Ataasinngorneq 7. maj 2001 , nal. 10:00.

Oqaluuserisassani immikkoortoq 12.

Aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarut 2001.

(Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq)

 

 

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Inatsisartut Siulittaasuat Ole Lynge.

 

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Ataatsimiinneq ammarpoq. Ullumikkut Inatsisartut 7. maj ataatsimiinnisaanni ukua oqaluuseri­sassaapput immikkoortoq: 12, 68, 85, 99, 62, 14, 15, 16, 46, 40 aamma 47.

 

Aallartivitsinnata oqaasissaqalaarpunga, tassalu Inatsisartuni ilaasortap Finn Karlsenip Atassum­meersup, ulloq 7. maj ilanngullugu sulinngiffeqarallarnissani allakkatigut nalunaarutigaa, taamaammallu Inatsisartut siulittaasoqarfiata inassutigissavaa Finn Karlsenip sulinngiffeqarallar­nissaa Inatsisartut akuersissutigissagaat.

 

Qinigaanerup Misilinneqarnissaanut Ataatsimiititaliap akuersissutigaa Atassutip sinniisussaatut siullersaat Naimanngitsoq Petersenip Inatsisartunut qinigasinnaassuseqarnera, taamaalillunga inassutigaara Naimanngitsoq Petersenip Finn Karlsenimut sinniisussatut ulloq 7. maj 2001 ilanngullugu Inatsisartuni ataatsimeeqataanissaa Inatsisartut akuersissutigissagaat. Akerliusoqar­nerluni?

 

Taamaattoqanngilaq, taavalu Naimanngitsoq Petersen tikulluarit, Inatsisartuni inissannut ingissinnaavutit.

 

Aammalu Inatsisartuni ilaasortap Siverth K. Heilmannip Atassummeersup ullormiit maajip arfineq aappaanniit maajip qulingat ilanngullugu sulinngiffeqarallarnissani allakkatigut nalu­naarutigaa. Taamaammallu Inatsisartut Siulittaasoqarfiata inassutigissavaa Siverth K. Heilmanni sulinngiffeqarallarnissaa Inatsisartut akuersissutigissagaat.

 

Qinigaanerup Misilinneqarnissaanut Ataatsimiititaliap akuersissutigaa Atassutip sinniisussaata aappaata Saaleeraq Johansenip Inatsisartunut qinigaassinnaassuseqarnera.

 

Taamaalillunga inassutigaara Saaleeraq Johansenip Siverth K. Heilmannimut sinniisussatut ulloq 9. maj 2001 ilanngullugu Inatsisartuni ataatsimeeqataanissaa Inatsisartut akuersissutigissagaat. Akerliusoqarnerluni?

 

Akerliusoqanngilaq.

 

Saaleeraq Johansen tikilluarit Inatsisartuni inissannut ingissinnaavutit.

 

Kiisalu aamma Inatisartuni ilaasortat Lars Karl Jensen, Siumut, Inatsisartuni ilaasortaq Lars Sørensen, Inuit Ataqatigiit kiisalu Inatsisartunut ilaasortaq Per Berthelsen, Siumut, ataatsimeeqa­taalernissinnut tikilluaritsi.

 

Kiisalu immikkoortoq 12 tikissavarput, Aningaasaqarniarnikkut ingerlatsinikkut nassuiaat. Tassani Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq Josef Motzfeldt saqqummiussissaaq.

 

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnemut Naalakkersuisoq:

Ukiuni kingulerpaani Nunarput aningaasaqarnikkut pitsaasumik ineriartorsimavoq. Aningaasa­qarneq ataatsimut isigalugu pitsanngoriartorsimavoq, suliffissaaleqisullu ikiliartorlutik.

 

Tamatuma peqatigisaanik iluaqutaasimapput akileraarutitigut isertitat qaffannerat kiisalu suliffissaaleqisunut allanullu aningaasartuutit apparsimanerat.

 

Taamaattumik inuiaqatigiinni aaqqissugaanerit pitsanngorsarnissaannut pisortallu aningaasatigut missingersuutaasa patajaallisarnissaannut pitsaasumik aallariarfissaqalersimavugut.

 

Pissutsit taamaannerata pisussaatippaatigut ullut atugarissaarfigisatta isumatuumik atorluarnis­saannut.

 

Atukkavut naammagalugit uniinnarsinnaanatalu uniinnassanngilagut, neriuutigalugulu pitsaasu­mik ingerlalersimaneq nangiinnarumaartoq.

 

Ukiut ingerlaneranni takusareersimavarput aningaasaqarnerup ingerlanera mumeqqissinnaasar­toq. 1980-ikkut naalerneranni 1990-ikkullu aallartilaarneranni aningaasaqarnikkut nakkariartorsi­maneq tamatumunnga takussutissaalluarpoq.

 

Taamatut ineriartornerup pitsaanngitsup uteqqinnissaa pinngitsoorumallugu aningaaasaqarnikkut maannakkut inissisimanerput atortariaqarparput, aningaasaqarnerup pitsaannginneruleriartorsin­naaneranit qoqassineqarumanata aningaasatigut sillimallualernissatsinnut.

 

Ullut pissarissaarfiit ajorsarfinngorsinnaanerisa saniatigut piareersimaffigisariaqarpagut ukiuni aggersuni allannguutaasussat, tassami pilersugassat amerliartussammata pilersuisussallu amerli­artoratik.

 

Ukiuni aggersuni pilersortariaqartunik pilersuineq annertusiartussaaq, tamannalu aningaasaqar­nikkut ingerlatsinermut inuiaqatigiittullu aaqqissugaanitta pitsanngorsarnissaanut piumasaqaati­taqartoq.

 

Inuit utoqqalisut ukiuni aggersuni amerliartornissaata kingunerissavaa arlalitsigut aningaasartuu­teqarnerulerneq, tamatumani pingaartumik ilanngullugit pisortanit soraarnerussutisianut peqqin­nissaqarfimmullu tunngasut.

 

Nunatta inuisa qanoq ukioqqortusseqartarnerata allanngoriartornissaanut missingersuutit takutippaat ukiuni qulini tulliuttuni utoqqalisut 63-it sinnerlugit ukiullit amerliartorusaaginnassa­sut.

 

Ullumikkut 63-it sinnerlugit ukiullit 3.500-it missarpiaaniipput, ukiulli qulit qaangiuppata 4.700-it sinnersimalissavaat, tassa utoqqalinersiuteqartariaqartut 1.200-it sinnerlugit amerlisimassallu­tik.

Inuit pisortanit soraarnerussutisiaqarsinnaasut taamatut amerliartornerata kingunerisaanik ukiuni pineqartuni pisortanit soraarnerussutisiat qaffakkiartussapput, taamalu 2011-mi ullumikkornit ukiumut 50 mio. kr.-inik amerlanerulersimassallutik.

 

Tamatuma peqatigisaanik peqqinnissaqarfiup nalunaarsuutaani takuneqarsinnaavoq utoqqalisut inuusunnerusunit nakorsiarajunnerusaqisut. Utoqqalisut amerliartornissaannut kaputartuukkaanni naatsorsuutigineqarpoq ukiuni aggersuni peqqinnissaqarfiup aningaasartuutai amerlisartussasut.

 

Peqqinnissaqarfimmut aningaasartuutit ukiumut 700 mio. kr.-it sinnerlugit amerlassuseqartara­mik Namminersornerullutik Oqartussat aningaasaqarnerannut malunaatilerujussuupput, taamaat­tumillu suliaritittartut procentinngorlugu annikitsumilluunniit qaffariartarnerat annertuumik aningaasartuuteqarnerulernermik kinguneqartarput.

 

Utoqqalisunut aningaasartuuteqarnerulernissaq eqqaaginnaraanni ilimagineqarpoq ullumikkumut sanilliullugu 2009-mi peqqinnissaqarfiup aningaasartuutai 20 mio. kr.-it angullugit amerlisimas­sasut. Inuusaaseq pissutigalugu nappaateqalersarnerit kingunerannik aamma peqqinnissaqarfiup aningaasartuutai qaffakkiartortussaapput.

 

Tassalu utoqqalisut amerliartornerata kingunerisaanik ilimagisariaqarparput ukiumut aningaasar­tuutit 70 mio. kr.-it tungaannut qaffakkiartornisaat.

 

Tamatuma saniatigut Nunatta karsiata piareersimaffigisariaqarpaa aalisarnikkut appariartorsin­naaneq. Aalisakkanit nioqqutissiat akikillissappata aalisarnermiluunniit iluanaarutit appariartus­sappata pisariaqalersinnaavoq inuiaqatigiinni ingerlatat taamaaginnarlutik ingerlanissaat qulakke­erumallugu Nunatta karsiata aningaasaataasa atortariaqarnerat.

 

Taamaattumik Nunatta karsia ukiuni atugarissaarfiusuni ileqqaartariaqarpoq pisortanit soraar­nerussutisiaqalersussat aningaasartuutissallu ilimageriinngisaraluit allat akissaqartissinnaajumal­lugit.

 

Ukiuni makkunanissaaq malugiartuinnarparput nunarsuarmioqatigiinnut pulajartuinnarnerput, tamatumalu piumaffigaatigut unammillersinnaassuseqarnerulernissamik, tamatumani ilanngullu­git inuiaqatigiit kalaaliusugut ineruartornissamut allanngortiterinissamullu piumassuseqarnerput piginnaassuseqarnerpullu.

 

Ukuni kingullerpaani aningaasaqarnermut qaffakkiartorsimagluartoq Naalakkersuisut isumaqar­put inuiaqatigiit aningaasaqarnerata malunnaatilimmik qaffakkiartornissaa imaaliallaannarluni ilimagineqarsinnaanngitsoq.

 

Aaqqissuussinikkulli nutarterinertigut qaffakkiartorsinnaaneq annertusarneqarsinnaavoq taamalu pigissaarnerujartornissaq periarfissaqalersinnaalluni.

 

Tassami Nunatta aningaasaqarnerata inuiaqatigiittullu aaqqissugaanitta tunngaviusumik aaqqis­suuseriaatsit arlallit aporfigisarpai, aalisarnerup aalisakkerinerullu ineriartorneranik isumalluute­qarnerujussuarput inuussutissarsiutittalu ataasinnaavallaamik tunngaveqarnera.

 

Nunamut suleqatigisatsinnut sanilliulluta ilinniartitaanikkut naammassisaqarsinnaassutsikkullu ataatsimut isigalugu nakkanganerunerput pisortat sunniuteqarnerujussuat, tassa nunatsinni suliffeqarfiit angisuut amerlanersaannik piginnittuunermikkut suliffeqarfinnik namminersortunik ingiaaqqanerat taamalu inuussutissarsiornerup sukkasuumik ineriartornissaanik akornuseeqqa­nerat.

 

Tamakkua tamaasa qanoq iliuuseqarfigisinnaavagut, tamannalu ilisimaaralugu Naalakkersuisut ukiakkut ataatsimiinnermi saqqummiuppaat Inuiaqatigiit aaqqissugaanerat pillugu Iliuusissatut pilersaarut.

 

Saqqummiussami siunissamut takorluukkanik taaneqartumi allaaserineqarpoq Nunatta ungasin­nerusoq isigalugu aningaasaqarnikkut imminnut napatissinnaaneruleriartornissaa taamalu naalakkersuinikkut namminiileriartornissaa siunertaralugu anguniagaasut.

 

Tassunga sakkussaq tassaavoq inuiaqatigiit aningaasaqarneranni tunngavissarititat naleqqussar­neqarnisaat inuussutissarsiutinik ingerlatsineq niuernermi piumasaasut tunngaviginerulerlugit ingerlasinnaanngortillugu.

 

Taamatut suliniarnermi pingaarluinnartut tassaapput ilinniartitaanerup ataatsimut isigalugu qaffassarnissaa, inuussutissarsiorneq pillugu inatsisitta pisariinnerulernissaat, attaveqaatitigut pilersuinikkullu aaqqissugaanerit allanngortiternissaat kiisalu pisortat toqqaannartumik inuussu­tissarsiutinut aningaasaliisarnerata annikillilernissaa.

 

Suliniutit ataasiakkaat qanoq amerlatigalutilluunniit ikitsigigaluarpata anguniakkat anguniarnera­ni naalakkersuinikkut toqqaanerit arlallit pisariaqassapput. Toqqaanerit ukiut qaninnerpaat isigalugit ajorsiallaatitut malugineqaratarsinnaasut, illuatungaatigulli pisariaqartut. Pisariaqartut qaffakkiartornissaq taamalu atugarissaaleriartuinnarnissaq qulakkeerniassagaanni aalajangiusi­massagaanniluunniit.

 

Taamaattumik pingaaruteqarluinnarpoq inuiaqatigiit aaqqissugaanerat pillugu iliuusissatut pilersaarummi sammivissatut tikkuartukkat taamakkiisumik aalajaatsumillu tapersersorneqarnis­saat.

 

Sammiviginiagaq ukiuni arlalikasinni naalakkersuinikkut allaffissornikkullu aqutsinikkut aalajangiusimaneqarpat aatsaat aaqqissugaanikkut pilitikki isumannaatsumik naammassineqar­sinnaanngussaaq.

 

Suliassat amerlaqisut isumannaatsumik ingerlassinnaajumallugit Naalakkersuisut aalajangiusi­maniarpaat ukiumut tullermut aningaasanut inatsisissami suliassat salliutitassat aalajangiusi­maannarnissaat.

 

Imaatigut angallassinerup allanngortiternissaa pimoorullugu aallartinneqarpoq ukioq kingulleq aningaasanut inatsimmut tunngatillugu. Suliaq naammassilersutut isikkoqarpoq periaaseq aaqqiissutissaq aanaralaannguanngorluni.

 

Imaatigut usinik angallassinermi suliassanut ataatsimoortunut tunngatillugu pineqarput assartui­nermi akit assigiissuunissaannut akitsuutip atorunnaarsinnissaa, Nunatsinnit tunisassiat Nunatta iluani assartorneqarnerannut tapiissutit atorunnaarsinnissaat aammalu usinik angallassinermi akeqartitseriaatsip nutaap atulersinneqarnissaa.

 

Naalakkersuisut imaatigut usinik angallassinermi suliassanut ataatsimoortunut tunngatillugu tusarniaaqqaarneranni paasissutissiisoqarpoq pingaartumik avannnaaniit aalisakkanik nunanut allanut nioqqutissanik angallassinermut kingunissai misissoqqittariaqartut, aammalu Nunatsinnit tunisassiat Nunatta iluani assartorneqartarnerannut tapiissuteqartarnerup atorunnaarsinneqarnis­saanik siunnersuummut oqaaseqaataasut misissoqqinneqartariaqartut.

 

Tamanna tunngavigalugu Naalakkersuisut imaatigut usinik angallassinermut siunnersuutit kingunissaat pillugit inuussutissarsiutinik ingerlatsisut itinerusumik oqaloqatigilersimavaat.

 

Naalakkersuisut qularinngilluinnarpaat ajornartorsiutit siunnersuummiittut inuussutissarsiutinillu ingerlatsisut tusarniaaqqaarnermi akissutaanniittut oqaloqatigiinnerulernikkut qulaajarneqarsin­naassasut.

 

Ilimagineqarpoq taamatut oqaloqatigiinneq aqqutissiuunneqarumaartoq taamaasillunilu inaaru­taasumik siunnersuut Naalakkersuisut 2002-mut Aningaasanut inatsisissamut siunnersuutaannut ilanngunneqarsinnanngussalluni.

 

1997-imi Isumaginninnermik iluarsaaqqinnermut Ataatsimiititaliarsuup allaaseraa ineqarnermut tunngatillugu inuit atukkamikkut ikiorseerneqartarnerat allanngortittariaqartoq nutartertariaqar­torlu.

 

Maannakkut Naalakkersuisut piareerpaat ineqarnermut akiliutit nutarternissaat, tamatuma kingunerissallugu pisortat attartortittagaanni ineqarnermut akiliutit aningaasartuutinik tunngave­qarnerulernissaat tamatumali peqatigisaanik qulakkeerlugu pissakinnerusut akiliuteqarnerulinn­ginnissaat.

 

Paasiuminarnerusumik oqaatigissagaanni ineqarnermut akiliutit nutarterneqarnerata kinguneris­savaa siunissami isumaginninnerup isumaginninnermik ingerlatsineq aqqutiginerullugu ingerlan­neqarnerulernissaa ineqarnermik ingerlatsineq aqqutigivallaarnagu.

 

Naalakkersuisut isumaqarput ineqarnermut akiliutit isumaginninnermilu isumannaallisaarnernik aaqqissuussinerit allanngortiterneqarneri ataatsimoortillugit isigisariaqartut.

Ineqarnermut akiliutit aningaasartuutinut naleqqunnerusut pilersinneqarsinaasariaqarput isuma­ginninnermi isumannaallisaatitut aaqqissuussinerit pitsanngortiitigalugit. Allanngortiterinermi anguniagaavoq pigissaarnerit ineqarnermut aningaasartuuterpiaat malillugit akiliisalernissaat. Tamatuma saniatigut Naalakkersuisut siunnersuutigaat namminersortut pisortallu inissiat pigisaat pillugit naligiinneruleriartornissaq.

 

Taamaattumik Naalakkersuisut ineqarnermut akiliutaasartunik nutarterineq qulequttanut marlun­nut katersorsimavaat.

Inissiani pisortat attartortittagaanni kvadratmeterimut akiata tamarmi 1,5 %-ianik aningaasaliissutigisimasat matussuserneqartalernissaat

 

2::                  Ineqarnermut meeqqanut tapiissutit ineqarnermut isumannaallisaanermik aaqqis­suussinermut boligsikringemut nutaamut pitsaanerusumullu ilaatinneqalernissaa.

 

Ukiuni kingullerni aningaasaqarnerup pitsanngoriartorneratigut suliffissaaleqisut ikiliartorsimap­put, tassa kisitsisinngorlugu 500-it sinnerlugit sulilersimapput.

 

Naalakkersuisut suliffissaarunnissamut sillimmaseeriaatsimik anguniagaat piviusunngortinneqas­sappata Namminersornerullutik Oqartussat suliffissaarunnermut aningaasartuuteqartussaassap­put.

 

Sillimmasiutitigut tunniuttakkat akileraaruteqartaasussat ukiumut 80.000 kr.-it inummut ataatsi­mut tunniunneqartalissappata suliffeqanngitsut 500-inik amerlinerinnaannut ukiumut tunniunne­qartartut 40 mio. kr.-inik amerlisussaapput, taakkulu aningaasalersorneqassapput pisortanit, sulisitsisunit sulinermillu inuussutissarsiuteqartunit.

 

Annertuumik suliffissaarusimanerup nalaani suliffissaqartut amerlisarniarlugit immikkut iliuutsit aamma Namminersornerullutik Oqartussanut aningaasartuutaasinnaapput. Namminersornerullu­tik Oqartussat Royal Greenland A/S-illu sulisoqassuseq naammassisaqarsinnaassuserlu naleqqus­sarniarlugit isumaqatigiissutaanni 1997-imeersumi pineqarput inuit 230-t missaat, tamannalu ullumikkut Inatsisartut ilisimasaattuut ukiumut 50 mio. kr.-it missaannik akeqarsimavoq.

 

Taamannaannarluunniit assersuutaasinnaavoq aaqqissuussinerit taamaattut qanoq akisutigisin­naanerannut.

 

Ukiuni aggersuni pilersortariaqartut amerliartornissaat ilimagineqarmat Naalakkersuisut anguni­arpaat sulisinnaasut tamarmik suliffeqarnissaat pikkorissarnissaallu. Siusinaartumik soraarnerus­sutisiaqalertarnerup aningaasalersugaanerata allanngortinneratigut aammalu sulisinnaanngoqqin­nissamut periarfissat pitsanngorsarneratigut sulinissamut piginnaassuseqarneq inuillu ataasiak­kaat sulisinnaalernissaat annertusarneqassaaq.

 

Tamatuma peqatigisaanik Naalakkersuisut siunertaraat ikiorseeriaatsit atuuttut allanngortiternis­saat pisariillisarnissaallu ilaatigut kommunini allaffisoornikkut suliarinnittarneq pisariillisarlugu­lu pitsanngorsarniarlugu.

 

Tamatuma saniatigut ukiup ilaani suliffissaarukkallartarnerit atorluartarpagut piginaaneqarnerup annertusarneranut sulisitsisut, sulinermillu inuussutissarsiuteqartut kommunillu suleqatigalugit ilaatigullu aningaasalersueqatigalugit.

 

Inuussutissarsiornerup ingerlallualernissaa siunertaralugu assigiimmik akeqartitsinerup allann­gortitsiniarneranut atatillugu Naalakkersuisut misissulersimavaat innaallagissap, erngup kiassar­nerullu assigiimmik akeqartitaanerata allanngortinneqarsinnaanera taamaalilluni inuussutissarsiu­tit ingerlallualernissaat tunngavissikkumallugu, tamatumuunakkut agguaasarnikkut politikimi anguniakkat akornusinngikkaluarlugit.

 

Kiisalu Naalakkersuisut samminerulerniarpaat suliffeqarfiit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut namminersortunut pigisassanngortinneqarnissaat meeqqallu atuarfiata sammineqar­nera ingerlateqqinniarlugu Naalakkersuisut aamma aalajangiusimavaat.

 

Naggataatigut Naalakkersuisut pingaartillugu erseqqissassavaat aningaasanut inatsisissap suliarineqarnerani sammisassat ataasiakkaat immikkut aallutassat immikkoortiterneqaraluartut, imaanngimmat sammisamut immikkut aallutassatut pineqartumut aningaasaliissutit pinngitsoor­nani amerlanerulersinneqarnissaat.

 

Tamanna imatut paasisariaqarpoq aningaasanut inatsisissap suliarineqarnerani sammisassat immikkut sammisassatut taaneqarsimanngikkaluartut Naalakkersuisut eqqarsaataannut tamar­miusunut ilaajuarmata, soorunami.

 

Naalakkersuisut qularinngilluinnarpaat aaqqissugaanerit allanngortiternissaannut pisariaqartunut piffissanngorsimammat, aaqqissuussinernik allanngortiterinerit sivisuumik ilungersuullugit ingerlattariallit.

 

Piffissanngorsimavoq siullermik patsisigalugu aningaasaqarnerput isumanaatsuummat allanngor­titerinernut tunngavissaqqilluni.

 

Aappassaanik, Naalakkersuisut ersarissumik kissaatigaat inuussutissarsiornitta imminut napatis­sinnaanerulernissaa, taamaalilluni suliffeqarfiit illersorniarlugit pisortat tapiissuteqartarnerat immikkullu aaqqissuussisarnerat annikillileriffigineqaqqullugu.

 

Kiisalu pissutigalugu inuiaqatigiinnut sullissisinnaasut sullisiumasullu tamaasa ullumikkut pisariaqartikkatsigit.

 

Taamaattumik pisortat aningaasatigut eqqanaarsarnerat aaqqissugaanikkullu allanngortiterisaria­qarnerit pisariaqartut naalakkersuinikkut suliniutitsinni pingaarnersaajuassapput.

 

Naggataatigut inuiaqatigiinnik aaqqissuussineq pillugu politikimi allannguutissat tamakkua aallartittariaqarpagut, tassa Nunarput siunissami aningaasaqarnikkut naalakkersuinikkullu nammineernerulersikkumallugu nammineq suliniarnermigut nunarsuarmioqatitsinnut kimeqar­nerulersillugu.

 

Naalakkersuisut neriuutigaat oqallinneq manna aqqutigalugu sammivilissagipput inuiaqatigiit aningaasaqarnikkut taamalu naalakkersuinikkut nammineerneruleriartornissaannut aqqutissarput.

 

Tamatumanilu tunngaviusariaqarput inuiaqatigiit qaffasinnerusumik ilinniarsimalernissamik inuussutissarsiornerullu namminersortunit ingerlanneqarnissaanik qulakkeeriffigineqartut nunarsuarmioqatigut  unammilleqatigalugit ullumikkumut atukkagut ajornerulersinngikkaluarlu­gu.

 

Taamatut oqaaseqarlunga Naalakkersuisut aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu 2001-imut nalunaarutaat Inatsisartunut oqaluuserisassanngortippara.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua:

2001-imi Aningaasaqarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat matumuuna saqqummiunneqartoq pissanganartumik suleqataaffigissallugillu kajungernartunik siunertaqarluartunillu imaqarpoq, Siumumiit nuannaarutigalugit tikilluaqqungaakkatsinnik.

 

Nassuiaat paasiuminartunngorlugu ilusilerneqarsimavoq, allaaserineqarneralu naalakkersunermik suliaqartunut paatsuugassaajunnaarlugu suliarineqarsimalluni.

 

Siumumut nuannaarutissaavoq Nunatsinni aningaasaqarniarnikkut aningaasarsiornikkullu illorraap tungaanut ersarissumik ingerlanerput, tassami aningaasaqarneq ataatsimut isigalugu qaffakkiartorpoq. Pisortat, tassa Namminersornerullutik Oqartussat kommunillu aningaasaqar­nerat ingerlatsinerallu isumannaalligaluttuinnarput aammalu suliffissaaleqisut ataatsimut isigalugit ikiliartuinnarnerat nuannaarutissaalluni, naak soorunami piffiit ilaanni aammalu ukiup qanoq ilinera naapertorlugu suliffissaaleqisartut suli annertugaluartut, taakkuali ajornartorsiutaa­lersarnerat kommunit peqatigalugit aaqqiivigineqarpat aamma ajornartorsiutaalersartut tamakku annikillisinneqarsinnaassapput.

 

Tamaangali killiinnassanngilaq killeqaannassananilu aatsaat aallartilaarpugut ingerlaqqissaagum­mi soorlu Naalakkersuisut nassuiaataatigut takuneqarsinnaasoq.

 

Suliassanik ulikkaarpugut ingerlaaserput allanngortittariaqarparput, aaqqissuussaanikkut nutaamik ilusilersuisariaqarpugut pissusitoqqat ineriartorfiunngitsut ikkusimaarfiuliinnarsimasut tamaasa atorunnaarsillugit, nutaanik inuttut pissarsinarnerusunik sullissinermillu naammassisa­qarsinnaatsumik ineriartortitsisumik pitsaassutsimillu attassiinnarsinnaasunik suliffeqarfinnik suni tamanik Nunatsinni sumiluunniit ingerlaaseqalertariaqarpugut.

 

Tamatta paasisinnaasatsinnik atorsinnaasatsinnillu, tamanna pisariariaqaannanngilaq piviusunn­gortittariaqarlunilu.

 

Nunatta aningaasaqarniarnikkut nammineersinnaalernissaa angussagutsigu taamaalillutalu namminersorsinnaalerluta.

 

Nunatsinni aningaasarsiornikkut ineriartorneq qaffakkiartornerlu takussutissaqalereerput, aammalu inuussutissarsiuuteqarnikkut niuernikkullu atugarisat assigiinngitsutigut sunniuteqartar­lutik, aamma taamaappoq nunanik allanik niueqateqarnermi nunanillu allamiunik aningaasalersu­eqateqartarnerup annertusiartorneranni.

 

Taamaattumik Siumumiit pingaartipparput akileraarutitigut akitsuutitigullu Nunatsinni atugas­sarititaasut periarfissarititaasullu ataatsimoortumik nalilersoqqissaarneqarnissaat, ullumikkut pissusiusutigut atugassarititaasunut Nunattalu aningaasaqarniarnikkut nammineerneruleriartuin­narnissaanut naapertuuttunngorsaanissaq siunertaralugu.

 

Tamatta nalunngisatsitut pisortat ingerlatsiviini tamani ingerlatsinermut aningaasartuutaasartut qaffasippallaarujussuaqaat. Taamaattumillu tassani annikillisaanissamut suliniutigut sakkortusi­sariaqarpagut, sullissineriat assigiinngitsunut sammivillit ajornerulersinngikkaluarlugit, ajornann­gippallu allaat sullissinernik pitsaanerulersitsisumik kinguneqartumik.

 

Siumumiit erseqqissumik oqaatigissavarput aaqqissugaanikkut nutarterineq soorunami kingune­qartariaqarmat sutigut tamatigut pisariillisaanernik, ingerlatsinermillu aningaasartuutikillisaaner­mik, illuatungaatigullu inuussutissarsiutitigut pisariaqartinneqartutigut ineriartortitsiviulluni unammillersinnaassuseqarlersitsisumik, taamaalillunilu ataatsimut isigalugu inuttaasut tamarmiu­sut atugarissaarnerulernerannik qulakkeerisumik.

 

Taakkualu siuliini taasakka angusaqarfiullutik piviusunngortitsiviussappata, Nunatta isorartu­nerujussua nalunngereerlugu aammalu inoqarfippassuit siammasissumiittut pitsaanerpaamik ataqatigiissinneqarlutik ikioqatigiissinneqassappata, taava kommunit imminnut qanittut tamak­kiisumik ingerlatseqatigiissilernissaat avaqqunneqarsinnaanngilaq.

 

Imatut paasillugu nunap immikkoortuini avannaani, qeqqani, kujataani tunumilu ataatsimoortu­mik ingerlaqatigiissinnaaneq piviusunngortinneqartariaqalerpoq, makkunuunatigut:

Atuartitaanermi ilinniartitaanermilu, inuussutissarsiutitigut ingerlatsinermi takornariartitsinernilu suliffeqarnermi atorfinitsitsisarnernilu, teknikkikkut ingerlatsinerni sanaartornernilu, aningaasa­qarniarnermi akileraartitsisarnermilu, peqqinnissaqarnermi isumaginninnermilu, avatangiisitigut nakkutilliinermi eqqissisimatitsinermilu kiisalu minnerunngitsumik ataatsimoortumik niueqati­giittarnermi.

 

Suleqatigiinneq, ikioqatigiinneq isummersoqatigiittarnerlu kingunissalimmik siunissaqartitsisar­put taamaattumik ikuttunnguakkuutaarluni katersuuffeqarani ingerlarusaarneq ineriartorfiunngi­saannarpoq.

 

Siumumiit nalunngilluinnarparput Naalakkersuisut Siulittaasuata kommuninut kajumissaaruti­giuaraa taamatut suleqatigiinnerunissaq, aammalu kommunit imminut qanittut avannaani minnerunngitsumillu kujataani suleqatigiiffigisinnaasamikkut aallartisarlutik periarfissarsiortut.

 

Kommunit nammineersinnaatitaanerat ataqqilluinnaraluarlugu, taamaattoq Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput nunap immikkoortukkuutaarlugu ineriartortinneqarnissaata ilusilersor­nissaa aaqqissuussaanissa kommunit kattuffiat KANOKUKA peqatigalugu suliaralugu aallarteq­qullugu.

 

Aaqqissugaanikkut allanngortiterinermi avaqqunneqarsinnaanngitsut ilagaat nukimmik pilersor­neqarnerup allatut tunngaveqarluni ingerlaaseqalernissaa. Taamaattumik Naalakkersuisut taassuma tungaatigut nutaanik periuseqarlutik nutarterinialernerat Siumumiit ilassilluarparput.

 

Sutigut tamatigut imminut akilersinnaanerusumik ingerlatsisoqassappat, taava nukimmik pilersorneqarnermik ingerlatsineq aamma taamatorpiaq anersaaqarluni ingerlanneqartariaqarpoq.

 

Taamaattumik Nukissiorfiit ingerlanneqarnerat imminut akilersinnaasunngortinneqarnissaanik Naalakkersuisut oqariartuuteqarnerat isumaqatigilluinnarparput, tamannami pinngitsoorneqar­luinnarmat.

 

Tassunga ilanngullugu oqaatigissavarput suli isumaqartuaratta, pingaartittuarlugulu nukimmik pilersorneqarnermi uuliamut pituttorsimanerujussuup qimakkiartuaarnissaa pisariaqarluinnartoq.

 

Massakkummi misigeqqipparpunaasiit nunarsuarmi uuliap akiata qaffariarnerata Nunatsini ingerlatsinermi kiffartuussinermi inuussutissarsiornermilu qanoq sunniuteqapilussinnaatiginera. Taamaattumik erngup nukingata Nunatsinni naammattorsuarnik periarfissarisatta atorluarneqar­nissaa Siumumiit ilungersuutigissavarput. Periarfissallu siullerpaat atorlugit piviusunngortitsiffi­gerusullutigut.

 

Kujataani Qorlortorsuarmi, Sisimiut eqqaani Tasersuarmi, Ilulissat eqqaani Paakitsumi erngup nukissiorfissat tulleriissaarlugit sananeqarnissaat nipangiusimaannarnagit matumuuna kaammat­tuutigeqqippagut, tamatta nalunnginnatsigu taaamaaliorutta inuiaqatigiinnut aningaasarsiornikkut ineriartoqqinnissamut atugarissaarnerulernissamullu periarfissarissaarnerpaassalluta

 

Soorlu nunat taamaaliornissamut periarfissallit tamarmik taamaaliortut, aatsaammi tassa atorlu­aaneq isiginngitsuusaarneqarsinnaanngitsoq.

 

Nuummi Utoqqarmiut Kangerluarsunnguanni erngup nukissiorfiup nukimmik pilersitsisinnaa­nerata avaqqunneqarsinnaajunnaareerpoq annertusarneqarnissaa, taamaattumik aamma taassuma ilanngullugu eqqumaffigineqarnissaa inassutigissavarput.

 

Tasiilami erngup nukissiorfeerassaq pinngitsoorani piviusunngortinneqartariaqarpoq, taassumalu takutissavaa taamannak annikinnerusunik nukissiorfeeraliorsinnaanerit aamma illoqarfinni allani periarfissalinni ingerlanneqarsinnaassasut, soorlu Qasigiannguani Paamiunilu.

 

Nunatta iluani Nunatsinnullu ilaasunik usinillu angallassineq inoqarfiit sumiikkaluartulluunniit inuussutissarsiornikkut aningaasarsiornikkullu ineriartorsinnaassuseqarnissaannik qulakkeerin­nittuusariaqarpoq.

 

Nunatsinni namminermi nunanullu allanut angallanneq pingaaruteqarluinnarpoq, inuiaat Kalaal­lit inuusaatsikkut, niuernikkut isumagineqarnikkullu inooqatigiinnerannut, inuiannillu allanik inooqateqarnerannut attaveqarnerannullu.

 

Nunatta isorartunerujussua aammalu angallannikkut atoruminaassinnaasarnera pissutigalugit angallannikkut aaqqissuussinerit qanoq ittulluunniit pilersinneqaraluarpata pisortat aningaasaler­sueqataajuarnissaat pisariaqartinneqartuassasoq Siumumiit isumaqarpugut.

 

Taamaakkaluartoq Siumumiit isumaqarpugut ukiuni makkunani angallannermut tunngatitat ukiumut tapiissutaasartut 234,9 mio. kr.-iusut annertoreeqisut angallassinerit akikinnerulersinne­qarnerannut sunniuteqarteqartinneqarnerusariaqartut.

 

Tamatuma piviusunngortitsiviunissaa siunertaralugu Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput sinerissami mittarfiliortiternerit tamakkiisumik naammassingajalermata, silaannakkut angallassi­nerit pingaartinnerullugit tapeeriaatsit aaqqissuunneqaqqullugit, taamaalilluni Nunatsinni silaannakkut angallassineq kikkunnilluunniit akilerneqarsinnaasoq pilersinneqarsinnaaqqullugu.

 

Naalakkersuisut pilersaarutigaat imaatigut usinik assartuinerup allanngortinneqarnissaa 1. januar 2002 aallarnerfigalugu. Tamatumani aallaaviussallutik usinik assartuinermi assigiimmik akeqar­titsinerup atorunnaarsinneqarnissaa aammalu tamatumunnga tapiissutaasartut atorunnaarsinne­qarnissaat.

 

Siumumiit nassuiaatigineqartumi takusinnaasagut naapertorlugit paasivarput aaqqissuussinissami periusissaq siunnerfiusoq suli nalilersoqqissaarneqartariaqartoq. Aaqqissuussutissatut siunnerfiu­soq arlalitsigut pitsaanerulersitsisinnaagaluarpoq, tassami Naalakkersuisut siunertarimmassuk usinik assartuinermut akitsuutit assigiinnerata atorunnaarsinnerata kingunerissagaa pisisartut akilertagaasa annikillisinnissaat, kisianni paasivarput avannaani qaleralinnik nioqqutissiortut 9 mio. kr.-it missaannik akissaajaateqarnerulissasut, aammalu nioqqutissanik pilersuinermi pisisartut akilertagaasa annikillisinneqarnissaat suli qulakkiivinneqarsimanngitsoq, tamannalu soorunami imaaliinnarlugu akuersaarsinnaanngilarput, taamaattumillu taakkua aaqqiivigineqar­sinnaanerat pillugu misissueqqissaarniarnerit iluarisimaarlutigit.

 

Qularnanngilaq periutsit eqaannerusinnaasut nassaarineqarsinnaammat siunertaasut iluatsitsiviu­sumik piviusunngortitsiviusinnaasut, Siumumiillu erseqqissaatigissavarput ullumikkornit ajornerusumik aaqqiissuteqarnissaq siunertaanngimmat, suliap peqqissaartumik ingerlanneqar­nissaa pingaartikkipput.

Inissiani attartortikkani pisortat pigisaanni ineqarnermut akiliutit aningaasartuutinut naleqqun­nerulersinneqarnissaat aamma pisortat namminersortullu inissiaataasa akornanni nikingassutsit millisinneqarnissaat Naalakkersuisut siunertarigaat paasilluarparput.

 

Ineqarnermut akiliutissat naatsorsorneqartarneranni qanoq isertitaqartigineq apeqqutaatinnagu ullumikkut tunniunneqartartut peerneqarnissaat, tassa ineqarnermut akiliummi meeqqanut tapiissutit Naalakkersuisut siunniussimavaat.

 

Taarsiullugu kissaatigineqarpoq tapiissutit inoqutigiinnut isertitaqartarnerminnut tunngassuteqar­tut tunngavigalugit ineqarnermut akiliutissamik akilerneqarnissaannut taperserneqarnissaminnik pisariaqartitsisunut nuunneqarnissaannut siunniunneqartoq Siumumiit iluarisimaarput.

 

Ineqarnermut akiliutaasartunut iluarsiissutissatut siunnersuutiginartup pingaarnertut nassatarissa­vaa inissianik pigisaqartut aningaasaliissutigisinnaasaminnik aningaasaliissutigisinnaasaminnik iluanaarutissaasa, kapitalafgift, naatsorsorneqartarnerisa allanngortinneqarnera, kvadratmeterit tamakkerlugit 1,5 %-inngorluni, aamma ineqarnermut akiliummi meeqqanut akiliummi meeqqa­nut tapit peerneqarnerat, ineqarnermullu isumannaallisaatitut tapiissutit aaqqissuussinermi nutaami ilanngunneqarsimallutik.

 

Ineqarnermut akiliutaasartunut iluarsiissutissat aqqutigalugit anguniarneqartoq pissaqarnerit namminneq inissannik pigisaqalernissaat, namminneq inissamik pigisaqalernissamut ileqqaarute­qartarnissamut periarfissat annertusarnerisigut piviusunngorsinnaasutut isigaarput, taamaaliornik­kut isertitakinnerusartut inissaqarniarnikkut periarfissaat aamma pitsaanerulersinneqassammata.

 

Isumaginninnermut iluarsartuusseqqinnissaq pillugu 1997-imi Inatsisartuni oqallisigineqartut, aammalu siorna isumaginninnikkut ikiorsiissutit pillugit Inatsisartut oqallinnerat Naalakkersuisu­nut aallaavigineqarsimasut Siumumiit paasivarput.

 

Annertussusileriikkanik ikiorsiissutit SIK-mi ilaasortaannarnut atuukkunnaarlutik suliffissaaleqi­sunut tamanut atuutsinneqalernissaat Siumumiit isumaqatigigatsigu oqaatigissavarput, ukioq 2002-miit annertussusileriikkanik ikiorsiissutit allanngortinneqarnissaat tamatumalu kingorna suliffissaarusimanermi aningaasaateqarfik siunissami sulisitsisunit sulisunillu toqqaannartumik aningaasalersorneqartussaq pilersinneqassalluni.

 

Siunertarineqarpoq sulisut nunaqavissuugunik tikisitaagunilluunniit tamarmik aningaasaateqar­fimmut aningaasalersueqataasinnaanissaat.

 

Siumumiit isumaqarpugut Naalakkersuisut piginnaatinneqassasut Danmarkimi oqartussaasunik isumaqatiginninniarnissanut siunertarisariaqarmamman aaqqissuussinerup paaseqatigiiffiusumik tamanit paaseqatigiiffiusumik pilersinneqarnissaa, aamma Danmarkimi kattuffinnit Nunatsinnut suliartortartunit ilaasortaqartunit, siunertaasummi ilagisariaqarmassuk Nunatsinnut suliartortartut Danmarkimut angerlarnerminni tassani suliffissaarunnermi aningaasaateqarfinnut nuallaannar­sinnaasarnissaat, soorunami tamanna isumaqatigiissutaasinnaassappat.

 

Aaqqissuussinerup tamatuma nutaassap immikkut allaffissornikkut annertusaanngikkaluarluni kommuninit aqunneqarluni ingerlanneqarsinnaanera pillugu Naalakkersuisut misissueqqissaar­nissaat inassutigissavarput.

 

Piginnaanngorsaaqqinnerup sukumiinerusumik aallutilerneqarnissaa Siumumiit ilassilluarparput, tassami ukiuni arlaqalersuni tamatuma kommunit peqatigalugit aaqqissuulluagaasumik ingerlan­neqalernissaa anguniartuaratsigu.

 

Piginnaanngorsaaqqiisarnerit siunertarivaat inuit akunnattumik piginnaaneqalersimasut suliffe­qarnermut uteqqissinnaalernissaat, siunissami taamatut piginnaanngorsagaasut aningaasatigut atugassaat piareersarneqartut paasivarput.

 

Tamatumani aallaavigineqarlutik SIK-ip pisortanut isumaqatigiissutaani suliamik ilinniagaqarsi­manngitsut toqqammaviatigut akissarsiarisartagaat, tamannalu Siumumiit iluarisimaarparput.

 

Aaqqissuussinissap aningaasalersorneqarnissaa KANUKOKA-mik isumaqatigiissuteqarsimaneq naapertorlugu kommuninit Namminersornerullutillu Oqartussanik 50/50-imik aveqatigiiffiusar­nissaa ilanngullugu iluarisimaarparput.

 

Aaqqissuussinermi nutaami ineqarnermi meeqqanut tapiissutit ineqarnermut tapiissutinut tapitartuunneqarsimapput, tamatumani ineqarnermut tapiissutit pineqarsinnaanerat isertitaqqor­tussuseq naapertorlugu, aammalu meeqqat 18-it inorlugit ukiullit qanoq amerlatigisut angerlarsi­masuutigineqarnerat aammalu ineqarnermut akiliutip annertussaa ilanngullugit apeqqutaatillugit.

 

Ineqarnermut tapiissutit pissarsiarineranni isertitat qummut killissaat 128.000 kr.-iniit 180.000 kr.-inut annertussusilerneqarsimapput ilaqutariinnut meerartaqanngitsunut. Ineqarnermut tapiissutinik pissarsiaqarniaraanni ataatsimik meeraqarsimagaanni, isertitat qummut killissaat 372.000 kr.-iuvoq, ineqarnermut tapiissutinik pissarsisinnaassagaanni isertitat qummut killissaat 444.000 kr.-inut aaqqiivigineqarsimavoq, meeqqallu tapiissuteqaataasinnaasut amerlanerpaaffis­saat arfinilinnut killilerneqarsimalluni.

 

Siumumiit erseqqissumik oqaatigissavarput ineqarnermut tapiissutaasartunut nutaamik aaqqis­suunneqarneranni isertitakinnerit akunnattumillu isertitallit pingaartillugit aaqqissuussinerit ilusilerneqartariaqartut, taamaattumik matumuuna saqqummiunneqartut massakkut aningaasaqar­nikkut atugarisaasut eqqarsaatigalugit naammagisimaarpagut.

 

Atuarfitsialak pillugu matumuuna Naalakkersuisuniit paasissutissat saqqummiunneqartut Siumumiit naammagisimaarpagut, kisianni Siumumiit erseqqissaatigeqqissavarput, Atuarfitsia­laap inuiaqatigiit ataatsimut isigalugit ilinniartitaanerup qaffasissusiata pitsaanerulersinneqarnis­saanut pingaaruteqarluinnartup kommunini tamani aallartilluarnissaa qulakkeerneqartariaqartoq, aamma aningaasatigut kingunerisassai tamaasa eqqarsaatigalugit.

 

Ukiuni aggersuni inuusuttut 17-iniit 24-inut ukiullit amerliartuinnartussaapput, tassungalu atasumik aamma ilinniarnertuunngorniartut amerliartuinnarput, kisitsisinik naatsorsueqqissaar­tarfiup nalunaarutai naapertorlugit.

 

Taamaattumik tamatuma nassataanik ilinniarnertuunngorniarfinni amerlanerusunik ilinniartoqa­lernissaanut periarfissat annertusineqartariaqartut Siumumiit isumaqarpugut.

 

Ilinniarnertuunngorniarfiit pioreersut allinerisigut amerlanerusunngortillugilluunnii, soorlu aamma ilinniartunut inissat kolligiet amerlanerusut pisariaqartinneqalissasut.

 

Inuusuttut amerliartornerisa nassataanik ilinniarfiit ingerlaqqiffiusut aamma annertusartariaqas­sapput, soorlu Ilisimatusarfeqarfissap pilersinneqarneratigut tamanna annertuumik aamma iluaquserneqarsinnaassasoq.

 

Sanaartornermik ilinniarfik allineqartariaqassaaq, pissutigalugu ilinniarfiusinnaasut tassunga atasumik ingerlanneqartut amerlisimammata. Ilinniarnerillu nutaat nutaatut aallartinneqarsimasut tassaapput issittumi teknikikkut eqiteriffik, Arctisk Teknologi Center, aamma HTX, Højere Teknisk Eksamen, Teknisk Gymnasium aamma ingeniørinngorniarneq, Danmarks Teknisk Universitet peqatigalugu. Ilanngullugu Naalakkersuisunut inassutigissavarput HHX-ip, Højere Handels Eksamen, Qaqortumi aallartinnissaata pilersaarutaasup piviusunngortinneqarnissaa ingerlatiinnaqqullugu.

 

Soorunami tamakku kissaaterpassuit tamarmik aningaasarpassuarnik naleqarput. Kisianni inuiaqatigiinni aaqqissuussaanikkut nutarterinerup tamakku naammassineqarsinnaanissaannut akissaqartilersinnaassagaatigut Siumumiit isumaqarpugut.

 

Namminersornerullutik Oqartussat pigisaat suliffeqarfissuit ingerlatseqatigiiffiit, soorlu KNI Pisiffik, KNI Pilersuisoq, Royal Arctic Line, Arctic Umiaq Line, Tele Greenland, Royal Green­land Nuka A/S-ilu, Inissiaatileqatigiiffik INI A/S kiisalu Grønlandsfly Namminersornerullutik Oqartussat piginneqataaffigisaat, naluneqanngitsutut Nunatsinni inuiaqatigiit aaqqissugaaneranni inuussutissarsiornikkut aningaasarsiornikkullu ingerlatsineranni pingaaruteqarluinnarlutik qitiullutik inissisimasuupput, Nunatsinni sumulluunniit saalluni qanoq iliuuseqarniaraanni avaqqunneqarsinnaanngitsut.

 

Ingerlatseqatigiiffissuit massakkut ukiuni qulinngulersuni A/S-itut ingerlanneqareerput, nammin­neq siulersuisoqarlutik, imaaliinnarlugu toqqaannartumik inuiaqatigiinniit naalakkersuinikkullu suliaqartuniit akuleruffigineqarsinnaanatik. Tamannalumi aamma sungiunniagassaavoq.

 

Kisianni imaanngilaq inuiaqatigiit naalakkersuinermillu suliaqartut piumasaqarsinnanngivissut, aammalu ingerlatseqatigiiffissuit inuiaqatigiit ataatsimoortumik soqutigisaannut suleqataasinne­qassanngitsut.

 

Siumumi isumaqarpugut ullumikkut killiffitsinni ingerlatseqatigiiffissuit ilaat inuiaqatigiinni periarfissarisinnaasarialuamikkut susassaqarfigisinnaasamikkullu nammaqataanngippallaartut, soorlu sulisoqarnikkut politik-qarnermi, sulisut siunertaqarluartumik tigussaasumillu pikkorissar­tinneqartarnerini,  suliffimmi avataningiisit pitsanngorsarneqarnerini il.il., aammalu ingerlatseqa­teqatigiiffissuit aningaasaqarnerarnerinnarmut sammivallaartumik ingerlatsisartut innuttaasunik sullissinermi pitsaassuseq tunniussinnaasartik pivallaarnagu.

 

Soorunami A/S-itut ingerlatsineq imminut akilersinnaassuseq naapertorlugu niuernerpalaartumik ingerlatsinermi aningaasaqarniarnikkut isumannaatsunngornissamut ikaarsariarnermi piffissaq atorneqartariaqartoq pisariaqarpoq, kisianni piffissaq qanoq sivisutigisoq isumannaatsunngornis­samut atorneqassagami?

 

Tele Greenland A/S susassaqarfimmini kisermaassisuusoq, kiisalu KNI susassaqarfimmini unammillerfiusumik ingerlatsiviusoq, tassa KNI Pisiffik, isumannaatsumik inuiaqatigiinnilu tulluusimaarutaasinnaasunik ingerlatsilersimapput.

 

Taakkua takutippaat aaqqissuussilluaraanni, sulisunillu ukkassilluaraanni inuiaqatigiinni siunertaasunut naapertuuttumik imminullu akilersinnaasumik ilumut ingerlatsisoqarsinnaasoq, taamaattumik Siumumiit Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput, ingerlatseqatigiiffissuit pigisatta aaqqissuussaanerisa misissuiffigineqarnissaat, nalilersuiffigineqarnissaallu aallarteqqul­lugu, allanngortiteriniaannarneq pinnagu, kisiannili isumannaatsumik inuiaqatigiinnillu ataatsi­mut isiginnilluni sunniuteqarluartumik nammaqataanerulernissaat siunertaralugu.

 

Inuiaqartigiit Kalaallit ullumikkut killiffitsinni misilittakkat assigiinngitsut sukkasuumik aqqusaartorlugit ingerlanitsinni, ilinniartitaanerillu pitsanngoriartuinnartut atuunnerisigut, atugartuussutsikkut ukiuni kingullerni 20-ni siuariartupiloorsimavugut, ingerlatatsigullu assi­giinngitsutigut Pisortat pigisaasigut nunarsuarmi pissutsinut sukkasuumik nutaanngoriartunut allaat arlalippassuartigut ingiaqataaginnarata ilaatigut siuarsimasutut taaneqarsinnaalersimalluta. Tamanna nunanit allamiunit aamma arajutsisimaneqanngilaq.

 

Taamaattumik Siumumi isumaqarpugut inuiaqatigiinni inatsisitigut piumaqaatitigut nammineer­luta maleruagassiorsinnaalersimanerput aammalu inuiaqatigiit atugartuussutsikkut killiffitsinni aaqqissuussinernut nutaanut nammataqarsinnaassuseqalersimanerput naapertorlugit ullumikkut piffissanngortoq suliffeqarfissuit annertuut isumannaatsumik ingerlanneqarsinnaalereersut namminersortunut ingerlatassanngortinneqarnissaannut, inuiaqatigiit ataatsimut soqutigisaat ulorianartorsiortinnagit.

 

Siumumiit oqaatigissavarput Naalaakkersuisut nalunaarummikkut saqqummiussaat makku, isumaqatigigatsigit:

Namminersortunut ingerlatassanngortitsinikkut makku ilanngullugit anguneqarsin­naassasut,

Namminersornerullutik Oqartussat Pisortat suliassaannik qitiusunik aallussinissa­minnut periarfissaqarnerulissasut

Pisortat suliffeqarfiussui qulangiisimasutut inissisimasut suliffeqarfinnik nammi­nersortunik pilersitsinissamut killiliisimajunnaassasut.

Aningaasarsiutigalugit nutaanik pilersissinnaasat pitsaanerusumik unammillersin­naassuseqalernerup kingunerisaanik aallartinneqarsinnaalissasut,

kissalu namminersortunut ingerlatassanngortitsinikkut isertitaqartarnikkut Pisortat aningaasarissaarnerulissasut.

 

Naalakkersuisut isumaqatigaagut namminersortunngorsaaneq atsikkutigiissaartumik ingerlanni­armassuk, aammalu suliffeqarfiit ataasiakaaginnarlugit peqqissaartumillu namminersortunngor­saaneq ingerlanniarmassuk.

 

Immikkoortoq kingulleq angumerinngitsoorpara piffissat killeqarmata, kisianni aappassaaniileru­ma taanna saqqummiutissavara.

 

Daniel Skifte, Atassutip oqaaseqartua:

Aningaasaqarnermut ingerlatsineq pillugu nalunaarummi aallaaviuvoq siorna Naalakkersuisut atuagaq saqqummersitaat ateqartoq: Siunissamut takorluugaq.

 

Atuagaq taanna saqqummersinneqaqqaarmalli Atassutip iluarisarisimavaa, tassami partiitut aallartikkattali politikeriuarsimasatsinnut naleqquttorujussuummat, aammalu taamak siunnerfe­qartumik suliaammat, tamanna Atassutip nuannaarutigaa.

Kisianni aningaasarsiornikkut immitsinnut napatinnerulernavianngilagut, ullutsinnituut ingerlat­sinermut akissaajaatit qaffakkaluttuinnartikutsigit. Illuatungaatigullu aamma aningaasatigut isertitagut Nunatta karsiata sinneqartoorutigisartagai taamak annikitsigitillugit, namminersor­tunngornissarput ungasilliartortissavarput.

 

Taamaattumik nalunnarummi Naalakkersuisut oqarnerat, issuaaneq: Ataamaattumik ingerlatsiner­mut akissaajaatit malunnaatilimmik annikillisartariaqarpagut,@ issuaaneq naavoq, asuli oqarataar­nertut sinnattuaqinertullu Atassutip nalilerpaa.

 

Tamatumani tunngaviliussuutigut kingusinnerusukkut qulequttat assigiinngitsut iluini oqaatigi­sarumaarpagut, unali maannangaaq taasariaqarpara, ingerlatsinermi aningaasartuutit malunnaati­limmik annikillisarneqaratik malunnaatilimmik alliartortinneqarput, pingaartumik 1999-imiit maannakkumut.

 

Tamannalu uppernarsarneqarsinnaavoq titartagaq 2.6 takussutissiami allanilu titartakkani saqqummiussorneqartuni qimerloorluaanikkut.

 

Umiarsuit atorlugit angallassinerup, imaluunniit assartuinerup allanngortinnissaa misissorluaq­qaarumaneqarmat tamanna iluarisimaarparput, tassami soorlu pingaartumik Avannaaniit aalisak­kanik nunanut allanut assartuineq eqqarsaatigalugu pingaaruteqarpoq misissuilluartoqaqqaarnis­saa.

 

Pisisartunut akigitinneqartut qiviaraanni aamma uppernarsarneqarpoq akit qaffakkaluttuinnar­nerat. Titartakkami takussutissiami siornali uuliap akiata qaffannera, tamatumali kinguneranik qaffakkiartorneq titartagartamut ilanngunneqarsimagaluaruni suli qaffakkaluttuinnarneq annertu­nerussagaluarpoq.

 

Atassut isumaqarpoq akit qaffakkaluttuinnartitaanerat annikillisimatinneqarsimasinnaagaluartoq ukiuni kingullerpiani aningaasat naleerukkiartornerat politikikkut suliniarnermi ingalassimaniar­neqarsimagaluarpat. Tamanna pisinnaasimanngimmat uggornarpoq.

 

Namminersornerullutik Oqartussat aningaasat isertitaat aamma ingerlatsinermut sanaartorner­mullu aningaasartuutaat 1999-imiit 2000-imoortut imminnut naleqqiukkaanni ila ersareqaaq, ilisimatuujusariaqaranilu piaartumik takusinnaassallugu ukiuni siusinnerusuni isertittakkat, aammalu ingerlatsinermut sanaartornermullu aningaasartuutaasartut imminnut ataqatigiissut ingerlatsiviusimagaluarlutik, ukiuni kingullerpiani imminnut ataqatigiunnaarnerullutik aatsanga­lersinneqarsimasut.

 

Suli aatsangaqut annertunerulissagaluarpoq uuliap siorna akitsornera ilanngunneqarluni ersersin­neqarsimagaluarpat.

 

Aaqqiissutissat siullerpaat tassaavoq ingerlatsinermi aningaasartuutit sukateriffigalugit, oqaasiin­nanngitsumik, kisiannili aamma pimoorullugit timitalerlugit qanoq iliuuseqarfigalugit.

 

Tamatumunnga angusaqarniarnissamut Naalakkersuisut qanoq iliuuseqarniarpat?

 

Atassutip sakkortuumik ajuusaarutigaa Naalakkersuisut 2000-iinnarmi Inatsisartut aningaasat akuersissutaat 256 mio. kr.-inik naleqartut atunngitsoortinneqarsimammata.

 

Atuinikinnerusimaneq Nunatta karsianut sillimmateqarnerulernermik kinguneqartussaagaluar­poq, kisianni taamak pinerliornerujussuaq akuerineqarsinnaanngilaq, naluneqanngimmat sinerissami Pisortat sullivii, soorlu INI A/S-ip immikkoortortai, sulisitsisut privatillu minnerunn­gitsumillu sulisartut suliassaarullutik nalunaaruteqartuartarmata.

 

Ukiuni kingullerni marluinnarni aningaasat katillugit 367 mio. kr.-it sanaartornermi nutaanngor­saanermilu atunngitsoorneqarsimapput. Naak sinerissami suliffeqarfiit sulisartullu suliassamin­nik kaakkaluartut.

 

Tamanna tupinnaqaaq akuerineqarsinnaananilu, aamma Atassutip tamanna pillugu oqaasissani kingulliit suli aninngilai, tassami Nunatta karsiata naatsorsuutai maani inimi arlaleriarlugit suliarineqartussaapput, upernaaq manna aammalu ukiamut.

 

Ukiuni aggersuni, tassa 2001-imiit 2004-mut pilersaarusiorfiusumi takussutissiatut 2.2.2-mi takutinneqarsinnaasut oqaaseqarfigisariaqartut arlaqarput.

1:                   Sanaartugassanut aningaasaliissutissatut missingersuutit asuli annertunaagaaval­laarujussuarput, ukiuni makkunani atunngitsuisarnersuarnut naleqqussarneqarsima­natik. Taamak naleqqussaasimannginneq Atassutip suliapalaatut nalilersugaallu­anngitsutullu nalilerpaa.

 

Ingerlatsinermi aningaasartuutit malunnaatilimmik milliniarneqarsimanngillat, sulili akerlianik alliartuaarusaartinneqarput. Tamatumunnga Naalakkersuisut siunnerfigeriikkaminnut imminnut akerlilerput,  tamanna qanoq nassuiartariaqar­pa?

 

Nunatta karsiata sinneqartoorutissai ukiuni pingasuni aggersuni annikingaarmata, tassa naatsorsuutigineqarmat ukiumut 15 mio. kr.-inik sinneqartoortassasugut, taava ukiualuit ingerlaneranni aningaasatigut imminut napatinnerulernissamik Naalakkersuisut siunnerfeqarnerat imaaruppoq.

 

Tassani assersuutigalugu taasariaqarpoq isertitat 60 %-iisa missaat Danmark-miit tapiissutitut suli isertittagarigatsigit. Sinneqartoorutit 15 mio. kr.-init ukiunut saluttunut toqqortigassat tapiissutinut 3 mia. kr.-inut annikillisaatigineqassappata, ila nikingassut suli angeqaaq namminer­sulernissat oqallisiginerata sulissutigineratalu nalaani.

 

Titartakkami 2.2.2-mi takutinneqartoq ataatsimut isigalugu ilumut piviusorsiornersoq Atassutip takujuminaatsippaa, taamaattumik aperisariaqarpugut, naak Naalakkersuisut titartagaq 2.2.2 eqqarsaatigalugu Nunatta aningaasarissaarnerulernissaanik suliniutaat.

 

Atassutip paatsoorneqarumanani erseqqissassavaa, Naalakkersuisut Nunatta karsiata sinneqarto­oruteqalaartarnissaanik suliniutaat akerlerinngilluinnarmagu. Minnerpaamimmi taamaattariaqar­poq, anginerusariaqarluni, imaluunniit isertitat anisitallu imminnut oqimaaqatigiinnerusariaqar­put.

 

Unaana ujartoripput, Naalakkersuisut pilersaarutitut oqariartuutaat qulequttat aningisuut marluk, tassalu ukiualuit qaangiuppata aningaasaqarnikkut nammineernerulernissaq, kiisalu namminersu­lernissamik siunnerfeqarneq aningaasatigut kiffaanngissuseqarluni qanoq imminnut ataqatigiip­pat, maannamut saqqummiunneqartut tunngavigalugit.

 

Taama ujartuinermi peqqutit ilagilluinnagaat unaavoq, tassalu maannamut ukiuni arlaqalersuni Pisortaqarfiit ilaat ajornannginaavillugu aningaasanik millionerpassuarnik naleqartunik atuival­laartoorsimasarmata allaat Nunatta karsiata sinneqartoorutissatut takorluukkanit annerungaartu­nik atuivallaartoortoqartarluni, soolu peqqinnissaqarfiut iluani.

 

Sanaartugassat eqqarsaatigalugit ukioq manna 2000-imi aningaasaliissutit akuersissutigineqareer­sut naammassiniagassat kativillugit 1 mia. kr.-it pallissivaat, tassa tassani sanaartugassat ukiuni siuliini inaanngitsuukkat, sanaartugassallu ukiumi nutaami pilersaarutaasut ataatsimut katillugit. Taamaakkaluartoq ukiumi 1999-imi 592 mio. kr.-it nalingi, kiisalu 2000-imi 593 mio. kr.-it nalingi taamaallaat inaarlugit naammassineqarsimapput.

 

Tamanna allatut oqaatigalugu imaappoq: Pissutsit taamatut ingerlaannassappata ukioq 2004-mi sanaartugassanut nutarterinissanullu atunngitsuukkat, aningaasaateqarfimmi uninngasut 975 mio. kr.-inngorsimassapput. Soorunami taamaattoqarnissaa Atassutip kissaatiginngeqaa.

 

Taamaattumik Atassut isumaqarpoq ingerlatsinermi aningaasatigullu aqutsinermi periaatsinik allanik nutarterinissamut piffissanngortoq, allannguisoqartariaqartorlu. Taamaaliornissamut peqquteqarnerup uppernarsaataasa ilaat assersuutitut taaneqartariaqartoq unaavoq, maannakku­mut 2001-imut sanaartugassanut nutarterinissanullu pilersaarutit amerlanerpaartaat suliluunniit qaammatini makkunani suliariumannittussarsiuunneqanngillat.

 

Taamatut sakkortusaarnitsinnut peqqutit annersaraat, maannangaaq Atassutip takusinnaalereer­magu 2001-imi Nunatta karsiata naatsorsuutissai aappaagumut saqqummiutassat aamma 2000-imitulli isikkoqarlutik sanaartornermi nutarterinermilu aningaasanik akuersissutaareeraluanik atuinngitsuugassarpassuaqarfiusut.

 

Naalakkersuisut ajornartorsiummut tamatumunnga aaqqiiniuteqarniarlutik neriorsuuteqanngikku­nik, taava sulinerminni qasusuulersimassapput, imaluunniit siunissamut takorluueriaasiat pitsaasuusimassanngilaq.

 

Taamatut apeqquteqartariaqalerninnut tunngaviupput siuliani tunngavilersorlugit eqqartoriikkak­ka, tamatumunnga uppernarsaatitut isigisariaqartut.

 

Aktieteqarluni ingerlatseqatigiiffinni anginerni akiitsut, kiisalu Nunatta karsiata akiitsui ilanngul­lugit eqqarsaatigigaanni akiitsut Nunatsinneersut qaffakkaluttuinnarnerat Atassutip aarlerinarto­qartippaa.

 

Nunatta karsiata nammineq akiitsuisa Naalakkersuisuniit appariartuaartinneqarnerat Atassutip iluarinartuutippaa, nuannaarutigalugulu, kisiannilu sulifissuaqarfissuit Pisortanit pigineqartut, pingaartumik Royal Greenland A/S-ip, akiitsorparujussui suli malunnaatilimmik amerliartortin­neqartut, peqqutissaqavissumik Atassummiit aarlerinartutut isigineqarput.

 

Tamanna pillugu Naalakkersuisut qanoq iliuuseqarniarpat?

 

Suliffissuaqarfiit allat aamma eqqarsaatigalugit, tamakkununngalu kaputartuullugu, sullissinissa­mik isumaqatigiissutit aningaasartai Pisortanit akiliutigineqartartut ikigisassaanngeqisut qivi­araanni malugisariaqarpoq Naalakkersuisut tamatumani sukateriniartut, soorlu kingumut nalunaartarnerisa sakkortusaarnerat eqqarsaatigalugu.

 

Taamak iliuuseqarniarneq Atassutip annertuumik taperserpaa. Tassami Pisortanut pisariaqavip­poq aningaasat sullissinissamut akiliutigineqartartut ilumut siunertamut atorneqartarnersut qulakkiissallugu.

 

Aamma taasariaqanngikkaluartorluunniit matumuuna Atassutip piumasaraa, soorunami kingumut nalunaarutit partiinut tamanut Kattusseqatigiinnut attaviitsumullu assilineri nassiunneqartassap­put, taamaaliornikkut aatsaat pissusissamisoortumik qinikkat malinnaatitaalissapput, asuli kingumut nalunaarutit pisortat allaffeqarfiini pujoralassertiinnarnagit.

 

Naalakkersuisut Aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarutaanni taaneqarsinnaasut  allat maanna annertunerusumik iserfigissanngilagut, tassami aamma apeqqutit arlaqartut pin­gaaruteqartullu Inatsisartut upernaaq manna ataatsimiinneranni oqallisigineqartussaapput, soorlu KNI-ip ilaata namminersortunngorsarnissaanut tunngasoq.

Aamma taamatut isigivagut Inatsisartut ukiamut ukiunilu aggersuni oqallisigiumaagaat, soorlu akileraartarnerup allanngortiteneqarnissaa, akiitsunut tunngasut ineqarnermullu tunngasut il.il.

 

Piffissaq nalleriarpat piumaartussani Atassut ersarissumik nipeqarluni siunnersuuteqartarnissami­nut oqalliseqataanissaminullu qilanaalereerpoq.

 

Naggataatigut Atassut imatut oqaaseqarniarpoq,:Naalakkersuisoq saqqummiussinermini imatut aallartippoq, issuaaneq: @ukiuni kingullerpaani Nunarput aningaasaqarnikkut pitsaasumik ineriartorsimavoq, Aissuaaneq naavoq. Aamma saqqummiussissummi naanerani qallunaatuuani imatut isumalimmik oqaatsimik atuivoq, uagut Nunatsinni atugarissaarpugut, imaluunniit atugartuujuvugut, tassa qallunaatut taallugu, vores velfærdsamfund.

 

Aap taamaassorinnittoqarsinnaavoq, Atassut isumaqarpoq aningaasatigut sinneqartoorutaasartut aamma siunissami sinneqartoorutissatut takorloorneqartut suli annikippallaarujussuartut.

 

Aamma Atassut isumaqarpoq Nunarput suli nunarsuarmioqatitta allat ilaannut naleqqiulluta suli tamakkiisumik naammaginartumik Nunatsinni atugaqarluta atugarissaartuutitaalersimanngitsu­gut.

 

Atassut isumaqarpoq Nunarput pitsaanerpaarpaamik suli ineriartortinneqartariaqartoq, inuttaasu­nit pisariaqartinneqartut amerlaqisut timikkut anersaakkullu atugarissaarluni angurusutat aallaavigalugit.

 

Taakkuami piorsaaffigineqarneri suli naammanngillat, soormi atugarissaartuusimassagutta, qallunaatuani oqaaseq, velfærdssamfund, atorneqarmat, taava sooq aalisartut ilaat taakkua ilaqutaat ullumikkut ajornartorsiortorujussuuppat, piniartut puisit amiinnaanik oorisiorfeqartut apeqqummi tassani sumiippat?

 

Sooq meeqqat atuartut ilaat atuarfipalaannguani ilinniutissaaleqiffiusuni atuartitaappat? Sanaar­tugassat amerlaqisut nutaanngorsaanerillu pisariaqartinneqartut sooq suli pisariaqartippagut? Il. il.

 

Atassut isumaqarpoq nalunaarut sinnattuaqillunilusooq takorlooqqissaarpallaartoq. Uppernassu­seqartumik ersarissumik takutitsinngilaq, taamaattumik siorna 17. maj 2000 maani inimi oqaluttarfimmiit oqaatsima ilai uppernarsarlugit peqqutissaqavittutut misigisimavunga taassallu­git, tassa taamani Naalakkersuisut nalunaarutaanni Nunarput aamma aningaasarissaarneragaam­mat, imatut oqarsimagama, issuaaneq aallartippara, AAtassut isumaqarpoq Nunatsinni aningaa­sarsiornikkut ullumikkut oqaatigineqartutuut taamak inissilluarsimatiginngitsugut. Nioqqutigisat­sinnut akigitinneqartut taamak akilernerlugaatigitillugit." Issuaaneq naavoq.

 

Ulluni makkunanerpiaq aalisarnerup iluani pisut ilungersunartut isiginnaakkagut taamatut oqarnissatsinnut taasaqaqqinnissatsinnullu uppernarsaapput Atassummullu nakuunerulersitsillu­tik. Qujanaq.

 

Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Qujanaq. Aallaqqaatigalugu Naalakkersuisut aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarutaannut Inuit Ataqatigiinniit qutsavigerusuppagut. Ukioq manna nalunaarusiami ukiuni kingullerni inuiaqatigiit aaqqissugaanerat pillugu maani Inatsisartuni eqqartortarsimasagut sukumiinerusumik sammineqarput.

 

Soorlu imaatigut assartuineq, aamma ineqarnermut akileeriaaseq nutaaq, ineqarnermullu tapiissutit, isumaginninnermut sulisoqarnermilu pissutsit, kiisalu innaallagiamut imermut kiassarnermullu akigitinneqartunik aaqqissuusseqqinniarneq sammineqarlutik.

 

Tamakku ilaat saqqummiussinermi uani oqaaseqarfigissavagut aammalu allanik oqaasissaqarlu­ta, imaattunik: Aalisarnermut, sanaartornermut, sulisoqarnermut, ilinniartitaanermut, kommunit aningaasaqarniarnerannut, aningaasarsiornikkut aaqqiiviginiagassat allat, Namminersornerullutik Oqartussani allaffeqarfitsigut ingerlatsinermut, Naalakkersuisunut apeqqutit kissaatillu. Aamma nunarsuup sinnerata qanilliartuinnarneranut kiisalu aningaasarsiornikkut ineriartortitsinermut piumasaqaatinut tunngasut oqaaseqarfigissagatsigit.

 

Nunarput Kalaallit Nunaat nunarujussuuvoq ikittuinnannguanik inulik inoqarfinnut 70-nut amerlanerusunut siammarsimasunik.

 

Taamak siammasitsigaluta najugaqaratta attaveqatigiinnikkut aaqqissuussinermik naleqqussakka­mik pisariaqartitsivugut. Tassa inunnik angallassinikkut, nioqqutissanik assartuinikkut allatigullu attaveqatigiinnikkut periarfissatigut.

 

Aamma tunisassiornermi annertuukkaanik ingerlatsinikkut iluaqutiginiarneqarsinnaasut nunani allani maani Nunatsinni anguneqarsinnaanngingajavittarput. Inoqarfiit imminnut ungasinnerujus­suunerat aamma peqqutigalugu kommunit tamangajammik niuerfeeqqatut matoqqasutut isigini­arneqartariaqarput.

 

Tamakku pissutigalugit killilersorneqanngitsumik unammilleqatigiinneq immikkorluinnaq ittumik Nunatsinni atuuttariaqassaaq. Imaluunniit allatut oqaatigalugu killilersorneqanngitsumik unammilleqatigiinneq tamakkiisumik atortinneqarsinnaanngilaq.

 

Ilami Nunatsinni pissutsit immikkut ittut aamma aningaasarsiornikkut ineriartortitsinerup sammineqarnerani aallaavigisariaqarput.

 

Suliassaq tassaavoq inuiaat Kalaallit ineriartortinneqarnerannut periusissatsinnik ilusilersuinissaq qulaani taaneqartut aallaavigalugit.

 

Aningaasaqarniarnerput aamma immikkooruteqarpoq. Ukiumut aningaasat isertittakkatta 60%-ii Danmarkimiit tapiissutitut pissarsiarisaratsigit. Pisortat ingerlatsinerat annertoqaaq, suliffeqarfiil­lu anginerit pisortanit pigineqarlutik.

 

Inuussutissarsiorneq isertittakkagullu annertunerpaamik aalisarnermit pipput. Tamatumalu kinguneranik silaannaap allanngoranera aalisakkat takkusimaartarnerat aalisariutillu qanoq ittuuneri amerlassusiilu eqqarsaatigalugit mianernarluinnartunik inissisimalluta.

 

Naalakkersuisut ukiuni tulliuttuni qulini aningaasaqarnikkut pisariaqartitsinitta qulaajarnerani innuttaasut amerlassusissaannik missingersuutit aamma ilannguppaat.

 

Inuiaqatigiittut katitigaanitta allanngoriartornerata inuiaqatigiit pilersuinissamik isumassuinissa­millu pisussaaffii annertunerulernissaannik kinguneqassaaq. Inuit Ataqatigiit Naalakkersuisut isumaqatigaat tamanna maannangaaq piareersarfigilereertariaqaripput nalunaarmata.

 

Aningaasarsiornermi ineriartortitsineq Naalakkersuinikkut siunertarisat naapertorlugit, tassalu aalajangiuteriikkatut aningaasarsiornikkut naalakkersuinikkullu kiffaanngissuseqarlerusunneq anguniarlugit ingerlanneqassaaq.

 

Tamanna anguneqassappat nutaanik eqqarsarneq allannguinerillu pisariaqassapput. Inuiaqatigiit ilinniarluarsimasuusariaqarput. Innuttaaqataasullu tamarmik Nunatta siunissaanut ilusilersueqa­taasariaqarput.

 

Inuit Ataqatigiinni Naalakkersuisut siorna ukiakkut inuiaqatigiit aaqqissuussaanerat pillugu allannguutissatut kissaatigisatut saqqummiussaat tunngaviusumik isummerfigereerpagut. Uagullu isummagut naapertorlugit allannguutissat sakkussaapput aningaasarsiornikkut naalak­kersuinikkullu kiffaanngissuseqarnerulernissap anguniarnerani.

 

Allannguinerit immini siunertaassanngillat. Aamma inuiaqatigiit naligiinnermik nammaqatigiin­nermillu toqqammavillit anguniagaanerat tunulliunneqassanngilaq.

 

Nunatta aningaasaqarniarnera patajaallisagaavoq. Suliffissaaleqisut ikiliartortut akileraarutitigut isertitat amerliartorput.

 

Pisortat aningaasatigut ingerlatsinerat oqimaaqatigiissagaavoq. Tamatuma pisussaaffiliinerani Naalakkersuisut oqarnerat Inuit Ataqatigiit isumaqatigaat. Pisussaaffiliivoq ungasinnerusumut isiginiarnissamut. Aamma pisussaaffiliivoq nalunngeriikkatsitut aningaasartuutissat annertusiar­tortussat sillimmartaarfiginissaannut, takkuttussallu ullumikkut naatsorsoreersinnaanngisagut aamma ilanngullugit.

 

Naalakkersuisut imaatigut assartuinermi akitsuusersuinikkut tapiissuteqartarnikkullu allanngui­nissamut periarfissat pillugit misissuinertik nangissimavaat. Maannakkut killiffik naapertorlugu takusinnaavarput nutaamik aaqqissuussinikkut annikitsukkuutaartunik assartuineq tassa usit poortukkat kiisalu avannamut isorliunerusunullu assartuineq akisunerulissasut.

 

Naatsorsuinerit aamma takutippaat qaleralinnik avammut tuniniaanermi aningaasartuutit 9 mio. kr.-inik qaffariassasut. Taamaattumik pissusissamisuussaaq aperissalluni tamakku kiap akilissa­vai.

 

Allannguinerit annertuut atuutilersinnagit kingunerisinnaasaasa sukumiisumik misissorneqartar­nissaat Inuit Ataqatigiinniit oqaatigiuartarparput. Taamaattumik Naalakkersuisut aalisakkanik tuniniaanermut sunniutigisinnaasaanik misissueqqaarniarnerat iluarisimaarluinnarparput.

 

Taamatut periuseqarniarneq Inuit Ataqatigiit piumasarisartagaannut naapertuuppoq.

 

Isummivinnissamut Naalakkersuisut aalajangiiffigisassamut saqqummiussinissaannut utaqqis­suugut. Ilami nalunaarutit soorlu imaattut ittut toqqammavigalugit annertuunik sunniuteqartussa­nik aalajangersuinissaq pissusissamisoorsorinnginnatsigu.

 

Taava ilanngutilaassavara uani titarnerit tammarsimammata maluginiaratsigu Naalakkersuisut susassaqartut uani qanimut annertusisamik oqaloqatiginiarlugit aalajangersimammata aaqqis­suussineq assartuinermut tunngasoq pillugu, taanna aamma iluarisimaarparput.

 

Inuit Ataqatigiit innaallagiamik tunisassiornermi, imermik pilersuinermi kiassarnermilu aningaa­sartuutaasartut nalunaatsumik ersersinneqarnissaat isumaqatigaat. Pissutsit piviusut ersersinne­qarnerisigut akigititat pillugit aalajangiiniarnerit eqqortut ajornannginnerulissapput, nalimmas­saatillu suut atortariaqassanersut nalunarunnaassaaq.

 

Aalisarneq Nunatta aningaasaqarniarneranut qitiulluinnarluni inissisimavoq. 1980-ikkut naaler­neranni aalisariutit avataasiortut amerlavallaaleraluarput. Taamaammat Inatsisartutigoortumik aaqqiissuteqarniarluni akuliuttoqarsimavoq, ilaatigut aalisariutit avataasiortut amerlassusii aalisagartassanut naleqqussarniarlugit.

 

Maanna aamma sinerissap qanittuani aalisarneq eqqarsaatigalugu nutaamik aaqqissuussinissaq pisariaqalerpoq. Apeqqutit nunamut tulaassuisussaatitaanermut nunami tunisassiorfinnut umiarsualiisarnernut qulaajartariaqarput. Sinerissamut qanittumi aalisarneq ungasinnerusoq isigalugu ineriartortissinnaajumallugu.

Naalakkersuisut inuiaqatigiinni aningaasarsiornerup annertuseriaqqinnissaanut periarfissat killeqartutut nalilerpaat. Taamaakkaluartoq Inuit Ataqatigiinni annertusaaqqinniarnermut periarfissat sutigut suli atorluarneqarsinnaanerunerat eqqarsaatersuutigisimavarput.

 

Naluneqanngitsutut sanaartornermi suliassanut 700-800 mio.-it missaat aningaasanut inatsisitigut immikkoortinneqarput. Aningaasaliissutit taakku aningaasarsiornikkut aamma suliffissaqartitsi­niarnermi ilinniartitaanermilu iluaqutigineqartussaapput.

 

Aningaasaliissutinik aqutsineq sapinngisamik amerlasuut ilinnialernerannik ilinniakkaminnillu naammassinnissinnaanerannik kinguneqartinneqartariaqarpoq. Tamannalu aamma ataavartumik suliffeqalernissamut aqqutaaniartussaalluni.

 

Sanaartornermut suliaqartut naammassisaqarsinnaanerat tassa kapacitet aamma pingaaruteqar­luinnarpoq. Inissanik pisariaqartitsineq sanaartugassanillu allat eqqarsaatigalugit suliffeqarfiit naammassisinnaasaasa ilisimanissaat pisariaqarluinnarpoq, sanaartornermi suliakkiissutit naammassisinnaasallu oqimaaqatigiittariaqarmata.

 

Naammassisinnaasat annikippallaarpata taava qanoq iliussaagut? Avataaniit sulisussanik tikisitsissaagut? Imaluunniit qanoq iliorluta sanaartornerup iluani akit qaffapiloornissaat pinave­ersaartissavarput?

 

Mittarfiliortiternermi mesterit ima imatullu amerlatigisunik nunaqavissunik sulisoqarnissaannik piumasaqaateqarsinnaaneq misilittagaqarfigivarput. Tamanna assigiinngitsunik isummersorfigi­neqarsinnaavoq. Inuit Ataqatigiit siunnersuutigissavaat siunissami sanaartortussat aalajangersi­masunik ilinniarfiusinnaasunik pilersitsinissaat piumasaqaateqalissasugut. Taamaalilluta ilinniar­nissamut periarfissat tassaniittut qulakkeersinnavagut.

 

Suliffissaaleqisut ikiliartornerat nuannaarutissaavoq. Suliniuteqarnerpulli tamaanga killeqassann­gilaq. Nalunngilarput ilinniarsimanngitsut tassaasut suliffissaaleqisoqaleraangat siulliullutik eqqugaasartut. Nunami tunisassiorfinni tulaassuineq kipisaqattaarluni ingerlaleraangat imaluun­niit tunisassiorfiit matuneqaqattaaleraangata sulisartut ullormiit ullormut angerlartinneqartarput.

 

Aningaasarsiornikkut ingerlarnerliortoqaleraangat ilinniagaqarsimanngitsut siulliullutik misiller­figisarpaat. Tamakku pissutigalugit Inuit Ataqatigiit piumasaraat ilinniagaqarsimanngitsut suliffeqarnerminni ilinniagaqarnissamut piginnaanermikkullu nukittorsarnissamut periarfissinne­qartassasut.

 

Suliffeqarnermi atugassarititaasut eqaatsumik aaqqissorneqassapput. Suliffik suliffiinnaanani ilinniarfiullunilu pikkorissarfittut ingerlanneqarluni. Aningaasaqarnikkut patajaatsumik atugaqar­nerup nalaani inuiaqatigiit pisussaapput amerlanerpaat ilisimasaqarnerulernissaat piginnaaneqar­nerulernissaallu isumaginiassallugu. Apeqqut pingaaruteqartoq alla tassaavoq, sulisussat nooqat­taarsinnaanerisa pisariillisarnissaa, nalunngilarpummi Nunatta ilaani sulisussaaleqisoqartartoq uffa allani suliffissaaleqisoqartoq. Tamatuminnga aaqqiiniarnermi sulisoqarnikkut politiki ineqarnermullu politiki ataqatigiissaartariaqarput.

 

Taamatuttaaq  isumaliutigineqarsinnaavoq suliffissaqarumallutik nuuttut immikkut ajunngitsorsi­assaqartinnissaat.

 

Sulisartorpassuit sulinerminni nungusarneqaatigisaminnik suleruluttarsimapput, tamatumalu kinguneranik sulisinnaassusermikkut innarlerneqartarlutik. Tamakku tassa ilaatigut siusinaartu­mik sulisinnaajunnaarnersiuteqartuupput.

 

Aningaasaqarnermut inatsimmut siusinaarluni sulisinnaajunnaarnersiutilinnut immikkoortitat oorit qiviaraanni 195 mio. kr.-it missaaniittut naatsorsorneqarsinnaavoq sulisinnaajunnaarnersiu­tillit Nunatsinni 2000-it missaaniittut.

 

Inuit Ataqatigiit isumaqarput taakkua ilarpassui suli sulisinnaassuseqaraluartut atorluartariaqartu­mik taakkununnga inunnut sullivinnut inuiaqatigiinnullu iluaqutaasumik. Taamaammat aqaguagu piginnaanngorsaqqiinissaq siunertaralugu aaqqissuussinissap nutaap eqqartornissaa qilanaaraar­put. Taanna siunissamut sammineruvoq. Kisiannili aamma massakkut sulisinnaajunnaarnersiute­qareersut arlaatigut ikiorsertariaqarpagut. Inuiaqatigiit aningaasarsiornerannut aamma taakkua iluaqutaasinnaapput.

 

Taamatut iliuuseqarniarneq sulisitsisut ilumut piumassuseqarpata aatsaat piviusunngortinneqar­sinnaavoq.

 

Ukiuni qaangiuttuni ilinniartitaaneq pillugu Inatsisartut oqallittarsimaqaat. Aningaasarsiornikkut anguniakkat ilinniartitaanermillu anguniakkat imminnut naleqqussarneqassappata aningaasarsior­nikkullu immitsinnut napatilernissarput angussagutsigit taava apereqqittariaqalersimavugut ilinniakkat sorliit ilinniarneqarnissaannik kajumissaarutigissavagut. Ilinniartitaaneq sakkugalugu aningaasarsiornermi kiffaanngissuseqanerulernissaq anguniarutsigu?

 

Inuit Ataqatigiinni isumaqarpugut ilinniartut inuussutissarsiutinut tassa aningaasarsiornikkut naleqarnerulersitsisunut innersuutissagigut. Nalilinnik pilersitsiviusut, soorlu aalisarneq tassani aalisarneq tamaat ataatsimut isigalugu sanaartornerlu eqqarsaatigivagut.

 

Ilinniartitsineq Aaningaasat pilersinneqarfiini@sulilernissamut siunnerfeqartariaqarpoq. Taamaa­lilluta aningaasarsiornikkut ineriartorneq toqqaannarnerusumik attuumassuteqarfigilersinnaagat­sigu sunniuteqarfigilersinnaagatsigu aammalu nakkutigilersinnaallutigu.

 

Kommunit aningaasaqarniarnikkut siuariartornerat patajaannerusumillu ingerlalersimanerat paasillugu qiimaallannarpoq. Tamannalu tunngavigalugu aammalu kommuninut ataatsimoortu­mik tapiissutaasartut pillugit siorna isumaqatigiissutaasoq eqqarsaatigalugu Inuit Ataqatigiit naatsorsuutigaat kommunit periarfissatik najoqqutaralugit akisussaaffimminnik annertunerusu­mik tigummiaqalissasut. Aamma sanaartugassat akilerneqarnissaat eqqarsaatigalugu.

 

Aamma naatsorsuutigaarput siunissami ungasinngitsumik ukiunut arlalinnut atuuttussamik sanaartorneq pillugu kommunit ataasiakkaat isumaqatigiissuteqarfigineqarumaartut.

 

Aallaqqaataani oqaatigineqartutut Nunatsinni ineriartortitsinermut pissutsit aaqqinniagassat amerlaqaat. Nunatta inissisimanera innuttaasullu siammarsimaqalutik najugaqarfeqarnerat piumasaqarpoq imaannaanngitsunik.

 

Pisariillisaaneq aningaasartuutinillu apparsaanissaq siunertaralugit allannguiniarnerit arlalippas­suit Inatsisartut tunngaviusumik isummerfigereerpaat. Aningaasartuutinik apparsaaneq ilaatigut unammilleqatigiinnikkut anguneqarsinnaavoq. Tamatumanili nassuerutigineqartariaqarpoq nunani allani unammillernermi killilersugaanngitsumik ingerlatsineq Nunatsinnut imaalillatsi­aannaq eqqussinnaannginnatsigu.

 

Sanaartortitsiniarluni suliariumannittussarsiortarneq assersuutigisinnaavarput. Sanaartornermi sulisitsisunut Nunarput tamakkerlugu suliffiginiassallugu ajornakusoorsinnaaqaaq. Tamannalu pissutigalugu suliariumannittussarsiornerit ilaanni ikittuinaat neqerooruteqartarlutik.

 

Inoqarfippaalunni suliassanut aalajangersimasunut mesteri ataasiinnaagajuttarpoq. Tamatumap kinguneranik suliariumannittussarsiornermi ataasiinnaq neqerooruteqarajuttarluni. Taamaalilluta unammilleqatigiinnikkut akikillisaanissaraluaq angunngitsoortarparput.

 

Tamanna aallaavigalugu Ineqarnermut Attaveqarnermullu Naalakkersuisoq kajumissaarusuppar­put eqqarsaqatigiittartussanik tænketankemik pilersitseqqullugu unammilleqatigiinnikkut anguneqarsinnaasunik qulaajaasussanik periusissanillu Nunatsinnut naleqquttumik siunnersuute­qartussamik.

 

Aaqqinniagassat ilaat alla tassaavoq sulerusussutsip qaffassarnissaa. Sulisitsisorpassuit pisorta­qarfinniikkunik imaluunniit namminersortuugunik naammagittaalliuutigisartagaat tassaavoq aamma sulisorisat aalajaassuseqannginnerat.

 

Inuit Ataqatigiit kaammattuutigissavaat tamanna ajornartorsiut suliffeqarfinni ataatsimoorullugu anigorniaqqullugu. Ajornartorsiut suliffeqarfimmut tamarmut attuumassutilik ataatsimut aaqqi­tassaq. Sulisitsisut soorunami aamma annertuumik akisussaaffeqarput sullivinni sulisunut atugassarititaasut aalajangersaaviginerisigut naammassisinnaasaminnik.

 

Pisortat allaffeqarfiinik ingerlatsinermi Inuit Ataqatigiit pisariaqarsoraat Nunatsinni innuttaasut pisariaqartitaat inuillu sulisut naammassereersinnaasaat pisinnaasaallu aallaavigalugit aaqqis­suunneqassasoq.

 

Namminersornerullutik Oqartussani atorfillit piginnaanngorsarnerat pillugu pilersaarutinik nalunaarummi ersittoqanngilaq. Sulisut ataasiakkaat periarfissinneqartariaqarput piginnaanngor­saqqittuarnissamik akisussaaffimmik qaffakkiartortumik nassataqartussaq. Inuit Ataqatigiinnullu pingaaruteqarpoq suliitigaluni pikkorissarsinnaanissamut periarfissiisarnissaq, pilersaarusioriik­kamik suliassat aalajangersimasut aallunneqarsinnaalersillugit.

 

Atorfiit sulinermut sungiusarfittut isigineqarsinnaasut aamma pilersinneqartariaqarput. Taamaat­tumik apeqqutigissavarput tamakkunaatigut pilersaarutit qanoq ittuunersut.

 

Naalakkersuisut aningaasaqarnitta ingerlannerata erseqqissumik malinnavigineqarsinnaaneranik anguniagaqartuarnerat Inuit Ataqatigiit iluarisimaarpaat. Aamma Inuit Ataqatigiit kissaatigaat suliaq tamanna nanginneqassasoq paasissutissanik Nunatta ataatsimut aningaasaqarniarneranik naatsorsuutaanullu tunngasunik katersinikkut Nunatsinni aningaasarsiornerup allanngoriartor­neranik takussutissiisinnaalernissaq siunertaralugu.

 

Siorna novemberip qeqqani Nunatsinni Naatsorsueqqissaartarfiup qaaqqusineratigut inuusuttu­mik aningaasarsiornermik immikkut ilisimasalimmik oqalugiartitsisoqarpoq. Oqalugiarnermi Nunatta inuiaqatigiittut naatsorsuuteqalernissaanut tassa nationalregnskabeqalernissaanut suliniutit aallarnisaataasut saqqummiunneqarput. Taannalu naatsorsueriaaseq GRAM-mimik taaguuteqartinneqarpoq.

 

Tassani oqalugiarnermi paasinarsivoq nationalregnskabeliorniaraanni suli paasissutissanik katersanik  Naatsorsueqqissaartarfimmi amigaateqartoqartoq. Inuit Ataqatigiinni isumaqarpugut naatsorsueriaaseq pineqartoq annertuumik iluaqutinngorsinnaasoq. Aamma ilaatigut Inatsisartu­nut ilaasortat aningaasanut inatsisissanik siunnersuutinik suliaqartilluta, taamaattumik kissaati­gaarput Naalakkersuisut suliap tamatumap naammassineqarnissaa isumagissagaat.

 

Aamma periarfissaq manna atorlugu eqqaasitsissutigissavarput ukiakkut 1999-imi aningaasanut inatsisissap eqqartorneqarneranut atatillugu nammineq pisat iluaqutigineqarnerisa Nunatta aningaasaqarneranut naatsorsuutini takuneqarsinnaalernissaat kissaatigalugu oqaatigigatsigu.

 

Qulaani naatsorsueriaatsimut eqqartorneqartumut tamanna ilanngunneqartariaqarpoq suut suliarineqartartut tamarmik naatsorsuutini takussutissaqartinneqartariaqarput. Nunatsinni uatsinnut napatinniarluta iliuutsigut tamakkiisut aamma oorinngorlugit nalilersorlugit naatsorsor­neqartariaqarput.

Siunissami nunanik allanik niueqateqarnermi aningaasat aniatitat isertitallu oqimaaqatigiinnerisa takuneqarsinnaalernissaat Inuit Ataqatigiinninngaanniit kissaatigaarput, uani pineqarpoq beta­lingsbalance. Massakkut takusinnaasatuarput tassaavoq nioqqutissanik eqqussuineq avammullu tunisineq tassa varebalancemik taaneqartartoq. Naatsorsuutit oqimaaqatigiissaarinermik aallaa­villit aningaasanik nalilinnik iliuuseqarnerit tamaasa takutissavaat.

 

Aningaasarsiornikkut kiffaanngissuseqarnerulerumalluta kissaateqarnitsinnut naapertuuppoq.

 

Naalakkersuisunut arlalinnik apeqqutissaqarpugut.

Aningaasaqarniarnerput annertuumik aalisarnerup ingerlaneranik sunnerneqarsima­voq. Siorna kinguppaat pisarineqarsinnaasut amerlisinneqarput. Taamaattumik apeqqutigerusupparput tamanna ilimagineqartutuut aningaasarsiornermut pitsaasu­mik kinguneqarsimanersoq.

 

Aalisarnerup iluani pissutsit aningaasaqarniarnitsinnut tunngasut qanoq ingerlap­pat.

Ulluni qanittuni aalisarnikkut aaqqiagiinngitsoqarnera aningaasaqarniarnikkut qanoq kinguneqassava?

Royal Greenlandip nunani allani taarsigassarsiaminik taarsersuinera qanoq ingerla­va?

 

 Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup saqqummiussinermini eqqaavaa Naalakker­suisut pisortat pigisaannik namminersortunngorsaaneq immikkut sammigaat Naalakkersuisut ataatsimoorussillutik piginneqataariaatsinik siuarsaaniaqataaniar­nerlutik.

 

Nunatta nunarsuup sinneranut ilaanera annertusiartuinnartumik sammisalerparput. Tamanna Inuit Ataqatigiinnut pingaaruteqartuaannarsimavoq. Tamatumanili aningaasarsiornerinnavimmik aallaaveqannginnissaa kissaatigaarput.

 

Nunarsuatta sinnerani paasineqareerpoq aningaasarsiornerinnavik sammineqalersillugu inooqati­giinnermut isumaginninnermullu tunngassuteqartut tununneqaqqajaasartut. Allat paasisaat ilikkarfigisinnaassavagut misittagaallu tusaaniartariaqarpagut soorlu verdenssociale forummimi ukioq manna Brasiliami ataatsimeeqqaartumi inuiappassuit oqariartuutigigaat.

 

Apuunniagaat tassaavoq nunarsuarmi allamik ineriartortitsisoqarsinnaavoq. Nunarsuaq inuppa­laarnerusoq naligiiffiunerusoq inuiannillu assigiinngitsunik ataqqinniffiusoq.

 

Nunatsinni oqallisigisariaqarparput una aningaasarsiornerup annertusaaffigineqarnerani sunaana siunertariniarippu? Aningaasarsiornikkullu kiffaanngissuseqarneruneq sumut atussavarput?

 

Aningaasarsiornikkut ineriartortitsinermi piumasaqaateqartariaqarpugut, aningaasarsiorneq nammineq siunertatut isiginagu soqutigisalli allat sallitillugit. Inuit Ataqatigiit aammarluta oqaatigerusuppaat  isumalluutinik uumassusilinnik inuuniuteqarnitta nungusaannginnissamik annertuumik pisussaaffilermatigut. Pinngortitap innarlerneqannginnissaa inuussutissarsiutittalu pingaarnerit aalisarnerup piniarnerullu pinngortitamik mianerinninneq aallaavigalugu illersortu­arnissaat.

 

Tassunga uiggiullugu aningaasarsiornikkut ineriartortitsinerup siunertarissavaa inuiaqatigiit imminnut napatittut pilersikkiartuaarnissaat. Tamannalu kikkut tamarmik pisinnaasartik naaper­torlugu peqataanissamut pisinnaatitaaffiisa pisussaaffiisalu qulakkeerneqarneranik ilaqartinne­qassaaq, innuttaaqataasutut ataasiakkaarluta piginnaanivut inuugallartilluta atorneqarsinnaaqqul­lugit inuttullu ineriartortuarnissarput qulakkeerumallugu.

 

Inuit Ataqatigiit kissaatigaat aningaasaqarnikkut ingerlatsinerup innuttaasut tamarmik inuuneris­saarnissaat qulakkeerniassagaa. Ingerlatsinerup isertitaqarnikkut equngassutit nalimmassarniassa­gai kiisalu inuuniarnikkut atukkat oqilisaaffiginiassagai.

 

Naggataatigut oqaatigissavarput Naalakkersuisut aningaasarsiornerup ingerlalluarnerata nalaani ileqqaarnissatsinnik siunertaqarnerat isumaqatigilluinnaratsigu. Aningaasartuutissat suli aqagus­saq eqqarsaatigalugu annertussusilerneqartassapput. Patajaatsumik aningaasaqarnikkut atugaqar­nitsinnik ileqqaartariaqarpugut ukiut qulit 15-it qaangiuppata akiligassariligassagut akissaqartin­niassagatsigit, taamatullu aamma ilimaginngisamik aningaasanillu nalilinnik pisoqariataarsinnaa­nera sillimaffigeertariaqaratsigu.

Taamatut oqaaseqarluta Naalakersuisut Aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaaru­taat akuersaarparput.

 

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Qujanaq. 2001-imi aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup saqummiussaanut Kattusseqatigiinniit imatut oqaaseqaateqassaagut.

 

Ukiuni kingullerni Nunatta aningaasaqarnikkut ingerlasimanera qissimissagaanni Landskarsip sinneqartooruteqartarnera takussaasarsimavoq tamannalu nuannaarutissaavoq. Taamaattorli ukioq kingulleq pilersinneqartoq anlægsfondi suli iluamik atorluarneqanngilaq, tassami sinerissa­mi suliffeqarfippassuit ukiuunerani sulisuminnik ilanngartiterisariaqartarsimapput sanaartorner­mut pilersaarutit iluamik suli ingerlanneqarsimanngimmata.

 

Takusinnaavarput ukioq kingulleq aningaasat fondemiittut amerligaluttuinnartut, ukiullu naanerani aningaasaatit 256 mio.-inik amerlassuseqalersimallutik.

 

Aap aningaasaqarnerput ajunngitsumik ingerlavoq. Taamaattorli sinerissami suliassat iluamik ingerlanneqanngillat. Pissutsit taamaattut piffissami qaninnerpaami aaqqinneqartariaqarput. Aammalu anlægsfondip ingerlanneqarnera pitsaanerusumik siunissami ingerlanneqartariaqarpoq.

 

Ukiut kingulleq Naalakkersuisut saqqummiussaat taakkartorlugu siunissami takorluugaq taassuma anguniagasartai assigiinngitsut taakkartorpaat. Tungitsinniillu pissanngatigaarput anguniakkat eqquutsinneqarsinnaanersut tamakkiisumik, tassami avatitsinniit sunnerneqartarner­put aningaasaqarniarnikkut annertuumik sunniuteqartarmat.

 

Taaginnartigit Nukissiorfiit qaammat una akitsuineri kiassarnermut, imermut aammalu kallerup inneranut nunarsuarmi uuliap akiata qaffasinnera tunngavigalugu. Assigiinngitsorpassuit ukiup ingerlanerani pisimapput taakkartorneqartullu ilagaat pisortat aningaasaliissutaasa aalajangersi­masumik annertussuseqalernissaat aammalu inuiaqatigiit aaqqissugaanerata pitsanngorsarneqar­nissaa.

 

Ersarinnerpaamik takussutissatut silaannakkut ingerlannerup nalimmassarneqarnerata kingunerat tassalu akit assigiinngitsut Grønlandsflymit atuutilerneqarmata, ilaatigut tupinnaannartumik akinik qaffaanikkut aammalu Naalakkersuisut eqqumaffigisimanngisaannik taamatut nalimmas­saanerat kingunerisartagaasa ilagaat.

 

Tupigisuutigivarpullu Grønlandsflymi sulisut ikilisarniannguarlugit aningaasartuutitik sulisumin­nut annertusingaatsiarsimammatigit. Taamaattumik Naalakkersuisunut piumasaqaateqartariaqar­pugut imaattunik. Tassalu aningaasarsiornermut ilisimasalimmik pikkorissumik inissiiniarlik, kammalaatitik inissitsiternagit. Ila qassissaamita Inatsisartutigoorlugu oqaatsit taakku annisiler­pagut.

 

Naalakkersuisoq saqqummiinermini oqarpoq isertitat amerliartorput. Aap isertitat amerliartorput aammalu suliffissaaleqisut ikiliartorlutik. Tamanna tamatta nuannaarutigisariaqarparput. Taa­maattorli suli suliffissaaleqisunut tunngatillugu ersarissumik politikeqalernissaq Kattusseqati­giinniit ujartorusukkatsigu.

 

Tassami suliffissaaleqisut piffisami sivisuumi suliffissaaleqisimasut ersarissumik neqeroorute­qarfigisalernerisigut nalunngilara piffissami kingullermi Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap akuersissutigai kommunini suliffissaaleqisunut tunngatillugu aningaasaliinerit kommunit suleqatigigalugit. Taamaattorli ersarissumik kommunit qanimut suleqatigalugit suliffissaaleqisu­nut politikeqalertariaqarnerput anguniartariaqarparput.

 

Nalunngilarpummi illoqarfinni sikusartuni ukiup ilaani suliffissaaleqineq piujuartartoq. Taamaat­tumik Naalakkersuisut kommunit qanimut suleqatigalugit suliffissaaleqisunut pikkorissartitsisar­lernissaat kissaatiginaqaaq siunissami ingerlaavartalernissaat.

 

Aningaasat akileraarutitigut isertittakkat qujanartumik amerliartorsimapput, nuannaarutissaapput. Taammattorli ukiakkut assigiinngitsutitigut akitsuusiisarnerit ingerlasarput, ukiormi naagaangat aningaasat isertitat naatsorsuutigisaniit annertunerungaatsiartarmata.

 

Avataaniit eqquttakkatta avammut tunisartakkatsinnut sanilliutissagutsigit tamatta nalunngilarput nioqqutissat eqqussagut suli annertuallaartut. Taamaattumik tunisassiorsinnaanissatsinnik suli annertunerusumik ujartuisariaqarpugut.

Nunatsinni ullumikkut aningaasarsiorneq qissimissagutsigu oqarsinnaavugut aningaasarsiornerup qaffassimaarfiani tassa qallunaatut højkonjunkturimik taaneqartartoq isertitat aningaasartuutillu 1996-imiit 2000-imut 3,9 - 4. mia.-iniit qaffakkiartorsimasut 4,6 - 4,8 mia.-it akornanngut.

 

Taamaattumik Aningaasaqarnermut Naalakkersuisumut apererusunnarpoq aningaasarsiornikkut qaffassimaarfik ammut aallarpat qanoq aningaasartuutinut tunngatillugu tassalu isertitat ikilippa­ta aningaasartuutit malinnaatinneqassanersut, tassani aningaatigut ingerlariaaseq nunarsuarmio­qatitta annertoorujussuarmik sunniuteqarfigimmassuk, taakkua qanoq malinnaatinneqassanersut.

 

Angallannermut tunngatillugu pissanngatigaarput Naalakkersuisut 2001-imi siunnersuutigisas­saannut aammalu ineqarnermut tunngatillugu akiliutaasartut allanngortinneqarumaarnissaat qanoq isikkoqarumaarnersut. Ilanngukkusuppagut isumaginninnermut suliffissaaleqinermullu tunngasut, aammalu imeq, kiassarneq kallerup inneranut akiigitat aaqqiivigineqarnissaanut tunngasut.

 

Namminersornerullutik Oqartussat aningaasartuutigisartagaasa inissisimaneri Kattusseqatigiin­niit nuannaarutigaavut annertuumik nikingassuteqanngimmata naatsorsuutigisat tunngavigalugit, aammalu oqaatigerusupparput aningaasaqarneq eqqarsaatigalugu suli patajaatsumik aningaasati­gut ingerlatsinissaq ingerlatiinnartariaqartoq.

 

Taamaattorli Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaanni ataasiakkaani akiitsut suli annertuallaanerisa aaqqiivigineqarnissaat suliniuitigeqqullugit kaammattuutigissavagut.

 

Tassalu suliffeqarfissuaq Royal Greenland akiitsuinut tunngatillu Naalakkersuisut ersarinnerusu­mik akiitsunut tunngatillugu piumasaqaateqarnissaat Kattusseqatigiinniit piumasaqaateqarfigeru­sukkatsigit, tassami nalunngilarput Royal Greenland akiitsui suli Landskarsip tigoriaannarnik aningaasaataanik annertuneroqimmata, ullumikkut minnerpaamik 2 mia.-itut amerlatigimmata.

 

Royal Greenland eqqarsaatigalugu taakkartorneqartartut ilagaat nunarsuarmi aalisakkat tunisas­siorfiit annertunerpaanut ilaammat. Aap, tamanna nuannaarutissaavoq, kisianneqarporli tassa akiitsorsuisa annertussusii. Ila tupinnaqaaq attartornerinnakkut taamatut angusaqartoqarsinnaam­mat. Taamaattorli apererusunnarpoq akiitsui qanoq ilillugit Naalakkersuisut aaqqiiviginiarneraat siulittaasoqartitsinertik aqqutigalugu.

 

Suliffeqarfissuit akiitsui annertunerusumik appartinneqarsimanngillat taamaattorli Naalakkersui­sunut innersuussutigerusuppagut oqaatigiuartakkagut suliniutigeqqullugit.

 

Nuannaarutigaarput kommunit aningaasaqarnerisa pitsaasumik ingerlaneri. Ersarissumillu isertitat aningaasartuutinut sanilliullugit annertuseriarsimaneri eqqarsaatigalugit. Taamaattumik kommunit aningaasatigut pitsaasumik ingerlanerannut assigiinngitsut soorunami pissutaapput. Ukiunilu tulliuttuni sanaartornerit annertuumik ingerlanneqarnerat neriuutigaagut pitsaasumik pilersaarusiorneqarnikkut ingerlanneqarumaartut, kommunimmi ilaanni sanaartorneq suli pitsaasumik ingerlalinngimmat. Taamaattumik anlægsfondip ingerlanneqarneranut tunngatillugu aaqqiinissat piaartumik ingerlanneqarnissaat kissaatigaagut.

 

Ilami aningaasat 256 mio.-it kommuninut ingerlanneqarsimagaluarpata kommunit aningaasaqar­nerinut annertuumik sunniuteqartussaagaluarmata, minnerunngitsumillu kommunini suliffissat eqqarsaatigalugit.

 

Aap, Nunarput aningaasaqarnikkut ajunngitsumik ingerlavoq. Taamaattorli inissaaleqineq suli ajornartorsiutitta annersaraat. Innuttaasut suli ukiorpassuit utaqqeqqaarlutik inissaminnik tunineqarsinnaalersarput aammalu minnerunngitsumik Namminersornerullutik Oqartussani suliffillit piffissami sivisuumi utaqqiisaagallartumik ineqartitaasarnerat qanoq inuiaqatigiinnut akisutiginersoq nalunnginnatsigu.

 

Ukiuni kingullerni aningaasartuutit annertunerusumik appariarsimanerannut takussutissaqann­gimmat 1999-imi utaqqiisaagallartumik ineqartitsinermut vagantbolinut minnerpaamik 14 mio.-it atorneqarsimammata. Suli ajornartorsiut taamatut isikkoqarpoq. Ullumikkut ila aaligooq anigaa­saqarnerput ajunngitsumik ingerlasoq. Suli pissutsit taamaattut akuersaaginnassanerpagut?

 

Aalisartortatta tunisassiornikkut tunitsiveqarniarnerata saniatigut tunisamik akiinik appasippal­laarnerat tunngavigalugu Naalakkersuisunut ataatsimeeqateqarneralui annertunerusumik kingu­neqanngitsut taasinnaavagut.

 

Ila tupinnaqaaq Naalakkersuisut oqalunnguatuarlutik Nunatsinni aalisarneq inuussutissarsiutitut pingaarnerpaatut taammaattorli aalisartortatik tusaajumanngimmatigit tassalu namminneq suliffeqarfissuartik tassalu Royal Greenland illersorniannguatuarlugu iliuusaat dobbeltmoral­skiummata.

 

Eqqarsarnarpoq suunuku Naalakkersuisut aamma kikkunukua sullinniaraat. Aalisartortatik imaluunniit suliffiaatiminnik aqutsisut. Naalakkersuisut ila qaquguuna pissutsinik piviusunik takusinnaanngorniartusi.

 

Atuarfitsialak aallartisarlugu ingerlanneqarlualereerpoq. Taamaattorli oqaatigerusupparput nunaqafinni suli oqaluffiutigalutik oqaluffiusut qaqugu aaqqiiviginiarneqarnersut. Minnerunngit­sumillu ilinniartitsisussaaleqinerup akiorniarnerat qanoq aaqqiiviginiarneraat.

 

Piffissami aggersumi KNI namminersortunut tuniniarneqarnissaat Naalakkersuisut anguniarpaat. Pissanngatigaarpullu kikkut pisisussaanersut aammalu apeqquserusullugu piffissaanersoq suliffeqarfiup aningaasatigut ingerlalluartup sooq taamak tuaviuutsigalugu tuniniarneqarnissaa? Uffalu ukiuni aggersuni ukiut tamaasa Landskarsimut aningaasanik nakkartitsisartoq.

 

Ineqarnermut akiliutaasartut aaqqiivigineqarnissaasa kingunerisinnaasai qanoq isikkoqassanersut pissanngatigaagut. Tassami akissakinnerusut annertunerusumik ikiorniarlugit taamatut iliorniar­nissaq eqqortumik pitsaasumillu kinguneqassanersoq. Tassami ingerlatseriaaseq eqqunneqarpat kikkummita atornerlussavaat. Aammalu ilinniartunummita assigiinngitsutigut qanoq kinguneqar­sinnaassava?

 

Naalakkersuisut taakkartugaat aningaasaqarnikkut aqutsineq sakkortooq ingerlanniarlugu taamaattorli pingasunngormat maajip aappaani akuersissutigivaat pilersaarut annertooq tassalu Ilimmarfik aningaasatigut annertoorujussuarmik inuiaqatigiinnut sunniuteqartussaq. Taamaattorli ikittunnguit iluaqutissaat apeqquserusupparput. Taamaattumik tungitsinniit oqaatigissavarput aningaasatigut qulakkiigassat annertuut suli aaqqiivigineqanngitsut suli Naalakkersuisooqatigiit nalunaarutigimmassuk pilersinneqarnissaanut amerlanerussuteqarlutik.

 

Aperusunnarpoq ukiuni aggersuni aningaasat fondimiittut tamakkerlugit pigineqanngippata taava kikkut akiliisussanngussanersut aammalu apererusunnarpoq fondit sorliit atorneqassanersut.

 

Kattusseqatigiinniit taamatut oqaaseqarluta Naalalakkersuisut aningaasaqarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarutaat tusaatissatut tiguarput oqallinnisamullu ilaanissarput naatsorsuutissavarsi. Qujanaq.

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Tullinnguuttoq Otto Steenholdt attaviitsoq. Saqqummiisut tamakkereersimalerpata halvtime pausernissarput naatsorsuutigaarput. Takanna Otto.

 

Otto Steenholdt, attaviitsoq:

Nalunaarusiaq imartuujuvoq atuarlugu soqutinartunik imalik. Paasiuminartunngorlugu immikko­ortortalersugaavoq, isumaliutissanillu amerlaqisunik tunniussuilluni.

 

Nunatta inui ataatsimut isigalugit toqqissiallannarpoq malugalugu suliffissaqanngitsut ikiliartuaa­neri aningaasaqarnitta naammaginakannernera, sinneqartooruteqalaarluni ingerlalernera.

 

Siorna aningaasaqarnerput pillugu oqallinnermi Naalakkersuisut nersualaarsimavakka oqaatsik­kalu ilasimallugit allatut ajornartumik aningaasatigut sukangasumik ingerlatsineq ingerlatiinnaq­qullugu. Nalunaarummi atuarneqarsinnavoq taamatut aningaasatigut aqutsineq suli ingerlaqqit­tariaqartoq.

 

Taamatut suli ingerlaaseqarnissaq naak pisariaqartuugaluartoq tusarlugu annernarpoq, ilami Nunatsinni innuttaasut amerlavallaalermata pingaartumik pissakinnerusunik taaneqartartut, taamatut aqutsinerup eqqugai amerliartorlutik takussaagaluttuinnarmata.

 

Ingerlatsinermut akissaajaatit qaffakkiartuinnarput, naak ukiut tamaasa Inatsisartunit Naalakker­suisunillu taakkua apparsarneqarnissaat uteqattaartuarneqaraluartoq.

 

Takussaasumik malunnaatilimmillu qanoq iliorfigisariaqalerpoq. Taamaattumik Aningaasaqar­nermut Naalakkersuisoq maanngaaniit inanniarpara ingerlatsinermut akissaajaatit apparsarnissaat kisiat qulequtsiullugu sulisussamik Inatsisartunullu siunnersuusiortussamik ataatsimiititalioqqul­lugu.

 

Taamatut inassuteqarnera Naalakkersuisumut nalilillaqquara. Ingerlatsinermut akissaajaatit annikillisarneranni tamatigut isumaqataaneq ajorpunga inuussutissarsiutinut tapiissutit sakkortu­allaamik ikilisaaffiginiarlugit oqartoqaraangat.

 

Tassamii inuutissarsiutit suulluunniit suliffissanik pilersitsisinnaasut avammullu tuniniaanitta annertusarnissaanut pingaaruteqarluinnartut kikkunnilluunnit aallartisarneqaleraangata tapiisar­nissaq uanniit pingaartinneqarluinnarmat. Tassa aallarteqqaarniartut tamatigut imannarsuaq aningaasaateqarpiarneq ajormata.

 

Taamaattumik tamatumunnga atasumik Naalakkersuisut inattorniarpakka inuutissarsiutinut tapiissutinut ikilisaaniarnerminni suliffissuit kallerup inneranik, imermik kiassarnermillu pisariaqartitsilluinnartut atuisariaqarnerat paasillugu erngup, kallerup innerata kiassarnerullu assigiimmik akeqalernissaannik eqqarsarnerminni qajassuusseqqullugit.

 

Ineqarnermut akiuliutit allanngortinneqassapput. Akissaqassuseraasiit aallaavigalugu init assigiit tassa angeqqatigiit immaqalu assigiinnik isikkivillit assigiinngitsunik akilersorneqalissapput akissaqassuseq aallaavigalugu.

 

Taamatut iliuuseqartarneq tamatigut iluarinartuuneq ajorpoq. Kimulluunniit annerusumik akiliisussamut pitsaaqutit akitsuutaasimagaangata naammagisimaarneqartarpoq. Inigisamut akiuliutit inip pitsaassusianik angissusianillu aallaaveqartariaqarput.

 

Inissiat namminersortunit pisortanillu pigineqartut akiisa assigiilersinnaanerat siunniunneqartoq paasineqarpoq. Qularutissaanngilarlu akikinnerit akiinik qaffaanikkut tamanna aatsaat angune­qarsinnaasoq.

 

Sammisani nutaanik taaneqartuni inuit inuunertusiartornerat Namminersornerullutik Oqartussa­nut akissaajaataanerulernissaa qasseeriarluni uterfigineqartarpoq. Tamatumunnga tunngatillugu suliunnaajaartarneq allanngortinniarneqarluni. Tamanna ilalersornarpoq, utoqqalinersiuteqaler­tussanngortummi suli sulisinnaasut namminneq piumassusiat aallaavigalugu sulisiinnarneqarsin­naanerat pitsaanerutinneqartarmat.

 

Eqqaamaqquarali imaluunniit eqqaamallaqquakka inuit ilaqartuarmata sulerulooreersimallutik utoqqalinersiuteqalernissaminnullu inatsisit piumasaannut naammassinnereersimasut suliun­naarusuttullu aningaasatigut sukannersumik aqutsiniarneq pissutigalugu ajornasaarunneqartalis­sanngimmata.

 

Maanimi oqallinnerit ilaanni utoqqaat amerligaluttuinnarnerisa Landskarsimut aningaasartuutaa­vallaariartorneri ajuusaarnartutut nipilerlugu oqaatigineqarmat akerliliisimavunga, tassa paaseq­qullugu peqqinnikkut allatigullu inuiannut siuarsimasunik taaneqartartunut nallersuutilernitta tamannarpiaq, tamakkorpiaat ilisarnaatigitimmagit.

 

Innaallagissap, erngup kiassarnerullu akii qanga nuna tamakkerlugu ersoqatigiiffigisariaqartutuut pingaartitassarsimasut assigiinngitsumik akeqartaalernissaat siunniunneqartoq aamma assigiinn­gitsunik isummersorfigineqarsinnaavoq.

 

Aammalu nuannersut ilagaat Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaasa namminersor­tunut ingerlatassanngortinniarneqarnerat tamatumunnga tunngatillugu oqartariaqarpoq, soorluuna pisiffiit pilersuisullu ataatsimoortillugit avammut tunineqarsinnaanerat aningaasaatilissuarnik pisisinnaalluartunik ujarlernermi qiviaqqajaaneqarpallaartartut.

 

Naalakkersuisut imaalillartoq Nunatsinni liberalistit ukiorpanni oqaasinnaarisimasaasa ilaat kiisa allanngunngivillugit saqqummiuttalerpaat. Soorlu makku: "pisortat suliffissui qulangiisimasutut inissisimasut suliffeqarfinnik namminersortunik pilersitsinissamut killiliisuupput." Ilaa uaguullu­ni oqariartaaseq ilisarnaq.

 

Nuummi, Sisimiuni, Qaqortumi, Ilulissani, Aasianni kiisalu Maniitsumi niuertarfiit ataatsimoor­tillugit tunerusunneqarput. Allalli Pisiffik imaluunniit sisamat Nanortalimmi, Narsami, Paamiuni Qasigiannguanilu ittut Pilersuisoq A/S-imut tunniunneqassallutik.

 

Silatusaarnertut taajumavara nioqqutissanik annertuumik ataatsimoortitsilluni avataaniit pisiniar­tarneq akinut apparsaataalluartartoq aggulunnagu Pisiffiit Pilersuisullu isumaqatigiissutigissam­massuk.

 

Taamak oqarpunga annilaanngatilersimagaluarakku nioqqutissanik annertuunik ataatsimoortunil­lu pisiniartarfiit immikkuualuttunit tassa aggulutamik pisiniarfigineqartalissasoralugit, pisiassat akiinik qaffaanernik annertuunik kinguneqartussamik.

 

Namminersortunngorsaaneq kiisami Naalakkersuisunit atuallanneqartoq nunap aningaasaqarniar­neranut pitsaasumik sunniuteqartussaq siusinnerungaartukkulli aallartissimasariaqaraluarpoq. Kisianni nuannaarluta oqaannarniarta kingusinaarneq pinngitsuuinnerminngaaniit ajunnginneru­soq.

 

Peqqinnissaqarfimmik allanngortitsineq qujanartumik nakorsassaaleqinermik aaqqiiartulereersi­mavoq. Ungasissorsuunngitsukkut Peqqinnissaqarfimmut Naalakkersuisoq aningaasanik sippuisimasoq qajassuunneqarani ajorineqalermat uanga assut illersorsimavara, aningaasat sippuilluni atorneqarsimasut sulianut eqqortunut atorsimanerarlugit.

 

Sippuisaqqullugu inannianngilara, sippuilernerli piaartumik nalunaarutigiinnarsimagaluarpagu iluarinerusimassagaluarlugu. Suliniutinik allanik taasat ataanni peqqinnissaqarfik pillugu nalunaarut aamma iluarisimaarpara.

 

Suliffissaaleqisut 1998-ip kingorna 35% sinnerlugu ikileriarsimasut qiimaallannarput. Nunatta avannaani suliffissaaleqineq minneruvoq. Tamatumunnga uanga pissutaasorisarpara avannaamiut inunnit ilatsiinnartunik assuarisaqartuarnerat kiisalu aammalu avannaamiut sunilluunniit ingerla­taqarusuttarnerat malunnarluinnartarmat.

 

Aningaasarsiorneq suli pitsaanerulissagaluarpoq nunani avatitsinniittuniit eqqussukkagut avammut tunisatsinnit kisitsisitigut qaangerneqaraluarpata. Kisianni soorluunna kisitsisaat taakku marluk imminnut qanilliartortut.

 

Aallaqqaataaniit oqaatigaara Nunatta aningaasaqarnera ilorfaap tungaaniittutuut taasariaqartoq suli pitsanngoriartussappat pisariaqartoq ilinniartitaaneq pitsanngorsaatigalugu inuit suliffissaqa­leriartortikkaanni.

Kisiannili inuit inuunertusinerat siumukarnerup ersersitaa aamma aningaasaqarniarnikkut ajoraluartumik oqimaarsartitsilereerpoq. Tassa sulisinnaasut utoqqalillutik sulisinnaajunnaartunit ikinnerulerujartuaarmata, pilersuisut pilersugassanit ikinnerulerujartormata.

 

Nunatta karsiata isertitai qimerlooraanni ersarilluinnartumik takuneqarsinnaavoq naalagaaffiup tapiissutaannaanerusunit nappateqartugut.

 

Nuna namminersortoq imminullu akilersortoq takorloortillugu oqartariaqarpugut namminersuler­nissaq ungaseqisoq namminersulerumaarnerpummi nunamut allamut akilersortissinnaanagu nalunngilluaratsigu.

 

1980-ikkut ingerlaneranni Nunattalu akissaarulluni unittuungajannerani nunanit allanit aningaa­sarpassuarnik akiitsornissamik pisariaqartitsilersimavoq. Qujanartoq akiitsut taakku akilersorlu­aratsigit ikilisingaatsiaqalugillu. Kisianni aningaasaatitta tigoriaannarnik taaneqartartut akiitsunut taakkununngarpiaq akilersuutaallutik ikiartornerat iluarinartinngilara.

 

Nalunaarusiaq ataatsimut tamaat isigalugu iluarisimaarlugu maanna oqaluttarfimmiit nalunaaruti­gaara.

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Ottomut qujanaq. Tassalu aningaasaqarneq pillugu nassuiaammut saqqummiussisut pereermata oqareernittut unikkallatsiassuugut pisariaqartitsisoqarmat. Tassalu nalunaaqutaq ataatsimut aallarteqqinnissaq, uumap immikkoortup 12-p oqaluuserinera nangeqqissavarput.

 

Ataatsimiinnerput unikkallarpoq.

 

-----------

 

Ataasinngorneq 7. maj 2001, nal, 13.00.

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Ataatsimiinneq ingerlaqqippoq tassalu immikkoortoq 12. 2001-imi aningaasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaatip oqaluuserinera taamaalillugu nangittussanngorparput. Siuller­mik taassumap ingerlaqqinnginnerani immikkut Inatsisartuni ilaasortat Jakob Sivertsen Atassut aamma Vittus Mikaelsen maanga sulileqqinneranni tikilluaqquakka.

 

Immikkoortoq 12-mut oqaaseqarniarlutik nappaasut tulleriinneri malillugit massakkut Aningaa­saqarnermut Naalakkersuisoq, Josef Motzfeldt akissuteqassaaq..

 

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq:

Naalakkersuisut aningaasaqarnermut ingerlatsinermut nassuaataat oqallisigineqarnerata ingerlaq­qinnerani Naalakkersuisuninngaanniit nalilerparput peqataarusussuseq inimi maani pigineqartoq allanngortiterinerni nutarterinerni peqataarusussuseq annertooq takutinneqartoq maluginiarpar­put. Tamannalu soorunami qujassutiginngitsoorusunngilara.

 

Aningaasaqarnerup ilorraap tungaanut ingerlanera miserratigiumagaanni miserratigiumanngik­kaanniluunnit takussutissat pingaarnerpaaq isumaqarpunga Inatsisartuni tamattaalluta tulluusi­maarutigisariaqagarput tassaasoq ukiut kingulliit ingerlanerini inuit 500-t suliffissaarusimagalu­arlutik suliffeqalersimanerat.

 

Ukiut kingulliit ingerlanerini Landskarsip kommunillu akileraarutitigut isertittagaasa 20 %-it angullugit 100 mio.-it qaangeqalugit isertitsissutaanersimanerat takussutissaavoq qujanartumik ingerlaneq nammineq ataasiakkaarluta tanngassimaarutiginiarutsigu taamaaliorsinnaavugut. Kisianni innuttaasut qinikkat peqatigalugit pilersitserusussusiannik annertuumik ineriartornerusi­masoq Naalakkersuisut tulluusimaarutiginngitsuunngilaat.

 

Taamaalilluta aamma innuttaqativut amerlasuut pisortat ikiorsiisarnermut aningaasaliissarnerin­naanik inuussuteqartut ikiliserujussuarsimavagut. Inuttut qerattarsimaaruteqarnissaq annertooq innuttaasut amerlasuut imminnut, ilaquttaminnut inuiaqatigiinnullu napatikkusussusiannik takutitsisoq nalunaarusiami maani qitiusutut Naalakkersuisut nalilerpaat.

 

Taamatut oqareerlunga Naalakkersuisut pingaartippaat misittakkat uaguinnaanngitsut nunat aamma allat tamarmik misilittagaat najoqqutaralugit ukiut pilimalluni ingerlaffiit tassaasariaqar­tut upalungaarsarfiusut ineriartornerup aningaasarsiornerup killormut mumeriataarsinnaaneran­nut sillimmatissanik.

 

Tassuunakkut innuttaasut atugarissaarnerat atugarissaarnerulersimanerata allanngorarujussuarsin­naanera pakkersimaarsinnaagatsigu.

 

Innuttaasut atugarisaat tassaapput Naalakkersuinikkut qinikkat isumannaatsumik isumaginiagas­saat. Aningaasarsiornikkut ingerlalluarnermi upalungaarsornermut atorsimanngikkutsigit innuttaasut atugarisaat 90-kkut aallartinneranni ilungersunangaarsimasut ukiut qulinnannguit matuma siorna nalaassimasagut qiviaannarsinnaavagut.

 

Sapinngisamik innuttaasut imminnut napatinnerminni toqqammavigisassaat isumannaatsut pilersissagutsigit tassa isumannaarniagassarput.

 

Arlalinnit oqaatigineqarpoq akileraartarnikkut pissutsit massakkut killiffiat tassa nalilersorneqar­tariaqartoq. Siumut taamak oqarpoq Inuit Ataqatigiit taamak oqarput Atassutikkut taamak oqarput.

 

Suleqatigiissitaliornissamik Naalakkersuisuutitaqartut partiivisa oqaaseqarnerat taanna pissusis­samisoortipparput. Uparuaaginnaqinani Naalakkersuisut akileraartarnermut pissutsit qanoq iliorniarpaat. Allaanngilaq Inatsisartut nammineq isumaqanngitsut. Tassa Atassutikkut Kattusse­qatigiillu uparuarumavakka aperimmata Naalakkersuisut taanna qanoq iliorniarpaat?

Namminnerlu isummaminnik sumilluunniit saqqummiinatik.

 

Naalakkersuisut sulisussaapput Inatsisartut suleqatigalugit. Inatsisartut qiimmassaqatigalugit isumassarsioqatigalugit. Illuinnaanik illuinnaanut piumasaqarneq naleqquttuunngilaq Naalakker­suinikkut qinikkatut innuttaasunit qinigaasimagaanni.

 

Ilaatigut aamma oqaatigineqarpoq Siumuminngaanniit kommunit akornanni suleqatigiinnerup annertusartariaqarnera. Tassuunakkut Naalakkersuisut isumaqataalluinnarput aammali taamatut oqareerlunga, Naalakkersuisut pisussaaffimmisut isiginngilaat kommunit kikkut sutigut qanorlu iliornikkut suleqatigiinnissaat naalagaaniutigissallugu.

 

Pissutsit taamaatut kommunit aningaasaqarnermikkut inuiaqatigiinnut kiffartuussinermikkut immaqa  uagutsinninngaaniit ilisimaneruvaat kikkut suleqatissaqqissut imminnut nassaarisinnaa­nerat. Suut iluaqutaasinnaasut innuttaasunut nassaarisinnaanerlugit kommunit namminneerlutik taakkua isumagissagaat Naalakkersuisut naatsorsuutigaat.

 

Tamatumanili Naalakkersuisut qiimmassaaqatigiinnissaq aammalu suleqatigiinnissaq soorunami pisarnermissut peqataaffigissavaat.

 

Siumukkunniinngaaniit oqaatigineqarpoq ilaasunik angallassinikkut aningaasat tapiissutaasartut bilitsinut akikilliliissutaasut 300 mio.-it pallillugit annertussuseqartut silaannakkut angallasineq pingaarnerutillugu atorneqarsinnanerat misissorneqartariaqartoq.

 

Naalakkersuisut misissuernerput tapiissutinut tunngatillugu qulaajaanerput tamanna ingerlappar­put. Piffissanngoraangat paasissutissat naammattut Inatsisartut pisariaqartitaat pigileraangatsigit isummerfissatut ilissinnut saqqummiuttarpagut. Aamma taamaaliussuugut apeqqummi uani pingaaruteqartumi.

 

Taavalu partiit arlallit oqaatigisaat usini assartuinermi pissutsik allanngortitsiniarnermi nunat immikkoortuini assigiinngitsuni akiuteqartalernissaq taassumap equngassutigisinnaasai malugini­arneqartutut Inatsisartuninngaanniit Naalakkersuisut qujassutigaat maluginiarneqarmat aaqqiiniu­tit massakkut ullumikkorpiaq uani isummerfigineqartariaqanngitsut.

 

Tassami Naalakkersuisut siunnersuummik taamaattumik saqqummiinerminnut atatillugu ingerlaannartumik susassaqartut umiarsuaatileqatigiiffiit tunisassiornermik ingerlataqartut sulisitsisut tamaviisa tusarniaavigalugi ingerlassimavagut. Takkulu akissutaat massakkut oqaloqatiginnissutigalugit ingerlappagut.

 

Kisianni pisariaqarpoq Naalakkersuisut aningaasatigut nassatarisassaat isummerfigisariaqarmati­git, 2000 ukioq tullerminngaaniit 2002-mi aaqqissuussinerit nutaat atuutilissappata ukiortaamiit aningaasanut inatsisissatut siunnersuupput Naalakkersuisut junip naajartornerani piareerutsigu tamakku isummerfigereersimasariaqarpagut.

 

Tassanilu Inatsisartunit partiinit oqaatigineqartut soorunami najoqqutarissavagut erseqqinnerutik­kusukkaluarpagut. Kisiannili susassaqartunik oqaloqateqarnerput pingaartipparput. Ilaatigut ikaarsaariarnermi aaqqiissutaasinnaasutut Naalakkersuisorput eqqarsaaterput oqaloqatiginnissuti­gisarpullu tassaavoq nutaamik akilersuisitsineq assartuinermi eqqunneqarpat nalunaarusiami atuarneqarsinnaasutut raajanik saattuanillu assagissanik tunisassiat assartorneqarnerata akikilliis­sutaasoq taanna malugissavaa. Kisiannili umiarsualivitsigut piareersimannginneq pissutaanerul­luni avannaani qaleraleerniarneq qalerallit avammut tuniniarneranni aningaasartuutit annikillisus­saanngillat.

 

Taamaattumik Naalakkersuisut siunnerfigisarput tassaavoq raajat Landskarsimut artornanngin­nerpaamik inuiaqatigiinnullu artornannginnerpaamik raajanik assagissanillu tunisassiat avammu­kaassornerini akikillissutissaq immaqa taamak akikillitigitinngikkaluarlugu qaleraleerniarmut ikaarsaariarnermi oqilisaassutissatut aningaasat ilaat atorneqarsinnaasutut takorloorpagut.

 

Tassuunakkut minnerunngitsumik Uummannami Upernavimmilu talittarfeqarnikkut usilersuisar­nikkut containerit qanoq angitigisut tiguneqarsinnaanerinut apeqqutit Inatsisartut aamma aningaasaliisarnermikkut aaqqitassaat piffissaqarfigisinnaavagut akikillisaanissamut tamakkiisu­mut.

 

Aamma oqaluuserineqartoq annertooq tassaavoq, ineqarnermut sillimmasiinermut akikillissutaa­sartoq boligsikring, taavalu ineqarnermut meeqqanut tapiissutit taakkua 1980-ikkut naalerneran­nili oqaluuserineqalersut massakkut aaqqiissutissaat kusanartoq Naalakkersuisut ataatsimiinner­mi uani saqqummiuttussaammassuk.

 

Tassuunakkut akitsuiallannermik eqqorneqartussat tassaassapput innuttaasut 10%-iisa  missaat. Pisortat ineqarfiini ineqartut 10 %-iisa missaat, tassa aningaasarsiaqqortunerpaat.

 

Naak kisimiilluni ilaasortap Otto Steenholdtip tamanna upissukkaluaraa pissusissamisoortutut isigaarput tassuunakkut isertitakinnerusut akunnattunik isertitallit iluaquserneqarnerunissaat Inatsisartuni ukiuni qulit sinnerlugit oqaluuserineqartuni siunnerfigeqquneqartoq malillugu Naalakkersuisut aaqqiissutissamik taamatut siunnersuuteqarput.

 

Ineqarnermut tunngatillugu akikinnerusunik ineqaraluartut akisuneruallattumik aaqqiiviginissaat akisoorujussuarnik nutaanik ineqartut akikilliallatsinnerisigut. Nammaqatigiinnermik toqqamma­veqartoq mamiasuutigisariaqanngitsoq Naalakkersuisut isumaqarput.

 

Ineqartut namminneq pisuussutiginngilaat 1970-ikkunni kvadratmeterimut 6.000 kr.-it atorne­qarallarmata sanaajusimasuni ineqartut nammaqateqassappata ullumikkut sanaajusartut 15.000-20.000 kvadratmeterimut akeqartunik ineqartuninngaaniit, ineqartut oqilisaassivigissallugit. Innuttaasut namminneq pisuussutiginngilaat akit taamatut ineriartorsimaneri.

 

Aktieselskabinut tunngatillugu Naalakkersuinikkut ulluinnarni ingerlatsinermut akuliussinnaaneq mianernartuuvoq. Kisianni oqaatigineqartutuut mattutivinneqartariaqanngillat innuttaasut qinikkatik aqqutigalugit tamatumunnga sunniuteqarnissaminnut.

 

Tamanna aamma atuuppoq, ullumikkut atuuppoq ataatsimeersuartarnerni Naalakkersuisut Inatsisartuninngaaniit ilaatigut oqaatigineqartut najoqqutaralugit piumasarisaasut anguniaqqusaa­sut ataatsimeersuarnerni oqaatigisarpagut.

 

Kiisalu Namminersornerullutik Oqartussat selskabit pigisaat ullumikkut qanoq siunissami ingerlaqqissanersut ajugaaniussutigineqartutullusooq ilaatigut oqaatigineqarpoq qangali taanna uagut oqaatigisareeratsigu qangarsuarli pilersinneqarsimasariaqaraluarpoq.

 

Massakkut alloriarneq siulleq ingerlanniarsarisarput tassaavoq KNI-mut tunngasoq. Inatsisartut ilisimassavaat Namminersornerullutik Oqartussat selskabiuteqarpugut ukiumut 8 mia.-it angullu­git kaaviiaartitaqartunik.

 

Aningaasat pigisat kaaviaartitat taamak annertutigisut pigitillugit qanoq inuiaqatigiinnut  iluaqutaasinnaanerat nalilersorluariarlugu nutarteriniarneq taamaattoq aallartinniarneqarpoq. Immaqali pisariaqarsinnaavoq ukiumi tulliuttumi selskabit ilaat ingerlanerliortut arlalitsigut uparuartorneqartut taagunngikkaluarlugit sunarpiaanersut selskabinit ingerlalluartuninngaaniit aningaasanut inatsimmi oqaasertaliinikkut aaqqiissuteqarfigisinnaanerat eqqarsaataasinnaasut ilagiisariaqarpaat.

 

Ingerlatsinermi aningaasartuutit qaffakkiartuinnarnerat Naalakkersuisunut uparuartorneqarpoq minnerunngitsumik Atassumminngaanniit aammalu Kattusseqatigiinninngaanniit. Ingerlatsiner­mi aningaasartuutinik oqaraangatta inuiaqatigiinnut kiffartuussinerit inuiaqatigiinnut aningaasa­qarnikkut isumannaatsumik kiffartuunneqarnikkullu isumannaatsumik ingerlatitaanerat pineqar­tarpoq.

 

Ilinniartitaanikkut peqqinnissaqarfimmi ammit akiisigut massakkullu tikinneqartoq aalisakkat akiisigut qanoq iliorsinnaanerit tassaapput ingerlatsinermi aningaasartuuteqarnermi ukiuni kingullerni qaffariartortitsisimasut.

 

Utoqqalisartut amerliartornerat malugaarput. Utoqqalinersiat 500 mio.-it pallillugit ukiumut tunniunneqartartut taakkua malussarissarissorujussuupput utoqqalinersiaqartut amerliartorneran­nut.

 

Taamaattumik tassani inatsisit toqqammavigalugit Inatsisartut pisussaaffitik puigussanngilaat ingerlatsinermi aningaasartuutinik qaffaajartornermi nammineq aamma aalajangersakkatik tamatumani toqqammaviummata.

 

Naalakkersuisut ilungersorpugut. Allaffissornermi ingerlatsinermi aningaasartuutit annikillilertu­arpagut. Aamma taanna sulisunik ilinniartitseqqinnermi siornaak siunnersortit PLS-kut siunner­suuteqarnerat aallaavigalugu sulisunik ilinniartitseqqinnerit Nunatsinnilu pissutsinik naleqqun­nerusumik ingerlatseriaaseqarnissaq anguniarlugu ingerlatsivugut.

 

Projektsekretariati tamakkununnga isumaginnittuuvoq. Sulisut akunnerminni samarbejdsudvalgit suleqatigiinnermut ataatsimiititat aqqutigalugit suut pikkorissarnerit uiguleriissillugit ukiut ingerlanerini sulisunut atortinneqassanersut sulisut namminneq aalajangersagaat najoqqutaralugit politiki anguniagassat aalajangersorneqarput.

 

Pisortaqarfiit sinniisartut ilaatigut aamma Atassumminngaanniit uparuarneqarpoq. Taanna takornartaanngilaq kisiannili missingersuutit pillugit inatsiseqalernikkut taanna sakkortunerujus­suarmik alaatsinaanneqalersimamammat ilisimaneqarpoq.

 

Ukioq kingulleq eqqarsaatigissagaanni Landskarsip naatsorsuutai ualimut tikitassavut aamma taakkunannga takussutissaavoq Naalakkersuisoqarfiit pingasut atuinerunermik nalaataqarsimasut tassaasut Peqqinnissaqarnermut Naalakkersuisoqarfik, Ilinniartitaanermut Naalakkersuisoqarfik aammalu Isumaginninnermut Naalakkersuisoqarfik.

 

Taakkuupput Inatsisartut ualimut innuttaasut kiffartuunneqarnerannut ilinniartitsinermullu aningaasartuutinik akuersissanerluni itigartitsissanerlutilluunniit isummerfigisassaat.

 

Aningaasartuutit amerlaqaat arlariinnik katitigaasut. Aningaasartuutit ingerlatsinermut aningaa­sartuutit ilaqarput Inatsisartut qanorluunniit Inatsisartuutigigaluarunik Naalakkersuisut qanor­luunniit Naalakkersuisuutigigaluarunik susinaanngisaannik akiorsinnaanngisaannik.

 

Nunarsuarmi avatitsinnit akiusut uuliamik akiusut eqqarsaatigigutsigit, napparsimaveqarnermi akigititaasut eqqarsaatigigutsigit tamakkuupput toqqaannartumik uagut sunniuteqarfigisinnaann­gisagut isumaqatigiissutit toqqammavigalugit nunarsuarmilu akiusut toqqammavigalugit aalajangerneqartartut.

 

Kisianni pisussaaffigaarput Inatsisartuni Naalakkersuisunilu pisussaaffigaarput sunniuteqarfigi­sinnaasavut pisinnaasarput tamaat atorlugu ingerlatsinermi akitsuiartorneq aningaasat pisissutaa­sinnaaneranut sanngiilliortitsisinnaasut tamaasa akiorniassallugit.

 

Taamaattumik ilivitsukaamik ingerlatsinermut aningaasartuutinut, aningaasartuutit qaffakkiartor­nerannut Naalakkersuisut qanoq iliuuseqarsimannginnerannut oqalunneq eqqortuunngilaq.

 

Aningaasat nalikilliartornerannut ukioq kingulleq Inatsisartut akuersipput KNI Pilersuisup uuliaarniernermut aningaasat isertinnerusagaasa 58 mio. kr.-it nalingisa innuttaasut ikummatissa­nik imerpalasunik pisinerminni 58 mio.-inik akisunerussussaagaluaq taakku atorlugit akikillisaa­neqassasoq. Taannalu tamatsinnut atuuppoq, oqilisaavoq aalisarnermik ingerlanneqartunut, angerlarsimaffinni kikkunnut tamanut 58 mio.-inik Inatsisartut oqilisaassipput siorna akuersiner­mikkut.

 

Tamanna Inatsisartut arajutsisimasariaqanngilaat taamaattumik Atassumminngaaniit uuliap akianik pakkersimaarinninneq Naalakkersuisunngooq annertunerusumik atorsimasariaqaraluarip­put. Tassa pisinnaasagut aningaasat Inatsisartut aningaasaliuttagaannut inatsisikkut nassaarisin­naasagut tamakkivillugit oqilisaassiniarnermut atorsimavagut.

 

Annertuumik tikinneqartut ilagivaat sanaartornermi iluarsartuussinermilu ajornartorsiutit. Taanna pingasunngorpaaqqooqaaq tikittussaavarput. Annertunerusumik taanna uninngaviginianngilara naak partiit arlallit taanna annertuumik oqaaseqarfigereeraluaraat.

 

Uani aningaasarsiornermi naalakkersuinikkut ingerlatsinermi nassuiaammi immikkut siunissa­mik samminerusumik oqallinnissaq eqqarsaatigigakku taanna attullatsialaaqattaaginnassavara. Oqallinnissaq pingasunngorpat pisussaq arsaartorumanagu.

 

Atassumminngaaniit aamma oqaatigineqarpoq sanaartugassanut asuli annertunaagaavallaarujus­suartunik aningaasarlersuisimasugut. Kikkut Inatsisartut? Naalakkersuisut?. Ajornartorsiut taanna imaannaannngitsuuvoq. Inatsisartut aningaasanut inatsimmi akuersisartuupput. Sanaartu­gassat annertussusilerneqarnerat Inatsisartut akuerisaraat.

 

Kisianni puigussanngisarput aamma tassaavoq Namminersornerullutik Oqartussat kisimiilluta sanatitsisuunngilagut, sanatitsisut allat tassaapput kommunit sanaartugassamikkut annertusaasi­masut ukiuni kingullerni. Aktieselskabit sanaartukkamikkut annertusaasimapput ukiuni kingul­lerni.

 

Taamaattumik ajonartorsiut taanna Nunatsinni mesterit ilumut nammassinnaaneraat imaluunniit avataaninngaaniit ikiortissarsiortariaqarnersugut akikillisaataasumik naammassinninnerulernissa­mik siunertaqarluta, aqaguagu sanaartugassanut iluarsagassanullu aningaasaliisarneq oqaluuseri­lerutsigu partiinit isummersorfigineqarnissaa assorujussuaq uagutsinnut piuminassooq.

 

Kisiannili eqqaamasariaqartoq mannaavoq sanaartugassanut aningaasaliissutit imaaliallaannaq ingerlatsinermut aningaasartuutinut atugassanngortinnissaaq eqqarsarnartoqartorujussuummat.

 

Ingerlatsinermut aningaasartuutit aningaasanut inatsimmi ikkunneqaraangamik nalunngilarputta­matta peeqqinniarneq qanoq ajornakusoortigisoq. Taamaattumik nassaariniagassarput eqaanner­paaq aningaasat killeqartut innuttaasunut iluaqutaanerpaamik atornissaanut aqqutissarsiornissami Inatsisartuni partiit tamaasa assorujussuaq suleqatiserivagut.

 

Atassumminngaaniit annertuumik uparuartorneqarpoq Landskarsip sinneqartoorutissaa 2002-mi 15 mio.-niinnarnik massakkut siunnerfeqarneq.

 

Aningaasanut inatsit ukioq manna atuuttoq ukiarmi novemberip aqqarnganioqqooqaaq akuerigat­sigu 2001-imut Landskarsi 35 mio. kr.-inik sinneqartooruteqassasoq akuerineqarpoq. Tassungalu ilanngullugu ukiuni missingersuusiorfiusuni 2, 3, 4-milu 15 mio.-inik sinneqartoorutissatut anguniagaqarnissaq inimi maani tamakkiisumik akuerineqarpoq. Aamma Atassutikkut akueraat.

 

Kisianni isumaqataavugut qujasariaqarpunga oqaaseqartunut sinneqartooruteqarnissamik kiisami Landskarsip perngartamik ukioq manna anguniagaqarluni aalajangiussisimanera suli annertu­nerusumik sinneqartooruteqarnissamik anguniagaqaqqusilluni oqariartuutit Naalakkersuisut tusaavagut.

 

Aamma taanna pillugu aningaasanut inatsisissami sulinitsinnut ilungersuuteqarpugut. Illuatu-ngaanili oqimaaqatigiissaariniarnermut tassaavoq Inatsisartut aningaasaleqqullugit kissaatigisaat matussutissaqartinniassagutsigit aningaasat sillimmatitut naammaqqartut pigisagut qarajarnave­ersaartariaqaratsigit.

 

Taamaattumik aningaasat aningaasartuutaanerusutut kissaatigineqartut Atassutikkunnik Kattus­seqatigiinnillu tamanit matussutissaqartissagutsigit taanna oqimaaqatigiissumik aningaasanut ingerlatsinermi akuerisimasarsi Inatsisartut akuerisimasaat taanna atorneqartariaqarpoq.

 

Aningaasartuutiginerusassanut nutaanut nassaarutta aningaasanut matussutissanik peqartariaqar­pugut. Tassani aningaasat tigoriaannartut sillimmatit isumalluutigineqassanngillat.

 

Taamaammat Naalakkersuisut asuli annertulaagaavallaariniaannarlutik sanaassanut ikkussisi­manngillat pisariaqartitsineq annertoqimmat inuiaqatigiinni taamatut aningaasaliinissamut siunnersuupput Inatsisartuni akuerineqarpoq.

 

Ajornartorsiulli alla tassaavoq naammassinnissinnaaneq sumiittoruna taanna aqaguagu saqqum­miussinermi saqqummiunneqassooq. Sumiuna ajornartorsiuteqartugut maani pilersaarusiorner­mut ajornartorsiuteqarpugut. Sanaartornermi ingerlatsisut Inuit Ataqatigiinninngaaniit oqaatigi­neqartutut nuttarsinnaanera ajornartorsiutaava? Tamakkua nammineq aaqqiiniutissanik tikkuaga­qartariaqarpugut uparuaaginnarata tassuunakkut Naalakkersuisut arfineq marluinnaavugut partiitsinnit illuatungiliuttunit nerlersorneqarnissanik isumassanik ujartorparput.

 

Inuiaqatigiit ataatsit ataatsimoorullugu sulissunniarpagut ajortussanik ujarliinnarluni kingumut sammisunik Naalakkersuinikkut sulisoqarsinnaanngilaq. Tikkuussinissat uparuartuinerinnaann­gitsut aqqutissanilli tikkuussinerusut takorusuppagut.

 

Ukiualuit qaangiuppata aningaasaqarnikkut nammineerniarneq Daniel Skiftip oqaatigisaa ukiualuit taakkua ukiulerneqanngisaannarnikuupput.  Taamaattumik aamma Daniel Skifte isumalioqatigiissitami ilaasortaavoq.

 

Isumalioqatigiissitap isumannaatsumik qulaajaalluarnermigut saqqummiutassai Naalakkersuisut aamma Inatsisartut sinnerisa utaqqivaat. Tassuunakkut tikkuunneqarumaaratta pissutsinuku qanoq ittut ikaarsaariarnerit qanoq sivisutigisut isumalioqatigiissitap tikkuussiviginiarai.

 

Suut anguniarneqarnersut tikkuartornagit uparuartuutit annertunerusumik uninngaviginianngilak­ka. Aalisarnermut pissutsit ullumikkorpiaq atuutilersimasut minnerpaaffiliinissamik akinik minnerpaaffiliinissamik oqalunnerit imaaliallaannaq Naalakkersuisut kisimiillutik isummerfigi­sinnaanngilaat.

 

Illuatungaani ingerlatsinermi annikillisaaqqusillutik Inatsisartut illuatungiliuttut minnerunngitsu­mik oqaluutigalutik aningaasartuutinik imaaliallaannaq Naalakkersuisunut piumasaqarsinnaann­gillat aningaasartuutit matussutissaanik tikkuagassaqanngikkunik.

 

Taamaattumik qujanarpoq Inuit Ataqatigiinniit Siumumiit tikkuartuiffigineqarmata aalisarnikkut pissutsit massakkumut atuuttut tamakkiisumik naliliiffigineqartariaqarput. Pisassavut nalunngila­gut qanoq annertutigisut. Aalisarsinnaassuserput qanoq annertutigisoq nalunngilarput. Tassani pineqartut tassaasariaqarput tunisassiornermik pissutsit suut piumavagut. Umiarsualiisarnerit nunami Inatsisartut aningaasalersugaannik tunisassiorfiit sananeqarsimasut taakkua aallunnerus­savagut. Sinerissap qanittuani aalisariutit ullumikkut 36.391 tonsinik pisassinneqarsimasut tamakkiisumik pisaqarsinnaanerat isumannaarniassagutsigu Inatsisartuni aningaasarlersuisarsi­masut aamma aningaasalersueqqinnissami piareersimasut peqataaffigisariaqarparput aalisarnerup inuussutissarsiutaanera tamakkiisumik oqaloqataaffigissallugu, tunisassiorfinni suliffissuarni pissutsit ilanngullugit.

 

Kiisalu Atassutip siulittaasuata oqaaseqartuulluni oqaatigisaa aamma tassaavoq kiffartuusseqati­giinnissami selskabinut NUKA A/S-ikkunnut Royal Arcticip nunaqarfinnut isumaginnittuinut KNI Pilersuisukkunnut tamakkununnga isumaqatigiissutigisimasavut ilumut siunertaminnut atorneqartarnersut taanna qularineqarluni, qulaajaqquneqarpoq.

 

Eqqaamanerlunngikkukku Inatsisartut Kukkunersiuinermut Ataatsimiititaliaani Daniel Skifte ilaasortaavoq. Tassanilu tusarniaavigineqarninni ukiup kingulliup affaata ingerlanerani Kukku­nersiuinermut Ataatsimiititami oqarpunga nakkutilliineq annerusoq ullumikkorninngaaniit  piumaneqarpat Naalakkersuisunut akornutaanngilaq kiffartuusseqatigiinnissamut isumaqatigiis­suteqarnermut isumaqatigisaq selskabit piumaffigissallugu ukiumoortumik akiliutit taava tassanngaaniit naammassisaqarsimaneq kingumut piumasarissallugu Naalakkersuisut piareersi­masut.

 

Aamma tamanna ilisimareerparput Royal Greenlandip peqassutsimut naammassinnissinnaaner­mullu naleqqussaaneranut aningaasaliigatta. Ukiumoortumik imaluunniit ukiup qeqqanoortumik nalunaaruteqartarput ilumut aningaasat taakkua siunertamut atorneqarsimanerpat, naammassisas­sat suuppat, taanna ajornaquteqanngilaq.

 

Taava apequtigineqarpoq Naalakkersuisunngooq qanoq akileraarutit aaqqinniarpaat. Tamanna Atassummiit Kattusseqatigiinniillu aperineqarpugut. Tassunga tunngatillugu Siumukkut Inuit Ataqatigiillu oqaaseqartuisa isumalioqatigiissitaliornissaq qulaajaasussamik akileraarutitigut aaqqiissutissat suut innuttaasut atugaannut oqimaaqatigiinnerusumik naammassinniffiusussat takuneqarsinnaanersut. Naalakkersuisut tamanna naammassiniassavaat.

 

Ullumikkut isertitaqassuseq najoqqutaralugu nalimmassaariniarnermi ineqarnikkut aaqqiiniutis­sat Ineqarnermut Naalakkersuisumut Isumaginninnermullu Naalakkersuisumut piffissami qaninninermi saqqummiunneqartussaapput imaannaanngitsut, tassuunakkullu aamma Inatsisartut isummersornissaminnut periarfissaqassapput.

 

Ilumut atugarissaartutut Nunatsinni maani oqaatigineqarsinnaanersugut Atassumminngaaniit apeqquserneqarpoq. Atugarliortut suli amerlaqimmata. Tamanna ilisimaneqarpoq.

 

Taamaakkaluartoq nunarsuaq ataatsimut nunaqarfittut isigigutsigu nunaqarfik manna Kalaallit Nunaat atugarissaarfittut oqaatigineqartariaqarpoq.

 

Tamatigut sanngiinnerusortaqarpugut taakkuuppullu asuli tusarnersunik oqaluffigiinnarnagit sullinniagassat akileraarutitigut ineqarnikkut aaqqissuussiniarnertigut. Suliffissaqartitsinikkut isumannaatsumik ilaqutariit atugaqarnissaat qinikkat susassaqarfigaat.

 

Ukiumiit ukiumut pilersaaruteqartarnerit Naalakkersuisut qimappaat. Massakkut ukiuni tallimani sanaartugassanut tulleriiaarisarnissaq pisariaqarpoq. Ukiullu qulit 15-t anginerit suut ukiuni qulini 15-ni tulliuttuni anginerit isumannaagassat erngup nukiliorfiuppata allatigulluunniit annertuunik sanaassaappata, pilersaarutit taamaattut Naalakkersuisut Inatsisartunut saqqummiut­talissavaat, taamaalilluni ullumimiit aqaguinnarmut isigineq aningaasarsiornermi kiputitserujus­suartartoq qimanneqassammat.

 

Aalisartut piniartut sooq atugarliorpat? Atassutip oqaluttua aperivoq. Tuniniaanermi akit 1995-imioqqooqaaq Royal Greenlandip nammineq akilersinnaasumik ingerlanneqarsinnaasut qalera­linniarneq, assagianniarneq raajarniarnerlu tiguai taakkulu nunarsuarmi akiusut najoqqutaralugit akilersorneqartalissasut Inatsisartuni akuerineqarpoq, NUKA A/S-imut tunngasut immikkoortil­lugit inuiaqatigiit pisussaaffiisut isumagineqartussanngormata.

 

Massakkut pissutsit nunami maani nammineq pisuussutiginngisatsinnik annertuumik toqqamma­veqartut atuutilersimapput, tassalu taanna sapaatip akunnerata uumap ingerlanerani qanittoq isigalugu aaqqiiffiginiagassatut Naalakkersuisut neriorsuutigisaat tassanngaaniillu partiinit aamma oqaatigineqartutuut ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu strukturi qanoq ittoq aaqqissuussi­nermi pissutsit qanoq ittuunissaat aaqqittariaqarparput.

Nioqqutissiortunik akiliinerlunneq aalisarnerup aaqqiissuteqarfiginissaanut ajornartorsiutaasoq oqaatigineqarpoq. Akiliinerlunneq nunarsuarmi akiusuni toqqammaveqarluni naatsorsueriaaseq upperinngikkaanni upperineqassanngilaq. Kisianni Naalakkersuisut toqqannartumik aalisakkat akiinut isumaqatiginninniartartuunngillat.

 

Kisiannili ilisimaneqartutut aktieselskabi piumasaqarfigissagutsigu ima imatullu akilersuisitsis­suusi pisiassasi raajat pisiassasi qaleralli ima akilissavasi, nalunngitsorsuullugu ajunaaruteqarner­mik kinguneqartussaasut. Naatsorsuiffik, ulloq naatsorsuiffik takkuppat aktieselskabit siulersui­sui pissaaneerutitaasimasutut isikkullit nalunaarusiussapput ajunaaruteqarpugut 160 mio.-inik assersuutigalugu 160 mio.-inik piginnittut ilissi naalakkiinissigut ajunaartoorutigut taamatut annertutigipput akilerniarsigit. Taava Inatsisartunukassuugut 160 mio.-inik qinuartorluta.

 

Ajornartorsiutit ajornannginaarivallaarluni uparuarneqartarnerat nammineq ilisimatusalaarsinnaa­nermut misissuilaarsinnaanermik piusaqartut Naalakkersuisut takorusunneruvaat taamatut uparuartuinerminngaaniit.

 

Sinnattuaqisoq uppernassuseqartumillu takutitsinngitsoq una nalunaarusiaq aningaasaqarnikkut ingerlatsinermik nalunaarusiaq Atassumminngaannit oqaatigineqarpoq. Pitsannguutissanik Atassutip tikkuagaa ataatsimilluunniit ajoraluartumik Naalakkersuisut takusassaqanngillat. Ajorpoq, ajorpoq, ajorpoq, ajorpoq. Taamatut Naalakkersuinikkut sulisoqarsinnaanngilaq illuatungiliuttuugaluaraanniluunniit.

 

Killeqanngitsumik unammilleqatigiinneq Nunatsinni ilumut tamakkiisumik atuutsinneqassaner­soq oqaaseqartut ilaanninngaanniit Asii Narup Ghemnitziminngaaniit oqaatigineqarpoq.

 

Ilumoorpoq tamakkiisumik taamatut ingerlatsisoqarsinnaannginneranut NUKA A/S-eqarnera takussutissaavoq. Tamakkiisumik niuernikkut nukiit iperarlugit naalaganngortinnissaannut Nunarput tulluanngimmat 260 mio.-it angullugit angallassinikkut inunnik assartuinermik Inatsisartut tapiissuteqartarput unammissutigineqarsinnaanngimmata.

 

Tamatigut uppinnaveersaarluni mianeralugu Nunatta qanoq annertussusaa inuit qanoq ikitsiginer­put arlaanut uppikarnaveersarluni napaniarneq tassani sulinermi qitiusariaqarpoq.

Immikkut Nunatsinni pissutsi ittut mianeralugit ingerlatsineq ingerlateqqittariaqarparput. Allanik issuagassaqanngeqaagut. Nunarsuaq qanorluunniit angitigigaluarpat Nunatsinnitut ittumik Nunatsinnut innersorneqarsimasunik pissaaleqivugut. Aqqutit nutaat nammineerluta nassarnial­laqqissutsitsigut anigorniartariaqarpagut.

 

Kiisalu innuttaasunik sulisinnaanngortitseqqinniarneq siorna kommunit kattuffiannit isumaqati­giissuterput najoqqutaralugu aallartinneqarpoq massakkut ataatsimiinermi uani Isumaginninner­mut Naalakkersuisup saqqummiuttussaavaa qanoq siunnerfeqassanersoq. Taassumap saniatigut Inatsisartut ukioq mannamut mio.-inik arfinilinnik atugassiipput ukiup qanoq ilinera najoqqutara­lugu suliffissaaruttartut nangeqattaartumik uiguleriiaakkanik piginnaasaasa qaffassarnissannut atugassanik.

 

Taannalu oqaatigineqaraluarpoq kommunit suleqatigalugit suliniut suli aallartissimanngitsoq Kattussetigiinniit uparuarneqarpoq. Kattusseqatigiit aamma Aningaasaqarnermut Ataatsimiitita­mi ilaasortaqarput. Tassanilu ilisimassavaat massakkut kommunit suliffeqarfiillu pineqartut suleqatigalugit pilersaarutit qanoq ingerlanneqartut. Aqqut nutaajuvoq taammaattumik ukioq siulleq misileraavittut atorpaat Naalakkersuisut ukiut ungasinnerusut eqqarsaatigalugit qanoq tamakkiisumik aaqqiissuteqarnissaq. Isumaqatigiissutit aningaasalersuinerit qanoq issappat? Kikkut peqataasappat? Suut pikkorissaanerni piginnaanngorsaanerni siunnerfigineqassappat? Taakkua susassaqartut tamaasa akuutillugit aaqqinneqassapput.

 

Kiisalu ilinniartitsinitsinni ullumikkut suut aallunnerussanerigut Inuit Ataqatigiinninngaanniit oqaaseqarfigineqarpoq. Taanna Ilinniartitaanermut Naalakkersuisup akissuteqarfigissagaa naatsorsuutigaara. Kisianni una ilumoornerarsinnaavara, ullumikkut Nunatsinni inuit 56.000-iulluta inuit sulisinnaasut qassiusut nalunngilagut. Suliffiit ingerlanneqartut kikkunnit ingerlan­neqarpat.

 

Taakkua sulisut sunik ilinniagaqarsimanissaat piumasaqaataava. Taamatut misissuinissaq pisariaqarpoq aammalu Sulisoqarnermut Pisortaqarfimmiit Inatsisartut akuersinerisigut tamakkua qulaajaavigineqarnerat annertuumik ingerlanneqarpoq.

 

Taamaattumik soorunami erinitsattarpugut pissutsit aaqqinniarnerat ataasiinnanngorlugit isigileraangatisigit. Kisianni ajornartorsiut ataasinnaanngilaq. Ajornartorsiutit qaangerniagassat unammisassat tunniutiinnarfiusussanngitsut, taamatut isigalugit suliarissavagut aqqutit nutaat ujaatigalugit ingerlavugut tassuunakkullu isummasi tamassa atorfissaqartippagut.

 

Taavalu sanaartornermut tunngatillugu suliariumannittussarsiuussisarnermut tunngatillugu Nunatsinnut naleqquttumik pissarsiniarnissamut pilersitsinissamik isumalioqatigiittunik tassunga Sanaartornermut Naalakkersuisoq akissuteqassasoq naatsorsuutigaara, isumaqatiginarpoq.

 

Sulerusussuseq Nunatsinni pilersinneqassappat suliffinni ataasiakkaani suleqatigiiaat ataatsimiiti­taliaat peqatigalugit taanna nammineerluni taakkunani ingerlanneqartariaqarpoq. Imminut piumaffigineq annertunerusariaqarpoq aalisartuugutta, piniartuugutta, sulisartuugutta Naalakker­suinikkulluunniit suliaqarutta tamanna pukuttutsinniitittuartariaqarparput.

 

Kiisalu Nunatta Nunatsinni nammineq nunatut naatsorsuuteqalernissamik Inuit Ataqatigiit sinnerlugit Asii Ghemnitz Narup ujartugaa taanna ilumoorpoq. Naalakkersuisut taanna sulissuti­galugu danskit naalakkersuisuinik ukioq martsimi kingullermik Aningaasaqarnermut Ministeri­mik naapitaqarnitsinni eqqartorparput, isumaqaratta aamma taanna Danmarkip susassaqarfigigaa.

 

Danmarks statistikki attaveqarpoq nunani assigiinngitsuni qanoq nunat naatsorsueriaasiat pitsaanerpaaq nassaarineqarsinnaanersoq. Massakkullu Naalakkersuisuni taanna pilersaarut suli unitsinngilarput 2-5 mio.-it akornanni akeqassooq ukiuni marlunni pingasuni, taassumap piareernissaa, taannalu aasaru danskit Aningaasaqarnermut aammalu Aningaasarsiornermut Ministerii, arnarsuit marluk tikippata taakkuninnga aamma oqaloqatiginninnerput nangeqittus­saavarput.

 

Naalagaaffiup Nunatsinnut aningaasaliuttagaanut tunngatillugu isumaqatiginninniarnerni taareerpagut taamanikkulli piareersimasuutit paasissutissat amigarmata qaangiinnarneqarallar­poq.

 

Nunarsuaq inuppalaarnerusoq tamatta taanna perusoqaarput. Aamma taamaammat uani nukiit ajortitsiniarnerinnarnut atornagit, isummat katersuuffissaannik Naalakkersuisut peqataarusukka­mik matumuuna nalunaarutigissavaat. Tassunakkullu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat qutsavigaar­put isumassamik taamaattumik Inatsisartunut aamma tunniussimmat.

 

Imminut napatikkusussuseq inuiaqatigiittut imminut napatikkusunneq tassaasariaqarpoq sulinit­sinni pingaartitarput. Aningaasatigut upalungarsimanissaq puigornagu.

 

Kattusseqatigiinnut annertunerusumik oqaaseqarnanga tupigilaarakku oqaatigiinnassavara anguniakkat piviusunngortinneqassanersut ukiarmi Inatsisartuni ammaanermut tunngatillugu Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaasiinut tunngatillugu Kattussseqatigiit akuerseqataareersut, ilalerereersut massakkut peqataanissaq avataanut ingillutik pissanngatigivaat tamakkua anguni­akkatut aalajangersorneqartut, saqqummiunneqartut ilumut piviusunngortinneqassanersut. Aamma taamatut qinikkatut ingerlakkusukkaanni nammineq taanna akisussaaffiuvoq.

 

Kiisalu suliffissaaruttunut politikeqannginneq Kattusseqatigiit ujartorpaat siusinnerusukkut oqaatigeriikkakka oqaatigiinnassavakka Inatsisartut akuersinerisigut sanaartornermi iluarsaassi­nissamilu aningaaasarpassuit atoneqartut ilaat ilinniartitsinernut ukiup qanoq ilinerani suliffis­saaruttartut taassumap saniatigut ilinniartitsinerit, ilinniagaatsunut suliffeqareeraluartunut, ilinniagaatsunut pikkorissaanerit annertuut Inatsisartut akilersugaat ingerlanneqareerput.

 

Kiisalu akiitsut selskabininngaanniit taarsigassarsiaasimasut akiitsut akilersornerannut qanoq Naalakkersuisut iliuuseqarnersugut, Naalakkersuisut selskabinit oqaloqateqarnerput Naalakker­suisoq pisussaqarfik tamakkununnga attuumassuteqartut oqaloqatigineqarnerat ingerlaavarpoq.

 

Tassanili aalisartunut akiliisinnaassuseq selskabi Royal Greenland eqqarsaatigissagutsigu qissimigaanngitsoortariaqanngilaq sinneqartoorutit piumasarisassagut qanoq sakkortutigitissava­gut. Kisianni pingaaruteqartoq tassaavoq Royal Greenlandikkutut ittut aningaasarpassuarnik taartissaqarnerat Naalakkersuisut aamma qaangerniarlugu suleqataammata.

 

Tassuunakkulli Royal Greenlandi aningaasatigut nunarsuarmi pissutsinut kalluarneqarnera qanoq iluarsiivigineqassanersoq pisariaqassappat Inatsisartunut eqqartorneqarsinnaavoq.

 

Inissaaleqineq eqqarsaatigalugu Inatsisartut qujanartumik aaqqissuussinerit inissialiortitsinermi assigiinngitsut ingerlappaat 10/40/50, Illorput 2000, piginneqatigiilluni illuliaasartut aammalu taakkua saniatigut 60/40 inissialiat aamma taakku ingerlanneqarput.

 

Utaqqiisaagallartumik inissiisarnerit minnerunngitsumi illoqarfissuarmi maani Nuummi ajornar­torsiutit qaangerneqarsimanngimmata nammineq Naalakkersuisut siulitta Ineqarnermut Naalak­kersuisuusumut isumaqatigiissutaa najoqqutaralugu inissiat 100-it qimakkaangatsigit 60-it taamaallaat tigummiinnartassagigut.

 

Taassuma atornartorsiutaanera suli atuuppoq, kisiannili Inatsisartut akuiersisimapput inissiat 70-it missaaniittut sulisunut inissiaasussat sananeqassasut. Taassumap saniatigut Nuup kommunia aamma sulisuminut inissianik sanaartugassanik annertuumik aningaasaleereerpoq.

 

Otto Steenholdtimut sipaarniarnermik siunertaqartumik ataatsimiititaliornissaq taanna Inatsisar­tut partiivinut isummersorfigissagaat naatsorsuutigaara.

 

Kisianni Inatsisartuni pisussaaffik Naalakkersuisunilu pisussaaffipput tassaasariaqarpoq inuussu­tissarsiutinik ingerlataqartut atugarisaasa pitsanngorsarnissaat tassa uagut isumagisassarput.

 

Aningaasartuutinik annikillisaaniarneq aamma innaallagissamut imermut aalisakkerinermi suliffissuit massakkut 58 øremioqqooqqaaq kallerup inneranut imermullu 2,00 kr.-i sinnerlugu immaqa 5,00 kr.-ip missaannaani akiliisarnerat uagut innuttaasunut 21,00 kr.-i sinnerlugu akeqarpoq kubikmeterimut.

 

Taassuma mianerineqarnissaanik, isumaliutigilluarneqarnissaanik Otto Steenholdti oqaaseqar­poq. Eqqaamassavarput taakkua tapiissutaammata tapiissutillu, imaluunniit akikilliliinerit annertusiartortissagutsigit innuttaasut ilaqutariit inissiarsuarni ineqartut, nunaqarfinni ineqartut tamarmik akiliinerunissaanik tamanna kinguneqartussaammat ilumoorpoq eqqarsaatigilluartaria­qarpoq.

 

Kiisalu Otto Steenholdtip nuannarisagaa liberalistinik oqalunneq, massakkut Naalakkersuisut isumaqarput piareersarluareerluni, immaqaluunniit oqartoqarsinnaavoq piareersaatit suli amigar­tut, innuttaasut susassaqarfii ingerlatsivissuit qangarsuarli tunineqareersimasussat Otto Steen­holdti ilaliullugu oqaluttarnerat Naalakkersuisut pissusissamisoorsorinngilaat. Misissuilluaqqaar­nerit kalluaasussanut qanoq kinguneqarnissaat sukumiisumik misissorneqarnissaat Naalakkersui­sut pingaartikkamikku Inatsisartut akisussaaqataatillugit. Inatsisartut innuttaasunut qinersivinni nassuiaanissaannut nassuiaassutissaannik tunioraatigalugit nikikkiartornerit taakku ingerlappa­gut.

 

Kiisalu Otto Steenholdtip sinniisarnerit upissuppai taanna oqaaseqarfigereerpara. Taavalu nunap immikkoortuini kikkut eqeersimaarnerunerinik patsiseqarluni kikkut suliffissarunneri annikin­nerunerinik oqarnera immaqa ikkappallaalaartumik oqaatigineqartutut uparuaannassavara. Tassami periarfissat pinngortitarsuup periarfissarititai tamakkua naalagaalluinnarmata sumi suliffissarissaarnermik sumilu suliffissaaleqinerup annertuneruneranik.

 

Taamatut oqaaseqarlunga oqaaserineqartut manna tikillugu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisu­tut oqaaseqarfigaara, naatsorsuutigaaralu Naalakkersuisut ataasiakkaat susassaqarfimminnut aamma oqaaseqarumaartut.

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisumut qujanaq. Ingerlaqqitsinnanga una eqqaasitsissutigilaa­vinnassavara 2000-imi sanaartornermut iluarsaassinermullu aningaasaateqarfik pillugu nassuiaat ataasinngorpat tulliani maajip 14-iani oqaluuserineqartussaammat tamakkiisumik.

 

Tassa tullinnguuttut allannguuteqalaarsimapput oqaaseqartussat. Siulliussooq Mikael Petersen Siumup oqaaseqartua.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua:

Qujanaq. Tassa saqqummiussara siullermeerama naallugu naaqqilaarniarpara aallaqqaammut. Tassa aalisarnikkut pissutsit tikillugillu piffissaq naammat unittariaqarsimagama taannalu saqqummiutissavara siulliullugu.

 

Ullumikkut sineriak tamakkerlugu aalisarnikkut pissutsit ullumikkut 2001-ip aasariartornerani killiffiusut aalisartunuinnaanngitsoq inuiaqatigiinnulli tamatsinnut ilungersunaannaratik illoqi­narsisimasututut Siumumiit oqaatigisariaqarpagut.

 

Aalisartut tunisassiortullu akornanni imaalitsiaannarlugit ataatsikkut aaqqinneqarsinnaanngitsu­nik allaallumi killiffiusoq ima erloqinartigisutut Siumumiit isigaarput allaat Naalakkersuinikkut aaqqiisoqarnissaa pisariaqalerluni.

 

Eqqaamassavarpulli aalisarnermik inuussutissarsiuteqartut tamavimmik matumani pineqanngim­mata, pineqartulli tassaanerullutik sinerissap qanittuani raajarniat aammalu qaleralinniarnermik ingerlataqartut.

 

Ajornartorsiutit erloqinarsisut tassaanerupput ukiortaamiit tunngaviusut appariarujussuarsima­nerat, tassaasut aningaasarsiornikkut aalisartunut tunngaviusut appariarujussuarsimanerat. Ilaatigut allaat agguaqatigiisitsinermi sinerissamut qanittumi isertitaasartut 34 % angullugu appariarsimallutik.

 

Aammalu ukiuni massakkut arlaqalersuni tunitsiveqarniarnikkut ukioq kaajallallugu ajornartor­siuteqartuarluni.

 

Siorna 2000-mi maajip 17-ianni aningasaqarniarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarut maani inimi oqallisigigatsigu Siumumiit imaattunik oqaaseqarpugut, uteqqilaassavakka, "Ullumikkut aalisarnikkut pissutsit annertuutigut ajornartorsiuteqarfiupput sineriapput tamakkerlugu, ilaatigut akueriuminaalluinnartunik. Minnerunngitsumik aalisakkanik suugaluartunilluunniit raajanillu tunitsivissaqarniarnikkut ajornartorsiutaasunik. Aammalu aalisartut aalisakkanillu pisiortortut akornanni ajornartorsiutaasunik aallaaveqartunik.

 

Taamaattumik Siumumiit Naalakkersuisut kaammattussavagut aalisarnikkut ajornartorsiutiviusut aaqqiiviginiarlugit aalisartut tunisassiassanillu pisiortortut akornanni oqaloqatigiinnerit toqqissi­simasut aallartisarnissat isumageqqullugu kommunit pineqartunut attuumassuteqartut peqatigalu­git. Taamatummik aalisarnikkut ajornartorsiutit ingerlaavartinneqaannassappata inuussutissarsiu­titta pingaarnersaata isumannaatsumik ingerlaniarnera ajornakusoorsigaluttuinnassammat pisuuteqattaannerit annertusiartortillugit.

 

Taakkualumi uteqqillugit matumuuna massakkut Naalakkersuisunut kaammattuutigeqqippagut. Aalisarnikkut suliffissuaqarnikkullu ajornartorsiutaasut annertoorujussuupput. Taamaattumik aaqqinniarlugit immikkut qanoq iliuuseqarnissaq avaqqunneqarsinnaanngilaq.

 

Taamaattumik Siumumiit Naalakkersuisunut makku kaammattuutiginiarpagut.:

 Aalisartunut matumani ajornartorsiornermut eqqorneqartunut aaqqiissutaagallar­tussanik qanoq iliuuseqassasut. Aningaasaannaat eqqarsaatiginagit. Kisiannili aamma qanoq iliuusaasinnaasut oqilisaassutaasinnaasut allat eqqarsaatigalugit.

 

Aalisarnermi aammalu aalisarnermut attuumassuteqartutigut inatsisit atuuttut tamarmik ukioq maannamiit aallartittumik naleqqussarneqassasut nutarterneqarlu­tillu.

 

Royal Greenland A/S-imut isumaqatigiissutip maani inimi oqallisigineqartuartup maannakkut suli ukioq mannamut 50 mio. kr.-inik aammalu aappaagumut 48 mio. kr.-inik aningaasartaqartup allatut siunnerfeqartumik aaqqiivigineqarnissaa piaar­nerpaamik Naalakkersuisut sulissutigilissagaat.

 

Nunatsinni aalisakkanik tunisassiorneq annertusarneqassasoq aalisakkat qaqinne­qartartut tamaasa iluaqutigineqalernerisigut, aammalu tamatumunnga atatillugu Nunatsinni aalisakkerinermik ilinniartitsineq ATI-mi Maniitsumi nutaamik aaqqis­suunneqassasoq, suliffeqarfiit aalisakkerinermik ingerlaqartut suleqatigalugit aningaasaleeqatigalugillu.

 

Siumumiit ilungersorluta peqataaniarpugut aalisarnikkut suliffissuaqarnikkullu ajornartorsiutit annertuut aaqqiiviginiarneqarnerini.

 

Naalakkersuisut saqqummiussaat allat tamaasa ilassilluarlugit suliallu ingerlaqqinnissaanni suleqataanissarput nalunaarutigalugu aningaasaqarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarut manna tusaatissatut tigullugu Siumumiit ilanngullugu oqaatigissavara.

 

Partiit oqaaseqartut assigiinngitsut aamma isumaqatinartorpassuarnik oqariartuuteqarput. Aammalu taamatut Kattusseqatigiit attaviitsorlu, kisianni soorunami taamaattuartuummat aamma uparu­aalaassaannga ataasiakkaginnannguanik.

Siullermik Atassutip oqaaseqartuanut tunngatillugu saqqummiussap quppernerup aappaani Atassut ilanngullugu oqariartuuteqarpoq tassa aningaasatigut Landskarsip isertitai aammalu ingerlatsinermut sanaartornermullu aningaasartuutit 1996-imiit 2001-imoortut qiviaraanni ataqatigiinnerat taanna annertoorujussuarmik ataqatigiikkunnaarsimasoq oqariartuutigalugu.

 

Aammalu ingerlaqqilluni tassani aatsanganeq assorujorujussuaq annertusisimasoq. Taanna aatsanganeq sumik tunngaveqarnersoq assorujussuaq paaserusunnassagaluarpoq, soorunami assigiinngitsorpassuarnik taanna isumaqartinneqarsinnaammat immaqa avissaaquteqalersimaneq taanna pineqarnerugunaraluarpoq, kisianni Atassut qinnuigerusuppara taanna pillugu itinerulaar­tumik nassuiaaqqullugu, tassami oqaaseqarfigiuminarnerussammat.

 

Kisianni sanaartornermut tunngatillugu Atassutip oqariartuutigisai aammalu Kattusseqatigiinniit oqariartuutigineqartut oqaaseqarfigilaarniarpakka.

 

Nalunngilluinnarparput ila ukiuni arlaqaleqisuni sanaartornermut aningaasartuutigisartakkagut annertuumik ajornartorsiuteqarfigisarlutigit, aammalu taakkua sananngitsoorneqartartut aammalu aningaasaliissutit atunngitsoorneqartartut ukiut tamaasa annertungaatsiartaqalutik. Tamatta taanna nalunngilarput illuattuuguttaluunniit. Taamaattumik aaqqinniarlugit qanoq iliuusissat  siornaak Naalakkersuisut nutaat aallartimmata aammalu Inatsisartut nutaat soorunami taamaalil­lutik aallartimmata aaqqiissutissat ersarissut alloriarfiupput. Tassa anlægsfondi pilersinneqarpoq taamaalilluni eqaannerusumik sanaartugassatigut ingerlatsisarnissaq anguniarneqarluni.

 

Aammalu sanaartugassat pilersaarutaasut kommunit suleqatigilluarlugit piviusunngortinneqarnis­saat annertunerusumik anguneqarsinnaaqqullugu.

 

Massakkullu nalunngilarput ikaarsaariarneq pisimavoq aammalu tassani anlægsfondimik pilersitsinermi piumasaqaatit assigiinngitsut Inatsisartuni akuersaarneqareersimasut ikkukkiartor­lutik massakkut aallarteruttorput.

 

Taamaattumik suli uagut Siumuminngaaniit isumalluarfigaarput taamatut aaqqissuussineq siunissami kinguneqarluartumik aamma suleqataaffigisinnaajumaarlutigu, aamma kinguneqarlu­artumik kinguneqalerumaartoq angusaqarfiujumaartoq.

Eqqaamajuaannaassavarput soorlu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisut akissuteqarnermini eqqaagaa aningaasarparujorujussuit Nunatsinni ukiut tamaasa sanaartornermut aningaasaliissuti­gineqartarput Landskarsiminngaaniit 2001-imut 700 mio.-it sinnerlugit aningaasaliissutigaagut.

 

Kommunit 200 mio.-it missaanik ukiumut atortarpaat. 900 mio.-it angoreerpagut. Ingerlatseqati­giiffiit selskabit nammineerlutik aningaasalersugaat qasserpiaanersut uani takusinnaanngilara. Aammalu privatit namminersorlutik aningaasalersugaat sanaartugassanut sanaartukkanut aamma annertussapput, taamaattumik oqarsinnaasoraanga Nunatsinni ila immaqa 5 mia.-it angullugit sanaartugassanut aningaasat atorneqartartut uniorpallaassanngitsoq. Taamaattumik aningaasar­passuupput. Aammalu nalunngilarput oqariartuutigineqartoq Nunatsinni nammineerluta uagut avataaninngaaniit annertunerusumik  ikiorneqanngikkutta naammassisinnaasarput 400-500 mio.-it missaani inissisimasariaqartoq aamma inissisimasuusoq.

 

Eqqarsarluartariaqarpoq aap ilumut tassani aammalu ingerlariaqqinnissatsinni qanoq iliuusissat ersarilluinnartut tassani isumaqatigiissutaasariaqarlutik Namminersornerullutik oqartussat  kommunillu akornanni.

 

Isumaqarpunga naammassisaqarsinnaassuseq taanna avaqqunneqarsinnaanngitsoq aallaavigissal­lugu.

 

Naalakkersuisup akissuteqarnermini oqariartuutigissatsinnut akissutigisai assorujussuaq nuan­naarutigaakka. Isumaqarpunga taamatut piumasaqaatitsinnut ilassinnilluarneq qujassutigisaria­qarlugu.

 

Minnerunngitsumik akileraartarnikkut aaqqissuusseqqinnissamik aammalu taassumap iluani pissutsinik ullumikkut Nunatsinni aningaasarsiornikkut atugaasunut naleqqussarnissamik oqariartuuterput taanna tigulluarmagu.

 

Tassa suliaq aallartittariaqarpoq. Pissutsit allanngorsimaqaat ukiuminialunnguit ingerlanerini. Aammalu tamatta nalunngilarput nunani allaninngaanniit Nunatsinni aningaasalersuinissamut aningaasaleeqataanissamullu ingerlatseqataanissamullu kajuminneq annertusiartortoq. Aamma taamaappoq selskabit ingerlatseqatigiiffissuit Namminersornerullutik Oqartussat pigisaani aktiet tuniniarneqassappata. Aamma taamaappoq sermimik imermillu tunisassiorneq Nunatsinni annertusarneqassappat.

 

Tassaniipput sillimaffigisassat assigiinngitsut aamma ullumikkut inatsisitigut akileraartarnikkut akitsuusersuinikkullu atugassarititaasutigut allannguinissamik pinngitsooratik kinguneqartaria­qartut. Tassami taakkunuunatigut annertusaagutta ullumikkut inatsisitigut tunngavigut Siumumi isumaqaratta naammanngitsut aamma naleqqussarneqartariaqartut.

 

Usinik assartuinermi nutaamik aaqqissuusseqqinnissamut tunngatillugu Naalakkersuisup akissuteqarnermini ilanngullugu taavaa aamma paasilluagara tamakkiisumik tassuuna aaqqiiso­qassappat taava pisariaqartoq containerilersuinikkut ingerlatsinissamut tamakkiisumik aamma talittarfitsigut ineriartortitseqqinnissaq, minnerunngitsumik avannaa eqqarsaatigalugu, tassa Upernanavik Uummannarlu.

 

Takusinnaasakka naapertorlugit talittarfeqarnikkut annertusaanissamut aammalu containerilersui­nikkut ingerlatsinissamut annertunerusumik Upernavimmi talittarfimmik piorsaanissaq aningaa­saliiffigineqareerpoq finanslovikkoorlugu siunissaq eqqarsaatigalugu.

 

Kisiannili tassa amigaatigaarput Uummannami taamatut aningaasaliissuteqarnissaq, containeri­lersuinermik ingerlatsinerup akikillisaassutigisinnaasai atorluarneqassappata taava aamma Uummannami talittarfitsigut 40-50 mio. angullugit piorsaanissaq avaqqunneqarsinnaanngilaq.­Taamaattumik eqqaamallaqqussavara taamatut Uummannamut talittarfitsigut piorsaanissamut aamma aningaasanut inatsisissaq suliarineqalerpat tamanna ilanngullugu aamma suliareqqullugu. Selskabit ataatsimut ingerlataat aningaasat kaaviaartitaat 8 mia.-it angullugit annertussuseqar­nerarneqarput matumani nassuiaammi aamma soorlu Naalakkersuisup akissuteqaammini tamanna taagaa.

 

Ila aningaasarpassuupput ingerlatseqatigiiffissuit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqar­tut aningaasat kaaviiaartitaat. Taamaattumik tupigineqassanngilaq, neriuppunga tupigineqassann­gitsoq Siumuminngaaniit saqqummiussigatta soorunami selskabit taamatut ingerlatsinerminni inuiaqatigiinni nutaamik aaqqissuusseqqinnissami aamma selskabit pisussaaffilersorneqarnerat ersarinnerusariaqartoq, privatinulluunniit ingerlatassanngortinneqaraluarpata. Uagut suli inatsisi­liorsinnaanikkut aammalu inatsisiliornikkut ineriartornerput ingerlapparput. Inuussutissarsiutit pillugit inatsisiliagut naammaqqajanngillat, nunarsuarmioqataasutut nunarsuarmioqatitta nunat assigiinngitsut inuussutissarsiornikkut atugassarititaat innuttaminnut suli nalleqqajanngilagut. Piumasaqaatit ullumikkut atukkagut inatsisitigut inuussutissarsiornermut sammisut suli amigar­pallaaqaat.

 

Taamaattumik taakkunuunatigut nutarterinerit ilutigalugit qularutiginngilluinnarparput Siumumi uagut aamma nukissaqartugut aamma nammassinnaagipput namminersortunngorsaaneq annerto­oq. Aamma atugartuussutsikkut killiffipput qiviarutsigu taamaappoq killiffitsinni taamatut annertuumik alloriarnissamut namminersortut annertuumik periarfissinneqarnissaanni inuiaqati­giinni soqutigisagut ulorianartorsiortinngikkaluarlugit aaqqissuussisinnaalluarpugut. Tassa taamatut Siumumi isumaqarpugut.

 

Aalisarneq uterfigeqqilaarlugu ullumikkut ajornartorsiutit aatsaannguaq saqqummiussakka aammalu taakkua ajornartorsiutaasa aaqqinniarlugit qanoq iliuusissat saqqummiussakka neriup­punga Naalakkersuisuninngaanniit akissuteqarfigineqarumaartut. Tassungalu ilanngullugu oqaatigilaarusuppara ajornartorsiut aamma imaannaanngitsoq ukiut tamaasa naapiligarput tassa aalisartut namminersortut akuersissuteqarnissamik qinnuteqaataat pimaarpallaartumik Naalak­kersuisunit suliarineqartarmat.

 

Assersuutigalugu avannaani umiarsuarnik massakkut tunitsivinnik ingerlatsisoqartarpoq ukiut tamaasa. Massakkullu akuersissummik ukioq manna atugassamik suli taakku pisimanngillat Uummannaq Seafood eqqarsaatigalugu. Umiarsuarlu massakkut avannamukarluni ingerlaarpoq.

 

Taamaattumik kaammattuutigissavara tamakku ilanngullugit Naalakkersuisunit piaartumik suliarineqarnissaat.

 

Lars Karl Jensen, Siumut:

Nunatsinni aningaasaqarnikkut ingerlatsinerup killiffia, immaqa taamak taagaanni, pillugu nassuiaateqartoqaraangat aammalu siusinnerusukkut eqqartoreersimasagut kingumut kiviarlugit nutaartaat misissuataaraangatsigit innuttaasunut iluaqutaasinnaasunut isumaqarfigalugit siusin­nerusukkut saqqummiuttakkat qaqinneqanngikkaangata soorunami aamma oqaasissaqarnartar­poq.

 

Uani saqqummiussorneqartut ilaatigut nutaartaqarput immaqa aarleqqutigineqartutut taaneqarsin­naagaluartik, kisianni uagutsinnit nuannaarutigineqartariaqartunik.

 

Uani eqqarsaatigivara utoqqalisartut amerliartornerat taanna uanga nuannaarutigigakku, peqquti­galugu Nunatsinni peqqinnerulernissaq aamma suliniutigivarput politikikkut taamaattumillu Nunatta aamma aningaasassaqartittariaqarpaa taamatut anguniagaqarneq.

 

Aningaasatigut aallerfigisinnaasagut killeqartut kisiat misissorluarutsigit maannakkumut ilaatigut naalagaaffimminngaaniit ingerlatat tiguneqarnerisigut nunatsinnut nammakkersuutaasut isuma­qarpunga aamma qallunaat naalagaaffiannik isumaqatiginninniarnermi Naalakkersuisut aallaavi­gisinnaasaannik ilaqartut.

 

Tassami nalunngisatsitut KGH-p umiarsuaataasa Nunatsinnut nuunneqareerlutik ikilisarneqar­nerisigut taamanikkut KGH-p pisussaaffigisai atorfillit tjenestemandiusut kingornunnikuuvagut umiarsuillu ikilisarneqarnerisigut taakkua tjenestemandiunerat pillugu soraarsiinnarneqarsin­naanngimmata akissaajaatigilernikuullutigit mikinngitsumik. Allaat oqaatigineqartarluni ukiumut 40-50 mio.-inik nalinginut taakkua sulisuunngikkaluartut aningaasartuutaasut Nunatsinnut.

 

Tamakkua Naalakkersuisunut misissoqqunassaqaat uanga tunginninngaaniit tamakkuummatami naalagaaffimmut isumaqartigiinniarnermi qularnanngitsumik aaqqiiffigineqarsinnaasut. Tassami inuit taamatut inissisimalersimasut uani taasakka amerlarnerpaartaat Danmarkimi najugaqar­tuummata, paasisakka najoqqutaralugit.

 

Neriuppunga taanna Naalakkersuisuni misissorneqarluni aamma suleriaqqinnissami naalagaaf­fimmullu isumaqatiginninniarnermi qaqinneqarsinnaajumaartoq.

 

Nuannerpoq oqaatigineqarmat aammalu takusinnaagatsigu Nunarput aningaasatigut qaffakkiar­tortoq. Uani qaffakkiartornermi ersarissaataasut taaneqanngitsut ilagivaat qularnanngitsumik saattussatigut aalisarneq, imaluunniit saattussanik aammalu qaleralinnik aalisarneq namminersor­tunit ingerlataammat.

Namminersortut tapiissutinik pineq ajorput akit avammut niuernerminni akigisatik najoqqutara­lugit aalisartunik tunioraaffigineqartarput taakkulu Nunatsinni amerlanerulissappata isumaqar­punga aamma soqutiginartuusoq aqajunnguaq suliassarput suliffinnik pilersitsiniarluni Nunatta avataaninngaaniit aningaasaliisinnaasut aqqutissiuunnissaat suliassaammat qilanaarnartoq.

 

Selskabit assigiinngitsut pilersinnikuuvagut ajunngitsumik siunertaqarluta. Aammalu Nunatsinni sullissinikkut suliakkersorneqaraangamik oqartarput una imatut akeqarpoq tapiiffigitittariaqarpu­gut. Taanna selskabini ataasiakkaani ilaatigut ima atorluarneqartigivoq allaat immaqa assersuun­neqarsinnaalluni selskabit ilai tassaasorilernarlutik nersussuit iluartuutitat aqqusinermut assiup­pata angallanneq tamarmi  unissaaq, ivigartorfissartik allinialerpassuk naalagarsiorfigalugit naalaannassavagut.

 

Uani angallannermi aaqqissuussaanerput qiviarutsigu angallanneq pillugu siunniussaqarnikuuvu­gut Nunatsinni eqaallisaanikkut timmisartunut suluusalinnut mittarfiliortitsinerit ingerlappu, naammassilerlutillu pilersaarutaasut malillugit. Qularnanngilarlu suli ilaqqinneqassapput.

 

Saniatigut umiarsuaateqarpugut pingasunik. Nunatta inui angalaarsinnaasut taakkua noqqoruullu­git ingerlaniassagunik piumaffigineqarlutillu tamarmik ingerlassasut taamatut aningaasanik allamut aallernavianngillat Landskarsimut.

 

Taamaattumik isumaqarpunga arlaatigut naleqqussaanissaq angussagaanni pisariaqartoq angal­lanneq pillugu isumasioqatigiissitsinissaq Nunatsinni qanoq amerlatigisut umiarsuarnik angallan­nerat qanorlu amerlatigisut timmisartumik angallannerat aallaavigalugu aaqqissuusseqqinnissaq avaqqukkuminnaammat.

 

Ineqarnermut tapiissutit taakkua inuiaqatigiinnut oqilisaassinerit ilagivaat pissusissamisoorlutil­lu. Kisianni maani oqaluttarfimminngaaniit aamma uanga ataasiarnanga oqaatigisarnikuuvara Nunatsinni qisunnik nammineq peqarnata avataaninngaaniit pilersorneqartilluta ingasappallaar­toq boligstøttep illuutai nutarterneqarlutik iserfigineqaraluaraangamik akisualllaaneri pissutigalu­git qimassinnarlugit saninnguatigut periarfissat allat atorlugit illorput 2000-imik assigisaanilluun­nit naammaannartunnguamik tigutsisilerlugit aammalu taakkununnga inuttassaannut nuannaru­taaqisunik aningaasatigut nammassinnaasaminnik nalilerlugit iserfigisarnerat.

INI A/S-ip ingerlatitaanerani allatigullu oqimaaqatigiinngitsut tamakkua isumaqarpunga aamma Nunatta aningaasarsiornikkut aningaasatigullu inissisimanerani nalimmassaataasinnaasut.

 

Illut iluarsaatereerlugit ukiuni pingasuni sisamani tallimani uningatinneqartut kiassarneqanngil­luinnartaramik aamma Nunatta silaannaata pissusianik nammineerlutik aserfallakkiartoqqilertar­put, immaqalu ukiuni sisamani tallimani najugarineqanngereersut isertertussaqaleraangat aamma iluarsaanneqartarput sulilu akitigut qaffakkiartortarlutik. T

 

aamaattumik eqqarsaatigeqqunassaqaaq tamakkua illut napaannartorpassuit suli atorsinnaasut nammineerluni illuliatut iserfigineqarsinnaaneri nammineerluni illuliatut akiliiffigalugit iserfigi­neqarsinnaaneri aamma aqqutissiuunneqassasut. Tamaaliornitsigut qularnanngitsumik sanaartuk­kanut aamma angummassinnaanerput aamma tassuuna aqqutissiuutissagatsigu.

 

Sorpassuarnik oqaasissaqarnaraluartoq isumaqarpunga uani aamma naggataarutigalugu oqaatigis­sallugu usinik angallassineq eqqarsaatigalugu containerersornermik pilersaarutit taakkua ingerlanerat ajunngilaq.

 

Kisianni nunaqarfinnut containerersorluni ingerlatsiniarsarineq aamma naliliiffigisassat ilagisari­aqassavaat. Ataasiarnanga naammattoortarpara angallat immaqa assartuinissamut isumaqatigiis­suteqarfigineqarsimasoq brammimik kalittoq brammillu qaavani containeri anginngitsunnguaq nunaqarfimmukaanneqartoq oqqullugulu.

 

Soormi angallammi taakkua containerit imai ikioraannarsimanngilaat pilertornerusumillu usingiarlugit tikikkunik?

 

Imaannerluni containerersortussat taanna piinnarlugu containerersortut. Akit eqqarsaatigalugi taamak ittut takullugit ilaatigut eqqarsariarnartarpoq, Inatsisartuni qanoruna oqalussimasugut? Sooruna taamatut ingerlasoqartoq? Aamma pissusiviusut qanimut alaatsinaallugit arlaatigut sunniuteqarsinnaaneq Inatsisartuninngaaniit qanoq oqariartuuteqarnissamut utaqqiinnarani ingerlatsisut ilikkartariaqarpaat akikinnerusumik ujartuineq tamatta pingaartikkatsigu. Qujanaq.

 

Jørgen Wæver Johansen, Isumaginninnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq:

Qujanaq. Partiit Siumut aamma Inuit Ataqatigiit kiisalu Kattusseqatigiit suliassaqarfinnut oqaaseqaataannut qujarusuppunga. Oqaatigineqartut suliffeqarneq isumaginninnerlu pillugit tamarmik Kattusseqatigiit oqaaseqaataat eqqaassanngikkaanni Naalakkersuisut siunnerfigisaan­nut tapersiinertut paasigakkit tamannalu soorunami nuannerpoq.

 

Partiit taakku oqaaseqaataat oqaaseqarfigilaassagukkit siullermik Siumut oqaaseqartuata Mikael Petersenip saqqummiussai maluginiarpara Siumup suliffissaarunnermi aningaasaateqarfimmut tunngatillugu Naalakkersuisut iliuuseriniagaat kingusinnerusukkut aamma maani Inatsisartuni sammisassarput taperseraat.

 

Tamanna qujanarpoq aamma Mikael Petersenip ilumoorpoq oqarami Naalakkersuisut piginnaa­tinneqartariaqartut Danmarkimi oqartussaasunik isumaqatiginninniarnissaminnut, siunertaasaria­qarmammi aaqqissuussinerup tamanit paaseqatigiiffiusumik pilersinneqarnissaa, minnerunngit­sumik kattuffinnut Nunatsinnut suliartortartunik ilaasortaqartunik.

 

Ilumoorpoq aamma taamak iliussaagut.

 

Allaffissornikkut ingerlanneqarnissaa pillugu Naalakkersuisut misissueqqissaarnissaannik Siumup inassuteqarnera aamma tusaavara. Tamannalumi siunertaraarput taamaammanuna ukioq 2002 ikaarsaariarfittut atorneqarnissaa takorlooripput, misissorneqartariaqartut tamarmik missorluarneqarsinnaanissaat pisinnaaniassammat. Aamma minnerunngitsumik matumani pineqartut sulisut, sulisitsisut Nunatsinnilu Suliffeqarneq Pillugu Siunnersuisoqatigiit peqatigalu­git.

 

Piginnaanngorsaaqqinneq pillugu aaqqissuussinissaq nutaaq aqaguagu oqaluuserisussaavarput tassanilu siunertarineqartut ukiorlu kingulleq Naalakkersuisut KANUKOKA-mut isumaqatigiis­sutaannut tunngaveqartoq Siumumiit taperserneqarnera paasivara. Aamma maluginiarpara taanna Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata Asii Ghemnitz Narupip siunissamut sammisuuneraraa.

 

Taamatut Siumup Inuit Ataqatigiillu piginnaanngorsaaqqiinermi suliniutaasut soqutiginnillutik oqaaseqaataat isumalluarnarput aqaguagumut oqallinnissatsinnut.

 

Ineqarnermut tapiissutit nutaamik siunissami aaqqissuunneqarnissaat pillugu aamma aqaguagu Naalakkersuisut saqqummiussissaagut. Saqqummiunneqartussat pillugit Mikael Petersenip Siumut sinnerlugu oqaaseqarnera tapersiineralu tunngavilersorluagaapput. Ilumoorpormi aaqqissuussineq nutaaq isertitakinnerit akunnattumillu isertitallit pingaartillugit aaqqissuunneqar­tariaqarmat, ilaqutariit meerartallit puigornagit.

 

Naalakkersuisuni misigisimavugut Inatsisartut siornatigut piumasaqaataat Socialreformkommis­sionillu siunertareqqusai saqqummiussaqarnissatsinni naammassisimallugit. Sammineqartussarli taanna uterfigeqqissavarput aqaguagu.

 

Inuit Ataqatigiit sinnerlugit Asii Chemnitz Narupip saqqummiussai aamma oqaaseqarfigilaaru­suppakka, ilumoormat suliffissaaleqisut ikiliartorsimanerat sinnassaatigissanngikkipput, peqati­giillutami suliniuteqarnerput tamaangaannaq killeqassanngimat.

 

Suliffeqarneq pillugu aaqqissuusseqqinnerput ingerlavoq ilinniagaqarsimanngitsut piginnaanikin­nerusutullu oqaatigineqartartut salliutillugit suliniuteqarnerlu taanna ingerlaqqittariaqartoq annikillilerneqarnani Inuit Ataqatigiit oqariartuutigigaat paasivara, isumaqatigaaralu oqariartuut taanna.

 

Aamma ilumoorpoq apeqqut pingaaruteqartoq alla tassaammat sulisussat nooqattaarsinnaanerisa pisariillisarnissaa. Tamanna Inuit Ataqatigiit tikkuartugaat Siumup ukiaq ataatsimiinnitsinni aamma oqaaseqarfigisaa misissoqqissaassavarput. Ilaatigut ilumoormat aamma misissorneqar­tariaqartunut ilaammat taamatut suliffissaqarumallutik nuuttut immikkut ajunngitsorsiassaqartin­nissaat.

 

Kattusseqatigiit oqaaseqartuanut Mogens Kleistimut oqaatigerusuppara nammineq pisuussutigi­nagu suliffissaaruttartut siunissami periarfissaat pitsaanerulersinniarlugit piginnaanngorsarsin­naanissaat Naalakkersuisut Inatsisartut akuerisaannik aqqutissiuussaasa ilagaat. Uangalu Suliffe­qarnermut Naalakkersuisutut nuannaarutigaara Nunatsinni sumiluunniit periarfissat akunnassi­gaangata taamatut eqqugaasut piginnaanngorsarnissaat periarfissiissutigigatsigu.

 

Kommunit sulisitsisullu taamatut sulisartunut piginnaanngorsaaqataanissaat kajumissaarutigiu­maarparput aningaasarpassuimmi atunngikkaluarlugit peqatigiinnikkut periarfissat annertusarsin­naagatsigit.

 

Taamaaliornerpullu suliffeqarnikkut aamma tassuunatigut ersarissumik politikeqarnitsinnut ersiutaavoq. Isumaqatigaakkilli oqaravit taamatut aaqqissuussimanerput pitsaasoq siunissami ingerlaqqittariaqarmat.

 

Mogens Kleistimut Kattusseqatigiit sinnerlugit oqaaseqartumut aamma oqaatigerusuppara Naalakkersuisuni tunngavissalimmik uparuartuineq sukkulluunniit tikilluaqqugatsigu. Kisianni tunngavissaqanngitsumik uparuartuineq paatsiveerussaataannaavoq siunertaqarnanilu.

 

Mogens Kleistip suliffeqarnermut tunngatillugu suliniutit ersarissut ingerlanneqartut arajutsisi­magunigit, aamma qularinngilara taamaassasoq, taava kajumissaarusuppara Kattusseqatigiit Inatsisartut suliffeqarnermut tunngatillugu ataatsimiititaliaani ilaasortaatitarsi saaffigeqqullugu qularinngilara taassumap suliniutit pillugit sumut qanorlu Naalakkersuinikkut siunnerfeqarnersu­gut oqaluttuussinnaagaatit.

 

Naggataatigut maluginiarpara suliffeqarnermi atugassarititaasut eqaatsumik aaqqissuunneqarnis­saat aamma minnerunngitsumik Nunatsinni ingerlatseqatigiiffiit inuiaqatigiinni periarfissarisin­naasaraluamikkut susassaqarfigisinnaasamikkullu nammaqataanerusariaqarnerat Siumumiit IA -miillu oqariartuutigineqartoq.

 

Tamannarpiaq siunertaralugu illersuisutut inissisimavunga Nunatsinni ingerlatseqatigiiffiit peqatigiillutik suliniutaannut pissanganarluinnartumut, Leadership Kalaallit Nunaannik taaguu­serneqarsimasumut.

 

Tassani siunertarineqarpoq Nunatsinni naatsorsueriaatsip naleqassutsimik aallaaveqartup ineriartortinneqarnissaat taamaaliornikkut Nunatsinni inuiaqatigiittut pingaartitavut pisariaqarti­tavullu qanoq annertutigisumik ingerlatseqatigiiffinnit aallunneqarnersut siunissami naatsorsuuti­nut ilanngullugit takuneqarsinnaasunngorlugit naatsorsorneqartalernissaat.

 

Suliniutit immikkoortuat siulleq junip qeqqata missaani naammassissaaq, ingerlatseqatigiiffiilli nunatsinnut pingaaruteqartut 14-t Nunatsinnilu kommunit annersaat aalajangereerput maannan­gaaq suliniut ingerlateqqissallugu. Taamaattumik siunissaq eqqarsaatigalugu aamma tassani isumalluarnartoqarpoq.

 

Taamatut naatsumik suliassaqarfinnut tunngatillugu oqaaserineqartunut tunngatillugu akissuteqa­laarpunga qujavungalu saqqummiunneqartut pillugit.

 

Lise Skifte Lennert, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermul­lu Naalakkersuisoq:

Uangattaaq pissusissamisoortippara akisussaaffeqarfimma iluani kaammattuutigineqartut innersuussutit apeqqutigineqartullu aamma oqaaseqarfigilaassallugit.

 

Siullermik Siumup oqaaseqartuata Mikael Petersenip ilinniartitaaneq pillugu ujartorpaa kommu­nini Atuarfitsialammut suliniuterput pillugu kommunini tamani aallartilluarnissaata qulakkeerni­arneqarnissaa.

 

Tassunga atatillugu apuukkusuppara massakkut piffissaq mannarpiaq peqqussutissaq meeqqat atuarfiannut peqqussutissaq tusarniutigineqarmat taavalu juunip qiteqqutinnginnerani akissute­qarnissaq killilerneqarsimalluni. Taamaammallu tassa taanna suliassaq ingerlavoq, neriuutigil­luinnarparpullu kommunit suleqatigilluinnarlugit ukiamut piareersaateqarnissarput.

 

Taava ukua aamma eqqaammagit inuusuttut ukiuni aggersuni 17-iniit 24 -inut ukiullit amerliar­tornerujussuat tassani aamma soorunami ineriartorneq nalunnginnatsigu aamma suliniutit ilagisimavaat Sisimiuni sanaartornermi ilinniarfiup iluani HTX tassalu ilinniarnertuunngorniarfik tekniskiusumik aallartissimallugu. Tassalu ilinniartut siulliit ingerlalereerput arlassaalu augustimi aallartittussaallutik. Taamaalilluni aamma taanna ikiuutaavoq ilinniarnertuunngorniarluni ilinniartarnerup saniatigut aamma taamatut pilersitarput taanna.

 

Soorunami eqqumaffigaagut taakkua Siumuminngaaniit ujartorneqartut aammalu suliniutit ingerlareersut iluaneereerput ilaat.

 

Kiisalu aamma uani aalisarnerup iluani pissutsinut Siumuminngaaniit eqqartorneqartut sisamas­saraat, kaammattuutini immikkoortut sisamassaani aamma uanga susassaqarfimma iluaniimmat tassalu una Nunatsinni aalisakkerinermut ilinniartitsineq ATI-mi Maniitsumi nutaamik aaqqis­suusseqqinnissaq ujartorneqarmat.

 

Tassunga atatillugu imatut oqaaseqarusuppunga. Ilumoorpoq Naalakkersuinikkut isumaqatigiis­summeereerpoq tassa IA-p Siumullu isumaqatigiissutaata iluaneereerpoq taassumap aaqqissuu­teqqinneqarnissaa ATI-p iluani.

 

ATI-mi qitiusumik ilinniartitaanermut ataatsimiititaliaq tassa brancheudvalgi aqqutigalugu suliassaq ingerlateqqissavara taavalu Naalakkersuisunut saqqummiussillunga. Tassami bran­cheudvalgit suliassaasa pingaarnersarimmassuk inuussutissarsiutitigut ineriartorneq aammalu ataatsimiititaliap suliassaqarfiata iluani ineriartorfiusinnaasut malinnaaffigissallugit. Taavalu tassa aaqqiinissaq taamaalilluta qimerluussavarput piffissami qaninnerpaami.

 

Aamma Inuit Ataqatigiinninngaaniit, Inuit Ataqatigiit oqaluttuata Asii Chemnitz Narupip aamma uanga akisussaaffeqarfimma iluani ujartormagu ilinniartitaanerup ilinniartitaaneq sakkugalugu aningaasarsiornermik kiffaanngissuseqalernissaq anguniarutsigu aqqutissat suut atussanerigut ilinniakkat sorliit ilinniarneqarnissaannik kajumissaarinissaq aamma ujartormagu tassunga atatillugu imatut oqaaseqarusuppunga. Tassa taamatut saqqummiussinerit ilalerpara aamma ilinniagaqarnersiuteqarnerup aaqqissuuteqqinnera piffissaq manna suliarivarput tassanilu qulaajaanermi tulluartippara aallartereermat taanna suliassaq taanna ilanngunneqassasoq.

 

Kisiannili aamma taassumap saniatigut oqatigerusullugu ullumikkut ilinniagaqartut sumilluunniit ilinniagaqartut tamaasa atorfissaqartingaaratsigit ilaa taanna aamma nalilerneqassaaq ilumut ullumikkut pisariaqarnersoq ilinniakkat aalajangersimasut immikkut qanoq iliuuseqarfigissallu­git. Tassa taanna sulinermi naliligassatut ilanngukkumaarpara.

 

Kiisalu Kattusseqatigiinninngaaniit aamma assigiinngitsualunnik ujartuisoqarmat ingammik ilinniartitsisoqarniarneq pillugu tassani innersuutissavara pingasunngormat maajip aappaanni Mads Peter Grønvoldip nammineq Kattusseqatigiiusup apeqquteqaataa aallaavigalugu oqallinneq innersuutigissavara taamak qanitsigimmat. Taavalu aamma tassani isumaqarama qulaajaaneq naammattoq aammalu uumap saqqummiunneqartumut attuumassutaa killeqarmat annertunerusu­mik piffissaajaataasariaqanngitsoq.

 

Aamma Ilimmarfimmut tunngatillugu Kattusseqatigiit ujartugaat aamma taamatut innersuussuti­giinnassavara aamma oqallinneq maajip aapaani pisimammat.

 

Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:

Aap, uangattaaq aamma Naalakkersuisunut uani immikkoortoq 12-imut saqqummiussamut tapiissuteqarniarpunga siullermillu qujassutigissallu peqqinnissaqarfimmut tunngatillugu partiinit oqaaseqartunut annertunerusumik imatut uparuaasoqannginnera maluginiarakku tamannalu soorunalumi tulluusimaarutigivara. Imatut paasillugu peqqinnissaqarfimmut tunngatillugu taava annertunerusumik uparuartugassaqarpallaarsimanavianngitsoq.

 

Kisianni qaqininnut annertunerusumik peqqutigivara oqaaseqartut ilaannit soorlu Atassutip oqaaseqartuata Daniel Skiftip pisortaqarfiit ilaat aalajangersimasoq tikkuarlugu oqaatigimmagit tassalu Peqqinnissaqarfimmi Pisortaqarfik ilaatigut oqarluni ajornannginaavillugugooq aningaa­sarpassuarnik naleqartunik atuivallaartoortarsimaneq ilaatigut taamatut imaqartumik oqarnera oqaaseqarfigilaarusullugu.

 

Ilumummi Naalakkersuisutut sulineq taamatut oqitsigisinnaasuuppat qanoq aningaasat amerlati­gisut atugassiissutigineqartut sipporlugit qanoq annertutigisumik sipporlugit atuisarsimassagalu­arnerpugut.

 

Kisianni uani erseqqissaatigissavara uanga peqqinissaqarfimmi ukioq kingulleq taamatut atuinerusimaneq ajornannginaavillugu atuivallaartoorsimasutut oqaatigineqarnera taanna pissusissamisuunngimmat. Tassami sinerissami peqqinnissaqarfimmi sulisorpassuagut ilunger­sorlutik sulisimapput. Taamatut oqaatigissavara siusinnerusukkut oqaatigereernikuugaluarlugu naak.

 

Peqqinnissaqarfiup ingerlanneqarnerani naammassisat aatsaat taamak annertutigisut ukiuni kingullerni naammassineqarsimapput taamaattumik taamatut peqqinnissaqarfimmi aningaasanik annertunerusumik atuinerusariaqarsimaneq taanna ajornannginaavillugu taamatut atuinerusaria­qarnermik oqaatigineqarnera isumaqarluinnarpunga ajornannginaarineruvallaartutut taanna uparuartariaqarlugu, tassami allaat Naalakkersuisuninngaaniit immikkut marloriarluta aningaasa­liissutaareersut iluini nuutsitsinikkut qinnuteqartarsimagaluarpugut aningaasaqarnermut ataatsi­miititaliamut. Kisiannili taanna ajuusaarnaraluartumik taanna itigarsimavarput.

 

Aammalu taassumap kingunerisaanik ilaatigut Inatsisartut Kukkunersiuinermut Ataatsimiititaliaa immikkut aamma taassuminnga suliakkerlugu sulisinneqarsimavoq. Tassanilu paasinarsivoq aamma kukkunersiuisut namminersortut atorlugit misissuisoqaraluarmat annertunerusumik uparuagassaqarsimanngitsoq.

 

Soorunalimi taanna imatut uanga paasisimavara tassa peqqinnissaqarfimmi aningaasanik atuinerusariaqarsimaneq imatut asuliinnaq atuinerusariaqarnermik ingerlatsisimanngitsoq. Aamma eqqaamasariaqarparput inuiaqatigiittut allanngorarnerit annertuut sakkortuullu ukiuni kingullerni 50-it ingerlaneranni aqqusaarsimavagut.

 

Aamma maannakkut takusinnaavarput soorlu ukioqqortusiartorneq Nunatsinni aamma atuutileri­artortoq. Taanna aamma tulluusimaarutissaasoq tassami inuiaqatigiittut atugarissaarnerulersima­vugut inuiaqatigiittut peqqinnerulersimavugut. Taamaattumik taassumap immini aamma tulluusi­maarutissaanera isigisariaqarparput. Kisianni aamma isiginngitsuusaassanngilarput taamatut amerliartornitta saniatigut ukioqqortusiartornitta saniatigut taava aamma pisariaqartitsineq peqqinnissaqarfimminngaaniit annertusiartormat, taannalu aamma tappiffigisariaqarparput. Tassa taakkua annerusumik oqaatigerusullugi maannga qaqivunga.

 

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup saqqummiussinermini taakkartorpai piffissami aggersumi utoqqaat amerliartornissaat. Taamaattorli maannakkuminngaaniit aningaasaqarnermut missinger­suutit ukiuni tulliuttuni qissimissagutsigit 15 mio.-it taamatut soorlu sinneqartoorutissatut naatsorsuutigineqarput.

 

Maanakkuminngaaniit tamakku utoqqaat amerliartornissaanut aningaasaqarnerput ersarissumik aaqqissuutinngikkutsigu taamatuinnaq sinneqartoortarniaraanni taava pinngitsoornata maannak­kut taamatut aningaasaqarnitsinnut tunngatillugu aningaasartuutigisassagut malinnaasinnaajun­naassapput isertitassatsinnut.

Taamaattumik maannakkuminngaaniit pitsaasumik pilersaarusiortariaqarpugut taamatut utoqqaat amerliartornerat eqqarsaatigalugit aningaasatigut aaqqiissagutta. Aammalu Tuusip taakkartorpaa apeqqut imaattorlugu, akileraartarnermut tunngasut. Isumaqarpunga oqaatigissallugu arlaanik uagut tungitsinninngaaniit taamatut arlaatigut siunnersuuteqarsinnaanngitsutut imaattormatigut IA -kkut Siumukkullu Naalakkersuisooqatigiinniarlutik atsioqatiikkamik taakku namminneq suliassamittut anguniagassamittut taakkartugaasa ilagimmatigit taamaattumik taanna uagutsinnut tutsinniarneqassanngilaq.

 

Aammalu sanaartornermut 700-800 mio.-it taakkua tamarmik atorneqanngisaannarput 600 mio.-it inulaarlugit atorneqartarput. Taamaattumik naleqqussaasariaqarpugut taassumap tungaatigut. Imaassanngimmammi taanna fondi aningaasanik immertitertariaqaripput amerlanerpaanik.

 

Taamaattumik  pingaaruteqarpoq aamma qissimissallugu taassumap tungaatigut qanoq aningaa­sat ukiut ingerlanerani sanaartornermut atorneqarsinnaasut aamma sukumiisumik misissuiffigis­sallugit.

 

Taamaattumik aningaasaqarnikkut taamatut patajaatsumik pitsaasumik ingerlatsiniarutta aamma sanaartorsinnaasagut toqqammavigalugit aningaasaqarnerput aamma inissitsitertariaqarparput. Imaanngitsoq ukiut tamaasa imaluunniit ukioq manna assersuutigalugu tassa katillugit 256 mio.-it taavalu aamma siornatigut imaattorneqanngitsut Daarngup taakkartugai ilanngutissagutsigit 300-400 mio.-it missaaniikkaluarput.

 

Taamaatumik aningaasarsiorneq pitsaasumik aamma ingerlanniarutsigu taava aamma taakku malinnaasariaqarput.

 

Mikael Petersenip taakkartugai immaqa 1,5 mia. missaaniissasut taakku imaattunut tunngasut uanga paasiuminaatsippara aningaasat annertussusissaat maannakkut aningaasat atortarutsigit, massakkut 592 mio.-it missaanik atorneqarnikuupput. Taavalu sinneri taakkua atunngitsuukkat qaleriiaaleriaramik 256 mio.-inngorlutik. Taava kisitsisit uanga qaffasippallaarnera assorujussuaq takujuminaatsippara.

 

Joorummut, Joorup oqaatigisaanut oqassuunga pissanngatigaara taava taassumap qanittumi suliffissaaleqisunut tunngatillugu saqqummiussassaq imaattua, taakkartugaa. Una maannakkut finansudvalgimi ippassaanikkunni akuersissutigaarput aningaasanik suliffissaaleqinermut tunngatillugu kommuninut assigiinngitsunut aningaasaliinissaq. Taanna ajunngilaq. Kisianni ersarissumik taamatut sikusartuni ajornartorsiut unaasartoq tassalu Royal Greenland matusigaan­gat 1, 2, 3 taava eqqorneqartarput taakkua ilinniarsimanngitsut fabrikkini sulisut. Aammalu kapacitetimut taanna isumaqatigiissut atorunnaarpat taava Naalakkersuisummita taassumap tungaatigut qanoq eqqarsaateqarpat? Tassami ukiumut 50 mio.-it taakku aningaasat taakkartorne­qartut oqaatigisarpaat.

 

Aammalu minnerunngitsumik isumaqarpunga Naalakkersuisut aamma eqqaamaniartariaqaraat taamatut angallannermut akit assigiingitsut aaqqiiviginiaraanni tassalu soorlu containerersornerit soorlu assigiinngitsullu aamma tusaaniartariaqaraat illuatungaatigut tassa atuisut.

 

Piffissami kingullermi sulisitsisut peqatigiiffianinngaaniit oqaatigineqarpoq taassumap inatsisis­sap qanoq sunniuteqarsinnaanera qanoq issinnaanersut. Taamaatumik Atassutikkut imaattuat siulittaasuata oqaatigisaa tassalu taamatut maannakkuminngaaniit siunissaq ungasinnerusoq isigalugu ukiut qulit qaangiuppata minnerpaamik ukiumut 70 mio.-it eqqartorpai Tuusip, taavami maannakkuminngaaniit pilersaarusiortariaqarpugut patajaatsumik aningaasarsiornitsinnut tunngatillugu. Ukiut tamaasa 15 mio.-inik sinneqartoortarniarutta taava 70 mio.-illu taamanik­kussamut aningaarsartuuteqartarluta. Taava takujuminaatsippara suminngaaniit aningaasat aassanerai.

 

Taamaattumik patajaatsumik aningaasaqarnikkut ingerlatsiniarutta aamma pilersaarusiorsinnaa­sariaqarpugut pitsaasumik.

 

Aappaagumut taamatut pilersaarusiussagutta 800 mio.-inik nalilinnik taavalu sanaartorsinnaasa­gut 550 mio.-iinnarnut killeqarsinnaallutik angummassinnaasagut taava sooruna anlægsfondip aamma aningaasaatai amerligaluttuinnassapput. Taamaattumik naleqqussaalluta ersarissumik taamatut imaattortariaqarpugut pilersaarusiortariaqarpugut aamma maannakkuminngaaniit. Qujanaq

 

Simon Olsen, Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:

Nuannaarutigaara partiit tamarmik aalisarnermut tunngasut uparuartorneqarnerat ilaatigut erseqqissartarlugu oqaaseqarfigimmassuk. Aalisarneq Nunatta aningaasaqarniarneranut qitiul­luinnartumik inissisimasoq aammattaarlu sinerissap qanittuani aalisarneq eqqarsaatigalugu nutaamik aaqqissuussinissamik pisariaqartitsisoqalersoq.

 

Siullermik oqaatigissavara tassa 99-iminngaaniit pisinnaasarput tamaat Naalakkersuisuni malinnaasut nalunngilaat sinerissap qanittuani iliuusissanik aammalu pitsanngorsaatissanik suliaqarniarsimagatta. Ukiorlu kingulleq massakkut qaangiuttoq takusinnaasarput malillugu pitsanngoriarnermik ingerlatsisoqarsimammat.

 

Apeqqutit ilaatigut assigiinngitsut apeqqutigineqarput, soorlu pisassiissutit qaffannerat aningaa­sarsiornerup pitsaanerusumik ingerlalernissaanik kinguneqarsimanersoq apeqqutigineqarpoq, taanna apeqqut IA-minngaaneersuuvoq. Oqaatigissavara ukiumi qaangikkatsinni ukiup naanera tikillugu ukioq mannamut isumalluarnaqisumik ingerlasoqarmat:

 

Raajarniarneq sinerissap qanittuani aatsaat taamak pitsaatigisumik angusaqarfiuvoq ukioq 2000, tassami raajat tulaanneqartut 300.000 tonsit imaluunniit 33.000 tonsit pallimoorneqarput.

 

Tamatuma kingunerivaa soorunami ukioq mannamut isumalluassalluta Naalakkersuisuniit pissutissaqarlualeratta. Taamatuttaaq raajanut pisassat aamma qaffaateqarput ukiup naalluinnar­nerani. Taannalu suli isumalluarnerulernitsinnik aamma sakkortusaavoq. Oqartariaqarpunga aningaasarsiornitta suli pitsaanerulernissaanik isumallualernerput ukiup nutaap aallartisimaler­nerani pingaartumik raajanut avammut tuniniaanermi akit apparujussuarnerannik kinguneqartoq ilimagisatsinnut soorunami ajorneroqisumik kinguneqartussanngornera tamatta ilisimaaraarput Naalakkersuisuinnaanngitsut inuiaqatigiit malinnaasut tamarmik.

 

Soorunami Naalakkersuisuni suli nikallunngilagut. Neriuttuarpugut pissutsit pingaartumillu avammut akit pitsaanerulissasut. Aammattaaq pissutsit maannakkorpiaq qanoq ittut aamma akillaqquneqarpoq. Tamanna naatsumik oqatigisariaqarpoq. Pissutsit maannakkorpiaq aarlerinar­tumik inissisimapput tassa akit taamaaginnassappata nerioqaagut qummut aallassasut.

 

Aammattaaq soqutigineqarpoq partiinit, partiit ilaannit tassalu aaqqiagiinnginneq maannakkut aningaasaqarniarnermut qanoq kinguneqassava?

 

Aaqqiagiinnginneq taanna aningaasatigut pinngitsoorani naleqartussaassaaq. Allatut taanna nalilersoruminaassaaq. Tassami Naalakkersuisuni sapaatip akunnerata naalernerani isumaqati­giinniareernitsinni isumaqatigiippugut sapaatip akunnerata uumap ingerlasup iluani suliaq naammassiniarneqassasoq tassalu aalisartut piumasaqaataat malillugit qaammatini marlunni akitoqqat atorlugit akilersuisoqassagaluarpat imaluunniit akilersuisoqassappat qanoq annertutigi­sumik tamanna naleqassanersoq.

 

Taanna arfininngormat ullannguamiit suliaralugu aallartinneqarpoq, naatsorsuutigaarput ulluni tullerni naammassisinnaassasoq. Taassumap saniatigut isumaqatigiissutitsinni, isumaqatigiinniar­tutut oqaatigineqarsinnaagattami aamma tamanna taamatut pimmat, taava sapaatip akunnerata missaanik qaangiuppat taava qaammatini marlunni aamma akit qanoq ilillutik ingerlariaqqikku­maarnersut aamma suliareqqissaarneqassaaq. Taannalu pissanganartumik aamma inissisimavoq.

 

Taassumap saniatigut Royalip taarsigassarsiaminik taarsersuinerat qanoq ingerlara aamma apeqqutigineqarpoq. Oqartariaqarpugut Naalakkersuisunit taarsersuineq naammaginnanngilaq. Taamaammanuna Naalakkersuisuniit naammaginartumik taarsersuinerup inissinnissaa kissaatigi­neqartoq ukiup aallartisimalernerani.

 

Partiinit aamma Siumumit ilaatigut iliuusissatut taakkarsorneqartut imaannaanngitsut pinngitso­oratillu akeqartussaasut isumaqarpunga tamatta paaseqatigiiffigilluartariaqarigut.

 

Avammut niuernermi akit maannakkumut inissisimanerliulersimanerat oqimaallunilu ajornaku­sooqisoq nalaapparput. Taamaammat aqqutissat assigiinngitsut atorlugit iluarsiiniartariaqarpugut.

 

Aalisarnermi ajornartorsiuteqalerneq pissutigalugu eqqorneqartunut aaqqiissutissanik iliuuseqar­toqarnissaanik aningaasaannaat isiginagit taamatut aamma siunnersuutit ilaatigut oqaasertaqar­put. Tamanna naammassiniagassaassaaq aamma.

 

Taamatuttaaq aalisarnermut attuumassuteqartutigut inatsisit tassa maannakkumut atuuttut allaat tamaasa piaartumik nalilersorneqarnissaat nutarterneqarnissaallu kissaatigineqarpoq. Tamanna saneqqussinnaassanngilarput.

 

Naggataatigut oqaatigissavara neriuppunga Atassut aamma Kattusseqatigiit ilungersunartumut killiffigisatsinnut qaangiiniarnitsinnut aamma ikorfartuilluarumaartut. Qujanaq.

 

Otto Steenholdt, attaviitsoq:

Kingulliulluni oqaluttumut aallaqqaataanut oqaaseqalaarniarpunga. Tassa aalisarneq illersorlugu oqaluttunut qujassuteqarnera aamma tapersertariaqarmat.

 

Kisianni tassunga tunngatiinnavillugu aamma Siumup oqaluttuata oqaatigisaa ersarissoq Aalisar­nermut Naalakkersuisumut uangattaaq ingerlateqqinniarpara ukiup ingerlanerani pisassiissutinik taaneqartartut aaqqinniaruusaartarnerat arriippallaartoq, oqallisigineqartuartorlu neriuutigilluin­narpara aalisarnerup avammut tuniniakkatsinnut qanoq sunniuteqartarnera aningaasaqarnitsinnut, taanna eqqaamallugu sukkanerusumik aalisartut piumasaat akuersaarniartaqqullugit tassa akuerineqareersimagaangata.

 

Paasilluinnarpara pissutsit aarlerinartut Aalisarnermut Naalakkersuisut maanngaaniit eqqaamma­git aammalu aaqqiagiinnginneq akeqartussaasoq eqqartorlugu pissanganartumillu ingerlaaseqar­tugut.

 

Tamakkua itinerusumik oqaaseqarfigisariaqassanngillat kisiannili uanga imaanngilaq paasisima­saqartorsuugama, kisianni piumasareqaara ajornartorsiutit Nunatsinni aalisarneruppata, sulisar­tuuppata allalluunniit aporfiusut aqqusinermi suaartartunit oqaaserineqartut Inatsisartuni Naalak­kersuisunilluunnit nakkaannarfigineqartassanngitsut.

 

Ataatsimut ingeqatigiilluni oqaloqatigiinnerit tamakkuninnga aaqqiissutissaapput. Taamaattumik tassa aajuna neriuutigisara. Akerliussutsimik takutitsineqaallattorlu akuersaalertannginneq massakkumut ingerlaaseriniagarput ingerlanneqassaaq takoqqullugu Nunarput aamma inatsisit naalakkersuinerlu aqqutigalugit ingerlanneqartoq.

 

Tulliullugu oqaatiginiarpara Peqqinissamut Naalakkersuisup oqaasii tassa maani nangeqqittaria­qanngisakka kisiannili Atassutip aamma uparuarmagu oqinaarivallaarluni oqarsimaneq uanga oqaaserisarsimasannut akerliusut maani uteqqissanngilara, naalakkersuinermi nakorsassaaleqineq aaqqinneqarsimasoq uanga qujassutigeqigakku.

 

Naalakkersuisunut ilaasortat maanga qaqigaangamik oqaasiisa amerlanersaat qujanersuaq tassa parteeqatiminnut Lisa Lennertip oqaasia eqqornerassavara imannak oqarmat, "annerusumik piffissaajaatigisariaqanngitsut tamakkua qujaqattaarnersuarmut atorunnaarlugit oqallisigineqartu­mut atorneqarniarlik."

 

Uanga naatsorsuutigisarpakka Naalakkersuisuutitaqartut Naalakkersuisunut ilaasortaatitaasa oqallisissaq partiiminnut imaattoq oqaluttuarisaraat. Taakku oqaluttuaralugit Inatsisartuni piumasatik angussagamikkik. Taamaattumik inattoreerlugit qanoq oqaqqullugit aamma maani piffissaajaatigalugu qujaqattaarnerujussuit taakkua tallisaasaqisut sapinngisamik atornaveersaar­tariaqarput.

 

Tassa soorlu IA-p oqariartuutai eqqortut, Siumup naliligai qujanartut, piginnaangorsaaneq ersarissumik politikeqarnitsinnut tamakku ersiutaapput. Soorlu Wæver Johansen aamma tamak­kuninnga oqaluttoq. Oqaluuserisassat siulliullugit sammisariaqarput.

 

Aammalu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup Atassummut Kattusseqatigiinnullu oqaasii iluarinartuutinngilakka. Imannak oqarmat: Partiit taakku marluk akerliunerarlugit aperinerarlugit Naalakkersuisunut qanoq iliorniartut massagooq namminneq Inatsisartunut ilaasortaagamik pisussaallutik tamakkua suliarissallugit.

 

Ajussanngikkaluarpormi kisianni maani suliarisartakkagut amerlaqaat Naalakkersuisut nammin­neerlutik Inatsisartunut akuereqqullugit oqaaseqarfigeqqullugilluunniit saqqummiuttagaat.

 

Taamaattumik tamakku eqqarsaatigissagaannit Inatsisartut kisimik oqarfigisariaqanngillat ilissiuna pisuususi suliassasi taakkua paarinnginnassigit. Taamatut soorlu nipilimmik. Naagga aamma Naalakkersuisut namminneq saqqummiisussaapput.

 

Uannut akissutigineqartoq qujassutigissavara tassa illunut tunngasut erseqqissumik oqatigigakku uanga illut assigeerluinnaat isikkivii ajunngitsut iluani aamma pequteqarsinnaapput ajunngitsu­nik assigeerluinnaat assigiinngitsunik akeqartinneqarnissaat uanga isorisarakku. Akissaqassuseq aallaavigalugu aamma najugaqarsinnaaneq Nunatsinni eqqunneqartariaqarmat. Illussaarsuarmut soorluluunniit oqarta Naalakkersuisut Siulittaasuata illua sulisartukulunnguamut tunniunneqassa­guni qanoq naalliunnartigissava. Immaqa saniatigut illuliorluni assersuanik assigiimmik akeqas­sammat aappaa taamatut akiliisoq aappaalu akiliivallaarani.

 

Kalaallit eqqarsartaasiannut tamakkua suli ikkuutinngillat. Qallunaatut oqaluttorsuanngormat oqaannassaanga aamma maani atortagarput suli ingerlassammat tassa Anæring efter tæring@. Kalaallisut taanna qanoq nutserneqartarnersoq, pisinnaasaqassuseq aallaavigalugu aamma najugaqarsinnaaneq illunik oqallinnermut eqquttariaqarmat.

 

Ataatsimeersuartarnerit tikkuarneqarpallaartarneri isumaqatigivallaartuunngilakka. Ataatsimeer­suarnerit maani oqallinnitsinni issuarneqartarput, tassani una akuerineqarpoq, ila soorlu Inatsisar­tulluunniit oqaasissaarutimisaartaraat taamatut oqartoqartaleraangat.

 

Ataatsimeersuarnerit Inatsisartut aqutassarinngilaat. Isumasiuinerupput isumassanik tunisisinnaa­sut kisianni ataatsimiittarfinni aalajangiisussasatut allaat nipilerlugit oqaatigineqartarneri taanna isumaqarpunga qimakkiartuaartariaqartoq.

 

Tusarniaasarnerit ajunngillat kisianni toqqammavissatungajak allaat nipilerlugit saqqummiunne­qartarneri inissamisuunngilaq.

 

Apeqqutigisara ingerlatsinermut akissaajaatit uteqatttaarusaartuakkagut aningaasat pileraangatisi­git massakkunaasiit tikippagut. Ersarivissumik siunnersuutigigaluarpara Naalakkersuisumut, ataatsimiititaliuunniartigit taakku taanna kisiat oqallisigisussanngorlugu. Ataatsimiititaliarlu naammassiguni Inatsisartunut saqqummiussiniarli.

 

Kisianni Naalakkersuisup akivaa, taavami namminneq soorlu tunuarsimaffigalugu,  Inatsisar­tunngooq qanoq isumaqarpat? Ilissarsiorpunga ilassarsiorpunga partiit tamaasa Kattusseqatigiillu taanna uatsinnut tunniussaq massakkut ersarissumik akitigu aappa Naalakkersuisoq ataatsimiiti­taliorit.

 

Neriuppunga oqaaseqartussat tulliisa taanna eqqaamassagaat.

 

Aamma nuannerivallaanngikkaluarlugu aajuna oqaatigineqartoq Atassutip pingaartumik oqaati­gimmagu tassa ingerlatsinermut aningaasartuutit pillugit, oqaatigimmagu tassa sinnattuaqinertut oqarataarnertullu allaat Atassutip nalilerpaa taamatut uteqattaartuagarput. Isumaqarpunga ilumoorluinnartoq, taamaattumik millileriniarneqarsinnaassappat taanna uteqattaartuagarput sinnattuaqinertut oqarataarnertulluunniit allaat tikkuartuligarput, ataatsimiititaliornissamut pissutissaqalersivippaatigut uteqattaartuarunnaarlugu suliassanngorlugu.

 

IA-p oqaaseqartuanut paatsooruttoriga nunarsuaq inuppalaarnerusoq Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup paasilluinnarpaa, uanga naamik paasinngilara anorlilillaraangat immaqa taanna innuuppalaarnerunerpoq imaluunniit qatsungallaraangat taamaannerpoq immaqaakua inuit tassani najugaqartut pitsaasumik atugaqarnissaat taassumap iluaniittoq. Tassami silaannaqaratta nammineq uagut susinnaanngilluinnakkatsinnik.

 

Erngup kallerup inneratalu tunisassiorfinni atorneqartup qanoq pingaaruteqassusia oqaaseqarfi­gitsiarneqartoq isumaqarpunga malersoqqittariaqassasoq. Saqqummiussinermi erseqqissarneqar­mat avammut tunisinerput aningaasarsiornitsigut qanoq pingaruteqartigisoq.

 

Uangalu oqaaseqarninni aamma sanileriisippakka avataaniit pisiarisartakkagut avammullut tunisartakkagut suli avataaniit tikisittakkatsinnit amerlarnerusut. Tassa avataaniit tikisittakkavut suli amerlarnerusut. Taamaattorli taakku imminnut qanilliartortut nuannaarutigalugu oqaatigaara.

 

Neriulluinnarpunga taanna oqallisigineqassasoq, tassa imaappoq erngup tunisassiornermut tassa kallerup innerata qanoq pingaaruteqartigissusia qanoq iliuuseqarfigisariaqarparput tunisassiorner­put aningaasarsiorfipput taamak pitsaatigisumik siunissaqartikkusukkatsigu.

 

Ilumoorpoq sanaartorneq angummassinnaanngitsoq ilungersunaqaaq. Atassutip oqaluttuata sakkortuumik uparuartuleraluarpaa. Kisianni qanoq iliussaagut aningaasasssaqarteriikkagut sulisussaqarniarneq pissutigalugu angummassinnaanngikkutta. Taanna ilungersunartuuvoq illussaaleqineq imannarsuaq oqallisigigatsigu taamaattumik sanaartorneq aningaasassaqareersoq qanoq ilillugu sukkanerusumik ingerlassinnaassagutsigu, kisianni sannarlutaanngitsunik, taanna ilungersuullugu aqqutissiuuttariaqarpoq.

 

Tassa taanna oqaaseq nuannarinngisara, utoqqatseraluarpunga Atassut illersorpallaaqigakku, pisariaqarmat partii imannak oqarfigineqassanngilaq ajortussaannarnik ujarliinnarlunigooq oqaluttarfimmukartoq. Naamik illuatungiliuttut kikkulluunniit iluarinngisaqarunik ajortussaan­narnik ujarlernatik tikkuartuisariaqarput kisiannimi aamma puigornagu oqaaserineqartut taakku­nunnga.

 

Taamatut uparuartuiinnarasi siunnersuuteqalaartarniaritsi uparuartugarsi una qanoq ililluni suleqatigiiffiulluni aaqqiisinnaassanersoq. Naggasiullugu oqaatiginiarpara sulisartunik pigin­naanngorsaaqqiinnnerit taakkartorneqartut.

 

Danmarkimi taanna atornerlunneqarpallaarujussuaqaaq tassa oqarlutik aa' sulisinnaanngortinniar­pagut. Kisiannili tamatigut paasineqartarluni tamakkua suliffinnut uteqqinngisaannartut. Taa­maattumik tamakkua nunatsinnut pinaveersaartinnissaat Danmarkimisut ileequnagit eqqumaffi­gilluinnassaaq.

 

Taanna naggasiullugu taamatut oqaatigaara Danmarkimi pissutsit assiginaveersaaqqullugit inuit sulisinnaasut utertinneqartartut sullivinnut ikippallaarput taannalu uagut Nunatsinni aqqutigina­veersaassavarput.

 

Daniel Skifte, Atassutip oqaaseqartua:

Qujanaq. Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup kiisalu partiit aammalu ataasiakkaat oqaaseqartut tamaasa angumerisinnaassagukkit oqaaseqarfiginiarpakka.

 

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq siullermik, maluginiarpara oqarmat partiit peqataarusun­nermik oqariartuuteqartut aammalu upalungaarsimanissaq tassa aningaasaqarnitta taanna ujartoraa. Tassuuna Tuusi isumaqatigilluinnaqqissaarpara.

 

Atassut peqataarusuppoq sulili aningaasatigut upalungaarsimanissaq allisinniarlugulusooq ukiuni tulliuttuni sinneqartoorutissatut takorloorneqartut taakkua annikigaagut. Soorlu aamma oqarto­qarpoq uagut oqariartuuteqanngippallaartugut immaqa isorinniinnartugut. Takuuk, akileraartar­neq aaqqissuunneqaqqittariaqartoq oqariartuutigaarput. Tassa taanna Naalakkersuisut ataasiaratik saqqummiuttagaat. Ukiamut kinguartinneqarmat aamma ajorinngilarput isumaqatigiingaaratta.

 

Aamma isumaqarpunga pissusissamisoortoq oqassalluni siunersuuteqartannginnitsinnik oqarneq eqqunngilaq. Taanna kingusinnerulaartukkut uppernarsaatitalimmik oqaaseqarfigissavara.

 

Kisianni imatut aallartippoq Atassut neriuppunga titarnerit marlussuinnaammata akuerissagim­ma, Atassut aallartippoq, issuaaneq: ANaalakkersuisut siorna saqqummiutaat siunissamut takorluugaq atuagaq taanna Atassutip iluringaarpaa, taamaattumillu Naalakkersuisut isumaqati­gilluinnaqqeqqissaarlugit politikikkut naleqqummat@, issuaaneq naavoq.

 

Taava sukkut ajortoqarpa? Taamatut eqqarsassalluni ajorami naagga isumaqatigiippugut. Ingerlatsinermut aningaasartuutit pineqarmata tassani ilaatigu taagorneqarput ammit akii. Aalisartut akisiarisartagaat, angallannermik akit allarpassuillu. Atassut isumaqarpoq taakku kisimik pisuunngitsut akit qaffakkiartuaartinneqarnerinnai, tassami uani qitiusoq unaavoq, Naalakkersuinermi ingerlatsinermi qanoq iliuuseqartarneq imaluunniit iliuuseqanngitsoortarneq tasaavoq ajornartorsiutit qitigisartagaat. Kisianni Tuusi taamatut immaqa uparuarpasikkaluarlugu ugguuna annertoorujussuarmik isumaqatigaara, Tuusi oqarpoq neriulluni sanaartornermut nutarsarinissamullu aningaasaateqarfik assersuutigalugu ukiut tulliuttut, ukiut qaangiuttut marluk 367 mio.-inik aningaasartalik tamakkua ingerlatsinermut atorneqartassanngitsut.

 

Ilumut sanaartornermut atorneqassapput ingerlatsinermut atorneqaratik. Ingerlatsinermut atulerutsigit taava ingerlatsinermut atukkagut qaffakkaluttuinnassapput. Aammalu assigiinngitsu­nik equtitsisoortassallutik.

 

Taamaattumik oqaaqqissaarneqarnerpullusooq ilaatigut tikkuartuilluni ajortuinnarnik oqaluttu­mik taaneqarnerput utertikkusuppara. Tkkuartuisarsimavugut ataasianngivilluta. allaallu siunner­suuteqartarluta. Assersuut 1999-imi maannakkut Naalakkersuisooqatigiit ingerlaneranni peqqin­nissaqarfimmi pissutsit ajorseruttormata Atassut quppernernik 17-inik allakkiorluni tunniussivoq oqarluni uagut qanorluunniit pisoqassagaluarpat peqataarusuppugut suleqataarusuppugut.

 

Piffissami allami oqaatiginikuuvara taanna akissuteqarfigineqarnikuunngilaq. Taanna qisuariarfi­gineqanngilaq. Taamaakkarluartorli maluginiarparput siunnersuutitta ilai atorneqartut. Taava taamatut iliortoqassappat Atassut aamma akisussaaqataajumavoq. Taamaattumillu oqaatigineqas­sanngilaq ajortuinnarnik tikkuartuisoq. Tassani qiteqatigiittariaqarpugut. Taamaattumik taama­nikkut neqerooruterput tigoqqikkumaneqassagaluarpat immaqalu silattuallalluni suleqatiserinnin­nermik partiit pitarlugit piumasoqassappat Atassut piareersimavoq nukissaqarpugut taamaalius­salluta, isumaqaratta partii imaluunniit partiit pingaarnerunngitsut kisianni ajornartorsiut Nunatsinniittoq taanna aaqqiiffigisariaqavissoq.

 

Tassunga atasumik isumaqarpunga aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup oqaasia kiisalu ilaatigut Inuit Ataqatigiit oqaluttuisa ilaata oqaasia peqqutigalugu imatut apererusunnarpoq maannakkut Naalakkersuisuusut ukiunut tallimanut qulikkaanullu pilersaarusiortalersimammata taanna qangamitaava Siumup akuersaarsimaneraa.

 

Aalisartunut akeqarnerliortitsineq uparuartoratsigu tassani pisuussutit assigiinngitsut aamma taavagut. Uuliap akiata qaffannera, erngup akiata qaffannera, innaallagissap akiata qaffannera minnerunngitsumillu Royal Greenlandip EDB-nut mio.-nerpassuit atugai tamakkua kingunerai ilaatigut regninngit nassiuteqqinneqarmat.

 

Tamatumalu kinguneraa ajornartorsiut pilersoq tamannalu iluarinnginnatsigu tikkuartuivugut tikkuartuineq imatut nipilik ajorpoq, ajorpoq, ajorpoq, ajorpoq, tassa Naalakkersuisup oqaatigi­saa.

 

Taanna akissuteqarfiissagutsigu imatut oqaannassaagut Naalakkersuisut periaasiat siunissamut takorluugaq, taanna isumaqatigaarput taanna ajorami. Imaluunniit aamma Atassut oqarpoq qupperneq 3-mi. Atassutip paatsoorneqarumanani erseqqissassavaa Naalakkersuisut Nunatta karsiata sinneqartooruteqalaartarnissaanik siunniutaat akerlerinngilluinnarmagu.

 

Erseqqissusia taavali tassunga atatillugu naggasiullugu oqaatigiinnassavara, ilumoorpoq tamanna pingaaruteqarpoq paasissallugu, naak isummersoriaatsitsigut assigiinngissuseqaraluaqaluta ataaseq sulissutigigatsigu tamatta tassalu Nunatta pitsaanerpaamik ineriartortinnissaa.

 

Isummersoriaatsigulli kisiisa assigiinngissutiginngilagut aamma maannarpiaq aningaasaqarnikkut Nunatta inissisimanera assigiinngitsumik isumaqarfigaarput. Tassalu inuit kiffaanngissuseqarlu­tik isummersinnaanerannik aammalu aalajangersinnaanerannik aallaaveqartoq.

 

Naggataatigut oqatigisariaqarpara Atassutip tikkuartugai tassaammata siunissamut takorluuiner­mi 15 mio.-inik sinneqartoornissaq annikigaarput Naalakkersuisut aaqqiiniuteqartariaqarput soorlu ingerlatsinermi aningaasartuutit millisarlugit.

 

Pitsaasumik ingerlanissaq aamma oqariartuutigaarput akit politikikkut qaffakkaluttuinnarnerat. Soorlu isumaqatigiinniarnerni karsi ammartoorpallaarpat kigaallassimatinneqarsinnaasoq, taanna  aamma tikkuartorparput apeqqutillu allat, nalunnginnatsigu ukiuni kingullerni qulini Kalaallit Nunaanni aningaasarsiornerup alliartortitaanera soorlu nalunaarummi aamma ersersinneqartoq unittooqqavoq aallariartoqartariaqarporlu. Aallariarnissami Atassut piareersimavoq.

 

Naggaterpiaatigut Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq qutsavigissavara, qutsavigissavara ugguuna oqaaseqarnermini Atassut, Atassut imaluunniit Daniel Skifte eqqartungaarmagit alla eqqaanngilara soorlu fjernsynikkut ippassaanikkunni takusara maajip aallaqqaataani Poul Nyrup Rasmussennikkut aammalu allat Naalakkersuisut socialdemokratineersut Anders Fogh Rasmus­sen kisiiviat fjernsynikkut reklamerermassuk.

 

Uanga taamatut reklameereerneqarnissatsinnut pisariaqartitsinngilanga. Kisianni maluginiarpara oqariartuuterput annertuumik aalassaassutaasoq. Soorunami tamanna uagut ajorisinnaanngilar­put.

 

Inuit Ataqatigiinnut oqaaseqassaanga Inuit Ataqatigiit inassutai siunnersuutaalu arlaqartut isumaqatigilluinnaratsigit assersuutigisinnaavara ilaatigut apeqqut pingaartoq tassaasoq sulisut nooqattaarsinnaanerisa pisariillisarnissaanut tunngavilik aamma aningaasanik naleqartussaq taanna suliniutigineqartariaqartutut inassutigimmassuk uagut taperseerusuppugut.

 

Aamma taassumap saniatigut naatsorsuutit Kalaallit Nunaata karsiata naatsorsuutai naleqqun­nerusumik Nunatsinnut suliarineqartalissappata nutaaliorneq tassani isumaqatigaarput. Soorlu taaneqarpoq GRAM-mi taassuma ingerlateriarnissaanut Naalakkersuisut kaammattorneqarnerat Inuit Ataqatigiinninngaaniit Atassutip isumaqatigaa, aammalu taanna periaaseq aamma ilisimasa­qarfigigamiuk ajorinagu.

 

Naggataatigut Otto Steenholdtip oqaaseqarnermini suleqatigiissitaliornissamut tunngasumik isumaa taperserparput taamaalillutalu aamma Naalakkersuisut aamma ujartugaat uagut nalu­naarutigaarput tapersiilluta taamaaliortoqarsinnaaneranut.

 

Aamma Mikael Petersenip Siumuminngaaniit toqqavissumik apeqqutigaa aatsanganeq suunersoq nassuiarnerulaaqqullugu. Aap taamaaliussaanga taamaaliortinnanga oqaatigissavara issuarneqar­pugut Atassutip annertuupilorujussuarmik aatsanganeq pilersoq oqaatigigaa. Naagga taamatut oqanngilagut erseqqivissumik aatsanganeq pillugu imatut oqarpugut issualaarusupparalu. "Ukiuni kingullerpiani imminnut ataqatigiigunnaariartorlutik, tassa naatsorsuutivut aatsangaqute­qaleriartortinneqarput. Sulili aatsangaqut annertunerulissaaq ukiup uuliap siorna akitsornera ilanngunneqarlunilu ersersinneqaraluarpat", issuaaneq naavoq.

 

Tamaattumik uagut oqaaserinngisatsinnik oqartinneqassanngilagut. Taanna kissaatigaara. Aamma ilisimatitsissutigissavara aatsanganeq taanna oqallisigineqaqqaarmat Kalaallit Nunaanni­lu annertunerusumik siaruarluni 1996-imi ukiakkut Qassimi ataatsimeersuarnermi Siumup taamanikkut siulittaasuata kalaallisut oqaatigimmagu taanna aatsanganeq tassalu taanna isertitat anisitallu mumillutillusooq nikikkaluttuinnarnerat tassani pineqarpoq.

 

Taamaalillunga Siumukkormiut eqqaaseqqilaarpakka.

 

Taava Peqqinnissaqarfimmi Naalakkersuisoq oqaaseqarfigilaassavara. Ukiuni kingullerni atuisoortarneq aatsaat tusarnartaalinngilaq, aamma uagut Naalakkersuisooqataanitta nalaani pingaartumik peqqinnissaqarfiup iluani. Maannakkut annertunerusumik tamakkua eqartussanngi­lakka Nunatta karsiata naatsorsuutai ukiaru kukkunersiuinermut atasumik erseqqinnersumik iserfigisussaammata.

 

Kisianni taamatut oqarnerit nivinngaanerillu peqqutigalugit erseqqissassavara assersuutigalugu Sanami 300 mio.-it missaanik aningaasanik ingerlatsinermi atuisoorneq 21,6 mio.-iuvoq. Qujanartumilli annikillisinneqarpoq taanna sinerissami atunngitsuukkat peqqutigalugit. Taamaat­tumik oqaatsikka aalajangiusimavakka. Asuli oqalunnerunngillat. Eqqorput.

Siimuup apeqqutaanut aalisarnermut ajornartorsiutit Atassutip peqataaffigissanerai tamakkua tamakkua qaangerniarneqassappat,  aap ippassaani kigani oqalugiaatiga Siimuumit tusaaneqartoq innersuussutigiinnassaavara Atassut peqataaniarpoq.

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Aap qujanaq Daniel Skiftemut. Una oqaatigilaarlara tassa partiit tamarmik maannakkut oqaase­qartut malillugit malunnarmat una nassuiaat tamakkiisumik tusaatissatut tiguneqartoq. Taamaat­tumik tullinnnguuttut aamma suli arlaqarmata oqaluuserisaq nalunaaquttat akunneri sisamat ingerlatereeratsigu allallu immikkoortut suli qulit oqaluuserisissassarigatsigit ullumikkut naammassiniagassagut eqqaasissuteqalaarpunga.

 

Steffen Ulrich-Lynge, Ineqarnermut, Attaveqarnermut Pilersuinermullu Naalakkersuisoq:

Qujanaq. Aallaqqaammut oqaatigissavara Otto Steenholdtip saqqummiussaanut tunngatillugu erseqqissaatit immaqa paatsoornermik aallaaveqarsinnaammata oqaatigilaassallugit. Tassa imaammat inissiat eqqarsaatigalugit, tassa inissiaqatigiit boligafdelinginik taaneqartartut immin­nut siunissami kaavittussaapput.

 

Tassalu inissiat assigiippata taava aamma soorunami assigiimmik akiliisoqartartussaassaaq. Kisianniliuna ugguunartaatigut allannguut ittoq tassa tapiissutit oqarta Aujaqqamiikkunnaarlutik@ inummut tuttussaammata. Taamaalillutik inuit isertitai aallaavigalugit tapiissutit ingerlanneqaler­tussaammata. Taanna sukumiinerusumik kingusinnerusukkut oqaluuserisussaagatsigu tassunga killiinnarpara.

 

Taavalu aamma Ottop saqqummiussinermini aamma taagamigit imermut tunngasut taavalu aamma kiassarnermut tunngasut sarfamullut tunngasut immikkut imatut paasineqarsinnaasoq immaqa aalisakkerivinni massakkorpiaq akitsuiniartugut. Kisianni taamatut siunertaqanngilagut Naalakkersuisuni.

 

Kisianniuna immikkut siunissami allatut aaqqissuussamik iliuusissatsinnik ujartuisugut, aamma­lu siunnersuuteqarallartugut kisianni suli aalajangiussaanngitsumik.

 

Taava Atassumminngaaniit aammalu Kattusseqatigiinninngaaniit aammalu allaninngaaniit  taaneqarput sanaartornermi kinguartoornerit, taakkulu aamma uterfigeqqittussaagatsigit ataasinn­gorpanngooq taakku massakkut arlaatigut oqaaseqarfigissanngilakka.

 

Immikkut taalaarusuppakka marlussuit, tassalu Siumuminngaaniit saqqummiunneqartut, anneru­sumik erngup nukii atorlugit nukissiorfiliornissamut tunngasut. Taakku soqutigalugit soorunami suliarput annerusumik aallutilissagatsigu.

 

Saniatigullu immikkut aamma taaneqarpoq angalassineq eqqarsaatigalugit umiarsuit atorunnaari­artornissaanut immaqa assartuutitut taaneqarsinnaasut. Kisiannili massakkut oqartariaqarpugut tassa 60 mio.-it missaanik qaangilaarlugit isumaqatigiissuteqarpugut Arctic Umiaq Linemut ukiuni sisamanut atuuttussamik.

 

Tassani ippoq arlaatigut sukasaaneq, tassa imatut paasillugu iluanaarutai taassumap Arctic Umiaq Linep Namminersornerullutik Oqartussat taavalu aamma taassumap selskabip iluminni avittartussaammassuk. Taavalu aamma siunissami soorunami assigiinngitsutigut timmisartunik angallassineq aamma nukittorsariartornissaa tassani aamma ittussaavoq.

 

Inuit Ataqatigiinninngaanniit kaammattuut una qallunaatut taallugu Atænketank@ eqqarsaqatigiit­tartussanik pilersitsisinnaanissaq taanna soqutiginartutut tiguara aammalu saniatigut tassani maluginiarpara suliariumannittussarsiuussisarneq eqqarsaatigalugu immikkut piusaqaataasinnaa­sumik aamma sulisoqarnissaa tassa ilinniartitaanerit eqqarsaatigalugit. Taakku soorunami aamma suliassatsinniissapput.

 

Lars Karl Jensenip inissianut tunnasumik taasaa soorunami aamma tusaavara massakkut najuga­qarfigineqarneq ajortut arlaatigut iliuuseqarfigineqarsinnaanissaat. Taanna soorunami aamma suliassaq ingerlatissavarput. Qujanaq.

 

Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Qujanaq. Tassa annerusumik kisermaap Otto Steenholdtip oqaasiinut nassuiaateqalaarusuppunga. Ilaatigut Otto Steenholdtip oqaaseqarnermini tupigikulukkamiuk Inuit Ataqatigiit partiitut namminersortunngorsaanermut tunngasunik suliuniutinut peqataasinnaagatta. Naluara sunartaa taamarsuaq tupinnarsimatiginersoq.

Kisianni kingumut qiviarutta ilumoorpoq Inuit Ataqatigiit tungaaninngaaniit pisortat ingerlatsi­nerat annertuumik illersortarsimavarput maannamut. Aamma isumaqartuartarsimagatta tassuuna ilaatigut inuit naligiinnerusumik atugaqartinneqalernissaat qulakkeernerusinnaagatsigu.

 

Inuit Ataqatigiinni soorunami aamma pissuserivarput imaluunniit suleriaaserivarput inuiaqatiittut ingerlariaaserput nalilersortuartarlugu. Aammalu ineriartornermi killiffik nalilersortarparput. Taamaattumik aamma pisortat ingerlatsinerat ataatsimut isigalugu nalilersortariaqarsimavarput. Ilaatigullu aamma nassuerutigineqartariaqarsimalluni tassani pisortat ingerlatsinerat assigiinngit­sutigut nutarsartariaqartoq, nutaanngorsartariaqartoq, ilaatigut soorlusooq inuit piumassuseqara­luarlutik piumassusiat taanna ipitinneqarlutik ittarmat aammalu inunnik peqataatitsinera annikip­pallaaqimmat.

 

Kiisalu aamma oqartariaqarpugut iluaqutissartaqarpoq taanna namminersortunik namminersor­tunngorsaaneq. Tassani ilaatigut iluaqutissartaa uaniissinnaagami unammilleqatigiinnikkut akit pisisartunut apparsimmata. Tassani iluaqutissartaa iluatigisinnaaqaarput. Uagut nalunngilarput aamma allat Naalakkersuinikkut suliniartut allat namminersortunngorsaaneq illersortaraat inuit ataasiakkaat pigisaqartorujussuit suli pigisaqarnerulernissaat illersorlugu.

 

Uagut taannartaa illersunngilarput. Kisianni illuatungaatigut iluatinnartortai aamma takusinnaa­gatsigu sua tungaaniittut. Taamaattuminguna aamma aallaqqaamut saqqummiinitsinni oqartugut killeqanngitsumik unammilleqatigiissinnaaneq Nunatsinnut naleqqussagaq taanna ujartortaria­qarparput.

 

Tassami tassaniimmat iluaqutiginiarneqarsinnaasut inuiaqatigiinni kalaallinut. Aamma malugeq­qussavarput amerlasooriarluta una oqaatigisaratsigu, inuit ataasiakkaat kisimiillutik ingerlatsinis­saat taanna kisimi aqqutissaanngimmat. Kisianni inuit peqatigiillutik ataatsimoorlutik ingerlatse­qatigiissinnaanerat taanna iluatigigatsigu.

 

Taamaattumik aamma arlaleriarluta taanna ujartortarparput. Aamma ullumikkut Naalakkersuisu­nut apeqqutigivarput taannarpiaq. Naalakkersuisut siuarsarusunneraat inuit ataatsimoorlutik peqatigiinnikkut aningaasarsiorsinnaanissaat.

 

Isumaqarpunga aamma Otto Steenholdtip nammineq soorlu nalunngilarput namminersortunngor­saaneq qangalili illersugarivaa aamma taanna oqaatigivaa nammineq. Aamma ullumikkorpiaq oqaaseqarnermini oqaatigivaa illuatutungaatigut aamma inuutissarsiutinut pisortaninngaaniit tapiissarneq tamakkiisumik peertariaqanngitsut. Imaappoq Otto Steenholdti uagutsitulli aamma oqimaalutaasarpoq periaatsit qanoq ittut sunut suliniutissanut qanoq ittunut tulluarnerunersut.

 

Uagut aamma taamatorpiaq suliniuteqarpugut. Aamma tassani ajornakusuulaartarpoq ilaatigut soorlu pisortat ingerlatsinerat ataatsimorsuaq eqqartussallugu. Ingerlatseqatigiiffiit ilaat iluatin­narput aamma ilaat nutaanngorsartariaqarput. Imaanngilaq ingerlatseqatigiiffiit pisortanit pigineqartut tamaavissuarmik eqartorujussuarmik ineriartorfiunngitsumillu ingerlatsisut.

 

Ingerlatseqatigiiffimmiit ingerlatseqatigiiffimmut tassani naliliisariaqassaagut. Aamma uagut imaanngilaq pisortat ingerlatseqataanerat tamarsuat iperarneqarnissaat orniginartillugu suliniuti­gilersaaripput, taamaanngilaq.

 

Otto Steenholdti isumaqativarput oqarmat inuussutissarsiutinut tapiissuteqartarnerit ilaat taakkua paariinnassavagut. Assersuutigalugu NUKA A/S-imut aningaasaliissutigineqartartut 70 mio.-it assersuutigissagutsigit ilisimaneqarpoq taakkua ukiut qaangiunneratigut 170 mio.-inik 60 mio.-inik kaaviiaartitsinermik nassataqartarmat. Aammalu saniatigut NUKA A/S 61 mio. kr.-inik nalilinnik akissarsititsisarmat. Imaappoq finanslovi quppiinnarlugu takugaangatsigu ingerlatseqa­tigiiffiit aammalu inuussutissarsiutinut tapiissutit ima angitigisut arraa aningaasartuuterpassuit.

 

Nalunngilarput aamma taakkua aningaasaliissutik aningaasanik aamma pilersitseqqittarmata. Taamattumik nalilersugassat annertupput aammalu suliaq aallartippoq ingerlatseqatigiiffiit ataasiakkaat aqaguaguminngaaniit eqqartortussanngoratsigu pissangavugut aamma oqalliseqataa­jumaarpugut.

 

Aamma Otto Steenholdti aatsaannguaq oqaaseqaqqinnermini paatsuungassutaa una nassuiaate­qarfigilaarusussinnavara. Aningaasarsiorneq siuarsarnissaa eqqarsaatigalugu aammalu oqallisigi­neqaraangat nunarsuarmioqataanerput taanna aamma eqqaaneqartuaannartarpoq.

 

Inuit Ataqatigiit tungaaninngaaniit pingaartipparput erseqqissassallugu nunarsuarqataaneq aningasaniinngimmat taamaallaat. Aningaasarsiornerinnarmiinngilaq aamma taanna tikkuarpaat inuit 7.000-init sinnillit Brasiliami naapisimaaramik ataatsimeersuarlutik nunarsuarmik tamar­minngaaniit aggiallutik. Tassa oqariartuutaat pingaartoq uagutsinnut tamatsinnut.

 

Aningaasarsiornerinnavik aallunniaraanni annaassat annertoorujussuupput pilliutissat amerlaval­laaqaat. Taamaattumik taakkua oqariartuutaat uani issuarniarsimagaluarparput pikkorliussagutta utoqqatsissuugut imaallaat erseqqissaatigilaassavarput qujanaq apeqqutigigakku.

 

Tassa uani oqaatiginiarneqartoq unaagami nunarsuarmioqatigiittut inooqatigiinneq qanoq ittoq pilersikkusupparput. Uani ujartorneqarpoq inuit tamatta sumiikkaluaruttaluunniit inuiassuartut susassareqatigiilluta inooqatigiissuugut. Tassa isumaq taanna isumaqaratta tusaanngitsuusaagin­narsinnaanngikkipput, taamaattumik apuupparput Inatsisartut oqaluttarfiatigut.

 

Aamma uagut namminersortunngorsaanermut aammalu aningaasarsiornikkut ingerlatsineq nutaq peqataaffigerusupparput aap. Tassunga aamma atatillugu maluginiaqqussavara ingerlatiinnaq oqallinnermi pingaartittuartaratsigu erseqqissassallugu taamaakkarluartoq inuuniarnikkut atukkat naligiinnerulertariaqarput.

 

Aamma ingerlatsinerup nutaap taassumap qanoq ittuugaluarnersut isertitaqarnersut equngassutit aaqqeeqataaffigissavai. Imaappoq anguniakkagu tunngaviusut iperanngilluinnarlugit kisiannilu aningaasarsiornikkut periutsit nutaat ujartueqataaffigivagut.

 

Naalakkersuisunut tamanut oqaaseqarsimasunut aamma qujarusuppugut. Aamma nuannaarutis­saavoq maluginiarlugu arlallit oqaatigimmassuk akileraartarnikkut periutsit nutaanik aaqqissuun­neqartariaqarnerannik nipi aninneqarmat. Aammalu Naalakkersuisunit ilassilluarneqarmat maluginiarparput.

 

Taamaalilluta Inuit Ataqatigiit tungaaninngaaniit neriuuteqarnerulerpugut akileraartarnermut periutsit nutaanngorsarneqarnissaannut periarfissarissaarnerulissalluta ikioqatigiilluta maani inimi.

 

Taava oqaasissaqqalaarama suli. Maluginiarneqarsimassooq aamma Inuit Ataqatigiit tungaaninn­gaaniit oqaaseqarnitsinni suliniutit alloriarnerit annikittunnguit tikkuussiffigimagatsigit aningaa­sarsiornitta suli siuariartornissaanut aqqutissaasinnannasut. Tassani oqaatigisinnaavara Naalak­kersuisut saqqummiinerminni ilaatigut oqaatigimmassuk una, inuiaqatigiit aningaasaqarnerata malunnaatilimmi qaffariartornissaa imaaliallaannarluni ilimagineqarsinnaanngitsoq. Tassa oqaatsit taakku toqqammavigisimavagut.

 

Taavalu oqarluta taamaakkaluartoq qanoq iliorluta eqqarsaqatigiikkutta alloriarnerit pissutsinik piviusunik aallaaveqartut ulluinnarni inuunitsinni sorlaqartut taakkua iluaqutiginiarsinnaavagut. Taamaattumik aqaguagunnguaq mumisitsinersuarmik pisoqarnissaa takorluunngilarput.

 

Kisianni isumaqarpugut kimeqartoq aamma taamatut suleqataassalluni alloriarnerit annikitsut kisianni kinguneqarluarsinnaasutut takorloorsinnaasagut. Qujanaq.

 

Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Imaanngilaq annertunerusunik ilassutissaqartunga Naalakkersuisut maannamut saqqummiussaan­nik. Tassali ilumoortoq una aallaavigineqartoq qularissanngilarput siorna inuiaqatigiit aaqqissu­gaanerat eqqarsaatigalugu strukturhandlingimik taaneqartartoq suliarineqarmat taanna malillugu Naalakkersuisut suliniarnertik maannakkut ingerlappaat - aallartippoq.

 

Tassanilu nalunaarummi annertoqisumik takuneqarsinnaavoq sisamat maannamut tassani inuiaqatigiit aaqqissugaanerat pillugu suliniutit sisamat aallartinneqartut, tassa usinik angallassi­nermut tunngasut, taavalu socialreformimut tunngatillugu ineqarnermut akiliutit, inunnik isumaginninnermut suliffissaqarnermullu tunngasut, taavalu aamma innaallagissamut allanullu akiliutit.

 

Taakku sisamat maanakkut Naalakkersuisut suliniutinik taakkunani aallartippaat. Taakkunanilu suliniutini finanslovimut ilaatigut tunngassuteqartut taamaalillugit aallartinneqarlutik. Tassa taamaalilluni suliassat tassunga ingerlavoq.

 

Aamma qularutigineqassanngilaq aaqqissuussinissami siunnerfigalugu siorna tunniussarput taanna malillugu suliassat maanakkut ingerlallugit aallartipput. Taamaattumik tassuunakkut siornali akuersissutigineqarmat annertunerusumik uterfigisassat ullumi taaneqartut oqaluuserisas­sat avataaniittut amerlaqaat.

 

Taamaattumik marlussuit kisiisa oqaaseqarfigilaassavakka tassunga siunissamut tunngatillugu tunngassuteqarluinnarmata ingerlaqqinnissatsinnut.

 

Una apeqqut ataaseq tikeqqilaassavara administrationitsinni Hjemmestyrip administrationiani tassa suliffeqarfissuarni sulisut ilinniartitaanerat aamma apeqqutigineqarpoq tassani.  Taanna ingerlavoq. Tassani ingerlatsinermi pingasut immikkut pilersaarusiorlugit maannamut ingerlap­put sulisut ilinniarteqqinneqarnerat. Tassa allaffissornikkut taavalu sagsbehandlingit tungaatigut pikkorissartitaanikkut. Tassa suliassiissutinut inerisarnikkut, sagbehandling, taavalu aamma ledelsesuddannelse tassa imaappoq pisortatut ilinniartitaanerit.

 

Taakku pingasut aalajangersimasumik ingerlanneqarput taannalu Hjemmestyremi sulisuinut tamanu ingerlatitaavoq. Taassumap saniatigut soorunam naalakkersuisoqarfiit namminneq iluminni sulisuminnik pikkorissaanerat aammalu ingerlaqqinnissaanut sammisitsinerat taanna aamma ingerlanneqarpoq. Taanna erseqqissaatigilaarpara malugigakku allannerusunik ilaatigut paasiniarneqartoq.

 

Soorunami aamma tassunga ilaapput allat ulluinnarni aftenskoletigut allatigullu nikissaqarfigi­gaanni aamma ilinniarnikkut pikkorissarfigineqarsinnaasut allallu.

 

Aalisarneq pillugu oqallinnissarput piffissami allamiittutut isumaqarfigigakku annertunerusumik oqaaseqarfiginngikkallassavara. Nuannaarutigalugu maannakkut sinerissap qanittuani aalisartut, taamak taapput, kisianni aamma uagut KNAPK siulittaasuat aamma peqataammat tassuunakkut oqaloqatiginninnerit ingerlaqqissinnaalernerat naammaginartutut isumaqarfigaarput.

 

Soorunami piumasarisaat tamakkerlugit pineqarsinnaannginnerat tamatta ilisimavarput. Kisianni naaperiarfissatsinni ujaasinissarput taanna pingaaruteqarpoq. Aningaasaqarnermut Naalakkersui­sup nassuiaatimini erseqqilluinnartumik oqaatigivaa silarsuarmi akit unammilleqatigiinnerit tunngavigalugit aamma Royal Greenlandip ingerlanissaa aaqqiivigineqartoq, siusinnerusukkulli aamma taamak aaqqiineqarsimasoq avammut tuniniaasut tuniniaasartullu akornanni, tunioraasut immaappoq tulaassuisut avammullu niuertut.

Tassani akit minnerpaaffissaanik minnerpaaffissaanik killiffigisaq sapaatiummat tassa ippassaq ulloq sapaammut iserfigineqartoq unnuakkut isumaqatiginninniarnitta nalaani Canadami tamatumap nalaani akigitinneqartut raajanut angisuunut, taavalu aamma mikinerusunut, Kalaallit Nunaanninngaanniit akit minnerusut taakani atorpaat unammillertitta annerpaat ilaasa. Imaappoq arfininngorneq tikillugu tassani Canadami maaniluunniit akigitinneqartuni minnerusumik akilerlugit raajat pisiarineqarput.

 

Norgemi aamma arfininngorneq tikillugu nalunaarutigineqarpoq, minnerpaaffissani allaat akit Norgemi atorunnaarsinniarneqartut, akit appariartuinnarneri pissutigalugit.

 

Taamaattumik ima paaseqqunanngeqaaq Royal Greenlandip naapitsiumannginnermik imaluun­niit ikiukkumannginnermik tamakkua tassunga killitsikkaat, taamaanngilaq. Silarsuarmi unam­millernerit imaannaanngitsut akornanniippugut, aammalu allat pilluarneq ammut aallaraangat tamarmik atortarpaat aammalu qummut aallaraangat tamatta nuannaaruteqartarluta. Kisianni taamaakkaluartoq naapitsiniarnissatsinnut taanna periarfissaqarnissarput innersuukkumavara oqallinnissami tunngaviujumaartoq.

 

Kisianni ussernartut amerlangaluaqaat maannakkut ullumikkut oqallinnermi pisassat, kisianni piffissami allami akineqarumaarput.

 

Uanili oqaatigineqartunut tunngatillugu ataaseq Naalakkersuisuni aamma KNI tikikkutsigu, inatsisit taakkua allannguutissai tikikkumaarpagut. Ataaseq aamma naalakkersuinikkut alaatsi­naatassarput tassa, Kalaallit Nunaanni aningaasalersuinerit suulluunniit aallartinnissaat. Kalaallit Nunaat ammarlugu, inuiaqatigiit ammarlugit avammut pinissarput sapiissuseqarfigineqarparput?

Maannaakkut Nunatsinnut aatsaat tikissimasut ukiut marluk maaneereeraangata imaluunniit ukiut qassit taava aallarniinissaanut allanullu periarfissaanik ammaattarpagut.

 

Qularnanngiivippoq piffissaq una takusarneqartoq siulleq aqagu KNI-mi aamma oqallinnermi  atatillugu ammarneqassaaq, piumasarisat tamakku qasukkaallatsinnissaat Naalakkersuisut aamma siunnerfigaat. Taamaalilluni avataaninngaanniit aamma piginneqataallutik aningaasaliini­artunut Kalaallit Nunaat kajungernarnerusunngorlugu ammaaffiginissaa aamma eqqarsaatini tamakkunaniimmata. Taamaattumik aamma tassani siunissami periarfissagut tassaniittut alaatsi­naalluinnarnissaat pisariaqarpoq.

 

Partiinut ataasiakkaanut tunngasumik oqaaseqanngikkaluarlunga, una oqaatigilaarlara ataatsimii­titaliortarluta aamma ingerlanerput ataatsimeersuariartarlutalu pissutsit suleriaatsitsinnut ilaap­put, nuannarigaanni nuannarinngikkaanniluunniit taakkua suliassanut ilaasarput. Kisianni aamma ataatsimeersuarnerit pisariaqavinnersut Ottop oqarneratut nalilerneqarsinnnaapput, aamma ataatsimiititaliap suliassaq taanna allap ingerlaareersup suliarisinnaappagu aamma nalilerniartari­aqarparput taanna, taamaalilluni ataatsimiititaliap aamma kinguarsaataasarnerat isumaqarpunga aamma alaatsinaattariaqartoq taamaalisoqaqqunagu apeqqummi uani.

 

Naatsumik oqaatigalugu Naalakkersuisut uani saqqummiussaat, qujaqqusaanngikkaluarluta, aamma uanga qujassutiginiarpara maani taamatut ilassilluartutut  misigimagakku, taamaattumik qujaqqusaanngikkaluarlunga partiit oqaaseqartuinut aamma uanga Naalakkersuisut sinnerlugit taamatut qujassuteqassaguma tupigineqassanngilaq.

 

Isumaqarpunga ingerlaqqinnissatsinnut taakkua sisamat maannakkut aallartittagut ukiunilu tulliuttuni aamma allanik ilasassagut aallaavigalugit maannakkut iluarsaaqqinniarnermut alloriarnerput ilassilluarneqartoq. Tamannalu suli ataasiarlunga qujassutigeqqippara.

 

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq:

Siullermik akissuteqarnerma kingorna oqaatigineqartut tikitsinnagit, partiit oqaaseqartuisa oqaaseqarnerminni siullermik oqaasiisa ilaat oqaaseqarfiginngitsuukkakka oqaaseqarfigilaassa­vakka.

 

Assersuutigalugu sanaartornermi sulisut Nunatsinniittut suliaqartut sinerissami sumiiffinni najugaqarfimminniit Nunatta ilaanut allanut nuttarsinnaanerannut aningaasaateqarfeqarsinnaaner­mik Inuit Ataqatigiit siunnersuutaat, Naalakkersuisuni oqaluuserisakkatta ilagivaat. Tassanilu kisimiilluta taanna aaqqissinnaanngilarput. Sulisitsisut tamakkulu sanaartornermik ingerlataqar­tut peqatigalugit taanna nalilersortariaqarpoq piviusunngortinneqassappat aningaasartaqassam­mat taamatut nuukkasuarsinnaaneq.

 

Kisianni nammineq naammassisaqarsinnaassuseq takusarlugu ilaanni soorunami tupigusuallan­nalaartarpoq Tasiilaminngaanneersut Qaanaami sanasinnaasut takusarlugit aammalu Kangaamiu­ninngaanneersut Upernaviup eqqaani sanaartornermik ingerlataqartartut takusarlugit. Taanna nammineq ingerlakannereersutut isikkoqarpoq, kisianni pisariaqarsinnaavoq maani oqaatigine­qartut aamma ilumoormata Nunatta ilaani qartoralersumi sanaartugassani ingerlatassani inuttas­saaruttut Nunatta sinnerani allani sanaartornermik ingerlataqartut suliassaaleqisarnerat taamatut qaangerniarneqassappat.

 

Una aalisarnermut tunngatillugu aaqqiissutaasinnaasuunik ulluni makkunanerpiaq pisut taavalu aamma ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu piumaartussat aaqqinniarnerini Inatsisartut massakkut oqaaseqallattaapput, aamma taanna Naalakkersuisut ilassilluarparput. Nalilersuilluinnaleruttali eqqaamasassarput tassaajumaarpoq kingunerisassai tuniluullutik aningaasat nalikilliartornerata kingunerisassai isumaqatigiinniarnernut tunngasut aamma Inatsisartut nalilersorumaarmatigit.

 

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisutut siulima nammineq eqqaamassavaa 1998-imi ukiakkut kattuffik ataaseq, kattuffimmi ataatsimi ilaasortat iluaqusiivigineqarnerat isumaqatigiissuteqar­nikkut ukiuni ukunani isumaqatigiinniarnerni 1999-imi 2000-imilu isumaqatigiinniarnerni aaqqinniartariaqarsimagatsigu. Karsimi ammaarujussuarsimaneq 1998-imi ukiumi kingullermi 1999-imi 2000-imilu isumaqatigiissutitigut aningaasanik nalikilliartortitsinermi assut annertuu­mik sunniuteqarsimavoq. Aningaasat pisissutaasinnaanerat qarajarneqarujussuarsimavoq, kattuffik ataaseq kisiat taamaaliorsimassagutsigu eqqunngitsuliornerussaaq, kattuffiit allat tamarmik takkupput, uagut aamma taamatut pineqarumavugut.

 

Taavalu Otto Steenholdtip aamma ilaatigut oqaatigivaa Naalakkersuisut Inatsisartuni ilaasortaati­tatik naalakkisaartittarsimassagaat. Nammineq taanna misigisartagarisimasaminik oqaluttuar­neranik nalilerneqassappat taanna ajorinngilara, kisianni suleriaatsigut uanga parteera nammineq eqqarsaatigalugu naalakkersuisuutitaqartutut Naalakkersuisuni ilaasortatut Inatsisartuni ilaasor­taatitagut naalakkisartissimassagutsigit Otto Steenholdtip takorluuineratut taama aqitsiginngillat, nammineq isumaqarput, nammineq isummersuutitik Naalakkersuisuutitaqaraluarunilluunniit illuatungilersupatarnartarpaat.

 

Kiisalu illut assigeeqqinnaat assigiinngitsumik akilersortinneqalernissaanik Ottop tatamiiaarutaa Sanaartornermut Ineqarnermullu Naalakkersuisup akissuteqarfigereeraluaraa, isikkivik ataaseq, illu ataaseq, angissuseq ataaseq, pisoqaassuseq ataaseq assigiinngitsuninngooq akilersortinneqas­sasoq. Sanaartornermut Ineqarnermullu Naalakkersuisup oqarneratut, ikiorsiissutinuku, meera­qassuseq, isertitaqassuseq najoqqutaralugit boligsikringi ullumikkumut tunniunneqartarpoq.  Massakkut pitsannguallatsinneqassaaq akiliut toqqammaviusoq assigiissaaq, kisianni Otto Steenholdt meeraqqortussuseq isertitakissuserlu najoqqutaralugit taakkua asattuukkusunngippa­git, taanna Otto kisimiikkami taamatut maani Inatsisartut oqariartuutiginnguariarliuk.

 

Tapiissuteqartarnertigut pisariaqartitsisut ikiorsiivigineqartariaqarput, tassalu taanna Naalakker­suisut aaqqiiniutitsinni Inatsisartuni siusinnerusukkut amerlanerit oqaatigisarsimasaanik toqqam­maveqarluta aaqqiiniutissatut saqqummiutiligarput.

 

Kiisalu ileqqaarniarnermut suliniuteqartussamik ataatsimiititaliornissaq Naalakkersuisut Inatsi­sartunut isummerfigeqqullugu Otto Steenholdtip siunnersuutaa, amerlanerusunik tunuliaqutaqar­poq Otto Steenholdt siunnersuutaa. Inatsisartut Siulittaasoqarfiata ataatsimiititat suut qaqugukkut pilersinneqassanersut isumagisassaraa. Qanorli Naalakkersuisuninngaanniit  qalliunialeraluarutta apeqqummi tamatumani qanoq uparuarneqassagaluarpugut. Naalakkersuisut Inatsisartunut aqutsisuunngillat.

 

Kiisalu Daniel Skiftemut ullumikkut oqaasii uanga oqaaseqarninni/akissuteqarninni toqqamma­vigaakka, siusinnerusukkut oqaatigisarsimasai ullumikkut pineqanngillat. Ullumikkut oqallinner­mi oqaatigineqartut oqaaseqarninni siullermi akissuteqarninni toqqammavigaakka. Ilaatigut peqqinnissaqarnermi tamakkiisumik aaqqiissuteqarnissamik siunnersuuteqarsimapput 1999-imioqqooqaaq. Tamatuma kingorna taanna Naalakkersuisut namminneq ingerlassinnaasutut siunnerfeqaraangat taanna ingerlanniaannarsimagaat uanga paasivara.

 

Kiisalu Daniel Skiftep ilanngullugu apeqqutigaa, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisutut Naalakkersuisut sinnerlugit oqarama, ukiut 5-it, 10-it 15-illu angullugit sanaassat annertussussai najoqqutaralugit nunap immikkoortuini sumi qanoq ittunik sanasoqassanersoq Siumukkunngooq qanga taanna akuerigamikku. Naalakkersuisut sinnerlugit uanga oqaaseqarpunga, naluara illit Naalakkersuisuugallaravit immikkut tamassi immikkoorlusi isumaqarlusi oqaaseqartarsimaner­susi. Naalakkersuisooqatigiit massakkut taamaanngillat.

 

Taamaattumik una karsip ammartoortarneranik oqarneq oqaaseqarfigereerakku, taanna annertu­nerusumik tikeqqissanngilara. Kisiannili Atassutip oqaaseqartuata uparuartorneqarnertik, tassalu anguniakkat tikkuussisinnaanngissuseq imaluunniit aqqutissanik tikkuussisinnaanngissuseq takoqusaarutitut tanngassimaarutissamisut isigineqarumappat Atassumminngaanniit naalakker­suinikkut Naalakkersuisuininngaanniit tamanna erloqissutaanngilaq, kisianni Inatsisartoqarner­mut kusassaataanngilaq.

 

Taamatut Naalakkersuisut siunissami takorluukkamikkut ukiarmi saqqummiutaat annertunerusu­mik tikeqqinngikkaluarlugu Mogens Kleistip aamma oqaasiinut utertitsiffigilaassavara. Tassalu sulisitsisup oqaasii, imatunngooq imatullu oqarmata, sulisitsisup oqaasii ilumoorput. Mogens Kleist nammineq annertunerusumik isummersunngilaq, taakkua taamatut oqarmata, tassa ilumoorput.

 

Ilaannikkut qinikkatut isummat suulluunniit saqqummiunneqartut pisussaaffigaagut nalilersussal­lugit misissussallugit, ilisimasagut najoqqutaralugit pisariaqarput illuatungilersussallugit.

 

Akileraartarneq Inuit Ataqatigiit Siumullugooq kisimik taanna niaqorluutissaraat Kattusseqati­giinngooq susassaqanngillat apeqqummi tassani utaqqiinnassapput. Uagut taanna suliassaq isumaginiarparput, aamma Atassutikkut paasivakka peqataajumasut nutarteriniarnissami. Suliassat tulleriaartariaqarsimavagut massakkut ukioq manna aallutavugut ineqarnermut, usinut assartuinermut akinut tunngasuupput. Massakkut tullinnguullugu suliarinialigarput tassaavoq akileraartarnermut tunngasunut apeqqut, taannalu Inatsisartunut soorunami saqqummiutissaq­qaarparput.

 

Aamma Mogens Kleist siullermik oqaaseqarnermini oqaatigaa, Ilisimartusarfiup annertusarne­qarnissaa ikittuinnarnut iluaqutissatut nalileritsik namminneq. Inuiaqatigiinnut tamanut, naluara inuiaqatigiit 56.000-iugattami ikittuinnaavugut. Kisianni inuiaqatigiit ataatsimut isigalugu inuiaqatigiinnut ataatsimut iluaqusiinissaq tamatumunnga  siunnerfigineqarmat Mogens Kleistip  arajutsisimassanngilaa.

 

Kisianni pingaaruteqartoq tassaavoq aamma oqaaseqartut arlallit oqaaseqarneratut Naalakkersui­sunut pingaaruteqartoq tassaavoq, kiffartuussineq, kiffartuussineq kiffartuussinerinnaq qimallugu massakkut tunisassioriaatsinik nutaanik inuussutissarsiutinik ingerlatsinissaq naleqarnerulersitsi­neq Inatsisartunut qujanartumik amerlanernit ujartorneqartoq Naalakkersuisut paasivaat. Taanna­lu uagut ingerlanniakkatsinnut ikorfarissavarput.

 

Kiisalu naggaterpiaatigut Daniel Skiftemut Atassut sinnerlugu oqaaseqartumut oqaatigissavara isertitat Landskarsip isertitaasa ingerlatsinermilu aningaasartuutit akornanni aatsaraluttuinnarneq assigiinngissut alligaluttuinnartoq uparuartormagu innersuussutigerusuppara, aningaasarsiorneq pillugu nalunaarusiami quppernerit 17-ianni tabel 2.2.3-mik nalunaaqqutserneqarsimasoq, tassani takuneqarsinnaavoq 1996-imingaanniit 1999-imut Naalakkersuisut siulitta ingerlatsinerisa nalaanni isertitat tamakkiisumik annikinnerusimasut ingerlatsinermi aningaasartuutininngaanniit.

 

Annertunerpaaq tassaasimavoq 1998-imi taamanikkut Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq Naalakkersuisullu allaapput, ingerlatsinermut aningaasartuutit taamanikkut 5,9%-imik qaffariar­simapput isertitat taamaallaat 3%-imik qaffariarsimasut.

 

2000-imi Naalakkersuisut nutaat naatsorsuuteqarfiat siulleq eqqarsaatigissagaanni ingerlatsiner­mut aningaasartuutit taamanikkut 1%-imik qaffariarsimapput, taavalu isertitat 4,6%-imik qaffariarsimallutik. Taamaammat ajornartorsiuterujussuartut Daniel Skiftep eqqaasaa ukiuni kingullerni aaqqinniarsarineqartut ilaatigut Inatsisartut missiliuutinut inatsisaata atulernerata kingornatigut aaqqinniarneqarput, Naalakkersuisut ilungersuutaannut eqqunngilluinnartumik naliliineruvoq, taannalu Daniel Skiftep nassuiartariaqarpaa sumik taanna toqqammaveqarluni uparuaaneq uparuaassutiginerlugu.

 

Jørgen Wæver Johansen, Isumaginninnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq:

Kattusseqatigiit oqaaseqartuat Mogens Kleist paasinnilersimammat qujavunga. Aamma qujavun­ga suliassaqarfik tamanna maannamiit annertusarneqarnissaa pillugu suleqataarusunnertut paasisara ersersikkakku qujanarujussuaq.

 

Atassutip oqaaseqartua Daniel Skifte paasivara sulisussat nooqattaarsinnaanerisa pisariillisarne­qarnissaa pillugu tamatuma aaqqissuunneqarluni piviusunngortinneqarnissaa taperseraa.

 

Malunnarpoq partiit tamarmik tamanna kissaatigigaat, taamaattumik suliassaq aallartisarneqas­saaq.

 

Otto Steenholdtimut oqaatigerusuppara ukiuni kingullerni qulingajanni Qallunaat Nunaanni suliffeqarnermut politiki ingerlanneqarsimasoq iluatsilluarpoq. Qanorluunniit Qallunaat Nunaan­ni naalakkersuisut isumaqarfigigaluaraanni tassani iluatsilluartumik ingerlatsipput, kisianni tamanna assortuussutigissanngilarput tamaani. Aamma piginnaanngorsaaqqinnikkut ingerlataat ajortuinnaasimanngimmata angusaqarfiupput. Ataaserli, taannalu pingaarnerpaavoq, ataaserli qularissanngilat aamma tamanna neriuppunga maluginiarumaarit Naalakkersuisut piginnaanngor­saaqqinnermut siunnersuutaat atuarukku, tassalu peqqussutissatut siunnersuut Nunatsinnut tulluussarlugu ilusilersugaammat.

 

Otto oqarfigissavara uanga pissuserissaarnertut isigaara qujasinnaaneq, aamma naak qujarukkalu­arlugu siunnersuerusuttarnerit misigisimanngilanga pisariaqartillugu ilitsersorneqassallunga sunik qanorlu oqaluttarfik manna atorlugu oqaaseqassanerlunga.

 

Aamma piffissaajaaneq aperilaarlanga, kikkut isaanni? Kikkut naliliinerat toqqammavigalugu? Kinamita piffissaajaanerua? Uanga tamanna nalilersorusunngilara, qujanaq.

 

Ruth Heilmann, Siumut:

Naatsunnguamik aamma oqaaseqalaarusuppunga. Tassa naalakkersuinikkut aningaasarsiornikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarummi aningaasarsiornikkut suli pitsaanerusumik inissisimalernis­sarput anguniarlugu annerusumik aalisarnikkut aamma suliffissuaqarnikkullu ullumikkut pissusiulersut pitsaanerusumik alloriarfigineqarnissaannik iliuusissanik siunnerfiusussanillu Naalakkersuisunut Inatsisartut  arlalinnik arlippassuarnik isummersuutinik aamma isumaqatigi­nartunik saqqummiutaqarput.

 

Aamma Naalakkersuisut oqarput kissaatigalugu aqqutit nutaat aamma periutsit nutaat atorlugit ingerlaqqittariaqartugut. Uangaana maqaasilaaringa, tassa takornariaqarnikkut massakkut killiffigisarput aamma aningaasarsiornikkut qanoq pingaaruteqartigisumik inissisimanerani uani annerusumik eqqaaneqarpallaannginnera. Annikitsumik eqqaaneqarsimavoq, kisianni taamatut ukiuni kingullerni aamma inuutissarsiornikkut sukat sisamaattut aamma takornariaqarneq isumalluutigalugu ingerlaqqinnissatsinni, tassami takornariaqarneq aamma suliffissaqartitsinik­kut pingaartumillu aamma qularnanngitsumik piginnaanngorsarnikkut iluaqutaasussaavoq.

 

Akunnittarfinnik inerisaaneq aammalu tassanilu suliffeqarnikkut aamma inerisaaneq, pingaartu­millu nunaqavissut tassani peqataatinneqarnissaat annerusumik aamma qanittukkut takornaria­qarnermi isumasioqatigiinnermi kissaatigineqartoq angisooq aamma saqqummiunneqarpoq. Aamma takornarissat amerlasuut tikisinneqartarneranni niuertarfinni tunisaqarnerunermut soorunami aamma tassuunakkut aningaasarsiornikkut iluaqutaasussaapput.

 

Mittarfiit pilersissimavagut akisuut aammalu angallanneq akisooq massakkut ingerlallugu. Taamaattumik takornarissat avataniit tikisitassagut amerlanerunissaannik aamma inuutissarsior­nikkut tassuunakkut iluaqutaasussaanerat eqqarsaatigalugu suli annerusumik takornariaqarnerup sammineqarnissaa kissaatiginarpoq. Takornariaqarnerlu ilumut inuutissarsiutitut akuerineripput aamma kissaatigaat, qanittukkut isumasioqatigiittut annertuumik oqallisigisariaqartutut isigalugu inuiaqatigiit akornanni, aamma inuutissarsiornikkut iluaqusersuutaalluarsinnaanera tassani eqqaaneqarluni.

 

Eqqumiitsuliorneq aammalu assarsorneq sammineqarluartut nalunngilagut, aamma eqqaaneqar­put utoqqalisut susassaqartinneqarnissaat tassani aamma qiviarneqarluni. Isumaqarpunga aamma utoqqalisut assarsornikkut kiisalu eqqumiitsuliornikkut annertuumik piginnaanerat atorluarneqar­tariaqartoq. Nalunngilarput Thue Christiansen sinerissami angalaarpoq aamma iluaqutaasumik eqqumiitsuliornikkut siunnersuineq annertooq ingerlallugu.

 

Isumaqarpunga aamma ammerinikkut suli annerusumik qularnanngitsumik tassuunakkut immaqa tapertalerlugu aamma siunnersuineq annerusoq aamma ingerlanneqartariaqaraluartoq, tamanna uanga eqqarsaatissatut massakkut tunniukkusuppara.

 

Aamma aappaatut eqqaalaarusuppara inissianik sanaartugassanik pilersaarusiortarnerup massak­kut pisariuallaartumik ingerlanneqartarnera assorujussuaq kommunini erloqissutaammat. Tassa kinguartooruteqarneq pissutaaqataasarpoq aqqusaagassarpassuit aqqusaaqqaarneqaqqaartarnerat. Kommunimi teknikkeqarfik INI-p immikkoortortaqarfia, INI-p qullersaqarfia, direktoratit, Naalakkersuisut aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq kiisalu Aningaasaqarnermut aamma Inatsisartuni Ataatsimiititaliaq. Taamaattumik eqaannerujussuarmik immaqa aaqqissuus­sisoqarsinnaagaluarpoq aamma sanaartorneq pilersaarusioriigaasoq pitsaasumik ingerlatissappat. Kiisalu aamma aningaasaliiffigineqartartut taakku iluatsittumik ingerlassappata isumaqarpunga pilersaarusiorneq suli ullumikkornit eqaannerusoq aamma pisariinnerusoq ingerlanneqartariaqar­toq, qujanaq.

 

Michael Petersen, Siumup oqaaseqartua:

Siullermik Naalakkersuisut akissuteqartut akissuteqaataannut qujanaq, tassa qujajuassaagut.

 

Kultureqarnermut Ilinniartitaanermullu Naalakkersuisup akissuteqarnermini oqaatigaa, saqqum­miussarput naammassiniarniarlugu, tassa Aalisakkerinermut Ilinniarfiup aammalu ilinniartitaa­nerup nutaamik aaqqissuuteqqinneqarsinnaanera pillugu, tamanna nuannaarutigaarput.

 

Kisiannili paatsuulaarsimagunarpaatigut, tassa ilanngullugu oqaatigigatsigu Sisimiuni Sanaartor­nermut Ilinniarfiup allilerneqartariaqarnera pissutigalugu Sanaartornermi Ilinniarfimmi ilinniak­kat nutaat assigiinngitsut aallartissimammata, aammalu massakkut inissaaleqineq aallartereerlu­ni, aamma kollegiat eqqarsaatigalugit. Taamaattuminguna inassuteqartugut Naalakkersuisut misissoqqissaartariaqaraat Sanaartornermut Ilinniarfiup pisariaqartitsinera avatangiisimigut annertusaaffigineqarnissamut aammalu ilinniartut ineqarnerat eqqarsaatigalugu.

 

Taassuma saniatigut akissuteqaatigineqartut assigiinngitsut assorujussuaq nuannaarutigaagut, tassa ilaatigut Sanaartornermut Naalakkersuisup Steffen Ulrich-Lyngep erngup nukinga atorlugu sanaartugassatut pilersaarutaasut eqqartorneqartartullu, taakkua naammassiniarneqarnissaannut Naalakkersuisut sulinertik sakkortusiniaraat oqaatigimmagu.

 

Kiisalu Simon Olsen Aalisarnermut Naalakkersuisup ilanngullugu akissuteqaataa assorsuaq aamma nuannaarutigaarput, tassa nutarterinissani assigiinngitsuni piumasaqaateqarnerput aamma ilassilluarlugu suliallu aallartinneqarnissaat avaqqunneqarsinnaanngitsoq ilanngullugu oqaati­gimmagu.

 

Naggasiullugu oqaatigiinnassavara Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup akissuteqarnermini akissuteqaatigeqqitai ilanngullugit tusaatissatut tigugatsigit.

 

Simon Olsen, Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoq:

Tassa Uummannamut tunngatillugu akinialuusaartarnermut tunngatillugu oqaatigissavara, sivisuumik maannakkumut sulilu aalajangeruminaatsumik inissisimavugut, tassa nunami suliffiit pingasut, tassa Qeqertarsuaq, Qasigiannguit taavalu aamma Paamiuni pujoorivik pissutigalugu suliassaqartitsiniarneq tassani Naalakkersuisoqarfitsinniinnaanngitsoq suliaq taanna ingerlanne­qarmat, taannalu neriuppunga paasilluarneqassasoq, qujanaq.

 

Daniel Skifte, Atassutip oqaaseqartua:

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq suli malersuiniakujummat una erseqqissassavara. Naalak­kersuisut nalunaarutaat oqaaseqarfigaa Atassutip, taava Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup akivaa ilaatigut oqaatsit makku atorlugit: ASiunnersuuteqanngilasi ajorpoq, ajorpoq, ajorpoq@. Taava Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq taamatut paasinnissimassappat uanga akisussaatut pisariaqarpoq oqaaseqarfigissagakku erseqqissassallugulu. Taamaattumik Naalakkersuisumut ilaasortap taamatut paasinnissimanera erisarpara igamut ikeriaannanngorlugu, una allatut paasineqartariaqassanngilaq, taava igaarput immaqaana sakkortunaalaarsimagip­put/kimittunaalaarsimagipput, taamaattumillu paasinninnissaq eqqortuugaluartoq eqqortuunngit­sunngortikkaa, tassami uagut aamma oqaaseqaqqinnitsinni oqarpugut, isumaqatigiissutigut ila arlaqaqisut. Tamakkulu erisaanermik oqarninni tunngavigaakka, qujanaq.

 

Otto Steenholdt, attaviitsoq:

Aap tassa Inatsisartut uanga inattornianngilakka qujaneq puioqqullugu, taamaanngilaq ingasaan­neqaleraangamiuna tusarnaarlugulu ikinngutaannarnut qujanersuaq qattunnarsisartoq, taanna paasinerlunneqassanngilaq, aamma akerliusut qujatsavigineq ajornanngillat isumassanik kusanar­tunik tunisippata, taannalu aamma maani atortarparput.

 

Tassaana uanga ukua Naalakkersuisut partiitik oqaluttorisarmatigit taanna pinngitsoorneqarsin­naanngilaq, oqaluttorisarpaat anguniakkatik anguniarlugit, taamaattumillu mianersorfigisariaqar­poq utoqqatserpunga illuatungiliuttuninngaanniit taamatut oqassagama, mianersorfigisariaqarpaat suleqatigiinniarlutik imminnut akerleriilinnginnissaat maani inimi, uagut illuatungiliuttugut atorluarsinnaagatsigu piaanerpaamik taasisitsinermik kingunilimmik, taanna mianersuutigalugu Naalakkersuisut Inatsisartuni ilaasortaatitatik oqarfigisarpaat, una isumaqatigiissut ingerlatissa­varsi.

Taavalu ataatsimiititaliornissamik eqqartuinera taanna sanimut iliinnarneqanngitsutut paasivara, ilungersunaqimmat ingerlatsinermi aningaasartuutit amerligaluttuinnarneri uteqattaartuaratsigu.

 

Qanormitaava issagaluarpa ukiamut Naalakkersuisut saqqummiussisinnaasuuppata tamannarpiaq pillugu Inatsisartunut immaqa alloriarnerussagaluarpoq siulleq kusanartoq aningaasaqarniarnitta naalliunnartuisa ilaat taamaalillugu oqallisigisinnaassagaluaratsigu.

 

Tassa Iniuit Ataqatigiit oqaluttua qutsavigissavara nassuiarmagu taanna silarsuaq inuppalaarneru­soq, tassa paasivara nassuiaataa ataatsimiinnermi Nunatta avataani pisimasumi taanna qulequt­siunneqarsimasoq, paasivara, tassa imannaguna uangaasiit pigaluarakku, immaqaaku inuit pigaat, silarsuaq pinnagu, ajunngilaq tassa paasivara.

 

Godmand Rasmussen, Atassut:

Una oqallinneq uanga nalilerusuppara imatut, allaanngiivippugut iggarinneqqusaattut, taamaa­vimmik pitsaanerpaarpaamik inuit imminnut takkorliuttaqattaarput. Nuanniittorlu uaniippoq illuatungiliuttuulluni illuatungiliuttutut oqaaseqarsinnaatitaaneq ataqqineqannginnera uanga taanna aporfigisaqaraa.

 

Kiserngaassilluni naalakkersuisorusunnerup ersiutaa tassani ersarittaqaaq uani, taanna kialluun­niit paatsoorsinnaanngilaa. Naalakkersuisut Siulittaasuata aningaasaqarnermut erseqqissumik oqaatigisaa una uniffigilaarpara, issualaassavara naatsunnguummat: Aukiuni kingullerpaani aningaasaqarnerput qaffakkiartorsimagaluartoq Naalakkersuisut isumaqarput inuiaqatigiit aningaasaqarnerata malunnaatilimmik qaffakkiartornissaa imaaliallaannarluni ilimagineqarsin­naanngitsoq@. Takuat oqaatsit takisuut atorneqarsinnarlutik annilaanganeq ersarissoq tassani erserpoq. Taamaattumik oqartoqarsinnaanngilaq suna tamarmi kusanarluinnartutut ingerlasoq, ilaatigut oqaluttup ilaatigut taanna ersersinneqaqattaaqimmat.

 

Aamma maqaasivara una Nunatta iluani ingerlatseriaatsimi allannguiniarnermi, maqaasisaqar­punga ataatsimik. Nunatta iluani takornartaajunnaarpoq pingaartumik avannaatungaani aalisar­neq suli ukiorpasissorsuaq unitsinneqartarmat assartuineq. Naalakkersuisunut taanna isumassatut tunniuterusuppara. Suli periarfissarissaartorujussuusoq Nunatta iluani aningaasarsiorneq umiar­suarnik assartuisinnaaneq unitsinneqartarpoq, oqartussaaneq Nunatsinniippoq.

Avannaa tungaa Uummannakkut qanoq iliorpat ukioq manna? Aatsaat sikuinnartoq suliffissuit matoorarpalulerput ulikkaarlutik Ilulissakkut Upernavikkut.

 

Nunatsinni aningaasarsiorneq eqaallisassagutsigu tappiffigisinnaasagut tamakku pissusitoqqanut maggutiinnarata allanngortillugit massakkut eqaallisarnerusariaqalerpagut.

 

Sinneqartoorsinnaaneq aningaasanik eqqartorneqarnera nuannerpoq, kisianni aamma maqaasisa­qarpunga. Massakkut soqutaanngilaq akineqanngikkaluarluni kingusinnerusukkut akineqartussa­mik Naalakkersuisut uanga aperiniarpakka. Oqaluttarfimminngaanniit maangaanniit takornartaa­junnaarpoq selskabit maani ilaasa ingerlanerisa pitsaavallaannginnerat. Angallannermut pisut eqqarsaatigigutsigit, Angallannermut Ataatsimiititaliaq neriorsorneqarpoq 30 mio. kr.-inik sinneqartuussasugut, kisianni paarlattuanik 30 mio. kr.-inik amigartoorpoq.

 

Royal Greenland qanoq piva, milliarderpassuit kaavitikkamigit 11 mio. kr.-it sinnerlugit sinne­qartoorpoq. Pissutsit taamaattut Naalakkersuisuni ingerlaannassappat? Inuit aqutsinermik ilinniarsimanngitsut taamaattut aqutsisuujuaannassappat?

 

Ataatsimut isigalugu annernassagaluarpalluunniit oqassaanga, tamakkuninnga atorfinitsitsisar­nermi inuttarsiuineq peerniarli. Inuk pingaarnerunngilaq inuiaqatigiit pingaarnerpaapput pitsaa­sumik ingerlanissaat, taanna eqqarsaatiginiarsiuk.

 

Ussernartoqarnaraluaqisoq taama naatsunnguamik oqaaseqaannarpunga.

 

Ole Lynge, Inatsisartut Siulittaasuat:

Tassa una oqaatigisariaqarpara aqutsisutut soorunami inuit aperi­neqarlutik isornartorsiorneqarlu­tik oqaaseqarfigineqaraangamik aamma akeqqittarnissaat maanngaanniit aqutsisuniit isumagini­artaratsigu. Massakkut nalunaaquttap akunneri tallimat immikkoortoq ataaseq oqaluuserereeratsi­gu naammassinialiassavarput. Tullinnguuttut naattukullaannik oqaaseqarnissaat kissaatigissavara oqaluuserisap naammassinissaa siunertaralugu.

 

Ruth Heilmann, Siumut:

Unaana Siumuminngaanniit isummerfigeqquneqartoq aamma Aningaasaqarnermut Naalakker­suisup kiisalu Ottop siunnersuutigimmagu tassa allaffissornikkut ingerlatsineq aaqqissuusseqqin­nissaq pillugu suleqatigiissitaliamik pilersitsinissamut saqqummiutaa.

 

Kisianni aamma nammineerluni oqaatigivaa una Naalakkersuisut kissaateqarfigalugit ukiamut saqqummiissasut allaffissornikkut qanoq ingerlatsinermik ullumikkut aaqqissuussisoqarnera. Taanna Siumuminngaanniit isumaqatigaarput, tassami ukiuni kingullerni annertuumik allaffis­sornikkut aaqqissuusseqqinneq allaffissuarmi maani ingerlanneqarsimavoq, siunnersuisunik aammalu assigiinngitsunik immikkut ilisimasalinnik ikiorteqarlutik taamatut ingerlanneqarsimal­luni. Taamaattumik piffissanngorsoraarput aamma Siumuminngaanniit taanna pillugu Naalakker­suisut saqqummiussaqarnissaat, taannalu kissaatigaarput ukiamut naammassiniarneqaqqullugu.

 

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Tuusimununa oqaaseqarniarlunga akileraartarnermut tunngasut oqaatigivara Siumukkut Inuit Ataqatigiikkullu taanna isumaqatigiissutigisimasaat taamatut Naalakkersuisunngortitsinerminni taanna taakkartorpara. Imaanngilaq uagut ilaaffiginianngikkipput, soorunami ilaaffigissavarput.

 

Aammalu sulisitsisunut tunngatillugu oqaaseqarama oqarpunga, sulisitsisut taamatut oqarsimasut imaanngitsoq uanga aalajangereerlunga tassa taamatut sulisisisisut uanga toqqammavigissagikka, oqaannartungaana sulisitsisut ima oqarput, imaanngilaq uanga taamatut oqartunga. Oqaaserisi­masaanuku toqqammavigalugit aammalu Ilisimatusarfissamut tunngatillugu. Uagut akerlerinngi­larput taassuma Ilisimatusarfiup pilersinneqarnissaa, aningaasartai taamatut aningaasatigut inissisimanerput toqqammavigalugu uagut imminnut artukkersinnaanerput taanna mianerisassa­tut oqaatigerusukkatsigu.

 

Aammalu utoqqalinersiutillit ukiut qulit qaangiuppata taakkartorneqartuninngaanniit 70 mio. kr.-it tikillugit taakkununnga aningaasaliisassagutta maannakkuminngaanniit ileqqaartariaqarpugut ersarissumik aqutsinermik aningaasarsiornikkut pilersaarusiornermi.

 

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq:

Tassa oqareernittut Naalakkersuisuni aalajangissanngilar­put/naalagaaniarfigissanngilarput aamma Inatsisartut sunik ataat­simiititalianik pilersitsissanersut.

 

Eqqaasitsissutigiinnassavara Naalakkersuisuninngaanniit Inatsisartut inatsisaat najoqqutaralugit ullumikkut aningaasatigut ingerlatsineq oqallisigaarput, tassani suut sipaarutaasinnaasut partiit periarfissaraat tikkuartussallugit.

 

Ukiakkut ataatsimiinnermi aningaasanik ingerlatsinermi nassuiaat budgetredegørelse nalunaarut oqaluuserisarparput, partiit tikilluaqquneqarput inerteqqutaanngilaq partiini tikkuartuissalluni suut tassani sipaarutaassanersut.

 

Ukiakkut qaammatit marluk aningaasanut inatsisissaq suliarisarparput sipaarutissanik tikkuartui­soqassappat periarfissanik ulikkaarpoq. Taamaattumik allaanngilaq oqartussaarutiinnarneq pillugu ataatsimiititaliornissaq taalutsiullugu ingerlatsiniartugut. Massakkut Inatsisartut aningaa­sanut inatsisaanni pi­sariillisaanermut aningaasaliisoqareerpoq Inatsisartut akuerisaannik, tassani allaffissornermi sipaarniutaasinnaasut, ingerlatsinermilu  naliginnaasumi sipaarniutaasinnaasut tassani aningaasaliinikkut sulisut ingerlappaat piviusunngortinniarsaralugit. Taassuma saniatigut allaffissornerit immikkut sammineqarnera ASukaq@ taama atserlugu suliaq ingerlanneqarpoq. Taamaattumik ilaatigut ataatsimiititaliornerit pisariillisaataanatik pisarissersuutaannaasarmata massakkut suliniutigineqarsinnaasut periarfissaat taamatut Naalakkersuisuninngaannit Inatsisar­tunut eqqaasitsissutigilaarpara.

 

Naggaterpiaatigullu oqaatigissavara aningaasanut inatsimmi ukioq mannamut atuuttumi, ukioq manna 35 mio. kr.-inik sinneqartooruteqarnissarput tassa aalajangiusimaneqarpoq, ukiuni missingersuusiorfiunni 15 mio. kr.-iugallarput. Kisianni kiap Atassut inertissavaa 15 mio. kr.-inik sinneqartooruteqarnissaq sullugiguniuk aningaasanut inatsisissami sulinermi ukiamut augustip aallartinneraninngaanniit ingerlanneqartussami, Atassut siunnersuuteqassappat. Naalak­kersuisuninngaanniit taanna tusarusuttorujorujussuuarput. 15 mio. kr.-ininngaanniit amerlaneru­sunik sinneqartooruteqarnissaq Naalakkersuisut suliniutigalugu ilungersorput. Ullumikkut Atassut tikkuagaqanngilaq sullugiinnarpai.