Coronavirusip tuniluunneranut atatillugu (aningaasaliissuteqarnissamik) suliassanik Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliap Nalunaarutaa

Coronavirusip tuniluunneranut atatillugu (aningaasaliissuteqarnissamik) suliassanik Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliap suliarinninnera

pillugu

Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliap

Inatsisartut 2020-mi upernaakkut ataatsimiinnerannut

NALUNAARUTAA

Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliap suliarinninnermini ilaasortarai:

Inatsisartunut ilaasortaq Hermann Berthelsen, Siumut, siulittaasoq

Inatsisartunut ilaasortaq Peter Olsen, Inuit Ataqatigiit, siulittaasup tullia

Inatsisartunut ilaasortaq Karl-Kristian Kruse, Siumut

Inatsisartunut ilaasortaq Malene V. Rasmussen, Demokraatit

Inatsisartunut ilaasortaq Múte B. Egede, Inuit Ataqatigiit

Inatsisartunut ilaasortaq Henrik Fleischer, Siumut

Inatsisartunut ilaasortaq Jens Napaattoq, Partii Naleraq

Suliat imarisaat siunertaallu

Corunavirusip tuniluunneranut atatillugu ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatit tallimat ukununnga tunngasut Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliamit tiguneqarput:

suliffeqarnermut ikiorsiissutit (suliaq 869),
inuussutissarsiortunut ikiorsiissutit (suliaq 870),
akileraarutinik akitsuutinillu akiliinissamut piffissaliussanik sivitsuineq (suliaq 871),
Coronavirusimut (COVID-19) atatillugu peqqinnissaqarnermi immikkut ittumik iliuuseqarnissamut piginnaatitsissut (suliaq 872) aamma
Mittarfeqarfiit Nunatta Karsianit sippuisinnaatitaanerannik qaffaanissaq (suliaq 873).
Uummannami umiarsualiveqarneq (suliaq 879),
Sanaartugassanut Iluarsagassanullu Aningaasaateqarfimmit utertitat (suliaq 880) kiisalu
Sanaartugassanut Iluarsagassanullu Aningaasaateqarfimmit utertitanik atugassanngortitsineq (suliaq 881).

Suliaq 869-imi aammalu 870-imi piumasaqaataavoq 2020-mi ilassutitut aningaasaliissutinut inatsimmi kontonik oqaasertaliussanillu nutaanik ilanngussinissaq, suliamili 871-imi piumasaqaataalluni akileraartarnermut akitsuusiisarnermullu suliassaqarfimmi inatsisini atuuttuni akiliinissamut piffissaliussat allanngortinneqarnissaat siunertaralugu ilassutitut aningaasaliissutinut inatsimmi oqaasertaliussamik ilanngussinissaq.

Coronavirusimut atatillugu immikkut ittumik iliuutsinut peqqinnissaqarfiup aningaasartuuteqarsinnaaneranut immikkut ittumik aningaasaliissuteqarnissaq suliaq nr. 872 aqqutigalugu qinnutigineqarpoq, suliamili nr. 873-imi suliffeqarfiup ingerlaannarnissaanut Mittarfeqarfiup aningaasanik tigoriaannarnik pisariaqartunik peqarnissaa qulakkeerneqassalluni. Suliaq nr. 879 Uummannami umiarsualiveqarnermut nutaamik sanaartornissamut kiisalu talittarfiliornissamut aningaasat sillimmatitut immikkoortitat atugassanngortinneqarnissaannut tunngavoq.

Suliaq 880 Sanaartugassanut Iluarsagassanullu Aningaasaateqarfimmit utertitanut assigiinngitsunut tunngavoq. Suliaq nr. 881 Sanaartugassanut Iluarsagassanullu Aningaasaateqarfimmit suliassanut assigiinngitsunut allanut atugassanngortitsinermut tunngavoq. Suliassaq kingulleq (881) atortussanik isertuussassanik imaqarpoq aatsaallu marlunngornermi ulloq 19. maj suliarineqassalluni.

Tamatuma saniatigut suliat ilisimatitsissutit Naalakkersuisuneersut sisamat uku ataatsimiititaliamit tiguneqarput:

COVID19-imut atatillugu suliniuteqarnermut suliniutit killiffii (suliaq ilisimatitsissut 415),
Coronap ajornartorsiortitsinerata Kalaallit Nunaata aningaasaqarneranut sunniutai pillugit Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit naliliutigigallagaat (suliaq ilisimatitsissut 416),
Inuussutissarsiornermut ikiorsiissutit killiffiat pillugu ilisimatitsissut (suliaq ilisimatitsissut 417) aamma
COVID-19-imik nappaalanersuaqarnerata aningaasatigut kingunerisai (suliaq ilisimatitsissut 418).

COVID19-ip ajornartoortitsinerata aammalu ilassutitut aningaasaliissutit nappaalanersuaq tunngavigalugu ataatsimiititaliamit manna tikillugu akuersissutigineqartut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap sulineranut qanoq sunniuteqarsimanerannik naatsumik paasissutissiinissaq nalunaarutip matuma siunertaraa. Suliaq ilisimatitsissut kingulleq (nr. 418) atortussanik isertuussassanik imaqarpoq.

Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap atuuffia piginnaatitaaneralu

Covid 19-ip ajornartorsiortitsinerata kingunerisaanik manna tikillugu ikiorsiissutinut il.il. aningaasartuuteqartoqartariaqarsimavoq. Aningaasartuutit taakku aningaasanut inatsisip akuersissutigineqarnerani siumut naatsorsuutigineqarsinnaasimanngillat, taamaattumillu Naalakkersuisut ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut qinnuteqartariaqarsimapput. Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap manna tikillugu suliai ilassutitut aningaasaliissutigisai nalunaarummi matumani immikkoortuni kingusinnerusuni naatsumik nassuiaatigineqarput.

Aningaasartuuteqaqqinnissap pisariaqartinneqarnissaa naatsorsuutigineqartigineqartariaqarpoq, soorluttaaq sipaaruteqarnikkut taakku ilaannut matussutissanik nassaarniarnissaq pisariaqarsinnaasoq. Taamaattumillu 2020-mi aningaasanut inatsimmi killiliunneqartut annertuumik allanngortinneqarnissaasa pisariaqartinneqarnerannik Covid-19-ip ajornartoortitsinerata nassataqarnissaa ilimanarluinnarpoq.

Taamatut allannguinissamut piginnaatitsissut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamiippoq[1]. Taamaalillunilu allannguutit ataasiakkaat ataatsimoortulluunniit qanoq annertussuseqarnerat apeqqutaatinnagu aammalu taakku Nunatta Karsiata isertitaasa aningaasartuutaasalu akornanni oqimaaqatigiinnermut sunniutaat apeqqutaatinnagu aningaasaliissutinik allannguinissamik akuersissutiginninnissamut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap piginnaatitsissutaa atuuppoq.

Aningaasaliissuteqarnissamik sioqqutsisumik akuersissuteqartoqareertinnagu aningaasartuuteqarnanilu aningaasanik atuisoqarsinnaannginnera missingersuusiornermut inatsimmi tunngaviusumik tunngaviit ilagaat, tak. Kommunit Namminersorlutillu Oqartussat missingersuutaat naatsorsuutaallu pillugit Inatsisartut Inatsisaanni § 8.

Ukiumi tulliuttumi Naalakkersuisut atuinissaannut killiliisumik Inatsisartut ukiut tamaasa aningaasanut inatsimmik akuersissutiginnittarput. Suulli tamarmik siumoortumik naatsorsuutigineqarsinnaanngillat.

Taamaattumillu aningaasartuuteqarnissamik pisariaqartitsineq aningaasanut inatsisip akuersissutigineqarnerani siumut naatsorsuutigineqareersinnaasimatinnagu nutaamik aningaasaliissuteqarnissamik aningaasaliissutinilluunniit qaffaanissamik, allatut agguaanissamik (tassa aningaasanik kontomit allamit kontomut allamut nuussinissamik) aammalu nutaamik oqaasertaliussinissamik oqaasertaliussamilluunniit allannguinissamik Naalakkersuisunit qinnuteqaatit akuersissutiginissaannut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq piginnaatitaavoq.

Aningaasanut inatsimmi Inatsisartunit akuersissutigineqarsimasumi Naalakkersuisut Aningaasaqarnermulluunniit Ataatsimiititaliaq namminneerlutik allannguisinnaanngillat. Suliassat agguataagaapput, tamatumani Naalakkersuisut ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatinik Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit akuerineqartussanik nassiussisarput. Naalakkersuisut inassuteqaataat akuerineqassanersut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit aalajangiiffigineqartarpoq.

Ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatit missingersuusiornermut inatsimmi aalajangersakkanik eqquutsitsinerannik aammalu missingersuusiornermut malittarisassani piumasaqaatit eqquutsinneqarnerannik ataatsimiititaliap naliliisarnera ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatinik suliarinnittarnermi nalinginnaasumik periusiuvoq. Tamatuma saniatigut naliliinermi ilaasarpoq aningaasanut inatsimmi atuuttumi piginnaatitsissuteqartoqareersimanersoq aamma/imaluunniit aningaasaliissuteqartoqareersimanersoq suliani aalajangersimasuni pineqartuni Naalakkersuisunit taarsiullugu atorneqarsinnaasunik.

Ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatit ataasiakkaat misissornerisa takutippaat suliassat ataatsimiititaliamit suliarineqarnissaannut maleruagassatigut aporfeqanngitsoq.

Pisortat aningaasaqarnerata oqimaaqatigiinnissaanik missingersuutinut inatsimmi piumasaqaat

Missingersuutit tamarmiusut pisortat aningaasaqarneranni tamarmiusuni ukiut sisamat ingerlaneranni oqimaaqatigiissinneqarnissaannik imaluunniit sinneqartoorfiunissaannik piumasaqaammik[2] missingersuusiornermut inatsit[3] imaqarpoq.

Piumasaqaalli taanna 2021-ip naanerata tungaanut inatsisikkut atorunnaarsinneqarallarpoq.[4] Tak. 2018-imi inatsimmut allannguut (UKA 2018/192)

Tamatuma saniatigut immikkorluinnaq pisoqartillugu oqimaaqatigiittoqarnissaanik piumasaqaatip saneqqunnissaanut Naalakkersuisut inassuteqareernerisigut Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliaq akuersissuteqarallarsinnaavoq – tamatumanili nikingassutaagallartup piffissami ungasinngitsumi aningaasaqarnikkut atasinnaassuseq ulorianartorsiortissanngippagu. [5]

Immikkorluinnaq pisoqarnera Inatsisartut inatsisaanni ima nassuiarneqarpoq: ”pisut nalinginnaasuunngitsut Namminersorlutik Oqartussat nakkutigisinnaanngisaat aamma pisortat aningaasaqarnerannut tamarmiusumut pingaaruteqarluinnartumik sunniuteqartartut imaluunniit piffissat ilaanni aningaasaqarnikkut annertuumik kinguariartitsisartut”.

Pisoq matumani pineqartoq missingersuusiornermut inatsimmi piumasaqaammik tamatuminnga erseqqilluinnartumik eqquutsitsisoq Kalallit Nunatta Aningaasaqarnera pillugu Siunnersuisoqatigiit nalilerpaat.

Taamaalillunilu Covid 19-ip ajornartoortitsinerata kingunerisaanik ilassutitut aningaasaliissutit Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit manna tikillugu akuerineqartut missingersuusiornermut inatsimmut akerliunngillat, soorluttaaq Covid 19-imut attuumassuteqartumik allanik ilassutitut aningaasaliissuteqartoqarsinnaanera missingersuutinut inatsimmit aporfeqartinneqanngitsoq, tamatumani ukiut sisamat ingerlaneranni tamatuma pisortat aningaasaqarneranni amigartooruteqarnermik nassataqarnissaa apeqqutaatinnagu.

Aningaasanut inatsimmi piginnaatitsissutit aningaasaliissutillu.

Aningaasanut inatsimmi suliassaqarfimmut 10 - 89-imut – Naalakkersuisunut tunngasumut – oqaasertaliussaq nr. 6 aamma 7 takuneqarsinnaapput. Oqaasertaliussani taakkunani 50 mio. kr.-inik aamma 10 mio. kr.-inik immikkoortitsisoqarpoq.

AI 2020-mi suliassaqarfimmut 10 – 89-imut atatillugu oqaasertaliussamik nr. 6-imik ilanngussisoqarpoq, tassani siumoortumik immikkut aningaasaliissutissanik pissarsiniaqqaaratik ajunaarnersuarnut ajutoornernullu iliuuseqarnernut 50 mio. kr.-it tikillugit aningaasartuutinik akiliinissaminnut Naalakkersuisut piginnaatinneqarput. Oqaasertaliussaq taanna atorneqassanngitsoq Naalakkersuisunit toqqarneqarpoq. Uummannap eqqaani arfininngornermi ulloq 17. juni 2017 tassaarsuaqarneranut atatillugu Naalakkersuisut oqaasertaliussaq nr. 6 atorpaat.

Siuliani taaneqartumut nangissutitut konto pingaarnermut 20.10.32-mut, Uummannap eqqaani ajunaarnersuarmut tunngatillugu immikkut ittumik iliuuseqarnissamut tunngasumut, aningaasanut inatsimmi oqaasertaliussamik ilanngussisoqarpoq. Ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik suliaq nr. 17-757-imut - Uummannap eqqaani tassaarsuaqarneranut atatillugu immikkut ittumik iliuuseqarnissamut pisinnaatitsissummut ilassutitut aningaasaliivigineqarnissamik qinnuteqaammut tunngasumut - Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit ulloq 30. juni 2017-imi akuerineqartumut atatillugu oqaasertaliussaq ilanngunneqarpoq.

Coronap ajornartoortitsineranut atatillugu iliuutsit oqaasertaliussamut tassunga ilaatinneqanngitsutut ataatsimiititaliamit isigineqarput.

Inatsisit allat Coronap tunillaassuunneranut attuumassuteqartut.

Inatsisartut immikkut ittumik ataatsimiinnerminni (IIA2020) una akuersissutigaat: Inatsisartut Uunga siunnersuut: Nappaatit tunillaassortut akiorniarlugit iliuutsit pillugit Inatsisartut peqqussutaata allanngortinneqarnera pillugu Inatsisartut inatsisissaat nr. xx, xx.xxx-imeersoq (IIA 2020/18).

(Tunillaassuinerup pinaveersaartinniarnerani siaruarnaveersaartinniarneranilu aamma sullissiniarnermi pisariaqartitat il.il. qulakkeerniarneranni iliuuseqartoqarsinnaanermut annertusaaneq)

Isumaliutissiissummini Inatsisinut Ataatsimiititaliaq ilaatigut ima allappoq:

”Inatsisartut peqqussutaata allanngortinneqarnissaa pillugu Inatsisartut inatsisissaattut siunnersuutikkut matumuunakkut nappaatit tunillaassortut ulorianartut akiorniarlugit oqartussat sakkussaasa arlalitsigut ilassuserlugillu annertusineqarnissaannut Coronamik nappaalaneq nunarsuatta ilarujussuanut sukkaqisumik tuniluuttoq maannalu nunatsinnut aamma anngussimasoq siunnersuuteqarnermut tunuliaqutaavoq.”

Ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatinik nalunaarummi matumani pineqartunik Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap suliarinninneranut inatsit taanna nutaaq toqqaannartumik sunniuteqanngilaq.

Siuliani allassimasut tunngavigalugit Coronap ajornartoortitsineranut tunngatillugu aningaasaliissutitigut apeqqutinik Naalakkersuisut isumaginninnerat Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap tungaanit eqqarsarnartoqartinneqanngilaq. Piginnaatitsissutit aningaasaliissutillu pisariaqartut pilersinneqarnissaat ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatimikkut Naalakkersuisut qulakkeersimammatigut eqqortumik iliuuseqarnertut isigineqartariaqarpoq. Peqatigisaanillu paasineqartariaqarpoq Coronap ajornartoortitsineranut atatillugu piginnaatitsissutinik aningaasaliissutinullu allanik suli pisariaqartitsisoqassanersoq suli nalunarmat.

Coronamik nappaalanersuaqarneranut atatillugu ataatsimiititaliap sulinerata naatsumik pingaarnersiornera.

Siuliani oqaatigineqartutut ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatit suliarineqarneri matumani naatsumik allaaserineqarput.

Suliat tiguneqarnerat ataatsimiititaliallu aalajangiineri:

Suliat normu 869, 870 aamma 871 ataatsimiititaliap ulloq 18. marts tiguai ataatsimoortillugillu suliaralugit aammalu amerlanerussuteqartut aalajangiinerat pillugu Naalakkersuisut ulloq 20. marts 2020-mi ilisimatillugit.

Suliaq normu 872 ataatsimiititaliap ulloq 24. marts tiguaa ullullu tullia suliaralugu aammalu isumaqatigiiffiusumik aalajangiinini pillugu Naalakkersuisut ulloq 26. marts 2020-mi ilisimatillugit.

Suliaq normu 873 ataatsimiititaliap ulloq 6. april tiguaa ullorlu 8. april suliaralugu aammalu isumaqatigiiffiusumik aalajangiinini pillugu Naalakkersuisut ulloq 11. april 2020-mi ilisimatillugit.

Ataatsimiititaliap suliassaq normu 879 ulloq 6. maj tiguaa ullorlu 13. maj suliaralugu aammalu aalajangiinini pillugu Naalakkersuisut arfininngornermi ulloq 16. maj 2020-mi ilisimatillugit.

Ataatsimiititaliap suliassaq normu 880 ulloq 14. maj tiguaa ullorlu 19. maj suliarilersaarlugu.

Ataatsimiititaliap suliassaq normu 881 ulloq 14. maj tiguaa ullorlu 19. maj suliarilersaarlugu.

Aalajangiinini pillugu allakkiamini tamani Naalakkersuisunit allakkatigut akisassanik ataatsimiititaliaq arlalinnik apeqquteqarpoq.

Apeqqutiminut ulloq 20. marsimeersunut malitseqartitsissutitut ataatsimiititaliap Aningaasaqarnermut Aatsitassanullu Naalakkersuisoq ulloq 8. april ilisimatitsiffiusumik ataatsimiinnissamut aggersarpaa, tamatumani corona pillugu suliassat aningaasaqarnermut tunngasortaat qitiutillugit ataatsimiititaliaq allanik apeqquteqarpoq.

Apeqqutit aningaasanut inatsimmut, ingerlatseqatigiiffinnut Namminersorlutik Oqartussanit pigineqartunut, suliffeqarfinnut namminersortitanut kiisalu ilaatigut Nunatta Karsiata aningaasat tigoriaannaat pillugit upalungaarsimaneranut immikkut tunngapput.

Suliassamik 879-imik suliarinninnissani sioqqullugu ataatsimiititaliap pingasunngornermi ulloq 13. maj Ineqarnermut Attaveqarnermullu Naalakkersuisoq siunersiuinissamut aggersarpaa, tamatumanilu suliassaq pillugu apeqqutit aalajangersimasut paasinarsisinneqarnissaat periarfissinneqarpoq.

Ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatinik suliarinninnerminut atatillugu suliat pilugit ingerlaavartumik ilisimatinneqarnissani ataatsimiititaliap Naalakkersuisunut qinnutigaa. Manna tikillugu suliat ilisimatitsissutit sisamat Naalakkersuisunit tiguneqarput.

Covid 19-ip ajornartoortitsinera Nunatta Karsianut qanoq akeqassava?

Covid19-ip ajornartoortitsinerata Nunatta Karsianut imaannaanngitsumik kinguneqarnissaa kikkunnilluunniit qularutigineqarsinnaanngilaq. Kingunerisassaasa qanoq imaannaanngitsiginissaanut pissutsit arlallit siumut naatsorsorneqarsinnaanngitsut apeqqutaapput. Matumani minnerunngitsumik nappaalanersuup qanoq sivisutigisumik atuunnissaanik aammalu peqqinnissaqarfiup ajalusoornissaa pinngitsoortinniarlugu (maani nunanilu allani) inuiaqatigiit qanoq sakkortutigisumik mattunneqartariaqarnissaannik apeqqut.

Tamatuma saniatigut soraarsitsiortornissat suliffeqarfinnillu matoorinissat pinngitsoortinneqarnissaat aammalu nunatsinni ajornartoornerup kingorna inuiaqatigiinni aningaasaqarnikkut ingerlatat pilertornerusumik pilerseqqinneqarnissaat siunertaralugu nappaalanerup siaruaannissaa pinngitsoorniarlugu iliuutsit (mattussineq) Nunatta Karsiata ikiorsiissutissanut annertuumik aningaasartuuteqarneranik nassataqarsinnaapput.

Ikiorsiissutissanut pingasunut ilassutitut aningaasaliissutissat Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit manna tikillugu akuerineqarput:

”Pilertortumik ikiorsiissutissat” akunnittarfinnut, neriniartarfinnut aammalu kiffartuussinermik assigisaanillu inuussutissarsiuteqartunut inniminnikkat taamaatiortorneqarnerisa imaluunniit matusinissamik peqqussuteqarnerup nassatarisaanik aningaasaqarnikkut tassanngaannartumik ajornartoortunut sammititat. (50 mio. kr.)

”Inuussutissarsiornermut nalinginnaasumik ikiorsiissutissat” inuussutissarsiorfinni allani, soorlu aalisarnermi sanaartornermilu, ajornartoornermi ikiorsiissutitut atorneqarsinnaasut. (100 mio. kr.)

”Aningaasarsiaqartunut ikiorsiissutit” suliffeqarfinnut namminersortunut soraarsitsinermut taarsiullugu sulisuminnik angerlartitsinissamik toqqaasunut akissarsianut taarsiissutissat (107 mio. kr.)

Ikiorsiissutinut aningaasalersuutissat tigussaasut nalunaarneqanngillat. Ikiorsiissutit 30. juni 2020 ilanngullugu killiligaapput, taamaalippat aningaasat atorneqanngitsut Nunatta Karsianut utertinneqassallutik. Piffissap suliniuteqarfiusup naanerani suli pisariaqartitsisoqassappat aaqqissuussinerit nutarterneqartariaqassapput aammalu Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliamut nutaamik saqqummiussereernerup kingorna aningaasanik atugassanngortitsisoqartariaqassalluni.

Covid 19-imik nappaalanersuup kingunerisaanik peqqinnissaqarfimmut aningaasaleeqqinnissaq pisariaqarsinnaavoq. Siunertamut tamatumunnga kontomik pingaarnermik nutaamik pilersitsinissaq Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit akuerineqarpoq (Covid 19-imut atatillugu peqqinnissaqarnermi immikkut ittumik iliuuseqarnissamut piginnaatitsissut). Peqqissutsimut Pitsaaliuinermullu Aqutsisoqarfiup anngaasaliissutit aalajangersimasut 50 mio. kr.-it aalajangersarneqarnissaat siunnersuutigisimavaa. Piffissalli taamaalinerani aningaasaliissutissatut pisariaqartinneqartut Naalakkersuisunit nalilerneqarsinnaasimanngillat. Tamatumunnga pissutaavoq coronavirusip kinguneranik aningaasartuutit tamarmiusut piffissap imaalinerani suli qulaajarneqarsinnaannginnerat.

Kiisalu oqaasertaliussat, akileraarutit akitsuutillu (ilaasa) akilerneqarnissaannut piffissaliussanik sivitsuinissamut Naalakkersuisunut piginnaatitsisut, Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit akuerineqarput. Tamatumani siunertaavoq suliffeqarfiit covid 19-ip ajornartoortitsineranit eqqorneqarsimasut aningaasanik tigoriaannarnik ajornartorsiorneranni (akiliinissamut ajornartoorneranni) ikiorsernissaat. Akileraarutinik akitsuutinillu pineqartunik akiliinnginnissaat pineqanngilaq, taamaallaalli akiliinissamut piffissaliussat kinguartinneqarnera pineqarluni.

Aallaavittut isigalugu oqaasertaliussaq missingersuutinut sunniuteqanngilaq, tassami sunniutaa tassatuaammat akileraarutit akitsuutillu akilerneqartussat kinguartinneqarnerat.

Tamatuma peqatigisaanik matusinerup kingunerissavaa akileraarutinit isertitassanik il.il. annaasaqarneq – aammalu ingerlatseqatigiiffiit suliffeqarfiillu Namminersorlutik Oqartussanit pigineqartut ilaasa (ass. Air Greenland aamma Mittarfeqarfiit) isertitassanik annaasaqarnerat.

Taamaalilluni Mittarfeqarfiit Nunatta Karsianit tigusisinnaatitaanerata qaffanneqarnissaa Aningasaqarnermut Ataatsimiititaliamit akuersissutigineqarpoq. Tigusisinnaatitaanermik qaffaaneq namminermi Nunatta Karsiata aningaasartuuteqarneranik nassataqassanngilaq, kisiannili 100 mio. kr.-it utertillugit akilerneqartussat atugassanngortinneqassapput.

Covid 19-ip ajornartoortitsinerani takornarialerisut immikkut sakkortuumik eqqorneqassasut nalunanngilaq. Takornariartitsinerli nunatsinni inuiaqatigiit aningaasaqarnerata ilagaa annikitsuinnaq. Nunatta aningaasaqarneranut apeqqutaanerpaasussaq tassaassaaq aalisarnermik inuussutissarsiuteqarneq qanoq annertutigisumik eqqugaassanersoq (tunisinerup appariarnera, niuerfinni akit appariarnerat).

Nunanulli allanut amerlasuunut sanilliulluni nunatta iluaqutaa tassaavoq Nunatta Karsiata isertitaasa ilaat ikigisassaanngitsut Covid 19-ip ajornartoortitsineranit sunnerneqannginnerat. Matumani immikkut eqqarsaatigineqarput Danmarkimit ataatsimoortumik tapiissutit, ukiumut 3,9 milliarder kr.-it missaanniittut, aammali EU-mit ukiumoortumik aningaasat 250 mio. kr.-it missaanniittut (aalisarnermut suleqatigiinnissamullu isumaqatigiissut).

Tamatumunnga ilaapput suliassat naalagaaffiup Kalaallit Nunaanni isumagisai (ilaatigut politiit, eqqartuussiviit pinerluuteqarsimasunillu isumaginnittoqarfik). Danmarkip taakkununnga aningaasartuutai ukiumut 1 milliard kr.-ingajaapput.

Taamaattumillu Covid 19-ip ajornartoortitsinerata Nunatta Karsianut qanoq akeqarnissaani apeqqutaavoq ajornartoorneq qanoq sivisutigisumik atuukkumaarnersoq. Qularnanngilluinnarporli immikkut ittumik aningaasartuutissat siuliani taaneqartut aningaasalersorneqanngitsut 300 mio. kr.-init ikinnerunngitsut aningaasalersuutissaannik aningaasanik pissarsiniartoqassammat. Akileraarutinut akiliutissat kinguartinneqarnerisa kingunerisaannik aningaasanik tigoriaannarnik pissarsiniarnissaq pisariaqalersinnaavoq. Aamma taamaappoq Mittarfeqarfiit tigusisinnaatitaanerannik qaffaanerup nassatarisaanik aningaasanik tigoriaannarnik amerlanerusunik pisariaqartitsineq eqqarsaatigalugu.

Aningaasat sumit pissarsiarineqassappat?

Piffissami qaammatinik pingasunik sivisussusilimmi 257 mio. kr.-it tikillugit ikiorsiissutinut assigiinngitsunut aningaasartuutaanerusussat manna tikillugu akuerineqarput.

Kiisalu coronavirus tunngavigalugu immikkut ittumik iliuusissanut aningaasartuuteqarnerunissamut Naalakkersuisut piginnaatinneqarput. Aningaasaliissutissatut pisariaqartinneqartut paasinarsineroriarpata kontomi pingaarnermi aningaasaliissutissanik immikkoortitsinissaq pillugu aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaammik Naalakkersuisut kingorna nassiussinissaat naatsorsuutigineqarpoq. 50 mio. kr.-it siuliani taaneqartut piviusorsiortuunersut taamaattoqannginnersorluunniit isummerfigissallugu Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut siusippallaarpoq. Immikkut ittumik aningaasartuuteqarnerunissamut piginnaatitsissummut qummut killiliisoqarsimanngilaq. Qularnanngitsorli tassaavoq oqaasertaliussamut aammalu konto pingaarnermut aningaasaliissuteqarnermi tunngavissiat naapertorlugit aningaasartuuteqarneq pissammat.

Kiisalu Nunatta Karsiata akiliisinnaassusianik qaammammut 250 mio. kr.-it missaannik ajorseriarallarneranik kinguneqartumik akileraarutitigut isertitassat akilerneqarnissaasa kinguartinneqarsinnaanerannik piginnaatitsissuteqartoqarpoq. Tamatuma saniatigut Mittarfeqarfiit Nunatta Karsianit tigusinnaatitaanerat 100 mio. kr.-inik qaffanneqarpoq.

Tamatuma saniatigut matuma allanneqarnerata nalaani suliassat nutaat pingasut ataatsimiititaliamit tiguneqarput:

Suliassami 879-imi Uummannami umiarsualiveqarnermut kiisalu ineriartortitsinissami suliniutaalluni Nunatsinni betonngimit talittarfinnut/niusarfinnut sanaartornissamut aningaasaliissutinik nuussinissaq qinnutigineqarpoq. Aningaasanilli taakkuninnga nuussineq missingersuutinut sunniuteqanngilaq.
Suliassaq nr. 880 Sanaartugassanut Iluarsagassanullu Aningaasaateqarfinni suliassanit amerlasuunit aningaasanik utertitsinermut tunngavoq. Aningaasat katillutik 541,3 mio. kr.-iupput, taakkulu Coronap nassatarisaanik iliuutsinut aningaasatigut upalungaarsimanissamut qulakkeerinneqataassallutik. Suliassaq marlunngornermi ulloq 19. maj suliarilersaarneqarpoq.
Suliassaq kingulleq (881) atortussanik isertuussassanik imaqarpoq aammalu aningaasanut suliassanut arlalinnut atorneqartussanut tunngalluni. Suliassalli taassuma akuerinissaanut pisariaqarpoq suliassap nr. 880-ip akuerineqareersimanissaa. Suliassaq marlunngornermi ulloq 19. maj suliarilersaarneqarpoq.

Namminersorlutik Oqartussat aningaasaataat tigoriaannaat (– tassa aningaasat Nunatta Karsianiittut) 31. december 2019-imi 1.325 mio. kr.-erluinnangajaapput[6]. Aningaasat taakku amerlanerpaartaat (1.280 mio.-it missaat) Sanaartugassanut Iluarsagassanullu Aningaasaateqarfimmiipput.

Aningaasat ikiorsiissutinut il.il. Namminersorlutik Oqartussat manna tikillugu atugaat aningaasat tigoriaannaat ilaasa pituttugaanngitsut ikilineqarnerisigut pissarsiarineqarput. Tamanna ima oqaatigineqarsinnaavoq Namminersorlutik Oqartussat “ileqqaakkaminnik” atuisimasut.

Aningaasalli tigoriaannaat 700 mio. kr.-it missaanniittut pigineqarnissaat pisariaqartinneqarpoq: Akiligassani, akissarsiat aammalu kommuninut ataatsimoortumik tapiissutit ingerlaavartumik akilersinnaajumallugit Namminersorlutik Oqartussat Nunatta Karsiani sukkulluunniit naammattunik aningaasaateqartussaapput aammalu siumut naatsorsuutiginngisamik ajornartoornissap isumagineqarnissaanut naammattumik sillimmateqartariaqarlutik.

Ajornartoorneq ukiup affaanit sivisunerusumik atuutissagaluarpat immikkut ittumik aningaasartuutissatut pisariaqartitat isertitassatigullu annaasat Covid 19-ip ajornartoortitsinerata nassatarisinnaasaasa matussuserneqarnissaannut aningaasat tigoriaannaat naammanngillat.

Taamaalillunilu Naalakkersuisut naliliipput inuiaqatigiit aningaasaqarneranni annertoorujussuarmik appariarnissamut inuiaqatigiit illersorumallugit taarsigassarsinissaq pinngitsoorneqarsinnaanngitsoq.[7]

Ernialersuutit ukiuni makkunani qujanartumik appasipput, taamaalillunilu Namminersorlutik Oqartussat annikitsumik ernilinnik taarsigassarsisinnaanerat naatsorsuutigineqartariaqarpoq. Taarsigassarsialli ukiut arlallit ingerlaneranni soorunami utertillugit akilerneqartussaapput. Tamanna siunissami naalakkersuinikkut aningaasaqarnikkut atugassarisanik killiliissaaq. Taamaattumillu aningaasartuuteqarfiusariaqartunik nutaanik suliniuteqarnissaq tunuarsimaarfiulluinnartariaqartoq Naalakkersuisut naliliipput.

Tassungalu atatillugu Naalakkersuisunit ataatsimiititaliamut aamma erseqqissaatigineqarpoq akiliisinnaassutsip pilerseqqinneqarnissaa siunertaralugu ukiuni aggersuni aningaasanut inatsisissani malunnaatilimmik sinneqartooruteqarnissap missingersuutigineqarnissaa pisariaqartinneqartoq.

Aningaasanut inatsimmi aningaasaliissutit ikilineqarnerisigut aningaasanik pissarsinissaq aningaasanut inatsiseqarfimmi matumani pisariaqarsinnaavoq. Tamattoqassappat tamanna pillugu ilassutitut aningaasaliissutissanik qinnuteqaatinik Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap akuersissutiginninneratigut tamanna pisariaqassaaq.

Sipaarutissalli sorliit najukkani inuussutissarsiortunut najukkanilu suliffissaqarnermut aseruinermik kinguneqanngitsumik ingerlanneqarsinnaanersut qitiutissallugu matumani pisariaqassaaq.

Suliniutit suli aallartinneqarsimanngitsut taamaatinneqarnerat unitsinneqarneralluunniit ilanngullugu aningaasanik sumit pissarsisoqarsinnaanersoq paasiniarlugu ”karsinik misissuineq”-mik taasamik Naalakkersuisut ingerlatsilersaartut Naalakkersuisunit paasissutissiissutigineqarpoq. Karsinik misissuinermi Sanaartugassanut Iluarsagassanullu Aningaasaateqarfik ilanngunneqassaaq.

Karsinik misissuinerup ilaatigut siunertaraa naalakkersuinikkut iliuuseqarnissamut kiffaanngissuseqarnerunissap aammalu aningaasat tigoriaannaat amerlineqarnissaasa qulakkeerneqarnissaa. Ilaatigullu sanaartornermut aningaasaliissutinik atorneqaratik uninngaannartunik pissarsinissaq siunertarineqarluni, tamatumani nunatsinni najukkani suliassaqarnissaq qulakkeerumallugu aningaasat atorneqarsinnaalersut ilaasa suliniutinut sanaartornissami aallartilersumi aallarnisarneqarsinnaasutut naatsorsuutigineqarsinnaasuni atorneqarnissaannik siunnersuuteqarnissaq siunertaralugu.

Ataatsimiititaliap paasinninnera malillugu siunertat taakku tunngavigalugit ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatinik amerlanerusunik Naalakkersuisut saqqummiussinissartik naatsorsuutigigaat.

Aningaasanut inatsimmi konto pingaarnerit assigiinngitsut akornanni aningaasaliissutinik nuussinissaq Naalakkersuisut suli pisariaqartutut isiginngilaat. Tamanna pillugu isummernissamut tunngavissiamik immikkut suliaqartoqartoq Naalakkersuisut paasissutissiissutigaat, tassungalu ilaapput pingaarnersiorlugit tulleriiaakkanik allannguinerusinnaasut aammalu 2020-mi aammalu 2021 ilanngullugu missingersuutit inissisimanerat pillugu erseqqinnerusumik isumaliutit. Kiisalu Nunatta Karsiata tigoriaannarnik aningaasaateqarnissaa qulakkeerumallugu taarsigassarsinissap qanittumi pisariaqalersinnaanera Naalakkersuisut mattussinnaanngilaat.

Aningaasanut inatsimmi atuuttumi aningaasaliissutit piginnaatitsissutillu aalajangiusimaneqarnissaat anguniarneqartariaqartoq Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq isumaqarpoq, taamaaliornikkut coronap ajornartoortitsinerata pilersaarutaasumik nalinginnaasumik ingerlatsinissamut pitsaanngitsumik kinguneqarnissaa sapinngisamik pinngitsoortinneqaqqullugu.

Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq maannangaaq isumaqarpoq coronap ajornartoortitsinerata nassatarisaanik immikkut ittumik aningaasartuutaanerussutaasut aammalu aningaasanik tigoriaannarnik immikkut pisariaqartitsineq taarsigassarsinikkut immikkut ittumik aningaasalersorneqarsinnaasut. Aningaasat qanoq amerlatigisut pisariaqartinneqarnerat taarsigassarsiassat amerlassusissaannut soorunami apeqqutaassaaq.

Aningaasat 2,5 mia. kr.-it missaannik amerlatigisut taarsigassarineqarnissaat pisariaqarnersoq nalilissallugu ataatsimiititaliaq tunngavissaqanngilaq. Tamanna Naalakkersuisunit naliligassaassaaq. Taamatulli amerlatigisunik aningaasartalimik taarsigassarsineq Inatsisartut aammalu Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliaq avaqqullugit ingerlanneqarsinnaanngilaq.

Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliap isumaqatigiittup inassuteqarneratigut nunanit allanit aningaasanik taarsigassarsinissaq pillugu Inatsisartut inatsisaata atorunnaarsinneqarnissaanik Inatsisartut inatsisaat nr. 3, 29. maj 2017-imeersoq (UPA 2017/19) Inatsisartunit 2017-imi upernaakkut ataatsimiinnermi akuersissutigineqarpoq.

Tassunga Naalakkersuisut saqqummiussissutaanni siunnersuummut siunertaq kingunerisaalu atuarneqarsinnaapput. Naalakkersuisut allapput:

”Inatsisartut imaluunniit Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliaq siumoortumik akuersiseqqaarnagit 1,9 mia. kr.-inik taarsigassarsinissamut Naalakkersuisunut nunanit allanit taarsigassarsinissaq pillugu Inatsisartut inatsisaanni piginnaatinneqarput.

Naalakkersuisut Inatsisartunut imaluunniit Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliamut ilassutitut aningaasaliissuteqarnissaq anguniarlugu suliamik siumoortumik saqqummiusseqqaarnatik annertunerusunik taarsigassarsisinnaanerat inatsisartutigoortumik suliatigut naapertuukkunnaarsorineqarpoq. Mittarfinnik nutaanik sanaartornissamik pioreersunillu ineriartortitsinissamik maanna pilersaarusiornerup Inatsisartut inatsisaat maanna atuuttoq siunertaminut tulluuttuunersoq pillugu oqallinnissaq pisariaqalersippaat. Tulluussorineqarnanilu.”

Ataatsimiititaliap suliamik ingerlatseqqinnissaa:

Ataatsimiititaliap suliamik ingerlatseqqinnissaanut apeqqutaassapput Naalakkersuisut suliniutaat taakkulu aningaasanut inatsimmut sunniutissaat. Siusinnerusukkut oqaatigineqartutut suliassat ima agguataagaapput ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaatinik nutaanik Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit akuerineqartussanik Naalakkersuisut nassiussinissaat Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit utaqqineqartariaqarluni.

(Tunillaassuinerup pinaveersaartinniarnerani siaruarnaveersaartinniarneranilu aamma sullissiniarnermi pisariaqartitat il.il. qulakkeerniarneranni iliuuseqartoqarsinnaanermut annertusaaneq)

Nappaatit tunillaassortut akiorniarlugit iliuutsit pillugit Inatsisartut peqqussutaata allanngortinneqarnera pillugu Inatsisartut inatsisissaat (IIA 2020/18) pillugu isumaliutissiissummini Inatsisinut Ataatsimiititaliaq ilaatigut ima allappoq:

Inatsisinut Ataatsimiititaliap naggasiullugu Naalakkersuisunut kaammattuutigissavaa inatsisissatut siunnersuummik atuutsitsilernissami aammalu corona pillugu ajornartorsiutip iliuuseqarfigineqarnerani Inatsisartuni partiinik ingerlaavartumik akuutitsinerminnik attassiinnaqqullugit, taamaaliornikkut tunillaassuunnerup akiorniarneqarnerani sakkussatut atorneqartut sapinngisamik annertunerpaamik naalakkersuinikkut tapersersorneqarnissaat qulakkeerneqarsinnaaqqullugu.”

Aningaasat tunillaassuunnerup akiorniarneqarnerani sakkussatut atorneqartut sapinngisamik annertunerpaamik naalakkersuinikkut tapersersorneqarnissaasa qulakkeerneqarnissaanik Inatsisinut Ataatsimiititaliap isumaqatigiittup kaammattuutaa ataatsimiititaliamit isumaqatigineqaannarsinnaavoq. Tamatuma Naalakkersuisut ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik qinnuteqaataannik piffissami qaninnermi ataatsimiititaliamit tiguneqartussatut naatsorsuutigineqartunik Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap suliarinninnissaa ajornannginnerulersissavaa.

Corona pissutigalugu ilungersunartorsiorpugut. Taamatuttaaq corona pissutigalugu suliassat imaannaanngitsut ilungersunartullu suliarivavut. Piffissami aggersumi suliassanik taamaattunik takkuttoqartarnissaa aamma naatsorsuutigineqartariaqarpoq. Taamaattumillu Inatsisartut ataatsimiititaliallu susassaqartut kiisalu kommunit nalilertariaqarpaat suliassat taamaattut qanoq suliarineqassanersut. Tamatumani apeqqutaatinnagu Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliap suliassat taakku suliarinissaannut piginnaatitaanera. Taamaattumillu tunillaassuunnerup tamatumalu aningaasatigut kingunerisaasa takkuttussat akiorneqarnissaasa naalakkersuinikkut siamasissumik taperserneqarnissaannik qulakkeerinninnissamik kaammattuuteqarnini ataatsimiititaliap aammaarluni erseqqissassavaa.

Kiisalu ilanngussat innersuussutigineqassapput. Ilanngussat ilassutitut aningaasaliissuteqarnissamik suliassanut kiisalu ilisimatitsissutitut sulianut normui naapertorlugit tulleriiaarneqartunut tunngapput. Atortussat isertuussassat ilanngussanut ilaatinneqanngillat.

[1] Tak. Inatsisartut Naalakkersuisullu pillugit Inatsisartut inatsisaanni § 16, imm. 2. Folketingip aningaasaqarnermut ataatsimiititaliaa assinganik piginnaatitaavoq, taannalu inatsisini tunngaviusumi ileqquuvoq, taamaattumillu inatsisit tunngaviusut aatsaat allanngortinneqarnerisigut aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamit arsaarinnissutigineqarsinnaalluni.

[2] Tak. missingersuusiornermut inatsimmi § 2

[3] Kommunit Namminersorlutillu Oqartussat missingersuutaat naatsorsuutaallu pillugit Inatsisartut inatsisaat

[4] Tak. missingersuusiornermut inatsimmi § 50

[5] Tak. missingersuusiornermut inatsimmi § 3

[6] Taakkunannga aningaasat tigoriaannaat pappiaqqallu nalillit (oblikationit) 592 mio. kr.-it.

[7] Inatsisartut inatsisaat nr. 13, 28. oktober 1993-imeersoq 2,5 mia. kr.-it tikillugit taarsigassarsinissamut Naalakkersuisut piginnaatinneqarnerannik imaqarpoq. Inatsisartulli inatsisaat taanna Inatsisartut inatsisaatigut nr. 3, 29. maj 2017-imeersukkut atorunnaarsinneqarpoq.

Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq ingerlaavartumik ilisimatitsissuteqarfigisarlugu akiliisinnaassuseqarnerup nikerarnera pakkersimaarniarlugu taarsigassarsiniarnissamut Naalakkersuisunut piginnaatitsissummik 2020-mi aningaasanut inatsit imaqarpoq (Siunertamut kontomut 2010-mut, suliniutinut immikkut siunertalinnut tunngasumut, oqaasertaliussami).

Taassuma assinga 1990-imili aningaasanut inatsisini nikerartuni ilanngunneqartarpoq. Covid 19-ip ajornartoortitsinerata nassatarisaanik taarsigassarsiassat annertussusissaattut piffissap imaalinerani Naalakkersuisunit tagginneqartut taarsigassarsiarineqarnissaannut inatsisitigut tunngavissatut oqaasertaliussat pineqartut naammattutut ilimagineqarsinnaanngillat. Tamatumani Inatsisartut inatsisaannut nr. 3, 29. maj 2017-imeersumut nassuiaatit innersuussutigineqarput.