Nutaarsiassat

23-02-2010

Inatsisartut sulerippat - politiit misissuinerannik kinguarsaappat?

Inatsisartut sulerippat – politiit misissuinerannik kinguarsaappat?

All.: Inatsisartut siulittaasuat Josef Motzfeldt

Inatsisartut uangalu Inatsisartut siulittaasuattut pillugit AG-mi allaaserisat kingulliit eqqunngitsut pissusiviusunillu sangutitsisut ajoraluartumik akissuteqarnissamut tunngavissaqalersitsipput.

Ulloq 10. februar 2010 AG saqqummerpoq saqqamini qulequtaralugu ”Inatsisartut misissuinermik kinguarsaasut”. Saqqaa aviisimi allaaserisamik qulequtalimmik “Paasissutissat inatsisartut isertuuppaat” tunngavilersorneqarpoq.

Ulloq 10. februar Inatsisartut Allattaanerat tusagassiorfinnut nalunaaruteqarpoq, suliassami, innuttaasup Inatsisartut siulittaasorisimasaannik piginnaatitaaffimminik atornerluisimasutut politiinut suliassanngortitsivigisimasaani, aviisimi allaaserineqartumi pissusiviusut ataqatigiinnerat naatsumik nassuiaateqarfigalugu. Ullumikkumut AG-p tusagassiorfinnut nalunaarut pineqartoq ilanngunnaguluunniit oqaaseqarfiginngilaa. Taarsiullugu AG ulloq 17. februar pingaarnerutitamik allaaserisaqarpoq qulequtserlugu: Josef Motzfeldt.

Pingaarnerutitatut allaaserisami ilaatigut uanga Inatsisartut Siulittaasuattut pisuutinneqarpunga “inuit tamat naalakkersueqataanerannik ajornakusoortitsilersutut”, allaaserisaqartoq isumaqarluni Naalakkersuisut siulittaasuattut pinnanga tusagassiorfinnik oqaloqateqarneq ajortunga uparuarlungalu sapaatit akunnikkaartumik tusagassiortunik katersuutsitsineq ajorama tusagassiortunullu angujuminaattarlunga. Pingaarnerutitami ilanngullugu allaaserineqarpoq partiinnut ajoqutaalersinnaasunga, aap, allaat Naalakkersuisut Inatsisartullu isigineqarnerannut ajoqutaalersinnaasunga.

AG-p silarsuaa naapertorlugu isumaqarnarsiartormat Inatsisartut taamaallaat suliffeqarfiusoq matoqqasoq taarsiorfiusorlu nunatsinni innuttaasut oqartussaaqataanerata siammarterneqarneranut tunniussaqarneq ajortoq, pissutissaqalersippaanga matuminnga allaaserisaqarnissannut, erseqqissarlugu nunatsinni inatsisiliortussaatitaasutut ataatsimiittartut Inatsisartut  nunatsinnilu inatsisit tunngavigalugit atuutsitsisussaatitaasut Naalakkersuisut suut suliassarineraat, suliffeqarfiimmi taakku assigiinngitsut marluk suliffeqarfittut ataatsitut akulerussuunneqarlutillu sammineqakkajummata.

Namminersorlutik Oqartussat kikkut’uku?

Namminersorlutik Oqartussat oqartussanut marluiusunut avinneqarsimapput. Inatsisiortussaatitaasunut – Inatsisartunut, atuutsitsisussaatitaasunullu – Naalakkersuisunut. Tamatumani oqartussat immikkoorluinnartut marluk namminnerlu sulinerminnut malittarisassallit pineqartut.

Inatsisiliortussaatitaasut - Inatsisartut

Inatsisartut ataatsimiittartuupput Kalaallit Nunaata inatsisiliortui 31-nik ilaasortallit. Ilaasortat 31-it taakku nunatsinni innuttaasunit qinigaapput, taamaattumillu Inatsisartut aqqutigalugit inuiaqatigiinnik aqutsineq ”sinniisut aqqutigalugit innuttaasut oqartussaaqataanerannik” taaneqartarluni.

Inatsisartut ukiumut marloriarlutik nalinginnaasumik katersuuttarput, upernaakkut katersuunnermik ukiakkullu katersuunnermik taaneqartartunik. Ukioq Inatsisartut suliffiat septembarimi tallimanngornerit pingajuanni aallartittarpoq ukiullu tulliani tallimanngornerup taassuma tungaanut ingerlasarluni.

Inatsisartut siulittaasuannik ataatsimiititalianillu qinersinerit.

Ukiut Inatsisartut suliffii tamaasa aallartillugit ataatsimiititalianut ilaasortassanik qinersisoqartarpoq, tamatumunnga atatillugu aamma Inatsisartut siulittaasussaannik siulittaasoqarfissaannillu.

Inatsisartuni ataatsimiititaliat pingasut pinngitsooratik inatsisit naapertorlugit pilersinneqartussaapput, ukuusut:

• Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq
• Kukkunersiuinermut Ataatsimiititaliaq
• Nunanut allanut Sillimaniarnermullu Ataatsimiititaliaq

Taakku saniatigut Inatsisartut namminneq aalajangikkaminnik ataatsimiititalianik ataavartunik assigiinngitsunik pilersitsisinnaapput. Massakkorpiaq ataatsimiititaliat ataavartut 13-iupput.

Ataatsimiititaliat suliassaraat siunnersuutit suliassallu Inatsisartunit ataatsimiititaliami suliarineqartussatut innersuunneqartut suliarissallugit. Tamanna tunngavigalugu ataatsimiititaliat Inatsisartunut tamarmiusunut inassuteqaateqartarput. Ataatsimiititaliat aamma Naalakkersuisut suliassaqarfimminni inatsisitigut killiliussat iluanni ingerlatsinersut nakkutigisussaavaat, taamatullu aamma namminneq suliassaqarfimminni ineriartorneq malinnaavigisussaallugu.

Atuutsitsisussaatitaasut - Naalakkersuisut

Naalakkersuisut siulittaasuat Inatsisartunit qinerneqartarpoq, Naalakkersuisullu siulittaasuat kikkut Naalakkersuisuussanersut Inatsisartunut inassuteqaateqartarluni. Inassuteqaatit Inatsisartunit itigartinneqarlutilluunniit akuerineqarsinnaapput. Taamaalilluni Naalakkersuisunut ilaasortat ataasiakkaat taasissutigineqaratik Naalakkersuisut tamarmiusut taasissutigineqartarput. Naalakkersuisunut ilaasortat ataasiakkaat tamarmik akisussaaffeqarfimmik ingerlatassaminnik tunineqartarput. Naalakkersuisut siulittaasuata naalakkersuisoqarfiit agguataarneqarnerat kisimi akisussaaffigaa.

Inatsisartut Naalakkersuisullu akornanni ataqatigiissumik sulineq

Inatsisiliortussaatitaasut atuutsitsisussaatitaasullu akornanni ataqatigiissumik sulinissaq inatsisini malittarisassanilu ukunani aalajangersarneqarsimavoq:

• Inatsisit tunngaviusut
• Namminersorneq pillugu inatsit
• Inatsisartut Naalakkersuisullu pillugit inatsit (taaguutit nutaat atorlugit suli allanngortinneqanngilaq. Tamatuma aatsaat UKA2010-mi pinissaa naatsorsuutigineqarpoq)
• Inatsisartut suleriaasiat (Inatsisartut Naalakkersuisullu pillugit inatsimmut peqatigitillugu UKA2010-mi allanngortinneqassaaq)
• Siulittaasoqarfiup katersuunnerit ingerlanneqartarnissaannut ilitsersuutaa.

Inatsisartut Naalakkersuisullu akornanni pissaanerit agguataarsimanerat

Inatsisartut Naalakkersuisunut ilaasortaq ataaseq Naalakkersuisulluunniit tamarmiusut tunuartissinnaavaat. Naalakkersuisulli siulittaasuat taama pisoqartillugu aamma pisinnaatitaavoq Inatsisartunut qinersisitsissalluni, taamalu Inatsisartut atorunnaarsillugit.

Inatsisartut inatsisinik Kalaallit Nunaannut atuuttunik akuersisartuupput Naalakkersuisut tassaallutik inatsisinik taakkuninnga allaffissornikkut aqutsisussat killiliussat Inatsisartunit akuerineqarsimasut iluanni.

Siulittaasoqarfik Inatsisartullu siulittaasuat

Inatsisartut siulittaasoqarput Inatsisartut sulinerannut eqqarsaatigalugu ulluinnarni suliassanik isumaginnittussamik. Suliassaq tamanna Inatsisartut Siulittaasoqarfiat suleqatigalugu ingerlanneqartarpoq.

Siulittaasoqarfik assigiinngitsorpassuarnik suliassaqarpoq:

• ukiumoortumik katersuunnerni marluusuni Inatsisartut sulinerata illersorneqarsinnaasumik aaqqissuunneqarlunilu ingerlanneqarnissaa qularnaarniassallugu,
• Inatsisartunut ilaasortanut sulinermi atugassat naapertuuttut qularnaarniassallugit,
• Inatsisartut Naalakkersuisullu akornanni ataqatigiissumik sulineq isumagissallugu,
• Inatsisartut avammut sinniisuuffigissallugit, tamatumunngalu atatillugu Inatsisartut taakkulu sulinerisa inerneri kikkunnut sukumiisumik tamanut paasissutissiissutigisassallugit,
• Inatsisartunut ilaasortanit, ataatsimiititalianit allanillu saaffiginnissutit suliarissallugit.

Inatsisartut nunani avannarlerni nunallu tamalaat akornanni sinniisuutitaqarfinnut assigiinngitsunut sinniisuutitaqarpoq, tamatumani makku taaneqarsinnaallutik:

• Nunat Avannarliit Siunnersuisoqatigiiffiat, Danmarkimit, Norgemit, Sverigemit, Finlandimit, Islandimit nunanillu namminersorfiusunit Kalaallit Nunaannit, Savalimmiunit Ålandimillu ilaasortaaffigineqartoq. Kalaallit Nunaat tamatumani Inatsisartunut ilaasortanit marlunniit sinniisoqarpoq.
• Nunat Avannarliit Killiit Siunnersuisoqatigiiffiat, Kalaallit Nunaannit, Savalimmiunit Islandimiillu ilaasortaaffigineqartoq. Inatsisartut Nunat Avannarliit Killiit Siunnersuisoqatigiiffiannut ataatsimiititaliaqarput arfinilinnik ilaasortalimmik.
• Inuit Issittormiut Kattuffianni (ICC) Kalaallit Nunaannit, Canadamit, Alaskamit Chukotkamiillu ilaasortaaffigineqartumi aallartitat ataatsimiinnerini peqataasarneq.
• Naalagaaffiit Peqatigiit Ataatsimeersuarnerat, Inatsisartut sinniisaat marluk ukiumut ataatsimut qinerneqartartunik Kunngeqarfiullu Danmarkip aallartitaanut paarlakaallutik peqataasartunik.

Inatsisartut Allattoqarfiat - Inatsisartut allaffissornikkut aqutsisoqarfiat

Inatsisartut Allattoqarfiat allaffissornikkut immikkoortortaavoq naalakkersuinikkut sulinermut attuumassuteqanngitsoq, pingaarnerpaamillu suliassaqartoq Inatsisartut Siulittaasuata, siulittaasoqarfiup, Inatsisartut ataatsimiititaliallu sulinerisa sullinneqarnerisalu pitsaanerpaamik ingerlanneqarnissaannut peqataanissaminut.

Inatsisartut Ombudsmandiat

Inatsisartut taamatuttaaq ombudsmandimik toqqaasarput, taassuma suliassaralugu nakkutigissallugu Naalakkersuisut taakkulu ataanni oqartussat inatsisiliornerit pisortallu ingerlatsineranni ileqqussat pitsaasut naapertorlugit aqunneqarnersut.

Pisortat ingerlatsinerat pillugu paasitinneqarsinnaatitaaneq

Inatsisartut taakkulu allattoqarfiat Inatsisartut Ombudsmandiattulli pisortat ingerlatsinerat pillugu paasitinneqarsinnaatitaaneq pillugu Inatsisartut inatsisaannut ilaatinneqanngillat, taamaattumillu aamma allaffissornikkut ingerlatsinini pillugu tamanna kissaatigineqarpat paasissutissanik tunniussinissaminut pisussaanani.

Tamatumunnga pissutaavoq Inatsisartut taaguummut pisortat ingerlatsinerannut ilaatinneqanngimmata. Taamaalilluni pisortat ingerlatsinerat allaffissornikkulluunniit aqutsinerat imatut paasineqassaaq suliassaqarfittut inatsisiliornerit tunngavigalugit innuttaasunik sullissiviusutut innuttaasullu ulluinnarni inuunerannut sunniuteqarsinnaasunik aalajangiiviusartutut. Inatsisartullu sulinerat sullinneqarnerallu tassunga ilaasutut oqaatigineqarsinnaanngilaq. Tamatumunnga pissutaaginnarluni Inatsisartut taamaallaat pisortat ingerlatsinnerannik nakkutilliinermik taaneqartartoq ingerlattussaammassuk, taamalu nammineq allaffissornikkut aqutaqaratik.

Pisortat ingerlatsinerat pillugu paasitinneqarsinnaatitaaneq pillugu inatsimmi pineqartumi taamaattumik aamma aalajangersarneqarsimavoq innuttaasut paasitinneqarsinnaatitaanerannut Inatsisartut taakkulu allattoqarfiat ilaatinneqanngitsut.

Ataatsimiititaliat inatsisit naapertorlugit pilersinneqartussat ataatsimiititaliallu ataavartut Inatsisartunit pilersinneqartut, Inatsisartut Siulittaasoqarfiat ilanngullugu, akuttunngitsumik noqqaavigineqartarput ilanngussat atortussallu allat ataatsimiititaliamut siulittaasoqarfimmulluunniit ingerlatinneqarsimasut pillugit paasitinneqarnissamik kissaateqarnermik. Paasissutissat tamakku akuttunngitsumik isertuussassaasarput imaluunniit suliamut aalajangersimasumut tunngatillugu allakkiaasarlutik isumaaruttussanik tamanut saqqummiunneqaraluarunik. Tamannarpiaq pissutigalugu pineqartut kikkut tamat paasitinneqarsinnaatitaanerannut ilaatinneqanngillat.

Tamannarpiaq aamma pissutigalugu siulittaasoqarfimmi ataatsimiititalianiluunniit ataatsimiinnernit avammut tamanut ammasumik issuaasoqaqqusaanngilaq. Taamatuttaaq ataatsimiinnernit taakkunannga Inatsisartut ataatsimiittarfianni, tusagassiorfinnut allatulluunniiit issuaasoqaqqusaanngilaq, soorlu aamma imaqarniliat, ilanngussatut atortussat il.il. tamanut saqqummiunneqaqqusaaneq ajortut. Taamaattorli Siulittaasoqarfiup ataatsimiititalialluunniit aalajangersinnaavaat siumut aalajangersarneqareersumik tamanut nalunaaruteqartoqartarsinnaassasoq.

Tamanna isumaqarpa Inatsisartuni sulineq Inatsisartunillu sullissineq innuttaasunit paasisaqarfigineqarsinnaanngitsut?

Naagga, soorunami taamaattoqanngilaq. Akerlianik Inatsisartut ukiuni kingullerni Inatsisartut eqqarsaatigalugit paasisitsiniaalluni suliniarnini annertusarsimavaat. Tamatumunnga ersiutaalluarpoq Inatsisartut nittartagaat nutaaq maanna Naalakkersuisut nittartagaannut ilaajunnaarluni immikkuullarilernikuummat, taamalu aamma innuttaasut siusinnerusumut sanilliullugu Inatsisartuni sulineq pillugu pitsaanerusujussuarmik malinnaasinnaalersimallutik.

Tamatuma saniatigut Inatsisartut, Inatsisartut sulinerat pillugu ukiumoortumik nalunaaruteqartarput. Tamatuma saniatigut ukioq tamaat siulittaasoq, siulittaasoqarfik kiisalu ataatsimiititaliat tusagassiorfinnut nalunaaruteqartarput. Inatsisartut ataatsimiinnerini oqallinnerit internettikkut malinnaavigineqarsinnaapput, Inatsisartulllu nittartagaqalersimallutik Inatsisartuni, ataatsimiititaliani siulittaasoqarfimmilu sulineq pillugu paasissutissanik kingullerpaanik nutarterneqartuartumik. Tamatuma saniatigut Inatsisartut sulinerat amerlanernit malinnaavigineqarsinnaanngoqqullugu Inatsisartut siulittaasuat ukiup affakkaartumik nutaarsiassatut allagaqartalerpoq. Taanna kingullermik 2009-p naalernerani saqqummersinneqarpoq.

Inatsisartut politiit misissuinerannik kinguarsaappat?

Naagga, soorunami Inatsisartut politiit misissuinerannik kinguarsaanngillat. Inatsisartut pisortat ingerlatsinerannik nakkutilliisuupput ingerlatsivinnillu aqutaqaratik, taamaattumillu aamma takujuminaalluni Inatsisartut sooq politiit suliassaminnik isumaginninnissaannut kinguarsaanissaminnut soqutigisaqarsinnaassanersut

Taamaattoqanngippammi Inatsisartut allattoqarfiat tassaasinnaanngila politiit misissuinerannik kinguarsaasoq?

Naagga, soorunami aamma Inatsisartut allattoqarfiat politiit misissuinerannik kinguarsaanngilaq. Allattoqarfik politiit sulinerannik akornusersuisinnaananilu akornusersuisussaanngilaq.

Allattoqarfiup soorunami pissutissaqavilluni matumani suliassaq oqaaseqarfigisinnaanagulu ilisimatitsissutigisinnaanngilaa politiit misissuinerminnut atatillugu atortussanik sunik, qasseriarluni qangalu tunineqarsimanersut.

Allattoqarfilli pituttorsimajuarpoq suliassat tamanut eqqortumik tunngaveqarluni qulaajarneqartarnissaannut.

Tusagassiortunut piareersimaneq

Maluginiarpara Naalakkersuisut Siulittaasuat assigalugu Inatsisartut Siulittaasuata sapaatip akunnikkaarlugu tusagassiortunik katersortitsisarsinnaanera aviisip amigaatigigaa.

Pissutissaqavissumik ilisimatitsissutigineqassaaq oqartussaaffiit pineqartut marluk akornanni suliassanik aalajangersimasunik ingerlatsineq pillugu suliassat kikkunnillu tamanik paasissutissiinissamik pisussaaffik assigiingitsorujussuummata. Inatsisartut Siulittaasuata paasissutissat saqqummiussinnaasai Naalakkersuisut Siulittaasuata saqqummiussinnaasaanit allaanerujussuupput, allaaserisami matumani allaaserineqartutut.

Taamaattorli Inatsisartut Siulittaasuat akuttunngitsumik tusagassiorfinnut nalunaaruteqartarpoq Inatsisartullu nittartagaqarlutik kikkunnit tamanit paasissutissanik aallerfiusinnaasumik. Tamatuma saniatigut tusagassiortut kikkulluunniit qaqugukkulluunniit Inatsisartut Siulittaasuannut taassumalu allattoqarfianut saaffiginnissinnaapput.