Oqaluuserisassani immikkoortoq 37 |
|
||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Inatsisartut Siulittaasuat Anders
Andreassen.
Kristine Raahauge, Siumut:
Siunnersuutiginiagara tassa kalaallit
oqaasiisa atorneqartarneranni oqariartuutip iluaniippoq, naggataa-tungaatigut
taasimasara. Tassani oqariartuutigivara neriuutigalugu Inatsisartut
tapersissagaat.
Oqaasilerinernut aammalu kalaallisut
ilinniartitsinermut atortussanik tamatsinnik atorneqarsinnaasunik aammalu
inunnik allaneersunik Kalaallit Nunatsinni sulerusuttunik saqqummersitsisarnissamut
anigaasartuutissanik nukigiussinissaq akuersaassagaat.
Tassani neriuutigigakku siunnersuut
ikiorsiissutaasinnaasoq kalaallisut oqaatsitta atugaanerisa
annertusarneqarnissaanut nukittorsarneqarnissaannullu suliniuteqartuarnermut,
oqaatsivummi kinaassutsimut ilisarnaatigaavut, tassami amerlanerusut kalaallit
oqaasiinik oqalunneq ilikkarpassuk, kalaallisut oqaatsitta atugaanerat
annertusissammat.
Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut
Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq
Inatsisartunut Ilaasortap Kristine
Raahauge-ip siunnersuutaa oqaluuserisassani matumani
suliassanngortinneqarsimavoq. Tassani siunnersuutaavoq kalaallit oqaasiisa
Pisortat aamma namminersortut suliffeqarfiutaanni saaffiginninnermi oqaatsitut
atorneqarnissaat.
Siunnersuutip immikkoortuata aappaani
siunnersuuteqartoq nalunaarpoq neriulluni Inatsisatut kalaallisut
ordbogiliornernut ilinniusiornernullu anigaasaliissutit annertusarnissaat
tapersersussagaat.
Ordboginik sanaartornermut tunngatillugu
oqaatigineqassaaq Landsrċditoqqap 1979-imi ordbogersualiornissaq
aallarnermassuk. Suliniut assigiinngitsunik pissuteqarluni maannamut
naammassineqanngilaq, taamaattorli suliniut tamanna malitsigisaminik kiguneqarpoq.
Aaqqissuussamik oqaatsitta patajaallisaatigisaanik tunngaviliisunik soorlu;
Oqaasiliortut, Nunat Aqqinik Aalajagiisartut aamma Inuit Aqqinik Akuersisartut
assigisaallu pilersinneqarsimammata.
Oqaatsit pillugit allaffeqarfissamik
siunnersuut suliniutaavoq siunertaqartoq oqaatsit kalaallisut oqalunnikkut
allaganngortitsinikkullu ataatsimut nalunaarsorneqarfissaattut assigiimmillu
atortitaajartulernissaannut suliffiusussatut.
Nalunaarsuinerup tunngavilersinnaavaa
assigiinngitsumik tunngaveqartumik taaguusersuutinik ordboginillu
saqqummiussisarnissaq. Suliami tassani ilaatinneqassapput teknikikkut iluaqusersuutit
ilanngullugit atornissaat. Assigiimmik atuisitsinermut
assersuutigineqarsinnaapput allannermi taaguusersuisitsinermilu assigiimmik
atuisitsinissaq, pingaartumik Pisortatigoortuni oqalunnikkut sumiorpalunnikkut
immikkuullarissutsit atorsinnaanerat ataqqillugu.
Siunnersuummi ilaavoq, oqaatsit pillugit
allaffeqarfissap suliassaasa ilagissagaat allakkianik nutsikkanik
akuerisaasunik nunatsinnut nunarsuarmullu avatagiisigisatsinnut
attuumassuteqartunik suliaqartarnissaq.
Inuit pisinnaatitaaffii pillugit
isumaqatigiissutinik atsiueqataasutut aamma mianeraavut oqaatsit nunatsinni
ikinnerussuteqartutuut inissisimasut. Allamiutut oqaaseqarneq taamaammat aamma
oqaatsit pillugit allaffeqarfissap suliassaqarfiinut ilassutigineqartunut
ilanngunneqarpoq.
Ilisimatitsissutitut oqaatigineqassapput
sumi tamaani kalaallisuumiit danskisuumut oqaatsinut taaguusersuutinik
aalajangersimasunik siunertaqartunik saqqummersitsisoqartarmat. Tamakkuungajupput
immikkut suliaqaqatigiit soqutigisaqaqatigiillu kitaamiutut, inugguartut kangiamiutullu
tassa tunumiutut sumiorpalussutsinik nalunaarsuutit aamma taaguusersuutit
sulianut aalajangersimasunut tunngasut saqqummersinneqartarput soorlu
makkununnga tunngasut: peqqissaanermi ikiortit, kigutigissaasut,
anigaaserivinnut tunngasut aamma atuakkiorfiup atuakkat arlallit
saqqummersittarpai immikkut taaguusersuutinik nalunaarsuinertallit. Tamakkua
atuagaarniarfinni kulturikkullu immikkoortortaqarfinni pissarsiassaasarput.
Ilinniusiornernut anigaasaliissutit
eqqarsaatigalugit oqaatigineqassaaq, 1995-imi meeqqat atuarfianni
ilinniusiornissamut sanaartornissamut ukiunut tallimanut
pilersaarusiorneqarmat. Taanna ukiormanna naammassineqareerpoq, taamaammat
tamatumuunakkut aallartisaasariaqarpoq. Siunertamut tamatumunnga ukiut tamaasa
5 mio. kr. missigi immikkoortinneqartarput anigaasatigullu atugassiissutit
Naalakkersuisuniit eqqumaffigineqartuarput.
Taavalu Naalakkersuisut sinnerlugit
massakkut saqqummiutissavara oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik
pilersitsinissamik Naalakkersuisunit nassuiaat. Nassuiaat suliarineqarpoq
Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Pisortaqarfimmi
Suleqatigiinnit 1998-imi piffissami killilikkami sulisumik.
1996-imi Inatsisartut ataatsimeereersut
Naalakkersuisut piffissamik killilikkami sulisussamik suleqatigiissitaliorput
oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissamik periarfissanik aamma
nunatsinni oqaatsitigut politikki tamanut atuuttoq pillugit misissuisussamik.
Taamattaaq 1997-imi Inatsisartut
ataatsimiinneranni Naalakkersuisut aalajangerput oqaatit pillugit
allaffeqarfimmik suliaq Inatsisartut 1998-imi ukiakkut ataatsimiinnissaannut
kinguartinneqassasoq, suleqatigiinnillu nutaanik suliassaqarfivii
nalunaarsimasunik pilersitsisoqassasoq Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut
Ilageeqarnermullu Pisortaqarfiup ataani, tassani Naalakkersuisup akisussaaffik
tigummilerlugu.
Suleqatigiit pilersitaareersut Naalakkersuisut
martsimi 1998-imi aalajangerput Inatsisartut Siulittaasoqarfiat
qinnuiginiarlugu oqatsit pillugu allaffeqarfivimmik nassuiaatissaq kinguartinneqassasoq
1998-imi Inatsisartut ukiakkut ataatsimiinnissaannuut.
Suleqatigiit ukununngaa sinniisunik inuttaligaapput:
Ilinniarfissuaq, Ilisimatusarfik, Inerisaavik, Nutserisoqarfik, Oqaasiliortut
aamma Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Pisortaqarfik,
taanna 1998-imiik pilersaarusiortumik atorfeqartitsilluni.
Suleqatigiit suliassaqarfiini
nalunaarsimavoq suleqatigiit makku suliassarissagaat:
-Nunatsinni oqaatsit pillugit
allaffeqarfissamik pisariaqartitsineq nassuiaasiussallugu
-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap
ilusissaa nalunaarsussallugu, tassunga ilagitillugit
-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap
suliassaqarfissai
-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap
inuttalersornissaanut pisariaqartitaasut
-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap
illutassaqarnikkut pisortaqarnikkullu inissisimanissaa
-Oqaatsit pillugit allaffeqarfissap
inatsisitigut tunuliaqutissaa suliarissallugu.
Maani erseqqissaatigisariaqarpoq
suliassaqarfinni taamaallaat siunertarineqarmat nassuiaatigissallugu
nunatsinni naleqqunnerpaamik oqaatsinik suliaqarnerup aaqqissuunnissaa pillugu
nassuiaateqarnissaq. Nassuiaat manna oqaatsit pillugit politikkimik
nassuiaataanngilaq, oqaatsit pillugit politikkimik nassuiaat kingusinnerusukkut
Inatsisartunut saqqummiunneqarumaarpoq.
Suleqatigiit taakku nalilerpaat
kalaallisut oqaatsivut maanna patajaaqisut, kisianni patajaatsumik
inissisimaneq taanna navianaateqannginngitsoq.
Oqaatsit qanoq amerlatigisuni
atorneqarnerat, oqaatsillu ilutsiminni atuuffii naliginnaq akulerussorneqartarput,
tamannalu suleqatigiit erseqqissaaffigiumavaat. Tassaqami oqaatigineqarsinnaava
oqaatsit angisuujunersut mikisuunersulluunniit. Nassuiaatissaq siullerpaaq
tassa erseqqissassallugu oqaatsinik sunilluunniit suliaqarnermut tunngaviusoq
tassa, oqaatsit tamarmik qanorluunniit sannaqaraluarunik qanorluunniillu
amerlatigisunit atorneqaraluarunik oqaasiummata ilivitsut.
Isiginneriaaseq taama ittoq aallaavigalugu
tunngaviatigut kalaallisut oqaatsivut mikisut, tuluit imaluunniit kineserit
oqaasiisut angisuutulli angitigipput. Tassalu ilimagineqartumit siammasissumit
tamanut atuuttumik oqaatsit pillugit apeqqutinik suliaqarnermi suliassat
tunngaviunerusuinnaalluunniit eqqarsaatigalugit , tassunga oqaatsinik
atuilluarniarneq misissuinerlu ilagitillugit sulisussatigut anigaasatigullu
pisariaqartitat annertunerujussuupput, pissuserlu una oqaatsit ataatsit
amerlanngitsunik atuisoqartuusut akikillissutaanngilaq.
Suleqatigiit nalilerpaat nunatsinni
oqaatit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissamik pisariaqartitsineq
annertusoq nukiginnaqisorlu.
Oqaatsit pillugit allaffeqarfissaq, taanna
Inatsisartut Naalakkersuisullu oqaatsit pillugit ataatsimiisitaannut
allaffeqarfiussaaq, suliffeqarfiit atuisuusut Kattuffiillu attuumassutillit
suleqatigalgit, taamalu Naalakkersuinikkut siunniussat
piviusunngortinniassallugit malunniuteqartissallugillu.
Aamma allaffeqarfiup nunani allani
oqaatsinik aalajangersaasartut allaffeqarfii assigalugit, kalaallisut
oqalunnikkut allaganngortitallu tamaasa katersorlugillu tammatsaalissavai
siunissami oqaatsinik misissuinissamut ilisimasassatut tassunga ilagitillugu
ordbogiliorneq.
Nassuiaat sulisoqarneq pillugu
Pisortaqarfimmut aamma Anigaasaqarnermut Pisortaqarfimmut
tusarniaassutigineqareerpoq.
Nassuiaat taamaalilluni Inatsisartunut
saqqummiunneqarpoq, neriuutigalugu inussiarnersumik suliarineqassasoq.
Anders Andreassen, Inatsisartut Siulittaasuat:
Maanna partiit Kattusseqatigiit
oqaaseqartui oqaaseqassapput.
Ruth Heilmann, Siumup oqaaseqartua:
Siumup anguniartuarpaa oqaatsivut inuusaaserpullu
salliutillugit inuiaqatigiiussutsitta Kalaallit Nunatsinni ilisarnaataasa
pingaarnersarisaat erlernarnersaallu tassaasut, kalaallisut oqaatsitta
pitsaasumik patajaatsumillu ineriartortinneqartuarnissaasa
qulakkeersimaneqartuarnissaat. Taamaattumik Siumumik
pissusissamisoortuutinneqarpoq oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik
pilersitsinissaq. Soorlu siullermik 1996-imi anguniakkap saqqummiunneqarnerani
tamanna assut pingaartuutillugu oqaaseqartugut, taamalu suleqatigiisitaliamik
suligasuartussamik pilersitsinerup katitigaanerani nitserisoqarfiup
peqataatinneqarnissaattaaq pingaartillugu ilaatinneqarnissaa
kissaatigisimasarput piviusunngortinneqarluni iluarisimaakkatsinnik.
Maannakkut Naalakkersuisup
saqqummiinermini pilersitsinissamilu nassuiaammi piumaffigineqarnertik
naapertorlugu sulingasuartitaasut allaffeqarfiup suleriaasissaanik
inatsisiliortoqarnissaanillu piumasaqaatitaat ersersinneqartoq Siumumiit
tapersersornartuutipparput.
Atuisut, Kattuffiit attuumassuteqartullu
suleqatigineqarnissaat Siumumit tamatigut pingaartikkatsigu
naatsorsuutigaarput taakkua suleqatiginerisigut allaffeqarfiup suliaralugillu
naammassiniartarumaaraat
Naalakkersuinikkut siunniunneqartut malunniuteqartumik
piviusunngortinneqartarnissaat.
Suleqatigiisitaliap erseqqissaatai
isumaliutersuutaalu Naalakkersuisunit saqqummiunneqartut, aammalu nassuiaammi
atuarneqarsinnaasut soqutiginartuupput, soorlu aamma oqaatsitta
inissisimanerannik nalilersuutaasoq imaattoq:
Inuiannut ikittunnguungaluartunik inulimmi
oqaatsitta atuganerat oqaatigineqarmat nunarsuarmi oqaasiusut allatuulli
pingaarutillit soorlu, oqaatsini inuianni amerlasoorujussuarnik inulittulli
atugaasutulli allanut sanilliullugit pigaannginnerunatillu nallersuuttut.
Taassumallu malitsigalugu annertusaalluni suliniuteqarnissami anigaasanik
pisariaqartitsineq taamaalilluni minnerunngitsoq.
Pilersitassap anigaasanik amerlajaanik
naleqarnissaa Nuummilu inissisimanissaanik siunniussaasut Siumumiit
pissusissamisoortuutillugit naatsorsuusiorneqartut Siumumit akuersaarniarpavut.
Allaffeqarfik suliassarpassuaqarpoq aamma ordbogiliornernik pisariaqartitaasut
naammassineqartarnissaat qiviaannaraanniluunniit tassuunakkut suliassat
annertoreersuupput, aammalu nalunaarsuineq ilisimatusarnermik
periarfissiisussaq, oqaatsittalu paasisassarsiorfigineqartarnissaanut internet
quppersakkat allalluunniit tusagassiuutit aqqutigalugit ilisimasanik
siammarterisuunissamik takorluukkat inassuteqaataasullu taamaalillutik
piviusunngortinneqartussaalertussaapput.
Taamaattumik Siumumit Suleqatigiit
pisariaqartitsinermik naliliinerat nukigisaaruteqarnerallu paasilluarlugu
saqqummiunneqartoq sakkortuumik taperserlugu nalunaarusiani inassuteqaataasut
tunngavigalugit suliareqqinneqarnissaa inassutigaarput.
Otto Steenholdt, Atassutip oqaaseqartua:
Oqaatsitsinnut tunngatillugu aallarniutigalugu issuaarusuppunga arlaanni allassimasumik, imannak allassimavoq Aoqaq oqallorissoq panamit ajugaangajunneruvoq@ kalaallit oqaasii atorluaraanni aamma kalaallisut oqaatsivut atorluarutsigit tassa aamma taamaappoq.
Ajuusaarnarpoq Landsrċditoqqap 1979-imi ordbogersualiornissamik pilersaarutaa ulloq manna tikillugu piviusunngortinneqanngimmat, tamaattorli akissuteqaammi taama siunnersuuteqarsimaneq pissutigerpiarlugu inerititat allat oqaatsitta patajaallisarneqaatissaannik soorlu Oqaasiliortunik, Nunat aqqinik aalajangiisartunik Inuillu aqqinik aalajangiisartunik pilersitsisoqarsimammat.
Oqaatsilli pillugit allaffeqarfissamik suliniarneq Atassummiit assut ilalersorparput, allaffeqarfissallu siunertai ersarissut aamma taamatorpiaq taperserlugit.
Siunnersuummi taaneqarpoq aamma uagut nunatsinni najugaqartoqartoq oqaatsimikkut ikinnerussuteqartunik, taama taaneqartartunik. Atassummit paasilluarparput inuit pisinnaatitaaffii pillugit isumaqatigiissummik aamma uagut mianerinninnissarput tassungalu aamma tunngatillugu Atassummit qujarupparput oqaatsit pillugit allaffeqarfissap inuit tamakku aamma sullitassarigai ersersarneqarmat.
Meeqqat atuarfiani ilinniusiornernik sanaartornissamut ukiunut tallimanut pilersaarusiorneqarmat aamma Atassumminngaanniit iluaraarput aningaasallu pilersaarummut tunngatillugit illuartinneqartartut aamma iluarisimaarlugit.
Taama naatsumik oqaaseqarluta oqaatsit pillugit allaffeqarfimmik pilersitsiniarneq pillugu nassuiaat Atassummiit tusaatissatut qujarullugu tiguarput.
Mannasse Berthelsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Oqaatsit pillugit allaffeqarnissamik Naalakkersuisut nassuiaammik saqqummiinerat Inuit Ataqatigiinninngaanniit ilassilluarlutigu oqaatigissavarput.
Inuiaat kikkuugaluartulluunniit namminneq pigisaminnik pisuussutaat annerpaaq tassaavoq namminneq oqaatsitik qangarsuummalli namminneq ineriartortissimasatik.
Taamaammat Inuit Ataqatigiinniit kissaallaatigeqaarput kiisami inuiaat Kalaallit pisuussutitta erlinnarnerpaartaat, tassa nammineq oqaatsitta pisortatigoortumik akuerisaasutullusooq iliuuseqarfiginiarneqalermata.
Maannakkut ukiunngulillartorlu oqaatsinik allaffeqarfissap pilersaarutaasarsimasoq kiisami maanga inimut anngunneqarpoq aalajagiiffigisassanngorluni. Pilersitsinissarlu Inuit Ataqatigiinniit tamakkiisumik tapersersorlutigu oqaatigissavarput.
Allaffeqalernissap siunertaraa oqaatsitta sutigut tamatigut paarissallugit kiisalu ineriartortittuassallugit. Tassa oqaatsit qanga maannalu atorneqartut katersussallugit assigiinngitsunut sulianut atugassianngorlugit, oqaatsit allattorsimaffiannuinnaanngitsoq aammali ilisimatusarnermut, ilinniartitaanermut assigiinngitsunullu allarpassuarnut.
Minnerunngitsumillu suliat annertuut ilagaat nunarsuarmioqataanitsigut qanimut ineriartornermut malinnaanissatsinnut oqaatsit nutaarpassuit saqqummertuartut kalaallisut oqaatsitsinnut naleqqussartuassallugit, soorlu oqaatsitta teknikikkut atorsinnaanerulernissaat anguniarlugu.
Oqaatsinik allattoqarfik pilersinneqaruni suliassarpassuarnik ulikkaartoq qularutigineqarunanngilaq. Inuit Ataqatigiinniilli pingaarnerpaanut ilaasutut isigaarput, naggueqatitta annertuumik suleqatigineqarnissaat, naggueqatigiiullutami oqaaseqarpugut ataatsimik pinngorfilimmik, tassa inuiaat Inuit oqaasii.
Inuit Ataqatigiinniit siunissaq ungasinnerusoq isigalugu tulluartuusoraarput, Kalaallit Nunaat naggueqatigiit Inuit akornanni oqaatsit pillugit suliniuteqarnermi siuttutut inissisimanissaa. Inuit Ataqatigiinnimi paasisavut najoqqutaralugit naggueqativut namminneq oqaatsiminnut allaffeqalersimanngitsut suli. Nalunngisatsitulli akilinermi naggueqatitta akornanni Inuit oqaasii nunatsinnut naleqqiullugu annertoorujussuarmik navianartorsiortinneqarmata. Taamaattumik nunatsinniinnaq oqaatsivut kisiisa pillugit suliniarnissarput tulluuttuussanngilaq, uaguuvugummi naggueqatigiit Inuit akornanni nammineq oqaatsitta tungaasigut inissisimalluarnerpaat nukissaqarnerpaallu.
Maannakkullu nunatta ICC-mi siulittaasuutitaqarnera atorluarsinnaavarput, soorlu oqaatsit tungaasigut naggueqatigiit Inuit akornanni annerusumik suleqatigiilernissamut nunatta iliuuseqarneratigut.
Oqaatsit isumasiorneqarlutik nutserneqarlutilluunniit allattorsimaffiinik kiisalu ilinniusiornerit kalaallisut annertusarneqarnissaanik Kristine Raahauge-p siunnersuutai Inuit Ataqatigiinniit taperseqqissavagut, aamma Inuit Ataqatigiit maani inimi siunnersuuteqartareersimagatta.
Meeqqat atuarfiini ilinniutitut atorneqarluartarputtaaq atuakkat saqqummersinneqartartut, maannakkullu amerlasuunngorlugit pisiarineqassaarsimapput, meeqqat atuarfiini atuartitsissutigalugit atugassat assilineqaannartalersimammata.
Atuakkat saqqummersinneqartartut meerartatsinnut ilitsoqqussaliuutsinniarutsigit pisariaqarpoq atuagavinnik paarisaqartinneqarnissaat, tassa atuakkianik kalaallisut atuartarneq meeqqat atuarfianniit sungiussitinniartariaqarparput, kalaallisut oqaatsivut naqitanngorlugit suli nukittorsassagutsigit.
Inuit Ataqatigiinni eqqartorsimavarputtaaq oqaatsinik allattoqarfissap sumiinnissaa. Nassuiaammi siunnersuutigineqarpoq Nuummiitsinneqassasoq. Inuit Ataqatigiinniit eqqaasitsissutiginngitsoorumanngilarput Inatsisartut 1993-imi tamakkiisumik tapersersorsimasaat, tassa Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaat sinerissamut siammartinneqarnissaat. Taamaattumik Inuit Ataqatigiinniit nalilersorluaqquarput ilumut pisariaqavinnersoq oqaatsinik allattoqarfiup Nuummiinnissaa.
Naggataatigut Inuit Ataqatigiinniit Inatsisartunut ilaasortamit siunnerusuutigineqartut taperserpavut, nassuiaallu tusaatissatut tigulluarlugu oqaatsinik allattoqarfeqalernissaq akuersaarparput qilanaaralugu oqaatsinik allattoqarfissap aallartinneqarnissaa. Tamanimmi qularutigineqarunanngilaq suliassanik utaqqiinnartunik ulikkaarmat.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Siulittaasoq qinnuigilaarniarpara taallannguamik issuaanissannut akuereqqullunga, imaapporlu:
Aoqaatsivut Naalakkap pinngortitai
kalaallip oqaannik atortittagai
anaanap ataatallu paaraat......@
il.il. ilaatigut taama
taalliortorsuarisimasatta ilaat Pavia Petersen oqaatsivut pillugit
taalliaqarpoq, soorunami aamma allarpassuit taalliortarnermikkut
atuakkiortarnermikkullu ilaatigut ukiorpaat atuunnerini oqaatsitta
naqitanngorlugit tammatsaalineqarnerini suleqataasut suleqataasarsimasullu
annertuumik qujassutissaqarfigaavut. Tassami tamatta nalunngilarput oqaatsit
tassaammata inuiattut kinaassutsimut ilisarnaatit pingaarnerit ilaat,
taamaattumik kalaallisut oqaatsitta aamma pisortaqarfinni pingaartinneqarlutik
atorneqarnissaat inuiattut nakooqqutitta pinngitsoorani ilagivaat.
Taamaammat maannakkut
Namminersornerulersimanermiit ukiut 20-inngulillartullu oqaatsit pillugit
allaffeqarfimmik pilersitsinissaq pillugu oqallinneq saqqummiuteqqinneqarmat
soorunami Kattusseqatigiinniit suleqataanissatsinnut piareersimalluta
nalunaaruteqarniarpugut. Tassami aamma oqartoqarsinnaangaluarpoq, taamatut
suliniuteqarneq siusinnerusukkulli aallunneqarsimasariaqaraluartoq, kisianni
aamma ilisimavarput suliniutit allat suliassallu allat aamma
suliarineqartariaqartarmata, suummi tamarmik ataatsikkut pineqarsinnaanatillu
naammassineqarsinnaanngitsut tamatta ilisimavarput.
Suliassarmi manna imaannanngilaq
peqqissaarullugulu suliarisariaqarluni, taamaattumik tupinnanngitsumik
suleqatigiisitap ilaatigut suliassatut siullertut tikkuagaa tassalu:
Aoqaatsit pillugit allaffissap inatsisiliuunnissaa@ aamma pisariaqartoq eqqaasitsissutiginiarparput.
Suliammi iluamik toqqammaveqarluni ingerlanissaa patajaatsumik
qulakkeerneqartariaqarnera pinngitsoorneqarsinnaanngimmat.
Kisiannili aamma puiorneqartariaqanngilaq
ukiuni makkunani oqaluttuaratta landskassep ingerlatsinermut aningaasartuutai
ikilisarneqartariaqartut. Taamaattumik pisariaqarpoq pingaarnersiuilluni
tulleriaarinissaq, tassami nalunngilarput sunaluunniit pilersissagaanni
aningaasanik tamatigorluinnangajak naleqartarmat. Aammami nassuerutigisariaqarpoq landakassep aningaasaatai
ikiligaluttuinnartut. Ikiligaluttuinnassanngippata ingerlatat ilaat matuminnga
immaqa pingaaruteqannginnerusut unitsiinnarallartaqarsinnaanerat
kinguartikkallartariaqarsinnaaneralluunniit sanioqqukkuminaassammat. Tassami pilersikkusutarpassuavut
tamaasa maannakkut akissaqartinnginnatsigit.
Taamaattumik suliap ingerlanerani
tulleriiaarineq pingaarnersiuinerlu pinngitsoorneqarsinnaanngillat, soorlu
assersuutigalugu Danmarkimi Namminersornerullutik Oqartussaq allaffeqarfiini
sipaarutaasinnaasunik allanilluunniit pinngitsoorneqarsinnaasunik
sipaarutigineqarsinnaasunillu peqarnersoq misissuisoqartariaqartoq.
Tassami suleqatigiisitap ilaatigut aamma
ordbogiliornerup ilaatigut qanoq akisutigisinnaanera aamma nunani allani pisartut
tunngavigalugit assersuusiornermigut takutippaa.
Ilaatigulli suleqatigiisitap oqaatigaa,
oqaatsit pillugit allaffeqarfissamik pisariaqartitsineq annertoqisoq
nukiginnarsisorlu. Taamaattumik suliaq peqqissaarullugu
aallartisarneqartariaqarpoq eqqissilluni ukiut arlallit suliassaammat. Soorlu
assersuutigalugu taamatut suliaqarneq Savalimmiuni 1965-imili
ingerlanneqalersimsoq ajunngitsumillu angusaqarfiusoq nalunaarusiami
oqaatigineqarpoq.
Taamaattumik aamma pisariaqartinneqarpoq
killeqarpallaartumik allaffeqarfiliunnginnissaq. Taamaammat aallartisarnermi
aningaasartuutissat annertungaatsiarnissaat naatsorsuutigineqarpoq. Tassami
ukiut siulliit marluk 3.5 mio.-it missaani aningaasartuutaajumaartussatut
naatsorsuutigineqarmata.
Taamaattumik maannakkut Nunatsinni
aningaasaqarnikkut pissutsit qiviassagaanni pingaarnersiuilluni
tulleriiaarinissaq oqaatigineqareersutut pinngitsoorneqarsinnaanngilaq, tassami
suliassaq manna pisariaqarlunilu pingaaruteqartoq oqaatigineqarmat.
Maannamut ataatsimut allataaseqarnerput
ilaatigut oqaatsitsinnut patajaallisaataasoq nassuiaammi aamma
oqaatigineqarpoq. Tamatumalli aamma soorunami ingerlatiinnarneqarnissaa
pingaaruteqarluinnarluni.
Kisianni aamma avanersuarmiut tunumiullu
oqaasii eqqarsaatigalugit isumaqarpunga ataatsimut allattaaseqaraluarluta
taakkua oqaasiisa tammatsaalineqarnissaat aamma ilanngullugu qulakkeerneqartariaqartoq.
Oqaatsit eqqartorneqartillugit kalaallisut
oqaatsivut soorunami pissusissamisoortutut salliuteqqajaasarpavut, kisianni
oqaatsit allat nunatsinni aamma atorneqartut ataqqillugillu mianerisariaqaratsigit
eqqaamasariaqarparput.
Taamatut naatsumik oqaaseqarlunga
nassuiaat akuersaarlugu tusaatissatut tiguara.
Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut
Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq
Oqaaseqartunut tamanut qujavunga. Tassa
takusinnaavara taamatut allaffeqalernissamut siunniut tamanit
tapersersorneqartoq. Allaffeqalernissamik
- sooruna taanna oqalliserineqarsinnaavoq, soorlu IA-p oqaluttuata taatsiaraa
- sumiiffissaa. Uanili ataatsimiititaliap sulisuisa tassa siunnersuutigivaat
Nuummiittariaqartoq, ilinniarfiit annertuut Ilisimatusarfiup aamma maaniinnera
pissutigalugu. Uani atuakkat assigiinngitsut takussutissatut taasakka
tigulaarsimavakka, tassa tassani ilaatigut oqaatsivut pillugit atuakkat
assigiinngitsut saqqummersinneqartarput, soorlu isumaginninnermut
peqqinnissamullu ikiortinngorniartunut atuakkat soorunami taajuutit
assigiinngitsut atorneqartartussat sungiusartinniarlugit immikkut saqqummiisoqarsimavoq.
Ilaatigut atuagaqarpoq Thule-miut oqaluttarnerannut tunngasunik. Taakkulu aamma
saniatigut aamma Tunumiut.
Isumaqarpunga taamatut ataatsimut
isigalugu oqaatsitta tungaatigut tammatsaaliisimaneq annertooq maannakkumut
ingerlanneqarsimasoq perroorutigilluarsinnaagipput, qujamasuu-tigalugulu.
Taavalu Landsrċditoqqap
ordbog-iliassarsuarmik aalajangersimanera uggorineqarpoq maannakkumut
piviusunngorsimanngimmat. Kisiannili ataatsimiititaliap taassuma oqaatsit
pillugit allaffeqarfimmik pilersitsinissaq pillugu nassuiaataani quppernermi
9-mi takuneqarsinnaavoq ilaatigut taamatut suliaqarnerit - taatsiarneqarmat
issuaaffigilaassavara - oqaatigineqarmat tassa Svenka Akadimiens Ordbog: ASvenskit ordbog-ersuat aningaasatigut
annikigisassaanngitsumik ingerlalluartumillu suliaq, mappersagaq siullermi
1892-imi saqqummermalli suli naammassineqanngimmat@ imaluunniit assersuut alla, tassa Aukiut 106-it ingerlasimapput svenskit
taamatut ittumik sanallutik, kisiaanili suli piareerani@. Aammalu ilaatigut uani taatsiarneqarpoq ADen danske ordbog maannamut 21,4 mill.
kr.-nik akeqarmat maannamullu ukiut sisamat kinguaattoorsimalluni, 6,9 mill.
kr.-nillu immikkut aningaasalertariaqarsimalluni@.
Soorunami oqaatsitta allaffeqalernissaat
uani eqqarsaatigigatsigu soorunami illuatungaatigut aamma
ilisimareertariaqarparput suliaq pisarioqaaq, kinguaariaallu
ingerlattariaqartussaassavaat, aningaasalersorlugu taavalu inunnik
pikkorissunik oqaatsitsinnik ilisimasaqarluartunik aamma sulisoqarnissaa isumannaassallugu.
Tassunga ilanngullugu aamma
oqaatigilaassavara ordbog-iliornernut paasissutissatut, tassa ukioq manna >98-ip naalernerani >99-illu aallartinnerani ordbog-i nutaaq sananeqarsimasoq
pilersinneqassaaq, imaluunniit saqqummersinneqassaaq. Tassalu taanna
naatsorsuussaavoq Nunatsinni ilinniarnertuunngorniarlutik atuarfinni
atugassatut. Ordbog-it assigiinngitsut tassa oqaatsitsinnik pisuunnguallaatit
assigiinngitsut suliniutaasut takkutillattaarput, taannalu nuannaarutigaara
aamma oqaluttuninngaanniit pingaartinneqarluni isumannaarniarneqarmat,
oqaatsitta sapinngisamik piorsarniarneqarnissaat.
Tassa oqaluttut, oqaaseqartut
assigiinngitsut tamarmik taperserpaat taamatut allaffeqarfimmik
pilersitsinissaq. Tassunga ilanngullugu uparualaanngitsoorusunngilara
malugeqqullugu aningaasartassai ilaatigut Kattusseqatigiinninngaanniit
oqaaseqartup taasai, soorunami ukiumut tullermut ukiunilu tulliuttuni
aningaasanut inatsisissamut ilanngullugit kissaatigisani ilaammata. Taanna
maluginiallaqqussavara. Sooruna tulleriiaarineq ilumoorpoq
pingaartorujussuuvoq, tassanilu aamma takutikkumaarparput inimi maani taamatut
pilersitsinissamik qanoq pingaartitsisoqartiginersoq, aningaasat taakkua soorunami
akuerineqanngippata taava una pilersissinnaanavianngilarput.
Siumup oqaaseqartuaninngaanngiit
taatsiarneqartoq aamma uani isumaqarpunga tassaasoq qujassuteqarfigissallugit
taakku piffissami aalajangersimasumi suleqatigiittussatut toqqarialugit pinngitsaalillugillusooq
oqarfigineqarsimasut piffissaq una atussavarsi, ukiamullu ataatsimiinnermut
pinngitsoorasi aamma saqqummiissallusi. Taanna naammassisimavaat, isumaqarpunga
pissusissamisoortoq taamatut suliniuteqarsimanerat qujassuteqarfigissallugu.
Oqaaseqartunit assigiinngitsuninngaanniit
tapersiilluni oqaaseqarnerit immaqa annertu-nerusumik
itisilertariaqassanngilakka kisiaani qujassutigalugu tikkuartuimmata taamatut
allaffeqarfimmik pilersitsinissamik kissaateqarnerput inuianni kultureqarnikkut
qanoq pingaaruteqartigisoq ilaatigut eqqartorneqarmat.
Meeqqat atuarfianni ilinniusiornermik
sanaartornerit soorunami ukiuni kingullerni annertuumik
aningaasaliiffigisarsimavavut, kisiannili oqaluttut ilaanninngaanniit - IA-p oqaluttuaninngaanniit -
taatsiarneqartoq soorunami isertorsinnaanngilarput atuakkiat ilaat immaqa
naqiteqqinnissaannut periarfissaqarsinnaasuugaluit ilaatigut imatut
atorneqartarmata fotokopeertaqattaarlugit atuartitsinermi atoqqinneqartarlutik.
Kisianni soorunami taamatut pissuseqarnerit aamma ilaatigut - kingullermilli
upernaaq ataatsimiikkatta nalunaarutigereerpara - ullumikkut ajornartorsiutitta
annersaasa ilagigaat tassaasoq kallallisut atuakkiat 1000-inngorlugit
naqinneqaraangata ikitsuaraannaararsuit pisiarineqartarmata akisuallaarneri
pissutigalugit. Aamma oqaluttunit assigiinngitsuninngaanniit una
oqaatigineqarpoq: Aallatut
ajornaqaaq meeraartagut pinngitsoorata atuarfimmi aamma
ilinniartittariaqarpugut, uagut nammineerluta oqaatsitta atuarnikkut atorneqarnissaat
sungiutsinniarsaralutigu@.
Soorlu Atuakkiorfiup ilaatigut maanna ajornartorsiutigaa kiileria ulikkaarpoq
atuakkanik pisiarineqarsimanngitsunik. Ilaatigut sinerissamut
nassiussuunneqartarput, uninngaloortarput ukiut arlallit pisiarineqaratik.
Pissutsit tamakkua nalunngilavut, taamaattumik aamma pisariaqarpoq
avataaninngaanniit pilerisaarinissaq, oqaatsitta pisariaqartinnerat
timitalis-sagutsigu, aamma atuarnerunissaq ilaatigut
kajumissaarutigisariaqarparput.
IA-p oqaluttuata oqaatigisaa ilumoorpoq aamma
ICC-p ataatsimeersuarnerani ilaatigut tikitsiarneqartoq, aammalu suliassatut
pingaartutut salliutillugu suleqatigiiffissatut isummiunneqartut ilagivaat,
allaat uagut oqaatsitta nunani inuttut uagut oqaaseqaatitsitsitut oqaaseqartuni
allattaasitut atorneqarsinnaanera soorunami taanna pingaartorujussuuvoq
isumaqarpungalu aamma pingaartoq uani tikkuassallugu allaffaqalernitsigut
soorunami akitsinniittut naggueqatitta oqaatsitsinnik atuilluarsinnaanerat
aqqutissiussallugu isumaqarpunga aamma allaffeqarfiup taassuma
ingerlanniartariaqaraa - ingerlattariaqaraa - taama oqarutta ajunnginneruvoq.
Iluatinnartoqarpoq assigiinngitsunik tassani, aamma nalunngilara Alaskami
Canadallu avannaani Nord Vest Territoriami angalasarninni soqutiginnipput
kalaallit oqaasiisa aamma ilinniarnissaannut. Piumassuseq tassaniittoq
iluaqutiginiassagutsigu aamma qanoq iliuuseqartariaqarpugut, una aamma
allaffeqarfissaq aqqutigalugu.
Uani IA-p oqaluttuata kissaatigigaluaraa
Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaasa sinerissamut
siammarterneqarnissaat, tassunga tunngatillugu eqqarsaatigineqaqqullugu
sinerissamut arlaani inissinneqarsinnaanersoq, kisiaani una suliaq ataatsimut
isigalugu nalilersorluareerlugu assut akerlileruminaappoq, ilaatigut
pisariaqartutut tikkuarneqarmat oqaatsigut ineriartortissagutsigit aamma
immikkut ilisimatusarnermik ingerlatsivittut toqqammavissatut
isumannaarniartariaqarigut. Isumaqarpungalu ilinniarfiit anertunerusut Nuummi
inissisimatillugit uani inassuteqarnera assut saneqqukkuminaatsuusoq oqaatsigut
iluamik inerikkiartortinneqassappata aamma ilisimatuunik immikkut
ilisimasaqarluartunik katersuisoqarnissaa sulisoqarnissaalu qularnaassagutsigu,
taanna isumaqarpunga tapersersortariaqartoq, Nuummiinnissaa. Soorunami
aalajangiinermi Inatsisartut allatut isummersinnaapput, kisianni
Naalakkersuisuninngaanniit uagut inassutigaarput taanna tapersorneqaqqullugu.
Kattusseqatigiinninngaanniit oqaaseqartup
tassa oqaatigisaa ilumoorpoq, apeqqutaavoq uani aningaasat qanoq ilillugit
atorneqarnissaasa tulleriiarnissaat qularnanngitsumik aalajangiisussaavoq
annertuumik 3,5 mill missaani atorneqartussatut qinnutigaavut. Kisiannili aamma
ilumoorpoq piffissaq sivisooq atorneqartariaqassaaq oqaatsitta
ineriartortinneranut ilisimatusaatitullu atornerannut sulinermi. Taamaattumik
utaqqikatajuinneq pingaar-torujussuartut uangattaaq nalilerpara. Tassanili
apeqqutaajumaarpoq politikkerit nalilersuinerminni oqaatsitta qanoq
pingaartinneqarnerat salliutitassatut innersuutigi-neqarsinnaassanersoq.
Taamatut oqaaseqarlunga qujassutigaara
siunnersuuteqartumut uanilu sulisitap siunnersuutigisaani tamakkiisumik
tapersiineq paasigakku. Qujanaq.
Kristine Raahauge, siunnersuuteqartoq, Siumut.
Naalakkersuisut akissuteqaataanut
qujavunga, tassami akissuteqaammi tassani sumut killerneq oqaluttuarineqarmat.
Ordbog-iliornissallu aamma erinnitsaateqisatta taassuma naammassineqarnissaa -
tassami ukiut 30-it missaat utaqqisimavarput - taavalu massakkut oqaatsit
pillugit allaffeqalernermut suliassaq taanna ingerlateqqinneqartutut nipeqartoq
taperserneqarlunilu allaffeqalernissaq partiit oqaaseqartuinit. Tassa
neriulluarnartorujussuuvoq oqaatsit pillugit allaffik pilersinneqarnermigut
suliassat annertuut massakkut aamma eqqartukkavut suliassarigai, taamaattumik
kissaatigineqarpoq sulisussanik pikkorissunik aammalu suliassaminnut
tunniulluarsimasunik sulisoqarnissaat. Tassami arlaannattaluunniit
kissaatiginngilaa suli ukiut 30-t aamma atorlugit ordbog-ersualiornissaq
utaqqeqqissagipput.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit.
Suulluunniit inimi maani
akuersissutigigaangatsigit tassa puigortakkatta ilagigunarpaat ilumut aamma
ingerlanneqartussat akeqartussaammata. Taamaattumik tupinnanngitsumik
1993-iminngaanniit 1997-imut Namminersornerullutik Oqartussat
aalajangiisarnerat, minnerunngitsumik Inatsisartut aalajangiisarnerisa
kingunerisaannik ingerlatsinermut aningasartuutit ukiuni taakkunani, tassa >93-iminngaannit >97-imut, 325 mill-iunik qaffariarsimapput.
Tamannalu piffissami pingaartumik kingullermi inatsisartuninngaanniit ilaatigut
sakkortuumik tikkuartortarparput. Sooq uku ingerlatsinermut aningaasartuutit
amerligaluttuinnartut. Tassa ilaatigut soorunami pissuteqarpoq Inatsisartuni
maani akuersissutigisartakkavut assigiinngitsut, aningaasatigut qanoq
naleqarneri immaqa ilaatigut eqqarsaatigivallaartannginnatsigit.
Taamaatuminguna oqartunga aningaasartuutissat aamma ingerlatassat allatut
ajornartumik pingaarnersiortariaqarput. Suunukua pingaarnerutillugit
ingerlanniartariaqarivut. Matumani oqaluuserisarput iluatinnaateqarpoq, soorunami
inuiattut ingerlariaqqinnissatsinni pingaaruteqarlunilu aamma oqaatsitsinnut
allaffeqalernissaq. Kisiaani pingaartumik aningaasaqarnermut
ataatsimiititaliamut eqqaasitsissutigerusuppara 1999-imi missingersuutini
ukiuni tulliuttuni Landskassip sinneqartuunnginnissaa naatsorsuutigineqarmat.
Tassa 0-usussaavoq Landskassip naatsorsuutai 1999-iminngaannit ukiut tulliuttut
marluk-pingasut ilanngullugit.
Taamaattumik tulleriiaarinissaq suut ilumut
utaqqisinneqarallarsinnaaneri aamma tassani eqqarsaatigisariaqarpavut.
Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut
Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq, Konrad Steenholdt, Atassut:
Oqaluttumut kingullermununa
oqaatigilaarusullugu soorunami nuannerpoq aamma Naalakkersuisuninngaanniit
isigalugu soorlu oqaatsinik pikkorissarfik Sisimiuniittoq pilersissimavarput.
Soorunami aamma inuit arlallit tassani atorfeqartippavut aammalu ullumikkut
ingerlalluarpoq. Tassa imaappoq Inatsisartut aningaasanik atorneqartussanik
nalilersuilluariarlutik isumaqatigiilluinnarlutik taanna pilersissimavaat.
Ullumikkullu nuannaarutissanik assigiinngitsunik pilersitsiortornermut aamma
taanna aallaaviulersimalluni. Taanna isumaqarpunga inuiaat Kalaallit
nuannaarutigalugu perroorutigisinnaagaat. Taamatut aalajangertarnivut
takussutissaqalereertarmata ukiut ikitsunnguit ingerlanerinnaanni,
inerititaqarlutik takutitsineri pillugit.
Oqaluuserisaq naammassivoq.