Oqaluuserisassani immikkoortoq 07-1 |
|
||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
1998-imut Inatsisartut ilassutitut
aningaasaliissutaannut Inatsisissamut I-mut siunnersuut,
(Aningaasaqarnermut Ineqarnermullu
Naalakkersuisoq)
Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Inatsisartut Siulittaasuat Anders
Andreassen.
Maliinannguaq Markussen Mĝlgaard, siunnersuuteqartoq, Inuit
Ataqatigiit:
Qujanaq, soorlu ukiuni makkunani
ilisimagipput Royal Greenlandip suliffissui allanngortiterneqarput, ilaatigut
mikinngitsumik aalisartunut eqquisumik. Sumiiffiit ilaat ukiorpassuani aallussimasaminnik
tassalu raajarniarnermik illoqarfimminni ingerlatsiunnaarsimapput,
ingerlatsiunnaasallutilluunniit, taamaattumillu inuutissarsiutinik nutaanik
ujarlernissaq pisariaqarluinnarluni.
Taakku saniatigut sumiiffit
ilarpassuini nunaqarfinni sulliviusinnaasut uninngaannarput aalisagartassat
tunisassiassallu sukumiisumik misissuiffigineqarsimanngineri pissutaallutik,
tassami nunaqarfimmiut aalisartut piniartullu soqarneranik ilisimasaqarlutillu
ilimatsaasaqartaraluartut misileraalluni aalisarnissamut periarfissaqanngillat.
Nunaqarfiit illoqarfiillumi inuutissarsiornikkut ilungersunartorsiortut
iluamik aallassapata pisariaqavissorpoq misileraajuarnissaq.
Taamaattumik siunnersuutigaara ukioq
mannamut illoqarfinni Royal Greenlandip allanngortiterineranik eqqorneqartuni
nunaqarfinnilu iluamik atunngitsunik tunisassiorfilinnut immikkut
misileraanissamik aningaasaliisoqarnissaa, aalisartummi piniartullu
tunitsivissaqartariqarput inuuniassagunik, sapinngisamillu anguniartariaqarpoq
tunisassiassat tulaassuiffiusumik suliarineqarlutik nioqqutissiarineqarnissat.
Johan Lund Olsen, siunnersuuteqartoq, Inuit
Ataqatigiit:
Siulittaasoq qujanaq.
Ilisimaneqartutuut ukiuni makkunanerpiaq imartatsinni sarulliisannerup
raajartassallu ikiliartortinneqarnerisa aamma nassatarisaanik aalisartortagut
ilungersunartunik atugassaqarput. Pissutsillu taamaatillugit ukiut kingulliit
pingasut sisamat ingerlaneranni naluneqanngitsutuut aalisakkanik allanik
nioqqutissiorsinnaanerput aallunnialersimavarput, aalisartortatta imaani
inuutissarsiutiminnik aamma ingerlatsiinnarnissaat Inatsisartuni pingaartikkatsigu.
Saattuarniarneq taamaalilluni maanna aalisartunit 300 tungaanut
amerlassusilinnit ukiut kingulliit ingerlanerinnaanni isumalluutinngorsimavoq
angallatit 85-it missaanit maanna peqataaffigineqartumik.
Inatsisartut, aalisariaatsimut
nutaamut ikaarsaartariaqarlernermi piniutinut atortulersuutissanullu allanut
pisiortornissamut aningaasanut inatsit ESU-lu aqqutigalugu
tapiissuteqartarsimavugut, tamannalumi pissusissamisoorpoq.
Oqaatigineqareersutuummi saattuarniarneq nunatsinni imaani
inuutissarsiutigineqarsinnaasunit nutaajuvoq, sulili patajaatsumik
ineriartortitsivigineqassappat aamma tapersersorneqartuartariaqartuarluni.
Ulluni april aappaannit sisamaat ilanngullugu saattuarniarneq maanni Nuummi
isumasioqatigiissutigineqarpoq, saattuarnialersimasunit, tunisassiortunit, Aalisarnermut
Pisortaqarfimmit allanillu attuummassuteqartunit aamma peqataaffigineqartumik.
Isumasioqatigiinnermi peqataasut
tamarmik saattuarniarneq nunatsinni inuussutissarsiutitut siunissaqartoq isumaqatigiissutigigaat oqartariaqarpugut,
pisortat, tassalu Namminersornerullutik Oqartussat tamatumani
ineriartortitsinermi minnerunngitsumillu aallartisaleruttorfiup nalaanni aamma
aningaasatigut ikorfartueqataasinnaappata. Nunarsuarmili saattussanut akigitinneqartut
ukioq manna aallartereersumik appariapilooreersimanissaat
naatsorsuutigeqquneqarpoq, pingaartumik Amerikarmiut Russillu saattussanik
pisassiissutissat maanna amerleriapiloortissimammatigit 200 tusind tonsit
missaaniilersillugit, taamaalilluni maanni nunatsinni aalisartumut maannakkut
kiilumut akigitinneqartut, tassa pitsaanernut 8 kr. 50 tullianullu 7 kr.-it
apparumaarmata, tunisassiortunit taamanili ilimasaarutigineqareerpoq.
Eqqaammaqqussavaralu Royal Greenland
A/S pisiortortut arlaqartut annersaattut maannakkut aningaasarsiornermigut
pitsaanngitsumik inissisimammat, taamaattumillu qularnanngitsumik aalisartunut
maannakkut akiliutigisartakkatik malunnartumik millilerniarumaarmatigik.
Saattuarniarneq maanni nunatsinni nutaajuvoq,
sulilu ineriartortitassatut isigisariaqarluni. Aalisarnermut Naalakkersuisoq
isumasioqatigiinnerup naammassinerani ilaatigut oqarpoq,
naatsorsuutigineqassanngitsoq pisortat tunisinermut
tapiissuteqarsinnaannissaat, tassami tapit aqqutiginngikkaluarlugit
allatigunngooq saattuarniarneq ingerlatinneqaannarsinnaammat. Tamatumani
ilaatigut Naalakkersuisup nunanut allanut tunisinermi
tapiissuteqarsinnaannissaq eqqartorpaa, tassa eksportstĝtte.
Oqartariaqarpunga tamanna
naammassorinnginnakku, aalisartummi taamaallaat saattussanut pitsaanerpaamut
imaluunniit pitsaanerpaanut kiilumut 4 kr.-i imaluunniit 5 kr.-i missani akilersorneqalissappata,
qularnanngilaq amerlanerit uniinnassammata, akilersugassaammi allat aamma
eqqarsaatigalugit saattuarniarnerat imminut taamaalilluni
akilersinnaajunnaarsinneqassammat.
Oqaatigeriikkattuulli
saattuarniarneq siunissaqarsorivara, pingaartumik suli avataani peqassutsimik
annertunerusumik paasisaqarsimatinnata. Ukioq manna Amerikarmiut Russillu pisassiissutinik
qaffaariapiloornerat eqqornerlupparput, kisianni kina oqarami
pisassiissutigisaat ukiuni tulliuttuni pingasuni imaluunniit sisamani suli
taama qaffasitsigiinnarnissat, aalisapiluffigiinnarunikkimmi
ikiliartulernissaat takorloorsinnaareerparput.
Oqaatigeqqillara, nunatsinni
saattuarniarneq nutaajuvoq, taamaattumik isumaqarpunga maanni nunatsinni akit
appartinneqassagaluarpata pisortat tungaannit tapiissuteqartitsisariqartugut,
aalisartortatta maannakkut aallarteriigaat siunissami ingerlaannarnissaa
suliffissaqartitsiuarnissaalu aamma siunertaralugu.
Taamaattumik matumuuna
siunnersuutigissavara TB I-p suliarineramut atatillugu Inatsisartut
aalajangiisasugut saattussanut tunisinermut tapeqartitsisinnaanneq maannangaaq
mattuteriivinnagu immikkut aningaasaliissuteqartoqarsinnaannikkut
periarfissaqartitsissasugut. Tamanna Aningaasaqarnermut Ataatsimiitsitaliap
Inatsisartut tamarmiusut pisinnaatitsineragut naammassineqarsinnaavoq.
Niels Mátâq, siunnersuuteqartoq, Siumut:
Qujanaq. Inatsisartut upernaakkut
ataatsimiinnissaanut siunnerssut ima qulequtalik siunnersuutigisimavara, tassa
utoqqalinersiutit pensionit pillugit siunnersuut.
Naluneqanngilaq ukiuni
arlalissuanngortuni aningaasat allanut tunngasuteqartut, soorlu nioqqutissat
akii, ineqarnermut akiliutit, atorfillit aningaasarsiaat il.il. qummut
nikerarsimagaluaqisut, malunnaatilimmik utoqqaat pensionisiaat
aalariartinneqarsimanngillat.
1989-imi Sisimiuni utoqqaat
ataatsimeersuarmata ilanngullugu tamakku oqallisigineqarmata, taamanikkut Naalakkersuisuusunit
neriorsuutigineqarpoq piaartumik pensionillit, taamanikkut utoqqalinersiutinik taagorneqartut,
utoqqaalli utoqqalinersiaminnik akileraartarnerannut tunngasut
misissorneqarlutillu iluarsiivigineqarnissaat suliarineqassasut.
Tassalu taamanimiillu ukiut
qulinngulerput utoqqaat isumalluarlutik utaqqiuartut, kiisalu Isumaginninnikkut
Iluarsaaqqinnissamut Ataatsimiititaliarsuaq pilersinneqarmat suliassat
annertunersaasa aammalu innuttaasuniit piumasaqaataasartut annertunersaa
tassaasimavoq utoqqaat aningaasaqarnerat, allatigulli atugaat
iluarsiivigineqassasut oqaatigineqartarmat, annertuumik utoqqartagut
isumallualersinneqartarsimapput. Iluarsiisarnerit annikitsut eqqaasanngikkaanni,
suli maannamut neriorsuutaasimasut eqqortinneqaratik.
Taammaatumik utoqqaat
neriorsortuarneqarnerat aaqqiivigineqartariaqartoq siunnersuutigaara,
matumuunalu paasisakka tunngavigalugit oqaatigissavara kiisami
pisoqarnialerunartoq, saqqummiussarlu akuerineqassappat siunnersuutigaara
utoqqaat pensionisiaanik iluarsiisoqassasoq kingumoortumik januar 1998
aallarnerfigalugu.
Taamatut siunnersuuteqarninnut
tunngavigaara iluarsiivigineqarneq utoqqarmut malunnaatilimmik
kinguneqassappat annertulaartumik kingunilimmillu malugineqartariaqarmat.
Daniel Skifte, Aningaasaqarnermut Ineqarnermullu
Naalakkersuisoq:
1998-imut Inatsisartut ilassutitut
aningaasaliissutinut inatsisissaannut siullermut siunnersuut matumuuna
saqqummiuppara. Siunnersuut makkuninnga imaqarpoq:
Siullermik: Aningaasaliissutit
allannguutissaannut missingersuutinut ilanngussat nalinginnaasut inatsimmut
ilanngussami 1-imi ilaatinneqartut,
Aappaattut:
Akuersissuteqaqqinnissamut missingersuutinut ilanngussat, inatsimmut ilanngussami
1-mi ilaatinneqartut
Pingajussaannik:Oqaasertaliussassatut
siunnersuutit inatsimmut ilanngussami 2-mi ilanngunneqartut, aammalu
Sisamassaattut: Tjenestemanditut
atorfiit siunnersuutigineqartut inatsimmut ilanngussami 3-mi ilaatinneqartut.
1998-imut ilassutitut aningaasaliissutinut
inatsimmut siullermi siunnersuutit 1998-imi aningaasanut inatsisip
akuerineqarnerata kingorna tunngavigineqartut allannguuteqarnerannik
amerlanertigut pissuteqarput.
Missingersuutinut ilanngussat
nalinginnaasut ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit 1998-imi 53 mio. kr.-inik
aningaasartuuteqarnerunermik kinguneqassapput, akuersissuteqaqqinnissamullu missingersuutinut
ilanngussat 162 mio. kr.-ingajannik aningaasartuuteqarnerunermik kinguneqassallutik.
Landskarsip 1997-imi naatsorsuutai,
massakkut naqiterneqartut, 47 mio. kr.-it missaannik isertitaqarneruffiupput,
kiisalu ingerlatsinermi taarsigassarsisitsisarnermilu 6 mio. kr.-it missaannik
atuinikinneruffiusimallutik. Tassa pitsanngoriaatit katillugit 53 mio. kr.-it
missaannik aningaasartalik ilassutitut aningaasaliissutinut inatsimmi
siullermi matumuuna akuerineqartussatut siunnersuutigineqartut
amerlaqataannik. Tassunga ilanngunneqassaaq 1997-imi sanaartornermut
naatsorsuutit 184 mio. kr.-it missaannik atuinikinneruffiusimammata.
Naalakkersuisut siunnersuutigaat,
sanaartornermut tunngasut eqqaassanngikkaanni 1997-imi
siunertarineqanngikkaluamik 53 mio. kr.-it missaannik pitsanngoriartitsinikkut
1997-imi naatsorsuutitigut pitsaasumik angusaqarnissaq naatsorsuutigineqartoq
tunngavigalugu, ilassutitut aningaasaliissutinut inatsimmi matumani
ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit aningaasartuutit
matussutissaqartinniarlugit 1998-imi aningaasanut inatsimmi Ingerlatsinermut,
Sanaartornermut Taarsigassarsisitsisarnermullu missingersuutini, IST-mik
taaneqartartumi, angusassaq 53 mio. kr.-inik ikilisinneqassasoq,
amigartoorutissat tamarmiusut taamaalillutik 135.380.000 kr.-inngortillugit.
Erseqqissarneqassaarli ukiut 1997-imit 2001-imut ataatsimut isigalugit IST-imi angusat allanngortinneqannginnissaat
aalajangiusimaneqarmat.
Akuersissutigeqqitassatut
siunnersuutit sanaartukkanut 1997-imi aningaasanut inatsimmi tun-
ngavigineqartunut sanilliullugit
kinguaattoorfiusimasunut tunngassuteqarput. Taakkununnga aningaasartuutit 162
mio. kr.-ingajaat missingersuutitigut amerlaqataannik ammut iluarsiilluni
aningaasalersorneqarnissaat siunnersuutigineqarpoq. Sanaartugassanut
tamarmiusunut missi+ngersuutinillu ammut iluarsiinernut tunngasut
kingusinnerusukkut uterfigiumaarpakka.
Inatsisissatut siunnersuutip
immikkoortui pingaarnerit Inatsisartunut ilaasortat maluginiagassaattut
pingaaruteqartut Naalakkersuisut sinnerlugit taassavakka. Taakku saniatigut
inatsisissatut siunnersuutip missingersuutinut ilanngussartaani oqaaseqaatit
itisilerutaasut innersuussutigissavakka.
Akuersissuteqannginnerit, katillugit
162 mio. kr.-ingajaasut, pingaartumik nunap immikkoortuini mittarfiliat
suliarineqarnerinut attuumassuteqarput, tassami 1997-imi 70 mio. kr.-ingajannik
atuinikinneruffiusimammata, 1998-imut nuunneqarnissaannik qinnuteqaataasunik.
Taakku saniatigut pisortat sanaartorfissagissaaneranni kinguaattoortoqarsimavoq
16 mio. kr.-inik ani-ngaasartalinnik, inissianik sanaartorneq 35 mio. kr.-inik
nalilinnik kinguaattoorfiusimalluni, kiisalu tunisassiorfinnik sanaartorneq 11
mio. kr.-inik nalilinnik kinguaattoorfiusimalluni. Kulturimut
atuartitaanermullu tunngasuni 9 mio. kr.-inik akuersissuteqartoqarnissaa
pisariaqartinneqarpoq, kiisalu isumaginninnermut peqqinnissamullu tunngasuni 2
mio. kr.-inik aamma 4 mio. kr.-inik akuersissuteqartoqarnissaa
siunnersuutigineqarluni. Tassani aningaasartuutit 1997-imi
aningaasartuutigineqartussatut naatsorsuutigineqarsimasut pineqarmata
aningaasat taakku 1998-imi atorneqarnissaat Naalakkersuisut siunnersuutigaat.
Siusinnerusukkut
oqaatigineqareersutut akuersissuteqaqqinnerit tamarmiusut, 1998-imi IST-mi
angusanut sunniuteqannginnissaat anguniarlugu, missingersuutitigut ammut
iluarsiissuteqartoqarneratigut aningaasalersorneqarnissaat siunnersuutigineqarpoq.
Tamatumunnga taarsiullugu 1999-imut aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip
suliarineqarnerani ukiuni 1999-imiit 2001-imut sanaartukkanut
aningaasaliissutit katillugit 162 mio. kr.-inik amerlineqarnissaat Naalakkersuisut
isumaliutersuutigaat, piffissap ingerlanerani sanaartugassanut tunngasuni
nikisiterisoqaannarluni.
Taamaalillutik naalakkersuisut
siunertaraat 1997-imi sanaartugassanut tunngasuni atuinikinnerussutit
piffissami 1999-iminngaanniit 2001-imut sanaartornernut aningaasatigut
oqilisaassutitut atorneqassasut. 1997-imi atuinikinnerussutit piffissami
1999-imiit 2001-imut, 1998-imi pinnani, aningaasalersuinikkut
oqilisaataanissaasa
toqqarneqarnissaat ukioq manna sanaartugassat
annertoneroreernerannik pissuteqarpoq.
Missingersuutinut ilanngussat
nalinginnaasut oqaatigineqareersutuut ataatsimut katillutik 1998-imi IST-mik 53
mio. kr.-inik ajorseriartitsisussaapput. Tassani annertunerusumik
allannguutitut akileraarutitigut akitsuutitigullu isertitassatut imaluunniit
isertitaut akuerissutit 13,8 mio.
kr.-inik amerlineqarnissaat Naalakkersuisut tikkuassavaat.
Aningaasartuutaanerusussatut
tikkuarneqassapput aatsitassarsiornermut tunngasuni Greenland Ressources
A/S-imit siunnersortinit ikiorneqarnermut aningaasartuutit 4 mio. kr.-it
missaat aamma ineqarnermut tunngasuni missingersuutitigut sunniuteqanngitsumik
allannguutit iluarsaassinermut aningaasartuuteqarnerunermik kinguneqartussat.
Isumaginninnermut tunngasuni
pisortanit soraarnerussutisiallit tunngaviusumik aningaasartaasa ukioq manna
septemberip aallaqqaataa aallarnerfigalugu qaffanneqarnissaat naalakkersuisut
siunnersuutigaat. Tamanna 1998-imi 6 mio. kr.-inik ukiunilu aggersuni ukiumut
18 mio. kr.-inik aningaasartuuteqarnerusarnissamik kinguneqartussaavoq.
Danmarkimi ikiorsiisarnermut soraarnerussutisiaqarnermullu tunngasuni
malittarisassat allanngortinneqarnerisigut ukioq manna aningaasartuutit
katillugit 7,3 mio. kr.-it ukiumullu aningaasartuutaanerusussatut 3-4 mio
kr.-it matuneqarnissaat pisariaqartinneqarpoq. Tassani pineqartut tassaapput
eqqarsartaatsimikkut ineriartornerminni kinguarsimasunut
pensionisiaritinneqartartut aningaasartuutaasartut, ukiulli marlussuit matuma
siorna tamanna aamma pissutigalugu kontumi pingaarnermi 30.13.10-mi, Danmarkimi
innarluutilinnik isumaginninneq, aningaasartuutissatut akuersissutigineqartut
ukiumut 6 mio. kr.-inik ikilileriffigineqartut.
Amutsiviit namminersortunut
ingerlatassanngortinneqarnerinut atatillugu ukioq manna 2 mio. kr.-ingajannik
aningaasaliisoqarnissaa qinnutigineqarpoq. Kommunini suliffeqarnermut tunngasunik
ingerlatsivinni sulisunik pikkorissartitsinissamut suliassaqartitsiniutinullu
mandetiiminut amerlanerusunik tapiissuteqartoqarnissamut 1,2 mio. kr.-it aamma
2 mio. kr.-it qinnutigineqarput. Imermik innaallagissamillu pilersuinissamut
katillugit 12 mio. kr.-inik aningaasaliissuteqaqqittoqarnissaa aamma
qinnutigineqarluni.
Ilinniagarsiutinut
aningaasaliissutit ukioq manna 15 mio.
kr.-inik amerlineqarnissaat qinnutetigineqarpoq, ilinniagaqartut
amerliartormata, amerlanerujartuinnartullu ilinniagassanik sivisunerusunik
aallartitsisalermata.
Assartuinermut tapiissutinut,
Katuamut tapiissutinut kiisalu aviisit agguaanneqartarnerannut tapiissutinut
aningaasaliissutit amerlanerusut aamma qinnuteqaatigineqarput.
Siunnersuutit sinneri teknikkikkut
aaqqiissuteqarnernut tunnganerupput, taakkulu ataatsimut isigalugit
oqaaseqaatit sukumiinerusut inatsisartut siunnersuummut missingersuutinut
ilanngussani takuneqarsinnaasut taakkununnga innersuuppakka Inatsisartunut.
Oqaatigineqareersutut
sanaartornermut tunngasuni akuersissuteqannginnerit missingersuutitigut 162 mio. kr.-inik ammut
iluarsiissuteqartoqarneratigut aningaasalersorneqarnissaat naalakkersuisut
siunnersuutigaat. Ilassutitut aningaasaliissutinut inatsisissamut siullermut
siunnersuutip matuma ilanngullugu naatsorsuunneqarneratigut 1998-imi
sanaartugassanut aningaasaliissutit 970 mio. kr.-iupput. Tamatumunnga
peqatigitillugu 300 mio. kr.-ingajaat missingersuutitigut ammut
iluarsiissutissatut immikkoortinneqarsimapput, tamatumalu kingorna
ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit aningaasaliissutissatut 670 mio. kr.-it
missingi immikkoortinneqarsimallutik.
Ukiuni sisamani kingullerni
sanaartugassat ukiumut 600 mio. kr.-it missaannik nalillit naammassineqartarsinnaasimapput,
1997-imili 641 mio. kr.-iusimallutik. Naammassinnissinnaassuseq
eqqarsaatigalugu sanaartugassat taakkunannga annertunerungaatsiartut
naammassiniarnissaat ajornakusuussasoq, taannalu erseqqissumik oqaatigineqartariaqarpoq.
Taamaattumik Naalakkersuisut aalajangersimapput 1998-imi sanaartugassat
missingersuutitigut 180 mio. kr.-inik ammut iluarsiivigineqarlutik
kingusinnerusukkut sanaartorneqarnissaat siunertaralugu Namminersornerullutik
Oqartussat sanaartugassanut pilersaarusiaasa misissuataarlugit
allanngortiterneqarnerat aallartinneqassasoq.
Tamatuma kingorna 1998-imi
sanaartugassatut pilersaarutit aningaasanut inatsimmi suli 800 mio.
kr.-ingajaassapput, imaluunniit ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit 670 mio.
kr.-it missaanniissallutik. Allatut oqaatigalugu 1998-imi sanaartugassat
ingerlanneqarnissaannut aningaasaliissutit katillugit 670 mio. kr.-it
missaanniissapput. Sanaartugassanik misissuataaraluni allanngortiterinissamik
pilersaarutaasukkut sanaartugassat tulleriiaarneqarnerat naalakkersuinikkut
isummerfigineqassaaq, suut sanaartorneqarnissaat suullu
sanaartorneqannginnissaat nalaatsornerinnakkut aalajangiiffigineqaqqunagu.
Piffissaq eqqarsaatigalugu misissuataaraluni allanngortiterineq majip
qaammaataani ingerlanneqassaaq, allanngortiterinissamullu siunnersuut
Naalakkersuisut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut saqqummiutissallugu
ukiaru Ilassutitut aningaasaliissutinut inatsisit aappaannut
ilanngunneqarnissaa siunertaralugu.
Tamatuma kingorna 1998-imut
inatsisartut ilassutitut aningaasaliissutinut inatsisissaannut siullermut
siunnersuutip saqqummiunneqartup ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit
sunniutissaa tassaavoq IST-mi angusap -53 mio. kr.-inik allannguuteqarnera,
taamaalilluni IST-mi amigartoorutit 135.380.000 kr.-iussallutik.
Aammattaaq Johan Lund Olsenip
siunnersuutaa ilassutitut aningaasaliissutinut inatsisissatut siunnersuutip suliarineqarneranut
atatillugu suliarineqartussatut Siulittaassoqarfiup ingerlateqqissimavaa.
Aamma maanngaanniit taassavara Maliinannguaq Markussen Mĝlgaardip kiisalu Niels
Mátâp siunnersuutaat taakkua soorunami aamma tapinneqassammata, tassasulu
taakkua inatsisissatut siunnersuutissap aappassaaneerneqannginnerani
Naalakkersuisut siunnersuutinut taaneqartunut oqaaseqaatitik
Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut ingerlateqqissavaat.
Taamatut oqaaseqarlunga siunnersuut
Inatsisartuni oqaluuserisassanngortippara, matumanilu oqaluuserineqareeruni
Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami oqaluuserisassanngortillugu
ingerlateqqinneqarnissaa kaammattuussutigallugu.
Lars Karl Jensen, Siumup oqaaseqartua:
1998-imut Inatsisartut ilassutitut
aningaasaliissutinut inatsisaannut I-mut, Naalakkersuisut saqqummiussaat
aallaavigalugit tassunga 1997-mi aningaasartuutissat atunngitsuukkanik 1998-mut
nuussinnissamik inassuteqaataat ilanngulugu Siumumit imatut
oqaaseqaarfigissavarput.
Siumumit maluginiarparput
sanaartugassanut aningaasaliissutit ukioq nammamut taamatut isikkoqartillugit
akuersisutigissagutsigit tamanna nunatsinni sanaartugassatigut annertuumik
qaffatsitinermik kinguneqartussaasoq.
Tamannalu nunatsinni sanaartornerup iluani naammassisinnaasatta qummut
killingannik annertuumik qaangiinertut isigalugu, Naalakkersuisunut
apeqqutigissavarput misissoqqullugulu, tamanna ukiuni siuliini sanaartornikkut
killiliussanik sanilliussilluni piviusorsiortuunersoq?
Taamatut inassuteqarnerput
tunngaveqarpoq, ukiuni siuliini sanaartornermi misilittakkatigut
kinguartoortarnernut patsisaasut oqaatigineqartarmata, tassaasut
suliarinnittussarsiuussinerni akit qaffasippallaalertarnerat, silamik,
sanaartugassallu assartorneranni aammalu sulisussaqarnikkut
ajornartorsiutaasartut kiisalu kommuunit akileeqataanissamut pisussaaffiisa
eqqortinniartarnerat, allallu sanaartornermi kinguartoornernut
pissutaaqataasutut oqaatigineqartartut. Suliassammi naammassinissaat
aalajangiusimaneqassappat Siumumit aarleqqutigaarput tamatuma nassatarissagaa
sulisussanik nunatta avataaniit tikerartitsinermik malitseqarnissaa.
Sanaartornermut tunngasut
qimatsinnagit Siumut isumaqarpoq suliarinnittussarsiuussinernik ingerlatsisut
imaluunniit suliaqarnissamik neqeroortut pikkorinnerusariaqartut. Matumanimi ta-kusinnaavarput sanaartukkat
ilaasa ataqatigiinngitsumik pilersaarusiornerat pissutigalugu maannakkut
annertuumik aningaasaleeqqittariaqartugut soorlu assersuutigalugit
Qasigiannguani Royal Greenland A/S-ip suliffissuassaanut, imermik
amigaateqarneq peqqutigalugu, 7,5 mio. k.r-inik, kiisalu aamma
Grĝnlandsbank-iusimasup iluarsaanneqarnerani 2,4 mio. kr.-inik naak matumani
illup qilaavini iikkallu ilaanni kiffiutit asbestitallit taarsersorneqarnissaat
kisimik pineqaraluartoq.
Namminersornerullutik Oqartussat
allaffeqarfiini sulisutigut allanngortiterinerni suliassat Siumumit
tunngaviisigut akuersaarnartippagut, minnerunngitsumillu nakorsap
peqqinnissakkut nakkutilliisup inissisimaffianut tunngasup piaartumik
aaqqiffiginissaa pingaartillutigu. Matumanilu oqaatsiginngitsoorusunngilarput
Naalakkersuisut naalagaaffimmut aatsitassat ikummatitissallu pillugit
isumaqatigiinniarnermi angusarisaannik 9,5 mio. kr.-inik aningaasartalinnik
pilluaqquniarlugit, ukiunilu tullerni aningaasaliissutissat
isumaqatigiinniuteqarnissaanni angusaqarfigilluarnissaanik kissaallugit.
Tassunga atatillugu Siumumiit
iluarisimaarlugu maluginiarparput Greenland Ressources A/S-imut
aningaasaliissutit 3,95 mio. kr.-inik ilassuteqartinniarnerannut atatillugu
aningaasaliunneqartut ilaasa assersuutigalugu saffiugassiassanik
akuiaaviliortoqarnerani atortut avatangiisit atortorissaarutillu
eqqarsaatigalugit nakkutigineqarnerannut atorneqartussaammata aammalu
ingerlatseqatigiiffiit misissueqqissaartartut sulisussaasa ilinniartinneqartarnissaannik
siunertaqarmata.
Aatsitassat pillugit ingerlatsinerup
juli-p aallaqqaataani 1998-imi nuunneqarnissaanut atatillu- gu sulisut
inissaannik allanullu atugassanik qinnuteqaat 3,0 mio kr-nik aningaasartaqartoq
Siumumiit paaserusupparput illumik imaluunniit inissianik qassinik tamatumani
pisinissaq siunniunneqarsimanersoq.
Utoqqaat amerlanerulernerat
tunngavigalugu boligsikringimik pensioninillu atuisut amerlinerat inatsisitigut
pisussaaffiuvoq saneqqunneqarsinnaanngitsoq matumani aningaasaliiffigeqqillugu
aaqqiiffigineqartariaqartoq.
Siumumiit nuannaarutigaarput
maannakkut akit qaffakkiartornerannut iluarsiissutinut naleqquttunik pensionit
tapiiffigineqarnissaat Naalakkersuisut sulissutigimmassuk, taakkuami
1991-miilli akitigut qaffakkiartornermut malinnaatinneqarsimanngimmata.
Taamatut oqareeraluarluta
iluarsiissutit ukioq manna septemberip aallattaani atuutilersinneqarnissaat aalajangiutsinnagu
Naalakkersuisunut apeqqutigissavarput
qaffaanerup malitsigisas-saanik eqquinerlunnerusinnaasut sukumiisumik
misissoreersimaneraat, tassalu pensionisisar-
tut oqilisaanneqarnerannut inatsisitigut atuutereersut suliassami
matumani ilanngullugit aaq-qittariaqartut, soorlu: Isertitaqarsinnaanikkut
akileraarusersuinermi aammalu boligsikringimut killiliussanut sunniutissaat
uani ilanngullugu kommuunit pisussaaffigalugit akiliutissaminnut sillimanersut,
allallu qaffaanerup malitsigisassai misissortussaavagut.
Naalakkersuisunut inassutigissavarput
ajornartorsiutaasinnaasut siuliani taasagut aaqqinneqarsimanngippata tamakkua
piaartumik iliuuseqarfigeqqullugit, kiisalu pensionimut tunngasut siunissami
akit qaffakkiartornerannut malinnaatittuarnissaat sulissutigeqqullugu.
Siusinaartumik pensionisiallit
Danmarkimiittut najugaqarfinniinngitsut immikkut 7,3 mio. kr.-inik
aaqqiissutinik aningaasaliiffigineqarnissaat paasivarput, taamaattorli
Siumumiit Naalakkersuisut kajumissaassavavut Danmarkimi Naalakkersuisunut
oqaloqatiginninnerit ingerlateqqeqqullugu naalagaaffeqatigiinnerup iluani
isumaginninnikkut akisussaaffiit pisussaaffiillu naapertuunnerusunngortinneqarnissaat
siunertaralugu.
Siumumit ilanngullugu
oqatiginngitsoorusunngilarput Amutsiviit allanngortiterneqarnerannut atatillugu
Paamiuni amutsiviup kommumimut tunniunneqarnera iluarisimaaratsigu, neriuppu-
gut taamatut nutaamik iliuuseqarneq iluatsilluassasoq aammalu tamatuma
ingerlatsiviit allat Namminersornerullutik Oqartussanit
piginneqataaffigineqartut ilaasa inuiatigiinni
iluaqutaanerusumik ingerlanneqarnissaannut aqqutissiuussineq
takutikkumaaraa.
Uanilu Amutsiviit
allanngortiterneqarneranni siunnersuisunit sullinneqarnissamut
aningaasa-liissutinut ilassutissat qinnuteqaatit ingerlatsinermi sillimatinit
akilerneqarnissaat periarfissa-qarnersoq Naalakkersuisunut
misissoqqussavarput.
Sanaartugassat ingerlareersut
aningaasaliiffigeqqitassat misissorlugit Siumumit nuannaaruti-gaarput
malugisinnaagatsigu siorna annertuumik oqallisigisagut meeqqat atuarfiinik
iluarsaas-sinerit aammalu Aasianni Gammeqarfiup suliarinera pissusissaatut
ingerlanneqartut takusinnagatsigit, uanili maluginiarparput Narsami INUILI-p
allilerlugu allanngortiterneqarneranut aningaasaliissutit 400.000 kronit
inuutissarsiutitigut ilinniartitaanerni aserfallatsaaliinerni atugassanit
tiguneqarsimasut. Tamannalu allatigut aaqqinneqarsinnaanersoq apeqqutiginiarparput, ilinniarfiimmi ilaasa illutaat aamma
iluarsaassinissamik pisariaqartitsisussaammata.
Siumup Kalaallit Nunaanni
ilinniagaqartut 1995-ip kingorna 110-t missaannik amerlanerulersimanerat nuannaarutigalugu tamatumunnga 15 mio.
kroninik tapiissutit qaffanneqarnissaat pissusissamisoortutut isigivaa.
Ingerlatsinermi sillimmatinit
aningaasalerneqartumik Nanortalimmi napparsimavitoqqap iluarsaallugu
inuusuttunut piukkunnarsarfittut atorneqarnissaanut aningaasaliiffiginera
Siumumit nuannaarutigaarput neriulluta suliassaq tamanna siunertaasumut
atorneqalerpat najukkami suliffissaqartitsiniarnikkut pitsaasumik tamanna
kinguneqarumaartoq.
Savaateqarfinni aqquserniornerit
pilersaarusiorneranni maannakkut Narsarsuup kuuata ikaartarfilernissaanik
pilersaarut pillugu tamatumani kommunit suleqatigalugit aningaasaliissutissat
aaqqiivigineqarnissaat inassutigissavarput, taamatullu aaqqinneqarnissaa aamma
Siumumit tapersersussallutigu.
Peqqinnissamut qullersaqarfimmi
suliniutinut allannguutissatut pilersaarutit Siumumit pingaartutut isigaavut,
periarfissarlu manna iluatsillugu apeqqutigissavarput illoqarfiit ilaanni
peqqissaaviit iluarsaallugit suliassaareersut pilersaarusiorneri qanoq
killiffeqarnersut. Taamatut apeqquteqarneq
tunngaveqarpoq ukioq siulleq Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap
angalanermini illoqarfinni pulaagasa ilaasa napparsimavii assut ullutsinnut
naleqqukkunnaarsimammata sulisuusunut assut sunniuteqartarunartunik,
assersuutigalugu Qeqertarsuup peqqissaavia iluarsaanneqartussanut ukiuni
arlalinngortuni tullinnguunnissamik isumalluarfigineqarpoq, ullorlu manna
tikillugu suli naammassineqarani. Siumumiit pingaartipparput peqqissaaviit
suliffittut allatulli sulisunut kajungernartuunissaat.
Suluusalinnut mittarfiit
sanaartorneqarnerani Sisimiuni aqquserniornermut tunngasunik ikaartarfiliornermi
akiligassat kommunimit 1997-imiilli akilerneqartussaasimasut suli akilerneqanngitsut
piaartumik akilersinniarneqarnissaat Naalakkersuisunut inassutigaarput.
Inatsisartunut ilaasortat
siunnersuutaat Aningaasanut Ilassutissat aappassaaneerneqarnerannut
utaqqisikkaanni pitsaanerugaluartoq Siumumit uani taanngitsoorusunngilarput
Inuit Ataqatigiinninngaanniit Johan Lund Olsen-p saattuarniarluni aalisarnermi
tunisinermut tapiisoqartalernissaanik siunnersuutaa, taanna tunngavimmigut
paasinarluaraluartoq, Siumumit inassutigissavarput aningaasanut inatsisissap
aappassaaneerneqarnissaanut (ilaasortat allat) oqaluuserisassanngortitaanut
ilanngullugu tamatumap tassalu Johan Lund Olsen-ip siunnersuutaata oqaluuserineqarnissaa. Uanilu aammalu Siumumiit
isumaqatigiinniarnerit illuatungeriinniit suliarineqarnissaat pingaartillugu
ataqqivarput, maannakkullu tassani killiffiusup illuatungeriinniit nangeqqinneqarnissaa kaammattuutigalutigu.
Naggataatigut, aningaasanut
inatsisissat saqqummiunneqaraangata Ingerlatsinikkut Sanaartugassatigut
Taarsigassarsianullu pilersaarutit arlalitsigut allannguuteqartinneqartarput
nunap aningaasatigut pitsaasumik sillimmateqarluni ingerlanissaa
qulakkeerniarlugu, matumani aamma tamanna siunertaammat, siuliini oqaaserisagut
innersuussutigalugit aappassaaneerlugu saqqummiutinnginnerani
Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami oqallisigineqarnissaa Siumumit
aku-ersaarparput, suleqataaffigissallugulu.
Uanilu Aningaasaqarnermut
Naalakkersuisup saqqummiinermini oqaaseq marloriarlugu atugaa neriuppunga taggerluinerusoq,
tassami kisitsisinik allannguisinnaammat, akuersissuteqannginnermik oqarnerit
taanna paaserusuppara eqqortuunersoq imaluunniit (akuerisassatut) pineqarnersoq.
Anders Nielsson, Atassutip oqaaseqartua:
Pingaarnertigut Atassutip 1998-imut
ilassutitut aningaasaliissutissanut siunnersuut Naalak-kersuisunit matumani
saqqummiunneqartoq akuersaarsinnaavaa.
Atassutip paasinninnera malillugu
siunnersuut oqimaaqatigiippoq.
* 1997-imut
naatsorsuutit inernerat,
* 1997-imi
suliassanut akuersissutaaqqittut
* 1998-imut
akuersissutinik allannguinermut nalinginnaasumik missingersuutinut ilan-ngussat
- 1998-imut Aningaasanut inatsisip
naleqqussarnerani aningaasartuutissartaqanngitsumik inerneqarpoq.
Siunnersuut qularnartoqartissagutsigu
taava mikisualuit pilissavavut, kisiannili aamma mikisualuit
pingaaruteqarlutillu pissusissamissoortarput. Aammattaaq Nunatta karsiata
aqulluarneqarnera nuannaarugilaarlugulu tulluusimaarutigissavarput, aammalu
tunngaviusut, assersuutigalugu suut aningaasanut inatsimmiittussaanersut suullu
ilassutitut akuersissutini akuerisariaqarnersut itisilernissaat
piffissaqarfigalugu.
Siunnersuummi saqqummiunneqartumi
sulisunik allanut nuutsitsisarnissanik atorfiillu akissaatitigut
inissinnerinik allannguinissat arlaqartut kissaatigineqarput.
Oqaatsit kusanarsaakkat
tunngaveqanngitsunillu oqalunneq Atassutip paasinninnera malillugu tassaapput
toqqortortumik akissarsianik qaffaanerit - suliani assigiissuni - inunnit
taakkuusunit suliarineqartuni. Taakkulu 2%-ialuinnaanngillat inuussutissarsiutini
allani atuutsinniaraluakkatsinnut naleqqiullugit.
Atassummit ilassutitut akuersissutini
kissatit taama ittut naaggaarnissaat piareersimaffigaarput. Siullermik
qinnuteqaatit taama ittut aningaasanut inatsimmiittussaasarmata. Aappassaanillu
atorfiit akissarsiatigut inissiffiini tamakkunani akissarsianut
pitsanngoriaatit procentinut erseqqissumik allaaserineqartariaqarmata.
Qitiusumik allaffissuaqarnermi
akissarsiani tunuarsimaartitsineqarnera taamatulli inuiaqatigiit sinnerini
atuutsittariaqarpoq.
Ukiarmi Namminersornerullutik Oqartussani
imminermi EDB-leriveqarfiup ingerlanneranut pilersaarusiortitseriaraluarpugut
iluatsitsinngitsumilli. Iluatsingajassimagaluartoq oqaatigineqarpoq. Taamaaporlu
ukiuni marlunngulersuni, ajoraluartumilli ukiarmi ataatsimiinneq sioqqullugu
naammassineqarsinnaasimanani.
Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamit,
pilersaarusiamik takussutissaqalernissap tungaanut
kuersissutaasussat
unitsikkallarneqarnissaat anguneqariarmat, inaarsaaneq ajornarseriataarpoq.
Maanna 1998-ip qiterpaarnera oqaluuserineqalerpoq EDB-leriffiup aningaasat
sumut atornissaannik paasitinneqarnissatsinnut - tassani aningaasat pineqartut
6,8 mill. kr.-nik 1998-imi amerlassuseqarput, akissarsianut atugassaanngitsut.
Massakkut ilassutitut
aningaasaliissutissatut 1,5 mio. kr.-it
qinnutigineqarput Namminersornerullutik Oqartussani attassusersuutit
pitsanngorsarneqarnissaannut.
Suliassaq taanna 1998-imut aningaasanut
inatsimmi aningaasaliissutissanut ilanngunniarneqarsimanngila?
- Atassummit kissaataavoq aningaasat
sanaartornermut immikkoortitanut ilanngunneqassasut, taamaalilluni
Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamit
aningaasat atugassiissutaasinnaasus-sanngorlugit, siunissami suleriaaseqarnermut
pilersaarusiap saqqummiunneqarlunilu Naalakkersuisunit akuerineqarnerani.
Soorngunami siunissami suleriaaseqarnermut pilersaarusiaq missingersuummik
ilaqassaaq, 1998-imut 6,8 mio. kr.-nik aningaasanut inatsimmi akuersissutinut
tunngavissanik.
Aamma massakkut - Grĝnlandsbank-ip
illorsuata pisiarineranit ukioq ataaseq qaangiutinngitsoq - 2,4 mio. kr.-nik
qinnuteqaateqartoqarnera tupigutsaataavoq. Taanna siorna akuersissutinut
naleqqiullugu 10%-imik aningaasartuuteqarnerusussaassaaq.
Taamatut aningaasartuuteqarnerussuteqarnissami
kina akisussaanersoq Atassummit paaserusun-neqarpoq. Assersuutigalugu illorsuup
pisiarineranili qilaat iikkallu asbesteqarnerisa ilisimaneqarnerat kia
akisussaaffigaa?
Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfiup
Peqqinnissamut Ilisimatusarnermullu Pisortaqarfimmit Naalakkersuisut
Allattoqarfiannut nuunneqarnissaanik tusagaq nuannersuuvoq. Tamatumatigut
peqqinnissamik nakkutilliisoqarfiup peqqinnissaqarfiullu, peqqinnissamik
nakkutilliisup arajutsinaveersugassaata,
akornanni aningaasaqarnikkut aqutsinikkullu imminnut qanippallaarnerat
atorunnaassaaq.
Atorfinitsitsinermi tunngaviit
pitsanngornissaannik anguniagaasut kiisami nakorsanik nakkutilliisunik
atorfinitsitsinissamik kinguneqarumaartut neriussaagut.
Aatsitassanut allaffimmut 3,9 mio. kr.-nik
qinnutigineqartut tapersersorpavut. Ajunngilaq.
Kisianni Atassutip isumaa malillugu
ingerlatseqatigiiffik, Namminersornerullutik Oqartussat sinnerlugit suliassanik
ingerlatsisussaq missingersuutinut ilanngussani taaneqassappat
naleqqus-sorinanngilaq. Suliffeqarfiup suup suliassanik ingerlatsisussatut
toqqarneqarnera Naalakkersuisut kisimik akisussaaffigaat. Imaattussaanngilaq
toqqaaneq tassassasoq ilassutitut aningaasaliissutissani missingersuutinut ilanngussat aqqutigalugit
Inatsisartunit aalajangiiffigineqarlunilu akuerineqartussaq.
Aningaasanut inatsimmi 25 mio. kronit
nunaqarfinni inissilialiortiternissanut qinnutigineqartut
akuersissutigineqarput.
Aningaasat akuersissutigineqartut
naatsorsuutigisatut atorneqarsinnaannginnerisa takuneqar-sinnaalereernerat
ajuusaarnarpoq. Taamaammat aningaasat 6 mio. kronit inissialiornermi suliassanut allanut nuunneqarnissaat
tapersersorsinnaavarput.
Utoqqalinersiuteqartut pisartagaanni
aningaasat tunngaviusut 7,2%-imik
qaffanneqarnissaannik qinnutigineqartoq Atassutip tapersersorpaa. Matumani
aningaasat tunngaviusut 1991-imili allanngortinneqarsimanngitsut akitsuutinut
iluarsinneqarnissaat pineqarpoq.
Siunnersuut apererusulersitsiffiuvoq
aningaasat tunngaviusut ilumut aatsaat
inatsisitigut allanngortinneqarsinnaanerat naleqquttuunersoq. Inatsisip
allanngortinnissaa illugiinnut tamanut pitsaanerpaassaaq, taamaattorli
nalunngilarput nalunaarutikkut aningaasanut tunngaviusut ukiut tamaasa akinut
iluarsineqartalerlutik. Tamatumalu kingornatigut ukiumoortumik aningaasanut
inatsit pissutsinut iluarsineqartarlutik.
Pensionistit utoqqalinersiuteqartullu
allat assigiinngitsut suli assigiinngitsumik pineqartuarnerat
Atassumit nalinginnaasumik ajuusaarutigaarput.
Nunaqqativut utoqqalisut kommunimi sumiikkaluarunik qanorlu ittunik
pensionisiaqaraluarlutik apeqqutaatinnagu assigiimmik pineqartarnissaat aamma
pisariaqartitsinerat eqqortoq tunngavigalugu naliliinikkut immikkut
ikiorsiivigineqarsinnaallutik.
Massakkullu matumani ajuusaarutigalugu
oqaatigissavarput ineqarnermut tapiissuteqartarnermi aaqqissuussineq
pisariillisarneqarnanilu suli pitsanngorsarneqarsimanngimmat.
Ilinniartuunersiaqartitsinermi
aningaasartuutit inatsisinik tunngaveqarput. Ilassutitut aningaasaliissutissatut
15 mio. kr.-nik qinnutigineqartut inuusuttut sivisuumik ilinniagaqarniartut
amerliartuinnarnerinut aammalu unitsitsiinnartartut ikiliartornerinut
malunnaataapput. Taama ingerlaneqarnera nuannersuuvoq.
Aappaatigulli immaqa KIIP-imiittoqarpoq
lommeregnerimminni battereeruttuulersunik. 1998-imut Aningaasanut inatsimmi 80
mio. kr.-nik akuersissuteqarnermit ukiup affaa qaangiutiinnartoq 15 mio.
kr.-nik suli akuersissuteqartoqarnissaanik pisariaqartitsineq 1998-imut Aningaasanut
Inatsit sioqqullugu kukkusumik naliliinermut takussutissaavoq, atuisunut
naleqqutinngitsoq imaluunnit naleqquttoq.
Katuamut 650.000 kr.-t immikkut ittumik
qinnutigineqarput. Ingerlatsinermi ukiumut amigartoorutit 9 millionit
missaanniipput Nuup kommunianit Namminersornerullutillu Oqartussanit
angeqqatigiimmik akilerneqartussat.
Katuaq taaneqarmat imaanngilaq pisortat
nersualaarniaannarlugit taamaaliortugut, kisiannili aamma ullumi tunissutip aqagu
aningaasartuutinngorsinnaanera eqqaasitsissutigiumallugu taamaaliorpugut.
Sanaap pingasuinnit aningaasaliiffigineqarnissaanut 22 million koruunit Nordisk
Rċdimit pissarsiaraavut. Massakkullu ukiunilu aggersuni Nunatta karsianit
taamatullu Nuup Kommunianit ukiumut 4,5 mio koruunit aningasartuutigisartussaavavut.
Qanittukkut Pinngortitaleriffik
tunissutisiaraarput, aammalu tusatsiakkat malillugit ilisimatooqatigeeqarfissaq
tunissutiginiarneqarluni. Taamatut tunissutisiuarneq akissaqartinnerparput?
KNR - Kalaallit Nunaata raadiua -
saqqummeqqippoq. Matumani 1 mio koruuninik qinnuteqarluni KNR-ip Nunatta
karsianut 1998-imi akiligassaanut nunatta karsiata nunatta karsianut
akiligassanngortut akilissammagit.
Qinnuteqaat taanna Atassummit
akuersaarsinnaanngilarput. KNR 1998-imut 47,9 mio. kr.-nik
akuersissuteqarfigineqarpoq. Taakkuupput raadiukkut TV-kkullu
aallakaatitassanut Inatsisartut kissaatigisaat - tassani akissarsianut,
taarsigassarsianut taarsigassarsiatoqqanullu akilersuutit ilaareerlutik.
KNR-p siulersuisusisa pisortaqatigiivisalu
suliassaat pisariusorsuugunanngilaq ajornanngeqalunilu: Aningaasartuutit
erseqqissarluagaasunik anginerpaaffeqartitaapput KNR-ip malittassaanik.
Aningaasaalatsineqarsimassappat taava
aningaasartuutit annikinnerulersittariaqarput; Assersuutigalugu sulisunut,
nalunanngitsumik 100-t sinneqartunut akissarsianut aningaasartuutit misissornerisigut.
KNR-mi atorfillit Aittuaqqanik@ taaneqartartut amerlaqaat, tusakkat malillugit taakkunannga 20-nit
amerlanerusut Asuliassanik
ingerlatsisutut@ immikkut
tapisiaqartitaasut. Avataanit isigalugu KNR-mi suli naalakkat
amerlavallaarsorinarput inuinnarnut naleqqiullugit.
Inatsisartuni ilaasortanit arlaqartunit
sinerissamut qanittuni aalisarnermi
atugassarititaasunut pitsanngoriaatissatut siunnersuutit takkupput.
Siunnersuutinut tamakkununnga
isumaqataanini Atassutip oqaatigiumavaa. Aalisarnermut Naalakkersuisup KNAPK
suleqateqatigalugu aalisartuni aningaasatigut atugassarititaasunik
pitsanngorsaatissanut isumannaarissutissanullu siunnersuusiornissaa
isumaqatigiissuteqarniarnissaalu naatsorsuutigaarput. Tamatumani akit
minnerpaaffissaat pineqassappat imaluunniit allatut tapersiiniarneqassappat
assigiimmik aningaasat pisariaqartinneqartut nassaariniarnissaanni Atassut peqataajumavoq.
Mittarfiliortiternermi ingerlatseriaatsip
annertusarneqarneranut atatillugu Atassutip piffissaq iluartsillugu sulianik
ingerlatsineq iluarisimaarpaa.
Ingerlanneqartalereersut tamarmik
missingersuusianit akikinnerusarsimanerat takuneqarsinnaa-lereerpoq, aammalu
nunaqqativut sulisorineqarluaqalutik. Iluamik ingerlalluanngitsuinnaat
isigini-aqqajaasaannarpavut. Iluatsittumilli ingerlasut maluginiartarnissaat
puigortariaqanngilarput. Matumanilu eqqaamaneqarput aammalu nutaanik
mittarfiliornissanut atatillugu taaneqarlutik.
Sanaartornermut pilersaarusianik
iluarsaaqqinnissaq Atassummit soqutigaarput, aammalu anguniakkanik
tulleriinnilersuinerup salliutinnissaa tapersersorlugu, taamaaliornikkut ukiuni
ingerlasuni sanaassarpassuanngortartut aningaasaliiffigineqartut
naammassiniarnerini nalaatsornerinnaatitsisarneq qimallugu.
Matumanili suut tamarmik
naalakkersuinikkut aalajangersaaffigineqarsinnaaneq ajormata eqqaamasariaqarpoq. Massakkorpiaq pisumik
Danmarkimi suliumajunnaarnersuaqarnera aasamut sanaartugassanut
sunniuteriaannaavoq. Sanaartortoqalersinnaanngilaq atortussat Ċlborgimi
umiarsualivimmiitsillugit.
Inaarsarneqarsinnaaneri puigorlugit
aningaasaliissuteqartassagutta, pissutsit makku angoriaannaavavut, tassa sulisut
suliassaarutsillugit, sanaartornissaq pisariaqartikkaluarlugu, atortussaateqarluarluta
Nunattalu Karsiani aningaasaateqarluarluta, kisianni massakkorpiaq
sananeqartussamut aningaasaliissutinik amigaateqarluta.
Tamakkuupput maanna 1998-imut Inatsisartut
ilassutitut aningaasaliissutinut inatsisaannut siullermut siunnersuutip
siullermeerlugu oqaluuserineqarnerani Atassutip oqaaseriumasai.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:
1997-imi inatsisartut ukiakkut
ataatsimiilernerata aallartinnerani ilaatigut Naalakkersuisut siulittaasui
nikipput.
Taamanikkut 19. september 1997 tikillugu
Naalakkersuisooqatigiit eqqaamaneqaatissaasa ilagaat 1998-imut aningaasanut
inatsisissatut siunnersuutertik, 145 mio koruunit sinnerlugit amigartooruteqarfiusussaq
saqqummiunneqartoq. 19. september 1997 Naalakkersuisooqatigiit allanngungaanngitsut
taamaallaat Naalakkersuisut nutaamik siulittaasortaaginnarput. Taamaakkaluartoq
imaasiallaannaq Naalakkersuisut nipi nutaaq suaarutigaat: Alandskarsi taamak annertutigisunik
amigartooruteqartussanngorlugu 1998-imut aningaasanut inatsisissatut
siunnersuut akuerineqarsinnaanngitsoq.@
Tamatuma kinguneranik 1998-imut
aningaasanut inatsisissaq 6. november 1997 inatsisartuni suli 82 mio koruuninik
amigartoorfiusoq akuerineqarpoq, imaappoq siunnersuutaaqaartumit amigartoorutigissangasat
63 mio koruunit nalinginik ikilisillugit.
Taamanikkut Naalakkersuisut nunatta
karsiata pisinnaasaanut naleqqussaanerarlugit mikinngitsumik
nersorniarneqarput, nunap inuiaqatigiillu sernersuisuisut.
Ullumikkut qaammatit tallimat
qaangiutiinnartut Naalakkersuisut, suli taakkuusut, ilassutitut
aningaasaliissutissanik 53 mio koruunit nalinginik siunnersuuteqarput. Taama
1998-imi landskarsip amigartoorutissaasa 53 mio koruunit nalinginik
ilaqqinnissaat Naalakkersuisunit matussuserniarneqarpoq landskarsip 1997-imi
ilimagisamit ajunnginnerusumik angusaqarfiusimaneratagooq aningaasartaanit,
soorlu Aningaasaqarnermut naalakkersuisoq saqqummiinermini oqartoq.
Landskarsip naatsorsuutai sumiittut?
Landskarsip naatsorsuutai kia akuerisai?
Landskarsip 1997-imi naatsorsuutai
inatsisartut Kukkunersiuinermut ataatsimiititaliaannut suli apuunneqanngillat!
Landskarsip 1997-imi naatsorsuutai
suliluunniit Inatsisartut Allattoqarfiannut siulittaasoqarfinnulluunniit
apuunneqanngillat!
Ullumikkut aprilip 27-at. Naalakkersuisut oqaluuseritikkusutaannut piffissaliunneqartoq malinneqartariaqarmat, landskarsip naatsorsuutai, Inatsisartut Siulittaasoqarfiannut ullumikkut apuunneqarsinnaassagunik, Inatsisartuni siusinnerpaamik oqaluuserineqarsinnaapput aatsaat majip 18-ianni.
Inatsisartut ataatsimiinnerat majip 20-anni naammassisussaavoq. Ullormilu ataatsimiiffiusumi kingullermi ileqqoq malillugu taamanikkussaq 1998-imut Inatsisartut ilassutitut aningaasaliissutinut inatsisissaat, maannakkut siullermeerlugu oqaluuserisarput, pingajussaaneerneqartussaavoq. Imaappoq Naalakkersuisut 1997-imi naatsorsuutinut inatsisartut qanoq isummerumaarnerat apeqqutaatinngilluinnarlugu aningaasanik suli akuersissutigineqanngitsunik atuisinnaasorilersimasut.
Landskarsip 1997-imi naatsorsuutai inatsisartut Kukkunersiuinermut ataatsimiititaliaannut oqareernittut Siulittaasoqarfimmulluunniit, suli takoqqusaanngitsut qanoq Naalakkersuisut tallimanngormat 24. april tusagassiorfinnut saqqummiussinnaavaat?
Innuttaasut, Inatsisartuni qinikkatik aqqutigalugit, oqartussaaqataanerat Naalakkersuisooqatigiit, Atassutip Siumullu, atorunnaarsissinnaasorissanngilaat.
Naatsorsuutimmi naammassineqareersimasutut isikkoqarmata Naalakkersuisut Inatsisartunut tunniussiumaataarnerat allatut isumaqartinneqarsinnaanngilaq taamaallaat piaaraluni kinguarsaanertut, taamaasilluni landskarsip naatsorsuutai ullormi Inatsisartut ataatsimiinnerisa kingullersaanni aatsaat eqqartorneqarsinnaaniassammata.
Taamaattoqarsimassappat taamaaliornerminnut Naalakkersuisut suut toqqammavigineraat paasersunnarpoq.
Sooq Inatsisartut Kukkunersiuinermut ataatsimiititaliaat tusagassiorfinniit kingulliutillugu naalakkersuisunit kalerrinneqartariaqarsorineqarpa?
Sooq landskarsip naatsorsuutai oqaluuserisassamit uuminnga siulliullugit oqaluuserineqarsinnaasunngorlugit Naalakkersuisunit isumannaarniarneqarsimanngillat?
Naak aprilip 21-anni, ataatsimiinneq manna aallartimmat, Naalakkersuisut Inatsisartut Siulittaasoqarfiannik suleqatigiilluarnissamut peqataarusunnermut oqaatigisaasa tangii?
Ilassutitut aningaasaliissutinut inatsisissaq manna 1997-imi landskarsip naatsorsuutaatigut angusarisanit aatsaat aningaasalersorneqarsinnaavoq naatsorsuutit pineqartut inatsisartunit akuerineqareernerisigut.
Siullermeerinninneq manna aappassaaneerinninnissarlu, suliluunniit ullulerlugu Inatsisartuni ilisimaneqanngitsoq, 1997-imi landskarsip naatsorsuutaasa aningaasartarisinnaasaannit tunngaveqartinneqarsinnaanngilaq.
Taamaattumik Naalakkersuisut 53 mio koruunit nalinginik atuinerusariaqarnermik siunnersuutertik aalajangiusimassagunikku aappassaaneerinninnissamut taakku nalinginik allatigut nassaarniartariaqarput. Taamaaliorsinnaanermik neriorsuisinnaanngikkunik siunnersuutertik manna tunuartittariaqaraat Inuit Ataqatigiinniit inassutigiinnassavarput.
Taamatut inassutigisatta naammaginartumik naammassineqarnissaa naatsorsuutigalugu inatsisissatut siunnersuut oqaaseqarfigissavarput.
Namminersornerulluni Oqartussat allaffeqarfissuanni ersinngiusartumik ingerlatsinermi aningaasartuutit nangittumik annertusarneqarnerat sakkortuumik uparuartariaqarparput. Tamatumani allaffinni atortulersorneq aamma sulisorisanut aningaasartuutit eqqarsaatigaagut.
Tassungalu atatillugu 1997-imi ukiakkut ataatsimiinnermi Namminersornerulluni Oqartussani sulisut katitigaanerata oqaluuserineqarnerani oqaaserisagut innersuussutigeqqaassavagut. Taamanikkummi Naalakkersuisut oqaluuserititsinertik inatsisartunilu partinit oqaaserineqartut sumut atorniarsimaneraat ullumikkut paasiuminaappoq. Taamanikkut ukiakkut ataatsimiinnermi Namminersornerulluni Oqartussani allaffissornerinnaap ukiumut 300 mio koruunit sinnerlugit aningaasartuutaaneranut ingasattajaarnerulluinnartutut Inuit Ataqatigiit uparuaanerput Naalakkersuisunit illua=tungilerneqanngimmat akuersaarneqartutut isumaqarfigisarput puigoreersimallugulusooq, ersinngitsumik annertusaanerit ingerlatiinnarneqartut paasinarpoq.
Taamanikkut Sulisoqarnermut naalakkersuisup Naalakkersuisullu siulittaasuata ingiarniutiinnarlutik inatsisartut 1998-imi upernaakkut ataatsimiinnissaannut pisortaqarfinni sulisut sulerinerinik qanorlu ilinniagaqarsimanerinik nalunaarusiornissamik neriorsuutaat ilumut ataatsimiinnermi matumani saqqummiunneqassasoq ilimagisinnaavarput?
Nunarput aningaasaqarnikkut pilimasorsuunngimmat innuttaasunut oqaluttarfimmit maannga oqaaqqissaarutaasartut upperineqassappata Naalakkersuisut namminneq ingerlatsinertik nakkutiginerusariaqarpaat imaluunniit (matumik matserfimmi killinga saneqqaartariaqarpaat.)
Sulisorisat, minnerunngitsumik qaffasinnerusuni inissisimasut, suliaat allannguuteqangaanngitsut atorfimminni taaguutsimikkut tamatumalu kinguneranik aningaasarsiamikkut nangittumik qaffaavigiortortuarnerat nunatta aningaasaqarneranut naapertuunnerunani nunani allani imminnut aningaasatigut napatillutik naalakkersuisoqarfissualinni pissutsinut naleqqunneruvoq. Taamatummi Naalakkersuisoqarfinni pissuseqarnerup ilaatigut kinguneraa Namminersornerulluni Oqartussani inuiaqatigiinnilu sulisorisat akornanni assigiinngissutsip anginerusunngortikkiartuaarneqarnera. Naak inuiaqatigiinni sulisut kommunip allaffiiniikkunik, atuarfinniikkunik, napparsimavinniikkunik, umiarsualivinni sulisuugunik, ilinniarfinni sulisuugunik allarpassuarniikkunillumi, inuiaqatigiit naligiinnerusumik ingerlanneqarnissaannut tunngaviulluinnaraluartut katataagaluttuinnartinneqarput.
Namminersornerulluni Oqartussani qaffasinnerusunik atorfillit aningaasarsiaqarnermi klassimi aalajangersimasumi inissisimaffeqarnerannut taarsiullugu taaguutip uklasseficeret annertunerujartuinnartumik atorneqarnera Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamit misissorneqartariaqarpoq.
Sanaartugassanut inatsisissakkut matumuuna siunnersuutigineqartut ilanngukkaanni aammalu Aningaasaqarnermut naalakkersuisup saqqummiinermini oqaasii tusaaginnaraanni nakkutigineqanngitsumik ingerlatsisoqarlersimasoq oqaannaraanni eqqorneruvoq.
Allanngortitsinngikkutta ukioq mannamut sanaartornissanut aningaasaliissutit 980 mio koruunit angussavaat. Taama saqqummiussaqarneq akuerineqartariaqanngilaq. Aningaasaqarnermut naalakkersuisup oqarneratut ukiut kingulliit sisamat misilittagarilersimasatta takutippaat ullumikkut nunatsinni nunaqareersut sanaartornermi suliaqartut isumalluutigalugit ukiumut sanaartorsinnaagigut 650 mio koruunit missiliorlugit nalingi. Tassannga annertunerusumik sanaartorniarnerup kingunerisinnaasai marluupput:
Siullermik sanaartukkat m2-mut akiisa qaffarujussuarnerat. Tamatuma kingunerissavaa aningaasaliussanit pissarsiarisinnaasavut pilersaarutaagaluanit pisariaqartitsinermillu annikinnerujussuanngorneri, inissialiat, atuarfiliat, utoqqarnut illuliat allallu ikinnerit. Kingunerisinnaasaasa aapparisinnaasaat tassaasussaavoq sanaartornermi sulisussanik amerlasuunik avataaniit tikisitsiortortariaqarneq. Taakkuli 1960-ikkunnisut utaqqiisaannarmik sivikitsumik maaniittartussaagamik akileraarutitigut nunatsinnut iluaqutaasussaanngillat.
Taamaattumik Naalakkersuisut sanaartugassanut pilersaarutinik nutaamik tulleriiaarisariaqarput. Tamannalu inatsisissatut siunnersuutip matuma aappassaaneerneqarnissaanut naammassineqareerluni Inatsisartunut saqqummiunneqartariaqarpoq. Tamannami inatsisissatut siunnersuutip ullumikkut saqqummiunneqarneranut ilaatinneqareersimasariaqaraluarpoq. Inuiaqatigiinni sanaartugassat pingaarnersiorlugit tulleriiaarnissaat Inatsisartut sunniuteqarfigisariaqarpaat. Naalakkersuisummi oqarnermissut tulleriiaareqqinnissamik eqqarsaateqarnerarnerat akueriinnassagutsigu, pingaarnersiuinikkut tulleriiaarisoqannginnerani pisortaqarfiit siulliullutik suliariumannittussarsiuussinissamut piareertut, tamatumalu nassatarisaanik isumaqatigiissusioreersut aningaasaliiffigineqaannartarnerat, Inatsisartut susinnaanatik isiginnaaginnagaattut, pissusiulersussaavoq, pingaarnersiuilluni tulleriiaarinermik tunngaveqarani nalaatsornerinnaq, imaluunniit ussatitoqqatut Atigoqqaaraa pisaraa@ najoqqutaralugu.
Naalakkersuisut sanaartugassanik nutaamik tulleriiaareqqittariaqarnerannik kaammattuutigisarput iluatsillugu, sanaartugassanik tulleriiaarinissanut pilersaarutit, ukiut missingersuusiorfiusut ilanngullugit naatsorsuutigineqarsinnaasut anguniarneqarnissaat siunnerfiussasoq Inuit Ataqatigiit kaammattuutigerusuppaat.
Ullumikkumut ingerlaaseqarnertut sanaassaagaluanik kinguartitatigut ukiumiit ukiumut 100-200 mio koruunillu akornanni amerlassusilinnik kaamisagaqarneq qimanneqartariaqartoq isumaqarpugut. Taamatummi periaaseqarneq inuiaqatigiinnut kommunalbestyrelsinullu isumallualussinnartitsinerinnaanngilaq aammali oqimaaqatigiinnerusumik assigiinnerusumillu akeqartitsilluni sanaartornissamut akornguterujussuuvoq, Inatsisartut Naalakkersuisullu aalajangigaasa naatsorsuutigineqarsinnaanerannut iluaqutaanngilluinnartoq.
Aningaasaqarnermummi ataatsimiititaliami suleqataanitsigut ukiup affanngulersumi kingullermi toqqissisimananngitsutut Inuit Ataqatigiinnit maluginiarsimavarput, pisortaqarfiit ataasiakkaat sanaartugassanut aningaasaliissutinik atuiumallutik qinnuteqartarnerinut Aningaasaqarnermut Pisortaqarfiup atorfilitsigut itigartitseqqusisaraluarnerata tunuarsimaarallaqqusisaraluarnerataluunniit Naalakkersuisunit malinniarneqarunnaariartornera. Tamatuma kingunereriaannaavaa aningaasat landskarsip sillimmataasa naammaginartumik nakkutigineerunnerat, inuiaqatigiinni tamanut tujorminartumik eqquinerlussinnaasoq.
Sanaartugassatut aningaasaliiffigineqartartut eqqartornerannut naggasiullugu sanaartugassatut aallartinneqareersunut aningaasartuutissatut akuerineqareersut qaffaatissaannik Naalakkersuisut noqqaassutigisagaasa amerliartuinnarnerat ileqquliutiinnarneqartariaqarsorinnginnatsigu uparuarusupparput, Naalakkersuisullu inussiarnersumik kaammattuuteqarfigerusuppavut, suliariumannittussarsiuussineq sioqqullugu piareersaataasartut nakkutigineqarnerunissaat isumageqqullugu.
Taamatut siunnersuut tamakkiisumik oqaaseqarfigereerlugu, Naalakkersuisut aningaasaliiffigineqartussatut siunnersuutaasa ilaat Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami suliarineqaqqusagut saqqummiutissavagut, siullertut:
1997-imi ilassutitut aningaasaliissutinut inatsit siulleq aqqutigalugu pingajussaaneerininnermi inatsisartuni amerlanerussuteqartut Grĝnlandsbankiusimasup illutaata pisiarineqarnissaanut 25 mio koruuninik akuersissuteqarput, taakkunannga 6 mio koruunit missaat illorsuup allanngortiterneranut atugassatut. Ullumikkut paasineqarsimavoq iikkat qilaallu qalliutaasa ilaat asbestitaqartut. Tamakku piiarneqartariaqarmata naalakkersuisut 2,4 mio koruuninik qinnuteqaataat Inuit Ataqatigiit misissorneqaqqaaqquaat.
Asbestitalinnik sanaartornermi naalagaaffiup aalajangersagai nunatsinnut atuuppat? Taamaassimappat illumik tuniniaasup tuniniakkani asbestitalinnik atortoqarsimappat, taava pisisussamut tamanna ilisimatitsissutigissallugu tuniniaasoq pisussaaffeqarpa?
Konto 20.12.20 & 31.11.40, Nuup illoqarfiata avataani, Qernertunnguani, illuliorfissagissaaneq ukioq mannamut 17,9 mio krone-nik aningaasaliiffigineqassasoq naalakkersuisut siunnerfigaat. Pinngortitaleriffiup eqqaa illuliorfissatut piareersarneqareersimagaluartoq, ilisimatusartut misissuisarfissaannik sanaartorfiussasoq Naalakkersuisut Nuup kommunianut niueqatiginnissutigisimammassuk. Ilisimatuunut misissuisarfiliornissaq suli inatsisartunut saqqummiunneqarsimanngilaq akuerineqarsimananilu.
Taassumalu saniatigut 1998-imut aningaasanut inatsimmi Qernertunnguit sanaartorfissatut piareersarnerannut 6,5 mio. krone-nik aningaasaliisoqarsimaneranik Naalakkersuisut oqarnerat ilumoornersoq misissorneqaqquarput.
Aningaasanummi inatsimmi 1998-imut missingersuutinut ilanngussani Qernertunnguani piareersarneq 1 mio. krone-nik aningaasartaqartinneqarsinnarluni, aningaasanut inatsisip naggataani sanaartugassat nalunaarsorneqarfianni 6,5 mio. krone-nik aningaasassaqartinneqarpoq. Sorleq eqqortuunersoq paasineqartariaqarpoq.
Aningaasaliissutit matumani pineqartut allami ilaqarput, tassalu sanaartorfiginiakkamut innaallagissap aqqusernissaanut 4,8 mio. krone-nik Naalakkersuisut siunnersuuteqarmata.
Taama 25 mio. krone-t pallillugit aningaasaliissutigilersaakkat suliariniakkap immikkoortuanut siullermuinnaq tunngasuupput.
Sinerissap ilaani sanaartorfissatut piareersarnissamut aamma atorfissaqartitsisoqarmat, suliassat tamakku sapinngisamik siammarneqarnissaat akikillisaavigineqarsinnaanerat ilanngullugu aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamut nakkutigeqqissaarneqartariaqartut Inuit Ataqatigiit kaammattuutigaat.
Aammalu Nuummi inissaaleqisorpassuit eqqarsaatigalugit suliffeqarfinnik Nuummi eqiterutsitsineq misissuiffigineqartariaqartoq isumaqarpugut. 1993-imilumi Inuit Ataqatigiit sinnerlugit Johan Lund Olsenip siunnersuuteqarneratigut inatsisartut tunngaviusumik aalajangerput suliffeqarfiit sapinngisamik sinerissami illoqarfinnut siammarniarneqassasut. Tamannalu aalajangerneq suli allanngortinneqanngilaq.
Konto 21.01.01, Naatsorsueqqissaartarfimmi atorfiit marluk qaffasinnerusunik inissinneqarnissaannut siunnersuut tassa ersinngitsumik allaffissornermik annertusaanerup ilaa. Naalakkersuisut sulisuminnik nalunaarsuinermik saqqummiussinissamik neriorsuutaat takutsinnagu taamatut annertusaanerit uninngatinneqassanersut, aningaasaqarnermut ataatsimiititap naliliiffigisariaqaraa kaammattuutigissavarput.
Konto 22.11.10, Aatsitassanut allaffeqarfiup nunatsinnut nuuunneqarneranut 3 mio. krone-t nalinginut illusinissaq pineqarpoq. Aatsitassanut allaffeqarfiup sulisuinut inissianik immikkut pisinissamut Naalakkersuisut siunnersuutaat, tassani paaserusupparput inissiat qassit pineqarnersut imaluunniit illussaarsuarsiniaqqittoqaleqinersorngaasiit?
Konto 22.11.16, Nunaqarfinni illuliortiternermut ukioq mannamut aningaasaliussat 25 mio. krone-usut matumuuna 6 mio. krone-nik ilanngarneqassasut, Naalakkersuisut siunnersuutigaat. Aningaasallu taakkua taarsiullugu amerlanersaat illoqarfinni pingasuni inissianik nutarterinernut atugassiissutigineqaqqullugit. Nunaqarfinni 6 mio. krone-t nalinginik ikililerinissaq ilumut pisariaqartitsinerup annikinnerulersimaneranik tunngaveqarnersoq aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap misissuiffigisariaqarpaa.
Konto 24.11.10, Nioqqutissanik eqqussuinermi akitsuutit annertuseriarsimanerannik isertitatigut qaffaanissaq, inuulluarniutaanerusut ilaasa atugaanerulersimanerannit akitsuutitigut isertitaqarnerussanganeq, pingaartumik tupatornerup annikillisinneqartariaqarneranik suliniarnermut aningaasaliissutaasartut sunniuteqarnerusariaqarnerat, Naalakkersuisut sukataarunnerusariaqarpaat, matumanimi pineqartut ilagivaat tupanik eqqussinikkuut akitsuutit 8 mio. krone-t missinginik qaffassangatinneqartut.
Konto 24.11.18, Imarpik ikaarlugu assartuinerup annertunerulernissaanik ilimasunneq, tassanngalu 3,2 mio. krone-t isertitatut Naalakkersuisut siunnersuutigaat, taama pisoqassappat assar-tuinermi assigiissaarutaasumik akitsuutip isertitarinerutitassaasa, assartuinerup akikillineqarnissaanut atorneqartariaqannginnerat aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap naliliiffigisariaqaraa isumaqarpugut.
Konto 30.01.16, Naligiissitaanermut siunnersuisoqatigeeqalersinnaaneranut aningaasaliissutaasinnaasunik Naalakkersuisut 1,7 mio. krone-nik ukiumut qinnuteqaataat naligiissitaanermut siunnersuisoqatigeeqalersinnaanermut inatsisissatut naalakkersuisut siunnersuutaat suliluunniit siullermeerneqanngimmat, kingusinnerusukkut aningaasaliiffigineqarsinnaanera isummerfigineqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit isumaqarput, tassungali atatillugu aamma naligiissitaanermut siunnersuisoqatigiinngortussat aammalu assersuutigalugu atuisartut pisisartullu siunnersuisoqatigiivisa ingerlatsinermut aningaasartuutaasa imminnut sanileriisillugit naleqquttuusariaqannginnerat eqqarsaatigineqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit kaammattuutigaat.
Konto 30.11.10, Ineqarnermut tapiissutit aammalu ineqarnermut meeqqanut tapiissutit ataatsimut katinneqarnissaat siusinnerusukkut aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap Naalakkersuisunut inassuteqaatigimmagu, inatsisartuni tamanit tamanna isumaqatigineqarpoq. Suliassaq tamanna sumut killippa, qaqugulu piviusunngortinneqassava? Aammami isumaginninnikkut iluarsaaqqinnissamut ataatsimiititaliarsuup siornali inassutigereerpaa, tapiiffigineqarsinnaanermut isertitatigut killiussat qaffanneqarnissaat.
Konto 30.12.10, Pisortanit aningaasanik pisartagarineqartut qaffanneqarnissaat pissusissami‑ soorpoq, tamannami isumaginninnermi iluarsaaqqinnissamut ataatsimiititaliarsuup suliaanut attuumassuteqanngilaq, aningaasalli pisissutigineqarsinnaanerisa nalikilliartorneranit taamaallaat pissuteqarluni.
Taamaattumik pisartagarineqartut sooq aatsaat septemberip aallaqqaataanit aaqqiiviginiarneqarnersut apeqqutigissavarput. 1991-imiillimi iluarsiivigineqarsimanngisaannarpata pissusissamisoorneruvoq ukioq manna ukiortaamiit atuuttussanngorlugit aaqqiivigineqarpata, soorlu ilaasortap Niels Mátâp tamanna aamma siunnersuuteqarfigigaa. Pisartagaqartunulli atugassarititaasut tamakkiisumik aaqqiivigineqartariaqarnerannik inatsisartut siornali aalajangeereernerata qaqugu naalakkersuisunit timitaliiffiginiarneqarnera aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap qulaajaavigisariaqarpaa, upernaarmanna ataatsimiinnermi matumani inunnik isumaginninnermut iluarsaaqqinnissamut ataatsimiititaliarsuup inassuteqaataanik tunngaveqartumik siunnersuummik ataatsimilluunniit Naalakkersuisut saqqummiutassaqanngillat.
Konto 30.13.12, 13 & 14, 1998-imut aningaasanut inatsisissap suliarinerani innarluutillit sullinneqarnerannut aningaasaliussanik naalakkersuisut annikillilerinialermata Inuit Ataqatigiit ikinnerussuteqarluta itigartitsisariaqaratta, naalakkersuisut suaarfiusinnaasut tamaasa atorlugit sullissinerup ajornerulinnginnissaanik uppernarsaagaluarnerisa eqqortuusimannginneranut qinnuteqaatit matumani pineqartut uppernarsaataapput, tassa konto 30.13.12 aamma 13 aamma 14, 1,8 mio. krone-nik aningaasartallit innarluutilinnut sullissinermut pitsanngoriaatissat, qujanaqaaq tamanna piviusunngortinneqarmat.
Konto 30.16.17, sulisut allaffeqarfissuarmi matumani amerlisarnerisa saniatigut konsulent-inik attartorumanersuaq pisariaqavinnersoq aningaasaqarnermut pisariaqavinnersoq aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap misissortariaqarpaa, tassani amutsiviit selskab-inngortinniarnerannut tunngatillugu konsulent-inut million-ip qeqqinik attartornissamut qinusoqarmat.
Konti 40.13.10, 13.16, 13.21, 13.24,
13.25, 13.26, ilinniagaqarnersiuteqarnermut attuumassuteqarput.
Tupinnarluinnarpoq ilinniartitaanermut naalakkersuisoqarfik suneqarani
pissutsinut ingerlaavartumik malinnaanngilluinnartutut Naalakkersuisunit
nittarsaanneqaannarmat qinnuteqaatini makkunani.
1995-imilimigooq ilinniagaqarlutik
aallartittartut ukiumut 110-nik amerleriartarsimapput, aammalugooq oqaatsinik
ilinniartoqartalersimavoq, hĝjskolimiittoqartarlunilu. STI-milu ilinniartitsinerup
nunap immikkoortukkaalerneratigut angalanernut aningaasartuutit
amerlanerulernerannik ilinniagaqarnersiutillu
qaffasinnerpaamiittariaqarnerannik kinguneqarsimasut pisortaqarfiup
tupaallaatigalugit paasilersimavai. Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap
pissutsit sukumiisumik misissuiffigisariaqarai ilungersorluta
kaammattuutigaarput.
Naalakkersuisut siunnersuutaannut
naggasiullugit apeqqutit marluk paaserusutavut aappassaaneerinninnissamut
akissuteqarfigineqarnissaat naatsorsuutigalugu saqqummiutissavagut:
Siullermik Nanortalimmi imeqarnermut
tunngasoq qanoq ingerlava? Puisit neqaannik tunisassiornissaq oktober-ip
aallaqqaataani aallartissasoq naatsorsuutigineqarpoq. Suliassamullu matumunnga
susassaqartunut paasiniaanitsigut ilisimatinneqarpugut, imeqarnermut tunngasoq
aaqqiivigineqanngippat Nanortalimmi tunisassiornerup ineriartortitsiviunissaa
siunissami killeqassaqisoq. Taamaassappat aallartisarnermi ullloq manna
tikillugu aningaasaliissutigineqartut maangaannartinneqassanerput? Soorunami
sumiiffinni allani immikkoortortaliortoqarsinnaavoq. Tunisassiornermulli
atortulersuutit taamaaliornikkut akikitsuunngitsut arlaqartut pisariaqartinneqassapput,
tunisassianut akitsorsaataasussat.
Aappaattut naalakkersuisunit
paaserusupparput meeqqat atuarfiini aasap kingorna pissusiulersussat
sillimaffiginiarlugit timelĉrer-inik allanillu ilinniagaqarsimasunik
piareersaataasumik pikkorissartitsisariaqarnernut qanoq
sillimareertoqartiginersoq paaserusupparput.
Taava ilaasortat siunnersuutaat
pingasut oqaluuserisassamut matumunnga ilanngunneqarsimasut tikissavagut:
Siullermik inatsisartuni ilaasortaq
Niels Mátâq siunnersuuteqarpoq aningaasat pisortanit pisartagaqartut
tigusagaasa ukioq manna ukiortaaq aallarnerfigalugu aaqqiivigineqassasut,
Naalakkersuisut siunnersuutigisaattut ukiamut septemberip aallaqqaata
utaqqinagu.
Siusinnerusukkut konto 30.12.10-mut
atatillugu oqaatigeriikkavut innersuusstigalugit, siunnersuuteqartoq Inuit
Ataqatigiit isumaqatigaat.
Aappaattut inatsisartuni ilaasortaq
Malînánguaq Marcussen Mĝlgċrd siunnersuuteqarpoq aalisarnermi misileraanermut
immikkut ukioq mannamut aningaasaliisoqassasoq.
Tamanna siusinnerusukkut inatsisartut
aningaasaqarnermut ataatsimiititaliaanit inassutigineqareersimagaluarpoq.
Taamaattumik siunnersuuteqartup tunngavilersuutai ilumoortut paasilluarlugit,
aapaassaaneerinninnissamut naalakkersuisut immikkut
aningaasaliisoqarnisariaqarnermut siunnersuuteqassasut inassutigaarput. Ukioq
mannamut misileraanernut 5,8 mio. krone-t aningaasaliunneqarsimasut tamarmik
atorfissaminnut immikkoortiterneqareersimapput. Siunnersuuteqartulli
oqarneratut matumani sumiiffinni Royal Greenlandip allanngortiterineranit
eqqornerlunneqarnerusuni misileraanerit annertusaavigineqarnissaat
pisariaqarpoq, tamatumanilu aalisartut ilisimasaasa atorluarneqarnissaat
pingaartinneqartariaqarpoq.
Pingajuattut inatsisartuni
ilaasortaq Johan Lund Olsen siunnersuuteqarpoq saattussat tunisaanerinut
inatsisartut tapiissuteqartalertariaqartut. Assagiarsunniarneq taakkunanngalu
tunisassiorneq piorsaaviginiarlugit ukiuni kingullerni aningaasaliissutaasartut
maangaannassanngippata siun-nersuutigineqartoq piviusunngortinneqartariaqartoq
Inuit Ataqatigiit isumaqarput. Ilimagineqartariaqarpormi nunat allat
pisassaminnik tassanngaannaq qaffaarujussuarnerat qaqugorsuarmut
atanavianngitsoq. Inatsisartullu tapiisariaqarnerminnik ukiuni ukunanerpiaq isumannaarinninnissaat
siunissamut aningaasaliinerusussaavoq. Aammami nunatsinni assagiarsunnit
tunisassiarisinnaasagut pitsaassutsikkut allat tunisassiaanit
qaffasinnerutissinnaanerat aallunnerusinnaagipput qularinngilarput.
Taamaattumik ukioq mannamut
saattusssat pisarineqarsinnaasutut ilimagisat najoqqutaralugit saattussanut
tapissuteqartariaqarneq aappassaaneerinninnissamut naalakkersuisunit
aningaasaliiffigineqassasoq Inuit Ataqatigiit kaammattuutigaat.
Taamatut oqaaseqarluta
inatsisissatut siunnersuutip aappassaaneerneqannginnermini aningaasaqarnermut
ataatsimiititaliami sukumiisumik nalilersuiffigineqarnissaa
peqataaffigissavarput.
Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:
Inatsisartut ilassutitut
aningaasaliissutinut inatsisissaat siulleq pillugu siunnersuut pisarnittut
assut soqutigalugu atuarsimavara, imaanngitsoq atuaruminarmat, kisiannili
soqutiginartuummat inuiaqatigiiusugullu tamatsinnut sunniuteqartussaammat.
Landskarsip 1997-imut naatsorsuutaasa
missingersuutinut naleqqiullugu sinneqartooruteqarfiunerat, sanaartugassanut
tunngasut ilanngutinngikkaluaraanniluunniit, immini pitsaasutut isumaqarfiginaraluarpoq.
Illuatungaatigulli aamma isumakulunnartoqarluni, tassa Inatsisartut ilassutitut
aningaasaliissutinut inatsisaanni novemberip aallartinnerani naammassillugu
suliarineqartumi isertitat siumut ilisimariinngisat 47 mio. krone-ummata,
qaammatit marluinnaat ingerlaneranni nikingassut 47 mio. krone-t, kakkaak
naatsorsuinerliorneq imaannaanngitsoq.
Inatsisartuuneq oqitsuinnaanngilaq,
ilaatigut inuiaat aningaasaasa tulleriissaarnissaat, aalajangernissamut
kisitsisitigut tunngavissat taama naammaannartigigaangata. Imaluunniinuna uagut
nuna tamakkerlugu politikerit ima naammaannartigisugut allaat atorfilittatta
kisitsisinik piviusunik oqaluttuussinnaanata paasissutissanillu eqqortunik
tuninisinnaanata, aningaasat kukkusumik atoqinagatsigik ernummatigigamikku.
1998-imut Inatsisartut aningaasanut
inatsissaannut siunnersuut siulleq kingumut qiviaraanni, aningaasanik assut paggatsitsiviusoq,
isumaqarnarsinnaavoq ilumut taamaattoqartoq.
Inatsisartut ilassutitut aninagasaliissutinut inatsisissaannut
siullermut siunnersuut una qiviarakku ataatsimut isigalugu isumaqarpunga,
ilassutitut aningaasaliissutissatut qinnuteqaatit naammaginanngippallaartut,
missingersuutinut ilanngussat amerlanerpaartaat tassaapput aningaasanut
inatsisissap suliarinerani naluneqanngereersimasut. Tamakku tassaapput
Inatsisartut 1998-imi aningaasanut inatsisissaannut siunnersuummi
ilanngunneqareersimasariaqaraluartut. Soorlu assersuutitut taaneqarsinnaaput
utoqqalinersiat akitigut aaqqiivigineqarnissaat, arlaannaataluunniit oqaluttuutissanngilaanga
Naalakkersuisut 1997-imi ukiakkut ataatsimiinnermi ilisimanngikkaat 1991-ip
kingornatigulli taakku aaqqiivigineqarsimanngitsut.
Soorlu siornatigut oqareernikuusunga,
erseqqissarusuppara ilassutitut aningaasaliissutinut inatsit suunersoq:
Tassaavoq inatsit, aningaasanut inatsisip nalinginnaasup suliarinerani
pissutsinik nutaanik siumut ilisimareersinnaanngisanik
pisoqaraangat, aningaasaliissutinik allanngortitsiviusinnaasoq.
Ilassutitut aningaasaliissutinut inatsit
tassaanngilaq saniatigut aammaarluni aningaasaliinermut imaluunniit
aningaasaliissuteqaqqinnermut inatsit. Aningaasat atugassarititaasut
inuiaqatigiinnit tulleriissaarneqarnerat pereerpoq aningaasanut
inatsisissarpiaap akuersissutiginerani.
Ilassutitut aningaasaliissutissat arlaata
oqaluuserinerani oqarnikuuvunga, ilassutitut aningaasaliissutinut inatsit
atorneqartariaqanngitsoq aningaasanut inatsisissap oqaluuserinerani saqqummiunnissaat
qunugisanut eqqaavittut. Ajoraluartumik paasinarpoq tamanna
eqqaasitsissutigeqqittariaqariga, maannalu tassa taamaaliorpunga.
Taavalu sanaartugassanut
aningaasaliissutit tikeriartigik. Ajornartorsiut uteqattaartuartoq,
sanaartugassanut aningaasaliissutit, aammaarluni aningaasaliissutit,
sanaartugassanut ataavartumik missingersuutit, ukiunut arlalinnut
sanaartugassanik pilersaarutit. Isummat isumassarsiallu
naammassineqarsimanngitsut, piviusorpalaartunilli pisoqassanani.
Naatsorsuutigeriinngisamik allannguutinut aningaasaateqarfik (konjunkturfond),
sanaartorneq ukioq kaajallallugu assigiiaarnerusumik ingerlasinnaaqqullugu
ukiukkut sanaartornermut ikiorsiissutaasartoq, aamma qarsupippallaamik
sammisimavarput.
Maanna arlaanik pisoqartariaqalerpoq.
Piviusumik oqassagutta, Inatsisartuni ilaasortaasugut 31-t, sanaartugassanut
aningaasaliissutit, piffissap nikinnerani, aammaarluni aningaasaliissutit,
missingersuutinut minus-imik aaqqiissuteqarnikkut
aningaasaliiffigineqaannartartut tamakkiisumik malinnaaffigisinnaanngilagut.
Suleqatigiissitamik maannakkut
pilersitsisoqartariaqarpoq, sanaartornerup tamakkerluni aaqqissuussaaneranik
misissueqqissaartartussamik, taamaalilluni sanaartorneq pitsaanerpaamik
ingerlasinnaaqqullugu, tassa sanaartornermi akit appasinnerpaat, sanaat
sapinngisamik pitsaanerpaanissaat aamma ukiuunerani suliffissaqartitsinerup
sapinngisamik pitsaanerpaanissaa anguniarlugit.
Suleqatigiissitaq taanna ukiakkut
ataatsimiinnermi siunnersuummik saqqummiussaqartassaaq. sanaartorneq qanoq
ingerlanneqartariaqartoq. Ullumikkut oqallinnerup qanoq ingerlanera
aallaavigalugu, Naalakkersuisunut ilaasortap suliassaq taanna
isumagisinnaassavaa imaluunniit taassuma aalajangiiviginissaanut
ilaasortassanik saqqummiussaqarsinnaalluni.
Taamatut nalinginnaasumik
oqaaseqareerlunga ilassutitut aningaasaliissutissatut siunnersuutit arlalialuit oqaaseqarfigissavakka.
Konto 10.15.10 aamma konto 60.10.14,
Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfik pillugu;
Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfiup
oqartussaqarfitsigut Peqqinnissamut Ilisimatusarnermullu Pisortaqarfimmiit
Naalakkersuisut Allattoqarfiannut nuunneqarnissaanik Naalakkersuisut
siulittaasuata aalajangernera isumaqatigaara, tassa Peqqinnissakkut
Nakkutilliisoqarfik sulinermini Peqqinnissaqarfimmut Imaluunniit Peqqinnissami
Pisortaqarfimmut atanngimmat.
Konto 11.01.10, Aatsitassarsiorneq,
pillugu, isumaqarpunga assut kukkunerusoq, aalajangiinerujunnartut ukiuni
missingersuusiorfinni sunniutigisinnaasaat budget-imut ilanngussami takuneqarsinnaanngimmata.
Budget-imut ilanngussaq allanngortittariaqarpoq, ukiuni missingersuusiorfinni
budget-imut tunngasutigut sunniutissai ilanngullugit, taamaanngippat ukiunut
missingersuusiorfinnut budget-it sumulluunniit atorsinnaassanngillat, tassa
aalajangiinitta ilaannaat ilanngunneqarsimappata.
Taama pisoqartarpoq budget-inut
ilanngussanut allanut tunngatillugu. Imaattariaqarpoq ukiunut
missingersuusiorfinnut budget-it sapinngisamik piviusorpalaartuussasut,
taamaanngippat pisariaqassanngimmat ukiunut missingersuusiorfinnut
budget-iliornissaq.
Konto 20.11.60, Sanaartornermut
sillimmatit, pillugu, tassunga tunngatillugu akuersaarnartin-ngilluinnarpara,
akuersissutigeqqitat aningaasalersorneqaannassammata aningaasartaasa amerlaqataannik
budget-imut minus-imik aaqqiissuteqarnikkut, illuatungaatigulli allatigut
piumasannguamik iliuuseqartoqartitsilluni.
Sanaartugassanut
aningaasaliissutaagallartut ingerlatsinermut ataavartumik aningaasaliissutinik
taarserneqartarnerat akerleralugu oqartuartarsimavunga, isumaqarlungalu
periaaseq taanna atortariaqanngikkipput, soorlu nalinginnaasumik oqaaseqaatinni
eqqaagiga.
Konto 30.01.01, Isumaginninnermut,
Suliffeqarnermut Pisortallu Suliassaqarfiutaannut Pisortaqarfik,
allaffissorneq, taakku pillugit, tassunga tunngatillugu iluarinartippara,
Amutsiviit namminersortunngorsarnissaat sulissutigineqalersimammat.
Konto 30.01.16, Naligiissitaanissamut
Siunnersuisoqatigiit pillugit, tassunga tunngatillugu oqaatigiinnassavara
ilusilersugaanera isumaqatigigakku, tassungali peqatigitillugu ujartorlugu
Unammillernermut ataatsimiititaliap taamatut ilusilersorneqarnissaa.
Konto 30.12.10, Pensionit, pillugit,
tassunga atatillugu tunngavissaqarluartutut isigaara atuisartoqarnermi akit
allanngoriartornerat naapertorlugu tunngaviusumik aningaasartai aaqqiivigineqassappata,
isumaqarnangali ilassutitut
aningaasaliissutinut inatsimmut atatillugu taanna suliarineqartariaqartoq,
taamaattumillu inassutigissavara, aaqqiissutissaq taanna suliarineqassasoq
Inatsisartut 1999-imi aningaasanut inatsisissaannut siunnersuutip
suliarineranut atatillugu.
Konto 30.14.14, Pinaveersaartitsinerit
pillugit, tassunga atatillugu apeqqutigerusuppara, kontomut taamatut
isikkulimmut tapiissutaasartut aamma Inuuneq Nakuunermut tapiissutaasartut
assigiinngissutaat sunaanersoq.
Konto 30.16.10, Ilinniartitaanerit
pikkorissarnerillu pillugit, taama suliniuteqarneq nersualaarusuppara,
taamaattorli aningaasanut tunngasortaani paasissutissat amerlanerusut
amigaatigalugit, pingaartumik taakku tassaanersut akuersissutigeqqitat
imaluunniit 1997-imi aningaasat immikkoortinneqartut allamut atorneqarsimanersut.
Konto 30.16.11, Suliffissaaleqinerup
akiorniarneranut tunngasunut atatillugu, tassunga tunngatillugu taamaallaat
uparuassavara, sanaartornerit aaqqissuunneqartuuppata assigiiaamik ingerlasussanngorlugit
taamaalillunilu aamma ukiuunerani suliffissaqartitsisoqarluni, taava
suliffissaaleqinerup akiorniarnera malunnartumik annikilliallassagaluarmat.
Konto 40.13.10, Kalaallit Nunaanni
ilinniagaqartunut tapiissutit pillugit, tassunga tunngatillugu assut
iluarinartippara ilinniagaqarniartut amerleriarsimammata, immaqaluunniit
eqqorneruvoq oqaraanni ilinniarnermik aallartitsisut amerleriarsimammata.
Konto 50.01.02, Ilaasortaanermut akiliutit
pillugit, isumaqarpunga kontop taassuma aqqa siunertallu aningaasaliinissamik
qinnutigineqaatigineqartut assigiinngissuteqartut, tassani isumagalugu
ilaasortaanermut akiliutip avataani ittunik tassani atuisoqartoq aamma.
Taama oqaaseqaateqarlunga
inassutigissavara, siunnersut aappassaaneerlugu oqaluuerineqannginnermini
ataatsimiititaliamut oqaluuserisassanngorlugu ingerlatinneqassasoq, tassungalu
atatillugu oqarusullunga oqaaseqaatima annertunerusumik oqaluuserinissaannut
piareersimagama.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Inatsisartut 1998-imut ilassutitut
aningaasaliissutinut inatsisisaannut siullermut siunnersuut aammalu
inatsisartunut ilaasortat siunnersuutaat Kattusseqatigiit sinnerlugit
sukumiisumik soqutigalugit
misissorsimavakka.
Siullermik inatsisartunut ilaasortat
siunnersuutaat imatut oqaaseqarfigeqqaassavakka.
Inatsisartunut ilaasortap Johan Lund
Olsen-ip siunnersuutaa, aprilip
aallartisimalaarnerani saattuarniarneq pillugu Nuummi isumasioqatigiinnermi
paasisanik aallaaveqartoq Kattusseqatigiinniit paasilluarlugu tamakkiisumik
taperserpara. Tassami ukiuni kingullerni aalisarnikkut pissutsit annertuumik
ajorseriarsimapput. Saarulliit tammakarsimapput, raajartassat ikilisinneqarsimapput,
tamatumallu kingunerisaanik aalisariutikillisaaneq ingerlanneqarsimalluni.
>Taamaattumik aalisartut ilaatigut
raajartassaarullutik uniinnartariqarlertartut ajoraluartumik tutsiuttaannarput.
Ukiunilu kingullerni saattuarniarneq isumalluutinut ilanngullugu ineriartortinniarneqaruttulersoq
tusarparput tunisinermi akit annertuumik appariaateqartussanngortut.
Taamaalippallu saattuarniarneq, ilaatigut narajassaqartitsiniarnermik,
aalisariutitigut naleqqussaanermik il.il. ajornartorsiutitaqareersup suli
aalisartunut ilungersunarnerulernissaa naatsorsuutigineqartariaqarpoq.
Sulilu ajornerusoq tassaavoq
inuutissarsiutinut isumalluutiginiakkat ilaata, tunisinermi akigitinneqartut
appariarujussuarnerisigut unittoorluinnarsinnaanera. Taamaammat pissutsit
taamaakkallartillugit, aamma suliffissaqartitsiniarneq eqqarsaatigalugu -
pisariaqarpoq tunisinermi tapiissuteqarnissaq.
Inatsisartunut ilaasortap Niels Mátâp
siunnersuutaa aamma paasilluarlugu tamakkiisumik taperserpara, tassami
naluneqanngitsutut ataasiaannarnanga, kingullermillu ukioq februar-imi
ataatsimiinitsinni utoqqaat, innarluutillit sulisinnaajunnaarnersiutillillu
atungaasa oqilisarneqarnissaat pillugit siunnersuuteqartareersimavunga.
Soorngunami aamma Isumaginninnermut
Ataatsimiititaliarsuup suliai siornali majimi naammassineqarlutik
inatsisartunut saqqummiunneqarmata, Naalakkersuisut taamanikkut neriorsuuteqaraluarput
Inatsisartut ukiakkut 1997-imi ataatsimiinnissatsinnut inatsisinik,
peqqussutinik, malittarisassanillu allannguutissanik saqqummiussaqassallutik,
kisiannili tassa maannamut, ilassutitut aningaasaliissutissanut inatsisip
siulliup saqqummiunneqarnerani ilanngussat eqqaassanngikkaanni, suli
annerusumik susoqqaqqissimanngilaq.
Naatsumik oqaatigalugu suliassat
utoqqarnut tunngasut kinguartinneqarnerisigut utoqqaat, innarluutillit
sulisinnaajunnaarnersiutillillu ajunngitsorsiassaminnik
piiaaffigineqartarsimapput.
Allaallu utoqqarnik arlalinnik
nalunngisaqarpunga soraarnerussutisiaqarnertik pissutigalugu, ukiuni
kingullerni utoqqalinersiutissaraluaminnik ilaatigut ukiumut 150.000 krone-t
angullugit piiaaffigineqarsimasunik, tassagooq utoqqarnut qujassutissaat.
Taamaattumik utoqqaat, innarluutillit
sulisinnaajunnaarnersiutillillu januarip aallaqqaataaniik 1998
aallarnerfigalugu utoqqalinersiutisiaminnik il.il. aaqqiivigineqarnissaminnut
utaqqikataptut aaqqiivigineqarnissaat tamakkiisumik taperserpara. Soorlumi
aamma tamatuma pisariaqassusia Isumaginninnermut Ataatsimiititaliarsuup
suliaminik saqqummiussinermigut uppernarsareeraa.
Kiisalu utoqqaat, innarluutillit,
sulisinnaajunnaarnersiutillillu aappaasa isertitaat tunngavigalugit,
utoqqalinersiutit il.il. annertussusilerneqartarnerat piaartumik
atorunnaarsinneqartariaqartoq tamanna Kattusseqatigiinniit sakkortuumik
kaammattuutigaarput.
Aammalu utoqqalinersiutisiallit il.il.
nunatsinni assigiinngitsunik tapisiaqartinneqarnerat piaartumik iluarsiivigineqartariaqarpoq.
Naggataatigut kaammattuutigeqqissuarput
utoqqalinersiutit, il.il. akileraaruserneqartarnerisa
atorunnaarsinneqarnissaat.
Inatsisartunut ilaasortap Malînánguaq
Markussen Mĝlgċrd-ip siunnersuutaata aamma aaqqiivigineqarnissaa Kattusseqatigiinniit
isumaqatigalugu taperserparput. Kaammattuutigissallugulu suliap
unitsiinnarneqarani piviusunngortinneqarluni sulissutigineqarnissaa.
Ilassutitut aningaasaliissutinut
inatsisissamut siunnersuut annikitsuinnarmik pingaarnersiukkamillu oqaaseqarfigissavara.
Siullermik naalakkersuisoqarfinni
aningaasartuutit amerlingaluttuinnarnerat, pingaartumik allaffissornikkut
ingerlatsinermi annertusaanerit. Atorfillit, pingaartumillu siunnersortit,
aamma nunatta avataaniik siunnersortinik pisortaqarfiit atuinerat soorluli
killeqanngiusattumik ingerlanneqartoq.
Taamaattumik Kattusseqatigiinniit piumasaqaatiginiarpara siunnersortinik atuineq il.il., atorfinitsitsisarnerit,
naliginnaasumillu sulisussarsiortarnermi malittarisassat atuutsinneqarnissaat annerusumik
nakkutigineqartariaqartoq.
Aammalu Naalakkersuisoqarfiit,
pisortaqarfiillu akornanna sulisunik akisussaaffinnillu noorartitsisarnerit
ilanngullugit nakkutigineqartariaqarnerat kaammattuutigissallutigu. Tassami
aningaasartuutikillisaanermi allaffissornikkut ingerlatsineq pitsaanerusumik
akikinnerusumillu ingerlanneqarsinnaanera qularutissaanngimmat.
Grĝnlandsbank-ip illuutaata
Namminersornerullutik Oqartussanit pisiarineqarneranut tunngatillugu, immikkut
2,4 mio krone-nik aningaasartuuteqarnerulernissamik kinguneqartoq, pisinermi
pilersaarusiornerlunnermik nalilerneqartariaqarpoq akuersaaruminaattoq, tassami
pisinermi qulakkeerneqarsimasariaqaraluarmat immikkut ittumik
aningaasartuutitaqanngitsumik pisiarineqarnissaa.
Namminersornerullutik Oqartussat
suliffeqarfissuisa, matumani Royal Greenland pingaarnertut isigalugu,
inatsisartut suliffeqarfissuarmik piginnittutut uparuaasinnaanerat,
piumasaqarsinnaanerallu annertusisariaqarpoq. Tassami akuersaarneqartuaannarsinnaanngilaq
Royal Greenland-ip kommuneqarfinni assigiinngitsuni suliffissuarnik
illoqarfinni ullormiit ullormut matusingallartarnera, aammalu tunisassiassanik
asiutitsisarnera. Tamakkumi inuiaqatigiinnut assartuinermut, inunnik
isumaginninnermut assigisaanullu aningaasarpassuarnik naleqartarmata.
Qujanartumilli Qasigiannguani Royal
Greenland-ip fabrikke-liornissaanut atatillugu, erngup aqqutaanik nutaamik
Quilimmi pilersitsinissamut aningaasaliisoqarnissaa matumuuna siunnersuutigineqartoq
Kattusseqatigiinniit paasilluarlugu tamakkiisumik taperserparput. Tassami
ukiuni kingullerni Qasigiannguani Royal Greenland-ip suliffinnik matusinerata
kingunerisaanik inuit 300-t sinnillit illoqarfinnut allanut
nussortariaqarsimanerat inuiaqatigiinnut akisoqaaq, ilaqutariinnullu
pineqartunut inuuniarnikkut ilaqutariissutsikkullu ajornartorsiutinik ilaatigut
imaannaanngitsunik nassataqartarsimalluni.
Suliffissaqartitsiniarneq eqqarsaatigalugu
ukiuni kingullerni mande-tiimit ikiligaluttuinnarsimasut amerlineqarnissaanik
siunnersuut naammagisimaarnarpoq pissusissamisoorlunilu. Mandetiimillu
nunaqarfinni amerlanerusut atorneqarnissaat aamma kaammattuutigerusullutigu.
Inuutissarsiutigut ineriartortitsineq
aamma suliffinnik pingaartumik namminersortut inerisaaniarnerat
namminersornerullutillu suliffinnik
aallartitsiniartunut soorlu assersuutigalugu siku blokitut ittunik
annerusumik naalakkersuinikkut tapersersuinissaq ingerlanneqartariaqarsoraarput.
Soorlu aallartisaaniartunut tapiissutit akileraaruserneqartarnerisa
atorunnaarsinneqartarnerisigut suliffinnik aallartisarniarlutik
suliniuteqartut annertuumik taamaasillutik oqi-lisaaffigineqarsinnaagaluarmata.
Soorlu assersuutigalugu siusinnerusukkut
aalisariutikillisaanermut tunngatillugu aalisartut tapiiffigineqarput akileraarutitigut kingorna
artukkerneqaatigigaluakkaminnik qujanartumillu kingusinnerusukkut
iluarsiivigineqartumik. Aamma maannaakkut suliffinnik aallartisaaniartut
taamatorluinnaq akimmiffissaqartinneqarput. Tamakkulu iluarsiniartariaqarput.
Taamaattumik inuutissarsiutitigut
ineriartortitsinermi tapiissutaasartut akileraaruserneqartarnerisa
atorunnaarsinneqartarnerissaat inuusutissarsiutinik pilersitsiniarnermut
aammalu namminersorlutik ingerlatsiniartunut periarfissiinerussooq suliffinnik
pilersitsiniarnermik ajunngitsumik kinguneqartussaq. Tassami mande-tiimiinnaat
naassaanngitsumik suliffissaqartissinnaanerat kisimi
isumalluutigineqarsinnaanngimmat.
Naggataatigut aningaasaqarnermik
ataatsimiittaliamut kaammattuutigissuara Siku blokkip i-
neriartortinneqarneranut
Naalakkersuisut 1999-simi aningaasanut
inatsisikkut tapiissuteqarni
arlutik neriorsuutigisaata
siuartinnneqannissaa sulissutigeqqullugu.
Sanaartornermit kinguartoornerit
eqqarsaatigalugit aammaarlunga kaammattuutigeqqissuara sanaartugassat
pillugit pilersaarusiortarnerup suli pitsaanerulerneqarnissaata
aningaasaqarnissamut annerusumik malinnaaffigineqarnissaa
sulissutigineqassasoq.
Ilinniartitsisussaaleqinermut
nakorsassaaleqinermullu inuiaqatigiinni immikkut illuinnartumik aamma
aningaasarsiaqarnerup tungaatigut Kattusseqatigiinniit isumaqarfigaarput.
Tassami assersuutigalugu Aktieselskabeni
siulersuisut KNR-mi siulersuisut ilaallu ilanngullugit ajunngitsorsiassaat
Naalakkersuisuniit qaffaaffigineqarsinnaappata taava inuiaqatigiinnut
iluaqutaasunut annertuumillu sunniuteqartunik suliaqartut immikkut ittumik
iliuuseqarfigineqarnissaat aningaasaqarnermi ataatsimiititaliami aamma
isumaliutigineqassasoq Kattusseqatigiinniit kaammattuutigaarput.
Tassami ilinniartitaanikkut
nakorsaqarnikkullu pissutsit ajoreeqisut suli ajorseriassappata inuiaqatigiinni
ajunaarnersuartut allaat oqaatigisariaqalersinnaanerat aarleqqutigisariaqarmat.
Amiisut amiissapput igasut igassapput
illaallu ilanngullugit taakkuami ilinniartitaanermi immaqa piffissaq
sivikitsumik atorneqarsinnaagaluarput. Kisianni meeqqat atuarfiat STI-mi
ilinniartitsisarnertut siunissami ingerlanneqartariaqarsorinanngilaq. Aamma
ilinniartitsisunngorniartarnerup sivikillisinneqarnissaanik eqqarsarnerup
Kattusseqatigiinniit apeqqusertariaqarsoraara. Tassami
ilinniartitsisunngorniarnerup pitsaassusaa taamaaliornikkut
ajorseriartussaammat tamannalumi misilittakkat siusinnerusukkut takutereerpaat.
Mittarfiliortiternermut atatillu
aningaasartuuteqarnerulernissat sillimaffigineqarsimanngitsut ilaatigut maanna
2,2 mio-nik nalillit saqqummiunneqarput. Taamaattumik mittarfeqarfissanik
ingerlatsinermut aningaasartuutaajumaartussat isumannaallisaaneq, qatserisartoqarneq
il. il. eqqarsaatigalugit Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami
piareersimaffigineqarnissaat aamma sillimaffigineqarnissaat
kaammattuutigaarput.
Uggornarpoq Qeqertarsuarmi nutaamik
peqqissaaviliortoqarnissaanik pilersaarutigineqarakaluartut piviusunngortinneqarnissaat
pinngitsoortussanngormat. Tasami pitsaanerusorinarmat Peqqisaavik
ataatsimoortoq pilersinneqarpat. Kisiannili atuarfiup iluarsaanneqarnissaanut
atatillugu kigutileriffiup iluarsaanneqarnissaata siuartinneqarnera
naammagiinnarallartariaqarluni.
Taamatut oqaaseqarlunga 1998-mut
inatsisartut ilaasutitut aningaasaliissutinut inatsisaannut siullermut
siunnersuutip aappassaaneerneqannginnermini Aningaasaqarnermut
Ataatsimiititaliami suliarineqarnissaa akersaarpara.
Daniel Skifte, Aningaasaqarnermut Ineqarnermullu
Naalakkersuisoq:
Siullermik Partiit oqaaseqartuinut tamanut
qujavunga. Ataatsimut oqaatigissagaanni oqartariaqarunarpoq suliassaq
ingerlaqqittussaq qularnaappoq. Aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamut inassutigineqarneratuulli
ingerlaqqissaaq.
Apeqqutit arlalipparujussuit
qaffatsinneqarput, taakkua ilaat uannut tunngasortaat oqaaseqarfigissavakka
apeqqutit allat Naalakkersuisoqarfinnut allanut tunngasut taakkua
akissuteqarfigissammatigit.
Aammalu ingerlaqqitsinnanga
oqaaseqassaanga isumaqarlunga periarfissaq aamma una atorluarniartariaqartoq
piffissaq ataatsimiiffissaq sivikulummat Naalakkersuisunut ilaasortat
ataasiakkaat tusarniarfiginissaat.
Siumup oqaaseqartuinut qujavugut.
Maluginiarpara Siumup aamma misissullaqqugai apeqqutit assigiinngitsut. Soorlu
sanaartugassanut tunngasut ilaatigut apeqqusermagit ilai piviusorsiortuunersut.
Ilumoorpoq tassani Siumup apeqqutaani paasilluakkanni, pilersaarutit
assigiinngitsut piviusorsiortuusutut oqaatigisariaqassavakka,
assigiiinngitsunik peqquteqarpunga.
Tassani soorlu sanaartornerni
kinguaattoortarnerit assigiinngitsorparujussuarnik peqquteqartarput. Ilaatigut
angallanneq, assartuinermi akit qaffasippallaaraangata nutaamik Naalakkersuinikkut
politikkikkut aalajangertoqarluni licetationeqartitsisoqartarpoq, tassa neqeroorutissanik pitsaanerusunik
ujarlertoqaqqittarpoq, taamaalillunilu ilaatigut kinguaattoornerit
assigiinngitsut pisarlutik.
Tassunga tunngatillugu assersuuterpiatut
ataasianngivillugu oqaatigissavara soorlu inissialiortiternermi
kvardratmeterimut inissiap akissaa qaffasippallaaraangat taava naak immaqa
kommune akuersigaluartoq, uagut qeqqaninngaaniit aningaasartuutit 60 %-tii
akilissagatsigit qaffasippallaaraangata itigartikkallarneqartarput nutaamik
nalilersorneqarlutik. Taamaalillutillu nutaamik
suliarinnittussarsiuussisarnermi inernera amerlanertigut pitsaasut tungaanut aamma kommunemut
tunngatillgu inerneqartittarlugu. Taamaalilluni assigiinngitsut kinguartoornerit pisarput.
Taamaaliortariaqartarsimavugut
nunatta naammassisinnaasai aallaavigalugit isumaqaratta taamatut
allisaavinnarutta sanaartugassat tamarluinnaqqissaasa atuinnarlutigit taava
avataaniit tikerartitsisarneq pisariaqalissammat. Taanna 60, 70- sikkunni
nalunngilluaratsigu, akileraarutinullu isertitsissutaasarnera
killilerujussuummat taanna pinngitsoorniarlugu taamaaliorsimavugut.
Siumup kisimi oqaatiginngilaa
apeqqut Grĝnlandsbankemut tungaasoq tassani Atassut aamma apeqqusiivoq tassalu
partiit tamarmik apeqqusiimata taamaallaat Akulliit Partiiat toqqavissumik
taasaqarani tassani. Taanna pillugu una ilisimatitsissutitut taalaarusuppara
tassaasoq Grĝnlandsbanke pisiarineqarmat tamatuma nalaani taava
nalilersorneqarpoq taavalu pisiarineqarluni.
Tamatuma kingorna aningaasat aamma
partiininngaaniit qaffatsinneqartut assigiinngitsut aallaavigalugit sananerata
iluani allanngortitigassat allaffittut nalerimmassarnera allallu pisimapput.
Tamatuma nalaani una pisimavoq aamma tassa paasinarsivoq illorsuup taassuma
iluani ikkat tamarmiunngitsut pingaartumik qilaamut tunngasumik imaluunniit
ilaanni iikkat aspestimik sanaajusut.
Aamma ilisimaneqartutuut 80-kkut
aallartinneranni Danmarkimi nuna tamakkerlugu taanna inerteqqutaalerpoq.
Aammalu Kalaallit Nunaannut annertumik sunniuteqarsimalluni minnerunngitsumik
Kommuninut aamma aammalu atuarfeqarfinnut. Taamaalinerani aspesti isigiuminaatsuuvoq,
ikaariarfimmilu oqartussat tamakkununnga atuiunnaarsitsinermut
inatsisiliuussisut oqarput aspesti qalipassimappat nakkalaarneralu
unissimalluni taanna ikaariarfittut ajunngitsoq. Kisianni siunissami nutaanik sanaartornerni aspesti
atorneqassanngitsoq.
Taassumap kinguneraa
Grĝnlandsbankemut tunngatillugut qalipakkat pisiarineqani ersinngitsut ummap
tunuaniittut suuppammitaava tassa 60, 70 80-sikkunni sanaat tunuaniittut iikkat
qalipakkat qaavatigut suuppammitaava. Tassa taanna peqqutaarpiarpoq
taamaattumillu sulisut iluarsaassilersut paasigamikku taamaattoqartoq unimmata
suliassaq maani illoqarfimmi tamakkuninnga sulisartut marluummata taava
neqeroorutigineqarsimavoq. Sulineq ingerlaqqinniassammat taakkua
piiartariaqarmata inatsisinullu piumasarineqartunut naleqqussarneqarlutik.
Taamaalillunilu allatut ajornartumik
immikkoortitaarluni suliassaq ingerlasimavoq ilaatigullu kingusinaarnermik
peqquteqarluni aammalu tassa taanna partiit taamatut apeqqutigimmassuk
nassuiaatigaara. Ilumoorpoq pisiareqqaarnerani ilisimasimasuugutsigu taava
qularnanngitsumik allatut aaqqiiniartoqarsimassagaluarpoq. Tamatuma kingorna
aatsaat iluarsaassisut ingerlariaqqissappata taava tamakku
piiaqqaartariaqarmata ullumikkullu piumasaannut naleqqussarlugit taamaattumik
taamatut iliortoqarsimavoq.
Taamaalillunga Siumup
oqaaseqaataanut qujavunga. Kaammattuutit tusaatissatut tigussavagut taavalu
allat akissuteqarfigiumaarpaat qaffatsitaat allat.
Taavalu Atassutip oqaaseqartuanut
tapiutissavara soorlu aamma partiit allat taammassuk nunaqarfinnut
inissialiortitsineq taanna ilumoorpoq taamannak aningaasartalik 25 mio-ninik
aningaasartalik akuersissutigineqarsimammat kisianni tassa taamanikkut
ukiarmiminngaaniit maannakkumut pisut imaattarput inatsisartut aningaasanik
akuersigaangata taava kommunet qinnuteqaataat aallaavigalugit aningaasat
agguaanneqartarput.
Taamaalinerani qularnaatsoq unaavoq kommunit qinnuteqaataat aningaasaliissutinut naleqqiullugit ikinnerupput taamaattumillu taakkua atunngitsuugassatut naatsorsuunneqartut ukioq manna inissiaqarnerup iluani iluarsaassinermut atorneqarusullutik taamatut qinnuteqaataapput. Aningaasat 6 mio. missaaniipput.
Kommunit kikkut taamatut nunaqarfinni inissialiornissamut qinnuteqaataat nalilersoraangamikkit soorunami assigiinngitsunik nalilersuuteqartarput uagut akuliuffigisinnaanngisatsinnik. Uggornassaqaarmi nunatsinni inissaaleqineq taamak annertutigitillugu taava atunngitsuugassat qatangiinnassappata taava illuatungaatigulli iluarsagassanut suliffissaqartitsinermut tunngasut eqqarsaatigalugit inissialiornerup iluani atunngitsuussagaluarutisigit. Tassalu taannarpiaavoq Naalakkersuisut siunnersuutaat inissaqarnerup iluani aningaasat taakkua atorneqassasut taamaalilluta immikkut iluarsagassanut assersuutigalugu aningaasat 10 mio. kr.-ninik qaffariartinneqarput, iluarsagassanut atorusutat.
Taava aamma tassunga tunngasumik partiit arlalissuit aamma oqaaseqarput iluarsagassanut tunngasut naamik utoqqatserpunga sanaartugassanut tunngasut ilaatigut annertuallaarneri aamma eqqaaneqarlutik. Isumaqarpunga erseqqissartariaqartoq una, sanaartugassat ilumoorpoq amerlasoorujussuupput aningaasanut immikkoortinneqartut amerlasoorujussuupput taakkulu inatsisartut akuersissutigisimavaat naalakkersuisut siunnersuuteqarnerisigut.
Taava ukiuni kingullerni sanaartornermi ukiunilu qaangiuttuni sanaartornermi angusartakkat aallaavigeqqissaarniarneqarsimapput misissuataarfigineqarlutik . Tamatumalu ersersippaa ilumoortoq una ukiumut Kalaallit Nunaata naammassisinnaasai tassaapput 600-ninngaaniit 650-mio. tungaanut aningaasat annertutigisut. Taamaattumik aningaasat sanaartugassanut atugassiissutit amerlavallarujussuarmata nutaamik naliliisoqarnissaa taanna partiinit arlalinnit aamma isumaqartigineqartoq tassaavoq qanoq iliuuseqarfigisariaqartoq.
Eqqaamavara Inuit Ataqatigiit oqaaseqarmata tassunga tunngasumik taanna inatsisartut maanna ataatsimiinneranni saqqummiuttariaqartoq taanna imaaliallaannarlunga uani oqaluttarfimminngaaniit neriorsuutiginissaa ajornakusoortuussaaq, paasiniagassat suliassallu peqqutigalugit. Taamaattumik saqqummiussinermi oqaaseqartoqarpoq imatut taanna suliassaq Naalakkersuisut majimi nalilersussavaat nalilersoriarlugulu aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami qaffatsissavaat. Nalilersuinissaq taanna inatsisartuni angumerisinnaanngippatigit aningaasaqarnermut ataatsimiitsitaliami qaffatsissagatsigu.
Taava aamma partiit ilaat oqaaseqarpoq atorfilittanit nalunaarusiaq sulisoqarnermut Naalakkersuisuisumit neriorsuutigineqarsimasoq. Taanna pillugu imatut oqaatigisariaqarpoq naatsorsuutigineqarpoq finansudvalgemut taanna majip qulingata missaani suliassaq taanna apuunneqarumaartoq majip qulingata missaani.
Taavalu aamma partiit pingaartumik IA-p apeqqusermagu naatsorsuutit 1997-miittut sumiinnersut sumut killinnersut oqaatigissavara tassa landstinngimut ilumoorputit tunniutinngimmata oqaaseqarninni oqarpunga maannakkorpiaq naqiterneqarput ullumikkut ataaseq qaangerlugu tanneq sisamaagunarpoq tunniunneqartussaapput. Takusinnaavakka nerriviit ilaanniittut taakkua naammassineqarlutik tassa piffissamiit piffissamut nalilersuineq, piffissaqarneq imanngitsoq piffissaaleqineq kisiannili angummanniarneq peqqutaalluni taamaattariaqarsimavoq.
Una allaassagaluarpoq inatsisartut immaqa uanga aaliangigassarinngisannik kingusinnerulaartumik ataasimiinnerat aallartittuuppat taava tamakkua naammassereersimassagaluarput, kisianni taanna annertunerusumik uniffigissanngilara neriorsuutiginikuusara naammassineqarsimasoq takusinnaavara. Naatsorsuutit ullumikkut Inatsisartunut agguaassassatut siunnerfiupput agguaatereerlutillugooq maannakkut kisianni tassa taanna utoqqatsissutaassanngilaq.
Una qularnaappoq 1997-imi landskarsip naatsorsuutai ataatsimut oqaatigissagaanni 241 million kruuninik pitsanngoriaateqarmata, sinneqartoorutit 89-it maannakkullu naalakkersuisut siunnersuutigaat aningaasat 53 million kruuninik nalillit uani inatsisissamut aningaasanut ilassutitut saqqummiunneqartumi taakkua aningaasaliissutigineqassasut.
Taamatut Atassummut tunngasumik oqaaseqariarlunga partiillu ilaasa taasaat aamma oqaaseqarfigeriarlugit Inuit Ataqatigiit apeqqutaasa ilaannut uteeqqilaassaanga, tassa Inuit Ataqatigiit tassuuna ilumoormata soorlu sanaartugassamut aningaasat 980 million kruuniusut taamatut annertutigisoq ilumut nalilersoqqittariaqartut tassani naalakkersuisut siunnersuutaat IA-mit taperserluarneqarmat nuannaarutigaara aammalu una maluginiarakku avataaninngaaniik sulisussanik tikerartitsineq aamma taanna pinngitsoorniarsimaartariaqartoq aammalu soorunami tulleriaarineqartariaqartoq. Taakkua oqariartuutaat taamatut nuannaarutigaara.
Taava aamma oqaatigissavara apeqquserneqassanngimmat landskarsip sillimmatai aammalu aningaasaatai nakkutigineqaqqissaarmata taanna isortussanngilara aammalu naalakkersuisut nakkutigeqqissaarpaat taamatut naatsorsuutit ingerlanneqarnerat tassani atortorissaarutit pitsanngoraluttuinnartut aammalu malinnaaneq tassani peqqutaanerpaapput.
Taassuma saniatigut eqqartorneqarmat Inuit Ataqatiinninngaanniit Qernertunnguani illuliorfissaq taanna oqaaseqarfigilaassavara. Ilumoorpoq siusinnerusukkut Pinngortitaliorfiup nutaarsuup eqqaani illuliorfissaq siunnerfigineqarsimagaluarmat kisianni paasinarsivoq siunissami ilinniartitaaneq aammalu sananeqaatitigut ataatsimut eqikkaaneq, inissanik atorluaaneq siunnerfiussappat taava taassumap eqqaa sanariaqqiffissatut pitsaanerusoq illuliorfiginagu taavalu illuliorfigissamaariigaq Qernertunnguaniittoq taanna siuartinneqarpoq peqqutigalugu ukiuni kingullerni, minnerunngitsumik Nuuk inissaaleqinerujussuarmik nalaataqarluni Nuuk missikutaajuarsimammat tassalu taanna peqquterpiaralugu Qernertunnguani nunagissaaneq aallartiaarniarneqarpoq allanik peqquteqanngilaq. Isumaqarpunga periuseq pitsaasuusoq peqqutigalugu immikkualuttorpassuarnik pigutta soorlu mannakkut Ilisimatusarfik samaniippoq, Ilinniarfissuarmi ilinniartitsisut ilaat ilinniartitsisuussappata taamannarujussuaq ungasiliaqattaarlutik eqimattaanerusunik sanaartorutta siunissami tunngavissaalu qulakkeerlugit taava qularnanngilaq angusassaq pitsaanerussaaq.
Taamatut oqariarlunga Akulliit Partiaat taamaallaat marlunnik oqaaseqarfigissavara. Akulliitt Partiaanut akissutit ilaai uani akissutigereerakkit una oqaatigissavara qaammatit marluinnaat ingerlanerani nikingassut 47 million kruuniummat taava naatsorsuinerliorneq imaannaanngitsoq tikkuarmagu oqaatigissavara qallunaatuanilu atuarakku regnefejl-imik taaneqarsimasoq. Regnefejl-iunngilaq - naatsorsuinerliornerunngilaq. Aningaasanik pilersaarusiorneq tassaasarpoq nalilersuilluni -qallunaatut skĝn - pisarneq taamaattumik isertitassat missingersuusiorlugit isertinniarneqartarput naatsorsoqqissaaqqaarnagit tassa allaassutaa taanna akinngikkuni ersersissallugu.
Soorlu assersuutigalugu oqaatigissavara akileraarnermut aammalu akitsuutinik isertittakkagut taakkua mianersortumik naatsorsorneqartarsimapput isumalluarpallaarani mianersortumik. Tamatuma kinguneraa paasinarsimmat akileraarutit qaffanngikkaluartut akileraarutitigut isertittakkagut suli amerliartuaartut ilaatigut nunatsinni suliffeqarfiit atornerulerneratigut akileraarutit isertitat amerligamik avataanik tikerartitseriarluta aningaasassaat tunniuteriarlugit aningaasat avammut aallartinngitsoortaratsigit, tamakkualunnguit ilaatigut peqqutaapput soorlu illunik inissialianillu iluarsaassinermi, taamaattumik oqaatigiinnassavara taanna naatsorsuinerliornerunngilaq misissuinerusimavoq.
Taava Akulliit Partiaata siunnersuutaa naalakkersuisut nalilissagipput, nalilersussagipput neriorsuutigissavara Akulliit Partiaat siunnersuuteqarami suleqatigiissitamik maannakkut pilersitsisoqassasoq, tassa taanna sanaartornermut tunngasunik suliassalik. Taanna nalilersussavarput neriorsuutigissanngilara taamaaliortoqassasoq, nalilersoqqaassavarput.
Kattusseqatigiit saqqummiussaat aamma maannamut oqaaseqarninnik arlaleriarlunga tikittarsimagakkit taamaattumik tassani aamma marlussunnik oqaaseqarfigissavara. Tassa ilaatigut Grĝnlandsbankimut tunngasumik oqaaseqarnera erseqqissaateqarfiga taanna alluinnariarlugu oqaatigisissavara Siku Blok-imut tunngasumik naalakkersuinikkut tapersersuineq ingerlanneqartariaqarnerarakku ataatungaanili aamma oqarlutit naalakkersuisut taamatut aappaagumut pilersaarutaat aningaasaqarnermut ataatsimiitsitaliap tapersersussagaa. Aap taamaappoq tassa taannarpiaq siunertaralugu naalakkersuisut kissaatigisimavaat soorlu assersuutigalugu Siku Blok-ip atorluarneqarsinnaanera aallaavigalugu misiliinermik misiligutinik illuliornerit arlaqarnerusut anguniarlugit 1999-imi aningaasaliissutissanut illuartitsiniarlutik. Suliassaq taanna maannakkut ingerlareerpoq nalunngilaralu soorlu assersuutigalugu aamma Ini A/S tassani suliassanut akuliunneqareersoq.
Kisianni aamma pinngitsoorusunngilanga uangaagunanngikkaluartoq akisussaq tupaallaatigigakku kisitsisit annertoorujorujussuit taaneqarmata nalilersorneqartariqarsorinartut tassani oqaravit utoqqilinersiutinik tunngasunik utoqqaat ilai utoqqalinersiutissaraluinik piiaaffigineqartartut allaat 150.000 kruunit angullugit. Neriuppunga taanna erseqqinnerusumik tusarfigissallugu assut tupaallannarpoq taamaattoqarnera uanga upperisinnaannginnakku.
Mikael Petersen, Isumaginninnermullu Sulisoqarnermullu Naalakkersuisoq:
Siullermik oqaatigissavara assut iluarisimaarnarmat Kattusseqatigiinninngaanniik partiiniillu annertuumik soqutigineqarmata inunnik isumaginninnikkut aaqqiissutissatut naalakkersuisuninngaannit massakkut saqquimmiunneqartut.
Tupinnanngitsumik utoqqalinersiutinut tunngasut aammalu siusinaartumik pensioneqalertarnermut tunngasuteqartut taakkua partiinit tamanit soqutigineqarluarput aammalu tamaginnit oqaaseqarfigineqarlutik ilaatigut taakkununnga tunngassuteqartut apeqqutit arlallit saqqummiussuunneqarput aammalu qanoq iliuusissat itinerusunngorlugit tusarusunneqarlutik. Taamaattumik utoqqalinersiunnut tunngassuteqartut ataatsimoortillugit, partiit oqaaseqartui ataasiaakkaarlugit akissuteqarfiginagit tamaasa ataatsimut akissuteqarfigissavakka nassuiaassuteqalaarlungalu annikitsunnguamik naalakkersuisunut suut aallaavigalugit taamatut isikkoqartunik siunnersuuteqarnerluta.
Siullermik eqqaasitsissutigissavara inatsisartunut utoqaalinersiutit 1991-imi, tassa utoqqalinersiat aammalu utoqqaat paaqqinnittarfiaaniititsisarneq pillugu peqqussut aallaavigalugu utoqqalinersiutit tamavimmik annertussusilersorneqartarnerat ingerlanneqartarsimammat. Tamatumalu kingorna, tassa ilanngullugu 1991-imi taamanikkut allaat akit nikerarnerat aallaavigalugu utoqaalinersiutit annertussusilersorneqartarnissaat inatsisartunit aamma peqqussutikkut aaliangersarneqarnikuummat.
Ukiullu ingerlanerini tassa 1990-iminngaanniit ullumimut, naatsumik oqaatigalugu ersarissumik paasiuminartumik oqaatigineqassappat peqqussut allannguallatsinneqartarsimavoq taavalu 1992-imi tunngaviusut utoqqalinersiutit ullumikkut annertussusaat tassa kisimiittumut 82.812 kruuniusut ukiumut tunngaviutinneqartut aammalu inooqatigiinnut 124.218 kruuniusut ukiumut annertussusillit tunngaviusimapput. Tassalu taakkorpiaapput ulloq manna tikillugu suli allanngortinneqarsimanngitsut.
Taamatut tunngaviusunik annertussusilinnik inatsisartut aalajangersimanerat 1992-imi taareerlugu, taava 1993-imi inatsisartut aaliangerput akit nikerarnerat naapertorlugu utoqqalinersiutit annertussusilerneqartarnissaat atorunnaarsinneqassasoq kisiannili aningaasanik inatsisit aallaavigalugit utoqqalinersiutit annertussusilerneqartassasut. Taamaalilluni utoqqalinersiutit, isumaginninnikkut pisartakkat tassa tassani pineqarput ilanngullugit meeqqanut tapit tamavimmik finanslov-ikkoorlugit annertussusilerneqartartussanngorlugit inatsisartunit tunngaviisigut aaliangersarneqarsimapput.
Taamaattumik tupigikujuppara inatsisartunut ilaasortat akisussaasut partiininngaanniit oqaaseqartut arlalissuit paatsuunganartunik nipilimmik apersormata, tassami namminerpiaq taakkorpiaat nammineq aliangersagaraat, nammineq peqataaffigisimavaat.
Taavalu ilaatigut aamma ujartorneqarpoq sooq naalakkersuisut aatsaat saqqummiippat aningaasanut ilassutissanut inatsit aqqutigalugu utoqqalinersiutit qaffanneqarnissaat pillugu, inunninngooq isumaginninnikkut ataatsimiitsitaliarsuaq tassa maj-imili siorna saqqummiimmat. Ilaana naalakkersuisut tamanna nalunngilaat.
Naalakkersuisuninngaannik inatsisartunut saqqumiiupparput ukiarmi 1997-imi ukiakkut inatsisartut ataatsimiinnitsinni inunnik isumaginnikkut atatsimiitsitaliarsuup isumaliutissiisutaata malinnaatitsiviginiarlugu suliassat tulleriissaarneqarnerat, tamanit taanna eqqaamaneqassaaq. Inatsisartunik tamanit taanna akuersorneqarpoq ataatsimilluunniit akerliusoqanngilaq.
Tassalu taannarpiaq inatsisartut akuersugaat malinnaatitsiniarluni suliassat tulleriissarneqarnerat malillugu naalakkersuisut massakkut sulipput. Aamma tassani ersarilluinnarpoq utoqqarnut tunngasut, utoqqalinersiutilinnut tunngasut upernaaq manna saqqummiussivigineqassasut, taamaaliorpugut.
Ilanngullugu apeqqutigineqarpoq nalinginnaasumik minnerunngitsumik Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuaninngaanniit utoqqalinersiat saniatigut soorlu meeqqanut tapit, ineqarnermut tapit assigiinngitsutigullu tapitigut ikiorsinneqarsinnaanermut periarfissat taakkua qaqugu saqqummiunneqassanersut erseqqissaatigeqqissavara tamakku pillugit suleqatigiissitaqarmat naalakkersuisut ataani inissisimasunik aammalu taakkua suleqatigiissitat soqutigisaqaqatigiinniit assigiinngitsuniit sulisitsisuniit, Sik-umiit allanillu aammalu Kanukoka-minngaaniit tamarmi peqataaffigineqarmata aammalu naalakkersuisoqarfiit attuummassuteqartut peqataatitaqarlutik taamaattumik naalakkersuisumit isumaqarpunga inatsisartunit akuersorneqartut aallaavigalugit suliassat ingerlakkigut aammalu qanoq iliusissat allaat tassani 1997-imi ukiakkut saqqumiussatsinni ersarilluinnartut suut suleqatigiissitat pilersinneqassasut tamarmik inatsisartunik akuersorneqarsimasut maleqqissaarlugit naalakkersuisut sulipput. Taamaattumik allanik qanoq iliusissanik nutaanik inatsisartut aaliangiissagunik taava siunnersuutinngorlugit taakku pisariaqarput inatsisartut aaliangerpata aamma malissavagut.
Kisianni ukua massakkut apeqqutit assigiinngitsut saqqummiussorneqartut taakkua isumaqarpunga naammassisinnaagigut naalakkersuisuni suliat ingerlanneqareersut naapertorlugit aallaavigalugillu.
Erseqqissaatigilaassavara massakkut utoqqalinersiatigut pitsanngoriaatissatut naalakkersuisut saqqummiussaat inatsisartunut siunnersuutaat kinguneqartussaammata ersarissumik oqaatigalugu kisimiittunut 6.000 kruunimik ukiumut qaffariarfiusumik, inooqatigiinnut 9.000 kruunimik qaffariarfiusumik. Isumaqarpunga tamanna akit nikerarnerat aammalu qaffariartarsimanerat tassa 1991-iminngaanniik ullumimut naatsorsueqqissaarnerit annertuut pereersut aallaavigitinneqartoq 7,2 % isumaqarpugut naalakkersuisunit naapertuuttoq, aammalu allat aningaasarsiortut inuiaqatigiit akornitsinni qanoq pineqarsimanerat aallaavigigutsigu 7.2%-mik pensionit qaffaavigineqarnissaat tulluartutut taasariaqartoq.
Taakkua saniatigut naalakkersuisunit siunnersuutigaarput atuutsilerfissaa pisariaqartoq septemperip aallaqqaataa. Tassunga tunngatillugu erseqqissaatigissavara, pisariaqarmat taamatut inatsi-sartut aalajangerpata septemperip aallaqqaataani qaffariaatsit atuutsilertinneqassasut. Tamatumap tungaanut pisariaqarmat naalakkersuisuninngaanniit kaajallaasitaliornissarput, kommuninit tamanik malinneqartussamik. Tassami qaffariaatit aammalu qanoq iliusissat, taakkua kaajallaasitaasigut malinnaatitsivigineqartussaamata.
Tassa cirkulĉrit naammassiniarneqartussaapput. Aammalu taakku saniatigut kommunit qanoq iliornissartik ilisimaarisariaqarpaat, suliassallu soorunami aamma naammassineqarnissaat eqqarsaatigalugu naalakkersuisuninnaanngaanniit tulluartutut isigaarput, septip aallaqqaaataaninngaanniit qaffariaatsit atuutilissappata.
Soorunami kikkulluunniit siunnersuuteqarsinnaasarput. Aamma Niels Mattaaq soorlu siunnersuuteqarsimavoq kingumoortumik januarip aallaqqaataaninngaanniit atuutilersumik qaffariaatsit aaqqinneqartariaqaraluartut, aamma taanna Inuit Ataqatigiit, Kattusseqatigiit ilalernartillugu oqaaseqarput. Kisianni soorunami taamatut pisoqassappat Inatsisartuni aalajangerneqarqaartariaqarpoq. Aamma eqqaamaneqartariaqassaaq taamatut pisoqassappat, 1998-mut ukioq manna, aningaasanut inatsisip qaanut 20 mill.-nit ilineqartariaqassammata Naalakkersuisut siunnersuutaatut pinnani 6 mill.-nit.
Soorunami tamakkorpassuit sillimaffigisassaapput, taamaattumik neriuppunga naatsorsuutigalugulu Naalakkersuisut siunnersuuterput, taanna paasineqarluni malinneqarumaartoq Inatsisartuni.
Taakkua saniatigut Inuit Ataqatigiininngaanniit ilanngullugit uparuarneqartut oqaaseqarfigilaarusuppakka. Tassa siullermik naligiisitaanermut siunnersuisoqatigiissut pilersinneqarnissaanut tunngatillugu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat oqarpoq, inatsisissarluunniit suli naammasineqarsimanngitsoq aningaasartaat taakkua pisariaqanngitsut aaqqiiviginiassallugit.
Soorunami nalunngilarput Naalakkersuisuni inatsimmik tunngaveqarani aningaasaliisoqarnavianngitsoq. Eqqaassissutigilaarlara ukioq ataatsimiinnermi aamma Inuit Ataqatigiiit oqaaseqartuata taasumarpiaap uparuarmatigut, inatsisissaq suliarineqarsinnaangitsoq aningaasartassai malinnaatinneqanngippata. Tassa taakku tamarmik imminnut attuumassuteqarluinnarput.
Taamaattumik pamiutsigut kiilluta kaaviinnarluta taanna naammassinaveersaarniarutsigu taamaaliorsinnaavugut. Kisiani isumaqarpunga Naalakkersuisuninngaanniit siunnersuutivut taakkua taamannak oqalliserusaaginnarnagit naammassiniartarialerigut, tassami aningaasanik inatsisit, ilassutissatut inatsisikkut 825.000-it qinnutigaagut, ukiup sinnerani atuutsilerfissaaninngaanniit. Tassa julip aallaqqaataanit atuutilissappat inatsit, taava 825.000-it aningaasartuutigeqassasut aamma inatsisartut tamarmik nalunngilaat, naligiissitaaneq pillugu siunnersuisoqatigiit pillugit inatsisissaq, taanna massakkut upernaaq manna naammassineqartussaasoq.
Taanna pillugu aamma inatsisissaq sammilerutsigu qularnanngilaq oqaatsit arlaqarnerusut aninneqarumaarmata, taamaalillugu taanna akissuteqarfigiinnarpara.
Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata ilanngullugu oqaatigaa konto 30.16.17, tassani amutsiviit pilluginngooq konsulentilersornersuaq pisariaqanngitsoq. Naqqiissuteqarfigilaassavaara 30.16.17 tassaammat suliffissaqartitsiniarnermut tunngatillugu 500.000-nik Naalakkersuisut qinunerat, amutsivimmut tunngassuteqanngilluinnartoq. Tassanilu Inuit Ataqatigiit aamma ilungersuutigerujussuartagaat, partiit tamattaalluta anguniagarput. Sulisoqarnikkut inatsisit nutarterneqarnissaat suliarineqartussaavoq. Taamaattumik neriuppunga Inuit Ataqatigiit tamanna paasilluassagaat.
Kisiannili amutsivimmut tunngatillugu, amutsiviit nutarterneqarnissaanut tunngatillugu 1,9 mill.-nut qinuvugut. Taannalu 30.01.01-miippoq aamma taanna kukkuneqanngilluinnarluni, taakkua tamarmik kukkuneqanngilluinnarlutik siunnersuummiipput.
Akulliit
Partiiata apeqqutigaa, tassa konto 30.14.14-ni, pinaveersaartitsinerit
pillugit. Tassa meeqqat
inuusuttullu pillugit sullissineq. Tassani Inuuneq Nakuuneq-mut
attuumassuteqannginnersut. Oqaatigissavara soorunami meeqqat inuusuttullu
pillugit qaammarsaanerit sullissinerit assigiinngitsut aamma Inuuneq
Nakuuneq-mut attuumassuteqarluinnarmata. Kisianni uani pineqarpoq, aamma soorlu
allaaserineqarnerani takuneqarsinnaasoq, Naalakkersuisoqarfitsinni
paasisimavarput pisariaqarluinnartoq kommunit suleqatigalugit immikkut pinartunik
imaannaangitsunik meeqqat akornanni, inuusuttuaqqat akornanni,
minnerunngitsumik taakku eqqarsaatigalugit, pisoqartillugu, tarnikkut
ilisimasalinnik, tarnit nakorsaanik, inunnik isumagininnikkut
siunnersuisinnaasunik pisariaqartitsineq annertoqisoq.
Kommunit isumaginninnikkut
allattoqarfii suleqatigalugit tamanna ingerlanniarneqarpoq. Annertuunik
imaannaangitsunik inuiaqatigiit akornitsinni pisoqartillugu
ornigukkasuarsinnaasunik, isumaqatigiissuteqarneq aallaavigalugu,
ingerlatsinissarput naatsorsuutigaarput. Tamannalu pisarialerujussuartut
naalilersimavarput ukiup imaaliallannerinnaani.
Tassami misiliinikuuvugut Tasiilap kommunia peqatigalugu. Tamanna
iluatsilluarsimavoq. Aamma pisariaqartinneqartoq annertuumik
pisariaqartinneqartoq tamanna paasinarmat. Neriuppugut qinnuteqaativut
300.000-it uunga tunngassuteqartut akuersaarneqarumaartut.
Ilanngullugu Akulliit Partiaata
apeqqutigaa ilinniartitaanerit, pikkorissarnerit pillugit, tassa 30.16.10-mi,
taakkua qanoq siunertaqavinnersut. Oqaatigiinnassavara tassa Naalakkersuisuni
pilersaarutigigatsigu, kommunini suliffissaqartitsiniarluni allaffeqarfinni
siunnersortit aammalu inunnik isumaginninnikkut suliffissaqartitsiniarnikkullu
ataatsimiitsitaliat siulittaasui pikkorissartinneqassammata Qaqortumi,
Sulisartut Hĝjskolianni. Sulisoqarneq, suliffeqarneq pillugit
nalaakkersuinikkut ataatsimeersuarnissaq sioqqutilaarlugu. Tassanilu taakkua
ilanngullugit aamma aningaasartuuteqarfigineqartussaamata qinnutigineqarput,
taamaalillugit aamma naammassisinnaajumallugit.
Tassa 1997-mi taakkua
pikkorissartinneqarneri ilumoorpoq ingerlattussaasimagaluarmata. Kisianni
taassa pisimanngillat aatsaallu massakkut ataallu ataatsimeersuarnissaq
iluatsillugu pisussanngorlugu taanna naammassiniarneqarluni.
Taakkua saniatigut oqaatigineqartut
assigiingitsut soorunami oqaaseqarfigisinnnagaluarpavut, kisianni
aningaasaqarnermi ataatsimiitsitaliami suliassat ingerlaqqittussaapput. Aammalu
periarfissaqartuarpoq Naalakkersuisut ataasiakkaat aggersarneqarsinnaanerat
ataatsimiitsitaliamit. Tamanna naatsorsuutigalugu piareersimaffigiumaarpara,
aggersarneqassaguma apeqqutsit assigiingitsut amma akinissaat
eqqarsaatigalugit.
Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut
Siulittaasuat:
Oqaaseqarfigilaassavakka
aatsitassarsiornermut tunngasumik isumaqatigiissutit oqaaseqarfigineqarnerat.
Ilumoorpoq tassani maannakkorpiaq Folketingip isumaqatigiinniarnermi
inaarsagaanni aningaasanik pissaarsiassat annertusisinneqarsimammata. Tassa
inissaqarniarnissamut tunngatillugu, 3mill.-nit missaanik isumaqatigiissutit
qaavisigut pissarsisoqarsimalluni.
Taakkua tassa Inatsisartut inissaqartitsiniarnerisa konto-nnut
soorumi ilineqarput. Taakkulu aqqutigalugit sulisut amerlassusissaat
aallaqqaammut naatsorsuutigaarput, tamarmik inissaminnut pippata, tamatumani
inuit sisamat tallimat missaaniikumaartut, aningaasartuutissat ilaatigut
tassani inissaqartitsiniarnermut tunngassuteqartussaamata. Taanna
isumaqatigiinniarnermi maanna Folketinge aamma akuersaarumaaraa
naatsorsuutigaarput.
Taavalu aamma
oqaaseqarfigilaassavakka aamma marluk. Aamma ilaatigut Aningaasaqarnermut
naalakkersuisup attoriigai. Maannakkut Inatsisartuni maani
oqaatigineqartuartarmat qularutigissanngilarput ilumoortoq, illoqarfitta pingaarnersaat
Nuuk, inissaliornerit tungaatsigut iliuuseqarniarnera, maannakkut
aallartittoq, annertuumik tapersersornarpoq. Aammalu uagut Namminersornerullutik
tungitsinninngaaniit illuliornerup tungaasigut peqataanissarput. Nuuk
taamaalilluni illuliornikkut annertusaaniarnerani aamma peqataaffiginiarparput.
Soorumi nammineq illoqarfiup pilliutigisinnaasani tassa aningaasatigut aamma
pilliutigisinnaasani tassani naatsorsuusioreersimavai, pilersaarusiamigullu
ikkussimallugit.
Aamma oqaaseqarfigilaarusuppara
Royal Greenland-mut tunngatillugu. Kiffartuussinissamik isumaqatigiissutit AServiceaftale@-nik taaneqartartut.
Naalakkersuisuninngaanniit Royal Greenland-mut atuuttut, ukioq manna julip
aallaqqaataanut killeqarput. Taamaattumik Royal Greenland ilisimatissimavarput
julip aallaqqaataa tikitsinnagu AServicekontrakt@
tamakku aftalit, nunaqarfinnut, tunisassiorfinnut tunngasut, ilaatigut
tunisassianut tapiissutaasartut, tassamiittut. Inuussutissarsiornermut
naalakkersuisoqarfiup taavalu aamma Royal Greenland-ip akornanni
isumaqatigiinniutigalugit naammassereersimassagaat.Tamannalu aamma
naatsorsuutigaarput.
Tamatuma kingorna selskab-i
nunaqarfinnut tunngatillugu, selskab-iliariniarneqartoq, ukioq manna 1998
naatinnagu naammassiniarneqartoq, siunertarineqarpoq. Tassanilu nunaqarfinni
ilaatigut tunisassiorfiit selskabimi tassani, aallartittussami, aamma Royal
Greenland-ip peqataaffigisassaani, ingerlanneqassasut siunnerfigineqarmata.
Taakkunatigut periarfissat, aaqqissuussinermut tunngasut,
ilisimasitsissutigilaarpakka,suliassat taamaalillutik naammassiniarneqarnerat
ajunngitsumik aamma inerniarneqarmat.
Kiisalu aamma Inuit Ataqatigiinut
oqaatigilaassavara Inuit Ataqatigiit siulittaasuaata Landskasse-p
aningaasartuutissaat pillugit oqaatigisai. Ilumoorpoq upernaaq manna saqqummiunneqarttussaamata
Landskasse-p aningaasartuutai, naatsorsuutai.
Tassa siornatigut imaattaraluarpoq,
aatsaat ukiakkut ataatsimiinnermi, Landskasse-p ukiup siluiini aningaasartuutai
tamakkiisumik kukkunersiorneqarsimasut, misissoqqissaarneqarsimasut
saqqummiunneqartarlutik. Kisianni maannakkut Inatsisartut kissaatigisimavaat
naammassineqassasut upernaaq manna. Aamma naatsorsuutit taakku annertoqisut
upernaaq manna naammassinisimaneqarmapput.
Landskasse-p aningaasat atortagaat
soorumani selskab-ni angisuuni saneqqiullugit annertunerunngikkaluarput.
Kisianni pisortatigut nakkutigisassat annertoqimmata, kommunit allarpassuillu
aqqusaarneqartut naatsorsuutaanillu tamarmik tusarniaavigisassat
eqqarsaatigalugit, suliassaq taanna paamaarunnagu inerniarneqarsimavoq aammalu
nuannaarutissaavoq naammassineqarsinnaasimammat. Taamaattumillu aamma
ilimagisaminngaanniiit naatsorsuutit piaartumik naammassineqarsinnaanerat
anguneqarsimalluni.
Naggaterpiaatigut oqaatigilara una,
pikkorinnerisariaqarpugut sanaartugassatigut pilersaarusiornerni. Ukiuni
kingullerni takusartakkagut erseqqipput, aningaasat sanaartugassanut tunngasut,
pilersaarusiortanerat pikkoriffiginerullugu tassani suliarissagipput. Tassani
uagut Landsstyrimi tassuunakkut peqataarusuppugut.
Naammassineqarsinnaasut, suliassat
naammassiniartariaqarnerat pilersaarusiornerat pitsaanerulersittariaqarparput,
Landskasse-p aningaasat pisinnaasaat piinnaarnagi, kisianni aamma partiit
kissaatigisavut, assigiingitsut paaseqatigiiffiginiarneri. Aammalu ilaatigut
ilumoorpoq kvadratmeterimut akit nunatsinni assigiinngippallaarujurussuaqaat.
Illoqarfiit ilaat, nalunngilagut kikkut, matadoreqarput aamma tamakkunani
takusinnaasatsinni. Aammalu tamakkua maannakkut erseqqissumik
unammilleqatigiinnerup iluani saqqummeriartortumik malunnarpoq akimikkut
qullusippallaarujussuartut. Sanaartornerup tungaatigut akit erseqqinnerusumik
saqqummeriartornerat, unammilleqatigiinnikkut piviusumik saqqummeriartorpoq.
Aammalu maannakkut takusinnaavarput
malugisinnaallugulu siorartaatit unammeqatigiit aamma aallartinneranni akit
allaanerusut takusinnaaleratsigit. Taamaattumik unammilleqatigiinnermi
ingerlatsinermi akit maannakkut erseqqinnerusumik saqqummeriartorat pillugit
sulisussat isumaqatigiinnniarnerat ajornannginnerulersutut
piinnanngikkaluaarlugu, kisianni aamma akit uagutsinnut akilersinnaanerusut
naapikkiartornerat siunnerfigisariaqarparput siunnerfigalugulu.
Tassuunakkut ukiaru finanslov-mi akueriniarnissaani immikkut
taakkartorneqartut aamma Inuit Ataqatigiit tassuunakkut tinnersaanerat
ilumoortortaqartoq oqaatigineqareerpoq, aningaasat atunngitsoorneqartut
eqqarsaatigalugit oqaatigivara pikkorinnerusumik pilersaarusiortariaqartugut
tassani. Piviusorsiornerulluta sulisussatta qanoq amerlatigissusiinik aammalu
aningaasatigut nammagassatta qanoq amerlatigisut nammanneqarsinnaanerat
qiviallattaarlugu.
Landskasse-p naatsorsuutai immikkut annerussumik
oqaaseqarfiginagit oqaatigissavara maani malugisinnaagakku, ilassutissatut
aningaasartuutissat ilassilluarneqartut aammalu isumaqatigiissutiginiarneqarnissaat
tulliuttoq, aningaasaqarnermi ataatsimiitsitaliami siunnerfigissavarput.
Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut
Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq:
Qujanaq. Kultureqarnermut
ilinniartitaanermullu tunngassuteqartut uani ullumikkut oqaluuserisamut
tunngatillugu apeqqutugineqartut, taakkununnga tunngassuteqartut erseqqissaaffigilaassavakka.
Siullermik naalakkersuisut
siulittaasuata oqaasii kingulliit eqqaasitsissugalugit aamma isumaqatigigakkit.
Apeqqutigineqartoq uani pineqartoq tassaavoq, Inuili, taanna atuarfik
allilerniarneqarpoq nunatsinni piumasaqaatinut naleqqunnersumik
ingerlasinnaanera anguniarumallugu. Kisiannili tassa sulisussarsiuussinermi
aningaasat atugassagut annertunerulersimapput taannalu
qinnutigisariaqalersimavarput, tassa ukiormanna 400.000-it taavalu aamma ukiumi
tullermi 400.000-it, tassa katillugit 800.000-it.
Illup taassuma napareersup
annertusitillugu sanaartornissaa sanaartugassat allat eqqarsaatigalugit assut
pisariusimavoq taamatullu akitsorneranut ilaatigut patsiseqarluni, taannalu
tassa qinnutigaarput. Sanaasap taassuma aallartinnissaanut
pisariaqarluinnarmata aningaasat taakkua isumannaarnissaat. 800.000-inik
aningaasanik amerlanerusunik qinnuteqarnerput soorunami ajornakusoortorujussuusarpoq
imatut oqarfigineqarluni, aningaasat ilinniartitaanermut atugassanngorlugit
tunniunneqareersimasut iluanni nammineq nassaariniarniarsigit.
Periarfissakilliorsimavugut,
tassanilu qinikkavut marluinnaasimapput. Erhvervsuddannelse-p ingerlatitaani
assigiinngitsuni aningaasat aanngikkutsigit tullii tassaasimallutik
nunaqarfinni atuarfiit taakkua aallerfigisariaqassallugit. Sivisuumik
isumaliutigereerlugu allatut ajornartumik siunnersuutigisariaqarsimavarput
konto-mik tassanngaanniit aningaasat taakkua pissarsiariniartariaqarlutigit.
Taammaattumik nuannarutigaara Siumup oqalutttuata erseqqissumik uani
kissaatigimmagu nunatsinni aserfallatsaaliinermut aningaasat
atorfissaqartinneqartorujussuit atuarfinnut napareersunut taakkua
atorfissaannut atorlugit, taava pitsaanerussagaluartoq avataaninngaanniit
aningaasaleeqqinnikkut taakkua pissarsiarisinnaagutsigit. Tassuunakkut
taperserusuppara Siumup oqaluttua uani Ataatsimiititaliap nalilersuinermini
ilumut pisariaqartinneraa aningaasat taakkua aserfallatsaalinermut
atugassatsinninngaaniit aasariaqarnerivut. Taanna ataatsimiititaliamut isumaliutigillaqqullugu
ingerlateqqissavara uanga isumaqatigilluinnarakku. Nalunngereerparput meeqqat
atuarfiisa tungaasigut aamma suliassat annertoorujussuupput tassani, aamma
ilinniaqqiffiit illut pioreersut eqqarsaatigalugit aamma aningaasat taakku atorfissaqartippagut.
Tamarmik tulleriiarinermi tassani nalilersoqqissaartariaqarput. Taannalu
suliassaq Finansudvalgimut ingerlateqqinnissaa taperserusuppara.
Taava oqaluttut arlallit tikippaat
ilinniartuunersiutit qaffariarujussuarnerat. Nuannaarutigalugu nalunaarutigilara,
ajornartorsiutigisimagatsigu ukiuni siullerni aningaasat taakkua
ingerlaarnerisa aqunnissaat. Ilinniartuunersiutileriffik, tassa qallunaatut
taaneqartartoq Uddannelsesstĝtteforvaltningen, ukiut arlallit
piareersarneqareerluni ullumi inissippoq aningaasallu ingerlaarnerat
aqullualerlugu. Ilaatigut uani takussutissaavoq piumasaqaatigisimasara
aningaasat ingerlaarnerisa naatsorsornerisalu ukiuni siullerni pitsaanerusumik
nalunaarutigineqarsinnaannginneri aaqqiiffigeqqullugit, maannakkorpiaq tassani
takussutissaqalerpugut ullormiit ullormut ingerlasut tassani aquleraat.
Isumaqarpungalu taanna Inatsisartuni ilaasortaasut tamarmik
nuannaarutigisariaqaraat erseqqinnerulermat, tassa atortorissaarutit
qarasaasiat ullumikkut iluatsipput tassanilu sulineq aqunneqarlualerluni.
Oqaaseqartut arlallit
nuannaarutigaat taama amerlatigisut ilinniarnermut saakkiartuaalermata, taanna
tupigisassaanngilaq. Aamma 1995-minngaaniilli ilinniartitaaneq pillugu
nalunaarusiornermi tamakku tamaasa isertuanngivillugit inimi uani
nalunaarutigisarsimavaakka Inatsisartullu taakkua akuersaarsimavaat. Aap,
akisuvoq kisianni isumaqarpunga nuannaarutiginerusariaqaripput
ilinniagaqarumallutik nalunaartartut amerligaluttuinnarmata. Soorlu
eqqarsaatigigutsigu aamma, ukiamut paasissavarput august-ip aallaqqaataani
ilinniartut qassit aallartinnersut. Naatsorsoruminaannerannut patsisaaginnarpoq
ukiakkut aningaasanut inatsit akuersissutigigaangatsigu nalusarparput ukiumi
tullermi februar-ip aallaqqaataani taavalu kingusinnerpaamik maj-ip
aallaqqaataanut ilinniarumallutik qassit qinnuteqarniarnersut.
Taakkua pisarput ukua
akuerereernerisa kingornatigut, kisianni uani piumasaqaataasoq oqaatigissavara
soorunami pitsaanerusumik pilersaarusiorlutalu eqqueriallaqqinnerusariaqarpugut.
Tassa ukioq manna ilaatigut 5,6 millionit sillimmatigalugit qinnutigisimavagut
immikkoortillugillu, kisianni suli pisariaqartitsineq annerulersimavoq.
Taavalu aamma Atassut-ip oqaluttuata
ilaatigut Katuamut tunngatillugu oqaasii soorunami paasilluarpakka kisianni
eqqarsaatissiissutigerusullugu kalaallisut ilaatigut oqariartaaserput
oqartoqartarmat:@Tunisineq
pilluarnarneruvoq tigusinermit.@ Ilumoorpoq. Tigoreernerisa kingornatigut illorsuit aamma
sillimaffigisariaqartarpavut ingerlannerisa ukiumiit ukiumut qanoq
aningaasartaqarnissaat. Taanna aamma maani ilisimaneqareerpoq, tassa Nordisk
Rċd-iminngaaniit aningaasanik taama pissarsisimavugut kisianni aamma
nalunngilarput pisussaaffilerneqarluta Nuup Kommunea-lu aningaasanik qanoq
atsigisumik illorsuup taassuma ingerlannissaa pisariaqartitsisoq.
Aammalu Kalaallit Nunaata Radioa
uani taaneqarmat malugeqqussavara qinnutigineqartoq tassaavoq akilersugassanik
ukiumik ataatsimik kinguartitsigallarnissaq. Nalunaarutigisinnaavara 1997-mut
naleqqiullugu ukioq manna ingerlatsinerminni sipaarutissatuut 2 millionit
nassaarereersimavaat, kisiannili kissaatigisimallugu aningaasatigut
assigiinngitsutigut ingerlatsinermut pisussaaffiit periarfissaqarfigerusullugit
ukiumik iluitsumik, tassalu taanna ukioq iluitsoq qaangiuppat taamatut
akilerarsinnaaneri pilersaarutinut ilaavoq. Qinnuteqarnerinnaavoq ukioq manna
akiligassaraluatik ukiumik ataatsimik kinguartikkumallugit.
Taava taassuma saniatigut
nuannaarutigaara annertunerusumik ilaatigut taakkartorneqanngimmata
ilisimariikkavut, tassalu IA-p oqaluttuata taakkua oqaatigisai konto-t 40.13.10
arfineq marluusut, tassani misissoraanni
takuneqarsinnaapput ilai aningaasanik ikiliallatsitsinerusut uanilu IA-p
oqaluttua isumaqatigilluinnarpara ajunngilluinnarpoq, aamma kissaatigeqaara
misissorneqarnissaat taakkua ataatsimiititaliaminngaaniit. Taamatut
nalunaarnerput imatut paasineqassanngitsoq kissaatigeqaara
aqutsisinnaanngitsugut, kisianni uani unneqarinnermik tunngaveqarpoq. Takuneqarsinnaapput
tassani aningaasat taakkua qanoq ilillugit ilaat ilanngartorlugit ilaalu
ilallattaarlugit iliortariaqarsimasugut, tassa Ilinniartuunersiutileriffiup
aqutsillualernerata kinguneranik taamatut saqqummiisinnaanerput ilaatigut
periarfissaqalermat.
Taakku pingaarnerusutut kisiisa
taarsuppakka. Sapaatip akunnera ataaseq qaangiuppat ullumikkut killiffipput,
tassa ilinniartitsisussaqarniarnermut
tunngasut taakku qularnanngitsumik ulloq naajusallugu aamma
oqallisigineqarumaarput, taamaanikkussamullu tassunga tunngasut erseqqinnerusumik
maanngaaniit nassuiaateqarfigiumaarakkit oqaaseqaatigineqartut taakku tunngavigalugit
taamatut nassuiaateqarfigilaarpakka.
Marianne Jensen, Peqqissamut,
Ilisimatusarnermut, Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:
Qujanaq. Inatsisartut oqaluttuisa
saqqumiussineranni oqallinnermi matumani uanga naalakkersuisoqarfinnut
toqqartumik tunngasorpiaat marlussuit oqaaseqarfigilaassavakka.
Tassalu siullermik Lars Karl
Jensen-ip Siumut sinnerlugu apeqqutigivaa illoqarfiit ilaanni peqqissaaviit
suliassaareersut pilersaarusiorneri qanoq killiffeqarnersut, aammalu aappaattut
oqaaseqarfigitsiarusutara tassaavoq, Atassut sinnerlugu Anders Nilsson-ip
oqaatigisaa illorsuit tunissutit pillugit.
Siullermik Lars Karl Jensen-imut
oqaatigissavara aammalu ilanngullugu tassani Kattusseqatigiinniit Anthon
Frederiksen-ip Qeqertarsuarmi peqqissaavimmik aammalu kingutileriffimmut
tunngasumik oqaaseqaatai aamma tassunga ilanngutissuakka.
Peqqinnissaqarfiup iluani sanaartornermut
aningaasaliissutit pillugit oqaatigisinnaavara 1998-mi aningaasaqarnermut
inatsisartut akuersissutigisimasaat suliakkiissutigisimasaallu tamarmik
pissusissamisoortumik maannamut ingerlammata. Immikkut illuinnartumik
pisoqariataassanngippat naatsorsuutigaarput 1998-mut aningaasaliissutit
sanaartornermut tamarmik naatsorsuutigisatuut atorneqarumaartut.
Ullumikkorpiaq nalorninartoqarsinnaasutuat marluupput. Tassalu
Kangaamiuni nakorsiartarfimmik sanaartornissaq aammalu Qeqertarsuarmi peqqissaavimmik sananissaq. Kangaamiunut
tunngatillugu oqaatigisinnaavara kissatigineqarnikuummat aammalu
aaliangerneqarnikuulluni nakorsiartarfissaq taanna ukioq manna sananeqarluni
aallartittussaq utoqqaat illuannik sananissamut atatillugu sananeqassasoq,
tamannalu tunngavigalugu peqqinnissaqarfimmi pilersaarusiorneq ingerlasimavoq
kisiannili ungasissorsuunngitsukkut Maniitsumi kommunalbestyrelsip
nalilersueqqinnermini isummani tassuunakkut allanngortippaa aammalu Maniitsumi
napparsimaveqarfimminngaaniit ilalerneqarluni. Maannakkullu kissaatigalugu
nakorsiartarfissaq Kangaamiuni imatut aaqqinneqassasoq, tassa nutarterlugu
ingerlanneqassasoq siullermik aaliangerneqarsimasuminngaanit
allannguutaasumik. Periarfissaq taanna aammalu Maniitsuminngaaniit
saaffiginnissut pissutigalugu massakkut nalilersueqqinneq ingerlavoq ammalu
neriuppugut tamanna ungasinngitsukkut paaseqatigiissutigineqarumaartoq,
taamaalilluni suliassaq taanna pisusissamisoortumik aamma
aallartissinnaaniassammat.
Qeqertarsuarmi peqqissavimmut
tunngatillugu oqaatigisinnaavarput tassa siorna inatsisartut kissaatigivaat
napparsimmavik Qeqertarsuarmiittoq aserorsimaqisoq taanna taarserlugu nutaamik
sanasoqassasoq aammalu sananissaq taanna siuartinneqassasoq ukioq manna
aallartittussanngorlugu. Tamanna aallaavigalugu pilersaarusiorneq
ingerlasimavoq, kisiannili oqaatigisariaqarluni tassuunakkut
kommunalbestyrelsip kissaatigisai aammalu inatsisartut Aningaasaqarnermut
Ataatsimiititaliaata kissaatigisai aningaasaliissutigineqartunut tulluanngimmata.
Taamaattumillu massakkut taakkua misissuinerit ingerlapput, tassa uani
assortuussutigineqanngilaq politikkikkut tunngavilersuutit, tassani
napparsimmaveqarfimmi sulisut aammalu utoqqaat sullinneqarnerini
ataqatigiissariineq annertunerusoq pissasoq. Taanna ammaffigilluinnarparput
peqataaffigerusullugulu, kisiannili uani sanaartornermi siunersortit
naliliinerat naapertorlugu utoqqaat illuannut atasumik napparsimmavimmik
Qeqertarsuarmi sanassagaanni akisunerussallunilu, pisariunerullunilu napparsimasunut
sullissinermut tulluannginnerusumik kinguneqarnissaa taanna oqaatigineqarpoq.
Tassa taakkua siunnersortit taama oqarput. Piareersimavugut naalakkersuisuni
tassunga attuumassuteqartut tamaasa oqaloqatigiissallutigit aamma uagut
naalakkersuisuni kissatigeqigatsigu suliat taakkua Kangaamiuni Qeqertarsuarmilu
suliassat sapinngisamik piaartumik pissusissamissoortumik aallartinnissaat.
Tassani oqaloqatigiinnerit ingerlassapput.
Taamalillunilu Lars Karl Jensen-ip
apeqquteqaataanut oqaatigisinnaavara, tassa taakkua eqqaassanngikkaanni ukioq
mannamut suliakkiissutaasimasut inatsisartuninngaaniit tamarmik pissusissamisoortumik
maannamut ingerlapput. Taamaalillunilu pilersaarutit,aningaasaliissutissatut
qinnuteqartarneq, naammassinnissinnaaneq peqqinnissaqarfimmi sanaartorneq
eqqarsaatigalugu naapertuulluartutut oqaatigisariaqarpara inatsisartut
aaliangingaannut naapertuulluartumik suleriaaseqalersimaneq massakkut
pissusiulersimavoq peqqinnissaqarfimmi ingerlatsinermi. Neriuppunga
sanaartungassanik aaqqissuusseqqinnermi taamatut naapertuuttumik ingerlalersimaneq
pillarneqaatigissanngikkipput.
Anders Nilsson-ip oqaatigisaanut
oqaatigerusuppara tassa ilaatigut oqaatigimmagu Pinngortitaleriffik
tunissutisiaraarput aammalu soorlu ernumarpalaartumik nipeqarluni illorsuup
massakkut Pinngortitaleriffiup tunissutisiarinerani aningaasartuutissanik
annertunerusunuk nassataqarumaarnissaa. Tamanna naalakkersuisuni
naatsorsuutiginngilarput, tassami Katuamut assersuunnera uani
eqqortuusorinngilara. Pinngortitaleriffimmi suliat ingerlareerput illorsuarli
pinngikkallaratsigut, tamatumunngalu sulianut inatsisartut ingerlatsinermut
aaliangiisarput ukiumoortumik aammalu taakkua annertussusissaat inatsisartunit
aaliangerneqartarput. Ingerlatsinermut aningaasartuutit aaliangerneqartareersut
aammalu siornatigulli ingerlasareersut, taakkua suli ingerlapput, kisiannili
assigiinngissutigivaa avatangiisaat, sulinerminni avatangiisaat massakkut
kusanarlutillu aammalu suliaannut tulluarluinnartumik inissinneqarsimammata.
Tamannalu isumaqarpunga uaguinnaanngitsut kisiannili aamma nunatsinni
inuiaqatigiit annertuumik qujamasuutissarigaat taaama kusanartigisumik
sullivimmik tunineqarsimagatta.
Ilisimatooqateqarfissaminngooq aamma
tunissuteqartoqarniarunarpoq. Tassunga tunngatillugu oqaatigissuara taanna
forskerpark-imik taaneqartartut illutassaanut tuniserusuttunik uanga
ilisimasaqanngilanga. Tulluartumik naapertuuttumik taamaalilluni inatsisartut
aaliangissangaluarpata sanajumaartoqarnissaa Ilisimatusarfikkut allallu
eqqarsaatigalugit. Tamanna tulluartumik imminullu naapertuuttumik
sanajumaartoqarnissaa anguniarlugu titartaagallarnissamut aningaasaleerusuttoqarpoq
neriorsuuteqartoqarlunilu taamatut, kisianni soorunami inatsisartut aaliangertussaassavaat
qaqugu tamanna piviusunngussanersoq aammalu qanoq aningaasalersorneqarumaassanersoq.
Uanili neriorsuutigineqartoq tunissutissatut unaavoq ilisimatusartut Pinngortitaleriffiup illuatungaani illutaqartissinnaalernissaat; sullivissaannik, ilisimatusariartortut najugaqarfigisinnaasaannik, taannalu illu aamma neriorsuutigineqartoq naalakkersuisuni qujarutissamaarlugu, qujarupparput qujaruteqaarput aammalu pilersaarusiornera aallartisalerpoq. Tassanilu aamma naatsorsuutiginngilarput massakkut illut taamaattut, tunissutisigutta ingerlatitsinermut aningaasartuutissanut Landskassemut qinnuteqartoqarnissaa. Kisiannili tamanna aamma malinnaaffigilluarumaarparput, suliassap aallartinnginnerani.
Paaviaaraq Heilmann, Aalisarnermut, Piniarnermut, Inuussutissarsiornermut
Nunalerinermullu Naalakkersuisoq:
Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup
suliassat uannut aalisarnermut, piniarnermut, nunalerinermut
inuussutissarsiornermullu tunngassuteqartut siunnersuutigineqartut oqaluuserisassanngortinneqartullu
pillugit aappassaaneerinninnissamut innersuussigaluartoq, pisariaqartippara
oqaaseqalaassallunga, tassa Johan Lund Olsen-ip saattussanut
tapiissuteqartoqarnissaanik siunnersuuteqarnerminut tunngatillugu
issuarniarsarimmanga imatut nipilimmit, issuarpara: AAalisarnermut Naalakkersuisoq
isumasioqatigiinnerup naammassinerani ilaatigut oqarpoq, naatsorsuutigineqassanngitsoq
pisortat tunisinermut tapissuteqarsinnaanissaat@. Naqqiivigineqanngippat, pingaartumillu
illuatungiliuttut taanna atorluartarmassuk, aaqqiivigineqanngikkaangat
imaluunniit naqqiivigineqanngikkaangat, ilumoortutut isigineqalertarmat,
nassuiaateqalaassaanga.
April-ip sisamaanni tusagassiortunik
katersortitsinermi aamma ilaatigut assersuutigiinnarlugu, AG-minngaanniit
najuuffigineqartumik, issuarneqarpoq imaattoq - tassa oqaaseqarninnut
tunngatillugu: ANaalakkersuisunullu
ilaasortap ilanngullugu oqaatigaa assagiarsunniartarneq ingerlanneqaannassasoq@. Ilanngugu aamma ingerlaqqippugut. ATaamaattumik angerlugulu
naaggaarsinnaanngilaa tunisinermut tapiissuteqartoqassanersoq@. Tassa taanna najuuttoq aamma
tusagassiortoq - arlaannatsinnilluunniit immaqa illersuisuss...
illersuisuunngitsoq imalunniit assortuinngitsoq, taamatut allagaqarpoq
kikkut tamarmik atuarsinnaasaannik.
Taammatut oqarninnut tunngaviuvoq ukiuni
kingullerni arlaqalersuni aalisakkat akii appartullu ilaatigut - massakkut
ajoraluartumik allaat tunisassiortut - tapupput. Akit appartullu tapinillu oqalulerlutik. Taanna
uanga pissusissamisoortuaannartutut isiginagu, taamatut oqarpunga, taakku
angerlugilluunniit naaggaassanngilavut massakkut. Isumaqatigiinniarnerit
taamanikkut suli aallartinngillat. Periarfissat assagiarsunnermut
akikillisaataasinnaasut, assagiarsunnik tunisassiornermi
akikillisaataasinnaasut ujartulaariartigit.
Assersuutitut taavakka - taamanikkut
aamma isumasioqatigiinnermi assagiarsunniat narajassanik pisisarnerminni
kiilumut 12 kruuni angullugu akiliisartut - taakkua immaqa appartiterunneqarsinnaapput
pissarsisartuninngaanniit. Massakkullu paasinarsivoq 12 kruuniminngaanniit
allaat 8 kruunimut apparsinnaasut kiilumut narajassat. Takuat, iluaqutaareerpoq
taanna. Aappaatigut aamma taavara - assersuutaannartut aamma taavara - avammut
tuniniaasartuvut, tassa tunisassiortuvut aamma immaqa aqqutissiuussinnaagivut
arlaannik akikillisaataasinnaasumik avammut nassiussuinerminni. Taamaalillutik
aamma aalisartunut akiliisinnaanerat aamma appaatissaraluat - aamma
apparnissaraluat taamatorsuaq appartinnagut kiilumut akiat saattussat
aalisartunut iluaqutinngorlugu aamma tunniunneqarsinnaassagaluarmat.
Tassa pingaartissimavara suna tamaat
sussakkerlugu tapinik eqqartuisarnermut sapinngisamik
ingalassimatinniarneqarnissaa. Tassa eqqarsarnerit unitsinneqarput tapit
eqqartorneqalersullu. Ajoraluartumik taamaappoq. Tassalu una taatsiariigara
uppernarsaataavoq imaluunniit aamma ippinnartuuvoq pingaartumik tunisassiortut
namminneq aalisartut sule oqaaseqanngitsut oqalulereermata
tapiisoqartariaqartoq. Tassa imaappoq tunisassiortut aningaasarsiornissartik
suli annerusoq tassuunakkut iluatseriaraluarpaat.
Aamma misissuisimavugut - uagut
pisortaqarfinninngaanniit - assagiarsuit akii 1997-imi jannuarip
aallartinneraniit >98-imi
februarip naaneranut. Tassani paasisimavavut assagiarsunnianut
tunisassiortutta tunitsivigisartagaani akit qanoq ingerlasimanersut piffissami
tassani. Nikissimanngillat.
Taamaattumik aamma tamatigut
namminersortut - niuertuugamimmi - tunisassiortut tamatigut aamma
imaaliinnarlugit oqartullu upperisassanngilavut aamma. Taamaattumik isumaqatigiinniarnerit
naammassineqartinnagit Inatsisartunut ilaasortat tamaasa inassavakka
eqqissillutik taakkua akinut tunngatut - illuatungeriit, tunisassiortut
aalisartullu - isumaqatigiissutilaarlisigit. Isumaqatigiinnerit naammassippata,
akillu naammaginarsimanngippata aalisartunut ingerlannissamut, taava uangut
akuliutta aatsaat. Tamanna suli pinngilaq utaqqilaalaanngualaarta.
Massakkut aamma
eqqaasitsissutigerusuppara siornaak, imaluunniit siorna pilerpoq, assagiarsunniarneq
pillugu aamma illuatungeriit taakkunanerpiaq - Royal Greenland-imi aammalu
KNAPK-kkunni - isumaqatigiinngitsoqarnera. Ilaatigut taamanikkut Royal
Greenland-iminngaanniit oqaatigineqarpoq 50 ĝrilerusuppavut kiilumut,
siusinnerusukkut 8 kruuni angullugu akiliisarsimallutik. Tamatumani
Naalakkersuisuninngaanniit inappavut tunisassiortut aalisartullu oqaloqatigeeqqilaariaritsi,
uagut aamma misissuilaarluta qanoq, illumut 50 ĝriliiginnartoqarsinnaanersoq
assagiarsunnut imaluunniit saattussanut. Tamatuma kingunerivaa Royal
Greenland-ip aamma misissueqqinnermini, nalilersueqqinnermini 8 kruuni 50-imik
akiliilluni aaqqiineq. Tassa taamaakkami mianersornarpoq akit appartullu
erngerluinnarluni politikkikkut oqassalluta mianersuuttariaqarparput, Atapinik tuniumaarpassi eqqissigitsi@.
Massakkut isumaqatigiinniarnerit
ullumikkut - tassa 27. april - imatut inissisimapput, Royal Greenland KNAPK-lu
akinut tunngasortaannut tunngatillugu unikkallarsimapput. Taavalu uanga
massakkut neqeroorutigisara aammalu oqaloqatigiinnerit aallarteriikkakka, tassa
Royal Greenland-ip KNAPK-llu akornanni, taanna ingerlappara taamaalillutik
naapeqqissinnaanissaat anguniarlugu. Isumaqatigiissuteqarpata aatsaat akip
naammaginarsinnaasumik, aalisartunit ingerlanneqarsinnaasunngorlugu tapitassaa
oqaluuserineqarnissaa pissusissamisoornerusoralugu. Tassami tunngavissaqarata
isumaqatigiissutaasimanngitsunik akinik arlaanni sumi tamaani
inissisimasoqartoq, tapinik annertusiliisinnaannginnatta.
Eqqaamassavarput aningaasat ukua
eqqartoratsigit akileraartartut aningaasaataat. Aamma aalisaratut akileraartarput. Taamaakkami
mianersortumik peqqissaarlutalu uani pissusilersortariaqarpugut.
Akisussaassuseqartumik Naalakkersuisut pingaartippaat tamakkununnga tunngasut
suliarisassallugit.
Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:
Inatsisartuuneq oqitsuinnaanngilaq,
ilaatigut soorlu inuiaat aningaasaasa tulleriissaarnissaannik
aalajangernissamut kisitsisitigut tunngavissat taama naammaannartigigaangata,
oqaatsinni taama oqarpunga, siullerni. Taamaattumik Aningaasaqarnermut
Naalakkersusoq qutsivigeriarlugu akissutaanut oqaatsikka ukua tunngavigalugit
oqartariaqarpunga 47 mill. taakkua eqqartukkakka pillugit. Oqaatsit
missingersuutit naliliinerillu tunngavigalugit nassuiaaniarnerugaluaq paasisinnaanngilara
aamma atorsinnaanngilaq.
Qaammatit marluk ingerlanerinnaanna
tassanngaannarsuaq 47 mill. takkunnerat, atorfilittat allallumi
ilisimareersimassavaat, taamatut pisoqarnissaa. Taanna isigaara Landstingimi suusupagineqarnertut,
tassa Landstingip tamarmi suusupagineqarneratut misigineq, taamatut misigineq
tassaniippoq. Tassami qangalili kisitsitit allaat oqaaseq ilaatigineqartartoq
ilaatigut atorlugu, kisitsisit ersinngitsut ujartortuartarsimavakka. Ujartornerani
erniinnaq saqqummerneq ajorput, kisiat tassa sumik sigguillunilusooq atsaat
pereeraanni kisitsisit ujartorneqartut saqqummertarput.
Tamanna naammaginanngilaq pingaartumik
taama amerlatigisunut oqaatigisaraanni, pissutsit taamaattut naamalerput.
Kisitsisinut tunngatillugu aamma oqaatigisariaqarpara oqaatsima ilaat tassa
sanaartornermut tunngatillugu, aamma taanna qangarsuarlu tamaviaarutigigakku,
tamaviaarutigigatsigu, erseqqinnerusumik ammanerusumillu maanni
ataatsimiittarfimmi ilisimatinneqartarnissarput piumasariuaratsigu.
Tassa oqarpunga maanna arlaannik
pisoqartariaqalerpoq. Suleqatigiissitamik maannakkut
pilersitsisoqartariaqarpoq, sanaartornerup tamakkerluni aaqqissuussaaneranik
misissueqqissaartussamik. Taamaalillugu sanaartorneq pitsaanerpaamik
ingerlasinnaaqqullugu, tassa sanaartornermi akit appasinnerpaat, sanaat
sapinngisamik pitsaanerpaanissaat - aamma ukiuunerani suliffissaqartitsinerup
sapinngisamik pitsaanerpaanissaat anguniarlugit.
Taakku oqaatsikka tunngavigalugit
assorsuaq qujassutigaara ukua Naalakkersuisut angutit arnallu tamaasavissuarmik
- tassa tamarmik - maani oqaluttarfimmi nuannaaruteqarlutik oqaaseqareermata,
isumaqarpunga oqaatigisariaqarlugu, assorsuaq nuannaarutigigakku tassani neriorsorneqanngilagut
taanna pilersinneqassasoq, kisianni oqarfigineqarpugut misissorneqassasoq
taamatut pilersitsinissamik pisariaqartitsisoqarnersoq. Isumaqarpunga
pisariaqartitsineq tassaniittoq. Qangarsuarli oqaatsiginiartagarput
pisariaqavissoq. Taamaattumik misissuisoqarumanera assorujussuaq
qujassutigaara.
Aamma tassani tamatuma tungaanut
ilungersuuteqartuarnermi Naalakkersuisut siulittaasuata oqaaseqarnera
assorujussuaq nuannaarutigaara. Tassami Naalakkersuisut siulittaasuat Jonathan
Motzfeldt oqarpoq sanaartornermut pilersaarusiornermi
pikkorinnerusariaqarpugut, piviusorpalaarnerusariaqarpugut. Oqaatsit eqquisut nuannersut.
Tassami kingunerussaaq maani ataatsimiittarfimmi Inatsisartut - ilaasortat
tamarmik - suusupagineqarnerusutut misiginissaat kisitsisinik
aalajangiinissaminnut atugassaminnik saqqumisumik tunineqarnissaat, tassa
taanna pingaaruteqarluinnartoq. Suliavut nuannaarutigalugit inertassagutsigit
aamma nuannersumik piumasatsinnik tuninineqartariaqartassagaluarpugut.
Inuuneq Nakuunermut tunngatillugu
aamma Naalakkersuisup Mikael Petersen-ip oqaasiinut qujavunga, uani
apeqquteqarninni isumaginerugakku kontot taakkua marluk ataatsimoorunik
assigiinnannginneraa, kisianni akissummut paasinnilluarpunga, paasivara
qujanarsuaq. Taamatut apeqquteqarninnut pissutaanngikkaluarpoq kontomut
taasumunnga nalornigama, kisianni tassa tapersersorujussuassavara. Tassa
akissut taanna ajunngilluinnarpoq.
Taava allat aamma akineqamisaartutut
paasivakka, kisiannili ilaat aamma akissuteqarfigineqamisaaratilluunniit
akineqanngitsutut misiginarput. Tassa siullermik ilaatigut ilaasortatut
akiliuteqarnermut tunngasut, konto 50-01-02, tassani apeqqutigigakku raajat
imaluunniit aalisakkanik misissuinerit tassa susassaqarnersut. Aamma
Ligestillingsrċdimut tunngasut, tassani immikkut aaqqiinerit, taakkua aamma
unammilleqatigiinnermut ataatsimiititaliami aaqqiinertut atorneqarsinnaaneri
apeqqutigaakka, atorneqarsinnaanersut apeqqutigaakka. Neriuppunga taakkua
ataatsimiisitaliamilluunniit isummerfigineqarumaartut.
Ataatsimut taamatut eqikkarlugit
akissutinut qujanarujussuaq.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit:
Partiit ataasiakkaat oqaaseqartui
marlussuit oqaaseqarfigilaassavakka. Tassa siullermik Atassumminngaanniit
Namminersornerullutik Oqartussani allaffeqarfimmi akissarsiatigut
ingerlatsinermi qaffaajortuinnarnerit tunuarsimaarfigineqarnissaannik
oqaatsivut Atassummit aamma taama nipilimmik oqaatigineqarmata soorunga
maluginiarparput aamma nuannaarutigaarput. Tamannalu Aningaasaqarnermut
Ataatsimiititami isumaliutissiissutissatsinni taamaammat amerlanerulluta
inassuteqaatigisinnaagipput naatsorsuutigisinnaavarput.
Taamatut aamma aalisagaarutini -
matumani saattussat eqqarsaatiginerullugit - tunisinermut tapiissutinik isuma
Johan Lund Olsen-ip siunnersuutaa Atassummit ammaffigineqartoq malugaarput.
Taamatullu Kattusseqatigiinnit tamakkiisumik aamma taperserneqartoq
maluginiarlugu. Tamanna apeqqut siunnersuuteqartup aamma Inuit Ataqatigiit
sinnerlugit oqaaseqarfigissavaa.
Naalakkersuisut ataasiakkaat oqaaserisatsinnut
akissuteqaataat ataasiakkaarlugit oqaaseqarfigilaassavakka. Siullermik
Aningaasaqarnermut Naalakkersuisumut Grĝnlandsbankiusimasup asbestinik
akulinnik atortoqarsimasunik sanaajusimanera aatsaat isaterilernermi 6
mill. koruunit nalinginik
nutarteriniarnermut aatsaat paasineqarsimasoq, taanna nalunngilarput.
Tassanngaanniillu paasiniartikkusutarput tassaavoq - aamma qularnanngilaq
Aningaasaqarnermut Ataatsi-miititap tamanna isumagissagaa - tassaavoq
tuniniaasup ilumut naalagaaffimmit >80-ikkut aallaqqaataannili tamakkua atortut
inerteqqutaalermata illumik tuniniaasoq qanoq pisussaaffeqarnersoq.
Pisussaatitaava pisisussaq ilisimatissallugu imatut imatullu akilersinnaavat
kisianni ilisimassavat uku ukulu atortut atorlugit sanaajusimammat. Taanna
misissorneqassaaq.
Taavalu nunaqarfinni
illuliortiternermut tunngatillugu ....taannalu avammut nalunaarutigalugu.
Taamaattumik aperisariaqarpugut,
kikkummiukua taava isumaqatigiinniartussat aammalu kikkut
isumaqatigiinniarfigineqassappat?
Akimmi isumaqatigiinniutigineqarmata
unereerput, ingerlaqqisinnaasimanngillat, taamaattumik Inatsisartunut maani
Aningaasanut inatsimmut ilassutissatut siunnersuut suliarineqartussaammat Inuit
Ataqatigiit sinnerlugit siunnersuuteqarpunga, ila
sanioqqqukkuminaatsorujussuanngoreerpoq arlaatigut aamma
tapiissoqarsinnaanissamut Landskarsiminngaannit ammatitsinissarput.
Saqqumiinninni siunnersuutiga
saqqummiukkakku ilaatigut oqaatigivara naatsorsuutigisinnaangikkipput Royal
Greenlandi aningaasarsiornermigut maannakkut taamatut inissisimatillugu
pilliuteqarsinnaannissaa. Tassa taanna takuarput aamma isumaqarpunga
eqqaamasariaqaripput Royal Greenlandi ullumikkorpiaq akiitsui ima
annertutigimmata, tassa ukiumut Danmarkimiit tapiissutisiarisartakkatta
nalinganik maannakkut akiitsoqarluni tassa 2,4 mia.-it. 1997-imi naatsorsuutai
eqqaaginnaraanni oqaatigineqartarpoq 157 mio. kr.-inik amigartoorsimasoq,
kingusinnerusukkut aamma ilisimatinneqarpugut eqqornerussasorooq 250 mio.-it
tungaanngut taakkua taggikkaanni. Aamma eqqaamasariaqarpoq Naalakkersuisut
ataatsimeersuarnertut inissisimasut Royal Greenlandi generalforsamlingeqarmat
ungaserujussuanngitsukkut, Royal Greenlandip qullersai piumaffigivaat,
sipaarniaritsi, isertitasi annertusarniarsigit, naatsorsuutit
oqimaaqatigiisinniarsigit. Taanna qanoq ilillugu Royal Greenlandip
angusinnaavaa?
Soraarsitsisariaqassapput, taanna
aamma avammut nalunaarutigeerpaat, allaffissornerujussuartik
annikillilerniarpaat. Kisianni aamma allatigut isertitatik annertusarniartariqarpaat,
tassa aalisartunut tunniuttakkatik apparsartariaqartussaassavaat. Taamaattumik
tupunnanngilluinnarpoq KNAPK Royal
Greenland Seafoodilu isumaqatigiinniareerlutik ullut 14-it atoreerlugit tassa
isumaqatigiissutigimmassuk akit eqqarsaatigalugit
isumaqatigiissuteqarsinnaanatik, illuatungeriit ungasippallaaqqimmata.
Saqqummiininni aamma ilaatigut
oqaatigivara saattuarniarneq maani nunatsinni nutaajusoq, sulilu
ineriartortitassatut isigisariqartoq. Ila eqqaamalaariartigu ukuit pingasuinnaapput
sisamaannaapput una saattuarniarneq maani nunatsinni
ikaarsaarfiginialeratsigu. Maannakkut eqqornerlupparput Amerikarmiut
Canadimiut Russillu pisassat eqqarsaatigalugit qaffaariaapiloornerat.
Maannakkut tassa 200 tusind tonsit tungaanut pisassaritinneqarput, taakkualu
pissutaallutik qaffariapiloornertik pissutaalluni tassa silarsuarmi akit
appariartulersimallutik. Maannakkut Inatsisartut allattoqarfitsinni
naatsorsuititsivugut aamma Aalisarnermut Ataatsimiititaliamut aammalu
Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut saqqummiunneqarumaartussanik.
Naatsorsuinerit taakkua takutippaat ammut nakkariartupiloortut taakku akit.
Maannakkut ullumikkorpiaq immaqa 25 procentit missaanik ataaniilereerpugut.
Kisianni tassa oqaatigeriikkattuut
saattuarniarneq aatsaat aallartisarnialeruttorpoq, siunissaqarsorivarput,
Inatsisartuninngaanniit maani ESU aqqutigalugu Aningaasanut Inatsit
aqqutigalugu ukiut kingulliit aningaasalersuisimavugut isumalluarfigigatsigu.
Taamaattumik maannakkut akit taakkua neqeroorutigineqartut taamaaginnassappata
aajuna erseqqilluinnartoq: Aalisartut aalisarsinnaajunnaassapput,
ingerlassinnaajunnaasavaat taanna isumalluutiginiagarput.
Uagut kisitta
isumallutiginianngilarput, aalisartut, ilaqutaasa, illoqarfimminni sulisartut,
aalisakkerivinni sulisut, ilaqutaasa allallu taakku aamma
isumalluutiginiarpaat. Aamma isumaqarpunga eqqaamasariaqartoq saattuarniarneq
eqqarsaatigalugu ilisimasalinnik aamma paasiniaasarsimagatta ukiarlu maani
Inatsisartut ataatsimiinnitsinni Canadamiunik ilisimatuunik aamma tikisitsilluta
oqalugiarfigineqarpugut saattuarniarneq Canadami qanoq
misilittagaqarfigineqarnersoq pillugu. Tassani oqaatigineqartut ilagivaat tassa
saattussat ukiut qulinngiluakkoorlugit qummukarlutillu appartartut, tassa maannakkut
Canadamiut, Alaskamiut qummut ingerlaaleruttorput peqassuseq qummukaarmat,
kisianni taava ajutoorujussuartarput tamannalu aamma naatsorsuutigisariaqarparput
aamma piumaassasoq.
Taamaalippallu maani nunatsinni
aamma piareersimasariqarpugut aalisartortagullu aamma
piareersimatittariaqarpagut aamma ingerlatsiinnarnissaannut.
Daniel Skifte, Aningaasaqarnermut Ineqarnermullu
Naalakkersuisoq:
Marluk oqaaseqarfigilaasavakka,
siullermik Bjarne Kreutzmanni, aappassaanik Josef Tuusi Motzfeldt.
Finanslov-mi naatsorsuinerliornermik
Aeqqartuinera@ aammalu paasinnginnerarmagu aammalu
ilaatigut nipaa Inatsisartunik ilaasortanut nikaginninnertullusooq
nipeqartimmagu taamatut nipeqassappat, uangalu taamatut nipeqarlunga oqarsimassaguma
utoqqatserpunga, kisianni isumaqarpunga taammatut oqarnanga. Takuuk imaappoq:
1997-imi aningaasanut pilersaarut, finanslovissaq, aasakkut 96-imi
aallartippoq, taava naammassivoq ukiup
naanerani 1997-imi, taava taamaalimmat tamatuma kingorna 1996-imi ilimagisat,
97-lu Inatsisartut akuersissutaat aallaavigalugit inivinnera upernaakkut 98-imi
paasinarsimmat, paasivarput aningaasat uani illit eqqartukkatut 47 mio. kr.-it
ilimaginngisaraluamik isertitarigigut. Oqaatigissavara tassunga tunngasumik
Landskarsi ukiup affakkaartumik bankitut imaluunniit firmatut ilaatigut
kvartalikkaartumik imaluunniit qaammatikkaartumik naatsorsuuteqanngilaq,
Landskarsi ukiumoortumik naatsorsuuteqartarpoq, tassaavoq Naalakkersuisut
kikkuugaluarunilluunniit akisussaaffiat.
Taamaattumik uani nipi qaammatit
marluk qaangiutiinnartut taamatut ersersitsineq, taanna eqqunngilaq,
neriuppunga maannakkut erseqqinnerusumik paasinarnerusumillu oqaatigalugu,
tassami aamma taaqqissavara oqaaseqaqqaarama, saqqummeeqqaarama ataatsimoortillugu partiit oqaasiinut
oqarama imatut nipilimmik: Naalakkersuisut ammapput paasiniaaffigineqarnissaminnut.
Allatut oqaatigalugu kalerrisaarutigineqareerpoq Naalakkersuisut matui
sulisortaalu Inatsisartunut ilaasortanut ammasut aamma nalunngilara
Inatsisartunut ilaasortat arlalikasiit taamatut paasiniaasartut -
arlalikasinnik oqarama Maniitsormiorpallakkunarpunga - arlallit taamatut
paasiniaasarput, tamannalu nuannerpoq, pitsaavoq, tassami taamaalilluni
paatsoornerit aammalu oqaloqatigiinnerit ulluinnarni pisarmata.
Tuusip oqaaseqaataanut, tassami
tassani sanaartugassat pillugit naliliineq eqqartoqqimmagu neriorsuutigissavara
una: Naalakkersuisut ataasiakkaarlugit ukiap tungaanut saqqummiuttartussaanngimmagit
sanaartornermi uku allannguutaasapput, ata oqareernittuut ataatsimoorlugit
nalilerniarpaat majip qaammataani, taannalu tassa ujartugaa taamaalillunga
neriorsuut nipituumik oqaatigaara, ataatsimoorlutik
saqqummiunniarneqartussaapput.
Aamma naatsorsuutit pillugit
oqaaseqarmat, isumaqarlunga una erseqqissaatigisariqarlugu: Naatsorsuutit,
Landskarsip naatsorsuutai, soorunami kukkunersiuisunik tamakkuninnga inuutissarsiuteqartunik
toqqarneqartartunit suliarineqartarput, taavalu tassani taanngisara taassavara,
suli pinngikkaluagarput naatsorsuutit kukkunersiuisunit apeqquserneqaratik
pimmata, taamaalereerpallu maani Inatsisartut pereerpatigit,
saqqummiunneqareerpata, taava Inatsisartut namminneq kukkunersiuisunit
qaffatsinneqassammata. Tassunga tunngasumik oqaatigissavara, taama
periuseqarneq ukiorparujurujussuarni ingerlanneqarsimavoq. Taamatut
periuseqarneq naatsorsuutinut aamma tillĉgsbevillingimut ukiuni kingullerni
sisamaannarniunngitsoq marluinnarniunngitsoq kisianni ukiorparujussuarni
taamatut ingerlanneqarsimavoq. Taavalu aamma tassunga atatillugu taassavara
aamma Aningaasanut ilassutissatut inatsit saqqummiunneqaraangat tamatigut
aningaasat qassit nunatta karsianiinnersut ilisimarusunneqartarput,
taamaalilluta nalunnginniassagatsigu qanoq inissisimasoqarnersoq.
Taannarpiaq aamma 1991-imi
assersuutitut taassavara 1991-imi 95-ip tungaanut IA naalakkersuisoqqataalluni
periaaseq taanna atorpaa. Uanga isumaga, isumaqarpunga taanna periaaseq assut
pitsaasoq, kingornussaasoq pitsaasoq aamma IA-kunninngaannit kingornutarput
pitsaasoq, tassami taammaaliorsinnaanngilagut allatut akisussaaffik
Naalakkersuisuniitillugu aamma tillĉgsbevillingimut tunngasuni. Taanna
kingornussaq Siumukkut Atassutikkullu ingerlatseqqippaat.
Mikael Petersen, Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut,
Pisortallu Suliffeqarfiutaannut Naalakkersuisoq:
Lars Karl Jensenip, Siumup
oqaaseqartuata aappassaaneerluni oqaaseqarnermini ilanngullugit taasai
eqqarsaatigalugit, erseqqissaatigilaaginnassavara taakku tamavimmik, tassa
utoqqaat ikiorserneqartarnerat, taakkua utoqqalinersiutinut tunngatillugu
aaqqissuusseqqinnermi immikkut suliarineqartussaammat. Tassa utoqqalinersiutit
aaqqiivigineqartarnerat taanna oqaatigereerpara taanna Aningaasanut inatsit
aqqutigalugu pisassasoq Inatsisartut aalajangereersimavaat, taamaaliorpugullu,
TB I-ikkut, kisianni ikiorsiissutit allat, tapitigut aaqqissuussinerit,
ineqarnermut tapiissuteqartarnerit allatigullugu periarfissatigut
ikiorserneqartarnerit, taakku forordningikkut, tassa peqqussutikkut
aallaaveqarput, taamaattumik ukiamut saqqummiunneqartussaapput.
Peqqussutissaq suliarineqarpoq,
aammalu taanna massakkut ullumikkut atuuttoq peqqussut utoqqaat
ikiorserneqartarnerat pillugu aammalu utoqqarnik paaqqinnittarfiit, utoqqaat
illui pillugit, institutionit pillugit
peqqussut, taanna marloqiusanngorlugu aaqqivigineqartussaassooq, utoqqaat
nalinginnaasumik ikiorserneqartarnerannut tunngasut immikkoortillugu, taavalu
paaqqinnittarfiit, utoqqaat illui pillugit peqqussutissaq aamma immikkoortillugu.
Taamaattumik taakkua ukiamut
Inatsisartuni oqallisigineqassapput, aammalu aningaasartassaasigut
aaqqissuussinerit imaannaanngitsussaapput, tassami aningaasarpassuit tassani
aamma eqqartorneqarput. Suleqatigiisitaq tassani sulisoq imaannaanngitsunik nalilersugaqarpoq,
ilaatigut allaat soorlu Lars Kaalip oqaatigigaa, utoqqaat utoqqalinersiutimik
saniatigut isertitaasa apeqqutaajunnaartinneqarsinnaannerat allaat ilanngullugu
nalilersugassarivaat, tassanimi aamma Inatsisartunut ilaasortat arlallit siunnersuuteqartarsimapput
utoqqalinersiutit aalajangersimasuusariaqartut, ilaatigut allaat saniatigut
isertitat taakkua apeqqutaatinnagit utoqqalinersiutit allanngortinneqartassanngitsut.
Tamakku tamarmik qulaajarneqarput
Inatsisartunut isummerfigisassanngorumaartut, taamaatumik erseqqissumik
oqaatigilara, tassa ukiamut taakkorpiaat apeqqutigineqartut pillugit Naalakkersuisut
Inatsisartunut saqqummiisussaammata.
Marianne Jensen, Peqqinnissamut, Avatangiisinut
Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoq:
Aamma uanga naatsunnguamik, tassa
Maliinannguaq Markussen Mĝlgaard Inuit Ataqatigiinnin-ngaanniit Qeqartarsuarni
napparsimaviliornissaq pillugu oqaaseqaataa erseqqissaavigilaarusullugit,
tassa soorunalimi aamma Qeqertarsuarmi napparsimaviliornissamut atatillugu pingaaruteqarluinnarpoq
Inatsisartuniit suliakkiissutigineqartup nalornissutiginnginnissaa.
Aamma pilersaarusiorneq
nalunngilarput aamma akeqarpoq, taamaattumik kommunalbestyrelsimili aammalu
minnerunngitsumik aamma Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaminngaanniit
Naalakkersuisunut saaffiginnittoqarnera, saaffiginnissutit aallaavigalugit
pilersaarusiorneq unitsikkallarneqaqqammerpoq, sunarpiaq
siunnerfigineqassanersoq nalorninannginnerulerpat suliaq aallarteqqinneqassaaq,
neriukkumaarpugut kinguartiterinermik annertunerusumik tamanna
kinguneqassanngitsoq.
Paaviaaraq Heilmann, Aalisarnermut, Piniarnermut,
Inuussutissarsiornermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoq:
Naatsunnguamik, tassa una
oqaatigiinnarniarpara Johan Lund Olsenimut Inuit Ataqatigiinniit, una ippigisara
unaammat isumaqatigiinniarnerit taammanikkut suli aallartinngitsut isumasioqatigiinnerup
kinguninngua tamanut nalunaarutigineqarmat tikimmagu Johan Lund Olsenip tapeqartoqartariaqartoq
saattussat eqqarsaatigalugit, akit apparpallaalermata. Uanga tassa pingaartissimagaluarakku
Naalakkersuisuniit pingaartissimagaluaratsigu illuatungeriit naammassippata
uagut akulerukkutta pitsaaneruvoq. Piffissaq qaqugukkut akuleruffissaq
nalilersoqqissaartariaqartarpoq aamma pingaartumik illuatungeriit isumaqatigiinniarnerat
suli aallartinngitsorluunniit illuatungeriit tusareerpaat imaluunnit
illuatungaata tunisassiortup tusareerpaa politikkikkut soqutigineqartoq
tapeqartussaq, taamaattuumik oqallinneq taamanikkullu inereersimavoq, taannaana
uanga ippigigiga, isumaqatigiinniarnerit suli aallartinngitsut tapinik
neqeroortoqalereermat.
Kisianni una aamma uteqqilaassavara
siullermik oqaaseqarninni taasara, tassa illuatungeriinni isumaqatigiinniarneq
unikkallarsimavoq, unissimavoq, kisiannili aamma oqaatigivara massakkut
illuatungeriit ulluni makkunani oqaloqatigigakkit, naapitseqqinnissaallu
isumaqarlunga periarfissaqassasoq, taamaallilluini aallaavissaqalissaagut
tapinik eqqartuinissatsinnut.
Siverth K. Heilmann, Atassut:
Qujanaq, Partiitta oqaaseqartutta avataatigut
oqaaseqarnissannut kissaatigisimavara tikilaarusullugit massakkut
eqqartorneqartorujussuaq tassa saattuarniarnermi akinut tapiusinnaasut imaluunniit
allatigut ikiorsissiisoqarsinnaaneranut tunngasut oqaaseqarfigilaassallugu.
Tassa ilumoorpoq saattussat pillugit aalisartunik isumasioqatigiisitsineq
naammassereersimammat aamma periarfissaq manna iluatsillugu naalakkersunut
ilaasortaq Paaviaaraq Heilmann taamatut periarfissiisimanera manna
oqaluttarfik atorlugu aalisartut nuannareqisaat piviusunngortissimagakku. Aamma
uagut peqataanitsinni Aalisarnermut Ataatsimiititaliaminngaanniit soqutigalugu
malinnaaffigilluarsimavarput, kisiannili taamanikkut tupiginngilara aamma
ilaatigut oqartoqartarmat akit annerusumik isumasioqatigiinnermi eqqartorneqassanngitsut,
kisiannili isumasioqatigiisitsinerup ingerlanerani assigiinngitsunit
tikinneqartuarluarlutik manna tikillugu oqallisigineqarput, kisiannili uagut
Atassumminngaanniit pingaartipparput aamma Aalisarnermi Ataatsimiititaliami
Erhversstĝttemilu ilaasortatut pingaartissimavarput saattussanik misileraaneq
iluatsittutut oqaatigineqarsinnaasoq aammalu ingerlaqqissappat aalisartortatta
aningaasarsiornerat ingerlaannartariaqartoq, arlaatigullu qanoq
iliuuseqarnissaq uagut Inatsisartuni soorunami naalakkersuisuni ilaasortap
oqarneratuulli periarfissaq kingullertut akuliussinnaanissarput taanna
sillimaffigisariaqassavarput.
Aamma isumaqarpunga ingammik nammineq
uanga inuttut oqaaseqarsimanera naliliisimaneralu uappakajaartutut aammalu
allatigulluunniit pissusilersorsimananga, tassami mianersortumik
nalilersueqqissaarnissaq pisariaqarpoq, tapinik pissarsisoqassanersoq,
narajassanik allatigulluunniit ikiorsiisoqarsinnaanera naalakkersuisunut
ilaasortap oqaaseqarsimanera nuannaarutigeqaara, kisianni uanga pingaartippara
tapiissutinik allatigulluunniit oqilisaassisinnaagutta taava takusinnaasariaqassavarput
saattuarniarnermi qanoq amerlatigisut isertinneqarsimasut tamatta takusinnaareerparput
milliuunerpassuit. Aalisartortagut taamaalillutik aningaasarsiorniarnerat tassuunakkut ikiorsersimavarput
mikinngitsumik, taakkulu ingerlaqqittariaqarnerat aamma qularutigineqassanngilaq
tamaviaarluta arlaatigut iliuuseqarluta piviusunngortinniartariaqaratsigu.
Tassami isumaqatigaakka oqartut
Aningaasaqarnermi Ataatsimiititaliami tamakku nalilersuisoqarnissaa aamma
minnerunngitsumik kissaatiginartippara nammineq, Aalisarnermi Ataatsimiititaliap
tassunga suliamut kalluunneqarnissaa pisariaqartutut isigaara. Nuannaarutigaara
aatsaaginnaq manna oqaluttarfik atorlugu naalakkersuisunut ilaasortap
ilaatigut nammineq pisortaqarfimmin-ngaanniit misissuisitsisimanini soorlu akit
pillugit tunisassiortunut saattussat pillugit akigitinneqartut
allanngorsimannginerinut oqaatigisai aammalu narajassat ilaatigut 4,00 kronimik
apparsinnaaneri tamakkua apeqqutit isumaqarpunga soqutiginartuusut
misissussallugit, tamakkulu paasissutigissallugit piaartumik taassuma
saattuarniarnermut tunngassuteqartup oqallisigineranut piaartumik
paasissutissat pissarsiarisariaqarpavut.
Taamatut naatsunnguamik
ilassuteqalaarpunga.
Lars Sĝrensen, Inuit Ataqatigiit:
Aap, tassa Isumaginninnermut
Naalakkersuisumut erseqqissaateqarniaannarlunga ilaatigut oqaatigimmagu ukiaq
29.oktober 1997 Isumaginninnermut Iluarsaaqqinnermut Ataatsimiititaliarsuup
isumaliutissiissutaata malitseqarnissaanut partiit tamarmik akuersaarsimasut.
Erseqqissaatigissavara Inuit Ataqatigiinninngaanniit taamanikkut
oqaatigigatsigu Inuit Ataqatigiit akuersaarsinnaanngikkipput Isumaginninnermut
Iluarsaaqqinnermut Ataatsimiititaliarsuup inassuteqaatai aatsaat
naalakkersuisuninngaanniit piviusunngortinniarneqalersaarmata 1999-mut
Aningaasanut Inatsimmut siunnersuummut atatillugu. Taamaattumik taamanikkut
siunnersuutigaarput ilaatigut pensiuunisiat tunngaviusumik aningaasartaasa
ataatsimut isigalugit qaffanneqarnissaat taanna kissaatigigipput, tamannalu
piviusunngortinneqartussanngormat soorunami tamanna nuannaarutigisariaqarparput,
kisiannili taamanikkut aamma oqaatigivarput tassunga piumasaqaatitsinnut
ilaatigut tapiliullugu pinngitsoornani ineqarnermut tapeq tassa boligsikring
ukiumut isertitat killigititaat 200.000-mut aamma qaffanneqarnissaat taanna
ilaatigut piumasaqaatigivarput.
Maannakkut qaffaanissaq soorunami
kisitsisit assigiinngitsut pinnguaralugit nuannersorujussuuvoq, kisianni aamma
soorunami aamma pingaaruteqartarpoq ilaatigut utoqqartatta ersarinnerusumik
nassuiaanneqarnissaat aamma pinngitsoornani pisariaqarsinnaasarluni.
Nammineerlungalu kisitsisit assigiinngitsut saqqummiunneqartut tunngavigalugit
ilaatigut erseqqissaataanerusunik imaluunniit aporfissaasinnaasunik
tikkuussinissara isumaqarpunga pissusissamisoortutut isigisariqarlugu.
Tassa siullermik oqaatigisariaqarpoq
kisimiittumut tapiinissamut tunngatillugu 72 %-mik qaffaanissaq soorunami taanna
ajunngitsorujussuuvoq, aningaasartai eqqarsaatigalugit ukiumut taanna
utoqqarmut 6.000-nik isertitaqarnerulermik kinguneqarnissaa
naatsorsuutigisariaqarpoq. Puigorneqartariaqanngitsorlu uaniippoq taakkunani
6.000-ni qaffaatissani 40% angullugu akileraarutitigut peerneqartussaapput,
taamaalillunilu sinneruttussaq naatsorsuutigikannersinnaavarput qaffariaat
oqaatigineqarsinnaammat tassa 3.000 sinnilaarlugu qaffariaataasussaq, imaluunniit
oqaatigilluaannarlugu kisermaamut qaffariaat 250,00 kruniusussatut
naatsorsorneqarsinaammat.
Aappariinnut tunngatillugu tassani
ajornartorsiuteqarnerusussaassuugut pissutigalugu aappariit massakkut
124.000-nik utoqqalinersiaannarnik isumalluutillit pissarsiarisussaavaat,
maannakkullu 72 %-mik
qaffariaateqassappata taava naatsorsuutigisariaqassaaq ukiumut 135.000-it
tungaanut qaffariaatit taakkua naatsorsorneqarsinnaasut.
Puigortariaqanngitsorli uaniippoq tassa boligsikringimut taperneqassagaanni
ukiumut isertitassat killissarititaasut massakkut 128.000-mmat, taamaattumilli
utoqqaat ataatsimut eqqarsaatigalugit pingaartumik aappariit eqqarsaatigalugit
malunnaatilimmik pitsanngoriaateqartitsinissaq taanna piviusorsiortutut
oqaatigineqarsinnaanngilaq, ilaatigut ineqarnermut tapeq boligsikring-i
ukiumut isertitat killissarititaat taanna qaffanngippat. Pinngitsoornani
annertuumik ajorseriarnissaq aappariinnut taanna naatsorsuutigereertariaqarpoq,
taamaattumillu pisoqassanngippat isumaqarpunga naalakkersuisut taamatuuttaaq
aamma Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap taakku ajornartorsiutaasinnaasut,
aammalu ajornartorsiutinngortussaasut taakkua pinngitsoornani arlaatigut
aaqqiiffigisariaqaraat.
Naalakkeruisuttaaq aamma oqaatigivaa
peqqussut aqqutigalugu qangaaniilli aammalu Aningaasanut Inatsit aqqutigalugu
qangaaniilli siunnersuuteqartoqarsimasinnaagaluartoq utoqqalinersiat
qaffassinnaanissaat. Ukiakkut 1995-mi ilaatigut siunnersuutiginikuuara
Finanslov-i aqqutigalugu utoqaalinersiat qaffanneqarsinnaanissaat, taamatuttaaq
aamma boligsikring -ip aamma qaffanneqarsinnaanissaa, taamaattumik Inatsisartunut
ima oqarnera ilissi sianiippallaarnersi aatsaat massakkut paasileratsigu
taamatut eqqarsarneq, isumaqarpunga
taanna pissusissamisoortuunngitsoq, tassami Inatsisartunut ilaasortaasugut
ataasiakkaat periarfissaq tamanna siusinnerusukkulli inassutigereernikuuarput.
Arlallit soorunami
oqaaseqarfigerusunnaraluarput, kisiannili Isumaginninnermut Iluarsaaqqinnermut
Ataatsimiititaliarsuup inassuteqaatai ajornanngitsumik
piviusunngortinneqarsinnaasut taakkua ineriartortinnissaat taanna
saneqqunneqarsinnaanngilaq. Naggataatigut oqaatigissavara naalakkersuisut
siunnerfigisaat tassalu 1999-mi Aningaasanit Inatsit aqqutigalugu aaqqiiniarnissaq
taanna kingusinaariartortutulluunniit ilaatigut oqaatigineqarsinnaammat,
pissutigalugu suliat assigiinngitsut maannakkut aallartinneqareermata,
neriuutigilluinnarparalu inassutiga ilaatigut boligsikring -ip
qaffanneqarsinnaanissaa taanna piffisami ataatsimiinnerup naannginnerani
ilaatigut timitalerneqarsinnaanissaa taanna aqqutissiuunneqartariaqarmat.
Oqareernittuummi utoqqalinersiat tunngaviusumik aningaasartaat
qaffaannarneqarsinnaanngillat aappariinnut. Pinngitsoornani aappaagu utoqqaat
aappariit annertuumik nammakkerneqartussaapput.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Siullermik Aningaasaqarnermut naalakkersuisup
upperinngisaa, tassa saqqummiininni oqaaserisara utoqqalinersiutillit ilaasa
allaat 150.000 koruunit angullugit piiaaffigineqarsimanerat. Taakkua
paasissutissat utoqqarmiik namminermiik saqqummiunneqartut aallaavigalugit
saqqummiuppakka, tassa imaammat ullumikkut utoqqalinersiutit aammalu
soraarnerussutisiat ataatsimoortillugit pensiuunitut tamarmik taagorneqarput,
soorunaana paatsiveerusimaartoqartarunarpoq aamma Inatsisartunut ilaasortat
akornanni, pissutigalugu utoqqaat ukiorpassuarni sulisimasut immaqa oqarutta
atorfeqarsimasut taamaalillutillu soraarnerussutisiaqarsinnaalersimasut, tassa
pensiuunisiaqarsinnaalersimasut atorfimminnut atatillugu ukiuni taakkunani
katersorsimaminnik namminneq akilikkaminnik tigusartagaqalersimasut,
aappaatigullu illuatungaatigut utoqqaat aalajangersimasumik atorfeqarsimanatik
utoqqalisimasut tassa immaqa siusinnerusukkut taaneqartarialuarput
Illumiormiutoorlugu aldersrentinik, taakkuupput aamma ullumikkut pensiuuninik
taagorneqartut.
Imaappoq utoqqaq ukiorpassuarni
aalajangersimasumik atorfeqarsimasoq taanna soraanerussutisiaqarnini
pissutigalugu pillarneqarpoq allaat utoqqalinersisinnaajunnaartillugu,
tassaluuna taanna 1997-mi maajimili Isumaginninnermut Ataatsimiititaliarsuup
saqqummiinerata kingorna taamanikkut naalakkersuiusuusup neriorsuutigisaa,
tassa 1997-mi ukiakkut Inatsisartut ataatsimiinnerani allaat utoqqaat atugaat
pillugit saqqummiisoqariissasoq, taanna ilanngullugu aamma oqaaseqarninni
uparuariga, ilaatigut imatut nipilerlugu annerusumik susoqarsimanngilaq
massakkut ilassutitut aningaasaliissutissamik siunnersuummik eqqaaneqarsimasut
eqqaassanngikkaanni. Ussernartorsiornarpoq soorunami annerusumik
oqaaseqarmissaq taakkununnga tunngatillugu, kisianni ajuusaarnarpoq immaqa
septip 19-a pisuusimasinnaavoq, tassa Isumaginninnermut Naalakkersuisut
paarlaannerat, naluara kisianni taamanikkut peqqussutinik allanngortitsinissami
saqqummiinissami aamma qalleqqiilluta oqaluttariaqassuugut. Ilumummi oqaasepassuit
qaleriiaatiinnartut oqaluttarfik manna atorlugu ukiut tamaasa, ataatsimiinenrit
tamaasa uteqattaarlugit pivagut peqqussutinillu allanillu taakkununnga
tunngasunik allannguisinnaanissamut toqqammavissaqalereeraluarluta suli
naalakkersuisut utaqqivagut.
Taava aamma Lars Sĝrensen -ip oqaatigivaa
ilumut massakkut qaffaatissat uanga naatsorsuinera malillugu inummut ataatsimut
44%-mik akiliisartumut qaammammut 280,00 koruunnit missaanik
qaffariaallattussaapput taakku kisimiittumut massakkut siunnersuutigineqartut,
taamaattuminguna januarip aallaqqaataanik siunnersuuteqartoqarnera aamma
taamaalillugu taperseriga, taakkua qaffariaatissat annertunngereermata.
Taavalu ilinniarnersiutinut tunngatillugu
naluara naalakkersuisup oqqarlunnermigut oqaatigineraa ilinniarnersiutit
qaffarujussuarsimanerat, tassami qaffanngimmata ilinniarnersiutit, kisiannili
ilinniartut amerleriarneranik tamanna patsiseqartoq oqaatigineqarpoq.
Saattuarniarnermut tunngatillugu aammalu
taakkununnga akinut tunngatillugu siunnersuuteqartoq Johan Lund Olsen-i tapersersorpara
aamma paasisinnaalluarakku siunnersuut qanoq nipeqartoq aammalu Royal
Greenland -mi pissutsit tamatta nalunngereeratsigit taamaattumik allamik
saneqqunneqarsinnaagunanngilaq tunisinermi tapiissuteqarnissaq
periarfissatuanut annertumik ilaavoq, taamaammat massakkut ataatsimiinermi
kingusinaartinnata tamanna isumaqarpunga naammassineqartariaqartoq,
taamaassanngippammi ukiamut ataatsimiinnissatta tungaanut saattuarniat arlallit
unereersimassanissaat aarleqqutigisariaqarpoq. Ataqqivara isumaqatiginninniarnermi
angusarianeqarsinnaasut kisianni nalunngilara pissutsit qanoq ittuusut.
Pissutsinukua piviusut tunngavigalugit taamatut siunnersuuteqarneq taperseriga.
Aamma ilumoorpoq Lars Sĝrensen -ip
oqaatigisaa tassalu utoqqaat massakkut qaffaaffigineqalaaraluartut
ajortoorujuinnarsinnaammata, taamaattumik ukiamut nukingertariaqalerpugut aamma
boligsikringimut tunngasut eqqarsaatigalugit taakkua aaqqiivigineqarnissaat
massakkut aaqqiisutissat sunniutigineqassappata. Qujanaq.
Anders Nilsson, Atassut:
Paatsoortoqarsimanersoq
peersinniaannarlugu; Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami utoqqalinersiutit
qaffanneqarnissaat boligsikring-mut atatillugu isiginiarsimavarput. Tassa
taanna qaffaaneq 400,00 -koruuniinnarnik naleqartussaavoq, ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit
4.500 -tit pissarsiarineqartussaapput, tassa uagut allatitta naatsorsuisimanera
naapertorlugu.
Mikael Petersen, Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut,
Pisortallu Suliffeqarfiutaannut Naalakkersuisoq:
Ilaana sivisoorujussuarmik oqallisigisinnaavagut
utoqqalinersiutit isumaginninnermut pisartakkat allarpassuillu, kisianni
piffissaq alla qularnanngilluinnarpoq taanna atorneqarumaarpoq ukiamut soorlu
oqaatigereeriga.
Kisianni erseqqissaatigilaassavara
massakkut utoqqalinersiutit utoqqalinersiutitigut aammalu siusinaartumik
utoqqalinersisartut eqqarsaatigalugit, taakkua qaffaatissat erseqqissaatigilara
soorunami naalakkersuisoqarfinninngaanniit misissoqqissaareernikuummata,
aammalu Akileraartarnermut pisortaqarfimminngaanniit arbejdsgruppimiititaqaratta,
Akileraattarnermut Pisortaqarfimminngaanniit tamarmi qularnaarneqareerpoq,
boligsikring-imut tunngassuteqartutigut
taanna aporfissaqanngitsoq. Tassalu imaappoq, isertinneqartartut
akileraarutigineqartussat aallaavigalugit ineqarnermut illoqarnermut
tapiissutitigut qinnuteqarnerit ingerlanneqartarmata.
Taamaattumik qaffariaatit ukua
massakkorpiaq atuuttunut naapertuuttumik ilusilerneqarsimasut, utoqqarnut
ataasiakkaanut ineqarnermut illoqarnermut tapiissutinik periarfissanik
mattussinngillat.
Taanna erseqqissaatigilaarlara,
taamaattumik annilaangasoqassanngilaq ataasiakkaanik mattusinernik
kinguneqartitsisumik aaqqiisoqarnerannut oqaluttunut.
Ukiumut isertinneqartussatut
133.000-t koruuninut killinnera aammalu ullumikkorpiaq ukioq kingulleq
isertitat aallaavigalugit 128.000 koruuninut boligsikringip ineqarnerup
tapiissuteqarfigineqarsinnaanermut killissarititaasup isertinneqarnera taanna
uani ulorianartorsiortitsinngilaq. Tassa
akileraaruteqaataasussatut isertinneqartut aallaavigalugit 133.000
koruunit ilanngarneqartussaammata, inummut ilanngaatit ilanngaatigereerlugit,
tassa imaappoq 121.000 koruuninut ammut killigitinneqartutut
naatsorsorneqartussaallutik.
Tassa imaappoq utoqqaat aappariit
boligsikringimik pisinnaajuarput, taanna taamatut aaqqiinertut isigineqartoq
neriuppunga paasineqassasoq.
Taakkua saniatigut Lars Sĝrensen-ip
Inuit Ataqatigiinninngaanniit oqaaseqartumut saniatigut oqaaseqarnermini
ilanngullugu taakkartugai assigiinngitsut soorunami oqallisigisinnaavagut,
kisianni erseqqissaatigeqqilaaginnassavara suliassatut
tulleriissaarneqarsimasut malillugit suliavut ingerlanneqarnissaat
pingaaruteqarluinnarmat innarluutillit pitsaanerusumik atugaqalernissaat
Danmark-imiittut innarluutillit ukiut tamaasa 80 mio koruuninik akilerlugit
paarineqartitagut aamma nunatsinnut ittannerusaarluta pikkorillutalu
utertinniartariaqarpagut, nunatsinni paaqqinnittarfinnik sanaartorneq
ilusilersorluaqqissaartariaqarpoq, sulisussat ilinniartinneqartariaqarput,
aningaasat tungaasigut innarluutillit ilinniarfissallu tungaasigut atugarisaat
aaqqissuunneqartariaqarput, utoqqaat sullinneqarnerat angerlarsimaffimminni
sullinneqarnerat, utoqqaat illui sanaartoqqittariaqarput.
Ila, sorpassuit taagorsinnaavagut
meeqqat atugarisaat, meeqqat paaqqinnittarfiinik suli annertunerusumik
pisariaqartitsineq, ulloq unnuarlu meeqqanik paaqqinnittarfinnik
sanaartornissamut piumasaqarneq, ila amerlaqaat. Taamaattumik
aningaasarparujussuit uani eqqartorpavut, imatut eqqarsartoqassanngilaq
oqarlutalu pilersitsillutalu, naamik taamaanngilaq inunnik isumaginninneq
oqaannarluni imaalitsiaannaq aaqqitassaanngilaq suliassarujussuuvoq.
Taamaattumik Naalakkersuisuni pingaartipparput pilersaarutit ersarissut
naapertorlugit tamatuma ingerlanneqarnissaa.
Aamma utoqqarnut ersisaarutigineqassanngilaq
ukiumut 20 mio koruunit immikkoortinneqarpata utoqqarnut iluaqutaanngitsutut
taakkartorlugit taamaattoqarsinnaanngilaq, 20 mio koruunit
aningaasarpassuupput. Inuit aningaasarsisartut ukiumut tamaasa soorunami
qaffaaffigineqarneq ajorput, aamma taakku sanitigut
Kattusseqatigiinninngaanniit oqaatigineqartut utoqqaat utoqqalinersiallit
saniatigut soraarnerusutisiallit, taakkua qanoq pineqarnissaat pillugu
nalilersuisunerit ilanngullugit aamma suliarineqarput, ila (tusaqqusaarniaraanni)
ajornanngittaqaaq kisianni suliat pitsaasumik tamanut naammaginartumik
inernissaat suleqataaffigissallugu aamma pisariaqarpoq.
Neriuppunga partiit tamarmik uani
tusaqqusaaginnaratik aammalu aaqqiissutissat
Inatsisartunut akuerserneqartut Naalakkersuisunut saqqummiussukkagut
pitsaasumik siunertaqartut ajortumik siunertaqartutut taakkartorlugit
neriuppunga oqaluttuarineqassanngitsut.
Inunnik isumaginninnikkut
pitsaanerpaamik siunertaqartumik suliagut ingerlappagut, soorlu aamma inunni isumaginninnermut
suleqatigiissitarsuup siunertaq anersaarlu pitsaasoq siunertaralugu atorlugulu
suliani ingerlakkaa, taamaattumik ajornerusunngortitsiniarnermik nipilimmik
atagu oqalunnaveersaarluta suliagut pimooruppagut ilungersuutigaagut aamma
pitsaanerpaamik utoq-qaat, innarluutillit, meeqqat inuusuttullu atugaqarnissaat
tamatta suliaraarput. Tamanna siunertaralugu suliagut ingerlappagut.
Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Siullermik oqaaseqarninni ilanngullugu
taalaarusukkiga Inuit Ataqatigiit oqaatigimmassuk sulisunik maani ingerlataqarnitsinni
nalunaarusiornissatsinni neriorsuisimanerput aap, taanna suli siunnerfigaarput,
aammalu maani sulisorisatta tungaatigut aaqqissuussiniarnerit periusissat nutaat atorniakkagut aamma siusinnerusukkulli
taasimasagut oqaatigilaassavakka Danmark-imi ilaatigut danskit administration-ianni
ministeriaqarfiini sulisunik attartortarsinnaanerput aamma ilanngullugu
maannakkut danskit Naalakkersuisuinut taasimagatsigu. Taamaalilluta piffissani
aalajangersimasuni danskit
administration-ianinngaanniit attartorsinnaanigut aamma sulisut tungaatigut
tikerartitsiuaannarnerminngaanniit taarsiullugu periarfissat ilanngullugit
tassani misissorniarneqarmata.
Taava aamma una ilanngullugu
oqaatigilaarlara utoqqalinersiutillit tungaatigut aaqqiiniarnermi ilanngullugu,
maannakkut aaqqiiniarnermi tunngatillugu boligsikring-imut allanullu apeqqutit
taakkua immikkut aalajangiiffissatut aamma malittarisassaqartut immikkut
tikinneqarsinnaapput, uani aaqqissuussinerit kingunerisaannik, tammakkulu aamma
uterfigineqarsinnaapput suliassanut aamma taakkununnga ilaammata.
Isumaginninnermut Naalakkersuisup
aamma taariigai timimikkut innarluuteqartunik Danmark-imi isumagisaqarnerput, taanna danskit
Naalakkersuisuinut oqaloqatiginnissutigissallugu aamma
Naalakkersuisuninngaanniit eqqartorparput tappavanilu aamma pension-isiaqartut
nunaqqatigut tappani nunasisimasut
ilaatigut aamma aaqqissuussinermik maannakkut atukkatsinninngaanniit pitsaannerusumik
allatigullu aaqqiigivigineqarsinnaaneranut tunngasoq aamma oqaloqatigiissutigiumallugit.
Naggataatigullu assagiarsuit
tungaatigut tupiguluutigineqassaaq maannakkut Inatsisartuninngaanniit suli
aalajangiiffigineqanngitsut isumaqatigiissutaangitsut assagiarsunnik
aalisarnerup tungaatigut kingunerisaanik akinik aalajangiiniarnermi maannakkut
nalunaaruteqariissagaanni.
Taanna avammut nioqquteqartut
aammalu namminneq pisiassanik nammineq tigooraasut,
isumaqatigiissutiginiagassaattut siullertut isigisariaqartoq aammalu siuliani
oqaatigisanni najoqqutaralugu pisiassat taamak ittut suliassiissutigalugit
uagut akuleruffigisassagut ukiumoortumik finanslov-imi isumaqatigiissutit
akuerineqarneranni aamma tunngatillugit akuerisarpagut ukiumut qanoq annertutigisumik
aningaasartuutissanut pitussimassanerluta.
Maanaannakkut taamaalilluni
Inatsisartut oqaluttarfianut suulluunniit qaqinneqarsinnaasut akornanni
aalajangersimanerput taanna kiffartuussinissamik
aningaasartueqataaffigisassagut pisortaninngaanniit landskarsiminngaanniit
taanna ukiumoortumik finanslov-ip aaqqissuunneqarnerani iliuuseqarfigissallugu
periarfissatut tikkuarsimavarput.
Una apeqqut takugallartigu namminneq
atuisut pisiortortullu akornanni aaqqinneqarsinnaanera qanoq angitiginersoq,
pisariaqassappat taava Naalakkersuisut pisinnaatinneqarlik Inatsisartut maani
ataatsimiinnerat naatinnagu pisinnaatitsineq taamak ittoq tunniunneqarsinnaavoq
misissoqqullugu, taavalu pisinnaatitsineq taanna atorlugu Naalakkersuisut
qanoq iliuuseqarsinnaanerat uterfigineqarsinnaavoq.
Oqaluuserisaq naammassivoq.