Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Oqaluuserisassani immokkoortoq 30-1		[ Ataatsimiinnerit ] [ Tilbage ] [ Op ] [ Næste ]
Siullermeerneqarnera	Aappassaanneerneqarnera		Pingajussaaneerneqarnera

Marlunngorneq 21. oktober 1997 nal. 16.52

 

Oqaluuserisassani immikkoortoq 30.

 

Ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillug nassuiaat - ukiunilu 1998-imiit - 2000 tungaanut iliuusissat.

(Peqqinnissamut, Avatngiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq)

 

 

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Siulittaasoqarfimmut ilaasortaq Hans Enoksen.

 

Marianne Jensen, Peqqinnissamut, Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:

Aallartinnginninni siulittaasoq qinnuigissavara uani saqqummiussissut takisooq, neriullunga Inatsisartunut ilaasortanut tamanit sukumiisumik atuarneqarsimassasoq, kissaatigissagakku saqqiummiussissut taanna naalisalaarlugu atuarsinnaaneriga.

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq:

Takanna.

 

Marianne Jensen:

Inatsisartut 1994-imi ukiakkut ataatsimiineranni Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisima­tusarnermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisuunerma nalaani, nunatsinni ilisimatusarnerup killiffia nalunaarut Inatsisartunut saqqummiuppara. Saqqummiussinermi tamatumalu kingornati­gut oqallinnermi erserpoq, suliassaqarfimmi tamatumani taamanikkulli suliniutaareersut, Inatsisartuni amerlanerussuteqarluartuniit tapersersorneqartut.

 

Kisiannili suliassaqarfiup nunatsinni namminermi ingerlanneqarnerata nukittorsarneqarnissaa sukaallanneqarnissaalu pisariaqartinneqartut. Pingaartumik nunatsinni innuttaasut ilisimatusar­nerni suleqataavittalernissaasa; tamakkunanngalu ilisimalikkanik  pissarsiaqartanissaasa qular­naarneqarnissaa siunertaralugit.

 

Ilisimatusarnermik sulilluarfiusumik ungasissumullu isigisumik ingerlatseriaaseqarnikkut, kissaatigineqarpoq nunatsinni ilisimatusarnikkut sullissiviit suliaasa; nunatta ineriartornerata kiisalu inuiaqatigiit allanngoriartorneranut atatillugu, inooqatigiinnikkut, kultur-ikkut, aningasar­siornikkullu ajornartorsiutaalersinnaasutut  naatsorsuutigineqarsinnaasut paasineqarnissaanut aqqutissiussisuusut nakussassarneqarnissaasa qularnaarneqarnissaat. Nassuiaateqarnikkut suliassallu pilersaarusiorneqarnerisigut kissaatigineqarpoq nunatsinni, nunatsinnut tunngasunik aammalu nunarput kiffartuullugu ilisimatusarnerit nakkussassarneqarnissaat siunertaralugu, ilaatigut ilisimatusarnermi siunertanik pingaarnersiukkanik allaaserinninnissaq.

 

Ilisimatusarnermi ingerlatseriaaseqarnermut nassuiaammi - massakkut saqqummiunneqartumi -  isummat aallaaviusut tassaapput; Inatsisartut 1994-imi oqallinerannit saqqummersut. Ilanngullu­git aallaavigineqarput 1995-imi, september-ip 21-annit 22-iannilu kiisalu 1996-imi, februarip arfernanni, Naalakkersuisut anguniakkat pillugit isumasioqatigiittarnerminni ingerlaqqittumik oqaluuserisaat. Tamakkunani makku eq-qartorneqarlutik; Nunatsinni namminermi ilisimatusar­nermi aammalu nunani allani ilisimatusarnikkut suleqateqarnermi, uagut nammineq peqataanerti­gut ilisimatusarnikkut sulinerput nukittorsarneqartuassasoq. Aamma; ilisimatuunngorniartunik ilinniartitsinikkut ilisimatuutut atukkat nukittorsarneqassasut. Aammalu; inuit ataasiakkaat ilisimatuutut suliallit imminnut atassuteqaqatigiittarnerisa nukittorsartuarnissaat, ilisimatusarner­minnilu nutaamik qiimmassaqatigiittuartarnissaat siunertaralugu ilisimatuunik ataatsimeersuartit­sisarnerit ingerlanneqartuartariaqartut.

 

Nunatsinni issittunilu naalagaaffiit tamalaat ilisimatusartarnerit soqutiginarnerulersinniarlugit suliniuteqartoqassasoq. Kiisalu ilisimatusarnikkut naammassisat nunami innuttaasunit nalilersor­neqarsinnaanngorlugit iluaqutigineqarsinnaasunngorlugillu, ilisimatusakkanik paasititsiniaaneq paasiuminarnerusunngortittariaqartoq.

 

Ilisimatusarnermik ingerlatseriaaseqarnissamut oqallinnerit Kalaallit Nunaanni Ilisimatuutut Misissuinernut Ataatimiititalimit - qallunaatut taaneqartartumik; Kommissionen for Videnskabe­lige Undersøgelser i Grønland - 1878-imiilli nunatsinni ilisimatusarnermit peqataasimasumit, annertuumik suleqateqarluni ingerlanneqartarput. Ataatsimiitsitaliami tassani Namminersornerul­lutik Oqartussat sinniisuni tallimat aqqutigalugit, piffissani 1993-imiit ´97-imut, aammalu 1998-imiit 2002-mut ilisimatusarnermi iliuusissanik pilersaarusiornermi akuupput.

 

Aallarniutigalugu erseqqissassavakka ilisimatusarnikkut ingerlatseriaaseqarnitsinni suliassaqar­fitta killingi, annernik maanna ilisimatusarnikkut sullissivitsinnut attuumassuteqartut. Taakku tamarmik immikkut inatsisinik Inatsisartunik akuerineqartunik tunngaveqarluni ingerlanneqar­put, nunatsinni ilisimatusarnerup pingaarnertut siunertaa tamakkiinerpaamik paasillugu ima oqaatigineqarsinnaavoq; nunap inuisa, inuunermini pingaartitaasa pitsaanerulersinneqarnissaanik ilapittuutaasinnaagami.

 

Aamma; inuiaqatigiit ineriartortitaaneranni pinngitsoorani akuutinneqarneratigut, nunatta pisuussutaasa piujuartussatut atorneqarnerannut ikorfartuinissaq, kiisalu inuussutissarsionikkut, aningaasarsiornikkut kultureqarnikkullu sukkaqisunik ineriartortitsinerit allanngortitarpassuisa, aammalu inuussutissarsiutit nutaat amerliartortinneqarnerisa kingunerannit inooqatigiinnermi, aningaasarsionermi kultureqarnikkullu ajornartorsiutaasinnaasut aaqqiiviginiarneqartarneranni peqataasarnissat. Tamatumunnga atatillugu erseqqissassallugu  pingaartoq tassaavoq ilisimatu­sarnermi suliassat pingaarnerpaat ilagimmassuk, inuiaqatigiit akornanni nutaanik isumaliutissar­sisinnaanermut aliangersimasunik illersugaqariinnginnissamut, tamatigoortumillu ineriartortitsi­nissamut aqqutissiussisuunissaq.

 

Ilisimatusarnerit massakkut ingerlanneqartut, Naalakkersuisunit ingerlatiinnarneqarlutillu nakussassarniarneqarput, aammalu tamatumunnga peqatigisaanik suliassaqarfiit pingaarnerutitat immikkut suliffiginiarneqarlutik. Ilisimatusarnikkut pikkorissuseqarneq misilittakkallu nunatsin­ni ilisimatusarnermik suliaqavissut pigilersimasaat tunngavigalugit. Namminersornerullutik Oqartussat ilisimatusarnermut atorsinnaasaasa killeqartut annertunerpaamik iluaqutigineqarnis­saat anguniarlugu, pingaartuuvoq ilisimatusarnikkut suliassat pingaarnersiorlugit tulleriaarneqar­tarnissaat. Siunertat naammassineqarnissaanik ilisimatusarnikkut sullissivinnik nunatta avataa­niittunik suleqateqartarnerit pitsaasumik ikiorsiiviusarput, pingaartumik ilisimatusarnerni nunatsinni annerusumik ingerlanneqarneq ajortuni, taamaattumik danskit nunat allamiulluunniit ilisimatusarnikkut sullissiviinik, ilisimatuuinillu oqaloqateqartarnissat nunatsinniit soqutigineqar­torujussuupput. Tassa ilaatigut suliassaqarfiit, periaatsit aammalu naammassisanik siaruarterisar­nermut tunngasut.

 

Ilisimatusarnermi suliassaqarfittut 1998-imiit 2000-imut immikkut siuarsarneqartussatut Naalak­kersuisut pingaartitamittut kissaatigisaat, inuiaqatigiit inuussutissarsiutillu ineriartortinneqarneri­nut tunngapput. Inassutigineqarporlu makkununnga tunngasunik ilisimatusarnerit 1998-miit 2000-imut suliniuteqarfissatut ingerlanneqassasut. Siullermik; inuiaqatigiinnik inuussutissarsiuti­nillu ineriartortitsinerni - tassanilu pineqarput inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut inooqatigiinnik­kullu ineriartorneranni aaqqissuussinerit pingaarnerit, nunanut allanut unammillernerni atugas­sarititaasut, aammalu sulisut pikkorissusissaannut tamatigoortuunissaannullu piumasaqaatit. Aammalu; inuussutissarsiorfiit ineriartortitsivigineqarnerani killiliussaasassatut piumasaqaatit, tamakkununnga ilanngullugit pisuussutinut uumassusilinnik uumaatsunillu iluaquteqarniarneq. Aamma; oqaluttuarisaanitsinni kulturitsinnut tunngasut oqaatsivullu pineqartillugit, pineqartar­poq nunatta oqaluttuarisaanera. Ilitsoqqussaralugit oqaatsivut aammalu avataaneersunut atassute­qarnitta oqaatsitsinnut sunniutai, suliassaqarfik taanna ineriartortitsinermut nutaaliaasumi sukatut pingaarutilittut pingaarnerutitaassaaq.

 

Kiisalu aamma inooqatigiinneq pissutsillu atugassarissaarnermut tunngasut, ilisimatusarfiupput innuttaasut inuuniarnerminni atugaannut, pisaqarniarnerannut akunnerminnilu inooqatigiinnikkut aaqqissuussaaneranut tunngasunik suliassaqarfiusut.

 

Kiisalu peqqinnissaq nerisaqarnerlu pineqaraangata,  pingaarnerutinneqartarput innuttaasut peqqissusiat aammalu nerisaasa, qanoq inuuneqarnerisa peqqissusiisalu imminnut ataqatigiin­neri.

 

Ukiuni kingullerpaani ilisimatusarnikkut ingerlatseriaaseqarnermut atatillugu, Naalakkersuisut arlalinnik suliniuteqalerput. Suliuniutit tamakku pingaarnernik sisamanik makkuninnga siunerta­qarfiupput.

 

Siullermik ilisimatusarnikkut suliniutit siuarsarneqarnerisigut, aappassaanik kalaallit ilisimatuus­satut ilinniartinneqartalernerisa aallartisarneqarnerisi­gut, pingajussaanik ilisimatusarnermi atassuteqaatit suleqatigiinnerillu nakussassarnerisigut qularnaarneqarnerisigullu, sisamassaanillu ilisimatusarnikkut paasisat innuttaasunut siaruarterneqartarnerisa siuar­sarneqarnerisigut.

 

Siunertamut siullermut tassa nunatsinni ilisimatusarnikkut suliniutit siuarsarneqarnissaannut tapersersorneqarnissaannullu atatillugu ilisimatusaatissatut naammassiniarlugit Naalakkersuisut ilisimatusarnermik ingerlatseriaaseqarnerminni pingaarnerutitaasa, tassalu kulturikkut aammalu inuiaqatigiit inuussutissarsiutillu ineriartortinneqarnerinut tunngasut, iluanni pingaarnerutitsillu­tik aallarnisaasunut tapiissuteqartoqartarpoq.

 

Siunertat aappaat, tassa kalaallinik ilisimatuussatut ilinniartitsissalernerit, naammassineqartoq naalakkersuisut Danmarkimi Forskningsministeriamik, Ilisimatusarnermut ministeriamik, aamma Forskerakademimik aningaasaleeqatigiittarnissamut 1996-imi majip 22-ianni isumaqati­giissuteqarnerisigut. 1996-imi stipendiatigut tapersersukkat pingasut atorfinitsinneqarput aammalu 1997-ip 1998-illu ingerlanerini taamaattunik suli pingasu­nik atorfinitsitsisoqarsinnaal­luni.

 

Siunertat pingajoraat nunatsinni ilisimatusartarnerit suleqatigiinnertigut atassuteqaqatigiilersitsi­nertigullu tapersersorneqarnissaat. Ilisimatuut misilittagaannik paarlaateqatigiittarnerit iluaqutigi­lerumallugit, tamakkununnga ilanngullugit ilisimatusartutut sivisuumik sulisimasut sulilerlaallu misilittakkaminnik paarlaateqatigiittarneri, nunatta iluani nunanilu allani atassuteqaqatigiittar­nerit ilisimatusarnikkullu suleqatigiinnerit tapersersorneqartarput.

 

Siunertaq tamanna naammassiumallugu atassuteqaqatigiittarnerit pillugit isumasioqatigiissitsiso­qartarpoq aammalu ilisimatusarnikkut suleqatigiinnerit ilisimatusartunut nunatsinniittunut iluaqu­taasussat ingerlaavartumik tapersersorniarneqarlutillu siaruarterniarneqartarput.

Siunertat sisamaraat nunatsinnit nunatsinnullu tunngasunik ilisimatusarnikkut naammassisat peqataaffigineqartarnissaat siaruarterneqartarnissaallu. Ilisimatusarnikkut naammassisat tamakku­ninnga atuisunit oqaluuserisassanngorlugit siaruarterneqartarnissaat qularnaarniarlugu tapiissute­qartoqartarpoq. Aammattaaq innuttaasut, peqatigiiffiit kattuffiillu kiisalu sullissiviit anguniakkat, aningaasaliissutit naammassisallu pillugit paasissutissinneqartarnerisigut ilisimatu­sarnernut peqa­taanerulersittariaqarput.

 

Naalakkersuisut ilisimatusarnermik ingerlatseriaaseqarnerminni suliniutaasa siamasinnerpaamik tunngaveqarnissaat aammalu nunatsinni ilisimatusarnermik suliallit kissaataannik pisariaqartitaan­nillu ersersitsisuunissaat qularnaarumallugit ilisimatusarnermut ataatsimiititalia­mik pilersitsisoqar­nissaa kissaatigaat. Ataatsimiititaliami ilaasortaassapput inuit nunatsinni ilisimatusarnermik suliallit ilisimatusarnissaminnut pisinnaassuseqarluartut. Ilisimatusarnermut ataatsimiititaliap suliassarissavaa apeqqutinik ilisimatusarnermik ingerlatseriaaseqarnermut tunngasunik naalakker­suisunut siunnersuisarnissat, tamakkununnga ilanngullugit ilisimatuutut ileqqorissaarnissami pissusilersuutit nalilersorneqarneri aammalu paasissutissanik nunatsinni toqqortuinissamut malit­tarisassat. Taamaattumik Naalakkersuisut Inatsisartut akuersaaqqullugit qinnuigaat, ilisimatusar­nermut ataatsimiititaliortoqassasoq, aammalu ataatsimiititaliap suliassaa­sa malittarisassaasalu ilusilersorneqarnissaat ilaasortassaasalu toqqarneqarnissaaat isumagissa­gaat.

 

Oktobarip 31-ianni 1994-imi Inatsisartut ilisimatusarnikkut ingerlatseriaaseqarneq pillugu oqal­linneranni aamma naalakkersuisut allakkiaanni novembarip 22-ianni 1995-imeersumi nunatsinni ilisimatusarnermut piumasaqaatinik imalimmik najoqqutassiortoqarnissaa kissaatigineqarpoq. Ilisimatusarnerup atornerlunneqannginnissaanik ataatsimut qularnaveeqqusiiniarnerup saniatigut ilisimatuut ileqqorissaarnermi pissusissaannik nunatsinni malittarisassatigut ilisimatuutut suliassa­tut pilersaarutigineqartartut kingunerisinnaasaasa ilisimasaqarfiginissaat, innuttaasunit peqataaffi­gineqartarnissaat ilisimasaqarfigineqalernissaallu pillugit innuttaasut namminneq aalajangersin­naassuseqarnerannik paasitinneqartarnissaat qularnaarneqassaaq.

 

Naalakkersuisut Inatsisartut akuersaaqqullugit qinnuigaat, nunatsinni ilisimatusarnermi ileqqoris­saarnermut tunngasunik maleruagassiornissaq isumagissagaat. Ileqqorissaarnermi maleruagassa­nut tamakkulu qanoq suliarineqartarnissaannut missingiut Naalakkersuisunut piaarnerpaamik kingusinnerpaamillu 1998-imi martsip aallaqqaataanni saqqummiunneqareersimassapput.

 

Soorlu matumuuna oqaatigineqartutigut nassuiaatikkullu ersereersimassasoq ilisimatusarnermi suliniutit nakussassarniarneqarput. Tamatumunngali atatillugu eqqaasitsissutigerusuppara sulias­sat tamarmik aamma akeqarmata. Immikkoortut ilisimatusarneq pillugu nassuiaammi taaneqartut tamarmik sulianik pimoorussanik malitseqartinneqassappata aningaasanik amerlanerusunik pilersuisoqarnissaa pisariaqartinneqassaaq.

 

Taama oqaaseqarlunga naalakkersuisut sinnerlugit oqallinneq Inatsisartunut ilaasortanut tunniup­para - neriuutigalugu inassuteqaatit taagorneqartut isummerfigineqarumaartut aammalu inuiaqati­giit akornanni sammisami taama pingaartigisumi oqallittoqarluarnissaa neriuutigalugu.

 

Kristine Raahauge, Siumup oqaaseqartua:

Ilisimatusarnermik ingerlatsineq Siumup pingaartilluinnagaasa ilagaat, tassami uatsinnut avatitsinniittunullu tunngasunik ilisimasaqarnerulernissatsinnut aallaaviulluinnartarmat.

 

Taamaattumik ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat aammalu ukiuni 1998-imiit 2000-ip tungaanut suliassatut pilersaarutit pillugit Peqqinnissamut, Avatangiisinut Ilisimatusar­nermullu Naalakkersuisup saqqummiussaa Siumumit soqutigeqalugu qimerloorsimavarput.

 

Nuannaarutigalugu ilisimatusarnermik ingerlatsinerup suli pitsaanerulernissaanik anguniagaqar­luni suliniartoqartoq aammalu ilisimatusartunut ilisimatusarnermullu pissuserissaarnissamut piumasaqaatinut tunngasut qanoq pingaartinneqartigisut.

 

Naalakkersuisup saqqummiussinermini taakkartugai ersarilluinnartut tunngavigalugit, Siumumit imatut oqaaseqaateqarniarpugut:

 

Siumup pingaartippaa nunatsinni inunnut tunngasuni ilisimatusarnermik ingerlatsiviit, tassalu Ilisimatusarfik, Nunatta Katersugaasivia Allagaateqarfialu, Najukkani Katersugaasiviit, Nunat­sinnut tunngasunik Atuagaateqarfik aammalu Inerisaavik suliniarnerini tapersersorneqassapput.

 

Ilaatigut ilisimatusarnermik suliaqarniarnerup ataqatigiissaarluarneratigut pilersaarusiorluarnera­tigullu. Ilisimavarpummi ilisimatusarnermik ingerlatsineq aammattaaq aningaasatigut naleqartar­toq, suliniutillu assigiiaat pitsaasumik inerneqassappata pisariaqarluinnarpoq soqutigisaqaqatigiit suliniutiminnik pilersaarusiorluartarnissaat, taamaasiornikkut aningaasanik aningaasaateqarfin­nuttaaq qinnuteqartarnerni imminnut mattuttaqattaarsinnaanerat pinngitsoorneqarsinnaammat.

 

Nunatta avataani nunatta inuinut tunngasunik ilisimatusarnerit, itsarnisarsiornermut tunngasut aammalu nunatta oqaluttuarisaaneri pillugit suliniutaareersimasut, inuiaat assigiinngitsut kultuuriisa akunnerminni ataqatigiinnerat pillugit ilisimatusarnermi ilanngunneqarlutik saqqum­miunneqartarnerat nunatta oqaluttuarisaaneranut paasissutissiisarnerat Siumumit malinnaaffigisi­mavarput, naatsorsuutigilluinnarlugulu kinguaassatta qaqugorsuarmut ilisimasassaanik aammalu nunatta takornarissanik soqutigineqarneruleriartorneranik kinguneqarnissaa.

 

Inuiattut kinaasutitsinnut pingaaruteqaqisup tassalu oqaatsitta sannaannik ineriartornerannillu ilisimatusarnermik suliaqarsimanerup kingornatsigut oqaatsitta atugaanerat nunanit allaniit aamma soqutigineqarlernerat, allaat ilinniarneqartalernerat Siumumit oqaatsitta allamiunittaaq atugaallualernissaat siumut aallariarfittut annertuutut isigaarput.

 

Siumup pingaartilluinnarpaa inuiaqatigiit peqqinnissallu nunatsinni ilisimatuutut ilisimatusarne­qarneri tassungalu atatillugu peqqinnissamik ilisimatuutut missiunerit. Siumumit ukiuni kingul­lerni NUNA MED, tassalu nunatsinni nakorsat ilisimatusakkatik pillugit ataatsimeersuartarnerat malinnaaffigisimavarput peqataaffigisarlugulu.

 

Ilisimatusarnerit aammalu misissuisarnerit piffinni arlariinni ingerlanneqartut suli ineriartortinne­qarnerat malinnaaffigaarput paasinarpoq ukiuni kingullerni nakorsat kisimit ingerlatsinatik piffinni peqqinnissamik suliaqartut kalaallisut oqaasillit suleqatigilersimagaat. Tamassasumalu annertusarneqarnissaa Siumumiit suleqataaffigerusupparput, inttaasummi peqqinnissartik pillugu ilisimasaqarlualernissaat tamatsinnut pingaaruteqaqimmat.

 

Siumup pingaartilluinnarpaa ilisimatusarnerni misissuinernilu nunap inuisa peqataatilluarneqar­tarnissaat, qanimut tikillugit oqaloqatiginerisigut aammalu suliniutinut paasissutissanik pissarsi­tinneqartarnissaat pisariaqarluinnarmat, inuiaat annertunerusumik qaammaassaqalernissaat eqqarsaatigaluguttaaq.

 

Nunatsinni pinngortitalerinermi ilisimatuutut misissuinerit Pinngortitaleriffimmit, ASIAQ-Misissuiqqaarfimmi, Upernaviarsummi misileraavimmi suliaasimasut annertuut eqqarsaatigalu­git aammalu nunarsuup pinngortitatut pissusiinik tassunga atatillugit aatsitassarsiorneq uuliasior­nerlu ingerlanneqartut Siumup annertusarnissai pingaartippai.

 

Taamaattumik Naalakkersuisut kaammattorusupparput piaartumik nunatsinni inuutissarsiornik­kut tunngasunik ilisimatusarnerit pimoorullugit naammassisaqarfiusussanngorlugit sulissutigeq­qullugit.

 

Siumut isumaqartuarpoq nunatta pisuussutaasa iluaqutigineqarnissaat piujuaanartinneqarnissaal­lu taakkulu inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut pingaarutaat ersarissumik nalilersortuassappatigit ilisimatusarneq sakkugaluguttaaq inuiaqatigiinnut piorsaasoqartariaqartoq.

 

Ilisimatusarnerullu ingerlanneqarnerani aporfiusartut tikkuarneqartut inissaasuanerit, aningaasas­saaleqinerit, avataanit aningaasalersorneqarnissamut periarfissaasuanerit, kalaallinik universitiiti­ni ilinniarsimasunik amigaateqarnerit, kiisalu ilisimatuunik sulisussarsiortarneq sulisooreersunil­lu uninngatitsiniarnermi ajornartorsiutit pimoorullugit aaqqinniarneqarnissaat Siumumiit suleqataaffigerusuppagut.

 

Ilisimatusarnermik suliaqartut suli aporfissaqartuaraluartut Siumumiit nuannaarutigalugu maluginiarparput, uffa nunatta inuttussusaa annertunngikkaluartoq, nunatsinni annertuumik ilisimatusarnikkut suliaqartoqartoq. Ilisimatusarnernilu kalaallit peqataaneruleriartornerat ilaatigut misissuisarnerni sulinerni peqataasarnerisigut ilorraap tungaanut aallariarnertut isigalu­gu.

 

Taamaakkaluartoq suli pisariaqarpoq nunatta avataaneersunik suleqateqartarnissaq, nunattami nunanit allanit ilisimasassat aammalu ilisimatusarnermik ilisimasaqarluartut suliaat suliniarnerni iluaqutigilluarsinnaammatigit.

 

Nalunngilarpullu ilisimatusarnermut atugassat killeqartut pigalugit, taamaattumik pisariaqartip­parput ilisimatusarnermi pingaarnersiuilluni tulleriiaarilluartarnissaq. Siumup taperserpaa nalunaarummi ilisimatusarnermi pingaartillugit tikkuartorneqarsimasut, tassami ulluinnarni inuunitsinnut atugarisatinnullu tunngassuteqarluinnarmata.

 

Siumup ilisimatusanermi naammassisat allaatigineqarsimsut nuannaarutigalugit ilassilluarusup­pai. Tassami pinngitsoorani piumasariaqarpoq pisariaqarluinnarlunilu innuttaasut ilisimatusar­nerit misissuinerillu inernerinik paasisinneqartarnissaat, kiisalu ilisimatusarnermik suliallit allat tamarmik periarfissinneqarnissaat nunatsinni ilisimatusarnerni suliat inernerinik, taamaasillutik ilisimatuarnerni suliaqarfiit paasissutissanit nutaanik pilersorneqartuarniassammata.

 

Taamatut oqaaseqarluta Naalakkersuisup saqqummiussaa tusaatissatut tiguarput.

 

Kiisalu akuerisassatut inassutinineqartut nunatsinni ilisimatusarnermi ileqqorissaarnermut maleruagassat siunnersuusiorneqarnissaanut aallartitsinissaq aammalu ilisimatusarnernut ataatsimmititaliortoqassasoq, Naalakkersuisullu isumagissagaat suliassanik sussusilersuinissaq, malittarisassiornissaq ilaasortanillu toqqaanissaq pillugit sulilluni aallartinnissaq Siumumit tamakkiisumik taperserparput. Pingaartillugulu ataatsimiititaliap inuttalersornissaani nunap inuisa nunap pissusaanik, pigisaannik pisuusutaanillu ilisimmaarinnilluartut aammattaaq ilaasortaatinneqartarnissaat.

 

Anders Nilsson, Atassutip oqaaseqartua:

Naalakkersuisunut ilaasortap saqqummiussissutaani takuneqarsinnaavoq Kalaallit Nunaanni ilisimatusarnikkut ingerlatsineq ataavartumik nukittorsarniarneqartoq.

 

Ilisimatusarnikkut ingerlatsineq nukittorsarneqassaaq ilisimatuut ilinniartitaaqqittarnerisigut. Ilisimatuutut ataatsimeersuartarnerit aallunneqassapput. Kalaallit Nunaanni ilisimatusarneq nunanit allanit soqutigineqarnerulersinniarlugu suliniartoqassaaq. Ilisimatusakkat tusagassiissu­taasarnerat annertusarneqassaaq.

 

Ilumut tamakku massakkorpiaq ukiuni qaninnerni pisariaqartinnerpaasatsinnut ilaappat?

 

Taama apererusulernermi minnerunngitsumik pissutaavoq ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaammi matumani ilanngunneqartumi tamatuma akerlerpiaanik uppernarsaatissar­passuaqarnera.

 

Tassa Kalaallit Nunaat pillugu ilisimatusarnerujussuaq tupinnaannartumik ingerlanneqarmat, tassa ataatsimeersuartarnerpassuit Kalaallit Nunaannut attuumassuteqartut ingerlanneqartarmata, tassa siornatigulli pisumik ilisimatusarnikkut Kalaallit Nunaat nunanit allanit soqutigineqartoru­jussuujuarmat.

 

Immaqaana taamatut eqiasuilluni ilisimatusarnermit tusagassiisarneq kisimi nukittorsartariaqar­toq.

 

Naalakkersuisunut ilaasortap nassuiaanni naggaserlugu ilisimatusarnikkut suliassat nukittorsar­neqarnerunissaat anguniagassaatippaa, oqarlunilu suliat annertusinerat aammattaaq aningaasanik annertusisanik pisariaqartitsiffiulersartoq.

 

Ulluni makkunanerpiaq aningaasat tungaasigut sukaterisorujussuanngorpugut. Suliassaqarfippas­suit, innuttaasunit pisariaqarluinnartutut isigineqartut, ikilileriffigaavut.

 

Taamaattumik pisariaqarpoq aammattaaq ilisimatusarnermut tunngatillugu aperissalluni: tamakku tamarmik qanoq akeqarpat qanorlu pisariaqartigaat? Ilisimatusarnermi sammineqartut tamavimmik landskarsimut pissarissaartorsuunngitsumut attuumassuteqartuunngillat.

 

Aap, tamakku tamarmik qanormi taava akeqarippat? Ilisimatusarnerit pillugit nassuiaammi aningaasat milionialukkuutaartut siammarlugit allassimapput. Qaapiartumik kisitsinermi ilimanarpoq ilisimatusarnermut aningaasartuutit ataatsimut katillugit ukiumut 100 million koruunit pallissimagaat. Aningaasat taakku qaavatigut suli akuersissutinik amerlanerusunik kissaateqartoqarnissaa ilimagisariaqarparput.

 

Innuttaasut 50.000-iinnaavugut. Ilisimatusarnerujussuaq akissaqartinnerparput - tamakkulu tamaasa atorfissaqartinnerparvut?

 

Atassut-ip isumaa malillugu ilisimatusarnerpassuit ingerlanneqartut ataatsimut qullersaqarlutik aqunneqarnissaat annerpaamik pisaqariaqartipparput. Taannaasimassaarlumi Naalakkersuisut ilisimatooqarfeqarnerik kissaataanni siunertaasoq?

 

Inatsisartullu aamma ilisimatusarneq tulleriinnilersorsinnaajumallugu aningaasat ataatsimoortu­mik paasisimasaqarfigisariaqarnerat pisariaqartippaat, aningaasat pisariaqarnerulsuinnarnut naammattusaartqariaqarfianni suliassaqarfinni allani tulleriinnilersuisarnitsitulli.

 

Taamaattumik upernaaru ataatsimiinnissamut ilisimatusarnermut tunngatillugu aningaasat ataatsimut nassuiaasiorneqarnissaat Atassut-miit kaammattuutigissarvarput.

 

Aningaasanut tunngasut nassuiaasiornerat tunngavigalugu ilisimatusarnermi sammineqarsinnaa­sut suut salliutinneqartariaqarnersut, sammisassallu suut uatseerneqarsinnaanersut, landskarsip naqqanit isigalugu, Inatsisartuni aalajangiiffigineqarsinnaapput.

 

Naalakkersuisut erseqqissumik qinnuteqarput ilisimatusarnermut ataatsimiititaliortoqarnissaa Inatsisartunit akuerineqassasoq. Naalakkersuisullu Inatsisartut qinnuigalugit Kalaallit Nunaanni ilisimatusarnermi ileqqorissaarnikkut maleruagassanut siunnersuusiortoqarnissaa akuereqqullu­gu.

 

Qinnutigineqartut taakku maluusut Atassut-miit akueraavut.

 

Manasse Berthelsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Inuit Ataqatigiinniit ilisimatusarneq pillugu iliuusissatullu siunnersuutit soqutigalugit qimerluua­taarsimavarput, ukulu Inuit Ataqatigiinniit oqaatigerusuppagut.

 

1994-imi Inatsisartut ukiakkut ataatsimiinnerminni ilisimatusarnikkut killiffimmik nassuiaammik saqqummiussinermi innersuussutigineqarsimasut malillugit una nassuiaat saqqummerpoq, Namminersornerullutik Oqartussat ilisimatusarnerup tungaatigut iliuusissanut toqqammavissa­mik innersuussisussaq.

 

Nassuiaammi oqaluttuarineqarput maannamut nunatsinni ilisimatusarnikkut ingerlatsiviit, annerusumillu sammineqarani siunissami taakku ingerlatsiviit qanoq ilisimatusarnikkut ingerlat­siniarnersut, qanorlu iluaqutiginiarneqarnersut. Sammisarpummi nassuiaataavoq, aappaagumiillu iliuuserineqartussanut nassuiaataassalluni.

 

Kalaallit Nunarput innuttaalu nunat allamiut ilisimatuuinik soqutigineqarluarsimavoq, oqaluttu­arisaanermilu tamanna takussutissaqarpoq, aammalu annertumik nassuiaammi sammineqarput nunat allamiunik suleqateqarneq. Nunat allamiunik suleqateqarnissaq pisariaqarpoq aammalu pisariaqartuassalluni nunatsinniittut ilisimatusarnikkut ingerlatsisut ilisimatusarnerup ingerlanera malinnaaffigiuartariaqarmassuk. Nassuiaammilu siunniunneqartoq Inuit Ataqatigiinniit isumaqa­tigilluinnarparput, nunat allamiut nunatsinni ilisimatusartut paasisaat aamma nunatsinni iluaquti­giniarneqarnissaat anguniartuartariaqarmat.

 

Inuit Ataqatigiinniit qularinngilluinnarparput nunarput tikinneqaqqaartalermalli ilisimatusarnik­kut suliarineqartartorpassuit nunarparujussuarnit maannakkut pigineqarmata, nunatsinnut anngutinngisaannarsimasut. Tamakku ilisimatusarnikkut paasisarpassuit kalaallit inuiaqatigiit pisuunnguutigisinnaagaat qularinngilluinnarparput, taamaammat ajartussavarput, nunani allani pigineqartorpassuit nalunaarsorneqarnissaat, ajornanngippallu nunatsinnut nuunneqarnissaat, oqaluttuarisaanitsinni ilisimatusartunut iluaqutissanngortillugit.

 

1993-imi ilisimatusarneq Naalakkersuisunit suliassatut tiguneqarsimavoq, aningaasallu ilisimatu­arnikkut atugassat ataqatigiissinniarneqarneri aallartisarneqarsimallutik. Aningaasallu killeqar­mata suut ilisimatusarnerit tapersersorneqassanersut nalilersorneqartuarsimallutik. Uani nassui­aammi Inuit Ataqatigiinni maqaasivarput, anguniakkatut taakkartorneqarsimasut qanoq anguniar­neqarnissaat. Nunatsinniittut ilisimatusarnikkut suliallit siammasissumik inissisimasut imminnut qanoq suleqatigiinnissaat nassuiaammi ersinngimmat.

 

Nassuiaammi oqaatigineqarpoq, pisortaqarfimmi inut ataasiinnaq sulisinneqartoq, ilisimatusar­nikkut sulianik ataqatiissaarisussatut. Ataqatigiissaarisutut sulinerup nukittorsarneqarnissaa suli Inuit Ataqatigiinniit kaammattuutigissavarput, maanimi ilisimatusarnikkut nukiit katinnerinerini angusassat ungasinnavianngillat.

 

Maannakkut suliaasimasut nassuiaammi eqqartorneqartut amerlassusaat siunertaallu qanoq annertutigisumik nunatsinni qanoq iluaqutigineqarsimanersut apeqquserneqarsinnaavoq. anner­saammi peqqinnissamut tunngassuteqarmata, tassa nerisagut annertuumik sammineqarsimapput. Peqqinnissamut pisortqarfimmiinnera peqqutaalluni peqqinnissap tungaatigut ilisimatusarnerit pingaartinneqarnerusimappata Inuit Ataqatigiinniit eqqarsarnartoqartipparput.

 

Naalakkersuisut inassuteqarput ilisimatusarnikkut immikkut pingaartitassatut maani akuerineqas­sasut ukuusut: inuiaqatigiinnik inuutissarsiuutinillu ineriartortitsinerit, inuutissarsiutinik ineriar­tortitsinermi piumasarisat killingi, oqaluttuarisaanermi kulturimut tunngasut oqaatsigullu, inooqatigiinneq pissutsillu, peqqinnissaq nerisaqarnerpullu.

 

Pingaarnertut tapersersorusunneqartut siuliani taaneqartut Inuit Ataqatigiinniit tapersersorpagut, ingammik inuiaqatigiit ingerlanerannut ilisimatusarnerit pingaartinneqartutut ilanngunneqarsi­mammata nuannaarutigaarput. Aningaasatigullu tapersersuinermi Inuit Ataqatigiinniit pingaar­tipparput, inuiaqatigiinnut annerpaamik iluaqutaanissaat. Ilisimatusarnerimmi annertoorujussuit nunat pisuut akornanni ingerlanneqarput, tamakkununngalu akulerunniarsariniarutta immitsinnut aaginnartussaavugut.

 

Inuit Ataqatigiinniilli maqaasisarput unaavoq: nunatsinni ilisimatusarnermut suliallit qanoq atorluarneruniarlugit iliuusissatut siunnersuutit. Ilisimatusarnikkut suliaqartut imminnut qanoq suleqatigiinnerusinnaappat, pisortaniit ilisimatuut nunatsinniittut atorneqareruniarnerlutik? Imaluunniit maannakkutut ingerlaannassanerluta, tassa ilisimatuunik tusarniaalerlutalu nunanut allanut saaffiginnittuassanerluta? Tamanna assersuutissaqartipparput aningaasatigut ingerlatsini­sinni tusarniaanerit tamarluinnangajaat nunami allamiut aperisaratsigit, nunatsiniittut pinnagit.

 

Inuit Ataqatigiinniit pingaartipparput maani nunatsinniittut immikkut ilisimasaqalersimasut nunatsinnullu pissutsinut ilisimasaqarluartut atorneqarnerunissaat, soorlu ilisimasat annertuut Ilisimatusarfimmeereersut, tassa universitet-itsinni. Taamaammat neriuutigilluinnarparput Naalakkersuisut pingaarnersiuinerminni tamanna qiviallattaatuassagaat.

 

Nassuiaammi eqqaaneqartoq ilumoorluinnarpoq, ilisimatusarnermi angusat inuinnarnut paasine­qarsinnaanngorlugit saqqummersinneqartarnissaat, aammali siammartinneqarnissaat inuiaqati­giinnut.

 

Aammali ilisimatusarnikkut paasisat tunngavigalugit inuiaqatigiinni ingerlanitsinnut iluaqutsinn­gortinniarnissaat ilungersuutigisassanut ilaatinneqarnissaat Inuit Ataqatigiinniit kaammattuutigis­savarput. Tassani politikerit ilisimatusartullu akornanni attaveqaqatigiinneq nukittorsartariaqar­poq, ilisimatuut suliaat annerpaamik inuiaqatigiinnut iluaqutaassappata. Eqqaaginnarsinnaavar­pummi inuuniarnermik atukkanik misissuisimanerit maannakkut qanoq iluaqutsinngorlugit atorsimanerigut aperisariaqarmat. Ippassarlu meeqqat atuarfianni akuleriisitsilluni maannamut atuartitsisimanerup ingerlasimaneranut paasisat iluaqutigineqarnissaat suliassarilerparput pimoorullugu, tassuunatigummi paasivarput kalaaliaqqat kalaallisuinnaq oqaaseqartut meeqqat atuarfianni katataannginnissaat siunertaralugu piaartumik qanoq iliuuseqartariaqartugut.

 

Naalakkersuisut nunatsinni ilisimatusarnermi ileqqorisaarnermut maleruagassat siunnersuusior­neqarnissaanik suliaqarnissaat kiisalu ilisimatusarnermut ataatsimiititaliortoqassasoq, taakkulu sulinissaannut toqqammavissaat suliarineqassasut Inuit Ataqatigiinniit isumaqatigaagut.

 

Taamatut oqaaseqarluta Inuit Ataqatigiinniit Naalakkersuisut ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaataat tusaatissatut tiguarput.

 

Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:

Ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat aamma 1998-imiit 2000-imut suliassatut pilersaarutit nuannaralugit atuarsimavakka misissuataarlugillu.

 

Pappiaqqat paasissutissat annertuut tunniunneqarsimasut annerusumik oqaaseqarfiginianngikka­luarlugit, isumaqarpunga ilisimatusarnermut tunngassutillilit annertuumik pingaaruteqartut, tassa ilisimatusarnermut tunngasut pitsaasut taamatullu inerneri aamma immaqa pitsaasut takussutis­saammata inuiannut peqqissunut peqqissaartunullu avataaniit ajunngitsumik ataqqinnittumillu isigineqarusuttunut aamma avammut ajunngitsumik kiinnerusuttunut.

 

Taamaattumik nuannaarlunga paasivara Naalakkersuisut ukiuni kingullerpaani ilisimatusarnikkut ingerlatsinerup tungaatigut assigiinngitsutigut suliniuteqarsimammata. Siunertatut oqaatigneqar­tut isumaqatigilluinnarpakka, tassaasut:

Nunatsinni ilisimatusarnerup aamma ilisimatuutut atugarisat siuarsarneqarnissaat, aammalu kalaallit ilisimatuussatut ilinniartinneqartalernissaasa aallarnisarneqarnissaa, aamma nunatsinni ilisimatusarnerit suleqatigiinnertigut atassuteqaqatigiilersitsinertigullu tapersersorneqarnissaat, kiisalu nunatsinniit nunatsinnullu tunngasunik ilisimatusarnikkut naammassisat peqataaffigine­qartarnissaat siaruarterneqartarnissaallu.

 

Isumaqarpunga pissusissamisuussasoq 1998-imiit ukioq 2000-imut immikkut iliuuseqarfissatut Naalakkersuisut pilersaarutaat tapersersussallugit, tassa ukuusut:

Inuiaqatigiinnik inuutissarsiutinillu ineriartortitsineq. Inuutissarsiorfiit ineriartortinneqarneranni killiliussasatut piumasaqaatit. Oqaluttuarisaanitsinni kulturitsinnut tunngasut oqaatsivullu. Inooqatigiinneq pissutsillu atugarissaarnermut tunngasut. Peqqinnissaq nerisaqarnerlu.

 

Taama naatsumik oqaaseqarlunga nunatsinni ilisimatusarnermi ileqqorissaarnikkut pissusilersuu­tinut najoqqutassiornissap taperserneqarnissaanik Naalakkersuisut kissaataat matumuuna taperserpara.

 

Nassuiaallu tusaatissatut tigullugu.

 

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:

Ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat Kattusseqatigiinniit soqutigalugu misissorsi­mavara.

 

Nunatsinni ilisimatusarnikkut ingerlatsinerit arlalissuit ukiorpassuarni ingerlanneqartarsimapput ingerlanneqarlutillu, taamaattumik nunatsinni nunattalu imartaani ilisimatusarnikkut paasisat assigiinngitsut nunatsinni ilisimatusartunit innuttaasunillu atorneqarnerulernissaat sulissutigine­qartoq tapersersortariaqarpoq.

 

Ilisimatusarnikkut nunat avannarliit killillu pingaartumik nunani issittuni ilisimatusarnikkut suleqatigiinneq suleqateqarnerlu paasisanillu paasissutisseeqatigiittarnerit pinngitsoorneqarsin­naanngillat, minnerunngitsumik pisuussutit uumassusillit uumaatsullu eqqarsaatigalugit.

 

Taamaattumik Naalakkersuisut ukiuni 1998-imiit 2000-imut ilisimatusarnikkut suliassaqarfinnik immikkut siuarsarneqartussatut inuiaqatigiinni inuutissarsiutit ineriartortinneqarnerinut tunngasut ilanngullugit pingaartillugillu saqqummiunneqarnerat Kattusseqatigiinniit tamakkiisumik isumaqatigaarput.

 

Tamatuttaaq kulturitsinnut oqaluttuarisaanitsinnut kalaallit oqaatsisinut, ilaqutariit inuuniarner­minni atugaannut, nerisaqarnermut allarpassuarnullu issittumik inuuniarnermut tunngasut suliniutigineqarnerisa pingaartinnneqarnerat, aammalu suliniutit ineriartortinneqarnerinut tunngatillugu kalaallit malinnaatinneqarlutillu peqataatinneqarnissaat pingaaruteqarluinnarmat, nuannaarutigisariaqarpoq Naalakkersuisut tamanna aamma pingaartimmassuk.

 

Soorunami suliniutit aningaasartaqarnikkut qanoq sunniuteqarnissaat aamma malinnaaffigissallu­gu pisariaqarpoq, taakkualu aamma anguniakkamut naapertuuttuunissaat pisariaqarluni.

 

Qeqertarsuarmi naasorsiooqarfiup aamma ulluinnarni Angukkussarfimmik taaneqartartup, dansk-illu ilisimatusarnermut aamma atorluartagaata nunatsinni ilisimatusarnikkut annertunerusumik atorluarneqarnissaata suliniutigineqarnissaa ilanngullugu Naalakkersuisunut kaammattutigine­qartariaqarpoq, minnerunngitsumik Pinngortitaleriffiup atuutilernissaanut atatillugu Angukkus­sarfiup siunissami atorluarneqarnerulluni nunatsinni malunnaateqarnerusumik ingerlanneqarnis­saa pisariaqarmat.

 

Kiisalu ilisimatusarnermi aalisartut piniartullu, aalisakkat piniakkallu pillugit, ilisimatusarnermut annerusumik peqataatinneqartalernissaat ilanngullugu periarfissiuunneqartariaqarpoq, tassami aalisartut piniartullu taakkuummata piniakkaminnik pissutsinullu taakkununnga tunngasunik qanimut malinnaallutillu ilisimasaqarnerpaanut ilaasut. Ilisimatusarnikkut paasisat, pingaartumik aalisakkanut piniakkanullu tunngasut annerusumik atuagarsornermik tunngaveqartariaqanngim­mata.

 

Aammalu pingaartuuvoq innuttaasut ilisimatusarneq pillugu paasissutissinneqartarnerannut tunngatillugu, paasissutissat innuttaasunut paasiuminarsarlugit saqqummiunneqartarnissaat. Soorlu oqaatsit ilisimatusarnermi atorneqartartut ilaatigut paatsuugassutigineqarsinnaasut eqqarsaatigalugit.

 

Ilisimatusarnermut ataatsimiititaliamik pilersitsisoqarnissaa kissaatigineqarpoq, tamatumanilu pisariaqarpoq immikkut ilisimasallit ataatsimiititaliamut inuttaliunneqarnissaat, aamma ilisima­tusarnikkut anguniakkat ilaatigut nunatsinni pitsaanerusumik malinnaaffigineqarlutillu nakkuti­gineqarnissaat eqqarsaatigalugu.

 

Taamatut oqaaseqarlunga Naalakkersuisut kissaatigisaat qinnutigisaallu paasillugit akuersaarpak­ka, nassuiaallu tusaatissatut tigullugu.

 

Marianne Jensen, Peqqinnissamut, Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:

Qujassutigerusuppara tapersersuineq annertooq oqaluttunik saqqummiunneqarmat, tassanilu ilisimatusarnerup nunatsinnut aammalu nunatta ineriartortinneqarneranut siunissamut aamma pingaaruteqassusia tassani aamma oqaluttuninngaanniit ersersinneqarpoq, Atussutip oqaluttuar­ninngaanniit taanna qanoq ineriartorteqqinneqarnissaanut pingaartitsineq, immaqa apeqquserne­qarsinnaagaluartoq, kisianni oqaluttut sinnerinit erseqqilluinnartumik, paasinnittumik pingaartit­sisumillu nipilimmik oqaluttoqarpoq.

 

Qutsavigissavakka aamma Siumut oqaluttuaninngaaniit paasinarmat Siumut paasinnilluarluni uuminngalu aamma suliassami pingaartitsilluni nunattalu siunissami pingaaruteqassasianik paasinnilluni uani oqaaseqaateqarneranut qujavunga. Tapersiinermullu tamakkiisumut aamma tassani Siumut tungaanit qujassuteqarusullunga.

 

Atassut-ip oqaluttuanut Anders Nilsson-imut oqaatigeruppara tassa uani pingaartilluinnarneqar­mat Naalakkersuisut saqqummiussaqarnerminni pingaartilluinnarmassuk nunatsinni iluaqutaasu­mik malunnaatilimmik tigusassaasumillu iluaqutaasunik ingerlatsisoqarnissaq. Aamma tassanilu uanga uani apeqquserneqarpoq ilumut nunatsinni akissaqarnersugut ilisimatusarnermut peqataa­nissatsinnut. Kisianni apeqqutaa uanga killormut saatillugu oqarusuppunga, akissaqarnerpugut ilisimatusarnermut peqataannginnissamut? Tassami ilisimatusarnikkut apeqquterpassuit assi­giinngitsut nunatsinnut ineriartortitseqqinnissamut iluaqutaasinnaasut paasineqarsinnaapput.

 

Ilaatigut Atassut-ip oqaluttuaninngaaniit aningaasat 100 mio. -nit taakkartorneqarput, tamanna ilumoortortaqarsinnaavoq, eqqarsaatigissagaanni immaqaluunniit taakku sinnerlugit, ilumoortor­taqarsinnaavoq eqqarsaatigissagaanni nunat allat aamma taakku ilisimatusarnermut aningaasaliis­sutaat ilanngullugit kisissagutsigit. Aamma ilumoorpoq Anders Nilsson oqarami nalunaarusiami erseqqissumik koruuninngorlugit taaneqarsimanngimmat nunatta nammineq ilisimatusarnermut qanoq aningaasartuuteqartiginera. Ilaatigut sukkut tamaana taakkartorneqarsimapput, ilumoor­poq, kisianni erseqqarinnerusumik paasisaqartoqarusukkuni tamakkiinerusumik nunatsinni ilisimatusarnermik nassuiaat aamma suliarineqarnikuuvoq, tannalu kikkunnulluunniit soqutigin­nittunut aamma tamakkiinerusoq pineqarsinnaavoq. Kisiannili aamma Atassut-ip oqaluttuaninn­gaanniit kissaatigineqartoq, tassa upernaamut erseqqinnerusumik Inatsisartunut aningaasatigut inissisimaneq saqqummiunneqarnissaa. Taanna akuersaarpara, taannalu aamma naammassinias­savarput Naalakkersuisuni.

 

Kisitsisit eqqorluinnartut oqaatigisinnaanngikkaluarlugit, ataatsimut katillugu naatsorsuutigaara Ilisimatusarfik, Pinngortitaleriffik allulu tamaasa eqqarsaatigissagutisigit, immaqa 40 mio. koruunit missaanni nunatsinni tamatumunnga atorneqartut eqqoriakannersinnaallugit, tassa 100 mio. palleqajarnagit.

 

Peqqinnissamut Ilisimatusarnermullu Pisortaqarfimmut Namminersornerullutik Oqartussaninn­gaanniit aningaasatigut inatsisitigut ilisimatusarnermut atugassarititaasut, tassa taakku katillugit 2,2 mio. koruuunit, tassa 1,7 mio. koruunit siorna, ukiormannamut aningaasaliissutigineqarput siullerpaamik kiisalu taassuma qaavatigut siusinnerusukkulli 500.000 koruunit peqqinissaqarfiup iluani ilisimatusarnermut immikkoortinneqarsimasuupput.

 

Taamatut naatsumik Atassumminngaaniit oqaaseqartoq oqaaseqarfigivara aammalu neriorsuuti­galugu saqqummiusseqqikumaaratta Naalakkersuisunit aningaasatigut qanorpiaq Kalaallit nunatsinni ilisimatusarnermut atuisarnerput erseqqinnersumik upernaamut saqqummiuteqqissin­naajumaaratsigu.

 

Inuit Ataqatigiit oqaluttuaninngaanniit, oqaluttua aamma qutsavigerusuppara uani paasinnilluarni aammalu pingaaruteqartunik eqqarsarsiisutinik matumani aamma saqqummiussimmat.

Tassa ilumoorpoq ilisimatusarnermut pisortaqarfimmi imaluunniit suliffeqarfinni massakkut Naalakkersuisut suliaasa ataanni sulisoq ataaseq tassani atorfeqartinneqarpoq, taamaattumillu aamma Inuit Ataqatigiinninngaanniit paasinninneq ilaneqarlaarsinnaaneranut immaqa allaat taakkua sulisoq taanna aamma Kattusseqatigiinniit aamma saqqummersoq aamma qujassutigi­vara.

 

Inuit Ataqatigiinniit kisianni aamma oqaatigineqarpoq immaqa peqqinnissaqarnermut Naalakker­suisup ilisimatusarneq akisussaaffigimmagu peqqinnissamut tunngasuteqartut annertunerusumik sammineqartut inerisagullu tunngasut, taanna oqaatigissavara peqqinnissamullu Naalakkersui­sunngunngikkallarama, peqqinnissamut peqqinnissaqarfiup iluani ilisimatusarnissamut immikko­ortinneqarsimammata 500.000 koruunit, taakkualu allanngoratik suli ingerlapput aammlu iluaqutaalluaqalutik ilisimatusarnernut assigiinngitsunut aallarnisaataasutut. Oqaatigisinnaavara nunatsinni peqqinnissaqarfiup iluinnaani tunngasunut ilisimatusarnerit 70 80-illu akornanni ingerlanneqarmata, taakkunanngalu amerlasoorujussuit aamma nunatsinni sulisut, nakorsaan­naanngitsut, kisianni aamma peqqissaasut allat peqataaffigimmatigit. Taamaattumik aningaasat taakkua qangalili immikkoortinneqartarsimasut annikillisaafiginiarsimanngilagut Naalakkersui­suni nutaani. Kisiannili nutaatut ukioq manna 1997-imi peqqinnissamut ilisimatusarnissamut aningaasat immikkoortinneqartartut kisiisa pinnagit taassuma qaavatigut allanut atugassanut immikkoorsisoqarsimavoq. Taannalu aamma nuannaarutigivarput aammalu atorluarneqalereeqa­lutik.

 

Ataqatigiissaarinermut tunngasut pisortanit aamma ilisimatuut nunatsinniitut aamma atorneqarni­arneqarnerunersut Inuit Ataqatigiit oqaluttuata apeqqutigivaa. Tassa tamannarpiaq siunertaavoq, siusinnerusukkut ilisimavarput nunatta avataaninngaanniit nunatsinnut ilisimatusarneq soqutigi­neqartorujussuusoq, aammalu siusinnerusukkut, qangarsuarlimili ilisimatusariartorlutik nunatsin­nut tikittoqartarpoq, taavalu ilisimatusarniarlutik aallaqqittarlutik, ilisimatusarfigisatik annertu­nerusumik akuliutsinnagit aammalu annertunerusumik paasissutissaannik qimatsiffiginagit.

 

Naalakkersuisuni isumaqarsimavugut tamanna allanngortittariaqartoq nammineerluta nunatsinni ilisimatusarnerit suut ingerlanneqarnersut paasisimasariaregut aammalu sapinngisamik siunniuti­gisinnaasariaqarigut. Kisiannili aamma nalunagu nunatta iluani nammineq ilisimatusarnissamut qanoq killeqartigisugut aamma paasivarput nunatta iluani ilisimatusarneq kaammattuutigalugu aamma nunanit allanik suleqateqarnissaq taanna pinngitsoorneqarsinnaanngitsoq. Kisiannili pingaartillugu nunatta nammineq ilisimatusarnermi ingerlataani nunatsinnut iluaqutaasinnaasut ingerlatsinermi iluaqutaasinnaasut inuunitsinni iluaqutaasinnaasut taakku uagut pingaartillugit nunatsinni ingerlattariaqarigut, taavalu allat pillugit aamma nunat allat suleqatigisinnaagigut. Tassanilu aamma assut pingaartillugu paasissutissiisarneq tamannalu massakkut annertunerusu­mik ingerlatilersimavarput, piumasaqaatigalugulu nunatsinni ilisimatusartut sapinngisamik paasissutissiissuttassagaatigut angusaminnik sunalu ilisimatusarfiginerlugu, massakkullu pilersaarutigineqarput aviiserannguit arlariit aamma nunat allat ilisimatusarnerminnik angusari­saannik imaqartussat kiisalu nunatta iluani ilisimatusarnermut tunngasut paasissutissiisarnissat ingerlanneqartarnissaat aamma aviiserannguanngorlugu pilersaarutigineqarluni qanittumi aallartittussaq. Taassuma saniatigut piumasaqaatigisarparput ilisimatusarniartut aamma nunat allanninngaanersut kalaallisut aamma paasiuminartunik saqqummiussaqartarnissaat, soorlu una Kalaallit Nunaanni peqqinneq pineqartoq aammalu qanittukkut allat nalornissuteqartarneq. Tassa taamatut ingerlaneq massakkut pinngoriartorpoq aammalu tamatuma ingerlaqqinnissaa kaammat­tuutigissavarput.

 

Ilaatigut massakkut oqaatigissavara Pinngortitaleriffik København-ip Universitet-iani isumaqati­giissusiorsimammat suleqatigiinnissamik, tassuunakkulu ilisimatusarnermut tassuunakkut angusarineqartut aamma paasissutigissutigineqartarnissaat tassa ilanngullugu isumaqatigiissutigi­neqarluni.

 

Paasillugu nunatta iluani aningaasat ilumut soorlu Atassut-ip oqaluttua oqartoq, aningaasat atorsinnaasagut killeqartut, taamaattoq qujassutigivara paasinninneq aningaasarpassuarnik immaqa oqaatigineqarsinnaanngitsunik immaqa siunissami qanoq ingelasoqarnissaa soorunalimi kingusinnerusukkut saqqummiunneqarsinnaavoq, kisianni nukittorsarneqarnissaanut pingaartitsi­neq taanna nuannaarutigivara. Kisiannili aamma soorlu oqartunga paasillugu nunatta nukissaa taassuunakkut killeqartut nunat allat suleqartisserivagut annertunerusumik, tassuunakkullu massakkut angusarisatta ilagisarivaat qularnaatsumik massakkut inissinneqarsimammat nunatsin­ninngaanniit ilisimatusarniarluni qinnuteqarneq aamma Danmark-imi Forskningsråd-inut qinnuteqartoqarsinnaaneq taanna qularnaarlugu massakkut taanna inissinneqarnikuuvoq.

 

Kiisalu aamma massakkut qaammammi tullermi nunat avannarliit siunnersuusuteqatigiivi ataatsimiippata isummerfigineqartussa ilagivaat nutaaq, tassa issittumi ilisimatusarnermut tapersiisarnissaq, aningaasat 30 mio. koruunit ukiunut tallimanut agguataarneqartussat, 6 mio. -ikkaartumik ukiumut. Taakkua massakkut pilersaarusiorlugit ingerlanneqarput nunatsinninn­gaanniilu pilersaarutit taakku piusunngortinneqarnissaa qanorlu siunertaqassaanersut aamma annertuumik suleqataaffigivagut, taamaattumik tassuunakkut nunatsinni ilisimatusarnermut aningaasaleeqataasinnaaneq aqqutissioqataaffigaarput Naalakkersuisuninngaanniit aamma pingaartillugu, kiisalu ilaatigut aamma oqartoqarpoq EU-mi allaat ilisimatusarnermut aningaasa­liissutinut pulagunniarsinnaaneq qallunaat Naalakkersuisut suleqatigalugit suliniutigigatsigu.

 

Kiisalu naggataatigut oqaatigilaassavara Danmark-imi ilisimatusarnermut Naalakkersuisoq Jytte Hilden aamma suleqatigilluaratsigu, tassuunakkulu Kalaallit ilisimatusarusuttut ilisimatusarnis­samullu piukkunnarsarneqarsinnaanerisa annertusaafigineqarnissaat eqqarsaatitsinnut ilaavoq qanorpiaq taanna aaqqiivigineqarsinnaasoq.

Kiisalu aamma politikkikkut siunniuteqarnerusinnaanerput ilusilersorniarlugu suliniuteqarpugut, neriuppunga tamakku assigiinngitsut februar-imi Forskningsminister-ip nunatsinnut tikeraarnera­nut atatillugu isumaqatigiissuteqarsinnaanermut kinguneqarumaartut.

 

Tassa nunarput qanorluunniit iliuraluarutta ilisimatusarfigissallugu ornigineqarpoq aamma ornigineqartuarsimavoq, tamanna allanngortissinnaanngilarput aamma avataaninngaanniit, taamaattumik isumaqarpugut Naalakkersuisuni pingaaruteqartoq uagut aamma isiginnaartuugin­narata peqataanissarput siunniuteqataanissarpullu tassuunakkut isumagissallugu. Tamannalu aamma paasivara amerlanerusuniit isumaqatigineqarluni tapersersorluarneqartoq.

 

Finn Karlsen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuata tullia:

Taamaasilluta immikkoortoq 30, Ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat ukiuni 1998-imiit 2000-it tungaannut oqallisigineqarnera naammassivoq.

 

Oqaluuserisaq naammassivoq.