Oqaluuserisassani immikkoortoq 27

Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Oqaluuserisassani immikkoortoq 27		[ Ataatsimiinnerit ] [ Tilbage ] [ Op ] [ Næste ]
Siullermeerneqarnera	Aappassaanneerneqarnera		Pingajussaaneerneqarnera

Marlunngorneq 6. oktober 1998 nal. 16.07

Oqaluuserisassani immikkoortoq 27

WTO pillugu nassuiaat.

(Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuernermut Atassuteqaatinullu Naalakkersuisoq)

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Finn Karlsen, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Atassut.

Peter G. Samuelsen, Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuernermut Atassuteqaatinullu Naalakkersuisoq:

Inatsisartut ukiuunerani ataatsimiinneranni oqallinnitsinnut nangissutigalugu Nunarsuarmi Niueqatigiinnermut Suleqatigiiffik, World Trade Organization, kiisalu nunatta suleqatigiiffimmi tassani peqataanermini atugassai pillugit nassuiaat matumuuna Naalakkersuisut saqqummiutissavaat.

1994-imi novemberip qaammataani taamani naalakkersuisoqatigiiusut nalaanni danskit naalagaaffiannut ilaasutut WTO-mi ilaasortanngorattali nunatta suleqatigiiffimmut tassunga ilaasortaanerata kingunissai misissorneqareersimasariaqaraluarnerarlugit eqqortumik oqartoqarsinnaavoq. Kisiannili misissuinerup taamani ilaasortaanissamik aalajangernerup allanngortinneqarnissaanik nassataqarnissanik isumaqassalluni tunngavissaqanngilaq. Naalakkersuisut isumaqarluinnarput Inatsisartut aamma ullumikkut, nassuiaaterput misissuataareerlugu, nunatta tamakkiisumik ilaasortaanissaa kaammattuutigissagaat.

Sooq taama isumaqartoqassava?

Taamaattoqarsinnaavoq nunarsuarmiut niuernikkut nutaaliaasumik ineriartorneranut tamatta peqataarusukkatta, minnerunngitsumillu nunarsuarmioqatigiit isumaqatigiissutaasigut niuerfiit anginngitsut illersorneqarneri iluaqutigerusukkatsigit. Taamaattoqarsinnaavoq arlaannattaluunniit nunatta nunatut ineriartortitatut isigineqarnissaa taamatullu pineqarnissaa kissaatiginngimmagu. Nunatut ineriartortitatut isigineqartariaqanngilagut oqaluttuarisaanermi nalaatatta takutittarmatigut oqaluttuarisaanerput sumiissuserpullu pissutigalugit nunat tamalaat akornanni immikkut pineqartariaqartilluta aamma naammaginartumik pineqarnissarput angusinnaasaratsigu.

Nunatta aningaasarsiorfiit nutaaliaasut nunallu tamalaat ukiut 2000-ikkut ingerlanerini tunngavigisaasa, tassaasut nunat tamalaat akornini malittarisassat isumaqatigiissutillu, avataaniinnissaannik kia arlaata ilumoorutivillu kissaateqarnera Naalakkersuisut upperisinnaanngilaat.

Tamatuma peqatigisaanik nunatta immikkut aaqqissuussivigineqartariaqarnera nassuiaatitsigut erseqqissumik takutinneqarpoq, tassa inuussutissarsiutitta ilaasa siunissami iluaqutaasussamik immikkut pineqarnissaannik kissaateqarnitsinni, kiisalu inatsisinit maanna atuuttunit isigalugu.

Tamatumani maluginiartariaqartut ilaatigut tassaapput WTO-mi ilisimatitsisarneq aqqutigalugu uagut malittarisassavut, soorlu teknikkikkut periutsitsigullu malittarisassanut tunngassuteqartut akuerineqartissinnaagatsigit, ilaatigullu malittarisassat atulersitavut atortikkusutavulluuniit aatsaat nunat allat WTO-mut ilaasortaasut naammagittaalliutigippatigit ajornartorsiutit pilissammata. Ilisimatitsisarnerit malikkutsigit kingusinnerusukkut saassunneqarnissatsinnut illersorsinnaavugut. Taamaammat malittarisassat WTO-mut ilisimatitsissutigineqartassapput, kiisalu tuluttuunngorlugit saqqummiunneqartariaqarlutik.

Soorunami taamaaliortarnissaq ajornakusuussaaq, ilaasortatulli pimoorunneqassagaanni taamaaliortoqartariaqarpoq, kiisalu WTO-p aalajangersagai allanut atorniaraanni avaqqunneqarsinnaanatik.

Nunanut allanut ministeriaqarfik ministeriuneqarfillu attavigereerlugit isumaqatigiissutigineqarpoq naalagaaffeqatigiit ataatsimoorlutik ilaasortaaneranni pisariaqartoq WTO-mi isumaqatigiissutit naapertorlugit suliassani nalunaarutigineqartussani malittarisassat tapersiisarnerillu pillugit WTO-mut ilisimatitsisarnissatta qularnaarnissaa. Tamatuma saniatigut siunissami ataatsimut ilisimateqatigiittarnermut ilanngutissaagut taamalu suliassaqarfinni tamakkunani malittarisassatut siunnersuutigineqartussat WTO-mut ilisimatitsissutigineqartalissallutik.

Nassuiaatip matuma suliarinerani pitsavimmik ilisimatitsisalernissani suleqatigiinnitta qanittumik nanginneqarnissaanik Nunanut allanut ministeriaqarfimmik isumaqatiginninnera Inatsisartunut Naalakkersuisut sinnerlugit nalunaarutigisinnaagakku nuannaarutigaara. Nassuiaat Inatsisartut akuersissutigissappassuk tamanna pillugu suleqatigiiffiliussaagut nunatta ilaasortaanera naalagaaffeqatigiit sinnerannut piaarnerpaamik naapertuutileqqullugu.

Aamma erseqqissarneqartariaqarpoq inatsisitta ilaat malittarisassanut atuuttunut naapertuutileqqullugit allanngortittariaqarumaarmata. Naalakkersuisut tikkuarsinnaasaasa ilagaat inuussutissarsiummik ingerlataqarneq pillugu inatsit arlalitsigut allanngortittariaqartoq. Inatsit taanna suliareqqinneqarlunilu nutarterneqarmat ajornartorsiutaassagunanngilaq.

Kiisalu nioqqutissanut avataaniit eqqussakkanut assigiinngitsunut akitsuutitta ilaat appassagivut Naalakkersuisut tikkuarusuppaat.

Tamannarpiaavormi nunarsuarmi niuernermut sulleqatigiiffeqarnermi siunertarineqartoq, tassalu suleqatigiiffiup taassuma nioqqutivut nunani allani tamakkuninnga nioqquteqarfioreersuni illersuiniarnermut naammaginanngitsumillu pinninnermut illersussavaatigut.

Taamaaliortarneq siunissami nunatsinnut nunarsuarmilu tamarmi aningaasarsiornikkut ineriartornermut pinngitsoorsinnaanngisatsinnut iluaqutaasussaavoq, naak siunissaq qanittoq isigalugu inuussutissarsiutinut ataasiakkaanut aseruutaasussatut misinnartaraluarluni.

Savaateqarnermik inuussutissarsiutip ineriartornermini, suli aqqutigisamini, illersorneqartariaqarnera tamatumunnga assersuutissaqqippoq. Inuussutissarsiutit ataasiakkaat taama ineriartortinneqarnerini immikkut aaqqiissuteqartarnissamut periarfissaqartuassaaq.

Naalakkersuisut erseqqissarusuppaat naalakkersuisut isumaqarmata pissutsit ataasiakkaat taama ittut WTO-mit aninissatsinnik imaluuniit nunatut ineriartortitatut immitsinnut nalunaaqutsertalernissatsinnik oqallisilernissatsinnut pissutaasariaqanngitsut. WTO akerlilersornagu suleqatigilerniaraanni soorunami aqqutissanik allanik nassaartoqarsinnaassaaq.

Siullermik maluginiassallugu pingaaruteqarpoq assersuutigalugu nunat allamiut savaaraasa akitsuusernerisigut savaateqarnermik inuussutissarsiuteqarnerup illersorneqarnera aatsaat unitsinneqarsinnaammat nuna ilaasortaasoq alla isumaqarpat aaqqiineq savaaqqat neqaannik nunatsinnut eqqussuinermut ajoqutaasoq. Aappassaattullu, tamatuma kingorna nunamut naammagittaalliuteqartumut isumaqatiginninniarnerit ingerlanneqalertarput.

Taama isumaqatiginninniarneq aatsaat iluatsinngippat WTO-p aaqqiagiinngissutinik aaqqiiniarluni iliuuserisartagai atorneqalertarput. Tamannali ajornartorsiutinik ilungersunaqisunik kinguneqarsinnaavoq, tassami WTO-mi isumaqatigiissutinik uniuilluni namminiiginnarluni malittarisassiornikkut nunat allat nioqqutissanut allanut Ainatsisit malillugit@ iliuuseqalersinnaasarmata. Taamaammat WTO-mut nammineerluni attaveqaatit ajoquteqanngilluinnarnissaat pisariaqarluinnarpoq iliuuserineqarsinnaasut allanut atorusukkaanni. Aaqqiinerit maanna atuuttut iluarsaanneqalerpata attorneqartussat inuussutissarsiuteqartut pillugit oqaloqatigilernissaat naalakkersuisunit siunertarineqarpoq.

Soorlu nassuiaammi tikkuarneqartoq inuussutissarsiutit tapersersorniarlugit immikkut aaqqiinitsinnik WTO-mi aalajangersakkanut akerliusinnaasunik nunat allat unitsitsiniarnissaat ilimanaateqanngilluinnarpoq. Taamaaliortoqarnissaanut niuerfivut annikippallaarput, kiisalu inuussutissarsiutinik ineriartortitsiniarnitsinnik piumassuseq annertuallaarluni.

Taamaattorli inuussutissarsiutitigut avammullu nioqquteqarnikkut aningaasarsiornermut inuiaqatigiinnik kulturimillu ineriartortitsilersunut uatsitut ittunut pissutsit taama ittut pitsaanerpaajunngillat. Taamaammat inuit uatsitut inuussutissarsiutinik ineriartortitsisariaqartut kiisalu WTO-p akornanni attaveqaatinik allatut ittunik naalakkersuisut periarfissarsiorniarput.

Tassunga atatillugu nuannaarutigalugu nalunaarutisinnaavara naalakkersuisut Nunanut allanut ministeriaqarfimmut WTO-mi nunat inoqqaavisa immikkut aaqqissuussivigineqarnissaat pillugu Danmarkip periarfissarsiulernissaanik isumaqatigiisssuteqarmata. Isuma puisinniarnerup siunissaa pillugu NAMMCO-p ataatsimeersuartitsinerani aamma WTO-mut saaffiginnissuteqarfiusumi pilerpoq.

Nunatsinnut tunngatillugu nioqqutissat ataasiakkaaginnaat pingaaruteqanngillat. WTO-p malittarisassai pissutigalugit nioqqutissanut suli appasinnerusunik akitsuutilinnut eqquttakkatsinnut tunisassiorfitta tunisassiaat unammillersinnaassappata tunisassiorfitta illersorneqarnissaannut immikkut pillaqqissuseqarluni aaqqissuussinerit atorluarniartariaqarpavut. Aamma taamaaliortariaqarpugut inuussutissarsiutinut allanut unammillersinnaasumik avammut aatsaat nioqquteqarsinnaasunut aallarnisarnerminni ikiorserneqartariaqartunut, kiisalu angallassinermut aningaasartuuterpassuit eqqarsaatigalugit tapiiffigineqartariaqartunut.

Taama ajornartorsiuteqartuni kisiartaanngilagut. Nunat allat akisussaassuseqarluartunik naalakkersuisoqartut nunap inoqqaavinik siuarsaaniarfiusut inuussutissarsiutinut ineriartortikkusunneqartunut assingusunik immikkut tapersiissutinik atuillutik aallartitsipput. Nunat aamma taakku immikkut aaqqissuussinertigut killiffii pillugit aaqqiinissamik pisariaqartitsipput.

Taamaammat naalakkersuisut isumaqarput WTO-mi immikkut aaqqissuussineq nunat inoqqaavisa inuussutissarsiornikkut niuernikkullu ineriartortitsinerini immikkut pitsaasumik aaqqissuussiffiusartut tassaasariaqartut kikkunnut tamanut iluaqutaasut. Isumaqarpugut pisut ataasiakkaarlugit pisarioqisunik iliuuseqartoqartarneranut taarsiullugu ataatsimut immikkut pineqarnissamik malittarisassiorneq pitsaanerussasoq taamaaliortarneq nunani nunat inoqqaavinik inoqarfiusuni WTO-milu namminermi iluaqutaassammat.

Nassuiaat Inatsisartunit tusaatissatut tiguneqassappat naalakkersuisut Danmark kiisalu naalakkersuisut isumaqataasut allat suleqatigalugit nunat inoqqaavisa immikkut aaqqissuussivigineqarnissaat aappaagu decemberimi WTO-mi isumaqatigiinniarnissarsuarmi tullermi anguniassavaat.

Tassunga atatillugu aamma oqaatigerusuppara suliniutip tamatuma kiisalu WIPO-p, Piginnittussaaneq pillugu Nunarsuarmiut Suleqatigiiffiata, nunat inoqqaavisa namminneq nioqqutissiaminnik nunani tamalaani piginnittussaanerisa qularnaarneqarnissaanik suliniutaasa nutaat ataqatigiinnissaat naalakkersuisut suliniutigissammatigit. Niuernikkut nunat inoqqaavisa pisinnaatitaaffiinik suleqatigiiffiup suliaqarneranik pisortanngortup siullermeerluni akuersissutiginninneratigut suleqatigiiffiup taassuma sulinera qanittukkut angusaqarfiuvoq.

Taamaammat nunatta kiisalu nunat inoqqaavisa allat nunat tamalaat akornanni niuernikkut inissaqalernissaannut niuernikkut nunat tamalaat sulinialernerat periarfissatut naalakkersuisut isigaat.

Naalakkersuisut nuannaarutigeqalugu paasivaat tamanna ICC-p ukiuni tullerni suliniutigisassaannut naapertuulluinnartoq. Tamanna pillugu naalakkersuisoqarfiga kiisalu Aalisarnermut, Piniarnermut, Inuussutissarsiornermut Nunalerinermullu Pisortaqarfimmeersut Naalakkersuisullu Allattoqarfianneersut peqatigalugit ICC-mik ataatsimeeqateqarpoq, suliamilu tamatumani nukiit ataatsimut kiisalu nunat tamalaat akornanni periarfissat assigiinngitsut atornissaannik suleqatigiit, tassa ICC uagullu, isumaqatigiilluinnarput.

Tamatuma peqatigisaanik amerikkamiut miluumasunik imarmiunik eqqussuinissamut inerteqquteqarnerat, MMPA-mik taaneqartoq kiisalu miluumasunit imarmiunit tunisassianik kalaallit USA-mut tuniniaasinnaanerannik unitsitsisoq pillugu naalakkersuisut ICC-mut oqaloqatiginnipput.

Naalakkersuisut ICC-lu isumaqatigiipput inuit qangarsuarli inuussutissarsiutaannut tunngasutigut ajoqutaasunik inatsiliortarnerup pitsaannginneranik WTO ullumikkut saqqummiussiffiginiassallugu tulluanngitsoq.

Tamatumunnga taarsiullugu naalakkersuisut ICC-lu suleqatigiilerput, tassani ilaatigut amerikkamiut inatsisiliortarnerat qanoq sunnerneqartarnersoq sukumiisumik nalunaarsorneqassaaq. Tassunga ilanngullugu inatsisip MMPA-p iluarsaateqqinneqarnerata qanoq sunnerneqartarnera, ilaatigullu inatsisip piniarnermik inuussutissarsiuteqarnermut qanoq sunniuteqarnera pillugu erseqqissumik nalunaarsuisoqassaaq. Tamanna anguniarlugu ICC isumasioqatigiinnissamut pilersaarusiorpoq, tassanimi sammisaq tamanna pillugu USA pitsaanerusumik oqaloqatigineqarsinnaaqqullugu MMPA-mut piniartullu atugaannut tunngassuteqartut tamarmik tunngaveqarluartumik eqikkaaffiusumillu qulaajarneqarsinnaassapput.

Nunat tamalaat akornanni niuernermut tunngasutigut ineriartornerup pissanganaateqaqisup, tassa nunat inoqqaavisa nunarsuarmioqatigiinnut ilanngunneqarnerisa sammineqalerfigisaannik Inatsisartut siusinnerusukkut oqallissimanerannik qutsavigalugit naalakkersuisut naggaseerusupput. Pissanganarluinnassaaq nunarsuarmiut suleqatigiinneranni nunat inoqqaavisa inissinneqarnissaat iluatsissanersoq, taamalu nunarput WTO-p iluani siunissami periarfissarissaarnerulissanersoq.

Utaqqiisaanillu naalakkersuisut Danmarkimi oqartussaasunik suleqateqarlutik nunatta ilisimatitsinissaa piaartumik naammassiniassavaat, kiisalu inatsisitigut allannguutigineqartariaqartut suliarissallugit piaartumik Inatsisartut nunatta WTO-mi ullumikkut siunissamilu ataqqineqarluni inissisimalernissaanik qularnaareqqullugit.

Taama oqaaseqarlunga Nunarsuarmi Niueqatigiinnermut Suleqatigiiffik,WTO, pillugu naalakkersuisut nassuiaataat Inatsisartunut oqallisigisassanngortippara.

Karl Lyberth, Siumup oqaaseqartua:

Naalakkersuisut WTO pillugu nassuiaataannut atatillugu siulliullugu Siumumiit ukioq februarimi Inatsisartuni ataatsimiinnitsinni oqaaseqaatigisimasagut innersuussutigissavagut.

Taamani pingaartillugu ilaatigut oqaatigivarput nunarsuarmi sutigut tamatigut ineriartornermi sukkaqisumi nunarput allatuulli ineriartoqataasoq, aamma kipinani siumukartuassasoq. Taamaattumik ineriartornermut tamatumunnga sukkaqisumut katataassanngikkutta nunat tamalaat akornanni niueqatigiinnikkut suleqatigiiffissuarmi WTO-mi nunatta peqataanissaa Siumumiit tamakkiisumik akuersaarlutigu.

Periarfissarlu manna iluatsillugu aammaarluta Siumumiit erseqqissaatigeqqissavarput nunatta WTO-mut tamakkiisumik ilaasortaanissaa tamakkiisumik akuersaaratsigu.

Kalaallit Nunatta WTO-mut ilaasortaaneratigut niuernikkut iluaqutissat annertuut pissarsiarisussaavaagut. Tamattali nalunngittariaqagarput tassaavoq suleqatigiiffissuarmut tassunga, nunanit 132-nit ilaasortaaffigineqartumut, ilaasortaanitsinnut atatillugu, nunanut allanut ilaasortaasunut piumasaqaatit assigalugit, nunarput niuernikkut piumasaqaatinik annertuunik, soorlu tapiisarnivut akitsuusiisarnigullu assigiinngitsut annikillisarsinnaasariaqarneri eqqarsaatigalugit, pisussaaffilerneqarmat.

Nunarput niueqatitut tatiginartutut inissisimajuassappat pisariaqarluinnarpoq pisussaaffigut suugaluartulluunniit sapinngisarput malillugu, aamma immaqa aallaqqaammut annernalaartassagaluarpata, naammassiniartassagigut Siumumiit ilisimaarilluinnarparput. Taamaattumik Naalakkersuisut saqqummiinerminni matumani nalunaarutigisaat, tassa nioqqutissanut eqqussukkatsinnut akitsuusiisarnitta siunissami ilaatigut, nunat niueqatitta piumasaqarnerat malillugu, annikillisartariaqalersinnaanerat Siumumiit paasilluarlugu tusaatissatut tiguarput.

WTO pillugu siusinnerusukkut maani inimi oqallinnitsinni oqaatigivarputtaaq nunatsinni innuttaasut ukiorpassuarni qasusuillutik eqiasuillutillu nersortariaqartumik sulinermikkut annertuumik ineriartornikkut angusaqarsimasugut. Nunarpullu arlalippassuartigut nunanut siuarsimanerpaanut sanilliussinnaagaluartoq, taamaattoq miserratiginagu oqaatigisariaqaripput suli nunarput arlalitsigut, soorlu angallannertigut, nammineq isertitatsigut, innuttaasut ukiumisigut agguataarnerisigut allatigullu, nunatut suliffissuaqarnikkut inerisimanerpaat akornanniilersimannginnerput nassuerutigisariaqaripput.

Taamaattumik Naalakkersuisut pissutsinut tamakkununnga paasinnilluarlutik WTO-p iluani niuernermi periarfiusinnaasunik allanik maannakkut ujartuilersimanerat Siumumiit iluarisimaarparput. Suliniut pitsaalluinnartoq, nunatsinnuinnaq iluaqutaanani nunanulli allanut uagutsituulli ineriartornermikkut killiffeqartunut aamma iluaqutaasussaq.

Nunarput kisiat eqqarsaatiginagu, nunanili allani nunat inoqqaavi allat aamma niuernikkut iluaqusernissaat eqqarsaatigalugit Naalakkersuisutta Danmark-imi Naalakkersuisut, kiisalu ICC suleqatigalugit WTO-p ataani nunat inoqqaavisa immikkut inissinneqarnissaat pillugu suliniuteqalersimanerattaaq Siumumiit assorujussuaq tapersersorparput.

Uani nuannaarutigalugu immikkut taanngitsoorusunngilarput nunat inoqqaavisa nammineq pigisamittut kusanartuliaasa illersorneqarnissaat anguniarlugu WTO-p ataani suliniutit aallartereerneqarsimammata. Nunat assigiinngitsut nunat inoqqaavisa kusanartuliaanik ilaarsillutik iluanaarniutitut sanasarnerisa imaluunniit sanasalernissaasa pinngitsoorneqarnissaa tassani anguniarneqarluni. Suliniut iluatsikkuni angusaassaaq imaannaanngitsoq nersortariaqartorlu. Nunatsinnut iluaqutaaginnarani nunanili allani nunat inoqqaavinut aamma iluaqutaassammat Siumumiit Naalakkersuisut suleqataalu sulinerminni imaannaanngitsumi angusaqarluaarnissaannik kissaateriissavagut.

Naalakkersuisut saqqummiinerminni USA-p tungaanut ajornartorsiutaajualersimasut pillugit, pingaartumik puisit amiinik eqqusseqqusaanngittuarneq eqqarsaatigalugu, aaqqiissutissanik ICC suleqatigalugu suliniuteqarnerat Siumumiit tamakkiisumik taperserusupparputtaaq.

Suliniarnermi tassani USA-p aqilisarnissaa anguniartillugu periarfissat tamaasa atornissaat pisariaqarluinnarmat Siumumiit periarfissat ilaattut pitsaasutut iluatinnartutullu Arktisk Råd tikkuarusupparput. Suleqatigiiffimmi tassani USA aamma issiareerpoq, ajornanngippallu periarfissaq iluatsillugu ajornartorsiummik taassuminnga eqqaasinneqartarsinnaassalluni.

Naggataatigut Siumumiit oqaatigeqqissavarput, soorlu Naalakkersuisut aamma oqaatigigaat, WTO-mi ilaasortaalersimanitsigut piginnaatitaaffiit pisussaaffiillu naligiissumik naammassiniartariaqarigut, ullumikkullu inissisimanerput aallaavigalugu pisussaaffitsinnut atatillugu apeqquserneqarsinnaasunik inatsisitigut akitsuutitigulluunniit aaqqissuussisimanigut ilanngullugittaaq nalilersortariaqarpagut, pisussaaffippullu malillugu nalunaarutigisassat suleqatigiiffissuarmut nalunaarutigalugit. Nunammi tamalaat akornanni suleqatigiiffissuarmi peqataassagutta, tamatuma iluaqutissartaanik pissarsinitta saniatigut uagutsinnut piumasaqaataasut, ulloq sunaluunniit takusarneqarfissarput eqqarsaatigalugu, aamma naammassiniartariaqaratsigit.

Taamatut oqaaseqarluta WTO pillugu Naalakkersuisut nassuiaataat tusaatissatut tiguarput, suliniutiginiagaannillu iluatsitsilluarnissaannik kissaallugit.

Anders Nilsson, Atassutip oqaaseqartua:

Inuiaqatigiit uagutsitut ittut silarsuarmioqatinik niueqateqassalluta pisariaqartitsilluinnarpugut, taamaattumillu pingaaruteqarluinnarpoq, suleqatigiiffinni soorlu Nunarsuarmi Niueqatigiiffik pillugu Suleqatigiiffimmi, WTO-mi World Trade Organisation-imi peqataanissalluta.

Tassunga ilaasortaanerput niuernermik ingerlataqarniarnitsinni pissusissamisuunngitsu-mik aporfiusartunut annertuumik illersuutissarissavarput.

Kisiannili aamma ilaasortaanerput Kalaallit Nunaanut assigiinngitsunik piumasaqaatinut aamma pisussaaffiliissaaq.

Nunatsinni qaffasissumik aningaasartuuteqarfiusumi aningaasatigullu annikitsuinnarmik pigisaqarfiusumi, immikkuullarissunik aaqqissuunneqarluni piumasaqaateqarnissamik pisariaqartitsivugut, inuutissarsiornerput qajannaqisoq illersorniarlugu.

WTO-p iluani immikkuullarissunik piumasaqaateqarsinnaannerit ajornaquteqaratillu inerteqqutaanngillat. Ilaasortaaqatilli oqaluttuunneqassapput qanoq isikkulimmik piumasaqaateqartoqarneranik.

Taamaaliortoqanngippat ilaasortaaqatit allat immikkut piumasaqaatit atorunnaarsinniarlugit suliniuteqalissapput, tassanilu WTO qanoq ilioriarsinnaanngilaq illersorniarluta.

Immikkut piumasaqaatit suunerinik ilaasortaaqatit ilisimatikkaanni, immikkut piumasaqaatit taakku pillugit nunat allat apeqqusiiniarsinnaapput, kisiannili apeqqusiinerit WTO-p isumaqatigiissutigisimasaasa iluanni ingerlanneqartussaassalluni. Tamannalu atorunnaarsitsiniarnernut assigiinngitsunut illersuutaassalluni.

Naalakkersuisut Qallunaat Nunaanilu Nunanut allanut ministeriaqarfiup nalilerpaat, nunat allat ilaasortaasut ajoriffissaqartinnagulu eqqiissiviilliorutiginissaanullu piffissaajaatiginavianngikkaat immikkut piumasaqaatinik WTO-p iluani isumaqatigiissuteqartoqassappat. Isumaqatigiissullu taanna WTO-mi sivisujaamik suliarineqartariaqartoq Atassut-miillu mikinerunngitsumik pisariaqarluinnartutut isigaarput, soorlu Naalakkersuisut siunnersuutigigaat, tassalu Nunarput ersarissumik suleqataassasoq immikkut ittumik illersueqataanissamut nunap inuiisa illersorneqarnissaanut WTO iluani.

Naggataatigut erseqqissaatigisariaqarparput WTO iluani suleqataaneq annertuumik tunngavissaliisuussammat, niueqatigiinnikkut mattussissutaasimasut assigiinngitsut atorunnaarsinneqarnissaannut, soorlu assersuutigalugu USA-p arfernit pisunik tunisassianik assigiinngitsunik. Nunatsinniit annertunerpaamik puisit amiinik tunisassiat eqqarsaatigalugit taaneqartariaqarput.

Taamatut oqaaseqarluta Atassut-miit nassuiaat isumaqataaffigaarput.

Josef Motzfeldt, IA-p oqaaseqartua:

Aallaqqaatigalugu IA-ninngaanniik ukioq februar 16-ani siunnersuut matumunnga attuumassuteqartoq eqqartoqaritsigu oqaatsigut innersuussutigissavagut.

Nunatsinni sulliviit ingerlareersut imaluunniit aallartinniartut ajornartorsiuteqalernerminni ikiorserneqartariaqarneq allanisulli pisariaqartittarpaat.

Inatsisartunili taama siunertaqartumik siunnersuuteqartoqaraangat piffissami 1994-ip kingornagut naalakkersuisut oqaasinnaarilersimavaat taamaalioraluarutta WTO-rsuup ornissaqigaatigut!

Tamanna ilumut tamatigut piviusunik tunngaveqarluni ersisaarutaasarnersoq paasisaqarfigiumallugu Inuit Ataqatigiit kingullermik ukioq inatsisartut ataatsimiinnerannut oqaluuserisassamik siunnersuuteqarpugut.

Taamanikkut oqaluuserisassanngortitsinitsinni siunertarisarput marlunnik immikkoortortaqarpoq. Siullermik WTO-mi ilaasortat akornanni niuernikkut siuarsimassuseq najoqqutaralugu nalunaarsuisimanermi immikkoortumi sorlermi nunatta inissinneqarsimanerata qularnaarlugu paaserusupparput. Aapaattullu miluumasunit imarmiunit tunisassianik sumininnguamilluunniit USA-mut eqqusseqqusinnginnerup saassutarinissaanut qanoq periuseqartariaqarnermik aalajangeeqqusineq.

Taamanikkullu oqallinnermi naalakkersuisut neriorsuutigisamittut nalunaarusiaq oqaluuserisami matumani pineqartoq saqqummiuppaat. Nalunaarusiaq sukumiisumik paasissutissiisutut Inuit Ataqatigiinnit nalilerparput.

Taamakkaluartoq suliniutit tamaanga killeqartussaanngimmata, naalakkersuisut suliamik ingerlatseqqinnissaminni immikkut maluginiarsinnaasaannik tikkuussivigilaarniarpavut.

Siullermik tupigineqartariaqanngitsumik nunatsinni nunarsuup sinnerani atugassarititaasunut assersuunneqarsinnaanngitsunik inuuniarnermi atugassaqarfiusumi pissutsit immikkut isigineqartariaqarnerisa paasisitsiniutiginissaat pingaartinneqartuartariaqartoq isumaqarpugut.

Aappaattut nunatsinni inuit miliuunilikkaartuunata 56.000 missaanniinnaq amerlassuseqaratta erseqqissarneqartuartariaqarpoq. Taamaattumik ilisimatitsissutaajuartariaqarpoq nunatsinni immikkut aaqqissuussinitta nunarsuarmi nunarpassuit niueqatigiinnerannut annertunerusumik sunniuteqannginnerat.

Pingajuattut nunatta WTO-mut ilaasortanngornermigut inatsisiliat nunatsinni immikkut atuuttut WTO-p allaffeqarfianut nalunaarutigisariaqarmagit, tamatuma naammassiniarnerani, soorlu inatsisit aalajangersakkallu allat tuluttuunngortinneqarnissaanni danskit nunanut allanut ministereqarfiata suleqatiginissaa anguneqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut.

Tamakku aqqutigalugit nunatta immikkuullarissusia WTO-p allaffeqarfianit taannalu aqqutigalugu ilaasortanit ataasiakkaanik eqqortumik paasineqarsinnaasoq uaguttaaq nunanut allanut ministereqarfittulli qularinngitsigaarput.

Taamaattumik naalakkersuisut isumaqatigaagut nunanik allanik nunatsinni atugassarititaasunut assingusunik atugaqarfiusunik suleqatissarsiortuarnissamik siunnerfeqarnerarmata, tassa pingaarnertut nunat inoqqaavisa WTO-mi aaqqissuussinerup iluani immikkut isigineqarlutik nalilerneqartariaqarnerat aqqutissiuullugu.

Suliassap pineqartup ingerlateqqinnissaanut nunarput Danmark peqatigalugu periarfissarissaartutut oqaatigisariaqarpoq.

Mikinngitsumillu Danmarkip nunarsuarmioqatigiit akornanni nunap inoqqaavinut tunngasutigut ukiuni kingullerni sassartaarnerulluni tigussaasumik illersuisuunera matumani nersortariaqarpoq.

Naggasiullugu USA-mi inatsit piniarnermik inuussutissarsiortortatsinnut illuinnaasiortorujussuarmik eqquinerluttutut oqaatigineqartariaqartoq oqaaseqarfigissavarput.

Imaani miluumasuneersunik sumininnguamilluunniit USA-mut nioqquteqaqqusinnginnermik aalajangersagaq ukioq oqareernitsitut piniarnermik inuussutissarsiornermik ingerlataqartunut kanngutsaalliorneruinnanngilaq, inuilli issittormiut kulturiannut qinuginninnertut allaat taasariaqarluni.

Nunatta inatsimmik pineqartumik toqqaannartumik atorunnaarsitseqqusilluni WTO-mut unnerluussinissaa naalakkersuisunit ornigineqanngitsoq paasivarput, taamaaliussagutta amerikamiut akiniaallutik nunatsinnit USA-mut tunisassianik allanik soorlu aalisakkanik akitsuusiiniarnissaat annilaanganartoqarmat.

Sulialli ingerlateqqinnerani pisariaqarpoq assersuutigalugu puisinniarnerup nungusaataan-ngilluinnartumik nunatsinni ingerlanneqarnera erseqqissassallugu.

Pisariaqarpoq paasisitsiniutigiuassallugu inuiaat issittumi sinerissami najugaqartut puisinik nungusaataanngitsumik napaniuteqarnertik inuttut pisinnaatitaaffigimmassuk.

Taamaattumik nunatta Danmark peqatigalugu siullermik nunat WTO-mi ilaasortat naalakkersuisui piumasaqarfigisariaqarpaat puisinit nioqqusianut WTO-mit akornusersuutit naapertuuttuunngitsut atorunnaarseqqullugit. Taama piumasaqarfigisassat pingaarnerit tassa USA aamma EU.

Kiisalu naalakkersuisut Danmark peqatigalugu anguniartariaqarpaat naalagaaffinni WTO-mut ilaasortaasuni naalakkersuisut tamarmik WTO-p nunat inoqqaavi pillugit suleqatigiiffissaata pilersinneqarnissaa politikkikkut aningaasaliinikkullu tapersersussagaat.

MMPA pinerullugu ICC isumasioqatigiissitsinissamik pilersitsissasoq naalakkersuisunut isumaqatiginnissutaasimasoq, tamanna naalakkersuisunut ilaasortap saqqummiinermini oqaatigaa. Soorunami suliassamut tamatumunnga ICC naleqquttuummat assortorneqarsinnaanngilaq, isumasioqatigiinnissamulli aningaasat pisariaqartinneqartut naalakkersuisut neriosuutigereersinnaaneraat apeqqutigissavarput.

Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut suliassaq imaannaanngitsutut taaneqartariaqartoq tamatta susassaqarfitsinnut ilaammat isumasioqatigiisitsinissamut aningaasaliinissaq Namminersornerulluni Oqartussat danskit nunanut allanut ministereqarfiat peqatigalugu isumannaartariaqaraat.

Taamatut oqaaseqarluta nalunaarusiaq qujarullugu akuersaarparput.

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:

Nunarsuarmi Niueqatigiinnermut Suleqatigiiffik pillugu nassuiaat Kattusseqatigiit sinnerlugit soqutigalugu misissorsimavara.

Nassuiaatip misissornerani ippassaq inimi maani oqaluuserisatta immikkoortut marlut, tassalu nunami inuussutissarsiutinut tapersiisarneq pillugu nassuiaammi, kiisalu nunami inuussutissarsiutinut aningaasalersuinikkut tapersiineq pillugu Inatsisartut inatsisissaannut siunnersuummi eqqartorneqartunut nassuiaammi matumani eqqartorneqartut ilaatigut annertuumik attuumassuteqartut.

Tassami soorlu assersuutigalugu aamma oqaatigineqarpoq nunatsinni inuussutissarsiornermut inatsit WTO-imi isumaqatigiissummut akerliusutut isigineqarsinnaasoq, niueqatigiinnermilu allarpassuit aamma ilanngunneqarsinnaasut.

Taamaattumik Naalakkersuisunut kaammattuutigissavara suliat siuliani eqqartorneqartut Inatsisartut Niueqatigiinnermut Ataatsimiititaliaani oqaluuserineqalerpata nassuiaat manna ilanngullugu eqqartorneqassasoq. Nassuiaammimi matumani eqqartorneqartut ilaat suliffinnik aallartisaaniartunut, suliffinnullu ingerlareersunut iluaqutaasinnaasunik aammali aporfissaasinnaasunik ilaqarmata.

Maannakkut Kalaallit Nunarput WTO-imi ilaasortaavoq Danmark-ip WTO-imi ilaasortaaneratigut, taamaalillunilu aamma WTO-imi pisussaaffiit malittariaqassallugit.

Nalunngilarpummi nunarsuarmi niueqatigiinnermi pissutsit allanngorartuartut aammalu ilaatigut piumasaqaatit sakkortusiartorsinnaasut. Soorlu assersuutigalugu niueqatigiinnermi aalisakkat nunanut allanut tunineqartartut eqqarsaatigalugit. Siunissami eqqarsaatigineqarsinnaasut ilaattut nassuiaammi eqqaaneqartut. Tassalu piumasaqaatit, nioqqutissap eqqunneqartussap qanoq ittuusariaqarsinnaasut imalik, nunap nammineerluni inatsisaanut tunngassuteqartut, tassani pineqarluni suliffeqarfiit qanoq tunisassioriaaseqarnersut il. il.

Soorlumi piumasaqaatit taamaattut takkuteriataassagaluarpata, qanoq Danmark-imi nunatsinnilu iliuuserineqarsinnaasut ippat. WTO-mimi nunat ilaasortaasut 132-it nunatsinni niuernermut akornutaasumik aalajangeriarsinnaanerat arlaatigut piareersimaffigineqartariaqarsimammat.

Taamaattumik Kalaallit Nunatta maannakkut inissisimanera eqqarsaatigalugu, Naalakkersuisut danskillu nunanut allanut ministereqarfiata nunatta ilaasortaanerata naalagaaffeqatigiit sinnerannut naapertuuttunngortinniarneqarnera Kattusseqatigiit sinnerlugit akuersaarpara.

Taamatut naatsumik oqaaseqarlunga nassuiaat akuersaarlugu tusaatissatut tigullugu.

Peter G. Samuelsen, Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuernermut Atassuteqaatinullu Naalakkersuisoq:

Naalakkersuisut sinnerlugit partiit tamaasa kattusseqatigiillu qutsavigissavakka, nassuiaat una iluaralugu tapersersormassuk ilalersormassuk tamarmik Yimmittoqaratik. Aamma tamatumunnga tunngatillugu soorunami Naalakkersuisuninngaaniit nassuiaammik suliaqarsimasut inuppassuit, piffissarujussuaq atorlugu suliaqarsimasut qutsavigissavakka.

Partiininngaaniit oqaaserineqartut naatsumik oqaaseqarfigissagaanni, tassa nunatta danmarki peqatigalugu WTO-imi ilaasortaanerat tapersersorneqarpoq. Taavalu aamma Naalakkersuisut nassuiaammi saqqummiussinermilu ingerlariaqqiffissatut tikkuartugaat ilalerlugu. Tassalu nunatta qallunaat nunaat peqatigalugu WTO-p iluani, nunap inoqqaavisa immikkut naapittarfissaannik aallussisarfissaannik naapittarfimmik maannakkut qanoq isikkulimmik oqaatigisinnaanngisannik pilersitsiniartoqarnissaa suliniutigineqalissasoq.

Aamma apeqqut tamanna aasaq manna ICC Nuummi Katuaq-mi ataatsimeersuarnerani oqaluuserineqartunut ilaavoq, aamma Naalakkersuisuninngaaniit malugisinnaasagut aallaavigalugit ICC-ni peqataasunit ilalersorneqarmat. Aamma tulluaannarpoq taamatut ingerlariaqqittoqarnera.

Tassa oqaatigalugu Naalakkersuinit oqassaagut, aamma qujanaq partiinut. Aamma februarimi oqallinnermi ingerlariaqqiffissanut assigiinngitsunut uparuussuinerit, taakkua soorunami ikorfartueqataasimammata. Nunatta WTO-imi suleqateqarnerata nunatsinnut iluaqutaanerpaamik ilusilerniarnera anguniarlugu.

Siumut-minngaaniik Arktisk Råd, tassa issittumi siunnersuisoqatigiit tikkuarneqarmata. Aammalu IA danmarki, qallunaat nunaat nunarsiormioqatigiit akornanni nunap inoqqaavinut tunngasutigut ukiuni kingullerni sassartaarnerarlugu qujamasummat isumaqatigalugit oqassaanga. Poul Nyrup Rasmussen, ministeriuneq, aasarmanna aamma ICC ataatsimeersuarnerata nalaani najuunnermini ersarissorujussuarmik tamanna pillugu oqariartuuteqarpoq. Aammalu issittumi siunnersuisoqatigiit kingullermik ataatsimiinneranni, nunanut allanut ministeri aamma tamatumani sassartaartuuvoq.

Siumullu kajumissaarinerani atatillugu oqaatigerusuppara, tassa isittumi siunnersuisoqatigiit pilersinneqarnermini anginerpaamik avatangiisit illersorneqarnissaat pillugu suliniarfittut pilersinneqarsimammat. Kisiannilu tamatuma kinguneratigut aamma kissaatigineqaleraluttuinnarluni issittumi nunat aningaasarsiornikkut aamma suleqatigiinnissaat tamatumani uparuussorneqarluni. Tassanilu aamma Danmark Nunarpullu annerpaamik sassartaartuuvoq, ajoraluartumillu USA tassani aporfiulluni. Taamaammat suliassaq manna ingerlateqqeriarnissaanut suliassaq angisuujuvoq.

Tamatumunngalu tassa peqatigitillugu Namminersornerullutik Oqartussat, nunanut allanut ministeriaqarfik ICC suleqatigalugu, USA-mi inatsit MMPA nutartinneqarnissaa iluatsillugu sunniiniarnissaat aallartissaaq.

IA aperipput aningasanut tunngassuteqartoq, suliassap taassuma naammassiniarneqarneranut atatillugu oqaatigissavara piareersimagama Naalakkersuisunut Aningaasaqarnermullu ataatsimiititaliamut qinnutigissallugit aningaasat tassani pineqartut. Kisiannili uniffigisimallugu siulittaasoqarfimmut ICC aningaasanik finanslov-imi siunnersuutaareersup qaavisigut qinnuteqaateqarsimanera, taakkua paasivara nalilersorneqartut. Kisianni immikkut taakkua isummerfigineqareerpata Naalakkersuisuni uterfiginissaat piareersimaffigaarput.

IA-ninngaaniik suliap ingerlaqqinnissaanut eqqamaffigeqquneqartut, taakkua qutsatigalugit tiguavut. Aammalu suliap ingerlateqqinneqarnissaanut taakkua eqqumaffigissallugit, suliamullu tapullugit qulaajarneqarnissaat isumagissavagut.

Kattusseqatigiinniit apeqqutit sillimanissamut tunngasut, imaattoqassagaluarpat qanoq piareersimasoqarpa. Tassa ippassaq inatsit, suliffeqarfiit nunatsinni pilersinneqarsinnaaneranut tunngasuteqartoq, taanna immini taakkununnga WTO-imi aalajangersikkanut apuraattutut isumaqarfiginanngilaq. Tassami suliffeqarfiit nutaat pilersinniarneqarnerini pisortat nunani amerlaqisuni tapersuisarnerat ilisimaarineqarmat. Kisianniliuna WTO-imi suleqatigiinnermi una eqqumaffigisassaq, tassa akileraarutitigut akitsuutitigullu killilersueqatigiittarnerit nunat ataasiakkaat aporfissaqartitsinnginnissaat tamatumani pineqartartoq. Una pineqarpallaarani suliffeqarfiit nutaat pilersinniarneqarneri pisortat tapersersuisinnaaneranut tunngasoq.

Taama oqaaseqarlunga qujaqqippunga, Naalakkersuisut sinnerlugit, suliassarlu aallartinnissaa qilanaaralugu. Taasa allartissammat ICC peqatigalugu.