Oqaluuserisassani immikkoortoq 29-1 |
|
||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Tallimanngorneq 29.
oktoberi 1999 nal. 14.18
Ataatsimiinnermik
aqutsisoq:
Anders Andreassen, Siumut.
Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut, Avatangiisunut
Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq:
Qujanaq. Tassa tupa
avatangiisinillu tupatorfiunngitsunik kiisalu tupani nioqqutissat
nalunaaqutserneqartarnerat pillugu Inatsisartut peqqussutissaattut siunnersuut
Naalakkersuisut sinnerlugit siullermeerneqarnissaanut maannakkut Inatsisartunut
saqqummiutissuara.
Tupa avatangiisinullu
tupatorfiunngitsunik isumannaarineq, kiisalu tupanik nioqqutissat il.il.
nalunaaqutserneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutaat nr. 5, 3. november
1994-imeersoq Inatsisartut peqqussutaatigut nr. 5, 30. oktober 1998-imeersukkut
allanngortinneqartoq tupatoornerup peqqissutsimut sunniutipilugisartagai
annikillisinniarlugit peqqinnissaqarfiup suliniutaanut maannamut inatsisitigut
tunngaviusimavoq.
Tupamik pujortarneq
nunatsinni peqqinnissakkut ajornartorsiutaasut annerpaartaannut ilaavoq.
Misissuinernit assigiinngitsunit ilisimavarput innutaassuni innersimasut 70
%-ii angullugit pujortartartuusut, aammalu takusinnaallutigu meeqqat
inuusuttuaqqallu inersimasut pujortartarnerattut siusissukkulli ileqqoqalersartut.
90-ikkut ingerlaneranni meeqqat atuartut peqqissusaannik
misissuiffigineqarsimapput, tamatumalu takutippaa, naak paasisitsiniaanerit
arlaqaraluartut meeqqat tupamik atuinerat annikillisimanngitsoq. Nunatsinni
meeqqat aqqaneq-marlunnik ukiullit 10 %-ii pujortartartuupput, 14-inillu
ukiullit qiviarutsigit taakku affaat pujortartartuullutik. Pujortartarneq
inersimasutut pissusilersornertut pissusissamisoortutut meeqqanit atuartunit
isigineqarpoq, aamma meeqqat atuartut isumaqarput "atuartunut anginernut"
ininik pujortartarfiliortoqassasoq.
Naalakkersuisut
anguniagaraat innuttaasunut tamanut, meeraappata inersimasuuppataluunniit
tupatorfiunngitsunik avatangiiseqalersitsinissamik qularnaarinninnissaq.
Anguniagaq tamanna peqqussutsip nalinginnaasup pitsaanerulernissaanik
aqqutissat ilaattut isigineqassaaq, tamannalu ataasiakkaanut
inuummarinnerulersitsissaaq ukiunilu aggersuni kræftimik nappaatinik
assigiin-ngitsunik eqqarneqartussatut naatsorsuutigineqartut malitsigisaannik
peqqinnissaqarfiup aningaasartuutaasa amerliartupiloornissaraluannik
pinngitsoortitsisinnaalluni.
Tupamik atuinerup
annikillisinniarnerani peqqussut kisimi sakkugineqartariaqanngilaq,
paasisitsiniaajuarnermulli isummanillu allanngortiteriniarluni
suliniuteqarnermut ilaaguni tupamik atuinerup annikillisinniarneqarneranut
sunniuteqaqataasinnaavoq, taamaasillunilu innuttaasut peqqissusaannik
pitsaanerulersitseqataalluni.
Peqqussutissatut
siunnersuut pujortaqqusinnginnermut malittarisassanut sanilliiullugu
allannguutinik arlalinnik imaqarpoq. Avatangiisit tupatorfiunngitsut pillugit
peqqussutip atuuffissaata allanngortinneqarnisaanik kissaateqarnerup
tunngavigaa, nakkutilliinerup isumagineqarnissaanut suleqartigiinnissamik
isumaqatigiissuteqarnissaminut Peqqinnissamut Pisortaqarfiup periarfissaalatsisimanera.
Tamatuma kingunerisimavaa namminersortut suliffeqarfiutaannut il.il.
pineqartunut malittarisassat atuutsinneqarsinnaasimannginneri.
Malittarisassanik
atuutsitsinissamut periarfissaqanngitsumik inatsisiliornermut taarsiullugu
peqqussutissatut siunnersuummi namminersortut suliffeqarfiutaat
pujortaqqusinnginnermut malittarisassanut ilaatikkunnaarnissaat
eqqarsaartigineqarpoq. Namminersortut suliffeqarfiutaat
pujortartoqannginnissamut malittarisassanut ilaatinneqarunnaassapput. Naalakkersuisut
erseqqissarusuppaat tupamik pujortarnerup akiorniarnerani pisortat suliffiutaat
siuttuussasut. Naalakkersuisulli namminersorlutik suliffutilinnut
kaammattuiumapput namminersorlutik suliffiutillit namminneerlutik pujortarneq
pillugu aalajangersagalioqqullugit, taamatullu sulisumik
pujortarfiunngitsuniissinnaanissaat qularnaaqqullugu. Naalakkersuisut
tamatumunnga atatillugu sumiiffinnik pujortarfiusinnaasunik aaqqissuussinissaq
il.il. pillugit saaffiginnittunut siunnersuinissaminnut piareersimapput, Paarisa
ikiortiliullugu.
Oqaasertat
allanngortinnerisigut pisortat oqartussaasuisa il. il. assersuutigalugu
tikittarfinni, utaqqisarfinni sumiiffinnilu allani init sumiiffiillu tamanit
orninneqarsinnaasut pillugit malittarisassanut ilaatinneqartuni, pujortarnermik
inerteqquteqarluinnarsinnaanissaasa qularnaarneqarnissaat aamma
siunnersuutigineqarpoq. Taamaasilluni illup iluani sumiiffinni tamanit
orninneqarsinnaasuni pujortarnissaq sulisunit imaluunniit inunnit isersimasunit
piumasarineqarsinnaassan-ngilaq. Erseqqinnerusumilli allaaserineqartutut
akerlianik illup iluani kikkut tamarmik ornissinnaasaasa avataani
pujortarnissamut periarfissinneqarnissaminnut sulisut piumasaqarsinnaapput.
Malittarisassap maannamut
atuuttup allanngortinneratigut, sulisut peqqussummi pineqartut, sulinerminni
illup iluani pujortarsinnaanerat qularnaarneqarpoq, ininik
sumiiffinnillluunniit pujortartarfinnik pinngitsoorani pilersitsisoqarnissaa
aalajangersarneqarmat. Taamannali taamaallat atuuppoq sulliviup ilaanut
kikkunnit tamanit tikinneqarsinnaasut avataani.
Nakutilliinissamut
periarfissaqannginnerup kingunerisaanik nakkutilliinissamut malittarisassat
atorunnaarsinneqarnissaat siunnersuutigineqarpoq.
Pineqaatissiisarnermut
aalajangersakkat akiliisitsinerinnarmut tunngasuunissaat siuunnersuutigineqarpoq.
Peqqinnissaqarfiup
missingersuutaanut tamarmiusunut sanilliullugu siunnersuut
sunniuteqassanngilaq.
Tupamik atuinerup
annikillisinneqarnissaanik siunertaq Namminersornerullutik Oqartussat
akileraarutitigut isertittagaannut qanoq kingeqassanersoq
naatsorsorneqarsimanngilaq.
Siunnersuutip
allaffissornikkut sunniuteqarnissaat naatsoruutigineqanngilaq.
Naak nakkutilliineq pillugu
malittarisassat atorunnaarsinneqarnissaat siunnersuutigineqaraluartoq tamanna sipaarfiunavianngilaq.
Tamanna nakkutilliinissamut periarfissaqarsimannginnerata kingunerisaanik
tamatumunnga aningaasartuuteqarsimannginnermik pissuteqarpoq.
Inatsisissatut siunnersuut
attuumassuteqartunut, siunersuummut nalinginnaasumik nassuiaatini takuneqarsinnaasunut,
tusarniaatigineqarsimavoq. Tusarniaanermit akissutit pisariaqarfiatigut
ilanngunneqarput.
Siunnersuut tupanik
nioqqutinik pisisinnaanermut ukiunik killeqartitsinissamut aalajangersakkanik
imaqanngilaq. Inatsisartunut ilaasortap Mogens Kleistip ukiunik
killeqartitsisinnaalernissap inatsisartuni oqallisigineqarnissaa aamma
siunnersuutigaa. Taamaattumik apeqqut tamanna inatsisartunut aamma
isummerfigeqqussavara.
Taamatut oqaaseqarlunga
Naalakersuisut sinnerlugit tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsunik
isumannaareq kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutserneqartarneri pillugit
Inatsisartut peqqussutissaattut siunersuut oqaluuserisassanngortippara.
Anders Andreassen, Siumut ataatsimiinermik aqutsisoq:
Qujanaq. Maannalu
ingerlatiinnarlugu immikkoortoq 66, tikissuarput taavalu tassani
siunnersuuteqartoq Mogens Kleist Kattusseqatigiit saqqummiusseqqussavara.
Taannalu saqqummiussereerpat Peqqinnissamut Naalakkersuisoq akissuteqareerpat
taava partiit oqaaseqartui oqaaseqarumaarput, tassa taakkua immikkoortut marluk
ataatsimoortumik oqaaseqarfigineqartussaammata.
Mogens Kleist, Kattusseqatigiit, siunnersuumminik
saqqummiussisoq:
Kalaallit Nunanni Inatsisartut
Suleriaasianni § 30, imm. 3 naapertorlugu matumuuna aalajangiiffigisassatut
siunnersuut imaattoq saqqummiuppara:
Naalakkersuisut Inatsisartut
ukioq 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissaannut tupa avatangiisillu
tupatorfiunngitsut, kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutserneqartarnerat
pillugu Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi ulloq 3. november 1994-imeersumi
tupanik pisinissamut ukiorisatigut killigititassatut aalajangersagartalerlugu
ilanngussisoqarnissaanik siunnersuuteqaqqullugit peqquneqarnissaasa
Inatsisartuni aalajangiiffigineqarnissanik siunnersuummut imatut
oqaaseqassuunga:
Naluneqanngitsumik nunatsinni
tupatorneq imaluunniit pujortarneq innuttaasut akornanni annertuumik
atorneqartoq aammalu tusartuartarparput Peqqinnissaqarfimmiit ukiumut
kræfteqarlutik toqusartut ukiumut annertoqisut aammalumi tusartarparput meeqqat
aqqanilinnik imaluunniit isikkanilinnik ukiullit pujortartalereersimasartut.
Kinaluunniit meeraq imaluunniit
meerannguugaluaruni taama allasimavoq, kinaluunniit
meeraangaluaruni angajoqqaani
apereqqaarnagit pisiniarfinnut imaluunniit kioskinut pujortagassarsiniarsinnaavoq.
Aammalu nunatsinni
pinaveersaartitsineq suukumiisumik ingerlanniaraanni aperisariaqarpoq qanoruna
aaqqiiniartugut meerartatta pujortagassanuut pakkersimaarneqarnissaannut.
Taamaattumik pinaveersaartitsineq
sukumiisumik ingerlanniaraanni aamma pisortaniit piaartumik
iliuuseqartariaqarpugut, pissutsit ullutsinni taamatut ingerlasut
aaqqiiviginiarutsigit.
Taamaattumik Inatsisartunut
siunnersuutigerusuppara pujortagassarnik pisisarsinnaanerup ukiuisigut
aalajangiiffigineqarnissaa, uani allassimavara soorlu immaqa 18-inik
ukioqalereersimasut pujortagassanik pisisinnaasunngortillugit, massakkummi
kinaluunniit pujortagassanik pisisinnaammat.
Taama oqaaseqarlunga
siunngersuutima Inatsisartuni ilassilluarneqarnissaa neriuutigalugu siunnersuut
Inatsisartunut oqaluuserisassanngortippara.
Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Naalakkersuisoq:
Inatsisartuni ilaasortaq Mogens
Kleist siunnersuuteqarpoq tupa avatingiisinillu tupatorfiunngitsunik
isumannaarineq, kiisalu tupanik nioqqutissat nalunaaqutserneqartarneri pillugit
Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi, 3. november 1994-imeersumi tupanik
nioqqutissanik pisinissamut ukiunik killilersuilernissamut
aalajangersagaliortoqarnissaanik Inatsisartut 2000-imi upernaakkut
ataatsimiineranni Naalakkersuisut siunnersuummik saqqummiussinissaminnut
peqquneqassasut.
Tupa avatangiisinillu
tupatorfiunngitsunik isumannaarineq, kiisalu tupanik nioqqutissat
nalunaaqutserneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutaata
siullermeerneqarneranut siuliani saqqummiussissummi oqaatigineqartutuut tupanik
nioqqutissanik pisinermi ukiunik killilersuilernissaq pillugu
aalajangersakkanik siunnersuut imaqanngilaq. Peqqussut maanna atuuttoq ukiuunik
killilersuinissamik taama ittumik aamma imaqanngilaq.
Nunatsinni innuttaasut tupamik
atuinerisa annikillisinnissaat Naalakkersuisut erseqqissumik anguniagaraat,
tupasissagaannili aalajangersimasumik ukioqarnissamik atortuulersitsinikkut
tupanik nioqqutissanik pisisartunik aalajangersimasumik ukiulinnik
pinerluttunngortitserusun-ngillat.
Paasissutissiisarnikkut,
qaammarsaanikkut suliniutinnullu aalajangersimasunut, soorlu
pujortarunnaarniartunut ilitsersuisoqartitssinissamut ikiorsiinikkut
pujortartarnerup appartinneqarnissaa naleqqunnersutut Naalakkersuisunit
isumaqarfigineqarpoq. Taamatuttaaq pingaaruteqarpoq tupatorneq
annikillisinniarlugu paasisitsiniaarnerup isummanillu allanngortitsiniarluni
suliniarnerup ingerlattuarneqarnissaa, aamma innuttaasut peqqissusaannik
annertuumik pitsaanerulersitsinissaq anguniarlugu.
Tupamik pujortarnerup ajoqutaanik
innuttaasut ilisimasaqarnerulersimanerat ilaatigut suliffeqarfiit
namminersortullu akornanni atuinermik annikillisitsinissamik aamma
avatangiisinik pujortarfiunngitsunik isumannaarinissamut soqutiginninnerup
annertusiartorneratigut takuneqarsinnaavoq. Naalakkersuisunut pingaartuuvoq,
allatut isumaqalersitsiniarluni suliniuteqarnerup nukitsorsartuarneqarluni
ineriartortittuarneqarnissaa, taamatullu aamma paasititsiniaanissamik,
qaamarsaanissamik suliniutinullu aalajangersimasunut tapersuersuinissamik pisariaqartitsinerujussuup
suliniutigineqartuarnissaa pingaaruteqarluni.
Oqaatigineqareersutuut
Naalakkersuisut tupanik nioqqutissanik pisisinnaanermut allajangersimasunik
ukioqalereersimanissamik, assersuutigalugu 18-inik ukioqalereersimanissamik
aalajangersaanissamut isumaqataanngilagut.
Tupasisinnaassagaanni
aalajangersimasumik ukioqareernissaq inatsisartut kissaatigissappassuk, taava
Naalakkersuisut kaammattuutigissavaat tupanik nioqqutissanik kikkunnit
tuniniarneqarsinnaanersut aamma oqallisigineqassasoq. Assersuutigalugu
tuniniaasinnaasut 18-inik ukioqalereersimassappat imaluunniit aamma tupat
tupanik tuniniaasarfiitt immikkut akuersissuteqarfigineqartassappat, tupanik
tuniniaasinnaassagunik?
Aammattaaq
kaammattuutigineqassaaq ukiunik killilersuisoqassappat unioqqutitsisoqartillugu
qanoq ililluni pineqaatissiisoqartarnissaa inatsisartuni isummerfigineqassasoq.
Meeraq inuusuttorluunniit pillarneqassava, imaluunniit tupanik nioqqutissanik
tuniniaasoq pillarneqassava? Imaluunniit meeraq taassumaluunniit angajoqqaavi
pillarneqassappat?
Ukiunik killilersuilernissaq
kissaatigineqarpat inatsisartut oqaluuserisariaqagaat taamaasillutik
arlaqarput. Tassunga ilanngullugu ukiunik killilersuinerup qassinik ukiulinnut
killilernissaa, pissutsit tuniniaanermut tunngasut, kiisalu pineqaatissiisarneq
ukiunillu killeqartitsinerup taama ittup qanoq atuutsinneqarnissaa.
Taamatut oqaaseqarlunga
Naalakkersuisut sinnerlugit tupanik nioqqutissanik pisinermut ukiunik
killilersuinissaq pillugu siunnersuut inatsisartunut isumaqatigeqquara,
itigarteqqulluguluunniit.
Jørgen Kristensen, Siumut, Siumup oqaaseqartua:
Tupa avatangiisinillu
tupatortuunnngitsunik il.il. isumannaarineq pillugu inatsisartut
peqqussutissaattut siunnersuut Naalakkersuisuniit saqqummiunneqartoq Siumumiit
imatut oqaaseqarfigissavarput.
Tupa avatangiisillugu pillugit
inatsisartut peqqussutaat maannakkut atuuttoq kingullermik 1999-imi
allanngortinneqarmat Siumumiit oqaaseqaatigisartakkagut innersuussutigalugit eqqarsaatigissavarput,
pingaartikkatsigu tupamik atuinerup annikilliliivigineqarnissaa
aqqutissiuunneqassasoq, paaseqatigiiffiusumik malitsinneqarsinnaasunillu
peqqussusiornikkut.
Maannakkut peqqussutip
allannguutissaata oqallisiginerani Siumumiit maluginiakkatta ilagaat, nunanut
sanilerisanut sanilliulluta nunatsinni suli tupamik atuinerup
annertunerujussua. Peqqinnissakkullu akornutaanera miserratissaanngitsoq
taakkartuutigalugu peqqussutip arlaatigut qasukkartinneqarneranik
nassataqartussamik Naalakkersuisut saqqummiussimmata.
Taamaakkaluartorlu uani
saqqummiussami tupamik atuinerup akiorniarnerani pisortat suliffiutaasa
siuttuunissaannik Naalakkersuisut oqariartuuteqarnerat Siumumiit
isumaqatigaarput. Aamma pisortat suliffeqarfiutaanni suliffinni avatangiisit
mianeralugit inunnik immikkuullarissunik pujortarfeqarnissamik aaqqissuussineq
peqqussutikkut periarfissalerneqarmat. Tamanna sulisut sulisitsisullu
paaseqatigiillutik aaqqiivigisassaattut isumaqarfigaarput.
Isumaqarpugullu pisortat
suliffeqarfiini init pujortarfigeqqusaanngitsut malitsinneqarnissaannik
suliffimmi pisortat akisussaatinneqarnerat peqqussutikkut
ersarissartariaqartoq. Taakkuummata sulinikkut aaqqissuussaanermi suleqataasut
paaseqatigalugit illut iluini iliuusissanik aaqqissuussisussat, peqqussutinillu
malititsisussat.
Siumumiit peqqussutissat
oqallisiginerani § 12-imi allassimasut malillugit peqqussumik
unioqqutitsisoqartillugu akiliisitsisoqarsinnaaneranik oqaaseqartoqarnera
aallaavigalugu unioqqutitsisoqartillugu, kikkut akiliisitsinissamik
suliaqartussaanerannut tunngasumik Naalakkersuisut ersarissaateqarnissaat
kisaatigaarput.
Siumumiit meeqqat atuarfianni
meeqqat tupatortarnerisa unitsilluinnarneqarnissaat Naalakkersuisunut
aqqutissiuuteqqullugu kaammattuutigaarput.
Tupat piseqqusaarutigineqarneranni
inerteqquteqarneq Naalakkersuisut saqqummiussaat Siumumiit taperserluinnarput.
Taamatullu tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsut il.il. isumannaarinissaq
pillugu allagartat atorneqartussat kalaallitsut qallunaatullu oqaasertalersorneqarneranni
oqaasertat atorneqartut Peqqinnissamut Avatangiisinullu Naalakkersuisoqarfiup
akuerseqataanissaa Siumumiit isumaqataaffigalutigit.
Uanilu oqaatigissavarput
peqqutissutinik malitsitiniarnermi nakkutilliinerup ajornartitaanera
pissutiginerullugu namminersortut suliffeqarfiutaasa peqataatinnginnissaat
eqqarsarnartoqartikkatsigu.
Siumumiit ilisimavarput
namminersortut suliffeqarfiutaat ullumikkut kusanartumik suleqataasut, sulilu
tupatorfiunngitsunik avatangiisineqarnermut annertusaanikkut suleqataajuartut.
Taamaattumik neriuppugut peqqussut pisortat suliffiutaannut taamaallaat
atortussat oqaasertaqaraluartoq, aamma namminersortut suliffeqarfiutaanni
najoqqutarineqarluassasoq, inuiaqatigiinnut sullissinermut iluaqutaasumik.
Inatsisartuni ilaasortap Mogens
Kleistip siunnersuutaanut tunngatillugu. Inatsisartuni ilaasortap Mogens
Kleistip siunnersuutaa, tupamik pisisinnaasut ukiuisa
killeqartinneqarnissaannik oqariartuuteqartoq Siumumiit taperserluinnarparput.
Maannakkumummi ilisimasatsigut meeqqanut ukiukitsunut allaat tupanik
nioqqutissianik pisiniartinneqartarput, meeqqap silarsuaanni pisiniussinermi
kiffartuussineq nammineq akornutissaqanngilaq.
Eqqarsaatigisariaqarporli meeqqat
inuusuttuaqqallu tupamut isiginneriaasiannut tamanna tulluanngimmat, aamma
isumaqalersitsisarunarpoq tupap atugaanera uloriananngimmat ukiukikkaluanut
allaat pisiniussinissamut ajornartitaanngitsoq.
Taamaattumik tupanik
nioqqutissianik pisisinnaasuut ukiumikkut killiliivigineqarnissaannik
siunnersuut Siumumiit taperserluarparput, tamatumalu aaqqivigineqaarnisaa
Naalakkersuisunut inassutigalugu.
Naggataatigut taamatut
oqaaseqarluta, tupamik atuisuunngitsut pitsaasumik avatangiiseqarnissaat aamma
tupamik pujortarnikkut peqquteqartumik nappaatit atuutilersartut annikillisinneqarnissaat
sulissutiginiarlugu peqqussutip allannguutissaanut tapersiilluta Siumumiit
saqqummiussagut ilanngullugit nalilersueqqinnissaq inassutigaarput.
Anders Nilsson, Atassutip oqaaseqartua:
Soorlu Naalakkersuisunut
ilaasortap oqaaseqaataani takuneqarsinnaasoq, tupatorneq Kalaallit Nunaanni
peqqinnissakkut ajornartorsiutaanerpaajusoq. Taamaattumik Atassummiit
siunersuut suliffeqarfiit namminersortut peqqussummi inerteqqutaassumut
ilaasussaajunnaarnerat akuersaarsinnaanngilarput.
Iluamik tunngavilersuutaanngilaq
maleruagassat nakkutigineqarsinnaannginnerat, pissutigiinnarlugu
Peqqinnissaqarnermut Pisortaqarfik nakkutilliinissamut
isumaqatigiissuteqarsinnaasiman-ngitsoq.
Pujortarneq sivisuumik
tjærimik nikotinimillu sinnerneqarnikkut taamaallaat peqqissutsimut
akornusiineq ajorpoq. Inuit amerliartuinnarput pujortarnermik patsiseqartumik
tassanngaannaq ajoornartorsiulersartut, inini pujortarfiusuni uninnganissartik
saperamikku. Tamakku taammaallaat pisortat suliffeqarfiutaanni
atorfininniartassappat, inuit allat pujortartarneri pissutigalugit? - tamanna
naammanngilaq aamma sumiiffippassuarni ajornarluinnarpoq.
Atassutip isumaa malillugu
suliffinni ininilu tamanit najorneqartartuni pujortartarnerup
killilersimaarneqarnissaa peqqussutikkut qulakkeerniarneqartariaqarpoq -
qanorluunniit pisortat imaluunniit namminersortutut suliffeqarfiit
eqqarsaatigigaluaraanni aamma kikkunnit tamanit orninneqarsinnaasut, soorlu
pisiniarfiit, eqqarsaatigalugit.
Mogens Kleistip
siunnersuutaa eqqarsaatigalugu Atassutip tungaanit Mogens Kleistip
inuusuttuaqqat 18-it inorlugit ukiullit tupaseqqusaajunnarnissaanik
siunnersuutaa paasisinnaalluaraluarlutigu, taamaattoq Atassutip tungaaniit
siunnersuut tapersersorsinnaanngilarput, taamatut ingerlaaseq
unitsinneqarsinnaanngimmat.
Olga Poulsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Tupa avatangiisillu
tupatorfiunngitsunik, kiisalu tupanik nioqqutissanik nalunaarsorneqartarnerat
pillugu Inatsisartut peqqussutissaattut siunnersuut. Aamma Naalakkersuisut
Inatsisartut ukioq 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissaannut tupa
avatangiisillu tupatorfiunngitsut, kiisalu tupanik nioqqutissat
nalunaaqutsersorneqartarnerat pillugu Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi
ulloq 3. november 1994-imeersumi tupanik pisinissamut ukiorisartigut
killigisitaassut aalajangersarlugit ilanngussisoqarnissaanik Mogens Kleistip
siunnersuutaanut tunngasut Inuit Ataqatigiinniit ima oqaaseqarfigissavagut:
Nunatsinni tupap
annertoorujussuarmik peqqinnissatsinnut ajoqutaanera, nunatsinni amerlanersatta
nalunngilaat, taamaakkaluartorli amerlanertigut
isiginngitsuusaarneqartutullusooq ittarpoq. Tamatumunnga pissutaanerugunarpoq
inuppassuarni tupap pinngitsoorsinnaajunnaarneqartarnera. Tupa
ilorrisimaarniutaavoq ulorianaateqarluinnartoq, taamaattumillu aamma qujanarpoq
ukiuni kingullerni annertuumik paasititsiniutigineqartalermat.
Paasititsiniaasarnermup inuit paasitikkiartuaassavaat tupa peqqinnissatsinnut
ajoqutaalluinnartoq, taamaattumillu pinngitsoorluuinnartariaqaraluartoq.
Misissuinerit kingulliit
augustimi nuannaarniutinik atornerluisarneq pillugu ataatsimeersuarnermi
saqqummiunneqartut, Naalakkersuisup oqarneratuut annertoorujussuupput.
Angajoqqaajulluni assut tupannarpoq meerartatta pujortarnerujussuat
kisitsisitigut erseqqissumik takullugu. Eqqarsarnanngitsuunngilaq siunissami
peqqinnissaa qanoq ernumanaateqartigisoq.
Meeqqatta taamatut
pujortartarnerujussuannut inersimmasuusugut, annertuumik sunniuteqaratta
ilisimasariaqarparput. Tassami taakkugatta meeqqanut maligassiuisartut. Uagut
siunissami taamak pujortartuartilluta aamma meerartagut pujortartuassapput.
Tassami Paarisa ukiuni kingullerni annertuumik tupap ulorianaataanik meeqqanut
paasisitsiniaasaraluarneri annertunerusumik kinguneqartarsimanngillat, tupamik
akuersaarinninnerput annertuallaarsimaqimmat.
Naalakkersuisut
anguniagaat, tassalu innuttaasunut tamanut, meeraappata
inersimasuuppataluunniit tupatorfiunngitsunik avatangiiseqartitsiniarnermik
qularnaarinninnissaq, Inuit Ataqatigiinniit tamakkiisumik taperserparput.
Isumaqarpugut annertunerusumik tupatorfiunngitsunik avatangiiseqarnerup,
tunngaviusumik tupamik isiginnittariaaseqarneq allanngortikkiartorsinnaagaa.
Aamma upperaarput siunissami puatsigut kræfteqalertarneq
annikillisikkiartorsinnaagaa.
Paasititsiniaajuuarnissarli
pinngitsoorneqarsinnaanngilaq, taannaasammammi annertuumik inunnik
sunniisinnaasooq, taamaattumik paasititsiniaasarnerup ataavartumik
ingerlatinneqartuarnissaa kaammattuutigissavarput.
Inuit Ataqatigiinniit
ajuusaarnartuutipparput namminersorlutik suliffiuutillit tupap
akiorneqarniarneranut suleqataanissaminnut piumassusikippallaarsimammata,
taamaakkaluartorli Naalakkersuisutulli kaammattueqataarusuppugut,
suliffeqarfiit namminersortut ataasiakkaat namminneq suliniuteqarnissaannut.
Isumaqarpugut inunnik
tamanit isersimaffigineqarsinnaasut pujortarfiunngilluinnarnissaanik
aalajangersaaneq, pujortarnikinnerulernissamut aqqutissiuisinnaasoq,
taamaalilluni piffissami ungasinnerusumi inuit peqqinnerulernissaannut
aqquutissiueqataasinnaalluni.
Piffissaq manna
iluatsillugu, ukiuni kingullerni pujortartarnerup ajoqugineqarsinnaanerinik
nikallujaallutik pinaveersaartitsinermik suliaqartarsimasut
qujatsavigerusuppagut, siunissamilu suli sulilluarnissaannik kissaallugit,
Inatsisartullu kajumissaassallugit suliniutinut taamaattunut tapersersuiuartaqqullugit.
Inatsisartuni ilaasortap
Mogens Kleistip sinnersuutaa, tassalu tupanik nioqqutissanik pisinissamut
ukiunik killilersuilernissamut 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissamut
Naalakkersuisut Inatsisartunut aalajangersagaliornissaat, oqaatigissavarput Inuit
Ataqatigiinniit isumaqatiginnginnatsigu. Isumaqataannginnitsinnut
tunngavigaarput, isumaqaratta tupasisinnaasunut ukiuni killilersuineq
tupatornikinnerulernissamut iluaqutaanavianngitsoq, aammalu ilaatigut allaat
inuusuttuaqqanut pissaganarnerulersinneqarsinnaasoq. Taassumap saniatigut
inuusuuttuarartagut unioqqutitsiuartunngortissinnaavagut, imaluunniit
angojaqqaat qatanngutilluunniit 18-it sinnerlugit ukioqalereersimasut,
inuusuttuarartaminnut cigaretisiniuussisartunngorlugit inississinnaavagut.
Inuusuttuaqqat
pujortarnikinnerulernissaannut aqqutissatut oqaatigeriigarput tassaavoq
paasititsiniaajuarneq, aammalu inersimasutut maligassiuilluarnerat. Taakkua
saniatigut peqqussutissatut siunnersuut pitsaasumik aqqutissiuisinnaasoq
isumaqarpugut, tassami peqqussutissami pineqarmata Namminersornerullutik
Oqartussat aammalu kommunit suliffeqarfiutaat. Taamaattumillu aamma atuarfiit
pujortarfioqqusaajunnaassapput. Imatut paasillugu, atuarfimmi ilinniartitsisut
meeqqalluunniit pujortaqqusaassanngillat, aqqutissatullu pitsaalluinnartutut
isigaarput.
Taamatut oqaaseqarluta
peqqussutissatut siunnersuut, upernaamut aappassaaneerneqannginnermini
peqqinnissamut ataatsimiisitaliami suliarineqarnissaa innersuussutigissavarput.
Loritha Hendriksen, Kattusseqatigiit Oqaaseqartuat:
Qujnaq, Tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsunik il. il. isumannaarineq pillugit Inatsisartut peqqussutissaattut siunnersuutip siullermeerneqarnerani kiisalu Naalakkersuisut Inatsisartut ukioq 2000-imi upernaakkut ataatsimiinnissaannut tupa avatangiisillu tupatorfiunngitsut kiisalu tupap nioqqutsissat nalunaaqutsersorneqartarneri pillugit Inatsisartut peqqussutaanni nr. 5-imi ulloq 3. november 1994-imeersumi tupanik pisinissamut ukiorisatigut killiliititaasussat aalaja-ngersartalerlugillu ilanngussisoqarnissaanik sinnersuuteqaqqullugit peqquneqarnissaat Inatsisartut aalajangiiffigineqarnissaannik Inatsisartuni ilaasortap Mogens Kleistip siunnersuutaa.
Kattusseqatigiinniit ima oqaaseqarfigissavarput:
Ukioq kingullerni paasinarsigaluttuinnarpoq aammalu eqqartorneqaqisoq erserissigaluttuinnartoq tupa qanoq inunnut ajoqutaatigisoq. Minnerunngitsumik kræftemik nappaateqalertarneq eqqaassagutsigu. Atugaanerata annertuallaarnera arlallitsigut iliuuseqarfigineqartariaqarpoq. Kattusseqaatigiinniit isumaqarpugut, tassami takussaaleraluttuinnarput meeqqat ilaatigut ukiukitsut ullutsinni tupatortartut kisigisassaanngitsut. Aamma atuarfinni misissuititsinikkut uppernarsineqarsimasoq. Pinaveersaartitsinermi misissuinertigut ersarissisimavoq atuartut tupanik atuisut nunanut allanut naleqqiullugit amerlavallaarujussuartut.
Kattusseqatigiinniit toqqissisimanartinngilarput ernumanartutullu isigalugu meeqqat ilaasa allaat sumik isertoratik aqqusinermi pujortartut takussaalersimammata.
Taamaattumik isumaqarpugut piffissanngortoq pissutsit taamaattut inatsisiliutissallugit. Pisiniarfiimmi tamani tupasiffiusinnaasut meeqqat pisinissaannut ukiunik killilerneqartariaqalersut. Taamatullu aaqqiinissaq iluaqutaasinnaasoq qularinngilarput. Meeqqanut tupamik atuilersimasunut millisaataassasoq. Minnerunngitsumik qaammarsaanerit ingerlattuarnissaat atuarfinni meeqqerivinnilu pingaaruteqarput.
Nalunngilarpummi ukiuni kingullerni paasititsiniaaneq annertooq pisareersimasoq. Soorunalumi meeqqat ilaannut aamma sunniuteqarsimaluni. Kisiannili meeqqat ukiukitsut pisiniarfinni pisisinnaatillugit ussernartorsiorneq pilersarmat misileerusunnermillu kinguneqalersarluni. Ilami aamma nalinginnaaqaaq naammattoortarlugit meerannguit allagartalerlutik inersimasumik tupasiniussisut, tamakkulu unitsittariaqarput.
Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut meerartagut illersussagutsigit ersarissumik inatsisiliortariaqalersoq. Ukiukitsut pujortagassaannik pisisinnaajunnaartillugit. Naggataatigullu qaammarsaallutik suliniuteqartut sulilluarnissaannik kissaappagut, suliallu aappassaaneerneqarnissaa Peqqinnissaqarfimmut ataatsimiititaliamut ingerlatinneqarnissaa inassutigaarput.
Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Naalakkersuisoq akissuteqartoq:
Tassa peqqussutip maannakkut atuuttup allanngortinniarneqarneranut tassa tunngavippiaavoq, ilaatigut aallaaviuvoq tassalu suliffeqarfiit namminersortut ullumikkut suliffeqarfipparujussuit namminersortut taakkunani ininik tupatorfioqqusaanngitsunik aammalu tupatorfiusinnaasunik nakkutilliiniarnerup ajornartorsiutaanera. Ullumikkut peqqusut atuuttoq 98-imi kingullermik allanngortinneqarmat, tassuunatigut sukuterisimaneq ilaatigut maannakkumut misilittagaasut tunngavigalugit paasinarmat eqarpallaartumik nakkutilliiniarneq tassani aaqqissuusaasimasoq, taamaammat nakkutilliiniarnerup taassumap qanorpiaq pitsaanerusumik aaqqissuussiffigineqarnissaa siunertaralugu ilaatigut maannakkut peqqussut atuuttoq allanngortinniarneqarpoq.
Taamaattumillu aamma Naalakkersuisuninngaanniit tassa siunnersuutigaarput, namminersortut suliffeqarfiutaat taakkua aallavigivallaarnagit maannakkut, kisiannili pisortat suliffeqarfiutaat aallavigalugit tassani tupatorfioqqusaanngitsut aammalu tupatorfiusinnaasut init immikkoortiterlugit tassani periarfissinneqassasut, aqqutissiuunneqarlutillu.
Taamatullu siunnersuuteqarnerput maannakkut malugisinnaavara inimi maani marloqiusaasumik ilaatigut inissisimasoqartoq, ingammik uani tassalu Inatsisartuni ilaasortap Mogens Kleistip siunersuutaa ilaatigut tupasiniarsinnaasut imaluunniit tupanik pisiniarsinnaasut atuisinnaasulluunniit ukiuisigut killilersuilernissamik siunersuutaa, paavivara Siumup oqaaseqartuata aammalu Kattusseqatigiit oqaaseqartuata tamanna tapersersoraa. Taavalu Atassutip oqaaseqartuata aammalu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata siunnersuut taanna akerleralugu. Taamaattumik inimi uani assigiipajaartumik amerlaqatigiissuteqapajaartumik avissaaqqavugut siunnersuut taanna pillugu.
Taavalu aamma Naalakkersuisuninngaanniit qujassutigissavara, partiit Kattuseqatigiillu tupatornerup sapinngisamik annikillisaaviginiarneqarnerani sulissuteqartuarnerput tapersersormassuk, aammalu isumaqarpugut tamanna tassa siunissami aamma annertusaqqittariaqaripput.
Taava ilanngullugu aamma oqaatigerusuppara, uani annikillisaaniarnitsinni ilaatigut inatsisit aqqutigalugit taamaatut sukateriniarnerit assigiinngitsunik isumaqarfigineqarnerat taanna malunnarluarmat, oqaaseqartullu ataasiakkaat eqqarsaatigalugit uani siullermik Siumup oqaaseqartuata ersarissaaqqusinera aamma soorunalimi Naalakkersuisunit aappassaaneerinninnisap tungaanut upernaamut saqqummiussassatsinnut taakkua aamma pinngitsoorata naleqqussassavarput, aammalu ersarissaavigalugit.
Taavalu Atassutikkormiut oqaaseqartuata aamma erseqqissumik oqaatigivaa, uani namminersortut suliffeqarfiutaat pinngitsooratik aamma tassani aallaviusariaqartut. Inuit Ataqatigiinniit aamma tapersersorneqarpoq, maannakkut Naalakkersuisunit taamatut iluseqarluni peqqussutip naleqqussarneqarnera, tapersermagu. Kiisalu aamma paasititsiniaanerup tamanit aamma oqaaseqartunit pingaaruteqassusia uani naqissuseqqinneqarpoq.
Kisianni tassa Naalakkersuisuninngaanniit aamma uani Mogens Kleist Inatsisartuni ilaasortap siunnersuuutaa pillugu, siunnersuummut akissuteqarnitsinni ilaatigut Inatsisartunut kaammattuivugut, taamatut ukiut, ukiunik killiliineq aallavigalugu meeqqat inuusuttuaqqallu tupasiniaqqusaajunnaassappata, taava pisiniarfimmi pisiniartitsisoq, 18-init inorlugit ukioqarsimappat taanna aamma isiginiarneqassanersoq, imaluunniit taamaallaat pisiniartoq kisimi tassani pineqassanersoq.
Taamaassimassappallu aamma paaserusinnassooq, pisiniartoq 18-init inorlugit ukioqartup paasiniarnerani aamma suliffeqarfinni pisiniarfinni taamatut sulisut aamma ataasiakkaat qanorpiaq pisinnaatinneqarsinnaaneri tassani tusarusussagalugarparput. Kisianni aamma periarfissaqarpugut maannakkut siullermeerneqarneranninngaanniit upernassamut aappassaaneernissaata tungaanut suliap ingerlaqqinnissaata tungaanut suliap ingerlaqqinnissaanut assigiinngitsutigut aamma oqaloqatigiissinnaanerit tassani periarfissaqarmata.
Tassa taamaalillugit oqaaseqarfigilaarpakka ataasiakkaarlugit. Kisiannili aamma oqaatigerusuppara una, tassalu ullumikkut meeqqat atuarfiini ilaatigut tusarsaalluarmat, atuarfinni meeqqat inuuusuttuaqqallu nalinginnaasumik pujortarnerat takussaaleraluttuinnartoq, isumaqarpunga tamanna aamma kommunit ataasiakkaarlutik arlaatigut tassani akisussaaqataanerat sanioqqunneqarsinnaanngitsoq. Tassalu uani ilaatigut peqqussummi atuuttut periarfissai aallaavigalugit aamma nammineerlutik tassuunatigut iliuuseqarfiginiarneqarsinnaapput.
Taavalu sulisut suliffeqarfinni ataasikkaani qanorpiaq immikkoortitaarlugit pujortarfigeqqusaasuni aammalu pujortarfigeqqussaanngitsuni ininik periarfissinneqarsinnaanerat aamma tassani uani annertunerusumik oqallisigineqarnissaat isumaqarpunga pisariaqartuusoq.
Mogens Kleist, Kattusseqatigiit, siunnersuuteqartoq oqaaseqaqqittoq:
Naalakkersuisup Alfred Jakobsenip aammalu taakkua siunnersuutigisaat pisortat pigisaanni tupatorsinnaanermut tunngatillugu, isumaqarpunga taanna paasisinnaalugu amerlanerussuteqartut aamma akuersaaraat. Kisiannili ukua massakkut pissutsit imaapput, ullutsinni inuusuttuaqqat ima pujortartigaat, nunanut avannarlernut sanilliukkutta, inuusuttuaqqat 14-iniit 17-inut ukiullit 100-rujuuppata kalaallit 28-t pujortassapput. Nunanili allani qulit ataallugit, aaligooq peqqinnissaq ukioq 2000-imi anguniaripput politikkikkut. Taava aperisariaqarpugut nassuerutigisariaqarparput Paarisakkut sullissiniarsimanerat taamatut tupamut iluaqutaasimanngilaq, qanoq ippa massakkut tupatortarnermut tunngatillugu, aqqusinermi takusinnaavasi meeqqat aqqanilinnik ukiullit pujortartut. Atuarfimmukaruit takusinnaavatit meeqqat pujortartut.
Aamma taakkartuinera taavami pisiniarfinni sulisissappata qanoq iliussaagut. Isumaqarpunga tamakku ajornartorsiutit massakkut taakkartukkatit niaqorluutigisariaqanngilagut. Inatsisiliorsinnaavugut, inatsisinik maleruagassanik sanasinnaavugut, aammalu unioqqutitsissappata qanoq pisoqassava? Isumaqarpunga tamakku ajornartorsiutaasinnaasut massakkut eqqartorariaqanngikkugit.
Uangaanna massakkut taamatut saqqummiininnut aamma inuiaqatigiinni oqallinnissaq taanna anguniariga, qanoq angajoqqaat isumaqarpat? Qanoq atuartut isumaqarpat? Qanoq Inatsisartuni ilaasortat isumaqarpat? Aamma suliffeqarfinni assigiinngitsuni qanormitaava taassuma tungaatigut eqqarsartoqarpa.
Taamatut peqqinnissaq ukioq 2000-imut taakkartorniarutsigu, nunanullu aallanut sanilliunniarutta isumaqarpunga eqqarsarnartoqartoq tamatta peqqissuunavianngilagut meerartatsinnut allaat, taama pujortarneq annertutigissappat.
Taamaattumik massakkut oqaatigisinnaavara, atuarfinni ima takussaatigaaq, isaariani pujortaattarput, atuartut. Taanna ersarissorujussuuvoq, qassinik ukiullit, immaqa 14-liinikuunngitsulluunniit pujortaattarput. Taamaattumik isumaqarpunga taamatut pinaveersaartitsineq ingerlanniarutsigu, taava aperisariaqarpugut, Paarisakkummi taanna ingerlassimassaat sumut killippat? Angusaqarsimappaat? Taamaattorli kisitsisini ersarissiartorpoq, tupatortartummi amerligaluttuinnartut ersarippoq. Taamaattumik isiginngitsuusaanginnarsinnaanngilagut massakkut taamatut tupatornerup tungaatigut inissisimanerput.
Qallunaat nunaanni piffissami kingullermi septemberip 20-ani siunnersuutiga una saqqummiukkakku, septemberip 20-ini Radikalvenstreninngaanniit siunnersuutigineqarpoq 16-inik ukioqarlereersimasut tupatortarinissaanut pisisinnaanissamut siunnersuut. Ilimagaara taanna Qallunaat Nunaani aamma oqallisigigaatsiarneqartussaassasoq. Taamaattumik neriuutigaara taamatut siunnersuuteqarnikkut aamma oqallinneq ingerlanneqarsinnaassasoq, maaniinnaanngitsoq aamma atuarfinni, aammalu angerlarsimaffinni ataasiakkaani.
Gudmand Rasmussen, Atassut:
Aa, uanga naatsuaarannguamiguna
oqaaseqalaarniartunga. Saqqummiunneqartut soqutiginartorujussuuvoq. Kisianni aamma
siunnersuutigineqartuninngaaniit akueriuminaatsunik aamma ilaqarpoq. Atassutip
taanna erseqqissumik oqaatigaa, aamma IA-p.
Una eqqarsarnartoqartorujussuuvoq
Siumup oqaaseqartuata oqaaseq atugaa, taamaattumik tupanik nioqqutissianik
ukiumikkut killiliiffigineqarnissaannik siunnersuut Siumumiit
taperserluarparput, tamannalu aaqqivigineqarnissaa Naalakkersuisunut
inassutigalugu.
Nalunngilarput inatsisitigut
sanarfinnittoqaraangat unioqqutitsinerit tassaalertartut aamma
pinerluttulerinermi suliassat ingerlaavartunngortarlutik. Ullumikkut
inuusuttuaqqat 15-16-17-inik ukiullit takuinnarlugit
immikkoortikkuminaatsorujussuusarput, qanoq ukioqarpammitaava?
Perungasorujussuarnimmi massakkut ilaqarpugut. Soorlunami immaqa inuup normuata
uppernaarsaataa pisiniarfimmi takujumaneqartarsinnaagaluarpoq.
Kisianni tunngavik taanna
isummamigut pitsaangaluarluni, sooorunami oqareernittuut inatsit sunaluunniit
naqissuserneqaraangami tassaasarpoq pinerluttilerinermi
malitsinniarneqarlertartoq. Isumaqarpunga taamaatut aaqqiisoqassappat assut
pinerluttorsiortut annertoorujussuarmik suliaqalissasut.
Inatsisitigut
naqissuserneqassaguni tassa pinerlunnermik ilaqalissooq, 16-inik ukiulik
cigaritisiniartinneqarsimappat, uanga taama paasivara taanna siunnersuut.
Aammana una, soorunami atuarfimmi
taanna inerteqqutaalluarsinnaavoq atuarfiup iluani pujortartarneq, kisianni
inatsiseqarpoq aamma suliffeqarfiit ilaanni akuersissuteqartuni ilaatigut
pujortartarfinnik aamma immikkut peqartinneqarnera taanna mattusimaneqanngilaq.
Una IA-p aamma oqaaseqartuanit
isumaqatigilluinnarpara taanna akerliliullugu oqaaseq atormassuk,
killilersuisinnaaneq. Kisianni una apeqqutigilaarusuppara paatsuugasara,
oqaaseqatigiinni allerni una issualaassuara naatsunnguummat: "Imatut
paasillugu atuarfimmi ilinniartitsisut meeqqalluunniit
pujortaqqusaassaanngillat, aqqutissatullu pitsaaluinnartutut isigaarput".
Tassa imaannerluni atuarfinni
tamani aamma tupa mattunneqassasoq? Pisortatigoortumik ininik aamma immikkut
peqartitaammata. Aamma ilumuuissoq una nalunaarutigisariaqarparput. Inuit aamma
immaqa inuunerminni piunnaarsinnaajunnaavillugu ilaqarput tupatortunik.
Ilinniartitsisut aamma taamatut piumaffigissagutsigit taamalu aamma
ilinniartitsisussaaleqitigaluta immaqa ullormut sisamanik tallimanilluunniit pujortarsinnaasut.
Isumaqarpunga aamma taanna eqqarsaatigilluagaannitsoq.
Siunnersuut tunngaviatigut
paasilluarpara pitsaalluinnartuusoq, aamma IA-p oqaaseqartua
isumaqagilluinnarpara qaammarsaaneq taanna atuuttariaqarpoq. Aammana Mogensip
oqaaseqarnermini oqaatigimmagu una eqqumiigilaaringa Paarisa
iluaqutaasimannginnerarmagu. Kisianni sunaluunniit suliniaqatigiiffik
tapersersorutsigu, taama nikassaarpaluttumik nipilerfiginagu immaqa nukissamik
aamma tunissuarput.
Taanna isumaqarpunga
uniffigiinnartariaqanngitsoq, kaammattuineq suliniaqatigiiffinnut uagut
nipilerlugu taamatut atussanngilarput, angusaqarsimanngilaq. Kisianni
kaammattuigutta qularnanngilaq ilorraap tungaanut suli saariarneq
anginerusunnaavoq. Aammami oqaasitoqaqarpoq: Eqqumallunigooq qinertoq
nikallorluni sinittumik neriunaateqarneruvoq.
Olga Poulsen, Inuit Ataqatigiit:
Uangattaaruna maanga
qaqeqqittunga Kattusseqatigiit oqaaseqartuata Mogens Kleistip Paarisamut
taamatut soorlu iluaqutaasimanngitsutut nipilimmik oqarnera
oqaaseqarfigerusullugu.
Isumaqarpunga Paarisa
ukiuni kingullerni cigaritsimut/tupamut tunngatillugu paasititsiniaasarnera
annertoorujussuusut. Imatut oqarsinnaangilagut iluaqutaasimanngitsut,
taannartaa pinngit- soornani arlaatigut sunniuteqarsimanera taanna
isiginngitsuusaarsinnaanngilarput.
Isumaqarpunga
angajoqqaajusugut uagut annertoorujussarmik tassuuna akisussaaffeqarnerput,
aamma iluaqutaanissaanut aamma taanna takusinnaasariaqaripput.
Assersuutigalugu, siunnersuutinnut ikaarsaarutta meeqqagut 17-inik ukiullit,
pujortartikkusunngikkutsigit taava akissaanik tunissaanngilagut
akissaqanngippata, uagut angajoqqaatut tassa pisussaaffipput. Sussa akissaanik
taava tuninagit, taava cigaritsisiniarsinnaanngillat. Suliffeqanngikkunik
imaluunniit arlaanik aningaasassaqanngikkunik.
Kisianni pujortarnerat
akuerigutsigu taava aamma aningaasassaanik cigaritsisiutissaannik
pisiniutissaanik tunissavagut. Taanna inatsisilersortariaqanngilaq.
Pissanganarsaarilluni unioqqutitsinerillu 100-likkaat maani pilissavagut,
taamatut inatsisilersuinermi.
Loritha Hendriksen, Kattusseqatigiit:
Tassa qaqeqqinninnut pissutigivara isumaqarama angajoqqaat tassani paasititsiniaaneq angajoqqaanut annertunerujussuusariaqartoq. Angajoqqaat nalunagit meeqqatik allaat cigaritsisiniartittarpaat ilai mikisunnguit allagartamik tuniinnarlugit. Tassani aamma nammineq angajoqqaat pisooqataapput, taamatut meeqqaminnik cigaritsisiniartitsisarnitik, taakkuluunniit eqqarsaatigissagaanni meeqqat mikisut pisinissai. Pisiniartartut amerlaqaat taakkua suliniutigisinnaavagut.
Aamma ilumoorpoq Paarisa pinaveersaartitsisutut ukiuni annertoorujorujorujussuarni suliaqarsimapput, naammassisaqarlutillu. Taakkua pinaveersaartitsinerit atuarfimmut ornigullutik sulisarsimanngitsuuppata qanorimita amerlatigisut meeqqat ullumikkut pujortartassagaluarpat? Taamaattumik nersualaarusuppakka uanga taakkua pinaveersaartitsisut, sulisimasut.
Taava tassa ilumoorpoq angajoqqaat pinngitsoornagit aallaavigisariaqarpagut. taamatut meerartatta paarinissaannut aammalu meeqqaminnik paasinissaannut. Taanna meeraq kisiat pisinnaan-ngilarput aamma angajoqqaat piumaffigisariaqarpagut.
Otto Steenholdt, Atassut:
Ilumoorpoq tupa navianartuuvoq, taamaattumillu atorneqarnera millisarniarluaqqissaartariaqarpoq.
Kisianniuna eqqaariataariga nunatsinni imigassartorpallaarneq oqallisigilluartalerallaratsigu, sakkortuumik Atassut taamanikkut ilisarisimaneqartumik tassa inerteqqutaanissamik siunnersuuteqarniartoq, Siumut nalunaarpoq, tamakku pinaveersaartitsiniarluni inatsisiliuussineq ajortoq. Tamanna aqqutissaanngitsoq.
Uanga kingornatigut isumaqartarpunga ilumoortoq, tassa pinngitsaaliineq imaluunniit inatsisiliuussineq aqqutiginagu pitsaanerusoq. Suli taamaassoriniarlugit kisianni Siumukkut illuatungaanut saassimapput, tassa soorlu pujortartulluunniit inatsisikkut aaqqiiffiginialermatigit. Uanga taanna ilalersorsinnaanngilaraq, ajorpoq. Suulluunniit tamarmik inerteqqutaaleraangamik pileriarnerulersarput.
Aamma oqaluttut arlallit oqaatigaat erseqqarissumik, taakkua meeqqat pisiniartut pinerluttun-ngortissavagut? Angajoqqaavi pinerluttunngortissavagut? Pisiniartitsisorluunniit. Taakkua pilerpata inatsit taamaaliulissooq, taannalu aqqutissatut uanga isiginngilara.
Aamma meeqqat allagartamik nassarlutik tupasiniartinneqartarnerat paasineqartariaqarpoq taamaattussaanngitsoq. Soorlulu aamma ullumikkut immiaararsiniartinneqarsinnaanngitsut, allagartamiit taammaliinnarlugit.
Isumaqarluinnarpunga ataatsimiititaliaq assorujussuaq suliassaqalissasoq, taakku oqallisigilluartariaqarpaat, saqqummiussaaq maanna uagut illersorsinnaanngisarput arlaatigullu aamma illersorneqartoq, imaaliallaannarlugu aaqqitassaanngilaq. Aamma taamatut inatsimmik tunngavilimmik meeqqanut inatsisiliornissaq oqaluttut arlallit oqaatigereeraat taperserparput, tassuunakkut pujortarnaveersaartitsineq iluatsittussaagunanngilaq.
Mogens Kleist, Kattusseqatigiit:
Aatsaannguaq taakkartuigama
Paarisakkormiut taamatut oqaatiginianngikkaluarpakka imatut
angusaqarsimanngitsut, kisianni suliniutaasimasut, suliniutaasimasut qanoq
angusaqarfiusimappat? Taamaakkaluartorli nalunngilarput massakkut meerartagut
qanoq annertutigisumik pujortartarnikkut ingerlataqartut. Aammalu Guulumaap
oqaatigisaanut taavami 16-inik ukioqalersimappat imaluunniit meerartagut
inatsisit malillugit pillaasinnaanermut tunngatillugu, isumaqarpunga
killiliisinnaagutta meeraq kinaluunniit 15-it inorlugit ukiulik inatsisinik
illersungaavoq.
Taamaattumik
killilersinnaasariaqarparput arlaatigut, isumaqarpunga taamatut oqallitsitsineq
aamma kinguneqarsinnaassasoq. Eqqartueriarutta inuiaqatigiit akornanni tassunga
tunngasut qanoq isimaqarfigineqarpat?
Amerlanerusut Inatsisartuni
taamatut akerlerippassuk, ajunngilaq taava ataqqissavara. Kisianni
isumaqarpunga taassuma tungaatigut oqallissinnaaneq ammaanneqartoq aamma
inuiaqatigiit akornanni.
Lars Karl Jensen, Siumut:
Oqaaseqartut avataatigut
oqaaseqassaanga. Aap uani Naalakkersuisut saqqummiussaat Siumuminngaaniit
tunngaviatigut taperserpagut, ataatsimiititaliami susassaqartumi suliarineqarnissaat.
Unali Mogens Kleistip
siunnersuutaanut tunngasoq taanna, Siumuminngaaniit taamatut
oqaaseqarfigineqarnerani gruppemi suleqataaninni ilisimalluarpara,
tunngavilersuutigineqartut uani oqaaseqarnitsinni sakkukinnerpaartaat
atoratsigu, tassa meeraq cigaritsimik pisiniartinneqartarpoq, angajoqqaaminit
angajoqqaarinngisaminilluunniit. Meeraq isumaqalertarunarpoq, ima
naviananngitsigisoq pisiniussigaluaruni ajunngitsoq, taavalu aamma nammineq
atuilissaaluaruni tamanna namminerminut uloriananngitsoq.
Taava aperisariaqarpoq sunaana
pillugu oqallittugut? Peqqinnissamut tunngatillugu tupa toqunartumik immaqa
taaneqarsinnaavoq, kræftimik pilersitsisarpoq, Naalakkersuisut taanna
saqqummiutereerpaat.
Ippassaaninnguaq aviisitsinni
nuna tamakkerlugu saqqummersartumi, saqqaaniippoq meeqqat akerliusut, imigassaq
atugaavallaarnera pillugu akilerliuffigalugu. Imigassamik
qaammarsaaniarnitsinni nunatsinni aningaasarujussuit
atoreerpagut.
Imigassamik
qaammarsaaniarnitsinnut ilanngullugu katsorsartarfimmik pilersitsereerpugut.
Imigassap ammaanneqarnera qaqugu ilikkarumaarnerlutigu soorunami
pissaganassooq, aammalu ukiut qassit ingerlajumaarnersut.
Uanili inuiaqatigiit tamatta
peqqissuunissarput kissaatigalugu, tupatorfiusut killilersorneqarneranut
atatillugu, meeqqat aallaqqaataaninngaaniit tamakkunannga
paasitinneqarnissaanut angajoqqaat Paarisalu allallu iliniarfiit kommunillu
kisiisa pinnagit, killiliisinnaagutta allagartalerlugulu pisiniarfiup
silataatungaani 18-inik inorlugit ukiulinnut pisiareqqusaanngilaq. Taava
apeqqusertariaqanngilarput pinerluttaalisitsisunik qassinik
atorfinitsitsissaagut? Imaluunniit tamakkunin-nga.
Nunarpassuarni taanna
atugaareerpoq. Tassa assersuutigalugu Islandimi aamma atugaasa ilaat
kusanarluinnartoq uanga malugisimavara aasaq Islandimiinnitsinni, naak uanga
tupatortuugaluarlunga uanga nammineq, pisiniarfiit ikittoqaralaaginnannguit
tupasiffissaapput. Nunatsinni maani kioskeerannguaninngaanniit
pisiniarfissuarnut tamarmik tupaarniartuupput. Tassalu ussernartorsiornartua, meeqqanut
allaat pisiniussisuusaarlutik ooriuteqarunik pisisinnaagamik.
Taamaattumik uani
siunnersuutigineqartoq, inatsisiliornikkut suliassaqarpallaalissaqigatta
ataatsimiititaliani allanilu taamatut oqaasertalermagu isumaqarpunga
peqqinnissamut ataatsimiititaliami sukumiisumik suliarisariaqartoq
isummerfigalugulu, aamma saqqummiussissutigineqartoq itigartiinnarlugu ajorpoq,
misissortariaqarpoq inuiaqatigiinuku sutigut iluaquteqarsinnaanerat taannaana
Siumuminngaaniit illersoripput.
Aammami meeqqat ukiukitsut
filmini aalajangersimasuni filmeqqusaanngitsut, filmertarfinni
iserniarsinnaanngillat silataatigut allagartaqareermat.
Lise Skifte Lennert, Ilinniartitaanermut Naalakkersuisoq:
Qujanaq. Oqaaseqartut arlalippassuit meeqqat atuarfianni meeqqat akornanni pujortarneq annertuallaarnerarlugu apuussimmata, paasissutissanik minnerunngitsumillu peqqinnissamut ataatsimiititaliamut manna aqqutigalugu apuussilaarusuppunga.
Kisiannili aamma siulliullugu eqqaalaarusuppara Siumumiit meeqqat atuarfianni meeqqat tupatornerisa unitsilluinnarnissaat Naalakkersuisunut aqqutissiuuteqqullugu kaammattuuteqarmata. Aamma apuukkusuppara Siumup oqaluttuanut Jørgen Kristensenimut, apuukkusuppara tassa aammalu soorlu oqareersunga peqqinnissamut ataatsimiititaliamut.
Ukioq manna misissuititsisoqarsimammat peqqinnissamut tunngatillugu, aammma taassuma iluani tupatortarnermut atatillugu, aamma misissuititsinermi nakorsaq ilisimatusaatigalugu nakorsaq Ilulissani nakorsaasimasoq Mikael Pedersen ingerlassimavaa, atuarfinni tamani misissuitsitsineq. Taassumalu inernera januarimi 2000-imi saqqummissaaq, taava tassa tassani paasissutissat pissarsiagut takoreerutsigit soorunami kisitsisinik takusassaqalissaagut, massakkut oqaluppugut isigisagut tunngavigalugit, isigisagut ingasagalugit, meeqqallu akornanni tupatorpallaarnerup millisinniarneqarnissaa anguniarlugu.
Kisianni tassa uuma misissuititsinerup atuarfinni tamani ingerlanneqarsimasup takutissavaa kisitsisinngorlugu tupatorneq qanoq annertutigisoq aamma. Taamaammat tassa aallaavissaqalissaagut suliniuteqassalluta, nuna tamakkerlugu inerisaavik aqqutigalugu, suliniutinik aallartilersaarpugut, tassanilu suleqatigiissapput soorunami ilinniartitsisut atuartut, minnerunngitsumillu aamma angajoqqaat atuarfiillu suliulersuisui.
Taava aamma Gudmand Rasmussenip oqaaseqarneranut tunngatillugu, ujartormagu atuarfinni sulisut akornanni matttunneqassanersut, apeqquserlugu. Tassani oqaatigiinnarsinnaavara tupa avatangiisillu taanna peqqussut massakkut pisarput, soorunami aamma Inatsisartut peqqussutaat atuarfinni tamani aamma atuuttuummat. Taavalu taanna najoqqutaralugu atuarfiit pisissaapput aamma taammatut tupatortartunut inersimasunut immikkut ininik aaqqissuusissallutik.
Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Naalakkersuisoq:
Ja, qujanaq. Tassa maannamut partiit oqaaseqartuisa saniatigut oqaaseqaqqittunut oqaaserineqartut taakkua qujassutigissavakka aamma isumaqarpunga taamatut oqaallinneq pisariaqartoq, aamma Inatsisartuni ilassortap Mogens Kleistip siunnersuuteqarnermi ilaatigut aamma qaqeqqinnermini naqissuserpaa, tassa inuiaqatigiinni aamma oqallinnissaq taanna ilaatigut siunertaralugu taamatut siunnersuuteqarsimalluni.
Isumaqarpunga tamanna ajunngilluinnartuusoq, aamma pisariaqarpoq inuiaqatigiinni oqallittuarnissarput. Peqqinneq imaluunniit aamma peqqiitsumik inooriaaseqarneq assigiinngissutai taakkua sapinngisamik annertusiartuinnartumik oqalligisiuarnissai isumaqarpunga pisariaqartuusut aamma pissusissamisuunginnartoq.
Taamaammat Mogens Kleistip Inatsisartuni ilaasortap taamatut siunnersuuteqarnera Naalakkersuisuninngaanniit aamma qujussutigaarput.
Tassa maannamut siullermeerneqarnerani taamatut siunersuutip oqallisigineqarnera eqikkariassavara imaalillugu, upernaamut aappassaaneernissaata tungaanut piareersaassutissat assigiinngitsut, ersarisissaatissat aammalu allatigut misissoqitassat taakkua soorunalimi Naalakkersuisuni pinngitsoorata appassaaneernissaata tungaanut piareersaanitsinni ilanngunneqarumaarput.
Kisianni tassa saqqummiussissutinni ilaatigut aamma ersersippara, tassa misissuinernit takuneqareerpoq, aamma misissuinerit inerneri tunngavigalugit takoreerparput inuiaqatigiinni pujortarnerujussuaq atuuttoq. Tassalu inuiaqatigiit 70 %-ii tikillugit pujortartartuupput.
Taamaattumik inatsisiliornikkut inuiaqatigiinni taama amerlatigisut pujortartartuusut ilaatigut pinerluttunngorsaaniarnertut isigineqarsinnaasumik iliuuseqarniarnerput taanna isumaqarpunga immitsinnut taamatut pinngitsaalillutalusooq, iliuuseqarniarnertut oqaatigineqartareqartoq, immaqa nakkutigineqarsinnaassusaat annerusumik eqqumaffiginngikkaluarlugu.
Taamaammat inatsisiliornikkut taamatut killilersuiniarnerit ilaatigut aamma uani naalakkersuinikkut sulinermi aamma isumaqarpunga tamakkuninnga aalajangersakkani atuutsitsiniartut sapinngisamik aamma erseqqissumik inatsisitigut killiussat aallavigalugit suliniartuartussaammata, taamaalillutik inuiaqatigiinni 70 %-t pujortartartuusut akornanni taama amerlatigisut nalun-ngeerlugu taamatut sukannertigisumik inatsisitigut piumasaqaatitalinnik maanngaanniit aalaja-ngersaaniassagutta aamma isumaqarpunga nakkutiginiarnissaa oqimaakuluttorujussuusussaasoq. Ingammik pinerluttaalisitsimermi suliaqartuninngaanniit.
Tassalu Naalakkersuisuninngaanniit pingaartittuartariaqarparput aamma pingaartutuut suliniarnitsinni tunngavigiuarparput, paasisitsiniaajuarneq. Inuit pinngatsaaliniassallugit isumaqarpunga maanngaanniit annertunerusumik oqallisigeqqissallugu pisariaqanngitsoq. Inuit nammineerluta ataasiakkaarluta akisussaaffipput nalunngilarput. Taamaattumik arlaatigulluunniit immitsinnut qanoq iliornikkut pinngitsaaliiniassalluta aqutissaq isumaqarpunga tamanna peqqinnarpianngitsuusoq.
Tassa Naalakkersuisuninngaanniit pingaartipparput siunnersuineq/ ilitsersuineq aammalu ikiuinneq tamatigut taakkua annertusarneqartuartariaqartut. Suliniuterpassuit aamma Paarisap peqataaffigivai, ukiuni qaangiuttuni Paarisap assigiinngitsunik meeqqat inuusuttuaqqallu toqqaannartumik soqutigisaqatigiiffii timersoqatigiiffiilu assigiinngitsut suleqatigalugit, aaqqissuussisarnikuupput assigiinngitsorpassuarnik pisoqarfiusartumik. Tassalu nuna tamakkerlugu ilaannikkut aamma nunap immikkoortuini, kiisalu aamma piffinni ataasiakkaani.
Taamaalilluni Paarisap ulloq manna tikillugu meeqqanut inuusuttuaqqanullu, inuusuttunut inersimasunullu peqqissumik inooriaaseqarnissap qanoq pingaaruteqassusaa pillugu, taamatut siunertalinnik Paarissap suliniuterparujussui uani eqqaasitsissutigilaaginassavakka.
Tassalu unammersuartitsisarnerit timersoqatigiinniit assigiinngitsuninngaanniit peqataaffigineqartarput. Isumaqarpunga aamma tamakkua maanngaaniit aamma annertusaavigissallugit tamatigut tapersersuiuartariaqartugut.
Tassa uagut ataasiakkaarluta immitsinnut piumaffiginerunitsigut aamma ilaatigut assigiinngitsunik, peqqinnanngitsumik inooriaatsit imaluunniit atuisarnerit assiginngitsut sumiinnersut namminneerluta nalunngereeratsigut isumaqarpunga siullermeerinninnermi oqaaserineqartut taakkua qutsatigiitigalugit, aappassaaneernissap tunganut piareersarnissatsinnut. Aamma ilaatigut maani partiit Kattusseqatigiillu oqaaseqartuininngaanniit ersarissaassutaasut, taakkua tunngavigalugit suleriaqqinnissarput tunngavissaqarluartuusoq. Qujanaq.
Lars Karl Jensen, Siumut:
Uani Naalakkersuisup naggisiinerani oqaaseq maluginiagara, taanna uniffigilaaginnarpara. Tassa inuit atuinertik namminneq akisussaaffigisariaqarpaat. Taamatut ersaritsigisumik inuiaqatigiinnut oqariartuuteqassaguttaa eqqarsaatigisariaqarpagut marluk, taakku inatsisartuni ilaasortat tamatta upernaamut ataatsimiinnissatta tungaanut peqqinnissamut ataatsimiititaliap saqqummiinissaanut isumagiutigeqqussavakka, tassalu Qaqiffimmik atuinerput ukiut tamaasa aningaasaliiffigisarlugu, taanna apeqqusertariaqarpoq. Taavalu aamma taanna atatiinnassagutsigu aamma eqqarsaatigisariaqarparput, tupatortartut kisianni namminneerlutik asoorsinnaanngitsut asoorniartaraluarlutik. Kattorsarneqartarfissaannik pilersitsinissaq. Taakkua marluk imminnut ataqatigiilluinnarput.
Inuit namminneq atuinertik akisussaaffigissagunikku, taava oqarsinnaavugut Qaqiffik pisariaqartinngilarput. Qaqiffik pisariaqartikkutsigu, aamma tupatorunnaarniartut kattorsarneqartarfissaannik pisariaqartitsisimassaagut. Qujanaq.
Mads Peter Grønvold, Kattusseqatigiit:
Nalunngilarput aamma taakkartorneqarpoq, nunatsinni inuttaasut 70 %-ii tikillugit tupatortartut. Taamaattumik peqqinnissaqarfik ukiuni kingullerni aningaasanik annertuunertusigaluttuinnartunik pisariaqartitsivoq, pisariaqartitsigaluttuinnarlunilu.
Tupa aallaavigalugu napaateqalertartut peqqinnissaqarfimmi kilitissagutsigit, siunnersuutit tamakku pitsaasut atorluartariaqarpagut. Akerlilersuinnartariaqanngilagut. Aningaasanik sipaarsinnaavugut, tamakku aqqutigalugit. Peqqinnissaqarfimmi aningaasat amerlaqisut pisariaqartinneqartut ikililaarnissaat, tamakkunuuna anguneqarsinnaavoq.
Taamaattumik una siunnersuut kusanartoq aammalu oqaluuserineqartariaqarpoq. Aammalu qilanaarnarpoq upernaamut oqaluuserinissaa. Aamma soorlu sutorniarfinni assigiinngitsuni ulluni qanittuni takusimasara, uanga nuannarinnginnakkut, meeraq qulit inorlugit ukiulik millussitinniarsarineqartoq. Immaqa 11-it missaani ukiulimmik. Taamaattumik pissutsit tamakkua unitsissagutsigit, killiliisariaqarpugut.
Anders Andreassen, Siumut, ataatsimiinnermik aqutsisoq:
Ja, qujanaq. Tassa taamaalilluni
ullumikkut oqaluuserisassaq immikkoortoq 29, aammalu tassunga atatiinnarlugu
immikkoortoq 66, tassa taakkua tamarmik tupamut tunngassuteqarput.
Naammassigallarput. Immikkoortoq 29-imut atatillugu oqaatigissavara,
Inatsisartut peqqussutissattut siunnersuut siullermeerneqarnerani maani
oqaaserineqartut, aammalu innersuunneqartut tassalu peqqinnissamut
ataatsimiititaliamut ingerlaqqinnissaa kissaatigineqarmat, taanna
malinneqassaaq.
Taavalu upernaamut imaluunniit
immaqa ukiumut ataatsimiinnissamut aappassaaneerlugu, pingajussaaneerlugulu
tassani oqallisigineqarumaarpoq. Soorunami aamma siunnersuuteqartup
siunnersuutaa tassani aamma maani oqaaserineqartut ilanngullugit, aamma
peqqinnissami ataatsimiititaliami eqqartorneqarneqartuni ilanngunneqarumaarput.
Oqaluuserisaq naammassivoq.