Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Oqaluuserisassani immikkoortoq 29-1

Ataatsimiinnerit ] Tilbage ] Op ] Næste ]

Siullermeerneqarnera Aappassaanneerneqarnera Pingajussaaneerneqarnera

Tallimanngorneq 29. oktoberi 1999 nal. 14.18

Oqaluuserisassani immikkoortoq 29.

Tupa avatangiisinillu tupatorfiunngitsunik il.il. isumannaarineq pillugu Inatsisartut peqqussuutissaattut siunnersuut.

(Peqqinnissamik Avatangiisinut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq)

Siullermeerneqarnera.

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Anders Andreassen, Siumut.

Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut, Avatangiisunut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq:

Qujanaq. Tassa tupa avatangiisinillu tupatorfiunngitsunik kiisalu tupani nioqqutissat nalunaaqutserneqartarnerat pillugu Inatsisartut peqqussutissaattut siunnersuut Naalakkersuisut sinnerlugit siullermeerneqarnissaanut maannakkut Inatsisartunut saqqummiutissuara.

Tupa avatangiisinullu tupatorfiunngitsunik isumannaarineq, kiisalu tupanik nioqqutissat il.il. nalunaaqutserneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutaat nr. 5, 3. november 1994-imeersoq Inatsisartut peqqussutaatigut nr. 5, 30. oktober 1998-imeersukkut allanngortinneqartoq tupatoornerup peqqissutsimut sunniutipilugisartagai annikillisinniarlugit peqqinnissaqarfiup suliniutaanut maannamut inatsisitigut tunngaviusimavoq.

Tupamik pujortarneq nunatsinni peqqinnissakkut ajornartorsiutaasut annerpaartaannut ilaavoq. Misissuinernit assigiinngitsunit ilisimavarput innutaassuni innersimasut 70 %-ii angullugit pujortartartuusut, aammalu takusinnaallutigu meeqqat inuusuttuaqqallu inersimasut pujortartarnerattut siusissukkulli ileqqoqalersartut. 90-ikkut ingerlaneranni meeqqat atuartut peqqissusaannik misissuiffigineqarsimapput, tamatumalu takutippaa, naak paasisitsiniaanerit arlaqaraluartut meeqqat tupamik atuinerat annikillisimanngitsoq. Nunatsinni meeqqat aqqaneq-marlunnik ukiullit 10 %-ii pujortartartuupput, 14-inillu ukiullit qiviarutsigit taakku affaat pujortartartuullutik. Pujortartarneq inersimasutut pissusilersornertut pissusissamisoortutut meeqqanit atuartunit isigineqarpoq, aamma meeqqat atuartut isumaqarput "atuartunut anginernut" ininik pujortartarfiliortoqassasoq.

Naalakkersuisut anguniagaraat innuttaasunut tamanut, meeraappata inersimasuuppataluunniit tupatorfiunngitsunik avatangiiseqalersitsinissamik qularnaarinninnissaq. Anguniagaq tamanna peqqussutsip nalinginnaasup pitsaanerulernissaanik aqqutissat ilaattut isigineqassaaq, tamannalu ataasiakkaanut inuummarinnerulersitsissaaq ukiunilu aggersuni kræftimik nappaatinik assigiin-ngitsunik eqqarneqartussatut naatsorsuutigineqartut malitsigisaannik peqqinnissaqarfiup aningaasartuutaasa amerliartupiloornissaraluannik pinngitsoortitsisinnaalluni.

Tupamik atuinerup annikillisinniarnerani peqqussut kisimi sakkugineqartariaqanngilaq, paasisitsiniaajuarnermulli isummanillu allanngortiteriniarluni suliniuteqarnermut ilaaguni tupamik atuinerup annikillisinniarneqarneranut sunniuteqaqataasinnaavoq, taamaasillunilu innuttaasut peqqissusaannik pitsaanerulersitseqataalluni.

Peqqussutissatut siunnersuut pujortaqqusinnginnermut malittarisassanut sanilliiullugu allannguutinik arlalinnik imaqarpoq. Avatangiisit tupatorfiunngitsut pillugit peqqussutip atuuffissaata allanngortinneqarnisaanik kissaateqarnerup tunngavigaa, nakkutilliinerup isumagineqarnissaanut suleqartigiinnissamik isumaqatigiissuteqarnissaminut Peqqinnissamut Pisortaqarfiup periarfissaalatsisimanera. Tamatuma kingunerisimavaa namminersortut suliffeqarfiutaannut il.il. pineqartunut malittarisassat atuutsinneqarsinnaasimannginneri.

Malittarisassanik atuutsitsinissamut periarfissaqanngitsumik inatsisiliornermut taarsiullugu peqqussutissatut siunnersuummi namminersortut suliffeqarfiutaat pujortaqqusinnginnermut malittarisassanut ilaatikkunnaarnissaat eqqarsaartigineqarpoq. Namminersortut suliffeqarfiutaat pujortartoqannginnissamut malittarisassanut ilaatinneqarunnaassapput. Naalakkersuisut erseqqissarusuppaat tupamik pujortarnerup akiorniarnerani pisortat suliffiutaat siuttuussasut. Naalakkersuisulli namminersorlutik suliffutilinnut kaammattuiumapput namminersorlutik suliffiutillit namminneerlutik pujortarneq pillugu aalajangersagalioqqullugit, taamatullu sulisumik pujortarfiunngitsuniissinnaanissaat qularnaaqqullugu. Naalakkersuisut tamatumunnga atatillugu sumiiffinnik pujortarfiusinnaasunik aaqqissuussinissaq il.il. pillugit saaffiginnittunut siunnersuinissaminnut piareersimapput, Paarisa ikiortiliullugu.

Oqaasertat allanngortinnerisigut pisortat oqartussaasuisa il. il. assersuutigalugu tikittarfinni, utaqqisarfinni sumiiffinnilu allani init sumiiffiillu tamanit orninneqarsinnaasut pillugit malittarisassanut ilaatinneqartuni, pujortarnermik inerteqquteqarluinnarsinnaanissaasa qularnaarneqarnissaat aamma siunnersuutigineqarpoq. Taamaasilluni illup iluani sumiiffinni tamanit orninneqarsinnaasuni pujortarnissaq sulisunit imaluunniit inunnit isersimasunit piumasarineqarsinnaassan-ngilaq. Erseqqinnerusumilli allaaserineqartutut akerlianik illup iluani kikkut tamarmik ornissinnaasaasa avataani pujortarnissamut periarfissinneqarnissaminnut sulisut piumasaqarsinnaapput.

Malittarisassap maannamut atuuttup allanngortinneratigut, sulisut peqqussummi pineqartut, sulinerminni illup iluani pujortarsinnaanerat qularnaarneqarpoq, ininik sumiiffinnillluunniit pujortartarfinnik pinngitsoorani pilersitsisoqarnissaa aalajangersarneqarmat. Taamannali taamaallat atuuppoq sulliviup ilaanut kikkunnit tamanit tikinneqarsinnaasut avataani.

Nakutilliinissamut periarfissaqannginnerup kingunerisaanik nakkutilliinissamut malittarisassat atorunnaarsinneqarnissaat siunnersuutigineqarpoq.

Pineqaatissiisarnermut aalajangersakkat akiliisitsinerinnarmut tunngasuunissaat siuunnersuutigineqarpoq.

Peqqinnissaqarfiup missingersuutaanut tamarmiusunut sanilliullugu siunnersuut sunniuteqassanngilaq.

Tupamik atuinerup annikillisinneqarnissaanik siunertaq Namminersornerullutik Oqartussat akileraarutitigut isertittagaannut qanoq kingeqassanersoq naatsorsorneqarsimanngilaq.

Siunnersuutip allaffissornikkut sunniuteqarnissaat naatsoruutigineqanngilaq.

Naak nakkutilliineq pillugu malittarisassat atorunnaarsinneqarnissaat siunnersuutigineqaraluartoq tamanna sipaarfiunavianngilaq. Tamanna nakkutilliinissamut periarfissaqarsimannginnerata kingunerisaanik tamatumunnga aningaasartuuteqarsimannginnermik pissuteqarpoq.

Inatsisissatut siunnersuut attuumassuteqartunut, siunersuummut nalinginnaasumik nassuiaatini takuneqarsinnaasunut, tusarniaatigineqarsimavoq. Tusarniaanermit akissutit pisariaqarfiatigut ilanngunneqarput.

Siunnersuut tupanik nioqqutinik pisisinnaanermut ukiunik killeqartitsinissamut aalajangersakkanik imaqanngilaq. Inatsisartunut ilaasortap Mogens Kleistip ukiunik killeqartitsisinnaalernissap inatsisartuni oqallisigineqarnissaa aamma siunnersuutigaa. Taamaattumik apeqqut tamanna inatsisartunut aamma isummerfigeqqussavara.

Taamatut oqaaseqarlunga Naalakersuisut sinnerlugit tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsunik isumannaareq kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutserneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutissaattut siunersuut oqaluuserisassanngortippara.

Anders Andreassen, Siumut ataatsimiinermik aqutsisoq:

Qujanaq. Maannalu ingerlatiinnarlugu immikkoortoq 66, tikissuarput taavalu tassani siunnersuuteqartoq Mogens Kleist Kattusseqatigiit saqqummiusseqqussavara. Taannalu saqqummiussereerpat Peqqinnissamut Naalakkersuisoq akissuteqareerpat taava partiit oqaaseqartui oqaaseqarumaarput, tassa taakkua immikkoortut marluk ataatsimoortumik oqaaseqarfigineqartussaammata.

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit, siunnersuumminik saqqummiussisoq:

Kalaallit Nunanni Inatsisartut Suleriaasianni § 30, imm. 3 naapertorlugu matumuuna aalajangiiffigisassatut siunnersuut imaattoq saqqummiuppara:

Naalakkersuisut Inatsisartut ukioq 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissaannut tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsut, kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutserneqartarnerat pillugu Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi ulloq 3. november 1994-imeersumi tupanik pisinissamut ukiorisatigut killigititassatut aalajangersagartalerlugu ilanngussisoqarnissaanik siunnersuuteqaqqullugit peqquneqarnissaasa Inatsisartuni aalajangiiffigineqarnissanik siunnersuummut imatut oqaaseqassuunga:

Naluneqanngitsumik nunatsinni tupatorneq imaluunniit pujortarneq innuttaasut akornanni annertuumik atorneqartoq aammalu tusartuartarparput Peqqinnissaqarfimmiit ukiumut kræfteqarlutik toqusartut ukiumut annertoqisut aammalumi tusartarparput meeqqat aqqanilinnik imaluunniit isikkanilinnik ukiullit pujortartalereersimasartut.

Kinaluunniit meeraq imaluunniit meerannguugaluaruni taama allasimavoq, kinaluunniit

meeraangaluaruni angajoqqaani apereqqaarnagit pisiniarfinnut imaluunniit kioskinut pujortagassarsiniarsinnaavoq.

Aammalu nunatsinni pinaveersaartitsineq suukumiisumik ingerlanniaraanni aperisariaqarpoq qanoruna aaqqiiniartugut meerartatta pujortagassanuut pakkersimaarneqarnissaannut.

Taamaattumik pinaveersaartitsineq sukumiisumik ingerlanniaraanni aamma pisortaniit piaartumik iliuuseqartariaqarpugut, pissutsit ullutsinni taamatut ingerlasut aaqqiiviginiarutsigit.

Taamaattumik Inatsisartunut siunnersuutigerusuppara pujortagassarnik pisisarsinnaanerup ukiuisigut aalajangiiffigineqarnissaa, uani allassimavara soorlu immaqa 18-inik ukioqalereersimasut pujortagassanik pisisinnaasunngortillugit, massakkummi kinaluunniit pujortagassanik pisisinnaammat.

Taama oqaaseqarlunga siunngersuutima Inatsisartuni ilassilluarneqarnissaa neriuutigalugu siunnersuut Inatsisartunut oqaluuserisassanngortippara.

Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Naalakkersuisoq:

Inatsisartuni ilaasortaq Mogens Kleist siunnersuuteqarpoq tupa avatingiisinillu tupatorfiunngitsunik isumannaarineq, kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutserneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi, 3. november 1994-imeersumi tupanik nioqqutissanik pisinissamut ukiunik killilersuilernissamut aalajangersagaliortoqarnissaanik Inatsisartut 2000-imi upernaakkut ataatsimiineranni Naalakkersuisut siunnersuummik saqqummiussinissaminnut peqquneqassasut.

Tupa avatangiisinillu tupatorfiunngitsunik isumannaarineq, kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutserneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutaata siullermeerneqarneranut siuliani saqqummiussissummi oqaatigineqartutuut tupanik nioqqutissanik pisinermi ukiunik killilersuilernissaq pillugu aalajangersakkanik siunnersuut imaqanngilaq. Peqqussut maanna atuuttoq ukiuunik killilersuinissamik taama ittumik aamma imaqanngilaq.

Nunatsinni innuttaasut tupamik atuinerisa annikillisinnissaat Naalakkersuisut erseqqissumik anguniagaraat, tupasissagaannili aalajangersimasumik ukioqarnissamik atortuulersitsinikkut tupanik nioqqutissanik pisisartunik aalajangersimasumik ukiulinnik pinerluttunngortitserusun-ngillat.

Paasissutissiisarnikkut, qaammarsaanikkut suliniutinnullu aalajangersimasunut, soorlu pujortarunnaarniartunut ilitsersuisoqartitssinissamut ikiorsiinikkut pujortartarnerup appartinneqarnissaa naleqqunnersutut Naalakkersuisunit isumaqarfigineqarpoq. Taamatuttaaq pingaaruteqarpoq tupatorneq annikillisinniarlugu paasisitsiniaarnerup isummanillu allanngortitsiniarluni suliniarnerup ingerlattuarneqarnissaa, aamma innuttaasut peqqissusaannik annertuumik pitsaanerulersitsinissaq anguniarlugu.

Tupamik pujortarnerup ajoqutaanik innuttaasut ilisimasaqarnerulersimanerat ilaatigut suliffeqarfiit namminersortullu akornanni atuinermik annikillisitsinissamik aamma avatangiisinik pujortarfiunngitsunik isumannaarinissamut soqutiginninnerup annertusiartorneratigut takuneqarsinnaavoq. Naalakkersuisunut pingaartuuvoq, allatut isumaqalersitsiniarluni suliniuteqarnerup nukitsorsartuarneqarluni ineriartortittuarneqarnissaa, taamatullu aamma paasititsiniaanissamik, qaamarsaanissamik suliniutinullu aalajangersimasunut tapersuersuinissamik pisariaqartitsinerujussuup suliniutigineqartuarnissaa pingaaruteqarluni.

Oqaatigineqareersutuut Naalakkersuisut tupanik nioqqutissanik pisisinnaanermut allajangersimasunik ukioqalereersimanissamik, assersuutigalugu 18-inik ukioqalereersimanissamik aalajangersaanissamut isumaqataanngilagut.

Tupasisinnaassagaanni aalajangersimasumik ukioqareernissaq inatsisartut kissaatigissappassuk, taava Naalakkersuisut kaammattuutigissavaat tupanik nioqqutissanik kikkunnit tuniniarneqarsinnaanersut aamma oqallisigineqassasoq. Assersuutigalugu tuniniaasinnaasut 18-inik ukioqalereersimassappat imaluunniit aamma tupat tupanik tuniniaasarfiitt immikkut akuersissuteqarfigineqartassappat, tupanik tuniniaasinnaassagunik?

Aammattaaq kaammattuutigineqassaaq ukiunik killilersuisoqassappat unioqqutitsisoqartillugu qanoq ililluni pineqaatissiisoqartarnissaa inatsisartuni isummerfigineqassasoq. Meeraq inuusuttorluunniit pillarneqassava, imaluunniit tupanik nioqqutissanik tuniniaasoq pillarneqassava? Imaluunniit meeraq taassumaluunniit angajoqqaavi pillarneqassappat?

Ukiunik killilersuilernissaq kissaatigineqarpat inatsisartut oqaluuserisariaqagaat taamaasillutik arlaqarput. Tassunga ilanngullugu ukiunik killilersuinerup qassinik ukiulinnut killilernissaa, pissutsit tuniniaanermut tunngasut, kiisalu pineqaatissiisarneq ukiunillu killeqartitsinerup taama ittup qanoq atuutsinneqarnissaa.

Taamatut oqaaseqarlunga Naalakkersuisut sinnerlugit tupanik nioqqutissanik pisinermut ukiunik killilersuinissaq pillugu siunnersuut inatsisartunut isumaqatigeqquara, itigarteqqulluguluunniit.

Jørgen Kristensen, Siumut, Siumup oqaaseqartua:

Tupa avatangiisinillu tupatortuunnngitsunik il.il. isumannaarineq pillugu inatsisartut peqqussutissaattut siunnersuut Naalakkersuisuniit saqqummiunneqartoq Siumumiit imatut oqaaseqarfigissavarput.

Tupa avatangiisillugu pillugit inatsisartut peqqussutaat maannakkut atuuttoq kingullermik 1999-imi allanngortinneqarmat Siumumiit oqaaseqaatigisartakkagut innersuussutigalugit eqqarsaatigissavarput, pingaartikkatsigu tupamik atuinerup annikilliliivigineqarnissaa aqqutissiuunneqassasoq, paaseqatigiiffiusumik malitsinneqarsinnaasunillu peqqussusiornikkut.

Maannakkut peqqussutip allannguutissaata oqallisiginerani Siumumiit maluginiakkatta ilagaat, nunanut sanilerisanut sanilliulluta nunatsinni suli tupamik atuinerup annertunerujussua. Peqqinnissakkullu akornutaanera miserratissaanngitsoq taakkartuutigalugu peqqussutip arlaatigut qasukkartinneqarneranik nassataqartussamik Naalakkersuisut saqqummiussimmata.

Taamaakkaluartorlu uani saqqummiussami tupamik atuinerup akiorniarnerani pisortat suliffiutaasa siuttuunissaannik Naalakkersuisut oqariartuuteqarnerat Siumumiit isumaqatigaarput. Aamma pisortat suliffeqarfiutaanni suliffinni avatangiisit mianeralugit inunnik immikkuullarissunik pujortarfeqarnissamik aaqqissuussineq peqqussutikkut periarfissalerneqarmat. Tamanna sulisut sulisitsisullu paaseqatigiillutik aaqqiivigisassaattut isumaqarfigaarput.

Isumaqarpugullu pisortat suliffeqarfiini init pujortarfigeqqusaanngitsut malitsinneqarnissaannik suliffimmi pisortat akisussaatinneqarnerat peqqussutikkut ersarissartariaqartoq. Taakkuummata sulinikkut aaqqissuussaanermi suleqataasut paaseqatigalugit illut iluini iliuusissanik aaqqissuussisussat, peqqussutinillu malititsisussat.

Siumumiit peqqussutissat oqallisiginerani § 12-imi allassimasut malillugit peqqussumik unioqqutitsisoqartillugu akiliisitsisoqarsinnaaneranik oqaaseqartoqarnera aallaavigalugu unioqqutitsisoqartillugu, kikkut akiliisitsinissamik suliaqartussaanerannut tunngasumik Naalakkersuisut ersarissaateqarnissaat kisaatigaarput.

Siumumiit meeqqat atuarfianni meeqqat tupatortarnerisa unitsilluinnarneqarnissaat Naalakkersuisunut aqqutissiuuteqqullugu kaammattuutigaarput.

Tupat piseqqusaarutigineqarneranni inerteqquteqarneq Naalakkersuisut saqqummiussaat Siumumiit taperserluinnarput. Taamatullu tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsut il.il. isumannaarinissaq pillugu allagartat atorneqartussat kalaallitsut qallunaatullu oqaasertalersorneqarneranni oqaasertat atorneqartut Peqqinnissamut Avatangiisinullu Naalakkersuisoqarfiup akuerseqataanissaa Siumumiit isumaqataaffigalutigit.

Uanilu oqaatigissavarput peqqutissutinik malitsitiniarnermi nakkutilliinerup ajornartitaanera pissutiginerullugu namminersortut suliffeqarfiutaasa peqataatinnginnissaat eqqarsarnartoqartikkatsigu.

Siumumiit ilisimavarput namminersortut suliffeqarfiutaat ullumikkut kusanartumik suleqataasut, sulilu tupatorfiunngitsunik avatangiisineqarnermut annertusaanikkut suleqataajuartut. Taamaattumik neriuppugut peqqussut pisortat suliffiutaannut taamaallaat atortussat oqaasertaqaraluartoq, aamma namminersortut suliffeqarfiutaanni najoqqutarineqarluassasoq, inuiaqatigiinnut sullissinermut iluaqutaasumik.

Inatsisartuni ilaasortap Mogens Kleistip siunnersuutaanut tunngatillugu. Inatsisartuni ilaasortap Mogens Kleistip siunnersuutaa, tupamik pisisinnaasut ukiuisa killeqartinneqarnissaannik oqariartuuteqartoq Siumumiit taperserluinnarparput. Maannakkumummi ilisimasatsigut meeqqanut ukiukitsunut allaat tupanik nioqqutissianik pisiniartinneqartarput, meeqqap silarsuaanni pisiniussinermi kiffartuussineq nammineq akornutissaqanngilaq.

Eqqarsaatigisariaqarporli meeqqat inuusuttuaqqallu tupamut isiginneriaasiannut tamanna tulluanngimmat, aamma isumaqalersitsisarunarpoq tupap atugaanera uloriananngimmat ukiukikkaluanut allaat pisiniussinissamut ajornartitaanngitsoq.

Taamaattumik tupanik nioqqutissianik pisisinnaasuut ukiumikkut killiliivigineqarnissaannik siunnersuut Siumumiit taperserluarparput, tamatumalu aaqqivigineqaarnisaa Naalakkersuisunut inassutigalugu.

Naggataatigut taamatut oqaaseqarluta, tupamik atuisuunngitsut pitsaasumik avatangiiseqarnissaat aamma tupamik pujortarnikkut peqquteqartumik nappaatit atuutilersartut annikillisinneqarnissaat sulissutiginiarlugu peqqussutip allannguutissaanut tapersiilluta Siumumiit saqqummiussagut ilanngullugit nalilersueqqinnissaq inassutigaarput.

Anders Nilsson, Atassutip oqaaseqartua:

Soorlu Naalakkersuisunut ilaasortap oqaaseqaataani takuneqarsinnaasoq, tupatorneq Kalaallit Nunaanni peqqinnissakkut ajornartorsiutaanerpaajusoq. Taamaattumik Atassummiit siunersuut suliffeqarfiit namminersortut peqqussummi inerteqqutaassumut ilaasussaajunnaarnerat akuersaarsinnaanngilarput.

Iluamik tunngavilersuutaanngilaq maleruagassat nakkutigineqarsinnaannginnerat, pissutigiinnarlugu Peqqinnissaqarnermut Pisortaqarfik nakkutilliinissamut isumaqatigiissuteqarsinnaasiman-ngitsoq.

Pujortarneq sivisuumik tjærimik nikotinimillu sinnerneqarnikkut taamaallaat peqqissutsimut akornusiineq ajorpoq. Inuit amerliartuinnarput pujortarnermik patsiseqartumik tassanngaannaq ajoornartorsiulersartut, inini pujortarfiusuni uninnganissartik saperamikku. Tamakku taammaallaat pisortat suliffeqarfiutaanni atorfininniartassappat, inuit allat pujortartarneri pissutigalugit? - tamanna naammanngilaq aamma sumiiffippassuarni ajornarluinnarpoq.

Atassutip isumaa malillugu suliffinni ininilu tamanit najorneqartartuni pujortartarnerup killilersimaarneqarnissaa peqqussutikkut qulakkeerniarneqartariaqarpoq - qanorluunniit pisortat imaluunniit namminersortutut suliffeqarfiit eqqarsaatigigaluaraanni aamma kikkunnit tamanit orninneqarsinnaasut, soorlu pisiniarfiit, eqqarsaatigalugit.

Mogens Kleistip siunnersuutaa eqqarsaatigalugu Atassutip tungaanit Mogens Kleistip inuusuttuaqqat 18-it inorlugit ukiullit tupaseqqusaajunnarnissaanik siunnersuutaa paasisinnaalluaraluarlutigu, taamaattoq Atassutip tungaaniit siunnersuut tapersersorsinnaanngilarput, taamatut ingerlaaseq unitsinneqarsinnaanngimmat.

Olga Poulsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsunik, kiisalu tupanik nioqqutissanik nalunaarsorneqartarnerat pillugu Inatsisartut peqqussutissaattut siunnersuut. Aamma Naalakkersuisut Inatsisartut ukioq 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissaannut tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsut, kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutsersorneqartarnerat pillugu Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi ulloq 3. november 1994-imeersumi tupanik pisinissamut ukiorisartigut killigisitaassut aalajangersarlugit ilanngussisoqarnissaanik Mogens Kleistip siunnersuutaanut tunngasut Inuit Ataqatigiinniit ima oqaaseqarfigissavagut:

Nunatsinni tupap annertoorujussuarmik peqqinnissatsinnut ajoqutaanera, nunatsinni amerlanersatta nalunngilaat, taamaakkaluartorli amerlanertigut isiginngitsuusaarneqartutullusooq ittarpoq. Tamatumunnga pissutaanerugunarpoq inuppassuarni tupap pinngitsoorsinnaajunnaarneqartarnera. Tupa ilorrisimaarniutaavoq ulorianaateqarluinnartoq, taamaattumillu aamma qujanarpoq ukiuni kingullerni annertuumik paasititsiniutigineqartalermat. Paasititsiniaasarnermup inuit paasitikkiartuaassavaat tupa peqqinnissatsinnut ajoqutaalluinnartoq, taamaattumillu pinngitsoorluuinnartariaqaraluartoq.

Misissuinerit kingulliit augustimi nuannaarniutinik atornerluisarneq pillugu ataatsimeersuarnermi saqqummiunneqartut, Naalakkersuisup oqarneratuut annertoorujussuupput. Angajoqqaajulluni assut tupannarpoq meerartatta pujortarnerujussuat kisitsisitigut erseqqissumik takullugu. Eqqarsarnanngitsuunngilaq siunissami peqqinnissaa qanoq ernumanaateqartigisoq.

Meeqqatta taamatut pujortartarnerujussuannut inersimmasuusugut, annertuumik sunniuteqaratta ilisimasariaqarparput. Tassami taakkugatta meeqqanut maligassiuisartut. Uagut siunissami taamak pujortartuartilluta aamma meerartagut pujortartuassapput. Tassami Paarisa ukiuni kingullerni annertuumik tupap ulorianaataanik meeqqanut paasisitsiniaasaraluarneri annertunerusumik kinguneqartarsimanngillat, tupamik akuersaarinninnerput annertuallaarsimaqimmat.

Naalakkersuisut anguniagaat, tassalu innuttaasunut tamanut, meeraappata inersimasuuppataluunniit tupatorfiunngitsunik avatangiiseqartitsiniarnermik qularnaarinninnissaq, Inuit Ataqatigiinniit tamakkiisumik taperserparput. Isumaqarpugut annertunerusumik tupatorfiunngitsunik avatangiiseqarnerup, tunngaviusumik tupamik isiginnittariaaseqarneq allanngortikkiartorsinnaagaa. Aamma upperaarput siunissami puatsigut kræfteqalertarneq annikillisikkiartorsinnaagaa.

Paasititsiniaajuuarnissarli pinngitsoorneqarsinnaanngilaq, taannaasammammi annertuumik inunnik sunniisinnaasooq, taamaattumik paasititsiniaasarnerup ataavartumik ingerlatinneqartuarnissaa kaammattuutigissavarput.

Inuit Ataqatigiinniit ajuusaarnartuutipparput namminersorlutik suliffiuutillit tupap akiorneqarniarneranut suleqataanissaminnut piumassusikippallaarsimammata, taamaakkaluartorli Naalakkersuisutulli kaammattueqataarusuppugut, suliffeqarfiit namminersortut ataasiakkaat namminneq suliniuteqarnissaannut.

Isumaqarpugut inunnik tamanit isersimaffigineqarsinnaasut pujortarfiunngilluinnarnissaanik aalajangersaaneq, pujortarnikinnerulernissamut aqqutissiuisinnaasoq, taamaalilluni piffissami ungasinnerusumi inuit peqqinnerulernissaannut aqquutissiueqataasinnaalluni.

Piffissaq manna iluatsillugu, ukiuni kingullerni pujortartarnerup ajoqugineqarsinnaanerinik nikallujaallutik pinaveersaartitsinermik suliaqartarsimasut qujatsavigerusuppagut, siunissamilu suli sulilluarnissaannik kissaallugit, Inatsisartullu kajumissaassallugit suliniutinut taamaattunut tapersersuiuartaqqullugit.

Inatsisartuni ilaasortap Mogens Kleistip sinnersuutaa, tassalu tupanik nioqqutissanik pisinissamut ukiunik killilersuilernissamut 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissamut Naalakkersuisut Inatsisartunut aalajangersagaliornissaat, oqaatigissavarput Inuit Ataqatigiinniit isumaqatiginnginnatsigu. Isumaqataannginnitsinnut tunngavigaarput, isumaqaratta tupasisinnaasunut ukiuni killilersuineq tupatornikinnerulernissamut iluaqutaanavianngitsoq, aammalu ilaatigut allaat inuusuttuaqqanut pissaganarnerulersinneqarsinnaasoq. Taassumap saniatigut inuusuuttuarartagut unioqqutitsiuartunngortissinnaavagut, imaluunniit angojaqqaat qatanngutilluunniit 18-it sinnerlugit ukioqalereersimasut, inuusuttuarartaminnut cigaretisiniuussisartunngorlugit inississinnaavagut.

Inuusuttuaqqat pujortarnikinnerulernissaannut aqqutissatut oqaatigeriigarput tassaavoq paasititsiniaajuarneq, aammalu inersimasutut maligassiuilluarnerat. Taakkua saniatigut peqqussutissatut siunnersuut pitsaasumik aqqutissiuisinnaasoq isumaqarpugut, tassami peqqussutissami pineqarmata Namminersornerullutik Oqartussat aammalu kommunit suliffeqarfiutaat. Taamaattumillu aamma atuarfiit pujortarfioqqusaajunnaassapput. Imatut paasillugu, atuarfimmi ilinniartitsisut meeqqalluunniit pujortaqqusaassanngillat, aqqutissatullu pitsaalluinnartutut isigaarput.

Taamatut oqaaseqarluta peqqussutissatut siunnersuut, upernaamut aappassaaneerneqannginnermini peqqinnissamut ataatsimiisitaliami suliarineqarnissaa innersuussutigissavarput.

Loritha Hendriksen, Kattusseqatigiit Oqaaseqartuat:

Qujnaq, Tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsunik il. il. isumannaarineq pillugit Inatsisartut peqqussutissaattut siunnersuutip siullermeerneqarnerani kiisalu Naalakkersuisut Inatsisartut ukioq 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissaannut tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsut kiisalu tupap nioqqutsissat nalunaaqutsersorneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi ulloq 3. november 1994-imeersumi tupanik pisinissamut ukiorisatigut killiliititaasussat aalaja-ngersartalerlugillu ilanngussisoqarnissaanik sinnersuuteqaqqullugit peqquneqarnissaat Inatsisartut aalajangiiffigineqarnissaannik Inatsisartuni ilaasortap Mogens Kleistip siunnersuutaa.

Kattusseqatigiinniit ima oqaaseqarfigissavarput:

Ukioq kingullerni paasinarsigaluttuinnarpoq aammalu eqqartorneqaqisoq erserissigaluttuinnartoq tupa qanoq inunnut ajoqutaatigisoq. Minnerunngitsumik kræftemik nappaateqalertarneq eqqaassagutsigu. Atugaanerata annertuallaarnera arlallitsigut iliuuseqarfigineqartariaqarpoq. Kattusseqaatigiinniit isumaqarpugut, tassami takussaaleraluttuinnarput meeqqat ilaatigut ukiukitsut ullutsinni tupatortartut kisigisassaanngitsut. Aamma atuarfinni misissuititsinikkut uppernarsineqarsimasoq. Pinaveersaartitsinermi misissuinertigut ersarissisimavoq atuartut tupanik atuisut nunanut allanut naleqqiullugit amerlavallaarujussuartut.

Kattusseqatigiinniit toqqissisimanartinngilarput ernumanartutullu isigalugu meeqqat ilaasa allaat sumik isertoratik aqqusinermi pujortartut takussaalersimammata.

Taamaattumik isumaqarpugut piffissanngortoq pissutsit taamaattut inatsisiliutissallugit. Pisiniarfiimmi tamani tupasiffiusinnaasut meeqqat pisinissaannut ukiunik killilerneqartariaqalersut. Taamatullu aaqqiinissaq iluaqutaasinnaasoq qularinngilarput. Meeqqanut tupamik atuilersimasunut millisaataassasoq. Minnerunngitsumik qaammarsaanerit ingerlattuarnissaat atuarfinni meeqqerivinnilu pingaaruteqarput.

Nalunngilarpummi ukiuni kingullerni paasititsiniaaneq annertooq pisareersimasoq. Soorunalumi meeqqat ilaannut aamma sunniuteqarsimaluni. Kisiannili meeqqat ukiukitsut pisiniarfinni pisisinnaatillugit ussernartorsiorneq pilersarmat misileerusunnermillu kinguneqalersarluni. Ilami aamma nalinginnaaqaaq naammattoortarlugit meerannguit allagartalerlutik inersimasumik tupasiniussisut, tamakkulu unitsittariaqarput.

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut meerartagut illersussagutsigit ersarissumik inatsisiliortariaqalersoq. Ukiukitsut pujortagassaannik pisisinnaajunnaartillugit. Naggataatigullu qaammarsaallutik suliniuteqartut sulilluarnissaannik kissaappagut, suliallu aappassaaneerneqarnissaa Peqqinnissaqarfimmut ataatsimiititaliamut ingerlatinneqarnissaa inassutigaarput.

Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Naalakkersuisoq akissuteqartoq:

Tassa peqqussutip maannakkut atuuttup allanngortinniarneqarneranut tassa tunngavippiaavoq, ilaatigut aallaaviuvoq tassalu suliffeqarfiit namminersortut ullumikkut suliffeqarfipparujussuit namminersortut taakkunani ininik tupatorfioqqusaanngitsunik aammalu tupatorfiusinnaasunik nakkutilliiniarnerup ajornartorsiutaanera. Ullumikkut peqqusut atuuttoq 98-imi kingullermik allanngortinneqarmat, tassuunatigut sukuterisimaneq ilaatigut maannakkumut misilittagaasut tunngavigalugit paasinarmat eqarpallaartumik nakkutilliiniarneq tassani aaqqissuusaasimasoq, taamaammat nakkutilliiniarnerup taassumap qanorpiaq pitsaanerusumik aaqqissuussiffigineqarnissaa siunertaralugu ilaatigut maannakkut peqqussut atuuttoq allanngortinniarneqarpoq.

Taamaattumillu aamma Naalakkersuisuninngaanniit tassa siunnersuutigaarput, namminersortut suliffeqarfiutaat taakkua aallavigivallaarnagit maannakkut, kisiannili pisortat suliffeqarfiutaat aallavigalugit tassani tupatorfioqqusaanngitsut aammalu tupatorfiusinnaasut init immikkoortiterlugit tassani periarfissinneqassasut, aqqutissiuunneqarlutillu.

Taamatullu siunnersuuteqarnerput maannakkut malugisinnaavara inimi maani marloqiusaasumik ilaatigut inissisimasoqartoq, ingammik uani tassalu Inatsisartuni ilaasortap Mogens Kleistip siunersuutaa ilaatigut tupasiniarsinnaasut imaluunniit tupanik pisiniarsinnaasut atuisinnaasulluunniit ukiuisigut killilersuilernissamik siunersuutaa, paavivara Siumup oqaaseqartuata aammalu Kattusseqatigiit oqaaseqartuata tamanna tapersersoraa. Taavalu Atassutip oqaaseqartuata aammalu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata siunnersuut taanna akerleralugu. Taamaattumik inimi uani assigiipajaartumik amerlaqatigiissuteqapajaartumik avissaaqqavugut siunnersuut taanna pillugu.

Taavalu aamma Naalakkersuisuninngaanniit qujassutigissavara, partiit Kattuseqatigiillu tupatornerup sapinngisamik annikillisaaviginiarneqarnerani sulissuteqartuarnerput tapersersormassuk, aammalu isumaqarpugut tamanna tassa siunissami aamma annertusaqqittariaqaripput.

Taava ilanngullugu aamma oqaatigerusuppara, uani annikillisaaniarnitsinni ilaatigut inatsisit aqqutigalugit taamaatut sukateriniarnerit assigiinngitsunik isumaqarfigineqarnerat taanna malunnarluarmat, oqaaseqartullu ataasiakkaat eqqarsaatigalugit uani siullermik Siumup oqaaseqartuata ersarissaaqqusinera aamma soorunalimi Naalakkersuisunit aappassaaneerinninnisap tungaanut upernaamut saqqummiussassatsinnut taakkua aamma pinngitsoorata naleqqussassavarput, aammalu ersarissaavigalugit.

Taavalu Atassutikkormiut oqaaseqartuata aamma erseqqissumik oqaatigivaa, uani namminersortut suliffeqarfiutaat pinngitsooratik aamma tassani aallaviusariaqartut. Inuit Ataqatigiinniit aamma tapersersorneqarpoq, maannakkut Naalakkersuisunit taamatut iluseqarluni peqqussutip naleqqussarneqarnera, tapersermagu. Kiisalu aamma paasititsiniaanerup tamanit aamma oqaaseqartunit pingaaruteqassusia uani naqissuseqqinneqarpoq.

Kisianni tassa Naalakkersuisuninngaanniit aamma uani Mogens Kleist Inatsisartuni ilaasortap siunnersuuutaa pillugu, siunnersuummut akissuteqarnitsinni ilaatigut Inatsisartunut kaammattuivugut, taamatut ukiut, ukiunik killiliineq aallavigalugu meeqqat inuusuttuaqqallu tupasiniaqqusaajunnaassappata, taava pisiniarfimmi pisiniartitsisoq, 18-init inorlugit ukioqarsimappat taanna aamma isiginiarneqassanersoq, imaluunniit taamaallaat pisiniartoq kisimi tassani pineqassanersoq.

Taamaassimassappallu aamma paaserusinnassooq, pisiniartoq 18-init inorlugit ukioqartup paasiniarnerani aamma suliffeqarfinni pisiniarfinni taamatut sulisut aamma ataasiakkaat qanorpiaq pisinnaatinneqarsinnaaneri tassani tusarusussagalugarparput. Kisianni aamma periarfissaqarpugut maannakkut siullermeerneqarneranninngaanniit upernassamut aappassaaneernissaata tungaanut suliap ingerlaqqinnissaata tungaanut suliap ingerlaqqinnissaanut assigiinngitsutigut aamma oqaloqatigiissinnaanerit tassani periarfissaqarmata.

Tassa taamaalillugit oqaaseqarfigilaarpakka ataasiakkaarlugit. Kisiannili aamma oqaatigerusuppara una, tassalu ullumikkut meeqqat atuarfiini ilaatigut tusarsaalluarmat, atuarfinni meeqqat inuuusuttuaqqallu nalinginnaasumik pujortarnerat takussaaleraluttuinnartoq, isumaqarpunga tamanna aamma kommunit ataasiakkaarlutik arlaatigut tassani akisussaaqataanerat sanioqqunneqarsinnaanngitsoq. Tassalu uani ilaatigut peqqussummi atuuttut periarfissai aallaavigalugit aamma nammineerlutik tassuunatigut iliuuseqarfiginiarneqarsinnaapput.

Taavalu sulisut suliffeqarfinni ataasikkaani qanorpiaq immikkoortitaarlugit pujortarfigeqqusaasuni aammalu pujortarfigeqqussaanngitsuni ininik periarfissinneqarsinnaanerat aamma tassani uani annertunerusumik oqallisigineqarnissaat isumaqarpunga pisariaqartuusoq.

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit, siunnersuuteqartoq oqaaseqaqqittoq:

Naalakkersuisup Alfred Jakobsenip aammalu taakkua siunnersuutigisaat pisortat pigisaanni tupatorsinnaanermut tunngatillugu, isumaqarpunga taanna paasisinnaalugu amerlanerussuteqartut aamma akuersaaraat. Kisiannili ukua massakkut pissutsit imaapput, ullutsinni inuusuttuaqqat ima pujortartigaat, nunanut avannarlernut sanilliukkutta, inuusuttuaqqat 14-iniit 17-inut ukiullit 100-rujuuppata kalaallit 28-t pujortassapput. Nunanili allani qulit ataallugit, aaligooq peqqinnissaq ukioq 2000-imi anguniaripput politikkikkut. Taava aperisariaqarpugut nassuerutigisariaqarparput Paarisakkut sullissiniarsimanerat taamatut tupamut iluaqutaasimanngilaq, qanoq ippa massakkut tupatortarnermut tunngatillugu, aqqusinermi takusinnaavasi meeqqat aqqanilinnik ukiullit pujortartut. Atuarfimmukaruit takusinnaavatit meeqqat pujortartut.

Aamma taakkartuinera taavami pisiniarfinni sulisissappata qanoq iliussaagut. Isumaqarpunga tamakku ajornartorsiutit massakkut taakkartukkatit niaqorluutigisariaqanngilagut. Inatsisiliorsinnaavugut, inatsisinik maleruagassanik sanasinnaavugut, aammalu unioqqutitsissappata qanoq pisoqassava? Isumaqarpunga tamakku ajornartorsiutaasinnaasut massakkut eqqartorariaqanngikkugit.

Uangaanna massakkut taamatut saqqummiininnut aamma inuiaqatigiinni oqallinnissaq taanna anguniariga, qanoq angajoqqaat isumaqarpat? Qanoq atuartut isumaqarpat? Qanoq Inatsisartuni ilaasortat isumaqarpat? Aamma suliffeqarfinni assigiinngitsuni qanormitaava taassuma tungaatigut eqqarsartoqarpa.

Taamatut peqqinnissaq ukioq 2000-imut taakkartorniarutsigu, nunanullu aallanut sanilliunniarutta isumaqarpunga eqqarsarnartoqartoq tamatta peqqissuunavianngilagut meerartatsinnut allaat, taama pujortarneq annertutigissappat.

Taamaattumik massakkut oqaatigisinnaavara, atuarfinni ima takussaatigaaq, isaariani pujortaattarput, atuartut. Taanna ersarissorujussuuvoq, qassinik ukiullit, immaqa 14-liinikuunngitsulluunniit pujortaattarput. Taamaattumik isumaqarpunga taamatut pinaveersaartitsineq ingerlanniarutsigu, taava aperisariaqarpugut, Paarisakkummi taanna ingerlassimassaat sumut killippat? Angusaqarsimappaat? Taamaattorli kisitsisini ersarissiartorpoq, tupatortartummi amerligaluttuinnartut ersarippoq. Taamaattumik isiginngitsuusaanginnarsinnaanngilagut massakkut taamatut tupatornerup tungaatigut inissisimanerput.

Qallunaat nunaanni piffissami kingullermi septemberip 20-ani siunnersuutiga una saqqummiukkakku, septemberip 20-ini Radikalvenstreninngaanniit siunnersuutigineqarpoq 16-inik ukioqarlereersimasut tupatortarinissaanut pisisinnaanissamut siunnersuut. Ilimagaara taanna Qallunaat Nunaani aamma oqallisigigaatsiarneqartussaassasoq. Taamaattumik neriuutigaara taamatut siunnersuuteqarnikkut aamma oqallinneq ingerlanneqarsinnaassasoq, maaniinnaanngitsoq aamma atuarfinni, aammalu angerlarsimaffinni ataasiakkaani.

Gudmand Rasmussen, Atassut:

Aa, uanga naatsuaarannguamiguna oqaaseqalaarniartunga. Saqqummiunneqartut soqutiginartorujussuuvoq. Kisianni aamma siunnersuutigineqartuninngaaniit akueriuminaatsunik aamma ilaqarpoq. Atassutip taanna erseqqissumik oqaatigaa, aamma IA-p.

Una eqqarsarnartoqartorujussuuvoq Siumup oqaaseqartuata oqaaseq atugaa, taamaattumik tupanik nioqqutissianik ukiumikkut killiliiffigineqarnissaannik siunnersuut Siumumiit taperserluarparput, tamannalu aaqqivigineqarnissaa Naalakkersuisunut inassutigalugu.

Nalunngilarput inatsisitigut sanarfinnittoqaraangat unioqqutitsinerit tassaalertartut aamma pinerluttulerinermi suliassat ingerlaavartunngortarlutik. Ullumikkut inuusuttuaqqat 15-16-17-inik ukiullit takuinnarlugit immikkoortikkuminaatsorujussuusarput, qanoq ukioqarpammitaava? Perungasorujussuarnimmi massakkut ilaqarpugut. Soorlunami immaqa inuup normuata uppernaarsaataa pisiniarfimmi takujumaneqartarsinnaagaluarpoq.

Kisianni tunngavik taanna isummamigut pitsaangaluarluni, sooorunami oqareernittuut inatsit sunaluunniit naqissuserneqaraangami tassaasarpoq pinerluttilerinermi malitsinniarneqarlertartoq. Isumaqarpunga taamaatut aaqqiisoqassappat assut pinerluttorsiortut annertoorujussuarmik suliaqalissasut.

Inatsisitigut naqissuserneqassaguni tassa pinerlunnermik ilaqalissooq, 16-inik ukiulik cigaritisiniartinneqarsimappat, uanga taama paasivara taanna siunnersuut.

Aammana una, soorunami atuarfimmi taanna inerteqqutaalluarsinnaavoq atuarfiup iluani pujortartarneq, kisianni inatsiseqarpoq aamma suliffeqarfiit ilaanni akuersissuteqartuni ilaatigut pujortartarfinnik aamma immikkut peqartinneqarnera taanna mattusimaneqanngilaq.

Una IA-p aamma oqaaseqartuanit isumaqatigilluinnarpara taanna akerliliullugu oqaaseq atormassuk, killilersuisinnaaneq. Kisianni una apeqqutigilaarusuppara paatsuugasara, oqaaseqatigiinni allerni una issualaassuara naatsunnguummat: "Imatut paasillugu atuarfimmi ilinniartitsisut meeqqalluunniit pujortaqqusaassaanngillat, aqqutissatullu pitsaaluinnartutut isigaarput".

Tassa imaannerluni atuarfinni tamani aamma tupa mattunneqassasoq? Pisortatigoortumik ininik aamma immikkut peqartitaammata. Aamma ilumuuissoq una nalunaarutigisariaqarparput. Inuit aamma immaqa inuunerminni piunnaarsinnaajunnaavillugu ilaqarput tupatortunik. Ilinniartitsisut aamma taamatut piumaffigissagutsigit taamalu aamma ilinniartitsisussaaleqitigaluta immaqa ullormut sisamanik tallimanilluunniit pujortarsinnaasut. Isumaqarpunga aamma taanna eqqarsaatigilluagaannitsoq.

Siunnersuut tunngaviatigut paasilluarpara pitsaalluinnartuusoq, aamma IA-p oqaaseqartua isumaqagilluinnarpara qaammarsaaneq taanna atuuttariaqarpoq. Aammana Mogensip oqaaseqarnermini oqaatigimmagu una eqqumiigilaaringa Paarisa iluaqutaasimannginnerarmagu. Kisianni sunaluunniit suliniaqatigiiffik tapersersorutsigu, taama nikassaarpaluttumik nipilerfiginagu immaqa nukissamik aamma tunissuarput.

Taanna isumaqarpunga uniffigiinnartariaqanngitsoq, kaammattuineq suliniaqatigiiffinnut uagut nipilerlugu taamatut atussanngilarput, angusaqarsimanngilaq. Kisianni kaammattuigutta qularnanngilaq ilorraap tungaanut suli saariarneq anginerusunnaavoq. Aammami oqaasitoqaqarpoq: Eqqumallunigooq qinertoq nikallorluni sinittumik neriunaateqarneruvoq.

Olga Poulsen, Inuit Ataqatigiit:

Uangattaaruna maanga qaqeqqittunga Kattusseqatigiit oqaaseqartuata Mogens Kleistip Paarisamut taamatut soorlu iluaqutaasimanngitsutut nipilimmik oqarnera oqaaseqarfigerusullugu.

Isumaqarpunga Paarisa ukiuni kingullerni cigaritsimut/tupamut tunngatillugu paasititsiniaasarnera annertoorujussuusut. Imatut oqarsinnaangilagut iluaqutaasimanngitsut, taannartaa pinngit- soornani arlaatigut sunniuteqarsimanera taanna isiginngitsuusaarsinnaanngilarput.

Isumaqarpunga angajoqqaajusugut uagut annertoorujussarmik tassuuna akisussaaffeqarnerput, aamma iluaqutaanissaanut aamma taanna takusinnaasariaqaripput. Assersuutigalugu, siunnersuutinnut ikaarsaarutta meeqqagut 17-inik ukiullit, pujortartikkusunngikkutsigit taava akissaanik tunissaanngilagut akissaqanngippata, uagut angajoqqaatut tassa pisussaaffipput. Sussa akissaanik taava tuninagit, taava cigaritsisiniarsinnaanngillat. Suliffeqanngikkunik imaluunniit arlaanik aningaasassaqanngikkunik.

Kisianni pujortarnerat akuerigutsigu taava aamma aningaasassaanik cigaritsisiutissaannik pisiniutissaanik tunissavagut. Taanna inatsisilersortariaqanngilaq. Pissanganarsaarilluni unioqqutitsinerillu 100-likkaat maani pilissavagut, taamatut inatsisilersuinermi.

Loritha Hendriksen, Kattusseqatigiit:

Tassa qaqeqqinninnut pissutigivara isumaqarama angajoqqaat tassani paasititsiniaaneq angajoqqaanut annertunerujussuusariaqartoq. Angajoqqaat nalunagit meeqqatik allaat cigaritsisiniartittarpaat ilai mikisunnguit allagartamik tuniinnarlugit. Tassani aamma nammineq angajoqqaat pisooqataapput, taamatut meeqqaminnik cigaritsisiniartitsisarnitik, taakkuluunniit eqqarsaatigissagaanni meeqqat mikisut pisinissai. Pisiniartartut amerlaqaat taakkua suliniutigisinnaavagut.

Aamma ilumoorpoq Paarisa pinaveersaartitsisutut ukiuni annertoorujorujorujussuarni suliaqarsimapput, naammassisaqarlutillu. Taakkua pinaveersaartitsinerit atuarfimmut ornigullutik sulisarsimanngitsuuppata qanorimita amerlatigisut meeqqat ullumikkut pujortartassagaluarpat? Taamaattumik nersualaarusuppakka uanga taakkua pinaveersaartitsisut, sulisimasut.

Taava tassa ilumoorpoq angajoqqaat pinngitsoornagit aallaavigisariaqarpagut. taamatut meerartatta paarinissaannut aammalu meeqqaminnik paasinissaannut. Taanna meeraq kisiat pisinnaan-ngilarput aamma angajoqqaat piumaffigisariaqarpagut.

Otto Steenholdt, Atassut:

Ilumoorpoq tupa navianartuuvoq, taamaattumillu atorneqarnera millisarniarluaqqissaartariaqarpoq.

Kisianniuna eqqaariataariga nunatsinni imigassartorpallaarneq oqallisigilluartalerallaratsigu, sakkortuumik Atassut taamanikkut ilisarisimaneqartumik tassa inerteqqutaanissamik siunnersuuteqarniartoq, Siumut nalunaarpoq, tamakku pinaveersaartitsiniarluni inatsisiliuussineq ajortoq. Tamanna aqqutissaanngitsoq.

Uanga kingornatigut isumaqartarpunga ilumoortoq, tassa pinngitsaaliineq imaluunniit inatsisiliuussineq aqqutiginagu pitsaanerusoq. Suli taamaassoriniarlugit kisianni Siumukkut illuatungaanut saassimapput, tassa soorlu pujortartulluunniit inatsisikkut aaqqiiffiginialermatigit. Uanga taanna ilalersorsinnaanngilaraq, ajorpoq. Suulluunniit tamarmik inerteqqutaaleraangamik pileriarnerulersarput.

Aamma oqaluttut arlallit oqaatigaat erseqqarissumik, taakkua meeqqat pisiniartut pinerluttun-ngortissavagut? Angajoqqaavi pinerluttunngortissavagut? Pisiniartitsisorluunniit. Taakkua pilerpata inatsit taamaaliulissooq, taannalu aqqutissatut uanga isiginngilara.

Aamma meeqqat allagartamik nassarlutik tupasiniartinneqartarnerat paasineqartariaqarpoq taamaattussaanngitsoq. Soorlulu aamma ullumikkut immiaararsiniartinneqarsinnaanngitsut, allagartamiit taammaliinnarlugit.

Isumaqarluinnarpunga ataatsimiititaliaq assorujussuaq suliassaqalissasoq, taakku oqallisigilluartariaqarpaat, saqqummiussaaq maanna uagut illersorsinnaanngisarput arlaatigullu aamma illersorneqartoq, imaaliallaannarlugu aaqqitassaanngilaq. Aamma taamatut inatsimmik tunngavilimmik meeqqanut inatsisiliornissaq oqaluttut arlallit oqaatigereeraat taperserparput, tassuunakkut pujortarnaveersaartitsineq iluatsittussaagunanngilaq.

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit:

Aatsaannguaq taakkartuigama Paarisakkormiut taamatut oqaatiginianngikkaluarpakka imatut angusaqarsimanngitsut, kisianni suliniutaasimasut, suliniutaasimasut qanoq angusaqarfiusimappat? Taamaakkaluartorli nalunngilarput massakkut meerartagut qanoq annertutigisumik pujortartarnikkut ingerlataqartut. Aammalu Guulumaap oqaatigisaanut taavami 16-inik ukioqalersimappat imaluunniit meerartagut inatsisit malillugit pillaasinnaanermut tunngatillugu, isumaqarpunga killiliisinnaagutta meeraq kinaluunniit 15-it inorlugit ukiulik inatsisinik illersungaavoq.

Taamaattumik killilersinnaasariaqarparput arlaatigut, isumaqarpunga taamatut oqallitsitsineq aamma kinguneqarsinnaassasoq. Eqqartueriarutta inuiaqatigiit akornanni tassunga tunngasut qanoq isimaqarfigineqarpat?

Amerlanerusut Inatsisartuni taamatut akerlerippassuk, ajunngilaq taava ataqqissavara. Kisianni isumaqarpunga taassuma tungaatigut oqallissinnaaneq ammaanneqartoq aamma inuiaqatigiit akornanni.

Lars Karl Jensen, Siumut:

Oqaaseqartut avataatigut oqaaseqassaanga. Aap uani Naalakkersuisut saqqummiussaat Siumuminngaaniit tunngaviatigut taperserpagut, ataatsimiititaliami susassaqartumi suliarineqarnissaat.

Unali Mogens Kleistip siunnersuutaanut tunngasoq taanna, Siumuminngaaniit taamatut oqaaseqarfigineqarnerani gruppemi suleqataaninni ilisimalluarpara, tunngavilersuutigineqartut uani oqaaseqarnitsinni sakkukinnerpaartaat atoratsigu, tassa meeraq cigaritsimik pisiniartinneqartarpoq, angajoqqaaminit angajoqqaarinngisaminilluunniit. Meeraq isumaqalertarunarpoq, ima naviananngitsigisoq pisiniussigaluaruni ajunngitsoq, taavalu aamma nammineq atuilissaaluaruni tamanna namminerminut uloriananngitsoq.

Taava aperisariaqarpoq sunaana pillugu oqallittugut? Peqqinnissamut tunngatillugu tupa toqunartumik immaqa taaneqarsinnaavoq, kræftimik pilersitsisarpoq, Naalakkersuisut taanna saqqummiutereerpaat.

Ippassaaninnguaq aviisitsinni nuna tamakkerlugu saqqummersartumi, saqqaaniippoq meeqqat akerliusut, imigassaq atugaavallaarnera pillugu akilerliuffigalugu. Imigassamik qaammarsaaniarnitsinni nunatsinni aningaasarujussuit atoreerpagut.

Imigassamik qaammarsaaniarnitsinnut ilanngullugu katsorsartarfimmik pilersitsereerpugut. Imigassap ammaanneqarnera qaqugu ilikkarumaarnerlutigu soorunami pissaganassooq, aammalu ukiut qassit ingerlajumaarnersut.

Uanili inuiaqatigiit tamatta peqqissuunissarput kissaatigalugu, tupatorfiusut killilersorneqarneranut atatillugu, meeqqat aallaqqaataaninngaaniit tamakkunannga paasitinneqarnissaanut angajoqqaat Paarisalu allallu iliniarfiit kommunillu kisiisa pinnagit, killiliisinnaagutta allagartalerlugulu pisiniarfiup silataatungaani 18-inik inorlugit ukiulinnut pisiareqqusaanngilaq. Taava apeqqusertariaqanngilarput pinerluttaalisitsisunik qassinik atorfinitsitsissaagut? Imaluunniit tamakkunin-nga.

Nunarpassuarni taanna atugaareerpoq. Tassa assersuutigalugu Islandimi aamma atugaasa ilaat kusanarluinnartoq uanga malugisimavara aasaq Islandimiinnitsinni, naak uanga tupatortuugaluarlunga uanga nammineq, pisiniarfiit ikittoqaralaaginnannguit tupasiffissaapput. Nunatsinni maani kioskeerannguaninngaanniit pisiniarfissuarnut tamarmik tupaarniartuupput. Tassalu ussernartorsiornartua, meeqqanut allaat pisiniussisuusaarlutik ooriuteqarunik pisisinnaagamik.

Taamaattumik uani siunnersuutigineqartoq, inatsisiliornikkut suliassaqarpallaalissaqigatta ataatsimiititaliani allanilu taamatut oqaasertalermagu isumaqarpunga peqqinnissamut ataatsimiititaliami sukumiisumik suliarisariaqartoq isummerfigalugulu, aamma saqqummiussissutigineqartoq itigartiinnarlugu ajorpoq, misissortariaqarpoq inuiaqatigiinuku sutigut iluaquteqarsinnaanerat taannaana Siumuminngaaniit illersoripput.

Aammami meeqqat ukiukitsut filmini aalajangersimasuni filmeqqusaanngitsut, filmertarfinni iserniarsinnaanngillat silataatigut allagartaqareermat.

Lise Skifte Lennert, Ilinniartitaanermut Naalakkersuisoq:

Qujanaq. Oqaaseqartut arlalippassuit meeqqat atuarfianni meeqqat akornanni pujortarneq annertuallaarnerarlugu apuussimmata, paasissutissanik minnerunngitsumillu peqqinnissamut ataatsimiititaliamut manna aqqutigalugu apuussilaarusuppunga.

Kisiannili aamma siulliullugu eqqaalaarusuppara Siumumiit meeqqat atuarfianni meeqqat tupatornerisa unitsilluinnarnissaat Naalakkersuisunut aqqutissiuuteqqullugu kaammattuuteqarmata. Aamma apuukkusuppara Siumup oqaluttuanut Jørgen Kristensenimut, apuukkusuppara tassa aammalu soorlu oqareersunga peqqinnissamut ataatsimiititaliamut.

Ukioq manna misissuititsisoqarsimammat peqqinnissamut tunngatillugu, aammma taassuma iluani tupatortarnermut atatillugu, aamma misissuititsinermi nakorsaq ilisimatusaatigalugu nakorsaq Ilulissani nakorsaasimasoq Mikael Pedersen ingerlassimavaa, atuarfinni tamani misissuitsitsineq. Taassumalu inernera januarimi 2000-imi saqqummissaaq, taava tassa tassani paasissutissat pissarsiagut takoreerutsigit soorunami kisitsisinik takusassaqalissaagut, massakkut oqaluppugut isigisagut tunngavigalugit, isigisagut ingasagalugit, meeqqallu akornanni tupatorpallaarnerup millisinniarneqarnissaa anguniarlugu.

Kisianni tassa uuma misissuititsinerup atuarfinni tamani ingerlanneqarsimasup takutissavaa kisitsisinngorlugu tupatorneq qanoq annertutigisoq aamma. Taamaammat tassa aallaavissaqalissaagut suliniuteqassalluta, nuna tamakkerlugu inerisaavik aqqutigalugu, suliniutinik aallartilersaarpugut, tassanilu suleqatigiissapput soorunami ilinniartitsisut atuartut, minnerunngitsumillu aamma angajoqqaat atuarfiillu suliulersuisui.

Taava aamma Gudmand Rasmussenip oqaaseqarneranut tunngatillugu, ujartormagu atuarfinni sulisut akornanni matttunneqassanersut, apeqquserlugu. Tassani oqaatigiinnarsinnaavara tupa avatangiisillu taanna peqqussut massakkut pisarput, soorunami aamma Inatsisartut peqqussutaat atuarfinni tamani aamma atuuttuummat. Taavalu taanna najoqqutaralugu atuarfiit pisissaapput aamma taammatut tupatortartunut inersimasunut immikkut ininik aaqqissuusissallutik.

Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Naalakkersuisoq:

Ja, qujanaq. Tassa maannamut partiit oqaaseqartuisa saniatigut oqaaseqaqqittunut oqaaserineqartut taakkua qujassutigissavakka aamma isumaqarpunga taamatut oqaallinneq pisariaqartoq, aamma Inatsisartuni ilassortap Mogens Kleistip siunnersuuteqarnermi ilaatigut aamma qaqeqqinnermini naqissuserpaa, tassa inuiaqatigiinni aamma oqallinnissaq taanna ilaatigut siunertaralugu taamatut siunnersuuteqarsimalluni.

Isumaqarpunga tamanna ajunngilluinnartuusoq, aamma pisariaqarpoq inuiaqatigiinni oqallittuarnissarput. Peqqinneq imaluunniit aamma peqqiitsumik inooriaaseqarneq assigiinngissutai taakkua sapinngisamik annertusiartuinnartumik oqalligisiuarnissai isumaqarpunga pisariaqartuusut aamma pissusissamisuunginnartoq.

Taamaammat Mogens Kleistip Inatsisartuni ilaasortap taamatut siunnersuuteqarnera Naalakkersuisuninngaanniit aamma qujussutigaarput.

Tassa maannamut siullermeerneqarnerani taamatut siunersuutip oqallisigineqarnera eqikkariassavara imaalillugu, upernaamut aappassaaneernissaata tungaanut piareersaassutissat assigiinngitsut, ersarisissaatissat aammalu allatigut misissoqitassat taakkua soorunalimi Naalakkersuisuni pinngitsoorata appassaaneernissaata tungaanut piareersaanitsinni ilanngunneqarumaarput.

Kisianni tassa saqqummiussissutinni ilaatigut aamma ersersippara, tassa misissuinernit takuneqareerpoq, aamma misissuinerit inerneri tunngavigalugit takoreerparput inuiaqatigiinni pujortarnerujussuaq atuuttoq. Tassalu inuiaqatigiit 70 %-ii tikillugit pujortartartuupput.

Taamaattumik inatsisiliornikkut inuiaqatigiinni taama amerlatigisut pujortartartuusut ilaatigut pinerluttunngorsaaniarnertut isigineqarsinnaasumik iliuuseqarniarnerput taanna isumaqarpunga immitsinnut taamatut pinngitsaalillutalusooq, iliuuseqarniarnertut oqaatigineqartareqartoq, immaqa nakkutigineqarsinnaassusaat annerusumik eqqumaffiginngikkaluarlugu.

Taamaammat inatsisiliornikkut taamatut killilersuiniarnerit ilaatigut aamma uani naalakkersuinikkut sulinermi aamma isumaqarpunga tamakkuninnga aalajangersakkani atuutsitsiniartut sapinngisamik aamma erseqqissumik inatsisitigut killiussat aallavigalugit suliniartuartussaammata, taamaalillutik inuiaqatigiinni 70 %-t pujortartartuusut akornanni taama amerlatigisut nalun-ngeerlugu taamatut sukannertigisumik inatsisitigut piumasaqaatitalinnik maanngaanniit aalaja-ngersaaniassagutta aamma isumaqarpunga nakkutiginiarnissaa oqimaakuluttorujussuusussaasoq. Ingammik pinerluttaalisitsimermi suliaqartuninngaanniit.

Tassalu Naalakkersuisuninngaanniit pingaartittuartariaqarparput aamma pingaartutuut suliniarnitsinni tunngavigiuarparput, paasisitsiniaajuarneq. Inuit pinngatsaaliniassallugit isumaqarpunga maanngaanniit annertunerusumik oqallisigeqqissallugu pisariaqanngitsoq. Inuit nammineerluta ataasiakkaarluta akisussaaffipput nalunngilarput. Taamaattumik arlaatigulluunniit immitsinnut qanoq iliornikkut pinngitsaaliiniassalluta aqutissaq isumaqarpunga tamanna peqqinnarpianngitsuusoq.

Tassa Naalakkersuisuninngaanniit pingaartipparput siunnersuineq/ ilitsersuineq aammalu ikiuinneq tamatigut taakkua annertusarneqartuartariaqartut. Suliniuterpassuit aamma Paarisap peqataaffigivai, ukiuni qaangiuttuni Paarisap assigiinngitsunik meeqqat inuusuttuaqqallu toqqaannartumik soqutigisaqatigiiffii timersoqatigiiffiilu assigiinngitsut suleqatigalugit, aaqqissuussisarnikuupput assigiinngitsorpassuarnik pisoqarfiusartumik. Tassalu nuna tamakkerlugu ilaannikkut aamma nunap immikkoortuini, kiisalu aamma piffinni ataasiakkaani.

Taamaalilluni Paarisap ulloq manna tikillugu meeqqanut inuusuttuaqqanullu, inuusuttunut inersimasunullu peqqissumik inooriaaseqarnissap qanoq pingaaruteqassusaa pillugu, taamatut siunertalinnik Paarissap suliniuterparujussui uani eqqaasitsissutigilaaginassavakka.

Tassalu unammersuartitsisarnerit timersoqatigiinniit assigiinngitsuninngaanniit peqataaffigineqartarput. Isumaqarpunga aamma tamakkua maanngaaniit aamma annertusaavigissallugit tamatigut tapersersuiuartariaqartugut.

Tassa uagut ataasiakkaarluta immitsinnut piumaffiginerunitsigut aamma ilaatigut assigiinngitsunik, peqqinnanngitsumik inooriaatsit imaluunniit atuisarnerit assiginngitsut sumiinnersut namminneerluta nalunngereeratsigut isumaqarpunga siullermeerinninnermi oqaaserineqartut taakkua qutsatigiitigalugit, aappassaaneernissap tunganut piareersarnissatsinnut. Aamma ilaatigut maani partiit Kattusseqatigiillu oqaaseqartuininngaanniit ersarissaassutaasut, taakkua tunngavigalugit suleriaqqinnissarput tunngavissaqarluartuusoq. Qujanaq.

Lars Karl Jensen, Siumut:

Uani Naalakkersuisup naggisiinerani oqaaseq maluginiagara, taanna uniffigilaaginnarpara. Tassa inuit atuinertik namminneq akisussaaffigisariaqarpaat. Taamatut ersaritsigisumik inuiaqatigiinnut oqariartuuteqassaguttaa eqqarsaatigisariaqarpagut marluk, taakku inatsisartuni ilaasortat tamatta upernaamut ataatsimiinnissatta tungaanut peqqinnissamut ataatsimiititaliap saqqummiinissaanut isumagiutigeqqussavakka, tassalu Qaqiffimmik atuinerput ukiut tamaasa aningaasaliiffigisarlugu, taanna apeqqusertariaqarpoq. Taavalu aamma taanna atatiinnassagutsigu aamma eqqarsaatigisariaqarparput, tupatortartut kisianni namminneerlutik asoorsinnaanngitsut asoorniartaraluarlutik. Kattorsarneqartarfissaannik pilersitsinissaq. Taakkua marluk imminnut ataqatigiilluinnarput.

Inuit namminneq atuinertik akisussaaffigissagunikku, taava oqarsinnaavugut Qaqiffik pisariaqartinngilarput. Qaqiffik pisariaqartikkutsigu, aamma tupatorunnaarniartut kattorsarneqartarfissaannik pisariaqartitsisimassaagut. Qujanaq.

Mads Peter Grønvold, Kattusseqatigiit:

Nalunngilarput aamma taakkartorneqarpoq, nunatsinni inuttaasut 70 %-ii tikillugit tupatortartut. Taamaattumik peqqinnissaqarfik ukiuni kingullerni aningaasanik annertuunertusigaluttuinnartunik pisariaqartitsivoq, pisariaqartitsigaluttuinnarlunilu.

Tupa aallaavigalugu napaateqalertartut peqqinnissaqarfimmi kilitissagutsigit, siunnersuutit tamakku pitsaasut atorluartariaqarpagut. Akerlilersuinnartariaqanngilagut. Aningaasanik sipaarsinnaavugut, tamakku aqqutigalugit. Peqqinnissaqarfimmi aningaasat amerlaqisut pisariaqartinneqartut ikililaarnissaat, tamakkunuuna anguneqarsinnaavoq.

Taamaattumik una siunnersuut kusanartoq aammalu oqaluuserineqartariaqarpoq. Aammalu qilanaarnarpoq upernaamut oqaluuserinissaa. Aamma soorlu sutorniarfinni assigiinngitsuni ulluni qanittuni takusimasara, uanga nuannarinnginnakkut, meeraq qulit inorlugit ukiulik millussitinniarsarineqartoq. Immaqa 11-it missaani ukiulimmik. Taamaattumik pissutsit tamakkua unitsissagutsigit, killiliisariaqarpugut.

Anders Andreassen, Siumut, ataatsimiinnermik aqutsisoq:

Ja, qujanaq. Tassa taamaalilluni ullumikkut oqaluuserisassaq immikkoortoq 29, aammalu tassunga atatiinnarlugu immikkoortoq 66, tassa taakkua tamarmik tupamut tunngassuteqarput. Naammassigallarput. Immikkoortoq 29-imut atatillugu oqaatigissavara, Inatsisartut peqqussutissattut siunnersuut siullermeerneqarnerani maani oqaaserineqartut, aammalu innersuunneqartut tassalu peqqinnissamut ataatsimiititaliamut ingerlaqqinnissaa kissaatigineqarmat, taanna malinneqassaaq.

Taavalu upernaamut imaluunniit immaqa ukiumut ataatsimiinnissamut aappassaaneerlugu, pingajussaaneerlugulu tassani oqallisigineqarumaarpoq. Soorunami aamma siunnersuuteqartup siunnersuutaa tassani aamma maani oqaaserineqartut ilanngullugit, aamma peqqinnissami ataatsimiititaliami eqqartorneqarneqartuni ilanngunneqarumaarput.

Oqaluuserisaq naammassivoq.