnut isumaqarpunga eqqarsaatigissallugu una pingaartoq, pingaartumik Siimuup aamma tusaanerani ullumikkut Nunatsinni nioqqutissioriaaseq Kalaallit Nunaanni akuersaarne­qarsinnaanngillat, utoqqartagut nilliasarput radiukkut akisuallaaqaat, ilumoorpoq taanna.

 

Massakkulluunniit KNI-imi ikani uagut qunoriartarpugut saarulleeqqat panertunngui imaattut 70 kr.-ingajaqarput, ilumut taamaattut qanortoruku misissorneqarniarlit ingerlaasii tamakku, taamak naatsuarannguamik tassa uanga ilanngussilaaginarpunga isumaqatigivara uanga taanna saqqum­miussisoq, kisianni una piumasaqaatigineqartoq annertugalugu.

 

Naamik sianiippugut ilikkariartunngilagut Kalaallit Nunatsinni tamakku tungaasigut pikkorlut­torujussuuvugut, aamma kikkuunerput tamakku sulisitagut taarserniarlit piaartumik pikkorissu­nik, qujanaq.

 

Edvard Geilser, Atassutip oqaaseqartua:

Nunatta pissarititaanut tunngatillugu eqqartorneqartut matumani malunnarpoq assut isumaqatigi­neqarlutik, soorlu aamma sinnersuuteqartup nammineq oqaatigigaa. Ajunngilaq oqallisigineqar­niarli, taava aqqutissat suungaluarnersut nassaarineqarumaarput.

 

Ilumoorpoq, oqallisiinnarsinnaanngilagut, tamakkua pissutsit uteqattaaginnarsinnaanngilagut arlaatigut aallartitariaqarpugut.

 

Taamaattumik siunnersuuteqartup tunngavigisaa akuerinngikkaluarlutigu una oqaasia nuannari­vara, ilumut aallartittariaqarpoq, tamannalu qitiuvoq.

 

Taamaattumik ataatsimiititaliamut ingerlaqqinnissaa uaguttaaq Atassumminngaanniit isumaqa­taaffigivarput, naak oqaraluarluta taama isikkoqarluni aappassaaneerneqarnissaanut ingerlassa­soq, kisianni ajunngilaq, ataatsimiititaliami susassaqartumi suliarineqarniarli aamma suliarine­qarnerani eqqaamasassat ilagisussaassavaat, uagut Nunatta qangaaniilli nillataartitsivittut qerititsivittullu atorneqartarnera aamma eqqaamasariaqarmat.

 


Nunat allat niuernikkut aaqqissuussinerminni eqqarsaatigisartagaat akimorlugit maani nillataar­titsivittullusooq qerititsivittullu ittumik pigisaqarpugut, assersuutigiinnartigu Danmarkimi tunisassiat suulluunniit killilimmik tunisassiorfimmut anngunniarneqartarput, 6 tiimit qaangiut­sinnagu tassunga pisariaqarput, Nunatsinni tamakkua pissutsit atorsinnaanngillat oqareernittut, nunarput nillataartitsivittut qerititsivittullu aamma atorneqarsinnaasarpoq, nillataartuunera parnertuunera aammalu asiunissamut asiutitsinissamullu ungasittuunera eqqarsaatigalugu.

 

Tamakkuupput ataatsimiititaliani isummersuuteqarnermi eqqaamaniagassaasut ilassaat. Peqarpu­gut aamma silaannaqarpugut atorluarneqarsinnaasumik, eqqaallatsianeqareerput panertut, maskiinarsuit atunngikkaluarlugit panertitsisinnaasarpugut nunarsuatta nammineq tunniusinnaa­saasa silaannaap nukiga atorlugu, tassa periarfissatsialaat tamakkua aamma allanut oqariartuuti­gineqarsinnaasut. Turistit nammineerlutik tamanna uppernarsisarpaat, oqartarput silaannarissumi taamatut peqartillusi naleqanngitsumik pigisaqarpusi, tamannalu maani uagut atorluartariaqarpar­put.

 

Taamaattumik naatsumik oqaatigeqqillara, matumani partiinit Atassummit pingaartipparput aamma IA-mit Siumumillu oqaatigineqartoq, ataatsimiititaliamut ingerlaqqissaaq, taanna uagut taperserparput aappassaaneerneqannginnermi tassani tunngavilersuutissat assigiinngitsut pisariaqassammata.

 

Simon Olsen, Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:

Nunatta nioqqutissiassaqarniarnerminut nalorniartumik inissisimaqqajaasarnera, pisassat qanoq amerlatigisarnerat, nikerarnerat, kikkut piniartuussappat? Aalisakkat isigalugit unammillerumi­naaqisumik inisseqqajaajuarpugut.

 

Ajornartorsiutit saqqummertartut, takkuttartut iternga tikillugu ilisimaarinngilagut taamaassoriin­nakkagut amerlavallaarujussuaqaat, Nunatta isorartunersua, Nunatta inukippallaarnera, suulluun­niit assartugassaanerat, imaatigut timmisartukkulluunniit.

 

Soqarpugut? Suliorfeqarpugut? Suut tamarluinnagajammik tikisitaapput avataaniit, suliorfeqan-ngilagut, eqqarsaatigilaariartigit tamakkua, susugununa?

 

Suna ajornanngitsuaraannannguamik tamaat tigooraannarlugu ingerlavugut.

 


Tamakkua isumaqarpunga aamma ilanngullugit eqqarsaqatigiinnitsinni aamma eqqarsaatigisaria­qarigut.

 

Aalisagaatigut pitsaanerugaartumik ilisimaarilertariaqalerpagut, kisianni sarfap immap nillernera­ta kissattarneratalu aqutarivai, nalunngilarput tamanna.

 

Aamma neqaatitsinnut tunngasut pikkorinnerugaarfigisariaqarpagut, taanna assortuussutigisin­naanngilarput.

 

Ukioq kingulleq, ukiut tulleriit 99-ip naajartulernerani assagiarsunniarneq iluatsikkiartulermat - saattuarniarneq, taava 2000-imi tikaagullinniarnermut sunniuteqaratarpoq, tikaagullippassuit pisarineqanngitsoorput qanoq iliuuseqarfigeriarsinnaanngisagut, sooq? Soorunami aalisartup pissarsinarnerusoq qinermagut.

 

Tamakkua assersuutigalugit taannaannannguarluunniit qanoq atsigisumik pitsaatigisumillu sillimaffigissavarput? Sillimanissatsinnut suut sillimmatigissavagut?

 

Ullumikkut oqartarneq malillugu, silammut anersaaraanni allaat ilummut anersaaraanni aamma akeqarpoq. Sunaluunniit ullumikkut oqaannarluta akeqanngitsumik pisinnaajunnaarsimavarput. Taamaammat ilumoorluinnarpoq qaquguuna kalaalimineerniarnermut pikkorinnerulissasugut? Taanna isumaqatigilluinnarpara.

 

Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Oqaluuserisaq una sivisuumik oqallisigineqarpoq, pisarnitsitut. Oqaluuserisarput erloqinartortaa qitsuttut suaasaq qaqortoq kissartut avaqqutaarlugit ingerlagatta.

 

Immitsinnut qivialaarnissarput tassani mianerisorujussuuarput, aammalu tassani oqaluuserisat­sinni tunngavigisarpiarput ilaatigut tikinneqallatsiartarpoq annertunerunngitsumilli.

 

Kalaalimerngit nioqqusiagut eqqartorneqartut oqallisigineqarneranni pisariniartarineri Simon Olsenip aatsaannguaq taasai, ilaatigut pisaqatussat allanik sammisaqartarnerisigut tamakkinngit­suuisarneq, oqaatigineqarpoq. Taamaalilluta Nunatta tikaagullinik immikkut silarsuarmi tamar­mik akuerisanik pisassaqartitaanera nammattumik atunngilarput.


Pigisagut neqerpassuit maaniittut tamanut akiginiaraluarlugit akisuallaaqaat.

 

Nipituumik erseqqissumillu oqaatigisariaqarparput, kalaalimerngit pisiassagut akisuallaarujussu­arput, nunami maani. Arferup neqaaninngaaniit aallartikkaanni allallu kalaalimerngit maani pisiarisinnaasagut qiviaraanni utoqqalernersiutillu qiviarlugit, pisiarisinnaasaat akisuallaarujussu­aqaat.

 

Tamakkua aamma nipituumik eqqartussavagut, inimi maani oqallisigisassagut tassa. Soorunami savaatilik ukioq naallugu uumasuutiminik paarsisoq nerisitsisoq, kumaajaasoq, kumaajaasoq, tamakku tamaasa nalilerlugit pisiassai aamma nalilertarparput.

 

Amerlaqisut kalaalimerngit aaginnartarpagut amerlaqisut, aammalu akii tassani eqqartortakkagut annertunngillat, oqartariaqarpugut tassani paaseqatigiinnerput anginerusariaqarpoq Nunatsinni namminneq kalaaliminernik taagukkagut imminut mattussinertut angivallaarujussuaqimmat.

 

Manna tikillugu aamma avataaninngaaniit neqit eqqussorneqartut eqqarsaatigalugit oqaatigine­qassaaq, Danmarkip naalagaaffiata nakkutigisaraa Danmarkip naalagaaffiani neqit ajunnginner­sut nioqqutigineqassasut innuttaasunut aamma Kalaallit Nunaannut.

 

Uagut suli tigusimanngilarput uumasut Nunatsinnut uumallutik eqqunneqartut, neqillu qanoq nakkutigineqarnissaat taanna Danmarkip suli nakkutigisaraa.

 

Aammalu nerisassat sunaluunniit Danmarkimi navianaateqarpat qulliarnartullu ilanngullugit, tassani Danskit naalakkersuisa akisussaaffigaat nioqqusiat tassaniittut qaqugu unitsinneqarnis­saat.

 

Nunatsinni eqqussukkat neqit akitsuusernerinnaatigut Nunatsinni aamma nerisassagut nammineq nioqqutiginissaat qularaara. Maannakkut aatsaannguaq oqarnittut akisoreeqimmat, tassani nioqqutigineqartut.

 


Nunatta avammut niuernera aalisakkanik tunisassiarisaminik nioqquteqarnera mannakkut silarsuarmi naalagaaffiit niueqatigiinnikkut kattuffiat aqqutigalugu WTO aamma uagut tassani ilaasortanngorniarluta noqqaanitsinni suliaqarpoq, nioqqutissiat sapinngisamik akileraaruteqann­gitsumik nunat akornanni nioqqutiginissaat.

 

Kia puiorpaa, siorna Kinamut danskit naalakkersuisui allaat aqqutigalugit, statministerip tikeraarnera aqqutigalugu Kinamiut akileraarusersuineri tunisassiatsinnik appartinniarlugit aamma noqqaasimagatta.

 

Taamaattumik avataanit eqqussukkanik akileraarusersuinissaq aqqutissatut aamma imaaliinnarlu­ni pissiffigisassatut isumaqarfiginanngilaq. Uagut tunisassiagut tassani innarlerneqassanngippata avataanit pisiortortunit.

 

Taamaattumik killiffigisatsinni uani Siumup oqaaseqartuata ullumikkut nalunaarutaa allallut taamatut aamma oqaaseqartut tunngavigisariaqarpagut. Suleqatigiissitaq taanna sulisinneqarli maannakkut aammalu tassunga ilanngullugit ammasumik oqallisigisigit kalaalimerngit akii angivallaartut tassaniittut ilanngullugit qanoq iliorluta paaseqatigiffigisinnaanerigut, Nunatsinni unamminarnerusunngorlugit atugassanngorlugit nioqqutigineqarnissaat, kajuminnartunngorlugit aammalu allanit avataanit tikeraartunit aamma kajuminnarlutik nererusunneqarlutik avammullu tunisassiarineqarsinnaasutut eqqarsaatigineqarsinnaanerat aamma mininnagu.

 

Naalakkersuisutut suliassagut suliaraagut silarsuarmi isumaqatigiissutit EU-p peqqussutai neqit ima amerlatigisut Danmarkimut eqqunneqarsinnaaneranik peqqussutit tamaaviisa aporfigut aqqutigalugit. Tassani suliassat imaannanngitsorujussuupput silarsuarmiut assigiinngitsunik isumaqatigiissutaat tassani aamma aporfigisaratsigit, kisianni oqartoqassanngilaq tassani aamma suliarinagit issiaannarluta suliarineqartoq. Periarfissat tamarmik atorneqarput aammalu kingumut suliareqqissavarput ullumikkut Ruth Heilmannip aamma taasaani aammalu allani taperserneqar­toq, Nunatsinninngaaniit neqilluunniit ilaquttanut nassiussassat annertussisiata misisorneqarluni tamakkunatigulluunniit naaperiarfissamik pitsaanerusumik aqqutissaqarsinnaanissaq.

 

Tamakkua taavakka oqallinnermi isumaqarama kalaalimerngit akii nammineq aamma akornat­sinni uanilu oqallinnissanik, misissuinissani ilanngullugit oqallisigisassanut ilaasariaqarluinnar­mata, aammalu avaqqutaaginnarnagu suliassanik erloqiartunik tassaniittunik ilaqarmat.

 


Hans Enoksen, Siumut:

Tassa tunngaviatigut kalaalimerngit uanga aamma isumaqatigilluinnaqqissaarpara pitsaanerusu­mik Nunatsinni atuinissarput eqqarsaatigalugu.

 

Kisiannili aamma nalilersuilluartariaqarpugut, tassa pinngortitaq maani inuuffipput killilimmik tunniussassaqarpoq. Taakku tunniussassai aallaavigalugit ingerlatsinngikkutta taava sussaagut? Kinguaassagut allallu uumasorpassuarnik immaqa nunguutissavagut. Taanna qularnanngilaq, atuinerput soorlu 4 mio. kiilugooq neqi eqqunneqartarpoq, taavalu siunnersuutigineqarluni 80/20 Nunatta iluani kaaviiaartinneqassasoq, tassa 3,2 mio kiilu taava Nunatta iluani nammineq kaaviiaartinneqalissaaq. Taavalu taakku suminngaannit pissavagut?

 

Avatangiisitta tunniussinnaasaat ima killeqartigisut atuinerput iluamik aqunngikkutsigu ajoralu­artumik uumasorpassuit navianartorsiortinneqartussanngussapput. Taamaammat oqimaalutaaq­qissaarluta pinngortitap tunniussinnaasai mianeralugit ingerlanissarput saneqqukkuminaatsoru­jussuuvoq, aamma tatineqariartuinnarpugut avataatungitsinninngaanniit, taanna ajoraluarmik isiginngitsuusaarsinnaanngilarput.

 

Massakkut qilalukkat killilersorniarneqalerput, aamma taanna eqquuttussanngorunarpoq. Arferit killeqareerput aamma suli sakkortusarnissaanut periarfissaq utaqqiinnarneqarunarpoq. Taamaam­mat immaqa nunami uumasuuteqarneq nukittorsartariaqarparput. Ukua sinerissami uumasut nujuartat tunniussinnaasaat taama amerlatigaluta massakkut killeqalernikuupput.

 

Taanna allatut ajornartumik akuerisariaqalerparput massakkut. Sippulimmik atueqqissinnaajun­naarpugut, inuit amerlasiartornerat, angallatit sukkatsikkaluttuinnarnerat aallaasit pitsanngoralut­tuinnarnerat tamakkorpassuit tamarmik sunniuteqarput, taamaammat kalaaliminernik qanorluun­niit illersuitigigaluarutta aamma avatangiiserput mianerisariaqarparput.Uagut kisitta manna nuna atugassarinngilarput, aamma kinguaatta atortussaavaat. Qujanaq.

 

Daniel Skifte, Atassut, Atassut:

Qujanaq. Oqallinneq sivitsulersoq naatsukullammik akuliutilaassaanga.

 


Inatsisartuni ataasianngeqaluni tamakkua eqqartorneqartarput ukiuni qaangiuttuni aamma Landsrċdimi, 70-ikkunni. Nipiuna unaasoq maluginiarakku, tassa soorlu susoqarsimanngitsoq, qaqerusuttatsunga immitsinnut qiviartariaqaratta.

 

Siorna Sisimiut Food matuvoq, mamartunik pujuukkanik, puisit neqaannik allanillu nioqqutis­sioraluarluni imminut akilersinnaanngimmat. Puisi A/S, amia, orsua, neqaa tamaasa immikkut pineqarput, matuvoq. Maniitsumi ukiut taamannaat suli piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalu­gu, allaat tikaagulliit iluitsut pisiarineqartarput. Taamaakkaluartoq ullumikkut taamaattoqanngi­laq.

 

Taamatut qaqininnut peqqutigaara, ilumoorpoq naluvugut siusinnerusukkut qanoq ilioriartoqar­taraluarpoq iluatsinngitsunilli. Taanna uggornarpoq taamaattumik taamatut nipeqartut ugguarner­mik nipeqarpata assut isumaqatigissavakka, pikkorinnerulertariaqarpugut.

 

Aammaana immitsinnut qiviarutta pilersaarusiorneq pitsaanerusoq, soorlu aamma Atassutip oqariartuummini oqaasiisa ilagigaat taana, tunisassiorfiit qulakkeereersimanissaat eqqarsaatigalu­git tamakkua tamarmik ataatsimut isigisariaqarmata taanna aamma anersaaruluutigilaariga.

 

Avataaninngaanniit pisuuinnartoqanngilaq, piumasat angivallaarneri pillugit aamma uagut immitsinnut qiviartariaqarpugut.

 

Paninnguaq Olsen, Inuit Ataqatigiit:

Inuussutissarsiutit imaluunniit inuussutit Nunatta tunniussinnaasai pigisagut, uagut piniartukkor­miuni alliartoratta nalunngilagut qanoq suliarineqartartut aammalu piffissap qanorilinerani takkusimaartartut.

 

Kisianni nalunngilara qularinagulu amerlanerpaat aamma ilissi nalunngikkisi tamanna, piniartuk­kunni ukiorpassuarni, ukiut 4.000 -t matuma siorna kingoqqisuuvugut. Aammalu ullumikkumut taakkua suli neqigalutigit, taamaattorli niuernermut qanoq Nunatsinni atuutinneqarsinnaaneranut ilusilersuinissarput nalullutigu.

 


Uanga isumaqartuaannarpunga tamakkua inuussutit pigisagut ukiup qanoq ilinera aallaavigalugu piniagassat takkusimaarfiini nioqqutissiorneq naleqqussarneqartariaqarpoq, aatsaat taamaalippat piniarpilunnerit allallu tuninngittuukkanik maangaannaq eqqaanerit, immaqalu pisiniarfinni nioqqutissiassat nutaajullutik takkunnissaraluinut aporfiit piujunnaassagaluarput.

 

Eqaluit nalaanni eqaluit nutaajullutik immaqa aalisakkat Qallunaat Nunaanninngaaniit tikisitatta saniagut ilineqartalerniarlik, naligigaangassuk. Aamma immaqa mitit nalaanni mitit erisarneqar­simallutik kukkukuut erisarneqarsimasut aatsiinnarnikut saniannut ilineqartalerniarlit, pigaagut. Sunaana akimmiffittut atuinnaripput?

 

Aap, nunarsuarmi niuernermut tunngassuteqartut suliaqarfiit imaluunniit Danmarki aqqutigalugu isumaqatigiissuteqarfiit akimmiffittut isigisarpagut, kisianni aperisariaqarpugut uagut nammineq inuiattut nunalittut ukiorpassuarni inuussuteqarsimasunik taakkunannga.

 

Inuussuteqarnitta patajaannerulluni ullumikkullu inuusaatsitsinnut naleqqussarneqarsimalluni inissineqarnissaanut aqutissanuku suut akimmiffit taama amerlatigisut atoqqaarniarigut?

 

Isumaqarpunga ajornannginnerusariaqartoq ukiup qanoq ilinera aallaavigalugu piniagassat takkusimaarfiini nioqqutissiorneq naleqqussarneqartuuppat.

 

Guulumaakkut naluara suna sianiiffigisimaneraat? Isumaqarpunga kalaallit sianiittuunngitsut aammalu nalunngikkaat piniagassat ukiup qanorilinera aallaavigalugu atorluaanermik ingerlatsiu­arneq ullumikkut atuuttoq taamaallaat nioqqutissiornermut suli isertinneqarsimanngiinnarpoq.

 

Aamma tamakkua tammannginnarani, massakkut annaajartorpagut pileriaatsit, inuussutissat pigeriikkatta atorluarneqarsinnaaneranut pileriaatsit assigiinngitsorpassuit pigisimasagut massak­kut puiuleriartorneqarput. Tamakku annaatinnagit nioqqutissiarineqarsinnaaneri aamma qaqanne­qartariaqarput.

 

Taamaalilluta uagut inuiattut nammineq ineriartuutigisimasagut inuussutissat pingaaruteqartut pigalugillu illersussavagut, aamma inuianni allani ilisimaatigineqalerumaarpagut.

 

Jens Napaatooq, Siumut:


Ruth Heilmannip siunnersuutaa neqit atorluarnerunissaanik oqallinnermi ilaatigut oqaaserpassuit soqutiginartut saqqummerarneranni ajuusaarnakujuppoq ilaatigut siunnersuuteqartup immaqa taanna toqqammavigerpianngikkaluarlugu aammami aatsaat oqaatigimmagu 80 - 20 oqariartuu­gineqartoq uani tunuartilersaarlugu tassa majuarnialeraluarpoq.

 

Kisiannili kalaalimerngit akii, akisuallaarneri taakkartorneqartorujussuupput, kisiannili akii kisimik aamma aporfiuneq ajorput. Soorlu ilaatigut Kattusseqatigiinninngaaniit aamma Naalak­kersuisup nassuiaanerminik ilaatigut taakkortorpai Ittoqqortoormiuni umimmaat, eqqarneqarsi­masut.

 

Taakku akisuallaarnerminnit maannakkut tunineqarsinnaannginnerat aporfiunngilaq, kisianni peqqussut uani Europaminngaaniit isiginiarneqarnerput aallaavigalugu peqqussusiortoqarsima­nera aallaavigalugu aporfeqalersimavoq. Aamma umimmaat nungusaataanngitsumik piniarneqar­lutik killilerneqarlutik pisassiissutigineqartartut eqqarsaatigalugit piniarsinnaanngilagut maan­nakkut pisiniarfimmi pisiarisinnaanngorlugit.

 

Taamaattumik uani pilersaarusiukkamik ukiup nikinnerani piniartassagaluaruttaluunniit oqartari­aqarpoq ukiakkut Ittoqqortoormiut soorlu assersuutigiinnarlugu, umimmanniarneq aammalumi kitaani pisassiissutigineqartut tamarmik pisarineqarpata tunitsivissaqanngillat, ulluni taama ikitsigisini piniarfiup iluani eqqarsaatigalugu, qaammatip ingerlanerani.

 

Taamaattumik eqqaanerujussuarmik tamakku kinguneqartarput, uani aamma kingunerisarpaa kalaaliaqqanut quinullu utikaajaartinneri peqqutigalugit bakterissanik katersinerusarput.

 

Kisianni tunisassiorfinnut piaartumik tunineqartuugunik qeritigasuarneqarlutik taava bakterissa­nik tigooraannginnerussagaluarput.

 

Taamatut oqarninnut peqqutigaara tamanna uppernarsarneqarnikuummat tamanna NUKA A/S-iminngaaniit, neqit taamatut qerititsimimmut iligasuarneqarsimasut allaat arfineq marloriaammik kvalitet pitsaanerusoq uppernarsillugu tassuuna saqqummiunnikuuai.

 


Taamaattumik neriuppunga uani aamma oqaluuserisassanngortinneqartumi aalajangiiffigisassa­tutu siunnersuutigineqaraluartumi tuniartitsisoqannginnera aallaavigalugu eqqartorneqarnissaa iluatinnaraluaqisoq eqqarsaatigalugu, aamma neriuppunga peqqussuk taanna aporfeqaqisoq eqqartorneqarsinnaajumaartoq.

 

Islandi uagut aqqusaartaqaarput, tassani neqinik kitaanukarluta Ittoqqortoormiuninngaanniit aqqusaarnerani eqqusseqqusaanngilagulluunniit. Tassa avataaninngaaniit neqimik eqqussuineq taama pakkersimaartigivaat, nunami iluani niuernikkut nammineq neqimik aalisakkanillu pilersorneqarnissartik illersoramikku.

 

Taamaattumik aamma Nunatsinni naalakkersuinikkut taamatut aqqutissiuussisoqarsinnaanissaa periarfissarsiuuneqarluni neriuppunga aamma peqqussut qissimigaarneqarumaartoq taanna ikkarliffigineqarsimaqisoq.

 

Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut, Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:

Oqallinneq una sivitsorsarusunngikkaluarlugu, taamaattoq siunnersuutigineqartup oqallisigine­qarnerata ingerlanerani oqaaserineqartut assigiinngitsut pillugit oqaaseqarfigilaartariaqarpakka Peqqinnissamut Avatangiisunullu Naalakkersuisutuut arlalissuit attuumassuteqarmata.

 

Tassa kingulleq una oqaaseqartup eqqarsaatigalugu, erseqqissaatigisariaqarpara inuussutissaleri­neq pillugu peqqussut ullumikkut atuuttoq imaqarmat ilaatigut nunarsuarmi allanik naliginnaasu­mik aalajangersakkanik minnerpaamik atuuffiusunik piumasaqaatitaqarfiusunilu ilaqartoq.

 

Taamaattumik peqqussut taanna atuuttoq tunngavigalugu aamma pisiniarfitsigoortumik kalaali­merngit suungaluarpataluunniit nioqqutissiarneqassappata pisiniarfitsigoortumik tuniniarneqar­tussanngorlugit, taava aamma taanna peqqussut atuuttoq tunngavialugu tunisassiarineqartariaqar­mata.

 

Taamaattumik uani Europamiuunersoq amerikamiuunersorluunniit apeqqutaavallaanngilaq, taamaallaat inuussutissalerinermik aalajangersakkat naliginnaasumik piumasaqaataasut taakkua nunat tamalaat akornanni minnerpaaffeqarput sukannersumik piumasaqaatitalinnik. Tassami aamma inuit nammineerluta atugassatsinni nerisassatsinnik sapinngisamik pitsaassusermik pitsaanerpaamik tunngaveqarluta aamma kalaaliminiutigut aamma eqqarsaatigalugit tunisassior­niartariaqartuarpugut.


Kisianni soorlu assersuutigalugu siorna maani kalaalimerngit pillugit isumasioqatigiisitsigatta taamanikkut ilaatigut saqqummiunneqarnut oqariartuutigineqartut uumasut nakorsaaninngaanniit imaannaanngitsuupput, tassa imaappoq, kalaaliminernik atugaqarusukkaluaqaluta aamma piniartut pilersuisugut taakkua soorunami pitsaassutsimik pitsaanerpaamik tunniussaqarusukka­luarlutik tamatigorluinnaq taamaattumik naammassisaqanngitsoortarput.

 

Allaat maanni illoqarfimmi assersuutigalugu neriniartarfiutillit arlalissuit oqariartuuteqarput nammineq amerlanerusunik tuttunik piniartuinngaaniit piserusussinnaasaraluarlutik kisiannilu pisinnaasarnatik ilaatigut pitsaassuseq tassani sassaaffilitigisinnaasaat nererusuttunut saassaalliti­gisinnaaneq ajoramikku, pitsaavallaarneq ajormat.

 

Taavalu aamma uani eqqartorneqartup uuma ingerlariaqqinneranut eqqarsaatigeqqunaqaaq una, tassa timmissat, puisit neqaat, arferit neqaat, suulluunniit uumasut nujuartut maani Nunatsinni pisariniarneqarneranut aningaasartuutaasartut taakkua soorunalimi aamma annertugaatsiartumik tunngaviusarput.

 

Taavalu aamma piniartup nammineq aningaasat taakkununngaannaq kaaviiaartissinnaasai killeqarmata. Aamma soorunalimi aningaasartuutaasartut allat naliginnaasut matussuserniarlugit iluanaaruteqarniarnissani annertuumik tunngavigisarmagu.

 

Taamaattumik aamma eqqarsaatigeqqunaqaaq soorlu piniaqatigiittarsiinnanerit assigiinngitsut ataatsimoortumik tamakku ingerlanneqartarsinnaanerat aamma periarfissaasinnaammata.

 

Kiisalu soorunalimi una pitsaassuseq eqqarsaatigalugu kalaalimerngit Nunatsinni ullumikkut atugarisagut avataaniit eqqussukkatsinnik sanilliullugit tassa kimeqassusiat pitsaassusiallu aamma taakkua tassa manit kaammattuutigineqartuarpoq amerlanernik kalaaliminertortarnissar­put, kisianni tassa aki taanna pinngoriartortartoq ajornatorsiutaavoq annerpaamik.

 

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit:


Tassaana Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisumut aperigama, kikkut piniartuuppat? Kanger­lussuarmi piniartut isumasiorneqarmata piniartut oqarput tunisassiorfinnik pitsaasunik ersarissu­nik tunisassiorfissanik assigiinngitsunik periarfissineqanngikkunik taava ukiut amerlanngitsut qaangiuppata piniartuuneq taanna toqujartuaalissaaq, taamatut oqarani immaqa appasilligalut­tuinnassaaq.

 

Aamma oqarputit saattussat assigiinngitsut tikaagulliusaat annertuumik piniarneqarunnaarsimap­put, saattussat piniarneqalersimallutik. Tassaakku tunitsivissaqannginnamik allatut ajornaqimmat taamatut saattussanut nuuttut, tunitsivissaqaraluarutta pitsaasunik isumaqarpugut tungitsinnin-ngaaniit taakku ukiumut pisarisartakkagut aamma maannakkut annilaagassutigisagut tamaasa pisarinngitsoortutsigit taava aamma isumaqatigiinniarnerni pinngitsoorani pisassagut imaassin­naagami appartinneqarsinnaasut.

 

Taamaattumik ataatsimoorluta taanna ajornartorsiut arlaatigut aaqqiviginiartariaqarparput, ukiuni arlalissuarni aamma taakkartorneqartarpoq, tassalu EU-p aamma qallunaat piumasaqaataat toqqammavigalugit aporfiujuartut, eqqartorneqartarput Inuussutissarsiornermi Naalakkersuisu­minngaaniit aamma nalunngilara ukiuni kingullerni taamatut maaani ataatsimiikkaangatta.

 

Kisianni qanormiunu ilillugu aaqqiivigisinnaagipput, isumaqarpunga taanna ujartortariaqaripput.

 

Taamaattumik saattussat aamma maannakkut aallunneqaleruttortut taakkua aamma taamaatut

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Una eqqaasitsisutigilaarlara oqaluuserisami neqit pineqarmata, allanut sangunaversaalaarna.

 

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit:

Aap, tassami neqinik tunngammat, neqinik tunisassiassaqannginamik imaluunniit tunitsivissa­qannginnamik allanut saattariaqarput saattussanut.

 

Taamaattumik piniartuuneq taamatut aamma annertunerusumik aallunniarutsigu puisinut assiginngitsunut tunisassiat aamma annertunerusumik atortariaqarpugut.

 


Maniitsormiut piffissami kingullermi ukiormanna oqalupput, tunitsivissaqannginnatta puisit neqaat aamakkua ingiooraannarpagut, fjernsynikkut ersipput. Taamaattumik aamma uagut aamma Inatsisartuusugut akisussaaqataavugut taamaattunut pissutsinut, taamaattumik aaqqiiniar­tariaqarpugut ataatsimut ikioqatigiilluta.

 

Jens Napaattooq, Siumut:

Uani Peqqinnissamut Naalakkersuisup siorna isumasioqatigiissimaneq innersuullugu saqqum­miunneqartut ilaatigut tupaallannarsimaneranik oqariartuutaanut oqaatigiinnaassavara, pitsaassut­simut aatsaat oqariartuutigisakka NUKA A/S-ip misissuititsisimanera naapertorlugu oqariartuu­teqaraluarama, tassalu arfineq marloriaammik neqinik avataaninngaaneersunilluunniit pitsaan­nerummata.

 

Kisiannili siorna isumasioqatigiinnermi saqqummiunneqartut maani Nuumminngaanniit kalaali­aqqaminngaaniit quimut kalaaliaqqamullu utikajaarunneqarsimasut bakterissanik katersuisimasut ersersippaat, toqqaannartumik tunitsivinnut tunigasuarneqarsimannginnamik qanoq kinguneqar­tut inuiaqatigiinnut kalaallinut kalaaliaqqat aqqutigalugit tuniniarneqartut.

 

Taavalu akit eqqarsaatigalugit aamma ilaatigut aporfigineqartarpoq maannakkut uppernarsisaler­nikuuarput, tassa isumaqatigiissuteqartarnerit aallavigalugit akit aalajangersarneqartarput. Soorlu piniartut ilai puisip neqaanik akikilliliillutik unammilleqatigiit tuniniaasalersimagaluarput.

 

Kisianni piniartoqataasa neqinik taamatut tuniniaanerat ajorisorujussuusarsimavaat KNAPK-imullu allaat naammagittaalliutigineqarnissartik sioorasaartissutigisarsimallugu taamatut akikilliliinermikkut. Tassuunatigut aamma taamatu isumaqatigiissuteqarnerit nipilersoqataasar­torujussuupput.

 

Uani Europamiut malunnartorujussuuvoq uagutsinnut mattussisorujussuusut, nunagissaasut nersutaatilli Eurupami taamaannaannarujussuaq mia.-inik arlalissuarnik taperneqartarput, namminneq nunami pisinnaasaat kaaviijaartut iluaqutiginiassammassuk.

 

Sooq uagut Nunatsinni kalaalimerngit pillugit taamatut aamma aningaasaliisarnikkut neqit avatangiisinillu piniartukkormiut iluaqutigeqisaannik aalisartullu taamaaliorsinnaanngilagut?

 


Neriuppunga una aatsaannguaq eqqaasitsissutigisara pitsaassutsimik naliliisarneq Naalakkersui­sut tungaanninngaaniit, Peqqinnisaamut Naalakkersuisup tungaanninngaanit taakkartorneqartar­toq eqqqarsaatigalugu nalilersorluarneqarumaartoq aamma NUKA A/S-ip uppernarsarnikuusaa arfineq-marloriaammik neqinik avataaninngaaneersunik pitsaanerunera.

 

Johan Lund Olsen, Inuit Ataqatigiit oqaseqartuat:

Tassa naatsoralaannguamik una oqallinneq soqutiginartoq isumaqarama aamma maanga killeqar­tariaqartoq, tassami uteqartaarinerit maannakkut pineqarput.

 

Kisianni tusaasinnaasakka malillugit maanni amerlanerit tassa isumaqarluinnarput kalaallit nerisassaataasa akikinnerulersinneqarsiinnanerinut suliniutissat taakkua annertuumik aallunneqa­tariaqartut. Tassa taanna ilumoorluinnarpoq, taamaliortariaqarpugut.

 

Eqqaasitsissutigerusupparalu tassa una suliaq ingerlaqqittussaassammat taanna aamma isumaqa­tigiissutigineqarpoq tassa Niuernermut Ataatsimiititaliami aamma aappassaaneerisoqartinnagu suliarineqartariaqassasoq.

 

Taamaammat eqqaasitsissutigerusuppara tassa tunisassiassaasinnaasunik nutaanik ineriartortitsi­nissanut misileraanissanut misissuinernullu aningaasanut inatsimmi immikkoortitseqqagatta, eqqaamanerlunngikkukku ukiormanna ukiunilu tulliuttuni 6 mio. kr.-inik immikkoortitsisarpu­gut, tassa ineriartortitsinissanut, misileraanissanut, taanna konto aalisakkanuinnaq tunngasuunn­gilaq aamma neqinut.

 

Tassalu ineriartortitsinissatsinnut tunisassiassaasinnaasunik nutaanik ineriartortitsinissatsinnut aamma immikkoortitaallutik.

 

Taamaammat neriuutiginarpoq, taanna aamma ataatsimiititaliami eqqaamaneqarluni qissiminne­qarumaartoq, misissorneqarlunilu ilumut taakkua aningaasaliissutaasartut qanoq atorneqarpat?

 

Misileraanissanut, ineriartortitsinissanut misissuinernullu suliniutit timitalerniarneqarnerini qanoq suleqatigineqarnerlutik soorlu INUILI-ikkut, Maanitsumi ATI, Neqi A/S, NUKA A/S, KNAPK imaluunniit allat soqutigisaqarsinnaasut tassani aamma suleqatigineqarnerlutik?

 

Neriuppunga ataatsimiititaliami tamaakkua aamma ilanngunneqarlutik misiisorneqarumaartut.


Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Tassa taamalilluni oqaaseqarumasut tamaanga killeqarput, immikkoortoq 81 siullermeerneqar­nera naammassivoq.

 

Oqaatigineqartutuullu inassutigineqassaaq Niuernermut Ataatsimiititaliap aappassaaneerinissaq sioqqullugu apeqqut isummersorfigissagaat.