Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Oqaluuserisassani immikkoortoq 37

Ataatsimiinnerit ] Tilbage ] Op ] Nĉste ]

Siullermeerneqarnera Aappassaanneerneqarnera Pingajussaaneerneqarnera

Marlunngorneq 13. oktober 1998  nal. 13.42

 

Oqaluuserisassani immikkoortoq 37

 

Oqaasileriffimmik pilersitsinissaq pillugu nassuiaat.

(Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq)

 

 

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Inatsisartut Siulittaasuat Anders Andreassen.

 

Kristine Raahauge, Siumut:

Siunnersuutiginiagara tassa kalaallit oqaasiisa atorneqartarneranni oqariartuutip iluaniippoq, naggataa-tungaatigut taasimasara. Tassani oqariartuutigivara neriuutigalugu Inatsisartut tapersissagaat.

 

Oqaasilerinernut aammalu kalaallisut ilinniartitsinermut atortussanik tamatsinnik atorneqarsin­naasunik aammalu inunnik allaneersunik Kalaallit Nunatsinni sulerusuttunik saqqummersitsisar­nissamut anigaasartuutissanik nukigiussinissaq akuersaassagaat.

Tassani neriuutigigakku siunnersuut ikiorsiissutaasinnaasoq kalaallisut oqaatsitta atugaanerisa annertusarneqarnissaanut nukittorsarneqarnissaannullu suliniuteqartuarnermut, oqaatsivummi kinaassutsimut ilisarnaatigaavut, tassami amerlanerusut kalaallit oqaasiinik oqalunneq ilikkarpas­suk, kalaallisut oqaatsitta atugaanerat annertusissammat.

 

Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq

Inatsisartunut Ilaasortap Kristine Raahauge-ip siunnersuutaa oqaluuserisassani matumani suliassanngortinneqarsimavoq. Tassani siunnersuutaavoq kalaallit oqaasiisa Pisortat aamma namminersortut suliffeqarfiutaanni saaffiginninnermi oqaatsitut atorneqarnissaat.

 

Siunnersuutip immikkoortuata aappaani siunnersuuteqartoq nalunaarpoq neriulluni Inatsisatut kalaallisut ordbogiliornernut ilinniusiornernullu anigaasaliissutit annertusarnissaat tapersersussa­gaat.

 


Ordboginik sanaartornermut tunngatillugu oqaatigineqassaaq Landsrċditoqqap 1979-imi ordbogersualiornissaq aallarnermassuk. Suliniut assigiinngitsunik pissuteqarluni maannamut naammassineqanngilaq, taamaattorli suliniut tamanna malitsigisaminik kiguneqarpoq. Aaqqis­suussamik oqaatsitta patajaallisaatigisaanik tunngaviliisunik soorlu; Oqaasiliortut, Nunat Aqqinik Aalajagiisartut aamma Inuit Aqqinik Akuersisartut assigisaallu pilersinneqarsimamma­ta.

 

Oqaatsit pillugit allaffeqarfissamik siunnersuut suliniutaavoq siunertaqartoq oqaatsit kalaallisut oqalunnikkut allaganngortitsinikkullu ataatsimut nalunaarsorneqarfissaattut assigiimmillu atortitaajartulernissaannut suliffiusussatut.

 

Nalunaarsuinerup tunngavilersinnaavaa assigiinngitsumik tunngaveqartumik taaguusersuutinik ordboginillu saqqummiussisarnissaq. Suliami tassani ilaatinneqassapput teknikikkut iluaquser­suutit ilanngullugit atornissaat. Assigiimmik atuisitsinermut assersuutigineqarsinnaapput allannermi taaguusersuisitsinermilu assigiimmik atuisitsinissaq, pingaartumik Pisortatigoortuni oqalunnikkut sumiorpalunnikkut immikkuullarissutsit atorsinnaanerat ataqqillugu.

 

Siunnersuummi ilaavoq, oqaatsit pillugit allaffeqarfissap suliassaasa ilagissagaat allakkianik nutsikkanik akuerisaasunik nunatsinnut nunarsuarmullu avatagiisigisatsinnut attuumassuteqartu­nik suliaqartarnissaq.

 

Inuit pisinnaatitaaffii pillugit isumaqatigiissutinik atsiueqataasutut aamma mianeraavut oqaatsit nunatsinni ikinnerussuteqartutuut inissisimasut. Allamiutut oqaaseqarneq taamaammat aamma oqaatsit pillugit allaffeqarfissap suliassaqarfiinut ilassutigineqartunut ilanngunneqarpoq.

 

Ilisimatitsissutitut oqaatigineqassapput sumi tamaani kalaallisuumiit danskisuumut oqaatsinut taaguusersuutinik aalajangersimasunik siunertaqartunik saqqummersitsisoqartarmat. Tamak­kuungajupput immikkut suliaqaqatigiit soqutigisaqaqatigiillu kitaamiutut, inugguartut kangia­miutullu tassa tunumiutut sumiorpalussutsinik nalunaarsuutit aamma taaguusersuutit sulianut aalajangersimasunut tunngasut saqqummersinneqartarput soorlu makkununnga tunngasut: peqqissaanermi ikiortit, kigutigissaasut, anigaaserivinnut tunngasut aamma atuakkiorfiup atuakkat arlallit saqqummersittarpai immikkut taaguusersuutinik nalunaarsuinertallit. Tamakkua atuagaarniarfinni kulturikkullu immikkoortortaqarfinni pissarsiassaasarput.

 

Ilinniusiornernut anigaasaliissutit eqqarsaatigalugit oqaatigineqassaaq, 1995-imi meeqqat atuarfianni ilinniusiornissamut sanaartornissamut ukiunut tallimanut pilersaarusiorneqarmat. Taanna ukiormanna naammassineqareerpoq, taamaammat tamatumuunakkut aallartisaasariaqar­poq. Siunertamut tamatumunnga ukiut tamaasa 5 mio. kr. missigi immikkoortinneqartarput anigaasatigullu atugassiissutit Naalakkersuisuniit eqqumaffigineqartuarput.

 


Taavalu Naalakkersuisut sinnerlugit massakkut saqqummiutissavara oqaatsit pillugit allaffeqar­fimmik pilersitsinissamik Naalakkersuisunit nassuiaat. Nassuiaat suliarineqarpoq Kultureqarner­mut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Pisortaqarfimmi Suleqatigiinnit 1998-imi piffissami killilikkami sulisumik.

 

1996-imi Inatsisartut ataatsimeereersut Naalakkersuisut piffissamik killilikkami sulisussamik suleqatigiissitaliorput oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissamik periarfissanik aamma nunatsinni oqaatsitigut politikki tamanut atuuttoq pillugit misissuisussamik.

 

Taamattaaq 1997-imi Inatsisartut ataatsimiinneranni Naalakkersuisut aalajangerput oqaatit pillugit allaffeqarfimmik suliaq Inatsisartut 1998-imi ukiakkut ataatsimiinnissaannut kinguartin­neqassasoq, suleqatigiinnillu nutaanik suliassaqarfivii nalunaarsimasunik pilersitsisoqassasoq Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Pisortaqarfiup ataani, tassani Naalak­kersuisup akisussaaffik tigummilerlugu.

 

Suleqatigiit pilersitaareersut Naalakkersuisut martsimi 1998-imi aalajangerput Inatsisartut Siulittaasoqarfiat qinnuiginiarlugu oqatsit pillugu allaffeqarfivimmik nassuiaatissaq kinguartin­neqassasoq 1998-imi Inatsisartut ukiakkut ataatsimiinnissaannuut.

 

Suleqatigiit ukununngaa sinniisunik inuttaligaapput: Ilinniarfissuaq, Ilisimatusarfik, Inerisaavik, Nutserisoqarfik, Oqaasiliortut aamma Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Pisortaqarfik, taanna 1998-imiik pilersaarusiortumik atorfeqartitsilluni.

 

Suleqatigiit suliassaqarfiini nalunaarsimavoq suleqatigiit makku suliassarissagaat:

-Nunatsinni oqaatsit pillugit allaffeqarfissamik pisariaqartitsineq nassuiaasiussallugu

-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap ilusissaa nalunaarsussallugu, tassunga ilagitillugit

-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap suliassaqarfissai

-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap inuttalersornissaanut pisariaqartitaasut

-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap illutassaqarnikkut pisortaqarnikkullu inissisimanissaa

-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap inatsisitigut tunuliaqutissaa suliarissallugu.

 

Maani erseqqissaatigisariaqarpoq suliassaqarfinni taamaallaat siunertarineqarmat nassuiaatigis­sallugu nunatsinni naleqqunnerpaamik oqaatsinik suliaqarnerup aaqqissuunnissaa pillugu nassuiaateqarnissaq. Nassuiaat manna oqaatsit pillugit politikkimik nassuiaataanngilaq, oqaatsit pillugit politikkimik nassuiaat kingusinnerusukkut Inatsisartunut saqqummiunneqarumaarpoq.

 

Suleqatigiit taakku nalilerpaat kalaallisut oqaatsivut maanna patajaaqisut, kisianni patajaatsumik inissisimaneq taanna navianaateqannginngitsoq.

 


Oqaatsit qanoq amerlatigisuni atorneqarnerat, oqaatsillu ilutsiminni atuuffii naliginnaq akulerus­sorneqartarput, tamannalu suleqatigiit erseqqissaaffigiumavaat. Tassaqami oqaatigineqarsinnaava oqaatsit angisuujunersut mikisuunersulluunniit. Nassuiaatissaq siullerpaaq tassa erseqqissassallu­gu oqaatsinik sunilluunniit suliaqarnermut tunngaviusoq tassa, oqaatsit tamarmik qanorluunniit sannaqaraluarunik qanorluunniillu amerlatigisunit atorneqaraluarunik oqaasiummata ilivitsut.

 

Isiginneriaaseq taama ittoq aallaavigalugu tunngaviatigut kalaallisut oqaatsivut mikisut, tuluit imaluunniit kineserit oqaasiisut angisuutulli angitigipput. Tassalu ilimagineqartumit siammasis­sumit tamanut atuuttumik oqaatsit pillugit apeqqutinik suliaqarnermi suliassat tunngaviuneru­suinnaalluunniit eqqarsaatigalugit , tassunga oqaatsinik atuilluarniarneq misissuinerlu ilagitillugit sulisussatigut anigaasatigullu pisariaqartitat annertunerujussuupput, pissuserlu una oqaatsit ataatsit amerlanngitsunik atuisoqartuusut akikillissutaanngilaq.

 

Suleqatigiit nalilerpaat nunatsinni oqaatit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissamik pisariaqar­titsineq annertusoq nukiginnaqisorlu.

 

Oqaatsit pillugit allaffeqarfissaq, taanna Inatsisartut Naalakkersuisullu oqaatsit pillugit ataatsi­miisitaannut allaffeqarfiussaaq, suliffeqarfiit atuisuusut Kattuffiillu attuumassutillit suleqatigal­git, taamalu Naalakkersuinikkut siunniussat piviusunngortinniassallugit malunniuteqartissallugil­lu.

 

Aamma allaffeqarfiup nunani allani oqaatsinik aalajangersaasartut allaffeqarfii assigalugit, kalaallisut oqalunnikkut allaganngortitallu tamaasa katersorlugillu tammatsaalissavai siunissami oqaatsinik misissuinissamut ilisimasassatut tassunga ilagitillugu ordbogiliorneq.

 

Nassuiaat sulisoqarneq pillugu Pisortaqarfimmut aamma Anigaasaqarnermut Pisortaqarfimmut tusarniaassutigineqareerpoq.

 

Nassuiaat taamaalilluni Inatsisartunut saqqummiunneqarpoq, neriuutigalugu inussiarnersumik suliarineqassasoq.

 

Anders Andreassen, Inatsisartut Siulittaasuat:

Maanna partiit Kattusseqatigiit oqaaseqartui oqaaseqassapput.

 

Ruth Heilmann, Siumup oqaaseqartua:


Siumup anguniartuarpaa oqaatsivut inuusaaserpullu salliutillugit inuiaqatigiiussutsitta Kalaallit Nunatsinni ilisarnaataasa pingaarnersarisaat erlernarnersaallu tassaasut, kalaallisut oqaatsitta pitsaasumik patajaatsumillu ineriartortinneqartuarnissaasa qulakkeersimaneqartuarnissaat. Taamaattumik Siumumik pissusissamisoortuutinneqarpoq oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissaq. Soorlu siullermik 1996-imi anguniakkap saqqummiunneqarnerani tamanna assut pingaartuutillugu oqaaseqartugut, taamalu suleqatigiisitaliamik suligasuartussamik pilersitsi­nerup katitigaanerani nitserisoqarfiup peqataatinneqarnissaattaaq pingaartillugu ilaatinneqarnis­saa kissaatigisimasarput piviusunngortinneqarluni iluarisimaakkatsinnik.

 

Maannakkut Naalakkersuisup saqqummiinermini pilersitsinissamilu nassuiaammi piumaffigine­qarnertik naapertorlugu sulingasuartitaasut allaffeqarfiup suleriaasissaanik inatsisiliortoqarnis­saanillu piumasaqaatitaat ersersinneqartoq Siumumiit tapersersornartuutipparput.

 

Atuisut, Kattuffiit attuumassuteqartullu suleqatigineqarnissaat Siumumit tamatigut pingaartikkat­sigu naatsorsuutigaarput taakkua suleqatiginerisigut allaffeqarfiup suliaralugillu naammassiniar­tarumaaraat  Naalakkersuinikkut siunniunneqartut malunniuteqartumik piviusunngortinneqartar­nissaat.

 

Suleqatigiisitaliap erseqqissaatai isumaliutersuutaalu Naalakkersuisunit saqqummiunneqartut, aammalu nassuiaammi atuarneqarsinnaasut soqutiginartuupput, soorlu aamma oqaatsitta inissisimanerannik nalilersuutaasoq imaattoq:

 

Inuiannut ikittunnguungaluartunik inulimmi oqaatsitta atuganerat oqaatigineqarmat nunarsuarmi oqaasiusut allatuulli pingaarutillit soorlu, oqaatsini inuianni amerlasoorujussuarnik inulittulli atugaasutulli allanut sanilliullugit pigaannginnerunatillu nallersuuttut. Taassumallu malitsigalugu annertusaalluni suliniuteqarnissami anigaasanik pisariaqartitsineq taamaalilluni minnerunngitsoq.

 

Pilersitassap anigaasanik amerlajaanik naleqarnissaa Nuummilu inissisimanissaanik siunniussaa­sut Siumumiit pissusissamisoortuutillugit naatsorsuusiorneqartut Siumumit akuersaarniarpavut. Allaffeqarfik suliassarpassuaqarpoq aamma ordbogiliornernik pisariaqartitaasut naammassine­qartarnissaat qiviaannaraanniluunniit tassuunakkut suliassat annertoreersuupput, aammalu nalunaarsuineq ilisimatusarnermik periarfissiisussaq, oqaatsittalu paasisassarsiorfigineqartarnis­saanut internet quppersakkat allalluunniit tusagassiuutit aqqutigalugit ilisimasanik siammarteri­suunissamik takorluukkat inassuteqaataasullu taamaalillutik piviusunngortinneqartussaalertus­saapput.

 

Taamaattumik Siumumit Suleqatigiit pisariaqartitsinermik naliliinerat nukigisaaruteqarnerallu paasilluarlugu saqqummiunneqartoq sakkortuumik taperserlugu nalunaarusiani inassuteqaataasut tunngavigalugit suliareqqinneqarnissaa inassutigaarput.

 

Otto Steenholdt, Atassutip oqaaseqartua:


Oqaatsitsinnut tunngatillugu aallarniutigalugu issuaarusuppunga arlaanni allassimasumik, imannak allassimavoq Aoqaq oqallorissoq panamit ajugaangajunneruvoq@ kalaallit oqaasii atorluaraanni aamma kalaallisut oqaatsivut atorluarutsigit tassa aamma taamaappoq.

 

Ajuusaarnarpoq Landsrċditoqqap 1979-imi ordbogersualiornissamik pilersaarutaa ulloq manna tikillugu piviusunngortinneqanngimmat, tamaattorli akissuteqaammi taama siunnersuuteqarsima­neq pissutigerpiarlugu inerititat allat oqaatsitta patajaallisarneqaatissaannik soorlu Oqaasiliortu­nik, Nunat aqqinik aalajangiisartunik Inuillu aqqinik aalajangiisartunik pilersitsisoqarsimammat.

 

Oqaatsilli pillugit allaffeqarfissamik suliniarneq Atassummiit assut ilalersorparput, allaffeqarfis­sallu siunertai ersarissut aamma taamatorpiaq taperserlugit.

 

Siunnersuummi taaneqarpoq aamma uagut nunatsinni najugaqartoqartoq oqaatsimikkut ikinnerussuteqartunik, taama taaneqartartunik. Atassummit paasilluarparput inuit pisinnaatitaaffii pillugit isumaqatigiissummik aamma uagut mianerinninnissarput tassungalu aamma tunngatillu­gu Atassummit qujarupparput oqaatsit pillugit allaffeqarfissap inuit tamakku aamma sullitassari­gai ersersarneqarmat.

 

Meeqqat atuarfiani ilinniusiornernik sanaartornissamut ukiunut tallimanut pilersaarusiorneqarmat aamma Atassumminngaanniit iluaraarput aningaasallu pilersaarummut tunngatillugit illuartinne­qartartut aamma iluarisimaarlugit.

 

Taama naatsumik oqaaseqarluta oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsiniarneq pillugu nassuiaat Atassummiit tusaatissatut qujarullugu tiguarput.

 

Mannasse Berthelsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Oqaatsit pillugit allaffeqarnissamik Naalakkersuisut nassuiaammik saqqummiinerat Inuit Ataqatigiinninngaanniit ilassilluarlutigu oqaatigissavarput.

 

Inuiaat kikkuugaluartulluunniit namminneq pigisaminnik pisuussutaat annerpaaq tassaavoq namminneq oqaatsitik qangarsuummalli namminneq ineriartortissimasatik.

Taamaammat Inuit Ataqatigiinniit kissaallaatigeqaarput kiisami inuiaat Kalaallit pisuussutitta erlinnarnerpaartaat, tassa nammineq oqaatsitta pisortatigoortumik akuerisaasutullusooq iliuuse­qarfiginiarneqalermata.

 

Maannakkut ukiunngulillartorlu oqaatsinik allaffeqarfissap pilersaarutaasarsimasoq kiisami maanga inimut anngunneqarpoq aalajagiiffigisassanngorluni. Pilersitsinissarlu Inuit Ataqatigiin­niit tamakkiisumik tapersersorlutigu oqaatigissavarput.

 


Allaffeqalernissap siunertaraa oqaatsitta sutigut tamatigut paarissallugit kiisalu ineriartortittuas­sallugit. Tassa oqaatsit qanga maannalu atorneqartut katersussallugit assigiinngitsunut sulianut atugassianngorlugit, oqaatsit allattorsimaffiannuinnaanngitsoq aammali ilisimatusarnermut, ilinniartitaanermut assigiinngitsunullu allarpassuarnut.

 

Minnerunngitsumillu suliat annertuut ilagaat nunarsuarmioqataanitsigut qanimut ineriartorner­mut malinnaanissatsinnut oqaatsit nutaarpassuit saqqummertuartut kalaallisut oqaatsitsinnut naleqqussartuassallugit, soorlu oqaatsitta teknikikkut atorsinnaanerulernissaat anguniarlugu.

 

Oqaatsinik allattoqarfik pilersinneqaruni suliassarpassuarnik ulikkaartoq qularutigineqarunanngi­laq. Inuit Ataqatigiinniilli pingaarnerpaanut ilaasutut isigaarput, naggueqatitta annertuumik suleqatigineqarnissaat, naggueqatigiiullutami oqaaseqarpugut ataatsimik pinngorfilimmik, tassa inuiaat Inuit oqaasii.

 

Inuit Ataqatigiinniit siunissaq ungasinnerusoq isigalugu tulluartuusoraarput, Kalaallit Nunaat naggueqatigiit Inuit akornanni oqaatsit pillugit suliniuteqarnermi siuttutut inissisimanissaa. Inuit Ataqatigiinnimi paasisavut najoqqutaralugit naggueqativut namminneq oqaatsiminnut allaffeqa­lersimanngitsut suli. Nalunngisatsitulli akilinermi naggueqatitta akornanni Inuit oqaasii nunatsin­nut naleqqiullugu annertoorujussuarmik navianartorsiortinneqarmata. Taamaattumik nunatsin­niinnaq oqaatsivut kisiisa pillugit suliniarnissarput tulluuttuussanngilaq, uaguuvugummi naggueqatigiit Inuit akornanni nammineq oqaatsitta tungaasigut inissisimalluarnerpaat nukissa­qarnerpaallu.

 

Maannakkullu nunatta ICC-mi siulittaasuutitaqarnera atorluarsinnaavarput, soorlu oqaatsit tungaasigut naggueqatigiit Inuit akornanni annerusumik suleqatigiilernissamut nunatta iliuuse­qarneratigut.

 

Oqaatsit isumasiorneqarlutik nutserneqarlutilluunniit allattorsimaffiinik kiisalu ilinniusiornerit kalaallisut annertusarneqarnissaanik Kristine Raahauge-p siunnersuutai Inuit Ataqatigiinniit taperseqqissavagut, aamma Inuit Ataqatigiit maani inimi siunnersuuteqartareersimagatta.

 

Meeqqat atuarfiini ilinniutitut atorneqarluartarputtaaq atuakkat saqqummersinneqartartut, maannakkullu amerlasuunngorlugit pisiarineqassaarsimapput, meeqqat atuarfiini atuartitsissuti­galugit atugassat assilineqaannartalersimammata.

 

Atuakkat saqqummersinneqartartut meerartatsinnut ilitsoqqussaliuutsinniarutsigit pisariaqarpoq atuagavinnik paarisaqartinneqarnissaat, tassa atuakkianik kalaallisut atuartarneq meeqqat atuarfianniit sungiussitinniartariaqarparput, kalaallisut oqaatsivut naqitanngorlugit suli nukittor­sassagutsigit.


Inuit Ataqatigiinni eqqartorsimavarputtaaq oqaatsinik allattoqarfissap sumiinnissaa. Nassuiaam­mi siunnersuutigineqarpoq Nuummiitsinneqassasoq. Inuit Ataqatigiinniit eqqaasitsissutiginngit­soorumanngilarput Inatsisartut 1993-imi tamakkiisumik tapersersorsimasaat, tassa Namminersor­nerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaat sinerissamut siammartinneqarnissaat. Taamaattumik Inuit Ataqatigiinniit nalilersorluaqquarput ilumut pisariaqavinnersoq oqaatsinik allattoqarfiup Nuummiinnissaa.

 

Naggataatigut Inuit Ataqatigiinniit Inatsisartunut ilaasortamit siunnerusuutigineqartut taperserpa­vut, nassuiaallu tusaatissatut tigulluarlugu oqaatsinik allattoqarfeqalernissaq akuersaarparput qilanaaralugu oqaatsinik allattoqarfissap aallartinneqarnissaa. Tamanimmi qularutigineqarunann­gilaq suliassanik utaqqiinnartunik ulikkaarmat.

 

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:

Siulittaasoq qinnuigilaarniarpara taallannguamik issuaanissannut akuereqqullunga, imaapporlu:

 Aoqaatsivut Naalakkap pinngortitai

   kalaallip oqaannik atortittagai 

   anaanap ataatallu paaraat......@

il.il. ilaatigut taama taalliortorsuarisimasatta ilaat Pavia Petersen oqaatsivut pillugit taalliaqarpoq, soorunami aamma allarpassuit taalliortarnermikkut atuakkiortarnermikkullu ilaatigut ukiorpaat atuunnerini oqaatsitta naqitanngorlugit tammatsaalineqarnerini suleqataasut suleqataasarsimasul­lu annertuumik qujassutissaqarfigaavut. Tassami tamatta nalunngilarput oqaatsit tassaammata inuiattut kinaassutsimut ilisarnaatit pingaarnerit ilaat, taamaattumik kalaallisut oqaatsitta aamma pisortaqarfinni pingaartinneqarlutik atorneqarnissaat inuiattut nakooqqutitta pinngitsoorani ilagivaat.

 

Taamaammat maannakkut Namminersornerulersimanermiit ukiut 20-inngulillartullu oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissaq pillugu oqallinneq saqqummiuteqqinneqarmat sooruna­mi Kattusseqatigiinniit suleqataanissatsinnut piareersimalluta nalunaaruteqarniarpugut. Tassami aamma oqartoqarsinnaangaluarpoq, taamatut suliniuteqarneq siusinnerusukkulli aallunneqarsi­masariaqaraluartoq, kisianni aamma ilisimavarput suliniutit allat suliassallu allat aamma suliarineqartariaqartarmata, suummi tamarmik ataatsikkut pineqarsinnaanatillu naammassineqar­sinnaanngitsut tamatta ilisimavarput.

 

Suliassarmi manna imaannanngilaq peqqissaarullugulu suliarisariaqarluni, taamaattumik tupinnanngitsumik suleqatigiisitap ilaatigut suliassatut siullertut tikkuagaa tassalu:

Aoqaatsit pillugit allaffissap inatsisiliuunnissaa@ aamma pisariaqartoq eqqaasitsissutiginiarparput. Suliammi iluamik toqqammaveqarluni ingerlanissaa patajaatsumik qulakkeerneqartariaqarnera pinngitsoorneqarsinnaanngimmat.


Kisiannili aamma puiorneqartariaqanngilaq ukiuni makkunani oqaluttuaratta landskassep ingerlatsinermut aningaasartuutai ikilisarneqartariaqartut. Taamaattumik pisariaqarpoq pingaar­nersiuilluni tulleriaarinissaq, tassami nalunngilarput sunaluunniit pilersissagaanni aningaasanik tamatigorluinnangajak naleqartarmat.  Aammami nassuerutigisariaqarpoq landakassep aningaa­saatai ikiligaluttuinnartut. Ikiligaluttuinnassanngippata ingerlatat ilaat matuminnga immaqa pingaaruteqannginnerusut unitsiinnarallartaqarsinnaanerat kinguartikkallartariaqarsinnaaneral­luunniit sanioqqukkuminaassammat. Tassami pilersikkusutarpassuavut tamaasa maannakkut akissaqartinnginnatsigit.

 

Taamaattumik suliap ingerlanerani tulleriiaarineq pingaarnersiuinerlu pinngitsoorneqarsinnaann­gillat, soorlu assersuutigalugu Danmarkimi Namminersornerullutik Oqartussaq allaffeqarfiini sipaarutaasinnaasunik allanilluunniit pinngitsoorneqarsinnaasunik sipaarutigineqarsinnaasunillu peqarnersoq misissuisoqartariaqartoq.

 

Tassami suleqatigiisitap ilaatigut aamma ordbogiliornerup ilaatigut qanoq akisutigisinnaanera aamma nunani allani pisartut tunngavigalugit assersuusiornermigut takutippaa.

 

Ilaatigulli suleqatigiisitap oqaatigaa, oqaatsit pillugit allaffeqarfissamik pisariaqartitsineq annertoqisoq nukiginnarsisorlu. Taamaattumik suliaq peqqissaarullugu aallartisarneqartariaqar­poq eqqissilluni ukiut arlallit suliassaammat. Soorlu assersuutigalugu taamatut suliaqarneq Savalimmiuni 1965-imili ingerlanneqalersimsoq ajunngitsumillu angusaqarfiusoq nalunaarusia­mi oqaatigineqarpoq.

 

Taamaattumik aamma pisariaqartinneqarpoq killeqarpallaartumik allaffeqarfiliunnginnissaq. Taamaammat aallartisarnermi aningaasartuutissat annertungaatsiarnissaat naatsorsuutigineqar­poq. Tassami ukiut siulliit marluk 3.5 mio.-it missaani aningaasartuutaajumaartussatut naatsor­suutigineqarmata.

 

Taamaattumik maannakkut Nunatsinni aningaasaqarnikkut pissutsit qiviassagaanni pingaarner­siuilluni tulleriiaarinissaq oqaatigineqareersutut pinngitsoorneqarsinnaanngilaq, tassami suliassaq manna pisariaqarlunilu pingaaruteqartoq oqaatigineqarmat.

 

Maannamut ataatsimut allataaseqarnerput ilaatigut oqaatsitsinnut patajaallisaataasoq nassuiaam­mi aamma oqaatigineqarpoq. Tamatumalli aamma soorunami ingerlatiinnarneqarnissaa pingaaru­teqarluinnarluni.

 


Kisianni aamma avanersuarmiut tunumiullu oqaasii eqqarsaatigalugit isumaqarpunga ataatsimut allattaaseqaraluarluta taakkua oqaasiisa tammatsaalineqarnissaat aamma ilanngullugu qulakkeer­neqartariaqartoq.

 

Oqaatsit eqqartorneqartillugit kalaallisut oqaatsivut soorunami pissusissamisoortutut salliuteqqa­jaasarpavut, kisianni oqaatsit allat nunatsinni aamma atorneqartut ataqqillugillu mianerisaria­qaratsigit eqqaamasariaqarparput.

 

Taamatut naatsumik oqaaseqarlunga nassuiaat akuersaarlugu tusaatissatut tiguara.

 

Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq

Oqaaseqartunut tamanut qujavunga. Tassa takusinnaavara taamatut allaffeqalernissamut siunniut tamanit tapersersorneqartoq. Allaffeqalernissamik  - sooruna taanna oqalliserineqarsinnaavoq, soorlu IA-p oqaluttuata taatsiaraa - sumiiffissaa. Uanili ataatsimiititaliap sulisuisa tassa siunnersuutigivaat Nuummiittariaqartoq, ilinniarfiit annertuut Ilisimatusarfiup aamma maaniinnera pissutigalugu. Uani atuakkat assigiinngitsut takussutissatut taasakka tigulaarsimavak­ka, tassa tassani ilaatigut oqaatsivut pillugit atuakkat assigiinngitsut saqqummersinneqartar­put, soorlu isumaginninnermut peqqinnissamullu ikiortinngorniartunut atuakkat soorunami taajuutit assigiinngitsut atorneqartartussat sungiusartinniarlugit immikkut saqqummiisoqarsimavoq. Ilaatigut atuagaqarpoq Thule-miut oqaluttarnerannut tunngasunik. Taakkulu aamma saniatigut aamma Tunumiut.

 

Isumaqarpunga taamatut ataatsimut isigalugu oqaatsitta tungaatigut tammatsaaliisimaneq annertooq maannakkumut ingerlanneqarsimasoq perroorutigilluarsinnaagipput, qujamasuu-tigalugu­lu.

 

Taavalu Landsrċditoqqap ordbog-iliassarsuarmik aalajangersimanera uggorineqarpoq maannakkumut piviusunngorsimanngimmat. Kisiannili ataatsimiititaliap taassuma oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissaq pillugu nassuiaataani quppernermi 9-mi takuneqarsinnaavoq ilaatigut taamatut suliaqarnerit - taatsiarneqarmat issuaaffigilaassavara - oqaatigineqarmat tassa Svenka Akadimiens Ordbog: ASvenskit ordbog-ersuat aningaasatigut annikigisassaanngitsumik ingerlalluartumillu suliaq, mappersagaq siullermi 1892-imi saqqummermalli suli naammassineqanngimmat@ imaluunniit assersuut alla, tassa Aukiut 106-it ingerlasimapput svenskit taamatut ittumik sanallutik, kisiaanili suli piareerani@. Aammalu ilaatigut uani taatsiarneqarpoq ADen danske ordbog maannamut 21,4 mill. kr.-nik akeqarmat maannamullu ukiut sisamat kinguaattoorsimalluni, 6,9 mill. kr.-nillu immikkut aningaasalertariaqarsimalluni@.

 


Soorunami oqaatsitta allaffeqalernissaat uani eqqarsaatigigatsigu soorunami illuatungaatigut aamma ilisimareertariaqarparput suliaq pisarioqaaq, kinguaariaallu ingerlattariaqartussaassavaat, aningaasalersorlugu taavalu inunnik pikkorissunik oqaatsitsinnik ilisimasaqarluartunik aamma sulisoqarnissaa isumannaassallugu.

 

Tassunga ilanngullugu aamma oqaatigilaassavara ordbog-iliornernut paasissutissatut, tassa ukioq manna >98-ip naalernerani >99-illu aallartinnerani ordbog-i nutaaq sananeqarsimasoq pilersinneqassaaq, imaluunniit saqqummersinneqassaaq. Tassalu taanna naatsorsuussaavoq Nunatsinni ilinniarnertuunngorniarlutik atuarfinni atugassatut. Ordbog-it assigiinngitsut tassa oqaatsitsinnik pisuunnguallaatit assigiinngitsut suliniutaasut takkutillattaarput, taannalu nuannaarutigaara aamma oqaluttuninngaanniit pingaartinneqarluni isumannaarniarneqarmat, oqaatsitta sapinngisamik piorsarniarneqarnissaat.

 

Tassa oqaluttut, oqaaseqartut assigiinngitsut tamarmik taperserpaat taamatut allaffeqarfimmik pilersitsinissaq. Tassunga ilanngullugu uparualaanngitsoorusunngilara malugeqqullugu aningaasartassai ilaatigut Kattusseqatigiinninngaanniit oqaaseqartup taasai, soorunami ukiumut tullermut ukiunilu tulliuttuni aningaasanut inatsisissamut ilanngullugit kissaatigisani ilaammata. Taanna maluginiallaqqussavara. Sooruna tulleriiaarineq ilumoorpoq pingaartorujussuuvoq, tassanilu aamma takutikkumaarparput inimi maani taamatut pilersitsinissamik qanoq pingaartitsisoqartiginersoq, aningaasat taakkua soorunami akuerineqanngippata taava una pilersissinnaanavianngilarput.

 

Siumup oqaaseqartuaninngaanngiit taatsiarneqartoq aamma uani isumaqarpunga tassaasoq qujassuteqarfigissallugit taakku piffissami aalajangersimasumi suleqatigiittussatut toqqarialugit pinngitsaalillugillusooq oqarfigineqarsimasut piffissaq una atussavarsi, ukiamullu ataatsimiinnermut pinngitsoorasi aamma saqqummiissallusi. Taanna naammassisimavaat, isumaqarpunga pissusissamisoortoq taamatut suliniuteqarsimanerat qujassuteqarfigissallugu.

 

Oqaaseqartunit assigiinngitsuninngaanniit tapersiilluni oqaaseqarnerit immaqa annertu-nerusumik itisilertariaqassanngilakka kisiaani qujassutigalugu tikkuartuimmata taamatut allaffeqarfimmik pilersitsinissamik kissaateqarnerput inuianni kultureqarnikkut qanoq pingaaruteqartigisoq ilaatigut eqqartorneqarmat.

 


Meeqqat atuarfianni ilinniusiornermik sanaartornerit soorunami ukiuni kingullerni annertuumik aningaasaliiffigisarsimavavut, kisiannili oqaluttut ilaanninngaanniit  - IA-p oqaluttuaninngaanniit - taatsiarneqartoq soorunami isertorsinnaanngilarput atuakkiat ilaat immaqa naqiteqqinnissaannut periarfissaqarsinnaasuugaluit ilaatigut imatut atorneqartarmata fotokopeertaqattaarlugit atuartitsinermi atoqqinneqartarlutik. Kisianni soorunami taamatut pissuseqarnerit aamma ilaatigut - kingullermilli upernaaq ataatsimiikkatta nalunaarutigereerpara - ullumikkut ajornartorsiutitta annersaasa ilagigaat tassaasoq kallallisut atuakkiat 1000-inngorlugit naqinneqaraangata ikitsuaraannaararsuit pisiarineqartarmata akisuallaarneri pissutigalugit. Aamma oqaluttunit assigiinngitsuninngaanniit una oqaatigineqarpoq: Aallatut ajornaqaaq meeraartagut pinngitsoorata atuarfimmi aamma ilinniartittariaqarpugut, uagut nammineerluta oqaatsitta atuarnikkut atorneqarnissaat sungiutsinniarsaralutigu@. Soorlu Atuakkiorfiup ilaatigut maanna ajornartorsiutigaa kiileria ulikkaarpoq atuakkanik pisiarineqarsimanngitsunik. Ilaatigut sinerissamut nassiussuunneqartarput, uninngaloortarput ukiut arlallit pisiarineqaratik. Pissutsit tamakkua nalunngilavut, taamaattumik aamma pisariaqarpoq avataaninngaanniit pilerisaarinissaq, oqaatsitta pisariaqartinnerat timitalis-sagutsigu, aamma atuarnerunissaq ilaatigut kajumissaarutigisariaqarparput.

 

IA-p oqaluttuata oqaatigisaa ilumoorpoq aamma ICC-p ataatsimeersuarnerani ilaatigut tikitsiarneqartoq, aammalu suliassatut pingaartutut salliutillugu suleqatigiiffissatut isummiunneqartut ilagivaat, allaat uagut oqaatsitta nunani inuttut uagut oqaaseqaatitsitsitut oqaaseqartuni allattaasitut atorneqarsinnaanera soorunami taanna pingaartorujussuuvoq isumaqarpungalu aamma pingaartoq uani tikkuassallugu allaffaqalernitsigut soorunami akitsinniittut naggueqatitta oqaatsitsinnik atuilluarsinnaanerat aqqutissiussallugu isumaqarpunga aamma allaffeqarfiup taassuma ingerlanniartariaqaraa - ingerlattariaqaraa - taama oqarutta ajunnginneruvoq. Iluatinnartoqarpoq assigiinngitsunik tassani, aamma nalunngilara Alaskami Canadallu avannaani Nord Vest Territoriami angalasarninni soqutiginnipput kalaallit oqaasiisa aamma ilinniarnissaannut. Piumassuseq tassaniittoq iluaqutiginiassagutsigu aamma qanoq iliuuseqartariaqarpugut, una aamma allaffeqarfissaq aqqutigalugu.

 

Uani IA-p oqaluttuata kissaatigigaluaraa Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaasa sinerissamut siammarterneqarnissaat, tassunga tunngatillugu eqqarsaatigineqaqqullugu sinerissamut arlaani inissinneqarsinnaanersoq, kisiaani una suliaq ataatsimut isigalugu nalilersorluareerlugu assut akerlileruminaappoq, ilaatigut pisariaqartutut tikkuarneqarmat oqaatsigut ineriartortissagutsigit aamma immikkut ilisimatusarnermik ingerlatsivittut toqqammavissatut isumannaarniartariaqarigut. Isumaqarpungalu ilinniarfiit anertunerusut Nuummi inissisimatillugit uani inassuteqarnera assut saneqqukkuminaatsuusoq oqaatsigut iluamik inerikkiartortinneqassappata aamma ilisimatuunik immikkut ilisimasaqarluartunik katersuisoqarnissaa sulisoqarnissaalu qularnaassagutsigu, taanna isumaqarpunga tapersersortariaqartoq, Nuummiinnissaa. Soorunami aalajangiinermi Inatsisartut allatut isummersinnaapput, kisianni Naalakkersuisuninngaanniit uagut inassutigaarput taanna tapersorneqaqqullugu.

 


Kattusseqatigiinninngaanniit oqaaseqartup tassa oqaatigisaa ilumoorpoq, apeqqutaavoq uani aningaasat qanoq ilillugit atorneqarnissaasa tulleriiarnissaat qularnanngitsumik aalajangiisussaavoq annertuumik 3,5 mill missaani atorneqartussatut qinnutigaavut. Kisiannili aamma ilumoorpoq piffissaq sivisooq atorneqartariaqassaaq oqaatsitta ineriartortinneranut ilisimatusaatitullu atornerannut sulinermi. Taamaattumik utaqqikatajuinneq pingaar-torujussuartut uangattaaq nalilerpara. Tassanili apeqqutaajumaarpoq politikkerit nalilersuinerminni oqaatsitta qanoq pingaartinneqarnerat salliutitassatut innersuutigi-neqarsinnaassanersoq.

 

Taamatut oqaaseqarlunga qujassutigaara siunnersuuteqartumut uanilu sulisitap siunnersuutigisaani tamakkiisumik tapersiineq paasigakku. Qujanaq.

 

Kristine Raahauge, siunnersuuteqartoq, Siumut.

Naalakkersuisut akissuteqaataanut qujavunga, tassami akissuteqaammi tassani sumut killerneq oqaluttuarineqarmat. Ordbog-iliornissallu aamma erinnitsaateqisatta taassuma naammassineqarnissaa - tassami ukiut 30-it missaat utaqqisimavarput - taavalu massakkut oqaatsit pillugit allaffeqalernermut suliassaq taanna ingerlateqqinneqartutut nipeqartoq taperserneqarlunilu allaffeqalernissaq partiit oqaaseqartuinit. Tassa neriulluarnartorujussuuvoq oqaatsit pillugit allaffik pilersinneqarnermigut suliassat annertuut massakkut aamma eqqartukkavut suliassarigai, taamaattumik kissaatigineqarpoq sulisussanik pikkorissunik aammalu suliassaminnut tunniulluarsimasunik sulisoqarnissaat. Tassami arlaannattaluunniit kissaatiginngilaa suli ukiut 30-t aamma atorlugit ordbog-ersualiornissaq utaqqeqqissagipput.

 

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit.

Suulluunniit inimi maani akuersissutigigaangatsigit tassa puigortakkatta ilagigunarpaat ilumut aamma ingerlanneqartussat akeqartussaammata. Taamaattumik tupinnanngitsumik 1993-iminngaanniit 1997-imut Namminersornerullutik Oqartussat aalajangiisarnerat, minnerunngitsumik Inatsisartut aalajangiisarnerisa kingunerisaannik ingerlatsinermut aningasartuutit ukiuni taakkunani, tassa >93-iminngaannit >97-imut, 325 mill-iunik qaffariarsimapput. Tamannalu piffissami pingaartumik kingullermi inatsisartuninngaanniit ilaatigut sakkortuumik tikkuartortarparput. Sooq uku ingerlatsinermut aningaasartuutit amerligaluttuinnartut. Tassa ilaatigut soorunami pissuteqarpoq Inatsisartuni maani akuersissutigisartakkavut assigiinngitsut, aningaasatigut qanoq naleqarneri immaqa ilaatigut eqqarsaatigivallaartannginnatsigit. Taamaatuminguna oqartunga aningaasartuutissat aamma ingerlatassat allatut ajornartumik pingaarnersiortariaqarput. Suunukua pingaarnerutillugit ingerlanniartariaqarivut. Matumani oqaluuserisarput iluatinnaateqarpoq, soorunami inuiattut ingerlariaqqinnissatsinni pingaaruteqarlunilu aamma oqaatsitsinnut allaffeqalernissaq. Kisiaani pingaartumik aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamut eqqaasitsissutigerusuppara 1999-imi missingersuutini ukiuni tulliuttuni Landskassip sinneqartuunnginnissaa naatsorsuutigineqarmat. Tassa 0-usussaavoq Landskassip naatsorsuutai 1999-iminngaannit ukiut tulliuttut marluk-pingasut ilanngullugit.


Taamaattumik tulleriiaarinissaq suut ilumut utaqqisinneqarallarsinnaaneri aamma tassani eqqarsaatigisariaqarpavut.

 

Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq, Konrad Steenholdt, Atassut:

Oqaluttumut kingullermununa oqaatigilaarusullugu soorunami nuannerpoq aamma Naalakkersuisuninngaanniit isigalugu soorlu oqaatsinik pikkorissarfik Sisimiuniittoq pilersissimavarput. Soorunami aamma inuit arlallit tassani atorfeqartippavut aammalu ullumikkut ingerlalluarpoq. Tassa imaappoq Inatsisartut aningaasanik atorneqartussanik nalilersuilluariarlutik isumaqatigiilluinnarlutik taanna pilersissimavaat. Ullumikkullu nuannaarutissanik assigiinngitsunik pilersitsiortornermut aamma taanna aallaaviulersimalluni. Taanna isumaqarpunga inuiaat Kalaallit nuannaarutigalugu perroorutigisinnaagaat. Taamatut aalajangertarnivut takussutissaqalereertarmata ukiut ikitsunnguit ingerlanerinnaanni, inerititaqarlutik takutitsineri pillugit.

 

Oqaluuserisaq naammassivoq.