Ammaanersiorluni oqallinneq |
|
||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Ataatsimiinnermik aqutsisoq,
Inatsisartut siulittaasuat Anders Andreassen:
Ataatsimiinneq ammarpoq.
Ruth Heilmann, Siumup oqaaseqartua:
Siullermik Siumup gruppia sinnerlugu,
tallimanngormat ammaanersiornermut pingaartorsiornartumut iliorfigineqarnivut,
killitsisimanartut pillugit tamanut qujarusuppunga, aamma naalagiaqatigiinnermi
palaserisatta Emmap oqaasiinut nakussatsinnaqisunuttaaq. Maannakkulli
sulinissarput pilerinartoq aallartittussanngorparput, suliassavut utaqqiinnarmata,
akunnitsinnilu aaqqitassarpassuaqarmat.
Tusagassiuutitigut oqaatgineqartarpoq
Inatsisartut akornanni paatsiveerusimaarneqartoq. Uagut Siumumi
nuannaartigaarput, Naalakkersuisut siulittaasuata Lars Emiilip tunuarnera
tamaginnit paasilluarneqarlunilu ataqqineqarmat, aammalu
anerlanerussuteqarluartunit toqqarneqartumik Naalakkersuisuni
siulitaasunngortitsinerput, tassalu ukiorpassuarni politikeriusumik ittortaqartussanngoratta,
Jonathan Motzfeldt-imit, Naalakkersuisut siulitaasunngorninni Naalakkersuisunngoqqittullu
tamaasa uummammik pisumik pilluaqqungaarpavut.
Nuannaarutigingaarparputtaaq Siumumi
Inatsisartuni ilaasortaq Anders Andreassen, Inatsisartut siulittaasuattut
Inatsisartunit tamanit akuerineqartumik siulitaasunngortinneqarnera, tamanna
tamatsinnut Inatsisartuni ilaasortaasuni toqqissisimanartuuvoq, Inatsisartuni
siulittaasoq Anders Andreassen-ip tunumiuunera piinnanngikkaluarlugu, kisianni
aamma Inatsisartuni ilaasortaanini ukiorpassuanngortuni
misilittagaqarfiulluartumik ingerlatereersimammagu, Inatsisartut innuttaasalu
naapertuilluartumik sullinnissaannut piareersimalluartutut
oqaatigineqarsinnaalluni, taamaattumik aamma uummammik pisumik
pilluaqqungaarpatsigit. Suleqatigiinneq pingaartitarput Siulittaasungortusi
aamma ingerlatissagissi Siumumit qularutigingeqaarput.
Kiisalu nutaamik Naalakkersuisunit
toqqarneqartoq inunnik isumaginninnermi, sulisoqarnermi pisortallu
suliffiutaanni Naalakkersuisunngortoq Mikael Petersen, sulilluarnissannik
kissaallutit qamannga pisumik pilluaqquatsigit. Uummammik pisumik
qutsavigaavuttaaq maanna tunuartut Inunnik isumaginninnermi
suliffissaqarnermilu Naalakkersuisorisimasarput Bendo aammalu Naalakkersuisut
siulittaasuullunilu Inatsisartuni ilaasortaqatigisimasarput ukiorpassuarni Lars
Emiili.
Ammaanersiorluni oqalugiaat:
Naalakkersuisunut siulittaasunngortup
ammaanersiornermi oqaasiinut annertuunut imartuunullu aammattaaq Siumumi
qujajumavugut.
Oqalugiaat oqariartuutinik siunnerfinnik
assigiingitsorpassuarnik imaqartinneqarpoq. Aamma nunatta nunanik allanik
suleqateqarnissaata pingaaruteqassusia, pingaartumillu nunanik avannarlernik
suleqateqarluarnissaata ineriartuaartinneqarnissaa, Naalakkersuisut
siulittaasuata ammaanermi oqalugiaataani erseqqarilluartoq malunnarluartorlu
Siumumit sakkortuumik tapersersorparput.
Aningaasarsiornikkut
ineriartortitsissagutta niuvernikkut periarfissat equmaffiginissaat pingaartorujussuartut
aamma Siumumit isumaqarfigaavut, soorlu aamma Naalakkersuisut suliniutigisassaanni
pingaartuutinneqartoq kommunit inuussutissarsiortut inuiaqatigiinnilu
sullissiviit allat tamaasa paaseqatigalugit ingerlaniartoqarnera Siumup
tungaaniit peqataaffigiuarusullugu oqaatigerusupparput.
Siumut ingerlanerput suli
uppernarseqqinneqarpoq, aammalu siumukarusussuseqarneq naqissuserneqarluni
nunat allat peqatigalugit ikinngutigalugit suleqatigialugillu
ingerlaniassaagut. Nunarsuaq tamaat suleqatigissallugu pisariaqartipparput,
soorlu aamma nunarsuarmiut nunarsuarmi qeqertat annersaat
pisariaqartileraluttuinnarneranik paasinnileraluttuinnarnerannillu
saqqummertalernerat, nunatta siuarsimasunngornissaanik periarfissanik
tikkuussillunilu ammaassigaluttuinnarnera siunissamik qaamanerusumik
isumalluarsaarisunut ilaasoq, Naalakkersuisut siulittaasuata ammaanermi
oqaaseqarnerani aamma eqqaasitsissutigineqarpoq.
Tamanna Siumumit ilalersoqaarput, aamma
Naalagaaffeqatigiinnerput suli nukittuumik patajaatsumillu ingerlanissaa
kaammattuutigineqarmat, allaat suli nukittorsaqqinneqarnissaanik sammivilimmik
ilaqartinneqarmat imaalillugu oqaatigineqartoq Siumumik tapersersoqaarput.
Naalagaaffeqarigiinnerup iluani sutigut tamatigut pitsaaqataanik aamma maani
atugaqarnissarput naligiissumik ingerlanniarneqassasoq, sorlu ineqarnikkut,
atuarfeqarnikkut, peqqinnissaqarfeqarnikkut suliffissaqarnikkullu. Taamatullu
assigiimmik atugassaqartitaanissarput anguniarlugu danskit naalagaaffiallu
oqaloqatigiinnerit ingerlatinneqassasut, soorlu assersuutigalugu atuarfeeqarfiit
aserfallassimanerujussui nunatta kisimiilluni aaqqinniagai aamma
eqqarsaatigalugit.
Tamakkiisumik Naalakkersuisut
siulittaasuata oqaaserisai pitsaasumillu ilisimaarinnilluartumillu oqalugiaataa
nersualaassallugu Siumumit pissutissaqarluarpugut.
Imatullu Siumut tungaanit oqaatigineqartut
taperserlugit naqissusiisarlutalu ilassuteqassaagut:
Killiffimmit ingerlariaqqinneq:
Nutaamik paarlaannermi pingaartuusarpoq
killiffiup ilisimaarilluarnissaa. Siumumilu isumaqarpugut Naalakkersuisunut
Siulittaasunngortup tamanna ilisimaarilluinnarlugu aallaavigalugulu siunissami
suliniutissat inuiaqatigiinni pingaaruteqarluartut taakkarsugai
imaannaanngitsuupput, aammalu siunissamik qaamanerusumik isumalluarnermik
nipeqarput sulerusussuseqarnermillu ersersitsisuullutik.
Suliassap kajungernarneranik anguniakkallu
ersarissaqqinneqarnerannik Inatsisartuni ilaasortaalluni tusarlugit
nunannersuullunilu qiimmassaataapput.
Kattuffiit suleqatigineqarnissaat:
Akisussaaqatigiinneq suleqatigiinneeq
Kanukokap Namminersornerusullu akornanni, minnerunngitsumillu kattuffiit SIK,
KNAPK, APK allallu oqartussaaqataasut kattuffiit suliniaqatigiiffiillu tamaasa
tapersersorlugillu, qanimut suleqatigiinnissaat pingaartuusutut aamma Siumumit
isumaqarfigiuarparput. Paaseqatigiillutami suliassat ingerlakkutsigik aamma
tamatsinnut angusassaq pitsaanerpaasoq anguneqartassammat, tamanna
kialluunniimmi nalunngilaa, pingaartumik aamma politikkimik suliaqartut tamanna
ilisimavaat.
Aningaasarsiorneq aalisarnerlu:
Ullumikkut aningaasarsiornikkut
toqqammavigisavut ineriartortinniarlugit annertuumik suliassaqarpugut:
- Aalisarneq, piniarneq, nunalerineq,
- Aatsitassarsiorneq,
- Takornariartitsinerlu
inuussutissarsiutiginiarlugit ineriartortinniarpavut saniatigut Naalagaaffeqatitsinnit
Danmarkimit aningaasatigut tapiissutaasartut tigusartakkavut aamma
aqqutigalugit.
Aalisakkat tammakarnerisa kingunerisaannik
kommunini arlalinni inuuniarnikkut qiterineqartoq ilungersunartumik
ilaqutariippassuit aningaasarsiorniarnerannut sunniuteqarsimavoq, aamma
aalisariutikillisaaneq aalisartorpassuit toqqammavissaaleqinerannik
kinguneqarsimalluni, tu-pinnanngitsumik. Eqqarsartariaaserpullu ullutsinnut
atugarisatsinnut naleqqussartuartariaqar-parput. Aap, oqarta
aalisariutikillisaaneq pisariaqartuusoq tassami aalisakkat pisasiissutigineqartartut
ukiuni kingullerni ikiliartuaaginnavissimammata aalisariutikillisaanerlu
avaqqukkumi-naatsuulluni, taamaaliorsimanerlu ullumikkut nalilissagaanni
silatusaartumik iliortoqarsima-nertut oqaatigisariaqarpoq. Tassa
ersarinnerusumik oqaatigissagaanni aalisariuteqassuseq peqassuseq
pisassiissutinullu naleqqussartuartariaqarpoq.
Aalisakkat pisarisartakkat suulluunniit
iluaqutiginiarnissaat tunisassiornikkut annertunerpaa- mik
suliffissaqartitsinissaat anguniartariaqarparput. Soorlu aamma Siulittaasup
tamanna pingaartillugu sakkortuumik suliniutigisassatut tikkuartoqqikkaa.
Nunaqarfinni maannakkut tunitsiviusunut atorluaanissamik tikkuussineq Siumup
tungaanit tapersersorluinnarparput.
Nunaqarfinni tunisassiorfiit
ineriartorteqqissagutsigik ullumikkut pissusiusut pitsaaqutaat ajoqutaallu
suunerinik ilisimasavut naammalersorinaraluartut iliuuseqarnissarlu
tullinnguuttoq Siumup tungaanit oqaatigerusupparput. Royal Greenland
utaqqiinnarnagu qanoq iliuusissanik kommunit nunaqarfinni innuttaasut,
nunaqarfinnilu aqutsisut isumasiorlugillu peqataatillugit iliuuserisassanik piviusorsiortunik
iliuuseqartariaqalerput. Aalisanermut Naalakkersuisup tunisassiorfiit pillugit
suleqatigiissitaliorsimanera isumalluarfigalugulu tapersersorluinnarparput.
Kommunit namminneq suliniarnissaat immini peqqinnarnersaavoq inuit
peqataatillugit nammineerusussuseq pigalugu ullutsinni tamanna
naleqqunnersaammat. Kajungeqatigiinnerlu anguneqassappat periarfissat
suunerinik ilisimasaqalernissaq naleqquteruttulerpoq atorluarneqartariaqartoq.
Nunaqarfiit:
Nunaqarfiit ineriartorteqqinneqarnissaat
aasaq Nunaqarfiit pillugit ataatsimeersuartoqarnerani annertuumik eqqartorneqarput. Nunaqarfinnilu Siuarsaaviup
pilersinneqarnissaa kaammattuutigineqartunut ilaavoq.
Maannakkut nunaqarfinni
ineriartortitsiveqarfimmit pilersinneqareersimasumut KANUKOKA peqatigalugu
kommunini qinikkat nutaat peqatigalugit politikkikkut pikkorissaaneq
ingerlatinneqarleruttorpoq. Tamassumallu malitseqarnissaa isumalluarfigaarput,
tassa nunaqarfiit inuisalu namminneq inuussutissarsiutinik suliffissanik
nutaanik takornariartitsinikkullu peqataalluarnerulernissaannik
kinguneqartussatut takorlooratsigu.
Nunaqarfiit sumiiffimmi imminnut
qanittunnguusut aamma sutigut suleqatigiissinnaanissaat
eqqartorneqarnerusariaqarpoq. Tassami tunitsiviit ukiuni kingullerni
pingaartillugit sanaartorneqarsimapput, ullumikkullu atorluarneqannginnerat
annernartuusoq qaangissagutsigu oqallisigineqartariaqarmata, allaat ilaasa
inuussutissarsiutinut siunertanut allanut atorneqarsinnaagaluarmata, aamma
sanaluttarfittut allaat ilaat immaqa atorneqarsinnaagaluarmata.
Aalisakkanik assartuineq nunaqarfinni
tunitsivinniit illoqarfinni aalisakkanut suliffissuarnut
pinngitsoorneqartarsinnaasanngilaq. Kisiannilu pisuussutitigut tunisatugullu
tunngavissaqarpat, nunaqarfinni tunitsivitsigut periarfissalinni tunisassiorsinnaasarnissaaq
periarfissarsiuunneqartariaqarpoq.
Inuussutissarsiutit allat:
Nunatta pisuussutaasa atorluarnissaat
inuillu namminneq piginnaassusiisa saqqummernissaat
atorfissaqartileruttorpavut, aamma inuussutissarsiutinik piorsaanermi. Tunitsiviit
atorluarneqarnerulernissaat pingaartitaraavut. Taamatuttaaq pingaartigaaq illu
sulliviit maannakkut 35-t pigisatta atorluarneqarnissaat, sanaluffittut.
Siumumit isumaqarpugut sanalunneq,
eqqumiitsuliorneq aamma takornariartitsinerup anner-tusarnera ilutigalugu
inuussutissarsiutitut iluanaarutaasinnaasutut takutinneqareersup suli
annertusarneqangaatsiartariaqarnera, periarfissaasutullu aningaasarsiornikkut
isigineqarluni inuiaat akunnitsinni upperalugu inuuniutissatut
ujartuiffiginiartariaqaripput. Kalaaliminernik tuniniaaneq kisiat
periarfissatut isiginagu aamma assammik ilusilersukkat suulluunniit saqqumisumik
ittoorutiginagit ammasumik tuniniarneqartuaannarnissaannik
periarfissaqarneruleriar-tornerput atorluarniartigu.
Kommunimit aningaasanik ikiorneqarnissaq
isumalluutigiinnarnagu, nammineq uagut kalaaliusugut sumilluunniit
suliaqarnitsigut aningaasanik perlsitsinermik kinguneqartussanik iliuuseqartalerutta
aatsaat inuianngussaagut pilluartut. Nammineerlutami napatinnissarput
anguniarlugu suliniuteqarnitsigut perruumaataarutissaqalernissarput
angusassavarput. Amerlavallaaqaagummi suli ilatsiinnartugut allanik
iliorfigineqarnissarput utaqqillugu, sorlu aamma Naalakkersuisut siulittaasuata
oqaaseqarnermini tamanna eqqortumik oqaatigigaa.
Inuussutissarsiutit taakku, pingaarnertut
oqaatigisartakkatta toqqammavigineqartut eqqarsaati-galugit, sulisussanik
ilinniarluarsimasunik amigaateqarnitta ersernerivaa, nunanik allanin-ngaanniit
amerlavallaanik tikisitsilluta sulisoqartariaqarnerput. Kalaaliusugut aamma
uagut periarfissaasunik tappinnerulernissarput ikioqatigiinnissarpullu
pisariaqarteqisarput timitaler-niartariaqalerparput.
Taamaattumik ilinniagaqarneq
atuartitaanermit aallaaveqartartoq ullumikkornit suli pingaar-tinnerullugu
iliuusissavut silatusaartumik ilusilersortariaqalerpavut, ulluminut
kukkussutaasut sorpiamiittut nalujunnaareeraluarlugit,
oqaluinnalersooqqasoqarunarpoq iliuuseqarnissap pi-viusorsiortup iserfiginissaa
nangiarisutut illugu allaat, tamanna qaangertariaqarpoq.
Atuarfeqarneq ilinniartitaanerlu:
Tamanna qaangerniarlugu iliuusissat
pingaartut ilaat Siumumit oqaatigerusupparput tassaasoq, meeqqat angjoqqaavilu
aallaavigalugit iliuuseqarnissaq. Ulluni makkunani Atuarfinni angjoqqaat
qineqqusaartussaapput atuarfimmi siulersiusunngorniullutik. Siumup tungaaniit
pingaaru-tilerujussuartut isumaqarfigaarput qinersinerup iluatsilluarnissaa.
Taamaattumik manna iluat-sillugu angajoqqaaqativut kajumissaarusuppavut
peqataalluarniarnissaannik. Namminermi qitornavut akisussaaffigaavut pitsaasumillu
siunissaqassappata angajoqqaatut annertunerpaa- mik qitornatta asasatta
atuartitaanera malittaralugulu tapersersorniartariaqarparput.
Ullumikkut atuarfeqarnerup iluani
killiffiusoq iluatsinnerusussamik alloriarfigissagutsigu, meeqqat atuarfiisa
soqutigineqarnerulernissaat anguniartariaqarpoq. Tamannalu aatsaat anguneqarsinnaasorinarpoq
angajoqqaat eqqumalluartut ataatsimooqatigiinnermikkut ullumikkornit
nukittunerungaartumik, qinikkat tungaannut siunnersuisunngorpata erseqqissunik
piumasaqaateqartalernermikkut.
Nunatsinni atuarfeqarfiit ilarpassui
qangarnisanngornikuupput, aserfallassimangaaramik ilaat ilaatigut ilumut
meeqqanut atuarfigissallugit naleqqunnersut
apeqquserneqarsinnaalernikuul-lutik. Namminersornerulernitta malitsigisaanik
atuarfeqarfiit naalagaaffimmit nunatsinnut isumagisassanngorlugit
tunniunneqarneqarnikuupput, aserfallannerinut annertunerusumik
angingaasartuutissanik malitseqartinneqanngitsumik. Tamanna Siumumit
pissusissamisoorso-rinngilarput, kingumullu qiviarluni nalagaaffeqatitsinnut
oqariatuutigisariaqarparput ajornartorsiutip imarisaa peqatigiiluni
oqaloqatigiissutigalugit isumaqatigiissuteqarnikkullu ajornartorsiutaasup
Siumumit, annertoorujussuartut isigisatta aaqqinneqarnissaa
anguniartariaqarmat.
Atuartitaanerup ilinniartaanerullu
pitsaasumik pitsaassuseqarnissaa pingaartorujussuuvoq. Ilinniartitsisut
pikkorissuseqarluartut pigisavut pisuussutitut erligingaakkatsitut
isigisariaqarpavut, pitsaanerpaamillu atugaqarlutik suliffeqarfimminni
qiimasumik pitsaasumillu avatangii-seqartunik sulliveqarnissaat
anguniartariaqarparput. Ilinniartitaanerup pingaassusia pisariaqarneralu
paasillugu massakkut atugassarititaasut killiffigisavut
misissuiffigisariaqarput. Atuar-tuutitta piginnaassusiisa qaffassarnissaat
iluatsittumik iliorfigissagutsigu sutigut siuarsaasariaqarfivut kukkunagit
ingerlariaqqittariaqaratta.
Siumumit isumaqarfigaarput ullumikkut
killiffiusutigut ingerlariaqqissagutta teknologip annertusaavigineqarnissaa
pingaartillugu ingerlaniartariaqartugut. Qilanaaraarput teknologi atorlugu
Naalakkersuisut 5 mio-nik ineriartortitsinissamut aningaasaliissutigisaasa
atorluarneqarnissaat. Qarasaasiaqarnerup ineriartornera
malinnaavigisariaqarparput tassuunakkummi katataassagutta inuiattut
siuariartornissaraluatsinnik nukillaangasumik ingerlalissaagut. Taamaattumik
meeqqat, ilikkarnerpaasarmatami, aallaavigalugit erliguunnagillu
atuartitseriaatsimik moderniusumik ingerlatsinissarput
nukissaqarfiginiartariaqarparput. Massakkut ilinniartitsisut tassuunakkut
pikkorissuseqarlereersut pigisavut siunnersortitut atorlugit.
Atuarfeqarnermi peqqussummi
periarfisseereerpugut qarasaasiaqarnikkut ilinniartitsinissamik, qanorlu
piviusumik ingerlanneqarnissaa aamma sukumiilluinnartumik
malittarisariaqarparput.
Internet-i atorlugu atuartitiseriaatsit
ilinniartitseriaatsillu atorluarnissaannik periarfissarsiuussiuarnissarlu,
avinngarusimasuniittut aamma periarfissinnissaat ilanngullugit, atuartitsinerit
misilittagaqarfigilluarneqalereersut ingerlanniartuartariaqarpavut. Allaat
isumaqarnarpoq anger-larsimaffiit aaamma pilersornissaat anguneqassappat,
akigisaasigut akikillissaassutinik malitseqartinneqarnissaat
isumaliutigineqartariaqartoq.
Qarasaasiarmi atorlugu sorpassuit
ilikkagassat iserfigineqarsinnaammata aamma oqaatsinik ilinniarneq soorlu aamma
tuluttoorneq sukkasuumik siuarsaaffigisariaqarmat. Meeqqat tuluttut
ilikkagaqarnissaannut sungiusarneqassappata aamma KNR aqqutigalugu tuluttut
meerartatsinnoortumik aallartisartariaqarpugut. Ajunngeqaaq takornariat
eqqarsaatigalugit tuluttut nutaarsiassaqartalernera, kisianni meeqanut
soqutiginnilersitsissagutta meeqqanut paasiuminartunik aalajangiunneqarsinnaasunillu
aallartiffeqartariaqaratta, tamanna Siumumit KNR-mut suliassaqqigalugu
kajumissaarutigaarput.
Piorsarsimassuseq:
Kultur-itta suliniutigineqarnera
ullumikkut minnerulersimanngeqaaq. Takornariaqartitsineq siuarsaleruttorparput,
allaat inuussutissarsiutit pingaaruteqarnersaattut inissinnissaanut aallarunnialeruttortillugu.
Tamanna Siumup tungaanit upperaarput, aammalu nuannaarutigalugu maannakkut
Naalakkersuisunngortitsinermi Takornariaqarnermi Naalakkersuisuutitaqalerneq
ersarissaqqinneqarmat, kiisalu Inatsisartuni Takonariaqartitsinermi
ataatsimiititaliap ersarinnerusumik suliniaqataalernissaanik
pisoqartussanngorluni.
Sinerissami peqatigiiffippassuit
ullumikkut ingerlasut ilaat ingerlalluartut ilaallu ingerlalluarniarlutik
annerusumik iliuuseqarniartut pigaavut. Amerlaqaallu suleqataasut
sunngiffimminni piffissarujussuartik atorlugu akissaq annerusumik
eqqarsaatiginagu angumiagartillu pingaarnerutillugu, tassa inuit
peqqinnartumik sunngiffimminni soqutigisaminnik sammisaqartuarnissaat
annerusumik anersaaralugu, timersoqatigiiffiit, Qajaq, erinarsoqatigiiffiit,
ilami tamaasa taakkartussagutsigik suli piffissaq annertunerungaartoq
atortariaqarparput.
Siumumit erseqqissaatigerusutarput
unaavoq, ullumikkut peqatigiiffiit suliniarnerat imatut
pisariaqartitsigigipput, allaat amerlasuutigut sunngifiinnaq atorlugu
iliuuserineqartut amigarineqapajaalerlutik. Tassami takornariaqartitsinerup
iluani peqatigiiffiit suliniaqatigiiffiillu iliuuseqarnerat ima
isumalluutigineqartigimmat, allaat aasaagaluartumi weekend-iugaluartumi aamma
takornarianut iliuuseqarnissaminnik annertoorujussuarmik
piumaffigineqartarnissaat naatsorsuutigisariaqarluni. Tamanna aamma
peqatigiiffiit aningaasaqartitaanerannut angisuumik iluaqusersuutaasinnaasoq
misilittagaqarfigineqalersoq, suli annertunerusumik tapersersortariaqarpoq.
Peqatigiiffiit pinaveersaartitsinikkut
suliniuteqarnerat annertoreeqisoq, aamma saniatigut takornariaqartitsinermi
pisariaqartitaanerat annertusigaluttuinnarpoq. Taamaattumik peqatigiiffinni
suliniartut suliniarneranni sutigut tapersersuinissap
oqaluuserineqarnerusariaqalernera Siumumit pisariaqarluinnartutut aamma
isumaqarfigaarput.
Takornariartitsineq angallannerlu:
Takornariartitsinerup
siuarsaaffigineqaleruttorfiani angallannikkut pilersaarusiorneq pitsaanerpaaq
anguniarlugu angallannerup ataqatigiissaarluartumik
pilersaarusiorneqartarnissaa pisariaqarluinnarpoq, aamma siuningaagut allaat
ukioq ataaseq sioqqullugu angallannikkut pilersaarutit saqqummereertarnissaat
anguniartariaqarpoq. Nunanit allanit takornarianik amerlasuunik
tikittoqartalernissaa anguniarlugu kommuninit suliniutigineqartut
iluatsinnissaat angallannerup pitsaasuunissaanik annertuumik piumasaqartuupput.
Taamaattumik Naalakkersuisut siulittaasuata angallannerup
aaqqissuunneqarneranik suliniutaasut timmisartortitsiviit, Grĝnlandsfly
taamatullu aamma SAS, kiisalu timmisartortitsiviit allat unammilleqatigiinnermik
isumaqatigiissusiorfiusumik ingerlatsiniarnerat Siumumit tutsuiginartutut
isumaqargaavut. Ilaasut nassiussallu akikinnerulernissaat anguniarlugu,
Naalakkersuisut suliniuteqarnissaannik kaammattuuteqarnerput inatsisartunit
ingerlattuartariaqarparput.
Inummut angalaneq peqqinnartuuvoq, aamma
nunatsinni isorartoqisumi ilaqutariillu siammarsimallutik nunaqalersimanerisa,
pisariaqarteqaat aamma ilaqutariittut attaveqartuarnissaq. Amerlasuullu
aporfigisartagaat tassaasarpoq angalanerup akisunerujussua, amerlaqaammi
ukiorpassuarni qanitaminnut tikeraarusukkaluarlutik akissaqartanngitsut.
Nunatsinni akikinnerusumik
angalasinnaanngornissarput anguniarlugu kisermaassisumik SAS-imut
aaqqiisimanerup qaangerniarneqarneranik suliniutit, Siumumit isumalluarnartutut
isumaqarfigaavut. Tassami unammilleqatigiinnikkut ilaasunut
kiffartuussilluarneq aamma qiteralugu, akit appartikkiartuinnarneqarnissaannik
anguniagaqarneq isumaqatiginarluinnaratsigu, soorlu Naalakkersuisut aamma
tamanna oqaatigigaat.
Mittarfiit atuutilernissaattaaq
isumalluarsaarivoq angallannerup ullumikkornit suli eqaannerungaartumik
ingerlanneqalernissaa anguneqassammat, aamma qulaani oqaatigineqareersup
angallannikkut aamma ullumikkornit pitsaanerungaartumik
pilersaarusiorsinnaalernissaq anguneqassasutut Siumumit isumalluarfigigatsigu.
Silaannakkut angallannerup
pitsanngoriartuaartinneqarnissaata saniatigut umiarsuartigut angallanneq
kiffartuussinerlu pillugit Naalakkersuisup siulittaasuata ammaanermi oqaatigaa,
umiarsuaatileqatigiiffimmik pilersitsiniartoqarnera. Tamanna Siumup
nuannaarutigalugulu isumalluarnartoqartippaa, angalanerup
akunnattorfiunngitsumik ingerlanissaanut tapertaalluarnissaa
taamaalillunissaaq anguneqassammat.
Aatsitassarsiorneq:
Inuussutissarsiutit siunissami
isumalluutigisatta ilagaat aatsitassasiorneq. Nunarput ujaraqarporooq
akisuunik aammagooq uuliaqarpoq, taammaattumik isumalluarnartoqarpoq. Naalakkersuisut
siulittaasuata ammaanermini oqalugiaataani tamanna annertuumik pingaartillugu
eqqartorneqarpoq tupinnanngitsumik.
Aasaq manna Aatsitassarsiornermi
allaffeqarfiup nunatsinnut nuunnissaa Naalakkersuisutta danskillu
Naalakkersuisuisa isumaqatigiissutigaat, tamanna Naalakkersuisuni angusaasoq
nuannaarutissaasoq angisooq. Tassami malitsigissammagu aalajangiisarnissat nunatsinni
ingerlanneqartalernissaat. Siusinnerusukkut allaffissorneq kisimi annerusumik
sulaasimasoq ilaneqartussangorpoq siuarsaanermik ineriartortitsiviusumik
siunertaralugu avammut niuverluarnissaq, aktieselskab-itut
ingerlanneqarsinnaanngorlugu Naalakkersuisut siulitaasuata takorluu-gaa
Siumumit taperserumavarput.
Ukiorpassuimmi Siumup
ilungersuutigingaarlugu tamanna anguniarsimavaa. Tamannalu
Naalakkersuisuutittakkatta inatsisartunilu ilaasortaasartut malartaaserfigalugu
ingerlanniartarsimasaat, maanna isumalluarnartumik angusiffigisimavarput
inuiaqatigiinnut kalaaleqatitsinnut tulluusimaaruteqarfiusumik
kinguneqartussamik. Taamaattumik ukiuni taakkunani ilungersuuteqartarsimasut
tamaasa ataqqingaarlugit angusaannik kusanartumik Siumumit pilluaqqungaarpavut.
Siumumi nuannaarutigingaarparput taamatut pitsaatigisumik angusaqartoqarnera.
Piiaasoqalernissaami
piviusunngortittariaqarpoq, taamaalilluni suliffissanik amerlasuunik aamma
pilersoqarnissaa pisariaqarteqisarput tullinnguuttariaqarluni. Tamanna
isumalluarnarpoq oqaatigineqarmat, allaat aappaagu Nanortaliup eqqaani
guld-isiortoqalissasoq, aammalu Nuussuup Qeqertarsuullu eqqaani uuliamik
qillerinissat isumalluarfiusumik aallarnisarneqale-reersimasut. Tamakku
ulluinnarni inuunitsinnut qiimmassaataapput siunissamut qaamasumut
tikkuussisuugamik. Siunissami aamma aningaasarsiornikkut
namminiileriartornissatsinnut ilapittuutaalluassagamik.
Inissaqarniarneq:
Naalakkersuisut siulittaasuata
ammaanermini eqqaasaasa pingaarutillit ilagaat, inissaqarniarnerup ullumikkut
ajonartorsiutaanerujussuata qanoq iliuuseqarfigineqarniarnera, aammalu illut
aserfallassimaqisut iluarsaannisaannut aningaasaliissutaasut
qaffaaffigineqarnissaat qanoq pisariaqartigisoq.
Siumumit tamanna
isumaqatigilluinnarparput, tamannami pingaarluinnarpoq inuit ilaqutariit
peqqissuussappata illoqarnikkut atugarisaasa pitsanngorsaavigineqartuarnissaat
anguniartariaqarmat.
Nunaqarfinni illoqarfinnilumi inigisat
ilarpassui peqqinnanngilluinartuupput, ilarpassui uffar-feqanngillat imermulluunniit
suli ilaat kuuffeqaratik. Type-t ilaat, soorlu type 3, ullutsinnut
naleqqukkunnaavissimapput, allaat suli ilaqutariinnit najorneqarput,
piiariaannanngornikuugaluartut. Arlaleriarlugit Inatsisartut oqaluttarfiannit
tamakku iliuuseqarfigeqqullugillu sakkortuumik oqaaseqartarpugut,
peqissuunissatsinnik ukioq 2000 nallertinnagu Siumumit aaqqinnissaat
piumasaraarput. TB-qarneq tusarsaaleriartorpoq, krĉft-eqalersut
nalinginnaaleriartornerat annilaanganartuuvoq, imminoornerit allallu meeqqat
nuffarliorlutik nuammik inutitsisut angajoqqaavi suliffimminni meeqqaminnik
napparsimatitsillutik angerlarsimasariaqartarnerat takornartaanngilluinnartoq
peqquteqarpoq, aamma inissiat sannarlugaallutillu najussallugit
peqqinnannginnerujussuannik.
Imigassaq hashilu:
Naalakkersuisut siulittaasuata
oqaaseqarnermini imigassap hash-illu akiorneqarnissaannik kaammatuuteqarnera,
tapersersornarluinnarpoq. Taakkuninnga atornerluineq pillugu qassimmita
ilaqutariit nanertuuteqarpat? Qaqiffiup pilersinneqarnera nuannaarutissaavoq angisooq
pingaartumillu paasillugu qanoq atorluartigineqarnera. Ilaqutariit
toqqissisimasumik inuuneqaqqilernerannik angusaasut pillugit qamuuna
nuannaarutiginninnerput, Siumumit nalunaarutigerusupparput. Nammineq inuup
ajornartorsiutini nalunaarutigigaangagu nuannaarutissaq annertoorujussuaq
ilaqutariinnut, inuiaqatigiinnullu tuttartup, annertussusia pilluaataalersartup
annertussusialuunniit oqaatigiuminaappoq, ajugaasimaarutissaqarnermik
annertuumik pilersitsisartoq.
Taamaattumik suliniarnerup taamaattup
annertuumik tapersersorneqarnissaa Siumup tungaaniit
pingaaruteqartorujussuartut isigaarput.
Peqqinnissaqarnermut tunngasut:
Napparsimaveqarnerup aamma iluani
ajornartorsiutit annertuut taakkartorneqarput, nakorsassaaleqineq,
kigutigissaasussaaleqineq, juumuussaaleqineq il. il.
Taakkua qaangerniassagutsigik
ilinniartitsinerit annertuut pilersittariaqarpavut. Ilinniarnissa- mut
kajungerneq annertooq takutinneqartaraluartoq, piginnaanikkulli
inorsittoortarnerit qaangerniarlugit atuartitaanerup pitsanngorsartuarnissaa
anguniartariaqarpoq. Ullumikkut ilinniagaqarlutik naammassisartut
nuannaarutissamik tunisisarput. Taamaattumik angusaqarluartut tamaasa
angajoqqaajusullu qamanngavik angusaannik kusanartumik Siumumit
pilluaqquniarpavut, sulilluarnissaannik angisuumik neriuuteqarfigigatsigik.
Kalaallit uagut
piginnaanngorsartariaqarpugut tamannalu atuarfimmi, GU-mi, STI-mi,
efterskole-ni oqaatsinillu ilinniarfinni pisarpoq. Tassani atuarnerminnik
ingerlatsisut kaammattornerullugit ingerlasoqarnissaa pisariaqarluinnarpoq.
Ilinniarnerminnik unititsiinnartarneq qaangeriartuaartinneqartariaqarmat.
Tamannami nunatta attassinaanngilaa, aamma namminersulernissamik
eqqarsaatersorfiuleruttortumik, ilinniarluarsimasut sutigut tamatigut
atorfissaqartinneqaqimmata.
Ukiuni kingullerni nakorsaqarfimmut
aningaasarpassuarnik ukiut tamaasa annertusiartortitsinerput
tapiiffiginnittarnerpullu annertusiartortittuarsimavarput, ikiliartunngillalli
Rigshospital-imut ingerlatittakkavut, ajoraluartumik. Amerlasoorpassuimmi piffissarlu
sivisooq atorlugu ilaquttat qimallugit utoqqarsuanngoreersunut allaat
Rigshospital-imukartinneqartarput, sulilu aamma utaqqisorpassuaqarluni. Ilumut
naleqquttuua inuup pisinnaatitaaffii illersugaanerallu eqqarsaatigalugu,
taamak ungasitsigisumut angalaqqaarluni nakorsarneqartarnerup maannamut suli
ingerlatinneqartuarnera.
Maannakkut iluatinnaatilerujussuaq
saqqummernikuuvoq, tassalu telemedicin-i atorlugu ajoqutaasup
misissorneqarlunilu nakorsarneqarsinnaalernera. Siumup tungaanit sakkortunerpaamik
taassumap atorluarneqarlernissaa kaammattuutigerusupparput, inuup
toqqissisimalluni angerlarsimaffimmini katsorsarneqarsinnaalernissaa
anguniartariaqarmat.
Aasaq manna nunatsinni isiminnik
suliartittorpassuit iluatsittumik kinguneqarfiupput, qutsateqaavut
utoqqarpassuit isiminnik atuilluarsinnaaleqqimmata. Pingaaqaarmi
isigisaqarsinnaanerput ajornanngitsumillu iluarsineqarsinnaasut amerlaqisut
paasivavut sulilu pisariaqartitsisoqaqisoq nalunngilarput.
Taamaattumik Naalakkersuitut anguniagaat
Siumumit tapersersoqaavut, tassa Kujataani, Avannaani, Qeqqani Tunumilu
immikkut ilisimasalinnik inissiilluni, katsorsaanermik ingerlataqartalernissat
periarfissarsiuunneqarniarmata.
Taamatuttaaq Siumumit
kaammatuutigissavarput kigutileritinnikkut periarfissaasut annertusarneqartuarnissaannik,
aamma nunaqarfinni isorliunerusuniittullu eqqarsaatigalugit. Kisiannili
Siumumit eqqaasitsissutigissavarput tamatta meeqanit utoqqarnut
pisussaaffeqaratta kigutitta paarilluarnissaannut. Ullaakkut unnukkullu
kigutinik saliinissarput eqqaamasarutsigu, ajornartorsiutaasoq
milliserujussuarsinnaavarput.
Qanittukkunaasiit krĉft-imik akiuiniarneq
pillugu katersiniarneq annertuumik nunatsinni, aamma tapersersugarput,
ingerlateqqammerparput. Ajornartorsiut angingaarmat aammalu ilaqutariit
eqqugaasut amerlasuut allat eqqugaannginnissaat angorusukkaluarlugu,
qularnanngitsumik aamma angisuumik pilliuteqartoqarumasoqarluni.
Arnat illissamikkut
misissuiffigineqarsinnaanngorput, tamanna arnanut atorluaqqunaqaaq. Angutittaaq
minnerunngitsumik eqqarsaatigalugit puammikkut, erlavimmikkullu krĉft-eqalertarnerat
nalinginnaajartoqisoq, eqqarsaatigalugu misissortittarnerup ammanerusumik
periarfissaalernissaanik, Naalakkersuisut anguniagaqarnissaat Siumumit
kaammattuutigerusupparput.
Peqqissuunissarput
nakkugilluinnartariaqarparput, inuiannguuvugummi amerlanngitsut, ataaserluunniit
peerukkaangat malussariffigisarparput.
Siumumit isumaqarpugut suli inuup nammineq
peqqissuunissaminik akisussaanera annerpaamik paasisitsiniutigisariaqarnera
puigortariaqanngitsoq.
Meerannguit suli puannguatik perunngitsut
tupamik atuilersarnerat akuerineqarsinnaanngilaq, tassanilu angajoqqaat
akisussaaffimmik annertunerpaamik tigumiaqarpugut. Oqaluttuutissallugit
maligassiussallugillu qitornavut peqqinnarnerpaamik inooriaaseqarnissaannik.
Tapersersortariaqarput qaammarsaanermik suliniuteqarniartut tamaasa,
peqqinnartunik nerisaqarnissamik aamma suliniuteqarlutik misissuinerit
ingerlanneqalersut tamaasa ilanngullugit.
Inunnik isumaginninneq:
Upernaaq inatsisartut ataatsimiinneranni
Inunnik Isumaginninngermi Iluarsaaqqinnissamut Ataatsimiititaliarsuup
isumaliutissiissutaa saqqummiunneqartup, malitsigisaanik isumaginninnerup
iluani iluarsaaqqinnissaq piaartumik aallartinneqarnissaanik, Naalakkersuisut
siulittaasuata oqaaseqarnermini pingaatitsinera, Siumumiit pingaarluinnartutut
pissusissamisoortutullu isigaarput.
Erseqqissumillu kommunit suleqatigalugit
suliassat ingerlateqqinneqarnissaannik oqariartuuteqarnera maluginiarlugu.
Siumumi pingaarteqaarput inunnik
isumaginninnerup iluani pisussaaffiit agguataarnerisa misissoqqinneqarnissaasa
sumut sammiveqarnissaanik nassuuiaammik, Naalakkersuisut ataatsimiinnermi uani
saqqummiussiniarnerata pinissaa.
Pisortatigoortumik ikiorsiisarnerup
tunngavimmigut inuup ikiorserneqartup imminut ikiorsinnaalernissaanik
siunertaqarnera ullutsinni eqqaasitsissutigineqartuarnissaa pingaartuuvoq.
Siumumi isumagaarput inuk peqqisssoq tasaasoq imminut napatinnissaminut
akisussaaffeqartoq.
Suliffeqarnermut tunngasut:
Suliffeqarnermut politikkeqarnerup
naalakkersuisunit erseqqinnerusumik anguniagaqarfiulluni pimoorussamik qanoq
iliuuseqarfiginiarnera anguniakkatut kusanartutut angusaqarfiulluarumaartutullu
Siumumit kissaatiginarput. Paasisitsiniaanerit allallu aaqqutissat atorlugit,
suugaluartumilluunniit suliffeqarnerup inummut qanoq pingaartiginerata
annertuumik sammineqarnissaa Siumumit inassutigiumavarput. Tassungalu
ilanngutinngitsoorneqassanngillat sulisitsisut suliffiup avatangiisitigut
atugarititaasa pitsaasuunissaanik, sulisorisat peqataatilluinnarlugit
pisussaaffeqarnerannik eqqaasittuarneqarnissaat.
Anguniakkat tassani Siumumi
pingaartilluinnarpavut kikkulluunniit suliffeqartut sulisitsisullu
suleqatigiilluinnarlutik aaqqiiniaqataanissaat. Tamakku tamarmik suliffissaaleqinerup
pimoorussamik nungusarniarneqarneranut aqqutissat ilagilluinnassavaat.
Suliffissanik nutaanik pilersitsiniarnerit iluatsittumik ingerlanissaat
neriuutigeqaarput, Siumumillu taamatut eqqarsaatersuuteqartut
piviusunngortitsiniarneranni aamma tapersersorusoqaavut.
Avatangiisinut atatillugu:
Avatangiisinut pinngortitamullu
tunngatillugu Naalakkersuisunngortut pingaartilluinnarlugu avatangiisitta
sutigut tamatigut illersorneqarnissaanik oqariartuutaat Siumup taperserluinnarumavai.
Siumumi pingaartuutipparput siunissami piujuaannartitsiniarneq kingulissavut
eqqarsaatigalugit ilungersuuteqarniarneq innuttaasugut tamatta
akisussaaqataaffigilluinnassagipput. Avatangiisinut inatsisit atuuttut
nalilersorluarneqarnissaat Siumumit suleqataaffigilluinnassavarput.
Avatangiiserput paaralugu minguitsuutillugulu ingerlaniarnerput
annertunerpaamik suliniutigisariaqarparput. Naalakkersuisutta
ikuallaaveqarfinnik illoqarfiit tamaasa pilersorneqarnissaannik ukiuni
qaninnerni anguniagaqarnera annertuumik tapersersornarpoq.
Nunarput minguitsoq avammut
nioqqutigaarput, piviusuussappallu aaqqitassat salliutitassanut
ilaalluinnarpoq, eqqaaveqarnitsigut aaqqiinissarput.
Namminersorneq:
Nunarput asaqaarput inuiaqativullu
asaqaavut namminersornerulersimavugut 1979-imi. Ullu-mimut angusat annertoqaat,
Naalakkersuisunut siulittaasorisimasatta oqaatigisaa naggataagut
oqaatigissallugu tulluartuusorilluinnarpara, Namminersornerulernitta
kingunerisaanik maannakkut namminersornerulernerup qitornai
inerillualeruttorput, siunissaq isumalluarnarpoq.
Inuiaat kikkulluunniit
namminersornerulersimasut soorunami siunnerfeqartuupput
namminer-sulivinnissamik, aamma nunasiaanermut uteqqinnavianngillat.
Taamaattumik qularineqassanngilaq Siumup siunnerfianut ilaammat
isumannaatsumik aningaasaqarnikkut allatigullu tunngavissaqalerutta
naalagaaffeqaterput Danmark-i paaseqatigalugu suleqatigalugulu namminersulivikkumaarnissarput
qaqugu angussaqqaaripput, taamaattumik maannakkut namminersulivinnissamik
oqallinneq ingerlaniarli, tamanna peqqinnartuuvoq
pissusissamisoorluinnarlunilu.
Emil Johansen-ip tunuarnerani Jonathan
Motzfeldt-illu naalakkersuisuni siulittaasunngornerani, Siumut Atassut-lu
isumaqatigiillutik suleqatigiinnermi isumaqatigiissut annikitsutigut iluarsiissuteqarfigaat.
Isumaqatigiissut pissusissaq malillugu tamanut saqqummiunneqarpoq.
Suleqatigiinnermik isumaqatigiissut
siunissamut inussiunngitsumik sammiveqarpoq.
Ukiut marlungajaat takutitaattut,
Inatsisartuni partiit tamarmiusut akornanni suleqatigiinneqarpoq. Siunnersuutit
isummallu saqqummiunneqartut imminni isumaat tunngavigalugit naliliiffigineqartarput,
kimit imaluunniit partiimit sorlermit saqqummiussaaneri apeqqutaatinnagit.
Taamaattussaavorlumi. Atassut-ip taamatut siammarfiusumik suleqatigiinnerup
ingerlaqqinnissaa neriuutigaa.
Sivert K. Heilmann, Atassut-ip oqaaseqartua:
Naalakkersuisuni siulittaasup ammaanermini
peqqissaartumik imartuunillu oqaaseqarnermini isummersuutai siunertaalu
Atassut-ip isumaqataaffigai.
Taammaattumik matumani ataasiakkaanik
itisilerissutaanerusunik oqaaseqassaagut.
Naalakkersuisuni Inatsisartunilu
suleqatigiinneq:
Naalakkersuisuni suleqatigiinnerup
ingerlaqqinnera Atassut-mi nuannaarutigaarput.
Lars Emil Johansen-ip tunuarnerani
Jonathan Motzfeldt-illu naalakkersuisuni siulittaasunngornernani, Siumut
Atassut-lu isumaqatigiillutik suleqatigiinnermi isumaqatigiissut,
annikitsutigut iluarsissuteqarfigaat. Isumaqatigiissut pissusissaq malillugu
tamanut saqqummiunneqarpoq.
Suleqatigiinnermik isumaqatigiissut
siunissamut inussiunngitsumik sammiveqarpoq. Ukiut malungajaat takutitaattut,
Inatsisartuni partiit tamarmiusut akornanni suleqatigiinneqarpoq. Siunnersuutit
isummalu saqqummiunneqartut imminni isumaat tunngavigalugit naliliiffigineqartaruput,
kimit imaluunniit partiimit sorlermit saqqummiussaaneri apeqqutaatinnagit.
Taamaattussaavorlumi. Atassut-ip taamatut siammarfiusumik suleqatigiinnerup
ingerlaqqinnissaa neriuutigaa.
Aningaasaqarneq:
Ataatsimiinnerup ingerlanerani
kingusinnerusukkut aningaasanut inatsisissamut siunnersuummisut, Landskasse-p
aningaasanik tigoriaannaataasa ikililernissaat akuersaarsinnaavarput. Aningaasat
tigoriaannaatigineqartut amerlaqaat, ikililerissutaasullu sanaartornerit
nutarterinerillu aqqutigalugit nutaanik pilersitsinernut atorneqassapput,
ukiuni aggersuni ingerlatsinermut aningaasartuutinik appartitsissutaasussamik.
Tassunga atatillugu erseqqissarneqassaaq nunanut allanut akiitsut
akilersornerat pilersaarutit malillugit ingerlammat, taamalu akiitsut ukioq
2001-imi 300 millioner kroninut appariarsimassallutik.
Sanaartornissamik
pilersaarutigineqartutigut naatsorsuutigaarput 1998-imi - ukiuni siuliinisulli
- sanaartornerit annertuseriarumaartut, tassa sanaartorneq nutarterinerlu
suliffissaqarnerulersitsillunilu akileraarutitigut isertitaqarnerulersiffiussasoq.
Tamatuma peqataanik isertitaqarnerulerneq kommunini isumaginninnernut karsini
atuinerujussuarnut annikilliliissutaalluni. Ataatsimut isigaluni tassa
naammaginartumik ineriartorneq.
Sanaartornermut nutarterinernullu
aningaasat atorneqarnerat, suliffissaqartitsinerulernermik
pilersitsissutaallutillu, nalillinnik pilersitsissutaanerat
annilaangatiginngikkaluarlugu, taamaattoq ingerlatsinermut aningaasartuutit
annertuseriataarnissaat sillimaffigissavarput. Taamaattumik nalimmassaajuarneq,
aammalu pisortanit pilersuutit, soorlu innaallagissap erngup kiassarnerullu
akiisa appariartuaarnissaat naatsorsuutigaarput. Nalimmassaaneq akinillu
appariartuaartitsineq taanna, suliffinni aalajangersakkanik
aningaasassaqartitaallutik aqunneqartuni, atorluaanikkut pillorissarnikkullu
piviusunngortinneqassaaq.
Namminersorluni inuussutissarsiuteqarnermi
ineriartorneq:
Naalagaaffimmit suliassani
annertoorpassuarnik allanngortiterilluni, imaluunniit Naamminersornerullutik
Oqartussanut, pisortanit pineqalerlutik aktie-teqarluni
piginneqataassuteqarfinngorlutik nuussorneqartut iluatsilluarput.
Suliat pisortanut uterteqqinneqarnissaat
ullumikkut kialluunniit takorloorsinnaanngilaa. Siunnerfik taannaasoq
ingerlatiinnassavarput, tamannalu pissaaq Kalaallit Nunaani aningaasarliisarnerit
pileriartortinnerisigut, soorlu aningaaseriviit, aningaaseriviit aningaasanik
atukkiisartut aammalu aningaasaliisartut namminersortut tutsuiginninnerisigut.
Suliffeqarfiit ilaat Namminersornerullutik
Oqartussanit pigineqartut, namminersorlutik inuussutissarsiortunut qalliusumik
sunniuteqartarnerat ajornartosiutaavoq.
Namminersorluni ingerlanneqartoq mikisoq
tutsuiginartumik, Landskasse-mit taarsigassarsin-ngikkaluarluni, imaluunniit
pisortanit tapiiffigineqanngikkaluarluni, aningaasanik pisariaqartunik
aallarniutissanik pissarsisinnaassuseqarluni aallartisarniaruni, tassani
aningaasanik pisariaqartunik taarsigassarsiniarnermini, ingerlatsivinnut
Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartunut, ingerlatsivinnut
aalajangersakkanik aningaasassaqartitaallutik aqunneqartunut, imaluunnit
Namminersornerullutik Oqartussani pisortaqarfinnut ataasiakkaanut
sanilliulluni, akornutigisaa annermik tassaavoq, nalornisoorneq, taakkumi
ingerlatsivimmik aallarneeriataarsinnaasarput - malaamiannguarlutik
kaaviaartitaqarluarlutillu - imaluunniit Landskasse-i miluffigiinnavillugu.
Namminersortunit ingerlanneqartunik
mikisunik, tunisassiorfiusinnaallutilluunniit niuverner- mik ingerlatsiniarfiit
aqqutissiuutissagutsigik, taava tamanna inatsisiliuunneqartariaqarpoq,
aningaaserivinni, aningaasanik atukkiisarfinni namminersortumillu
aningaasaliisarfinni qaqugussamulluunniit nalorniffiujunnaarsitsissutaasumik.
1. Suliffeqarfinnut
Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartunut sunik ingerlatsinnginnissaat
erseqqilluinnartariaqarpoq.
2. Suliffeqarfiit
aalajangersakkanik aningaasalerneqarlutik aqunneqartut sunik siunertaqarnerat
erseqqissaafigeqqissaarneqartariaqarpoq, inuussutissarsiutaasinnaasunillu
allanik sunik tamanik ingerlatsinnginnissaat pinaveerneqarluni..
3: Pisortaqarfiit
ataasiakkaarlutik taakkulu ataanni immikkoortotaqarfiit paasisariaqarpaat,
inuussutissarsiornermut tungasunik sanaartornernik kiffartuussinernillu,
namminsortunit ingerlanneqarsinnaasunik suliaqarniarnissaat inerteqqutaammat.
4: Inuussutissarsiutinut
tapiissutaasartut aningaasat, imaani inuussutissarsiortunit nunamilu
inuussutissarsiortunit tamanit, naligiissumik pissarsiarineqarsinnaanerat
aqqutissiuunneqartariaqarpoq.
Taamatut
malittarisassaqartitsilersinnaagutta suliffeqarfiit namminersortunit
ingerlanneqartut neriunartoqarfiulissapput.
Taamaaliunngikkutta siunissami
qaqugorsuarmut Asuliffeqarfiit namminersortunit
ingerlanneqartut@, aallartisartittualissavavut pisortat
aningaasaataannik atuiffiusumik - suliffeqarfiit taamaallaat siunnersortinut,
aammalu ajunngisaartumik kukkusumilli siunnersorneqarnermut pisortat
aningaasaliissutaasa nungunissaasa tungaannut ingerlasinnaasut.
Kalaallit pisiffigisigik:
Ataatsimiinnerit tamarluinnangajaasa
kalaallit pisiffiginissaasa pingaaruteqarneranik, pisortat paasinninnginnerat
anersaaruluutigiuartarparput.
Kommuni piniarnermik nakkutilliisut atugassaannik
angallammik Norge-mi pisivoq, massa taamatulli pitsaassusilimmik Qaqortoq
sanaartugaqartoq.
KNAPK Landskasse-mit 2 millioner koruuninik akuersissuteqarfigineqarpoq,
ilaasortaminut VHF- radionik pisissutissanik - taakkulu qallunaannit
pisiaralugit, massa Kalaallit Nunaanni suliffiutillit taamatulli
akikitsigisumik nioqquteqarsinnaasut.
Royal Greenland Internet-imi nammineq
qupperneqarpoq - Danmark-imi sanaamik - massa uagut nammineq
suliffeerarpaaluuteqartugut pitsaalluinnartunik
internet-ikkoortitsilersinaasunik.
Assersuutissat amerlaqaat. Suliassat ilaat
annertoqaat, ilaat annikitsut, tamakkuli tamarmik ataatsimut kaaviiaartitsiffiupput
Kalaallit Nunaata avataani.
Namminersorlutik
inuussutissarsiuteqartunut kipiluttunarlunilu ajoqutaavoq, aammalu kaaviaartitat
Kalaallit Nunaanniitittariaqarnerannik, naalakkersuinikkut anguniakkanut
akuerisaasunut akornusersuutaalluni.
Sulisut aalaakkaasut:
Suut tamarmik qulaanit avataanillu
aqunneqarsinnaasuunngillat. Suli aalisariutit illoqarfinnut allanut
aallartitaasaannarput, imaluunniit aalisakkat kasiilerneqartarlutik, tassa
nunami sulisut pisariaqartinneqartut - aalisakkat nunniunneqarneranni
amigaatigineqartarmata - massa illoqarfinni sulisinnaasoqartaraluartoq.
Ajornartorsiutit taamatut ittut inatsisiliunnissaat ajornakusoorpoq. Inuit
peqatigiinnissamik kajumissaartariaqarpavut, akaareqatigiillutik suleqqullugit,
suni tamani angusassat pitsaanerpaat anguniarlugit.
Uagut allanit
pitsaanerusariaqarpugut:
Aalisakkanit tunisassiavut
silarsuarmi ungaseqisunut aallarartittarpavut, niuvertarfinnilu nioqqutissat
pisiarisarpavut silarsuarmi ungaseqisunit pisut. Unammillerneq silarsuarmut
tamarmut atavoq.
Illoqarfimmi nunaqarfimmiluunniit
pikkorissuserput naammakkunnaarpoq. Silarsuaq tamaat isigalugu
pikkorissuseqartariaqarpugut - ajornanngippallu tamanit pikkorinnerulluta.
Inuusuttut peroriartortut piumaffigineqarnerat angeqaaq, taakkulu
inuiaqatigiinnut angeqisunik piumasaqarput.
Inuusuttut peroriartortut
tapersersorluarneqartussaapput. Meeraanerminni angajoqqaanit ilaqutaasunillu,
kingornalu pisortanit atuarfigissaartitaanikkut ilinniarfissanillu pitsaasunik
neqeroorfigineqarnikkut.
Meeqqat atuarfiini illut inillu
atuarfiusut pitsaanngillat, atuarfiit aserfallassimasaqaat, ajoraluartumik
pisoqaassutsimit pinngitsumik, kisiannili aserfallatsaalineqarsimannginnermik
pisumik. Matumani naleqqussorinarpoq Ammassallip kommunia erseqqissaatigissallugu
- massa inikilliorneqaraluartoq atuartullu amerliartuinnaraluartut -
atuarfinnik aserfallatsaaliilluarsimavoq, taamalu atuarfiit paarilluagaallutik
najoruminartuullutik ilinniarfiulluarlutik.
Atuartitsinerup imaa
qaffasissuusariaqarpoq atuartitseriaaserlu pitsaanerpaasariaqarluni. Tamanna
ilinniartitsisunut angajoqqaanullu angisuumik piumaffiusarpoq.
Angajoqqaat soqutiginninngissusiat
tusartuarparput - atuarfik angajoqqaat ilaannut tassaalersimasarpoq, meeqqanik
paaqqinniffik ullormut nal. akunnerini sapinngisamik ima amerlassuseqartuni.
Tamanna meeqqat inersimalernerminni piumasaqaatinik
naammassinnissinnaassuseqalernissaannut piareersalersitsiffiunngilaq.
Maanngaanniit Inatsisartunit
atuarfiit nutarternissaannut tapiissuteqartussaavugut. Akuersissutissatut
naatsorsuutigisaareersut saniatigut, suliassaqartitsinernut aningaasat
atuarfinnik pitsan-ngorsaanermut atorutsigik isumatusaassaagut.
Inatsisartunit atuartitsinerup
immini imaa isiginiartariaqarparput, aammalu inatsisiliornertigut
atuartitsinerup imaa siunissamut isumannaarlugu. Ilaatigummi tamanna
pissutigalugu atuarfinni EDB-t atulersinneqarlutillu ungasissumit
atuartitsinermik neqerooruteqarneq ineriartortinne-qarpoq. Tamakku
pigaluarlugit naalakkersuisuni suleqatigiinnitta ilaatut STI-mik atuartitsineq
peqqissaartumik naliliiffiginiarparput.
Oqaatsinik atuisinnaasariaqarpugut:
Ukiorpassuanngortuni oqaatsit marluk
atugaanerat ajornartorsiutigaarput: Tassalu marlunnik oqaaseqarneq.
Minnerunngitsumik inuusuttorpassuarnit
pikkorissarlutik nunani allaniissimasunit inuulluaqqutissavassi ima imalimmik:
Taama ajornartorsiuteqarnerput silarsuarmi inunnit amerlaqisunisulli
ajornartorsiutigaarput.
Oqaatsit marluk pingasulluunniit
eqaatsumik atorsinnaaneri inuppassuarni taamaattussaannaavoq pisariaqarlunilu.
Annertuumik
unammillersinnaassuseqarniassagutta, kalaallisut oqaatsit saniatigut,
qallunaatut tuluttulluunniit, imaluunniit oqaatsit taakku marluk
atorsinnaasariaqarpavut, ima pikkoriffigitigalugit ilinniaqqissinnaanermut
ammaassisigisinnaalerlugit.
Taamaattumik oqaatsinik ilinniarfik
pilersinneqarpoq.
Taamaattumik ukiut tamaasa
inuusuttunut Danmarkimi efterskole-ni atuariartortartunut aningaasanik
atugassiisarpugut.
Taamaattumik inuusuttorpassuit
kimmut aallartittarpavut USA-mi Canada-milu ilinniariartor-tillugit.
Inissialiortiterneq:
Iluarusuutigalugu paasivarput
1998-imi inissiat 320-t sananeqartussanngornerat, aammalu katillugit inissiat
1200-t 1998-2001-imut sananeqartussatut pilersaarutigineqartut.
Inissaaleqisorpassuit tamakkiisumik
pissaqartinnissaannut naammakkunanngikkaluartut, taa-maattoq ajoraluartumik
naammagisariaqarallarpavut, aningaasat sanaartorsinnaassuserlu
eqqarsaatigalugit.
Kiisalu qasserialeraluarnersumik
paasisaraarput, inissialiortiternermi sanaat kvadratmeter-imut qanorujussuaq
akeqalersarnerisa imminnut atalluinnartarnerat. Sanaartorneq annerulersorlu
kvadratmeter-imut aki qaarnertullusooq qaffariarujussuartarpoq. Tamanna
amerlanertigut pilersaarutaasumik sanaartugassanngortut taamaatinneqartarnerinik
kinguneqartarpoq, tassa akisuallaalersarmata.
Ukiuni kingullerni aningaasarpassuit
nukippassuillu atortarpavut, nunaqarfinni inissiat pitsaassusiinik
qaffassaanitsinni. Taamaattumik nunaqarfinni arlaqaqisuni, nammineq sanallugit
illuliassanut atortussat maangaannaq iginneqartarsimaneri, paasinarmat
ajuusaarnarpoq, aamma nammineq sanallugit illuliat ineriikkat,
aallartikkaluaannagaasullu atorneqaratik aserfallaannartarsimasut.
Ilaqutariippassuarnut ukiuni
kingulliunerusuni nammineq sanallugit illuliornissamut itigartitaasartunut,
pissutsit taamaattut isatsinertut ipput.
Nammineq sanallugit illuliornissamut
qinnuteqartut tamarmik, immikkut peqqissaartumik naliliiffigineqartarnissaat
ujartorparput, aammalu nammineq sanallugit illuliornermi INI tama-tigut
siunnersuillunilu naammaginartumik ikiuunniartarnersoq
misissorneqartariaqarpoq.
Aammaarlutalu Atassut-mit
eqqaasitsissutigissavarput illut nutaanngilisorpassuit inigineeruttut,
inuusuttunut iluaqutaasumik akikitsumillu tunineqartarsinnaaneri nammineq
akilikkamik iluarsaatassatut. Uani illu uanilu illu alla,
inigineqaqqilersinnaasut - tamarmik inissamik utaqqinermut
sivikillisaataasussaaaput.
Atassummiit partiit allat
tusarusuppavut apeqqummut tamatumunnga, tassa illunut inoqanngitsorpassuarnut
qanoq isumaqarnersut.
Peqqinnissaqarfik eqqarsaatigalugu
maanna aallartinneqareersup - telemedicin-imik taaneqartartup -
katsorsaaniarnerup qanoq misilittagaqarfiulernera Atassummiit
tusagaqarfigerusupparput.
Peqqinnissaqarfiup nunatsinni
immikkoortortaqarfitsigoornerulersitaanissaa tapersersorlugulu ujartorparput,
taamaalilluta Qeqertarsuup Tunuani taamaaqataanillu Kujataani napparsimaviit
immikkoortortaqarfiulersillugillu immikkut ilisimasaqarfiulersussanngorlugit.
Nunatsinni imminermi ingerlassat
avataanit immikkut ilisimasalinnit tapertalerlugit, napparsi-masut najukkamik
qanitaanniiginnartitaalernissaannik siunnerfeqarnerat isumaqataaffigaarput. TV
atorlugu katsorsaaneq taannarpiaavoq akikitsumik atorluaasumillu immikkut
ilisimasallip najuunnerani tapertaasinnaasoq.
Atassummi ilisimavarput Danmarkimi
napparsimavissuup, Dronning Ingrid-ip Napparsima-vissuata, Qeqertarsuatsiaat
Qaqortullu akornanni TV atorlugu katsorsarneqarnerup annertusarneqarnera
iluatsilluarsimammat. Ukiaq mannalu ataatsimiinnermi inuiaqatigiinni kalaallini
peqqinnissaqarfimmi TV atorlugu katsorsaanerup
piviusunngortikkiartuaarneqarnissaanik pilersaarutinik saqqummiisoqarnissaa
naatsorsuutigaarput.
Peqqinnissaqarfimmi
sulisussaaleqineq suli annertuvoq malunnaateqarluarlunilu. Ernusussiortunilli
amigaateqarneq imaannaanngeqaaq. Peqqinnissamut Pisortaqarfimmi sulisoqarnerup
pitsanngorsarneqarnissaanut suliniutaasut Atassummiit tapersersorpavut, aammalu
sulisussaaleqinerup qanoq ingerlaneranik Inatsisartut ilisimatinneqartuarnissaat
neriuutigalugu aammalu inatsisiliornikkut akuutinneqarumaarnissaat pissutsit
pitsanngortinneqarnissaannut tamanna pisariaqartutut isumaqarfigineqarmat.
Kultureqarnermut illorsuaq Katuaq
maanna ingerlallualereerpoq sammisassarpassuaqarfiullunilu. Katuami sulisut
ingerlatitsilluarput - kisianneqalaarporli. Katuap pisuussutiginngisaanik -
kisianni tassa nunap sinnera taava?
Atortorissaarusersuuteqarneq
Kalaallit Nunaanni equsoorfiuvoq Tunumi illut mikisorpannguit tamarmik immikkut
paraboleqarput, europami nunanit 30-nit Amerikamilu TV-kanalinik tigooqqaasut
eqqarsarnartoqarput, matumani KNR-radiuanit TV-anillu annikitsumik takusassanut
sanilliullugit.
Taama equsoorneq inerteqquteqarnikkut akiorniassanngilarput. Teknikkili atorluassavarput allamik periarfissaqartitsiniutitut. Ullumikkut toqqaannartumik radiukkut TV-kullu nunatsinni tamangajannut aallakaatitsisinnaassuseqarpugut - aammattaarlu nunatsinni sumiiffinni arlaqaqisuni toqqaannartumik aallakaatitsisinnaassuseqarluta. Nunatsinni sumiiffinni radiunit TV-nilu maanna amerlaqisunit nuna tamakkerlugu aallakaatitsisalernissaq ammaanniartigu.
Sooq Brasiliami isiginnaagassiarujussuit naaffeqanngiusartut Kalaallit Nunaanni innuttaasunut ajornaatsuusariaqartitaassaappat, kalaallisut oqaasertalersugaallutik Nanortalimmiit TV-kut aallakaatitassiat naleqqunnerusut Uummannami isiginnaarnissaat - paarlattuanillumi - ajornar-luni.
Taamaappoq, tassa uagut nammineq taamaattussaatikkatsigu. Taamaattaariaarunnissaanut Atassut aalajangeeqataarusussuseqarpoq! Uaguttaaq nammineq radiukkut TV-kullu aallakaatitassianik tusarnaarusullutalu isiginnaagaqarusuppugut, uagutsinnut tunngasunik sumiluunniit najugaqaraluarutta, sumiluunniillu sanaajugaluarpata apeqqutaatinnagu.
Tusagassiornermut tunngasumik ataatsimeersuarnissaq pilersaarutaasoq Atassummiit qilanaaraarput pereerneranilu KNR-radiu TV-lu pillugit Inatsisartut peqqussutaannik nutarteriffiusussaajumaartoq.
Naalagaaffeqatigiinneq oqallisaasarpoq, namminersulivinnissarlu kissaatitut saqqummiunneqartaannarluni.
Taamaattumik naalagaaffeqatigiinnermi toqqaviup sajuppillatsinneqarnissaanut tunngavissaqannginneranik Naalakkersuisut siulittaasuata oqaasii Atassummiit nuannaarutigaavut.
Piviusullumi tunngavigalugit taamaaliorsinnaanngilagut. Naalagaaffeqatigiinneq inatsisaannaanngilaq paragraffiinnaananilu. Naalagaaffeqatigiinneq tassaavoq Kalaallit Nunaata Danmarkillu qilerutaat ukiuni 250-ni talliartuaartinneqarsimasoq.
Tamavitta Danmarkimi najugaqartunik ilaqutaqarpugut, Danmarkimilu ilaqutariippassuit Kalaallit Nunaanni qanigisaqarput. Danmarkimi uagutsinni Kalaallit Nunaanniittuni pissusissamisoorpoq, nunanut allanut pissutsini pigineqanngitsumik.
Danmarkilu Kalaallit Nunaannut pisussaaffeqarpoq pissusissamisoortumik, apeqquserneqarajunngitsumik. Pissusissamisoorneq Danmarkimi Savalimmiunut pissutsiniinnaq naapitassaavoq - tamannalu naliliiffigineqarsinnaaguni - Kalaallit Nunaanni misigissutsini itinerusutut ippoq.
Soorunalumi Kalaallit Nunaata Danmarkillu akornanni ataqatigiinneq iluarsaassartaqarpoq ineriartornermullu naleqqussarneqarsinnaasarluni. Tamanna nutaarsiassaangilaq. Taamaassimavoq Hans Egedep Kalaallit Nunaannut pineraniilli, taamaattuarumaarlunilu siunissami.
Taamatut oqaaseqarluta Naalakkersuisut Siulittaasuata ammaanermini oqaasii tusaatissatut Atassummiit tiguagut.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Ukioq Inatsisartut suliffissaat nutaaq aallartippoq. Sumiluunniit ingerlanermi, angalaarnerni ataasiakkaani, suliani inuunermiluunniit, kingumut qiviartariaqartarneq pisariaqarmat aamma Inuit Ataqatigiit inatsisartuni sulinitsinni arajutsisimanngilarput. Suliarli angalanissarluunniit aallartilersillugu anguniakkanik sumunnarniarnermillu aalajangiussisimanissaq kingumut qiviartariaqartarnertulli pisariaqartigaaq.
Taamaammat ukioq inatsisartuni sulinermi nutaaq aallarnerlugu Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaataa Kalaallit Nunaata Radioani ukiup nalinginnaasup naanerani aallakaatinneqartartumut AUkioq naagujoq@-mut eqqaanarnerutipparput. Naak AUkioq Naagujoq@ tissinartuliaasarami aliikkutassaqqinnerugaluartoq.
Ammaanermi oqalugiaat inuiaqatigiit killiffipput naapertorlugu ingerlariaqqinnissamut anner-tunerusunik tikkuussinanilu innuttaasut atugarisaannik naliliinerunngitsoq ilaatigut aallaavigalugu Inuit Ataqatigiit oqaaseqarfigissavarput.
Naalakkersuisuutitaqartunut illuatungiliuttuugutta naalakkersuisooqataaguttaluunniit Inuit Ataqatigiit pingaartipparput inuiaqatigiit sapinngisaq tamaat oqimaaqatigiissumik peqatigiillu-tik ingerlanissaat anguniarlugit aammalu isumannaagassanik tulleriissaarisariaqarneq sukumiisoq aallaavigalugu suleqataanissarput. Tamannalu aamma matumani oqaaseqarnitsinni siunnerfigaarput, taamatullu matumuuna oqaaserisatta paasineqarnissaat neriuutigaarput.
Ajuusaarnartumimmi Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaataanut piareersaataasumik naalakkersuisoqarfiit tamarmik ilanngussaqaqqullugit qinnuigineqaannarsimapput. Ilanngutassatullu Naalakkersuisut Siulittaasuata allaffeqarfianut apuunneqarsimasut annertunerusumik aaqqissuuteqqaarnagit katiterneqaannarsimasut paasinarpoq. Taamaasilluni suliassat tamavimmik igakuluumut ikineqaannarsimapput, naalakkersuisoqarfiillu oqalugiaammut ilannguteqqusimasaat pingaarnersiorlugit tulleriiaarneqarsimagunaratik.
Upperisarsiornermik Ilisimatusarfimmi ilinniartitsisinnaanngorsimaneq palasinngornianillu ilinniartitsisoqaqqilersimaneranut peqqinnissaqarfimmi aammalu meeqqat atuarfiini sulisussaaleqinerujussuit sanilliutissallugit tamatumunnga assersuutissaqqipput. Soorlumi aamma Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaataata arlalitsigut imminut assortuuttunik imaqarnera annertunerusumik sissuerneqarsimanngitsoq. Assersuutigalugu Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaataani quppernerit arfineq-aappaanni oqaatigineqarpoq ingerlatseqatigiiffiit siunnerfiit naalakkersuinikkut pingaarnerutinneqartut naapertorlugit ingerlatsinersut naalakkersuisunit naammattumik malinnaavigineqassasoq. Quppernerillu qulinganni piniakkanit assigiinngitsunit tunisassiatta amerlanerusut atuisunit pisiassaalernissaat Naalakkersuisut Siulittaasuata siunnerfiunerarpaa.
Taamaakkaluartorli naalakkersuisooqatigiinnut pissutsit piviusut eqqaasitsissutigereerusuppavut, ilaatigut imaattut: Namminersornerulluni Oqartussat ingerlatsiviata Royal Greenland A/S-ip Namminersornerulluni Oqartussat ingerlatsiviat KNi sakkortuumik piumasaqarfigaa inuussu-tissanik nunatsinni tunisassianik ingerlassiviit allat Royal Greenlandiunngitsut kiilumik ataatsimilluunniit pisiffigissanngikkai. Malugeqqussavarput matumani pineqarmata ingerlassiviit kalaallinit namminersorlutik piginneqatigiinnikkulluunniit ingerlanneqartut, inuiaat kalaallit mamaralugit inuulluutigerusutatsinnik nioqqusiortut. Aalisakkanik, qalerualinnik, miluumasunik imarmiunik nunamiutanillu kiisalu timmissanik tunisassiorsinnaanermut akuersissummik pigisaqartut, ilaatigullu aallartisarnerminni, pisariaqarfiatigullu ingerlatsinerminni, annikinnerusumik annertunerusumilluunniit Namminersornerulluni Oqartussanit aningaasatigut tapiiffigineqartartut allatigulluunniit ingerlatsinerminni oqilisaanneqartartut, tamannali soqutiginagu Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassivissuisa isumaqatigiissuteqarnerisigut ingerlaniarnerminni aporfissaqartitaasut. Imaappoq saamiup naluaa talerpik sulerinersoq?
Pisortat ingerlateriigaasa, KNi-p ingerlateriigai pinerullugit, namminersorlutik ingerlatse-reersunut tunniunneqarnissaannik siunnerfik naalakkersuinikkut siunnerfiunani niuernikkut ingerlatsisut akornanni ingerlanneqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit isumaqartuarpugut. Ingerlassiviit niueqqoqalugillu allanit tiguneqarnissamik siunertaqarlutik ingerlaqquneqarsinnaanngillat. Tamanna sulisuulluni nuannerunanngilluinnarpoq aammalu ingerlassiviit KNi-tut ittut ingerlalluarnerulernissaanut aqqutaanaviarani.
Aammami pisortat ingerlateriigaasa namminersortunut tunniunneqarnissaat suliffinnik nutaanik pilersitsiviussasoq ilimananngilaq. Naalakkersuinikkut tapersersugassavut tassaasariaqarput ingerlatsiviit nutaat maani nunaqavissut ingerlanniagaat suliffinnik nutaanik pilersitsiviusut. Namminersorlutik soorlu inuussutissanik tunisassiorfiit Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassiviutaannit oqaatigisatsitut ajornartorsiortinneqarnerat naalakkersuisut piaarnerpaamik iluarsissagaat, Inuit Ataqatigiit inassutigaat.
Inuussutissarsiutitigut siuarsaanikkut ingerlatsinermi aningaasartuutikillisaaneq inatsisartuni Inuit Ataqatigiit tamakkiisumik tapersersortuarparput. Taamaakkaluartoq assersuutigalugu sanaartornermi ullumikkut akiusutigut tamakku sunniutaat takuneqarsinnaanngilluinnarpoq. Suliarinnittussarsiuussisarnerni inatsit pissutsinut naleqqussarneqaqqittariaqarsorinarmat Inuit Ataqatigiit 1998-imi upernaakkut ataatsimiinnissamut saqqummiutilersaarparput. Tamatumun-ngalu atatillugu naalakkersuisut sanaartornermi akiusunik qaffasinneraanertik ilumoorullugu aaqqiiviginiassagaat inassutigaarput. Sanaartornerummi annertuseqqinnerata akitigut kingunituarisimasaa tassaavoq akigititaasut inuiaqatigiinnut tamakkiisumik innuttaasunullu ataasiakkaanut artukkiisumik qaffariarujussuarsimanerat.
Suliariummanittussarsiuussisarnermi inatsisikkut sanaartornermi suliffeqarfiit anginerinnaat kisermaassiartuinnarnerat pinngitsoortinneqarsinnaasoq Inuit Ataqatigiit isumaqarput. Kalaallit mesterit angisoorsuartut ingerlassiviunngikkaluartut ukiorpassuarni naammaginarluartumik sanaartornermi inuiaqatigiinnik sullissisimasut suliffeqarfissuarnut unammisinnaanerat periarfissinniarlugu naalakkersuisut suliniuteqassasut piumasaraarput. Ullumikkummi sanaartornermi anginerit kisermassiartuinnarnerat ersarippallaaqaaq, unammineq anginerulersimanngilaq sanaallu pitsaanerulernerannik kinguneqarsimanani.
Sanaartornermilu aningaasaliunneqartartut inuiaqatigiinnut annertunerusumik iluaqutaanissaat tamatsinnit pingaartinneqartariaqarmat m2-imut akigitinneqartup qaffasinnerpaaffilernissaa piviusunngortinniarneqartariaqartoq naalakkersuisut misissortariaqaraat piumasaraarput. Nu-taatut sanaartortariaqakkat inuiaqatigiit pisariaqartitaat annertoqaat. Taakkulu saniatigut nutarterlugit aaqqissugassat milliardinik arlalinnik naleqartut ilisimaneqareerpoq. Ullumikkut sanaartornermi aningaasaliuttakkatta annertusinerisa kinguneriinnassappassuk sanaartornerup akitsorujussuarnerinnaa, sanaassatullu pilersaarutaagaluit akit qaffasinnerujussuannit annikillilerneqartuarnerat, suliassat inuiaqatigiit pisariaqartitaat qaqugorsuarmut malinnaasinnaanngittuassapput. Piffissamimi kingullermi pisortat sanaassaminnik suliarinnittussarsiuussigaluarlutik akit qaffasippallaarnerannik pissuteqartumik unerartitsiinnarneq annertoorujussuareersoq naalakkersuisut arajutsisimanavianngikkaat ilimagaarput, tamannalu isiginngitsuusaaginnarutsigu pitsanngoriaatissatut inuiaqatigiit pisariaqartitaat piviusunngornavianngillat. Ilaatigut tamakku kinguneraat landskarsip tigoriaannarnik sillimmataasa annertunerujussuat. Aningaasalli tigoriaannaat sanaartupallannernut atorneqarsinnaanerat illua´tungeqarmat Inuit Ataqatigiit arajutsisimanngilarput. Taamaaliornikkummi akit qaffatseqqiinnarnerat kisimi ulorianartorsiortitsinngilaq, aammali nutaatut sanaat naammassineqareernermikkut ingerlatsinermi aningaasartuutinik qaffasinninngortitsisarnerat arajutsinaveersaagassaavoq.
Taamaattumik aningaasaatit tigoriaannaat nunanit allanit attartukkanut, pisussaaffivut sinnerlugit, taarsersuigasuarnernut atornagit assersuutigalugu illunik, inissianik, atuarfinnik, meeqqerivinnik, utoqqaat illuinik nunaqarfinnilu tunisassiorfinnik nutarterinernut, pisariaqartinneqaqisunut, atorneqarnissaat Inuit Ataqatigiit tulluartuusoraarput, naalakkersuisullu taamaasiornissamut peqatiseraavut.
Aningaasallu landskarsimi tigoriaannartut pigineqartut qimannginerini, Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaammini ingerlassiviit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut ingerlatsinerminni kiffaanngissuseqarnissaannik oqaluutigaluni naalakkersuinikkut aqutsiniarnera oqaaseqarfiginngitsoorusunngilarput. Suliffeqarfiit innuttaasunik suliffissaqartitsisut kisiisa pinnagit innuttaasulli inuuniarnerminni aningaasartuutaasa annikillilerniarneqarnerat Inuit Ataqatigiit tamakkiisumik tapersoratsigu oqaatigeqqaassavara. Taamali oqareerluta ulluni kingullerni Sisimiuni innaallagissiorfiup aserornera, ilumut ajunaarnersuartut taaneqartariaqarsorisarput, aallaavigalugu atortulersuutitigut pisussaaffiit aningaasarpassuarnik nalillit uagut imaasiallaannaq takusinnaanngisatsinnik aseroriartortut oqaaseqarfiginngitsoorumanngilavut.
Ingerlatsiviit soorlu Nukissiorfiit namminneerlutik ingerlatseqqullugit aalajangersaaffigineqar-simammata taamaasioqqullugit oqaluffiginiannguarlugit akikillilereqqullugit piumaffiginerat, landskarsimut aningaasanik naleqarmat sianiginngitsuusaartariaqanngilarput. Innaallagissap kilowattimut akikillinissaanik naalakkersuisut siunnersuutaat landskarsimut ukiumut 33 mio koruuninik 1998-imi naleqarpoq. Nukissiorfinnut paasiniaanerput najoqqutaralugu aningaasat uagutsinnut taamak amerlatigigaluartut Nukissiorfiit innaallagissap aqqutaannut aserfallannikooqisunut, nukissiorfinnut pisoqalisunut, erngup aqqusersuinernut pioreersunillu nutarterinernut, illoqarfinni nunaqarfippassuarnilu imeqarfiliornernut pisariaqaqisunut sanilliutissagaanni ku-seriarninnguaannartut oqaatigineqarput. Taamaattumik aningaasat 33 mio koruunit Nukissiorfinnut nammagassanngortinnagit, nunanut allanut taarsersukkat taakku nalinginik annikillinerisigut matuneqassasut Inuit Ataqatigiit aningaasanut inatsisissap suliarinerani isumaqatigiinniutigiumavaat. Taamaaliornissarli 1998-imuinnaanngitsoq ukiunili aggersuni landskarsimut nammagassaasussaagami imaannaanngitsuummat arajutsisimanngilarput.
Sisimiunili innuttaasut ullumikkut atugarisaat, soorlu sulisartorpassuit suliartorsinnaanngitsut, aalisartut tunitsivissaqanngitsut, meeqqeriviit atuarfiillu matoqqasut ilaqutariippassuillu peqqumaatissamittut katersaasa ilaatigut atorneqarsinnaajunnaarneri eqqarsaatigalugit akisussaaffik annertoorujussuaq naalakkersuisunit inatsisartunut eqqortumik nassuiaateqarfigineqassasoq Inuit Ataqatigiit ilungersorluta piumasaraarput.
Umiarsuaatileqatigiiffimmi Royal Arctic Line A/S-imi akigititaasutigut naalakkersuinikkut akuliuttoqartarsimanerata kinguneri suli maannamut atuuttut ilisimavavut. Umiarsuaatileqatigiiffimmik nunami allamiut aningaasaleqataallutik piginneqataasut annaasimavagut allanillu peqatissarsiorneq suli ajornartorsiorfiuvoq. Meeqqat atuarfiisa illutaasigut aserfallatsaaliinikkut malinnaasimannginnerput aammalu sinerissami qanittumi rejerniutitigut ingerlaavartumik nutarterinikkut malinnasimannginnerput tamaasa ilungersunartumik misillerfigisimasavut ilinniarfigisimasariaqarpavut. Taamaattumik Sisimiormiut ulluni makkunani atugarisaat ilungersunangaartut aammali nunatta sinneranut sunniuteqanngitsoortussaanngitsut Nukissiorfiit nammineersinnaanerata mianerineqarnissaanik eqqaasimmatigut suusupagisariaqanngilluinnarparput. Pissutsinik kusassaaniaannarluta qaartartorlusooq qaaqqajaasoq suusupagisariaqanngilarput.
Allaavoq ingerlatsinertigut suliffeqarfiit suugaluartulluunniit akikillileriniartuarnissaannik piumasaqarneq. Assersuutigalugu sulisussanik avataaniit tikisitsiortortuarneq, amerlanertigut kalaallinik ukiorpassuarni sulisooreernermikkut tikisinneqartartuniit piginnaasaqarnerinik nikassaanermik tunngaveqartoq. Taamaattumik kalaallit misilittakkamikkut ilisimalersimasaat atuagarsornertigut pikkorissaajuarnertigut ingerlanneqartariaqarnerat ingerlassivinnut ullumikkornit annertunerungaartumik pisussaaffinngortittariaqarpoq.
Ullumikkumut immikkut ilisimasalittut tikisinneqartartut kalaallinit sulisooreersunit annertuu-tigut ilinniarteqqaartariaqartarnerat atugaavallaaqaaq, tamannalu nunatsinni aningaasat kaaviiaartussaagaluanut sunniuteqarnerluinnarani kalaallit pisinnaasatsinnik suusupaginninneruvoq ineriartornermut iluaqutaanngitsoq.
Qanimut qinikkat oqartussaasullu allat najukkaminni pissutsinut ilisimasaqarnerat atorluarne-rusariaqartoq Inuit Ataqatigiit aalajangiusimavarput. Nunaqarfinni Aqutsisut kommunalbestyrelsillu nammineerusussuseqarnerannut kommunit aningaasaqarniarnerat ukiuni makkunani killiliisooqimmat Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaammini eqqortumik eqqaavaa. Qanorli tamatuma anigorneqartariaqarnera suli naalakkersuisunit tigussaasumik isummerfigineqarsimanngitsoq paasinarpoq.
Taamaattumik suliassanik akisussaaffinnillu Namminersornerulluni Oqartussat kommunillu akornanni killilersuisimanerup nutartertariaqarnera kommunini iluarsaaqqinnermut ataatsimiititaliaasimasup 1994-imili saqqummiummagu timitalersorneqartussat arriippallaamik ingerlanneqarsimasut naalakkersuisut aallukkumanerulersimassagaat neriunartoqarpoq. Tassungalu ata-tillugu Inuit Ataqatigiit nuna tamakkerlugu akileraarutitigut aaqqiiniutaasinnaasutut siusinnerusukkulli siunnersuutigisimasatta naalakkersuisunit KANUKOKA-millu misissorneqartussatut neriorsuutigineqarsimasup periarfissaanera eqqaasitsissutigiutigalugu, apeqqutigissavarput suliap tamatuma qanoq ingerlanneqarsimanera.
Aningaasat nuna tamakkerlugu akileraarutit %-iisa pingasut tallimallu akornanni nalingisa kommuninut nuunneqarnerisigut landskarsip annaassagai oqaatigineqartaraluarput. Inuit Ataqatigiinnit isumarput mannaavoq: aningaasat nuunneqarnerinut atatillugu akisussaaffiit annertunerusut, soorlu inuussutissarsiutitigut piorsaanernut tunngasut, kommuninit tiguneqas-sasut. Taamaattumik aningaasat landskarsimit annaaneqassasunik oqalunneq eqqortuunngilaq. Qitiusuminngaaniiginnaq sineriak tamakkerlugu piorsaaniarnerit ajornartorsiutitaqaqimmata inatsisartunit arajutsisimaneqartariaqanngilaq. Inuit Ataqatigiit isumaqartuarpugut, kommunalbestyrelsit Nunaqarfinnilu Aqutsisut qanimut periarfissamik suuneri allanit ilisimanerugaat. Taamaattumik naalakkersuisut KANUKOKA-mik akisussaaffinnik agguaanerup nutarterniarnerani tamanna ilanngullugu nalilersussagaat kaammattuutigerusupparput.
Nunatsinni inuussutissarsiutinik/suliffinnik nutaanik aallartitsiniarnermi aallaqqaammut aallartinniaraluartut aningaasartuutit nunatsinni qaffasippallaarnerinit nunani allani nioqqusianut unammisinnaanerat aporfeqartuarpoq. Eqqussukkanillu akitsuusiinertigut nunami maani suliarineqarsinnaasut illersorneqarsinnaanerat nunat tamat akornanni niueqatigiinnermi isumaqatigiissummit WTO-mit ajornartinneqartoq naalakkersuisut oqaatigiuarpaat.
WTO-mi nunarpassuit akornanni isumaqatigiissummi nunarsuarmi nunat pingasunngorlugit immikkoortinneqarsimapput:
- nunat suliffissuaqarfiusut
- nunat naammattumik inerissimasut
- nunat inerisimannginnerusut/siuarsagassat
Nunarput namminersortutut taama isumaqatigiissummut nammineq isumaqatigiissuteqarsinnaannginnami Danmarkimut atasutut, suliffissuaqarfiusutut, nalilerneqarsimassasoq statsministerip nunatta aningaasaqarneranut siunnersuisuinit aasaq oqaloqateqarnitsigut paasivarput. Taamaasilluni nunarput eqqunngitsumik inissisimasutut oqaatigineqartariaqarpoq.
Nunani siuarsagassani tunisassiaasinnaasut unammisinnaanerat illersorniarlugu ukiuni killilinni siullerni nunani allani nioqqusianik akitsuusiisinnaaneq atortinneqarsinnaavoq. Taamaattumik naalakkersuisut WTO-mi isumaqatigiissutip nunatsinnut qanoq naliliisimanera misissussagaat ilungersorluta inassutigerusupparput. Tamatumuunami suliffiit nioqqusiorfiit nutaat suliffissaqarniarnermut iluaqutaasussat pilersinneqarsinnaanerat angujuminarnerulersussaammat nunanit allanit eqqussukkanut annikinnerulersitsiviusussaq.
Aamma nunami maani inuit 55.000 missiliuinnarlugu inoqartumi nioqqusiorfissuit nunani allaniittut tuniniaasinnaanerat aallaqqaammut ulorianartorsiortissinnaassagipput ilimananngilaq. Soorlumi aamma nunat ullumikkut suliffissuaqarfiusut aallartisarnerminni allamiut tunisassiaannik akitsuusiisarnermik annertuumik atuisarsimanerat eqqaamaneqartariaqartoq.
Siuliini oqaatigisatsinnut kingullernut atatillugu oqaatiginngitsoorusunngilarput, suliffissaaleqinerup akiorniarnerani qitiusumit iliuuseqarsinnaanerup killeqassusia, kommunini ataasiakkaani paasiniaanitsigut uppernarsisimagatsigu. Akerlianik kommunit ataasiakkaat namminneq ilaatigut kommuniminni suliffiutillit ilaatigullu Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassivii peqatigalugit siunnerfeqartumik qanoq iliuuseqartarneri ajunngivissunik misilittagaqarfiummata takussutissaqarluarpugut. Tamatumunnga assersuutigalugu Aasiaat kommuniani suliffissaaleqisut siornamut naleqqiullugit 12 %-imiit 6 %-imut appariartinneqarsimanerat kommunalbestyrelsip aalajangersimasumik suliniuteqarluarneranut takussutissaavoq. Paamiuni siorna suliffissaqanngitsut 250 missaaniissimagaluartut ukioq manna imaasinerani 120 sinnilaaginnarpaat.
Taama misilittakkat ajunngitsut kommunit akornanni iluaqutaasinnaanerat iluatinnarmat naalakkersuisut kommunit kattuffiannik oqaloqateqartarnermikkut tamatuma siammarneqarsinnaanera peqataaffigissagaat naatsorsuutigaarput.
Ullumikkumut assigiimmik nammaqatigiinnikkut akeqartitsinerup atorunnaarsinneqarsinnaaneranik misissuinerit naalakkersuisunit isumalluarfigineqarnerat suli malunnarpoq. Ataguli takulaariartigu. Mannami tikillugu Inuit Ataqatigiit suli qularunnaarsinneqaqqajanngilagut inuup ataatsip aningaasarsiornikkut nunani inuttuuni pissutsit aallaavigalugit eqqarsaatersuutimisut saqqummiussai ilumut taamannarsuaq isumalluarfigisariaqarnersut. Sunik tamanik ajorunnaarsitsisussatut isumalluarfiginerat mianersuuttariaqartoq isumaqartuarpugut. Nunarujussuarmi maani ikittunnguuvugut siamaseqisumillu nunaqartiterluta, tamatumaannaalluunniit nunani inuttuuni pissutsinut imaasiallaannaq assersunneqarsinnaannginnerput takussutissaqartereerpaa.
Naalakkersuisooqatigiinnit siulitta piniarnerinnarmik inuuniuteqarallaramik piniakkanik malersuillutik angalaannartuunerullutik nunaqarfissittarsimanerat ullumikkut pissutsinut sanilliukkumaneqartarpoq. Ullumikkummi eqqaamaneqartariaqartoq tassaavoq Namminersornerulluni Oqartussat nunap immikkoortuini aningaasaliisarnerisigut nunatta suatungaani inunnik katersortitsisoqassanersoq annerpaamik sunniuteqarfigalugu aqunneqalersimanera.
Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassiviini pisariillisaanertut taasaminnik taamaallaat naalakkersuisut uissussinerat naammanngilluinnarpoq. Pisariillisaanerimmi suliffinnik nutaanik pilersitsiortornernik kinguneqanngippata inuiaqatigiit atugarissaarnerulernavianngilagut.
Ingerlassivinni selskabinngorsimasuni suliffeqarfinnilu inuiaqatigiinnut kiffartuussiviusuni ileqqutoqqat maliinnarlugit aqutsinerit naammaginanngitsut inuiaqatigiinnullu akisugaluaqalutik killilimmik naammassisaqarfiusut suli annertuallaamik nakkutigineqanngitsututullu-sooq ingerlanneqartuarput. KNi-mi ilaasunik nassiussanillu assartuinerit ilumut taama nalaatsornerutigalutillu akisutigiuassappat, Suliffeqarfinni Namminersornerulluni Oqartussani pigineqartuni inuiaqatigiit piginnittuusut sulisorineqarsinnaanerannut taarsiullugu sulisussanik nunanit allanit tikisitsiortorneq ilumut suli taama annertutigisariaqarpa? Peqqinnissaqarfimmi qitiusumit aqutsineq sooq taama annertutigiuassava? Sinerissami peqqinnissaqarfiup sulisuisa oqariartuutiginiartagaat sooq nangittumik sumiginnarneqartuarpat? Silaannakkut angallannermi nunarsuarmi akinit qaffasinnerpaajusut suli qanoq sivisutigisumik inuiannik nikinnaveeqqasitsiuassappat?
Imaatigut angallassinerit nutarteriffiginiarnerat ilaasunik assartuinermi pitsannguallaateqarfiugaluartoq, usinik assartuinermi pissutsit ajornerulerannik kinguneqaannarsimavoq. Nunaqarfinnut pilersuinikkut tunisassianillu assartuinikkut Kujataani misiliineq kinguariaatitut nunaqarfimmiunit nalilerneqarmat tupigutsatsitsisariaqanngilaq. Nunaqarfiit ullut 11-12-kkaarlugit assartuutinit tikinneqartalerput. Tamatuma kinguneranik aasaanerani aalisagaarutaagaluit tunisassiarineqarsinnaanngitsutut igiinnartariaqakkat qanormita annertutigaat? Eqqaamassavarpullu misiliineq ullumikkut Kujataani ingerlanneqartoq nunap sinneranut tamarmut atuuttussanngortinneqalersaarmat.
Aalisartut
ilungersorlutik inuiaqatigiinni nalilinnik pilersitseqataajumallutik
ilaquttaminnillu napatitsiniarlutik pisamik taama pineqarnerat qanoq
attorneqaatigissagaat takorloorsinnaavarput. Aali naalakkersuisooqatigiit
1995-imili Nunaqarfinnik Siuarsaavimmik pilersitsiniarlutik
isumaqatigiissuteqareernerartut. Tamatuma
suut kingunerai? Atuarfinni peqqinnissaqarfinnilu sulisoqarnerup
ajornerulersimaneri, tunisassiorfiit kitaata annersaani uninngaannartutut
oqaatigineqartariaqarnerat pilersuinikkullu pissutsit ajornerulersimanerat
Nunaqarfinni sulisoqarneq eqqarsaatigalugu
nunaqqataasunik ilinniartitsinerit aaqqinneqartariaqartutut Inuit Ataqatigiit
aningaasanut inatsisissakkut iluarsiivigineqarnissaat oqaloqataaffigiumavarput,
tunisassiorfinnik Namminersornerulluni Oqartussat Royal Greenland A/S-illu
tunngaviusumik isumaqatigiissutaat ukiortaamit nutarterneqartussaq aqqutigalugu
periarfissanik nutaanik ujarlernissaq kaammattuutigaarput. Royal Greenlandip
angissutsimigut tunisassiat ikittunnguakkaartut aallunnissaat ajornartorsiorfigisimappagu
tamanna immaqa tupinnanngilaq.
Nunaqafinni tunisassiorfiit immikkut
ingerlatsiveqalersinnaanerat ataatsimiinnermi matumani oqaluuseritilersaagarput
eqqarsaataasariaqarpoq. Tamatuma tamakkiisumik ilaannakortumilluunniit
piviusunngortinneqarnissaanut ullumikkut Royal Greenland A/S-imut ukiumut 40
mio. koruunit angullugit tapiissutaasartut atorneqarsinnaapput.
Tamatumali samminerani nunaqarfinni
tunitsivippassuit eqqarsaatigalugit maani allaffeqarfissuarmi 1000-it
angullugit sulisorpassualimmi, isumagisassap taama annertutigami uteqqiaffigineqartuartup
inummik ataasiinnarmik sulisoqartinneqarnera naalakkersuisunut
eqqarsaatigeqqussavarput.
Sinerissami qanittumik raajarniarnermi
pissutsinik allanngortiterineq arlalitsigut equngassuteqartup aalisartut,
pisortaqarfiup, Royal Greenland-illu misilittagaqarfigilereerpaat.
Agguaasseriaaseq nutaatut atorneqartoq susassaqartut, tassalu aalisartut
kattuffiatalu, aalisarnermut siunnersuisoqatigiit aalisarnermullu
pisortaqarfiup nukinginnartutut suliarisariaqarpaat. Pissutsinut nutaanut
ikaarsaarnerit eqqissiviilliuutaannanngussanngippata, pisoqalinnginnerini
isumaqatigiissutaasumik aaqqinneqarsinnaasariaqarput.
Aamma taamaappoq saattuarniarnerup
piorsarnerani aalisartortatta namminneq piorsaasaria-qarnerata
toqqammaviusariaqarneranut atatillugu. Canadamiunik saattuarniartussanik
tikisitsiniarneq, angallassuillu marluk taamaallaat kalaallimik aalisartumik
ataatsimik tuluttunngooq oqalussinnaasumik taamaallaat
inuttalerniarneqarnerannik isumaqatigiissuteqarsimaneq aalisartunit
akuersaarumaneqanngimmat Inuit Ataqatigiinniit paasilluarsinnaavarput.
Tamatumalu piaartumik naliliiffigeqqinnissaa naalakkersuisunut
kaammattuutigissavarput.
KNAPK-p Great Greenlandillu puisit
ameerniarnermi isumaqatigiissutigisinnaanagit siornali unittoqqaasup kinguneraa
piniartutut inuuniarnerup annertuumik ajornartorsiorfiunera. Inuit
Ataqatigiit-niit uparuartarsimavarput isumaqatigiinniarnermi naalakkersuisut
Great Greenlandimut pisinaatitsissutaat, soorlu tunitsiviit
ikilisinneqarnissaannik ammillu ataasiinnarmik akilersorneqalernissaannik.
Inuit Ataqatigiit suliassaq ilungersunartutut pingaartinneqartariaqartutullu
isigaarput, naalakkersuisullu qinnuigissavagut unittooqqanerup
isumaqatigiinniarnerit unittooqqanerata qaangerneqarnissaanut
suliniuteqaqqullugit. Great Greenlandimmi puisit amissaaleqilluni nunanit
allanit pisiortortariaqalersaarnera eqqarsarnartoqarteqaarput. Tassunga
atatillugu nunap immikkoortuini ammeriveqalersinnaanermi siornali inatsisartut
tapersiillutik isummernerata sumut killinnera apeqqutigiinnassavarput.
Imarpik qulaallugu timmisartuussisarnermi
SAS-p kisermaaassinerata kiisami atorunnaarsin-neqartussanngornera maannamut
inuiaqatigiinni suli iluaqutissanngortinneqannginnera ajuusaarutigaarput.
Suliniutilli ingerlanneqartut paasigatsigu annertunerusumik oqaaseqarfiginngikkallarlugu,
naalakkersuisunut ilungersorluta kaammattuutigiinnarallassavarput apeqqutini
taamaattuni inatsisartut angallannermut ataatsimiititaata qanimut ingerlaavartumillu
malinnaatinneqarnissaanik siusinnerusukkut inatsisartunit ujartorneqarsimasut
malinneqarnissaa.
Nuummi mittarfissualiulersaarnermik
isumaliornerup torernerusumik tamakkiinerusumillu nalileqqinniarneqalernera
qujalluta tusarparput. Nuuk, nuummukartut nuummiillu angalaniartut kisiisa
eqqarsaatigalugit naalakkersuisut Nup komuniani oqartussaasut qulaatiinnarlugit
iliuusseriniarsimasaat eqqunngitsuliornertut Inuit Ataqatigiit
isumaqarfigiuarsimavagut. Aningaasaliunneqartussatummi manna tikillugu
naatsorsuutigineqartut mia. qeqqi angungajallugit annertussuseqaramik
inuiaqatigiinnut tamaanut attuisuupput.
Aatsitassanut aqutsiviup tamakkerluni
Namminersornerulluni Oqartussanit tiguneqartussanngornera angusaavoq
imaannaanngitsoq, Inuit Ataqatigiit ilungersoqataaffigisimasarput. Anguneqartumi
matumani naalakkersuisut nersualaanngitsoorumanngilagut. Taamaakkaluartoq
nunamik piginnittuunitta tamakkiisumik naqissuserneeqarsinnaaneranik
anguniartuakkatta anguneqanngitsoornera uggorinngitsuunngilarput. Ukiummi
kingulliup ingerlanerani danskit folketinngianni partiit ilaasa apeqqutip
tamatuma Savalimmiormiut aaqqiisimaneratulli ilusilerneqarsinnaanera
ammaffigigaat tutsiuttarpoq. Qalarinngilarpullu naalakkersuisut
ilungersuussimagaluarunikku tamanna angoreersimasinnaagaluaraat. Taamaattumik
naalakkersuisut kaammattoqqissavagut isertitanik avitseqatigiittarnermik
maannamut isumaqatigiissutaasup allanngortinneqarnissaanik siusinnerusukkut
siunnersuutigisimasarput danskit naalakkersuisuinik isumaqatigiinniartarnissani
ilannguteqqullugu. Pissusissamisoorluinnarpormi nunami maani
piiaaffiulersinnaasumi nunaqartugut ullumikkut isumaqatigiissutaasimasumit
annertunerusumik pissarsitinneqarsinnaanerput piumasaqaatigissagutsigu.
Peqqinnissaqarfimmi aqutsinerup naapertuuttuunnginnera
siusinnerusukkut eqqaatsiareeralu-arparput. Pisariaqarluinnarpoq pissutsit
nammineq ingerlassinnaasavut suusut allanullu imissu-tigisariaqakkatta suuneri
ullumikkut allanngortitseriuarnertut pinnagit aalajangersaavigineqarnisaat.
Pissutsit nikerartut nunatsinni peqqinnissaqarfimmi sulisunngorusunnerup
killeqarnerujussuanut pisooqataassasut qularnanngilaq. Naalakkersuisoqarfimmi
suliassat avatangiisinut ilisimatusarnermullu tunngasut akornanni peqqinnissap
tungaatigut aallussinerunissaagaluit ingiarsimaarneqartutut inissisimanerat
naalakkersuisut aaqqiivigisariaqarpaat. Avatangiisinut tunngasut nunallu
avannarlernik pineqartunik suleqateqarneq qanorluunniit pingaartitsigigaluaraanni
apeqqusertariaqarpoq naalakkersuisunut ilaasortap peqqinnissamut
naalakkersuisup angalanerparujussuit ilumut tamarmik pisariaqavinnersut.
Pinaveersaartitsinermi suliniutit
allangorartinneqartuarsimasut ilaatigut kinguneri alianartut inuiaat tamatta
annertuumik attorneqaatigisavut tassaasimapput imminornerpassuit piffissamilu
kingullermi HIV-mik tunillatsissimasut amerleriarujussuarnerannik paasisat.
Pisortaqarfik piffissaq sivisooq atorlugu piareersaluusaartoq tamakku pisut
qanoq iliuuseqarfigineqarsinnaasimasariaqaraluarput.
Taamaattumik nunap immikkoortukkaartumik
paasisitsiniaanerit pingaarnerutinnagit pinaveersartitsinerup sammivinnut
aalajangersimasunut aaqqitap nuna tamakkerlugu ingerlanneqartariaqarnera
naalakkersuisunut inassutigerusupparput nukinginnartutut suliniutigeqqullugu.
Imigassaajartittarfiup ilaneqarnissaanut
taarsiullugu tamatigut pinaveersaartitsineq orniginarneruvoq. Tamatumanilu
sulifissat, inissaqartitaaneq anersaakkut sammisassaqarneq, susassareqatigiinneq
innuttaasullu nammineersinnaanerannik tatigininninneruneq aqqutissat ilangilluinnarpaat.
Peqqinnissaqarfimmi sulisussanik
pissarsiorneq naalakkersuisoqarfiup pilersaaruteqarfiginerarlugu oqaatsinik
kusanartunik saqqummiisarnera tusartuarparput. Ullumikkulli peqqinnissaqarfimmi
sulisussat assigiinngitsunik ilinniagallit aatsaat taamak amigaataatigipput.
Ullunilu kingullerni eqqartorneqartoq meerartaartussanut meeqqanullu
inunngortussanut tunngasoq tassaavoq juumuussaaleqinerujussuaq. Ukiut
arlaqaleqaat meeraaqqat inunngornerminni toqujaartartut
amerlavallaarujussuarnerata aaqqiivigineqarnissaa inatsisartunit piumasaqaataalluuni.
Suunuku sulisussanik soorlu juumuunik pissarsiniaraluarnerni
ajornartorsiutaasut? Naalakkersuisut
ilisimavaat? Akissarsianut tunngasuuppat?
Sulinermi atugassarititaasuniippat imaluunniit peqqinnissaqarfimmi
aqutsinerlunnerup tusaamaneqarnerlunneraniippat?
Upernaaq ataatsimiinnermi inunnik
isumaginninnermut ataatsimiititaliarsuup isumaliutissiissutaa inatsisartuni
oqaluuserineqarpoq. Inassuteqaatigineqartullu annertuut
piviusunngortiteqqullugit isumaqatigiissutaapput.
Ataatsimiinnermi matumani
naalakkersuisoqarfik nalilersueqqiiffiusussamik taamaallaat
nassuiaateqarniarpoq. Inuttaasut pisariaqartitsisut utoqaat
sulisinnaajunnaarsimasut, ilaqutariit ajornartorsiuteqartut
aaqqiivigineqarnissaminnik erinitsapput, aaqqiissutaasinnaasunimmi aningaasanik
nassataqartussanik Naalakkersuisut ukiaq manna iliuusissanik saqqummiinngippata
pitsanngoriaatissatut Inatsisartut upernaaq inassutigeriigaat aatsaat 1999-imi
aningaasatigut inatsisissakkut aaqqiivigineqarsinnaanissaat
akuerineqarsinnaanngilaq.
Suliffissaqanngitsorpassuit
annertunerusumik eqqaanagit Naalakkersuisut Siulittaasuata suliffeqarnermi
pitsaanerusunik atugassaqartitsilernissaq suliffinnilu avatangiisit kisiisa
eqqaavai. Tamatumani Naalakkersuisut ukiuni tulliuttuni suliffissaaruttunik
3%-inik appartitsiniarlutik oqariartuutaannut naapertuututut
nalileruminaatsippavut, aammalu partiit Naalakkersuisuutitaqartut aappaata
suliffinnik 7.000 -inik pilersitsinissamik siunertaqarneranut sanilliukkuminaatsillugit.
Meeqqat atuarfiat,
illutaannarmiguunngitsoq aammali atuartitsinermi atortussamigut sulisoqarnermigullu,
annertoorujussuarnik ajornartorsiorfiusoq titarnernik quliinnannguanit
eqqaaneqarpoq. Uffa saniatigut Naalakkersuisut assersuutigalugu Nuummi
mittarfissualiornissamik pisariaqagaanngitsumik akissaqarsorisut aammalu
nunanut allanut taarsersukkanik taarsigassarsisitsisunit piumasarineqartut
akimorlugit taarsersuiniartut.
Kulturikkut inuttaasut akornanni
pikialaartitsineq pinnagu Naalakkersuisut Nuummi kulturikkut illorsuaq
titarnerit arfineq pingasut atorlugit kisiat puttarsivaat - Katuarooq
atorneqarluarpoq. Maanili illoqarfissuarmi najugaqartut oqarnerat
najoqqutaralugu ataatsimeersuartarnerit annertunerusumik innuttaasunit
peqataaffigineqanngitsut eqqaassanngikkaanni Katuaq filmertarfittut
annertunerpaamik atorneqarpoq, inuiaat kulturikkut nukittorsarfiattut pinnani.
Naak-uku nunamut tamarmut iluaqutaanissarsuanik oqalunnerit?
Qaartartut atomitallit atortukuinik
Nunatsinni toqqorsiveqalernissamik Naalakkersuisut manna tikillugu
pilersaaruteqalersaarnerat unitsinneqarallartoq paasinarpoq, tamanna Inuit
Ataqatigiit nuannaajallaatigaarput. Inuulli ataatsip
Naalakkersuisuniikkunnaarnerata taama kinguneqartinneqarnera
Naalakkersuisooqatigiit tutsuiginassusiat annertuumik
apeqqusertariaqalersippaa.
Avanersuamili pisut, minnerunngitsumik
innuttaasut taarsiivigineqaqqullutik AHingitaq 53" aqqutigalugu
suliniutaat, Inatsisartuni tapersersorneqartariaqartut Inuit Ataqatigiit
aalajangiusimavarput. Oqaasiinnartiguunngitsoq AHingitaq
53"-illi sulinermini aningaasartuutitigut Inatsisartunit
tapersersorneqarnissaa Avanersuarmiut oqartussaasuinit
paaseqatiginnissutigineqassasoq Naalakkersuisunut kaammattuutigerusupparput,
tassunga atatillugu eqqaasissutiginngitsoorusunngilarput Naalagaaffiit
Peqatigiit Inuit Pisinnaatitaaffiinik Isumaqatigiissutaata - Nunatsinnit aamma
akuerineqarsimasup - suliamut matumunnga attuumassuteqarluinnarnera.
Naggataatigut nunatta
namminersulivinnissaanik suliniarneq oqaaseqarfigissavarput. Inuit Ataqatigiit
nuannaarutigaarput apeqqutip tamatuma Inatsisartuni siorna ukiakkut saqqummiunneqarnerani
partiit Naalakkersuisuutitaqartut apeqqummut oqaloqataajumanatilluunniit
oqaraluarnerat ilorraap tungaanut saatsinneqarsimanera maluginiaratsigu.
Inuiaat uummataata tillernera assorlugu Naalakkersuinikkut suliniarneq
ingerlanneqarsinnaanngimmat paasineqalersimavoq. Suliassap pingaaruteqartup
paasineqalersimaneranut takussutissat ilagaat Inatsisartuni ilaasortap
Maliinannguaq M. Mĝlgaard-ip nunatta aningaasatigut imminut
napatissinnaalernissaanut aqqutissanik misissuinissamik siunnersuutaata
1998-imi upernaakkut ataatsimiinnissamut piaareersarluarneqarluni
oqaluuserineqarnissaanut Naalakkersuisut isummersimanerat.
Namminersornerulersimaneq
ingerlaavartussatut suliaavoq. Ukiut 20-inngulersut matuma siorna nunarput
Danmarkilu isumaqatigiissuteqarput suliaq pineqartoq kusanartoq
aallartinneqassasoq. Suliaq annertunerusumik nammineerusunnermik nassataqartoq
sorlaqartorlu, ullumikkullu suli annertunerusumik nammineerusulluni suliniarneq
namminersornerulersimanerup pingaarnertut nassataraa. Namminersornerulersimaneq
nutaaliaavoq nunasiaasimasorpassuit alianartumik oqaluttuassartaasa akornanni
qaamanertut isumalluarnartutut ikinneqarsimasoq, aaqqissuussisimanerlu tamanna
nunarpassuit akornanni ataqqineqarluni usorsisimassutaalersimammat pissusissamisoorpoq.
Namminersornerulersimanerput nunatta nunat tamat akornanni naalakkerusuinikkut
sulinermi usorsisimassutigisariaqakkatsinnik malugineqaatigilersimavaa,
tamatumalu kinguneranik nunarput Danmarkilu nuannaartunartutut
isiginiarneqarput tamatsinnut iluaqutaasumik.
Massakkut killipput
uniinnarfiusariaqanngilaq, angusarineqarsimasut annaasariaqanngilagut
atortariaqarpagulli sapiissuseqarluta alloriaqqinnissatsinnut. Pingaaruteqarpoq
oqaluttuarisaanermik killiffitsinni anguniakkallu nutaat
piviusunngortinniarlugit ingerlariaqqinnissatsinni ataatsimoortariaqarnerput,
qularutiginngilluinnarparput innuttaasut qinikkallu unitsinneqarsinnaanngitsumik
piumassuseqartugut nunatta namminersulernissaa suliassaasoq - nunatta Danmarkillu
ataatsimoorfigisariaqagaat/suleqatigiiffigisariaqagaat.
Suliaq illuatungeeriilluta tamatsinnut
iluaqutaasussamik siunnerfeqarluni pissusissamisoortumik
ataqatigiittuarnissamik kissaateqarnermik tunngaveqartuartariaqarpoq. Suliaq
nunatta iluanuinnaq tunngasuunngilaq, avatitsinni pisut namminersulernissamut
piareersarnitsinni arajutsinaveersaartuartariaqakkagut amerlaqaat.
Illersoqatigiiffiup NATO-p Europap kangianut allilerniarneqarnerata
illersornissakkut apeqqutini nunarput nangittumik soqutiginaateqartittuassavaa,
taamatut aamma ippoq EU-p kangimut annertusiniarneqarnerata nunatsinnut
sunniutigeratarsinnaasaannut malinnaajuarnissarput eqqarsaatigalugu.
Pikittorsuit ungataaniittutut misigisimagaluarutta nunarsuarmioqataanerput
tamatumalu nassatarisaanik pisussaaffigut nukissaqarfigissagutsigit
inuiaqatigiit oqamaaqatigiissumik ingerlaqatigiinnissaat Inatsisartuni
sulinitsinni qitiutissagatsigu puigussanngilarput.
Inatsisartuni Naalakkersuisunilu suliassat
annertuujupput - suleqataajumavugut, qiimassaasuujumavugut,
pisariaqarfiisigullu illuatungiliuttarluta ingerlatseqataarusuppugut.
Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:
Ammaanermi oqalugiaat tusarnaarlugu
kingornatigullu atuarlugu siullermik marlunnik eqqarsariarpunga; siullermik: Aaasiit oqaasinnaat@,
siunertat anguniagassallu assigiinngitsorpassuit taagorneqarput, amerlanersaat
Inatsisartuni anguniagassatut isumaqatigiissutigereersimasavut.
Aappassaannik: AKisiannimi siornatigut ammaanermi
oqalugiaataasartunit allaassuteqarpoq.@ Taavalu imminut aperigaanni ASunamiuna allaassutigigaa?@ Taava erseqqisivissumik takkuppoq.
Piviusorpalaartuuvoq sulisitsisunullu unneqqarilluni, tassalu Inatsisartunut
naggataagullu inuiaqatigiinut - naak aatsaat allisitsiuserlunilusooq
takuneqarsinnaagaluartoq.
Isumaqarpunga ammaanermi oqalugiaat
oqaatigineqarsinnaasoq uatsinnut arlalitsigut ilumoortuusoq. Akulliit Partiiat
sinnerlugu arlaleriarlunga siornatigut uparuartarsimavara, pingaaruteqartoq
ilisimassallugit neriullarnerup aamma piviusorsiorpalaarnerup imaluunniit
piviusorsiornerup assigiinngissutaat, taakkua akornanni killeq
annikitsuarannguaq pingaaruteqaqisorli ilisimassallugu, innuttaasut asuli
neriulussinnartinnianngikkaanni.
Siuliaq ateqartoq Aaamaanermi oqalugiaat@ misissoreerlugu isumaqarpunga malugisinnaallugu
isussunnerlusooq ima nipeqartoq: Pingaarneq tassaavoq inuiaat ataatsimut
isigissallugit, taavalu suaarneq: taamaakkaluartormi ilaatigut
equngassuteqalaarpoq - tamannali kingusinnerusukkut uterfigissavara.
Kajungerinerugaluarpara oqaannassallunga:
kisiannimi tamarmik eqqorput, tassaappummi tamatta anguniakkavut, taamaattorli
pinngitsoorumanngilanga immikkoortut ilaat una immikkut uparuassallugu,
issuaaneq aallartippoq:
ANunatta ukiunut tuusintilinnut tulliuttunut
ikaarsaarnermi inooqatigiinnikkut oqamaaqatigiiffi-usumik
ingerlatsiviulernissaa - tassa atugarissaarnermik tunngaveqarluni
ingerlatseriaaseqar-lernissamut suliniutit aningaasarsiornikkut periarfissanik
annertusaajuarnermut inuussutissarsiutinillu ineriartortitsiuarnernut
piumasaqaatinut oqimaaqatigiissillugit ingerlatsisoqarnissaq - Naalakkersuisut
kissaatigaat@. Issuaaneq naavoq.
Isuaqatiginaqaat, tassunga tunngatillugu
uteqqiinnassavara Akulliit Partiianni oqaasinnaaq, tassa pilersaarutit
aningaasanullu tunngasortai oqimaaqatigiissaarneqarsimassariaqartut,
taamaanngippat pilersaarutit oqqarissaarnerinnaassammata tunngaveqanngitsut.
Taama oqaaseqareerlunga ammaanermi
oqalugiaatip imaasa ilaat oqaaseqarfigissakka.
Nunaqarfiit.
Kommuneni iluarssaaqqiinermi
ataatsimiititaliarsuup inassutigaa kommunet oqartussaanerulernissaat.
Taamaattumik pissusissamisuussaaq nunaqarfinnik ineriartortitsinermut
akisussaassuseq kommunenut tunniutissallugu, kisianni taamaassappat aningaasat
kommunet pisariaqartitaat tunniuttariaqarput, tassami siuliassaq namminneq
aningaasalersorsinnaanngimmassuk.
Inuussutissarsiutinik ineriartortitsineq.
Taassuma Akulliit Partiiata
inuussutissarsiornikkut politikkia pingaarnertigut assigiinnarpaa.
Qasseeriaqaluta uparuartarsimavarput, ineriartorneq pissusissamisut
ingerlassappat taava akit aningaasartuutinut naapertuuttuusariaqartut.
Taamaattumik isumaqarpunga assigiimmik akeqartitsinerup akiorniarnissaa
pingaarnerutitassanut ilaatittariaqartoq!
Assersuutitut taaneqarsinaavoq,
takuneqarsinnaammat Naalakkersuisut namminneq nalunngikkaat maannakkut
qaleriiaanik tapiissuteqartarneq atorunnaarsittariaqartoq, tassa Nunatsinni
timmisartuussisarneq niuernerpalaartumik ingerlanneqassappat.
Aammattaaq takuneqarsinnaavoq
unammilleqatigiinnerup atuunnissaa kissaatigigutsigu, taava sulliviit aammalu
sulliviit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut peqquneqarsinnaanngillat
imminnut akilersinnaanngitsut tapiissuteqarfigisarlugit akeqartitsineq atuutiinnartissagaat.
Kommunet aningaasaqarnerat.
Ilaatigut toqqissiallannarpoq
oqaasiliornerit ilaanni isuma una tunuliaqutaasoq maluginiarlugu: Inuiaat
ataatsimut isiginissaat pisariaqarpoq, inuiaat ataatsimut isigalugit tamanut
ajunngitsussaq anguniartariaqarpoq.
Naak kommunet ilaat aningaasqarnikkut
ilorraanut ingerlagluartut miserratigineqanngilaq aammalu
miserratigineqarsinnaanngilaq kommunet ilaat aningaasarsiornikkut
ingerlanerliormata.
Uulikullannapoq tusarlugu, soorlu
atuarfiit illutaasa qanoq aserfallatsigisimanerat qanorlu milliuuninik
amerlatigisunik akeqassasoq illutaat iluarsaanneqassappata, tassa ininik
amigaateqarnerup saniatigut - taannami aamma takornartaanngimmat.
Uulikullannarpoq ammaanermi oqalugiaammi
oqaatigineqartoq - aammami naak nalunngereeraluaripput - una tusarlugu:
naatsorsuutigineqartoq inuiaat amerlaneroqisunik meerartaqartut
inuusuttuarartaqartullu utoqartaqartullu pileriartussasut, tamannalu ukiuni
aggersuni suli malunnarnerulertussaasoq.
Uulikullannarpoq Akulliit Partiianit
uparuarneqareersimammat aamma ukiut
arlaqanngitsunnguit qaangiuppata pisariaqartinneqalissasoq utoqqaat illuisa
iluarsaannissaat, utoqqaat illuisa allilernissaat, utoqqaat illuinik nutaanik
sanasoqartariaqalissasoq, ukiut arlalinnguit qaangiuppata
pisariaqartinneqalissasoq ungdomsklubbit amerlanerulersinneqarnissaat, ukiut
arlalinnguit qaangiuppata pisariaqartinneqalissasoq inuusuttut akornanni
maannakkornit annertuneroqisumik pinaveersaartitsilluni
suliniartoqartariaqarnissaq, ullumikkummi tamanna amigaataareersutut
oqaatigineqartarmat - taagugassat taamaattut suli amerlagaluaqaat.
Taamaakkaluartoq atuarfinni
aqutsisoqarnerup pilersinneqarnera neriulluarnartutut isigaara.
Nuannaarutigaara paasillugu Naalakkersuisut KANUKOKA suleqartigalugu kommuneni
aningaasalersueriaatsinik nutaanik misissuisitsilersut. Taassuma
erseqqinnerusumik tusarfiginissaa qilanaaraara. Kissaatiginanngilarmi inuianni
ajornartorsiutit pisariaqartitsinerillu isiginngitsuusaaginnarneqartarnissaat,
misissuisitsinernik assigiinngitsunik pilersitsiinnarluni.
Aamma assut nuannaarutigaara paasillugu Naalakkersuisut pivisunngortinnialeraat Kommunenik Iluarsaaqqiinermi Ataatsimiititaliarsuup inassutigisimasaa qangali utaqqisimasarput, tassa nammagassat suliassallu agguataarnerat allanngortinneqassasoq 1999-imi aningaasanut inatsisissamut atatillugu. Tamanna kommunalbestyrelserpassuarni kissaatigineqartarsimavoq. Kommunenit isigalugu tamanna alloriarneruvoq annertooq pingaaruteqartorlu.
Palasissatut ilinniartitaaneq
Palasissatut
ilinniarnissamik qinnuteqartartut ajoraluartumik ikippallaartarnerannik
uatsinnut siornatigut ilisimatitsisimaneq ajuusaarnartuusimavoq. Taamaattumik
assut nuannaajallannarpoq paasillugu ukioq manna septemberip aallaqqaataaniit
ilageeqarnerup iluani ilinniartitaanermik nutaamik pilersitsisoqartoq, tassa
palasinngornianik ilinniartitsineq immikkut ittoq. Taanna assut soqutiginarpoq. Qularnanngivippoq
palasissaaleqinermut taanna ikiorsiissutaajumaartoq.
Palaseqarneq assut
pingaaruteqartutut isigaara, tassa ileqqorissaarnikkut anersaakkullu nukittorsarneqarnissaq
eqqarsaatigalugu, minnerunngitsumik inuusuttut tungaanniit.
Inunnik isumaginninneq,
Peqqinnissaqarfik aamma pinaveersaartitsinermik suliaq.
Naluneqanngitsutut
pinaveersaartitsinermik suliaq Akulliit Partiiata pingaartilluinnagaaraa,
periarfissallu tamaasa atorniartarsimavavut uparuartorlugu sunngiffimmi
sammisassaqartitsinermut innuttaasut aningaasanik amerlanerusunik
pilliuteqartariaqartut.
Taamaattumik uannut
pakatsinakujuppoq ammaanermi oqalugiaammi paasillugu innersuussutigineqartoq
PAARISA-p pilersinneqaqqissimasoq. Naak PAARISA-mi sulisut ataqqilluinnaraluarlugit
ajornartorsiutit taama annertutigisut akiorniarnerinut aningaasat atugassaat
naammanngilluinnartarput. PAARISA-li pilersinneqarmat oqaatigisarsimavara
PAARISA-mik aaqqissuussineq isigeqqajaanerusariga ajornartorsiutit
innuttaasunut ingerlateqqiinnarnerattut, tassami pissutsit piviusut imaammata,
kommunep budgetiani pinngitsoorani sipaartariaqalersimagaangat periarfissatut ajornannginnerpaatut
isigineqartarluni atuarfeqarfiup iluani sunngiffeqarnermut tunngasut
sipaaruteqarfiginissaat.
Akulliit Partiianni inuusuttut
akornanni ileqqorissaarnissap imminullu naalakkersinnaanerup kiisalu
peqqinnissap tungaatigut isigalugu sunngiffimmi sammisassaqartitsineq
qitiusutut isigaarput, tassami inuusuttortavut tassaammata kalaallit
inuiaqatigiit siunissami toqqammavissaat. Taakku tassaammata Kalaallit Nunaata
taamaalillunilu kalaallit inuiaat avammut kiinnernerat - taamaattumik sooq
siunertamut tamatamunnga inuiaqatigiit tungaanniit pilliuteqarnerulaassanngilagut?
Taamaakkaluartormi
pinaveersaartitsinermi siunnersortinik peqarpugut, taakualu suliartik
ingerlalluarpaat, kisianni kommunet tamarmiunngitsut taamaattumik
sakkussaqarput.
Oqaatigineqarpoq katsorsaasarfinnik
amerlanerusunik pisariaqartitsisoqartoq, tamannalu eqqorpoq,
nuannaarutigaavullu Qaqiffimmi katsorsarneqarnermikkut iluatsitsisimasut,
taakku tassarpiaapput nersortariaqartut, taakkulu ammaanermi oqalugiaatini
siornatigullu oqallittarnerni ernertut tammaraluartutut uteqqittutulli
taaneqartarput. Kisianni qaquguluunniit angusinnaagutsigu Aernerit tammaraluartut@ aamma taamatut Anersortariallit@ ikinnerulernissaat, taava tamanna
ilorraata tungaanut alloriarnerussaaq annertooq. Isumaga naapertorlugu Anersortariallit@ taamaattut piffissap ingerlanerani ilaatigut
sammineqarpallaalaartarsimapput, nersortariallit imigassamit
ikiaroornartunilluunniit ilaatigut aqunneqarsimanngisaannartut
tunulliunneqaqqajaasarsimallutik. Tassa inuit imminnut aqussinnaasut
isumaqarpugut taakku amerlerusunngortinneqarsinnaasut sorlaa tikillugu
suliniuteqarnikkut, tassa pinaveersaartitsinerup sakkortusillugu
suliniutigineratigut, inuusuttuaqqat meeqqallu sunngiffimmi naammattumik
sammisassaqartillugit.
Piareersaanerussagaluarpoq
ilinniagaqartut annerusumik ilinniagaqarfik tikitsinnagu inuttut
ajornartorsiutinik akiuiniarsinnaanerannut. Piareersaanerussagaluarpoq
inuusuttatta avammut nunarput sinnerlugu kiinnerluarnerunissaannut.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Siullermik Naalakkersuisut
Siulittaasunngortoq Inatsisartunut ilaasortaq Jonathan Motzfeldt
Kattusseqatigiit sinnerlugit Naalakkersuisunut Siulittaasunngornerani qamannga
pisumik pilluaqquara. Neriullunga qularutiginagulu partii salliutinnagu nunatta
kalaallillu inuiaqatigiit pisariaqartitaat salliutillugit pingaarnerutillugillu
ingerlatsiumaartoq.
Kattusseqatigiit sinnerlugit
nuannaarutigaara nunatsinni kiisami tamakkiisumik inuit qinigaannik
Naalakkersuisoqaleratta, tamannami demokrati-mik pingaartitsinermut
ersiutaavoq, taamaattumik Naalakkersuisunngortut pilluaqquvakka
sulilluarnissaannillu kissaallugit.
Ammaanersiornermi oqaatigineqartut
qularutiginngilara kommuninut, minnerunngitsumillu nunaqarfimmiunut
isumallualersitsipput - tamannami nunaqarfiit kommunillu annertuumik
pisariaqartippaat, taamaattumik oqaaserineqartut aningaasanut inatsisip
suliarineqarnerani timitalerneqarnissaat eqqaamasariaqarpoq, tassami
sunaluunniit/suulluunniit oqaannarluni naammassineqarneq ajorput.
Kingulissatta nakuullutk ilorraap
tungaanut ingerlanissaannik kingornussassaqarnissaat isumannaassagutsigu -
suliuniutit meeqqanut inuusuttunullu tunngasut ullumikkornit annerusumik
aalluttariaqarpavut, soorlu timikkut anersaakkullu piginnaanngorsarnerit,
minnerunngitsumik atuarfik aqqutigalugu ingerlanneqarsinnaasut, ilaatigut
upperisarsiornerup annerusumik atuartitsissutigineqarneratigut, aammalu
palasissaaleqinerup qaangerniarneratigut - taakkualu inuiaqatigiinni
allaffissornermik suliaqarpallaarunnaarlutik inuiaqatigiit akornanni
ersarinnerusumik suliaqalernerisigut anguneqarsinnaammat.
Ajorluinnarpoq avaanngunarlunilu
ukiuni makkunani kalaallit inuiaqatigiiusugut timikkut tarnikkullu
sanngiillisimanerput, ilaatigut imigassamik ikiaroornartumillu atornerluinikkut
- imminornerpassuartigut allatigullu ersersinneqartartoq takusalerlutigu.
Naalakkersuinermik suliaqartugut
akuersaanginnarsinnaanerparput tusartalerlugu; nunatsinni sapaatit akunneri
tamaasa imminortoqartartoq, taakkualu 8 %-ii meeraasut - naagga, naaggarujussuaq,
tamanna iluarsisariaqarpoq - qularnanngilarlu ilaasortat maaniittut
piumassuseqartut aaqqiiniarnissamut, kisiannili nalunngilarput
ajornartorsiutinik iluarsiiniassagutta amerlanertigut ullutsinni aningaasaq
pisariaqarluinnartoq, taamaattumik INUK pingaarnerutillugu salliutillugulu
ingerlassagutta - tamanna eqqaamasariaqarpoq.
Naalakkersuinikkut qangali
piumasaavoq - kalaallit ilinniagaqarnikkut nunanut allanut nallersuunnissarput,
soorunami tamanna kissaatiginaqaaq, kisianni eqqaamasariaqarpoq taamatut
piumasaqarneq oqaannarluni anguneqarsinnaanngimmat, minnerunngitsumik
nunatsinni innuttaasut annertunerpaamik sulisorineqalernissaat
qulakkeerneqassappat, tassami ullumikkut ilinniartut atungarisaat
qiviassagaanni annertuumik pitsanngorsartariaqarput, assersuutigalugu
ilinniarnersiutit kingullermik 1991-imili qaffanneqarsimapput maannamullu suli
qaffanneqaqqissimanatik. Illuatungaatigut naak sulisartut, atorfillit,
piginneqatigiiffinni siulersuisut, Inatsisartunut ilaasortat - nioqqutissat
allarpassuillu tamarmik qaffaavigineqartaraluartut - sooq ilinniartuunersiutit
qaffanneqarsimanngillat? Taakkuinnaanngillammi ilinniartut
ajortorsiutigisartagaat aammattaaq ineqarnermut annertuumik
ajornartorsiutigineqarput, allarpassuillu taagorneqarsinnaagaluartut,
taamaattumik suliassaqaqaaq aammalu INUK pingaarnerutillugu qitiutillugulu
sulissagaanni eqqaamasariaqarpoq atortorissaarutit allallu inummiit
pingaaruteqarnerusut salliutippallaannginnissaat - sumummi iluaqataassua
inuttut sanngiillilluinnassagutta atortorissaarutitigullu siuarsimaniaqaluta?
Kukkunerit ilinniarfigalugillu
nassuerutigisinnaaneri pisariaqarput. Eqqaamavarpummi 1970-ikkut
naajartulerneranni oqaatsit kusanartut Namminersulernissamut tunngasut
aninneqartartut, soorlu makkua AKalaallit inuiaat
sapinngitsorsuuvugut@, Anammaqatigiilluta ingerlasariaqarpugut@ il.il. Ajunngilaq nammineerusuppugut aamma namminersornerulersimanerput
ilinniarfioqaaq, kisianni maanna takusinnaavarput pisartaqarfinnik
assigiinngitsunik sukkavallaamik tigooraasimaneq, tamannalu
nassuerutigisariaqarpoq, tassami kinguaattoruterpassuit akissaqartinneqanngitsut
milliard-it arlaqarput, soorlu atuarfeqarfimmi amingaaterpassuit,
iluarsartuussinerillu akissaqartinneqanngitsut, erngup kuuffiilu aqqutaasa
iluarsaattariaqalersimanerat, peqqinnissaqarfimmi ajornartorsiuterpassuit,
utoqqaat innarluutillillu sulisinnaajunnaarnersiutillillu atungaasa
ajorseriarsimanerat, ilinniartut atungaasa ajorsiartornerat, imigassamik
ikiaroornartumillu atuinerlunnerit, imminornerpassuit, nunanut allanut
akiitsorpassuit il.il. Taamaakkaluartoq sapinngitsorsuulluta
oqalunniannguarluta namminersornerulernerup kingorna qanoq pisoqartoq
takusinnaavarput, ilami allaat oqaatigineqartarpoq namminersornerulerattagooq
aatsaat taama tikisitat amerlatigisut sulisorilerpagut. Taamaattumik
namminersornerulersimaneq tulluusimaarutigisartagarput oqaasiinnaassanngippat
angummanniarluta tamaviaartariaqarpugut.
Taamatut naakkaluamik
eqqaasitsillunga Naalakkersuisut nutaat sulilluarnissaannik kissaappakka
oqalugiaallu tusaatissatut tigullugu.
Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Siullermik qujassutigaara taamatut
maani inimi partiit amerlatigisut soqutiginnillutik sivisuumik
oqaaseqarfigimmassuk - maani tallimanngormat saqqummiussaq, Naalakkersuisut
saqqummiussaat.
Oqartariaqarpunga oqaaserineqartut
Naalakkersuisut saqqummiussaannut taleqqupput aammalu Inuit
Ataqatigiinninngaanniit pasillerneqarnera qaangilaarumallugu oqaatigissavara;
oqalugiaatissaq una suliarineqarsimavoq Naalakkersuisoqarfiit paaseqatigalugit
aamma partiit ilaat ataaseq Atassut - Siumumit Naalakkersuisooqatigineqartoq -
suleqatigiinnissamut isumaqatigiissutaa najoqqutaralugu. Taamaattumik
ammaanermi oqaaserineqartut tassani taakkuninnga tunngaveqarput, soorunami partiit
avataaniittut tassani qanittumut oqaloqatigineqarsimanerat periarfissaqarsimanngilaq
- Naalakkersuisut sinnerlugit periarfissatut taanna atorneqarsimavoq.
Qujassugaara partiinit tamanit
tikilluaqquneqarnera - Naalakkersuisut Siulitaasuattut maani sulilerninni -
taamatut oqaaseqartut qutsavigaakka Naalakkersuisullu aamma sinnerlugit qujassutigalugu.
Partiit oqaaseqartuinut
oqartariaqarpunga Siumuminngaanniit oqaatigineqarsimasut aamma
malugineqarsimasoq - aammalu partiinit allanit malugineqarsimasoq - una
erseqqissaatigissavara, aamma ilaatigut pasillernerummat
Namminersornerulersimanitsinni nammineq aningaasatigut sapilersimasugut
nammagassatsinnik. Tassani ilaatigut atuarfiit iluarsagassat, illut iluarsagassat
aammalu napparsimaveqarnikkut pitsaanerusumik ingerlasinnaanerit
taaneqarsimasut pitsanngorsarneqarnissaannut oqaatigineqartut, tassani Siumup
oqaluttuata, Ruth Heilmann-ip, taavalu aamma partiinit allanit oqaaserineqartut
maluginiarsimagaat paasivakka. Aamma oqaatigissavara uani takorloorneqanngimmat
danskit Naalakkersuisunut taamatut oqaatigine-qarnerat; qinnuuloornermik
imaluunniit allatigut aningaasanik immikkut pissarsiniarnermik noqqaanerit.
Naamik, taama eqqarsaateqarnerit
tunngaveqarput maani nunatsinni Naalagaafimminngaanniit tigusimasagut taakkua
atuarfiit, ineqarfiit, napparsimmaviit il.il. iluarsarneqarneranni aamma uagut
nammineerluta iluarsaaniarnitsinni - aamma taamaliortussaavugut - aamma
taamaaliorpugut. Taama iluarsaaniarnitsinni pilersaarutigut pilertornerusumik
anguneqaqqullugit ukiut ikinnerut atorlugit taakkunani iluarsaassinermi
Naalagaaffeqaterput, Naalagaaffeqatigisatsinnut danskit, suleqatigalugit taama
ittumik aaqqiiniaqatigisinnaaneraatigut misissussallugu. Aap, taamaaliorpugut,
aatitassap tungaatigut isumaqatigiissut pillugu paaseqatigiinniaratta Naalagaaffeqatigiinnerup
iluani, aaamma taamaaliorsinnaavugut Naalagaaffeqatigiinnerup iluani, pitsaassutsimik
danskit Bornholmimi Vendsysselimi imaluunniit allami - atugarissaartut
innuttaaqatigut - atugarisaasigut naapertuunnerusumik aaqqiiniarnitsinni aamma
danskit Naalakkersuisui ukiuni aalajangersimasuni piffissaniluunniit
isumaqatigisinnaanerigut. Taannaavoq eqqarsaatinik periarfissanik
misissuiumaneq, tamatumali partiit tamatuminnga eqqarsaateqarnitsinni ilaati- gut Siumumit allaniillu tapersiisut taakku
qujassutigaakka.
Aamma Siumup oqaluttuata oqaatigisaa
- allanilu aamma - maluginiagara aamma uterfigilaarumaarpakka
kingusinnerusukkut. Una oqaatigissavara Naalakkersuisut nunatsinni aaqqitassat
suungaluarpataluunniit maannakkut nunatsinni atugassarititaasut, kulturikkut,
inuussutissarsiornikkut, illoqarnikkut, sunngiffiit atornissaatigut
allatigullu inuinnarni ulluinnarni atugarisat aaqqinniarneqarneranni.
Kommunit suleqatigalugit
aaqqiiniarnissaq aqqutissatut isigivaat. Naalakkersuinikkut qitiusuminngaanniit
amerlaqisut naamassiniakkagut naammassineqarsinaanngillat kommunit inussiarnersumik
suleqatigineqanngippata, taanna aamma ukiuni 18-ini Namminersornerulernitsinni
ilikkakkatta qularnanngilaq ilaattut oqaatigissavarput. Tassunga ilanngullugu
Siumup oqaluttuata taasai aamma kattuffiit suleqatiginerat inissaannut
inissinniartariaqartoq, SIK-p, KNAPK-p, APK-p il.il. aamma ilumoorpoq aamma
taakua suleqatiginerat ilusilertariaqarpoq, tassani suleqatigiinneqareerpoq
aammalu tassuunakkut naapinniarfissagut annertoqaat.
Nunaqarfinnut tunngasunik
oqaaseqarnerput aamma Siumup oqaaseqartuata annertuumik oqaaseqarfigisaa
isumaqatigalugulu kaammattuuteqarfigisaa isumaqarpunga nuannersuusoq aammalu
uagut isumatsinnut naleqquilluinnarluni. Nunaqarfinni aaqqissuussinerni
nunaqarfiit oqartussaasui (bygdebestyrelse), tassanilu innuttaasut
kommunalbestyrelse-llu paaseqatigalugit tassani aamma naliliisarnissat
nunaqarfinni inuussutissarsiornikkut allatigullu nunaqarfimmi siunissarissaarnerup
tungaatigut kommunit peqataanissaat aamma avaqqunneqarsinnaanngilaq.
Naatsumik oqaatigalugu
aalajangiinerit suulluunniit nunatsinni amerlaqisut - aammalu ilaatigut
nunaqarfinnut tunngasut - nammanniarneranni aamma kommunit namminneq nunaqarfimmin-
ni, kommuneqarfimmiit nunaqarfinnut, nammaqataanissaat akisussaaqataanermut
aamma ilaavoq, taanna aamma Kommuninut iluarsaaqqinnermi tunngavigisaraarput.
Taamaattumik nunaqarfiit suliffigineqarneranni kommunip kommuneqarfimmini
nunaqarfinnik isumaginninnera aallaaviussaaq aamma maani qitiusumik
Naalakkersuinikkut suleqataaniarnermi - taanna pinngitsoorneqarsinnanngilaq.
Aamma sunngiffimmi atugaqarneq
pillugu Siumup oqaaseqartuata immikkut taasaa ataaseq nuannaarutigaara, Ruth
Heilmann-ip oqaatigisaa, akornatsinni inuit akissarsiassanik eqqarsaateqaratik
namminneq piumassutsiminnik peqatigiiffinni sulisut Kalaallit Nunaanni inuit
taamaat-tut ullumikkut partiit ilaanninngaanniit qutsavigineqarnerat assut
qujanarpoq aamma. Inupassuaqarpoq namminneq piumassutsiminnik peqatigiiffinnik
ingerlatsisusinik, inuusuttunik sullissisunik, erinarsoqatigiinnik, qajaq
timersoqatigiiffiillu allarpassuit taagorneqarput. Uagut suut maalassutigaagut
maani? Imminornerit, ikiaroornerit, immiaarartornerit. Nuannaarutissarput tassa
akornatsinni inoqarmat namminneq piumassutsiminnik piffissamik inuusuttunik
inooqatiginnittunik, tassa pissuseq kusanartoq ullumikkut aamma
tikkuarneqartoq isumaqarpunga assorujussuaq kusarnartoq.
Takornariartitsinermut tunngatillugu
akinik appaanissamut Siumup noqqaassutaa - SAS-imik suleqateqarneq
takornariartitsinerullu annertunerusumik takussaanissaanik neriulluarsaarinerit
aamma tusaatissatut tiguagut suliniarnerpullu tassani taperserneqartoq
qujassutigalugu.
Aatsitassarsiornermut tunngatillugu
oqaatigilaassavara, aamma tassani ussernartorsiuleqqunata Savalimmiormiut
isumaqatigiissutaat - imaanngilaq isumaqatigiissut pitsaanerpaajusoq uagut
isitsinnik isigalugu. Isumaqarpunga eqqaasissutigilaartariaqartoq
Savalimmiormiut Nunatsinnullu uagut isumaqatigiissuterput
assigiinngissuteqarmata aamma erseqqivissumik, aamma sooq
assigiinngissuteqartoq taanna patsiseqarpoq. Savalimmiormiut - qeqertannguit
taakua nuannersut Atlantikumiittut - oliaqarfiit soqutiginarluinnartut
eqqannguanni najugaqarput, taamaalillunilu aamma pilernguttut akornanniipput -
taama oqaatigisariaqarpoq, taakkulu qeqertannguit alianaatsut taamaalillutik
unammilleqatigiit akunnerpiaannut pulanikuupput sammineqarluartillu
tupinnanngitsumik. Taamaattumik Savalimmiormiut sanilliutissagutsigilluunniit
uagut nunarujussuarput annertoqisoq siammarsimaqisorlu eqqarsaatigalugu,
tassani aamma periarfissagut allaanerulaarput. Uagut danskit
isumaqatigiissuteqarfiginerat najoqqutaralugu tassani danskit ikummatissap
tungaatigut maskinat atugaat akeqanngitsumik aamma suleqatigisinnaavarput.
Sukkulluunniit danskit nukissiornikkut Naalakkersuisoqarfiat aasinnaavarput
suleqatigalugu akeqanngitsumillu tassani suleqatigiilluta, kisianni
Savalimmiormiut tassani selskabinik pissarsiornerminni aningaasatigut
annertunerusumik tamakkunatigut atugaqarnissartik aamma nalunngereerpaat.
Imaappoq immikkut paasisimasalinnik aallerniarnissartik Savalimmiormiut
uagutsinnut naleqqiullugu - namminne akilersorlugu - allanik
akilerniartussaavaat, uagullu uani aaqqissuussisimanermi danskit tamakkunatigut
paasisimasaat annertoorujussuit akeqanngitsumik suleqatigiinnitsigut
pissarsiarisinnaavarput.
Aamma Siumup oqaluttuata oqaatigisaa
ilumoorpoq manna tikillugu danskinit suleqateqarnitsinni allaffissorneq angisoorujussuaq
atorneqarpoq, kisianni aatsitassarpassuagut ukiuni makkunani nassaarineqartut
avammut najoqqutiginissaat - taanna ussassaarutiginerani immikkut
aktieselskabe-liorsinnaaneq maannakkut eqqarsaatigaarput imaluunniit selskabe
atoreersut arlaat aqqutigalugu suleqatigalugu taamatut paasissutissanik avammut
ussassaarineq annertunerusoq eqqarsaatitsinniippoq.
Aamma Peqqinnissaqarneq pillugu
isornartorsiorpalaartumik Siumup oqaaseqartuata, napparsimasunik
isumaginninnerup pitsaanerusumik aaqqiivineqarnissaanut uparuaatai tusaatitut
aamma tiguakka, ilumoortunillu tassani oqaaserineqartut aamma suliatsinnut
ilanngukkumaarlugit. Taamatut aamma avatagiisinut tunngasut pillugit Siumup
oqaaserisai qujassutigaakka, taavalu namminiilernissarput pillugu oqallinneq
taanna kingusinnerusukkut tikikkumaarpara.
Taavalu Atassutip oqaaseqarnermini,
soorlu nammineq oqaatigigaa, isumaqatini isumaqataaffigalugit oqaaserineqartut
tassani Naalakkersuisut saqqummiussaat isumaqatigalugit oqaaseqarpoq,
tassangalu ilassutissanik Atassutip tungaaninngaanniit saqqummiussorneqartut
aamma erseqqissut aammalu suliassat ilaatigut ingerlaqqinneranni aamma Atassut
uparuaassisumik ilaatigut nipeqarmat, taakkua aamma uparuaanerit,
imaaginnanngitsoq Naalakkersuisuni, kisianni aamma Inatsisartuni
aalajangertakkatsinnut ilaasut aamma tusaattissatut soorunami tigussavagut. Una
oqaatigiinnassavara privatimik ingerlatsinissamut imaluunniit qaqugu privatimut
tunniussinissamik eqqarsaateqarneq - Atassutip tungaaninngaanniit
utaqqineqartutut taakkartorneqartoq - oqatigissavara manna tikillugu
Naalakkersuisut aammalu maannakkut Naalakkersuisuusut suliffeqarfiit
namminersortunit ingerlatsiviusut unammillerlugit ingerlatsinissaq
siunertarinngimmassuk - amerlaqisutigut. Kisiannili pisiniarfiit qulit
missaanni ingerlasut Pisiffimmiittut taakku akitigut unammillernermi akitigullu
minnerusumik akeqartitsinikkut periarfissaminnik taakku unammilleqatigiinnerup
iluaniipput, Pisiffiulli taamatut iliornera aamma patsisissaqarluarpoq,
aningaasanik nammineq ingerlavoq, inuiaqatigiinnit akilersugaajunnaarnikuuvoq
Pisiffik. APilersuisumut@ akilersuinerput suli ingerlavoq Inatsisartuni
140 mio.-nit Pilersuisumut tunniuttakkagut tassaammata. Naatsumi oqaatigalugu
privatimik ingerlatsinissamik siunnerfeqarneq suli siunertarineqarpoq
piffissami eqqortumi tunniunneqarumaartoq.
Aamma nuannaarutigaara alla
Atassutip tungaaninngaanniit oqaatigineqartoq apeqqut aamma maani
uterfigiuartagarput, tassa marlunnik oqaaseqarnerput oqaaseqartussaanerpullu -
Atassutip oqarneratut - tikkuarneqarmat. Isumaqarpunga maannakkut
artornartorsiutiginagu - isumaqatigiittoqareersoq maani amerlaqisutigut
marlunnik oqaaseqarnissarput paaseqatigiiffigalugu. Aamma uagulluunniit
isumaqaraluarutta inuusuttut maannakkut nunat avannarliit inuusuttortaasa ukioq
ataatsimiinnermi partiinut tamanut agguaappaat oqaaseqaatertik - taanna qanoq
isumaqarpa? Oqarput; Nordisk Rċde-mi Naalakkersuisuni eqqartorneqaqqullugu
Skandinaviami marlunnik oqaaseqarnissartik maannakkut partiinit
eqqartorneqaqqullugu. Inuusuttut taama noqqaanerat Vestnordisk Rċde-p ataani
aappaagu Islandimi Vestnordisk Rċde-p aaqqissugaanik inuusuttut 300 missaat
qaaqquniarneqarput kattuffiit aqqutigalugit, tassanilu
oqaluuserisassarpassuusut akornanniippoq marlunnik oqaaseqarnertik
eqqartussagaat Savalimmiuni, Islandimi Kalaallit Nunaannilu. Uagulluunniit
taanna noqissimaaraluarutsigu maannakkut inuusuttut akornatsinni marlunnik
oqaaseqarnissartik Naalakkersuisuminnut aamma noqqaassutigaat, taamaattumik
Atassutip tassuunakkut tikkuaanera ullumikkut pissusissamisoorpoq.
Inuit Ataqatigiit, tassami ukioq
naagujoq ilaanni aamma avaanngunartaqaaq tusarnaarlugu - nuannersuinnaaneq
ajorpoq aamma ukioq naagujoq - ilaannikkut nuannersorujussuusinnaavoq
ilaannikkut aamma naammaannartaqaaq, kisianni taanna oqaaseqarfigitinnagu Inuit
Ataqatigiit oqaluttuat oqarfigissavara amerlaqisumik isumaqatigilluinnakkannik
oqaluppoq Inuit Ataqatigiit oqaluttuat. Aamma uani uterfigilaagallanniittoq
eqqallugu, nuannaarutigaara Inuit Ataqatigiit oqaaseqarnerminni ilaatigut
aningaasarsiornermut tunngasunik oqaatigisaat. Suli aappaagumut
aningaasartuutissat saqqummiunneqanngillat, Naalakkersuisut ippassaanili
ataatsimiittalerner- mi sammisaraat aappagumut aningaasartuutissat
saqqummiunneqarnissaat, ilaatigut 33 mio.-nik sipaarniarnermut tunngasut,
allarpassuillu sipaarutaasinnaasinnaasut, 143 mio.-nik amigartooruteqarluta
saqqummiussinissarput, eqqarsaatigalugu Naalakkersuisut ullut tamaasa
ataatsimiinnerminni maannakkut tamanna sammivaat.
Aammalu Siumukkut gruppe-ata
ataatsimiinnerani eqqarsaatit ilaatigut saqqummiunneqartut uku, aammalu
Naalakkersuisut maannakkut oqaloqatigiinneranni, Inuiat Ataqatigiit taasaat
isumaqarpunga assorujussuaq soqutigineqartut, tassa nunanut allanut
taarsersukkat naligisa akikillinerisigut aningaasanik aallertoqarsinnaaneranik
Inuit Ataqatigiit taasaat ilumoorluinnaqqissaarpoq, tamakku aamma
ilanngullugit misissortariaqarput. Tassaniippoq aamma kikkulluunniit
silarsuarmi aningaasanik attartorsimasut uterfigisinnaasamittut ammaffigisinnaasaat
Inuit Ataqatigiit aamma taasaat aammalu uagutsinnut taaneqartoq gruppe-ni
ataatsimeeqateqarnitsinni, taanna misissugassaq Naalakkersuini
misissortissallugu aamma pissusissamisoorluinnartutut isigisariaqarpoq.
Tassuunakkut naaperiarsinaanerput
isumaqarpunga Inuit Ataqatigiit aamma oqaatigisaat uagut maannakkut
eqqarsaatersuutitsinni qanittorujussuartut oqaatigisariaqartoq, aammalu
ilumoorpoq Inuit Ataqatigiit oqaatigisaat, soorlu aatsaannguaq oqaatigisanni
atuarfiit, napparsimmaviit, illut allallu tamarmik pisoqalisimasut akornanni,
erngup aqqutai, elvĉrkillu ilaatigut - Sisimiuni ilumut pisoqarnera
Naalakkersuisuni aamma uagut assorujussuaq annilaarutigaarput borgmesterillu
oqaasia aamma ilumoortoq manna tusaallugu ukiukkut pisimagaluarpat Sisimiuni
illoqarfimmi taama angitigisumi pissutsit qanoq ilungersunarnerujussui
naapissimassagaluarigut. Taamaattumik nukissiorfiit tungaatigut
sillimaniarnerput aamma tassuunakkut oqaloqatigiinnermi tikinneqarumaartoq
qularinngilara.
Soorunami aamma Naalakkersuisut
annertunerusumik iserfiginnginnatsigit saqqummiinitsinni uku maqaasivakka
oqaaseqarfigineqanngimmata partiit oqaaseqartui amerlagaluaqalutik.
Oqaaseqarfigineqanngillat partiini maani katersorsimasuni tamani
annertunerusumik; erngup nukiliorfii pillugit Naalakkersuisut pilersaarutaat,
sequnngup anorillu nukingata nunatsinni atorneqarnerulluni periarfissaanik
eqqartuinerput nissappallannermik angisoorsuarmik tusagaqarfiginngilarput,
kisianni pilersaarutigut tassaapput taakku aamma nukissiornermi maannakkut
kivitsiniarfigigivut periarfissatullu, pingaartumik nunaqarfinnilu aammalu
illoqarfinni ilaatigut atorneqarnerannik periarfissiiniarluta.
AXxx-@-p akileraarusersuinerup
tunngatillugu Inuit Ataqatigiit tassani tikkuagaat aamma soqutignartutut
misissugassatut isumaqarfigaakka, tassami nuna immikkortinneqarsimasut pingasut
akornanni immikkoortinneqarsimasut taakkua akornanni inissisimasinnaanerput
qularutissaanngilaq tassani nassaariniarneqarsinnaasoq. Taammaattumik danskit
Naalakkersuisunut aamma taassallugu misissussallugulu isumaqarpunga aamma
periarfissaq tassaniittoq iluaqutiginiarneqarsinaasoq.
Taavalu ilumoorpoq
aningaasarsiornikkut upernaamut, ilaatigut Maliinannguaq M. Mĝlgaard-ip
taasimasaa 1998-imut upernaakkut aningaasaqarniarnitsinnut tunngasumik
saqqummiinissamut atatillugu innersuunneqarsimammat, tassa Inatsisartut
prĉsidiaata siunnersuutigisaa tunngavigalugu aamma uagut isumaqatigisatsinnik.
Kalaallit Nunaata aningaasaqarneranut tunngasut 1998-imi upernaakkut
saqqummiussivigineqartussaapput, ilaatigut assigiimmik akeqartitsinerit tassani
allanngortinniarneqarnerat eqqarsaatigineqarluni. Aammalu taanna Inuit
Ataqatigiinnit tikinneqarmat oqaatigilaarlara assersuutigalugu Kalaallit
Nunaanni akit tungaatigut assigiimmik akeqartitsineq atorunnaarluni
timmisartuussinikkut Nuumminngaanniit Kangerlussuarmut ingerlalerpat, taannalu
ammarneqarpat Grĝnlandsfly-lu qularnanngilluinnartumik tassani
unammeqataalerluni - taamaavimmik akit appartussaapput, taanna nalunngilarput.
60%-it missaanni angallannerit, taanna aningaasartuutissaq matuneqarsinnaasoq,
ikummatissamut allanullu matuneqarpat akikitsuarakasimmik angallanneq
maanngaanniit Kangerlussuarmut atulissaaq. Aamma taamatut akeqarsinnaapput
sinerissap ilaanut, Sisimiukkunnut allanullu, kisianni tassanngaanniit
pingaartumik helikopterimik atorluni angalaneq akisoorujussuaq taanna
allanngornavianngilaq.
Taamaattumik kisianni ugguuna ilumoortortaa
ilaatigut attorneqarpoq, KNI-mi takoreerparput angusinnerusut, isorliunerusut
nunaqarfiillu timmisartuussinerit naatsorsorneqarsinnaapput nioqqutissanillu
assartuineq takusinnaavagut qanoq akeqartut - aamma isorliunerusunut taamaappoq
helikopterimillu timmisartuussinerit. Aamma Grĝnlandsfly-p tungaaniit
isertorneqanngisaannarpoq selskabet allat Thule-imi timmisartuussiumappata
helikopterimik imaluunniit kujataani allanilu Grĝnlandsfly ataatsimilluunniit
kisimiilluni sulinissaminut - aatsaat pinngitsaalineqarunik qularnanngilaq
sulissaaq - kisianni aamma unammilleqatigiinnermut peqataanissaminut
neqerooruteqarniartoq qularissanngilarput. Taamaattumik akitigut tassuuna
unammilleqatigiinnikkut - aamma Atlantikoq ikaarlugu - periarfissanik atuiniarnerit
isumaqarpunga pissusissamisoortut.
Inuit Ataqatigiit
aningaasarsiornikkut oqatigisaat isumaqatigeriarlugit aammalu allatigut
oqaatigisaat isumaqatigisinnarlugit, ataaseq oqaatigilaarlara Inuit Ataqatigiit
alloriarnerminni tungaannagaat aperilaassagakkit periarfissaq taanna
maluginerusumannginneraat? Naalakker-suisut nunanut allanut tunngasutigut
oqaaseqarnerat Inuit Ataqatigiit siulittaasuat minnertaan-ngeqaaq
isornartorsioramiuk nunanut allanut tunngasut taaneqarsimanngimmata, taanna
radio-kkut siullermik tusarparput. Naalakkersuisut maani aalajangiusimavaat -
Amerikamiut oqaloqatigerusaarpugut maannakkut, Amerikamiullu arsaq
tigugaagamikku isimmeqqittarpaat tamaanga eqqatsinnut mikisuarakasimmillu
taamaanga tutsittarlugu ilaanni allilaarlugu.
Naalakkersuisut
aalajangiulluinnarparput 1951-imi Amerikamiut danskillu isumaqatigiissutaat
taanna takujumavarput, taanna uagut 11-innik ukioqarlutali sanaasimasoq
nunatsinni takorusupparput aammalu silarsuup allanngornerata nalaani
maannakkut inuuleratta qanoq imaqarnera qanorlu nunatsinni piumasaqaatinik
isumaqatigiissutaasimanersut takorusupparput taanna. Aamma danskit
tamatumuunakkut Naalakkersuisui piumasaqarfiginiarpagut aamma piumanngippata
aamma Amerikamiut piumaffigissavagut taanna takujumallugu aammalu
isertuussiniartoqassappat aqqutissat allat tamaasa ikiortigisinnaasagut
atorlugit taava paaseqatigiinniarnissarput tassuunakkut naniniassavarput.
Pingaarnerpaavorlu danskit tassuunakkut arsaqatigippatigut uagut iligaluta
Amerikamiullu arsaateqatigalugit tassani, taamaattumik danskit Naalakkersuisuilu
paaseqatigiilluta tassuunakkut alloriarnissarput pingaartorujussuuvoq,
taamaattumik neriuppunga aamma taama iliuuseqarniarnerput taperserneqarluni
periarfissaqartinneqarumaartoq.
Akulliit Partiiata oqaaseqataa,
issuagaa oqalugiaatinni aalllartillunga oqaatigisara; nunatta ukiuni tusind-inut tulliuttunut ikaarsaarnermini
inooqatigiinnikkut oqimaaqatigiiffiusumik ingerlatsiviulernissaa.
Assorujussuaq nuannaarutigivara Akulliit Partiiata taanna aallartiffigisarput
malugeqqissaarsimammagu, taanna oqariarneq tassaniittoq
imaannaanngitsorujussuuvoq, tassa nunatta atugarissaarnikkut tunngavisai
tunngavigalugit ingerlaniarnissarput tassani siunnerfigineqarmat
aningaasarsiornikkullu pisinnaasaat nammaqatigiillutik tassuunakkut
ingerlassasut aallavigineqarluni. Tassuunakkut Akulliit Partiiata
malussarniarsimanera kusanartutut aammalu uattut
paaseqatigilluarfigisinnaasattut isumaqarfigaara, tassanilu aamma
qutsavigaakkit tassuuna suleqataajumanerit aamma tunniukkakku. Kisianni aamma
ilumoorputit ugguuna oqaravit kommunit aningaasaqarniarnerat pillugu, soorunami
ataatsimut kommunit aningaasaqarniarnerat isigigaluarlugu, kisianni kommunit
ataasiakkaat ajornartorsiutaat aamma sammineqartariaqartoq - aamma taamaattoqarpoq,
kommunit ilaqarput ingerlalluartunik aamma kommunit ilaqarput
ingerlanerliortunik. Taamaattumillu taanna tunngavigalugu aamma
alloriaateqarnissaq AP-nik oqaatigineqartoq ilumoorpoq. Aamma ilagiinnut
tunngasut pillugit tassani oqaatigineqartut AP-nik ilumoorpoq palasissanik
atuartitsineq marloqiusaasoq aallartinneqarpoq aappa naliginnaasumik
palasissanik atuartitsineq aappaali Ilisimatusarfik suleqatigalugu
ingerlassineq, taakkualu marluk imminnut ikioqatigiillutik
suleqatigiiffigineqarnissaat siunertarineqarpoq, kisiaanili Ilisimatusarfimmi
ilinniarnerit siunissami palasissanik ataavartumik ingerlassilernissaa taanna
siunertarineqarluni.
Kattusseqatigiit aamma, tassani
nalunaaqutsersimavara, kommune-nut tunngasunik oqaaseqarsimanivut aamma immikkut
maluginiarnagit pinngitsoorani aamma tassani nunatsinni kommune-t
suleqatigalugit ajornartorsiutinik aaqqiiniarnissarput aammalu oqaatigissavara
kukkunerit ilinniarfigalugillu aamma nassuerutigineqarsinnaaneri
naalakkersuinikkut pisariaqartut tikkuarpai. Politik-ikkut ingerlaneq
sunaluunniit ilaatigut oqaatigineqartarpoq isummerfissanik pitsaasunik
saqqummersoqaraangat taamaalisoqartartoq nutaanik taamaattunik
saqqummersoqarnissaata allap tungaanut, taanna isumaqarpunga ilaatigut dansk-it
statsminister-iata Jens Otto Krag-ip oqaatigisimasaa tamatumani
eqqartorneqartoq.
Politik-imi aalajangiisut
sumilluunniit tamarmik naassaanngitsumut ilumoortutut
isigineqar-sinnaanngillat, politik-imi aalajangikkat amerlaqisut ulluinnarni
inuusaasitsinnut aammalu aqagumut inuunissatsinnut tunngasunik
aalajangiisuupput. Aquut sammitinneqartoq qanga pisimasut ilinniarfigalugit
siumut pisussanik naliliinerusarpoq, taamaattumik ilaannikkut kukkunernik
takusoqartarpoq, soorlu aamma taanna oqaluttarfimminngaaniit taanna aamma
eqqaasitsisutigigit aamma taanna isumaqarpunga oqaatigineqartarnera aamma
ajunngitsoq pissusissamisoorpoq aamma ilaannikkut naalakkersuisut
kikkulluunniit kukkussuteqarsinnaasarmata.
Inunnik isumaginninnermut
tunngatillugu oqaaserineqartunut una oqaatigilaarlara naggataati- gut
oqaaseqarnialerninni maannakkut naggataagallartumik:
Inunnik isumaginninnissamut
tunngatillugu ujaartuisoqarpoq Siumut-mit Atassut-mi IA-mit aammalu oqaluttunik
allanik attorneqarluni. Ilumoorluinnarpoq innunnik isumaginninnerneq,
utoqqarnik maannakkut timimikkut innarluuteqartunik aaqqiiniarnerit maannakkut
aallartinneqartut. Kommune-t iluarsaaqqinnerannik ataatsimiititaliarsuup
aammalu inunnik isumaginninnermut ataatsimiititaliarsuup innersuussutaannik
naammassinniarneq ilumoorpoq maannakkut naammassiniartariaqalerpoq, aamma
taanna naalakkersuisut maannakkut aallartinnerminni oqaatigaat
naammassiniartariaqarnera kingusinaassanngitsoq.
Kommune-t iluarsaaqqinneqarneranni
maanna tikillugu suliassat naammassereersimasut arlalioqaat Kanukuka
peqatigalugu aningaasartuutissanik aaqqissuussisarnerit kommune-t
ingerlatsinerannik inatsisiliat, kommune-t inuussutissarsiornikkut peqataaneri,
inatsisaat taava- lu meeqqat atuarfianut tunngasutigut suleqatigiinnissamik,
Nukissiorfiit suleqatigalugit nunaqarfinni innaallagissiorfiit allarpassuillu
suliarineqareersimapput. Kisianni aamma kommune-t iluarsaaqqinneranni
maannakkut inunni isumaginninnermi iluarsaaqqinnermi atatillugu suli
isumaqatigiinniutissat arlallit naammassiniarneqartussat maannakkut
tiguniarneqarput ,suliffissaqartitsiniarnermullu tunngatillugit annertuumik
iliuuseqarfiginiarnerat aamma uterfigeqqinniarneqarluni. Taamaattumik
oqaatigissavara naalakkersuisut immikkut assorujussuaq inunnik isumaginninneq
isumaginninnikkullu periarfissat malersorusummasigit kiisalu aamma tassuunakkut
suleqataaniarlutik.
Maani oqaaseqarninni
naggasitigigallarlara siullermik aamma Siumut-kut allallu nammernersornerulersimanerput
namminersulivinnissarpullu pillugu oqaatigisartagaat: Siumut oqaluttuata
oqaatigisai taakkua Siumut tungaaninngaaniit soorunami
isumaqatigilluinnarpakka, namminersornerulersimanerput uanga aamma
uniffissatut isiginngilara isiginngisaannarlugulu, kisiannili taassuma
saniatigut aamma oqaatigineqartut aamma IA-p oqaatigisaat tassuunakkut IA
Siumut-lu aammalu naalakkersuisooqatigiit Atassut-ikkut tunngavigisamikkut
namminersornerulernitta namminersulernissatta tungaatigut assigeerluinnartumik
maannakkut nipilittut oqalulerput, aammalu taanna nuannerpoq.
IA siulittaasuata oqaasii,
uagulluunniit Siumut-minngaanniik sikisaarpugut tusarnaaratsigu aamma
qularnanngilaq Atassut-tikkut taammak iliorput ullumi. Taava IA-p siulittaasua
maannakkut anillatsiarsimammat, taava ilaai maanniimmata taava
oqaatigilaassavakka issualaassagakku, siulittaasup akuerigissappanga,
issualaassavara APingaaruteqarpoq oqaluttuarisaanermi
killiffitsinni anguniakkallu nutaat piviusunngortinniarlugit
ingerlariaqqinnissatsinni ataatsimoortariaqarnerput.
Qularutiginngilluinnarparput innuttaasut qinikkallu
unitsinneqarsinnaanngitsumik piumassuseqartut nunatta namminersulernissaa
suliassaasoq, nunatta DK-llu ataatsimoorfigisariaqagaat. Suliaq
illuatungeriillu tamatsinnut iluaqutaasumik siunnerfeqarluni pissusissamisoortumik
ataqatigiittuarnissamik kissaateqarnermik tunngaveqartuartariaqarpoq.
Tassa imatut paasillugu imatut uanga
sikisarpunga, Kalaallit Nunaat-a namminersulernissaa nunarparujussuit
silarsuarmi namminersulertarnerattut pissanngitsoq, nuna attavigisaq tassa
telegram-ikkut nalunaarfigalugu inuulluaritsi tassa maannaminngaanniik
namminersulerpugut, taamak pisoqassanngitsoq takorloorparput. Dansk-it
peqatigalugit nuna manna aamma ataqqisarimmassuk nuannaralutalu maani
najugaqartugut. Aamma suleqatigaluta ulloq taanna nammineerluta naalagaaffittut
tikitassarput suleqataaffigissagaat, taamak nipilimmik oqartoqarnera
siunertaralugu sulineq ingerlaqqissappat aamma taanna siornatigut
oqaatigisarsimanitsinnut tulluarpoq. Taamaattumik maannakkut oqallinnermi
naalakkersuisuni immikkut siunertatut taaneqarsimanngikkaluartoq Siumut-mi
allanilu attorneqarmat, taamalillugu oqaatigissavara tassuunakkut
paaseqatigiilluni suliaq aamma assut ingerlanneqarnera isumaqarpunga nageqqinneqarsinnaasoq.
Maannakkut oqaatigissavara
saqqummiussarpassuit annertoqisut partiininngaannik saqqummiunneqarsimasut
qujassutigigikka aammalu naalakkersuisut, naalakkersuisoqarfimmilu suliassatut
ingerlateqqinneqassasut aammalu amerlaqaat pingaartumi aningaasarsiornermik
tunngasut uterfigineqartussat maani immikkut aningaasaliissutissat
aappaagumullu aningaasartuutissat saqqummiunneqarneranni, taamak
oqaaseqarlunga qujagallarpunga.
Peter G. Samuelsen, Inuussutissarsiornermut,
Angallannermut Pilersuinermullu Naalakkersuisoq:
Naalakkersuisut Siulittaasutta
Jonathan Motzfeldt-ip akissuteqaataasa saniatigut marlussuit
oqaaseqarfigilaassavakka.
Siullermik angallannermut tunngasut,
taavalu Naalakkersuisut kallerup innerata kilowatt-imut akiata
appartinneqarnissaanut siunnersuutaanut tunngassuteqartut tassungalu
ilanngullugit aserfallattaaliinermut pisariaqartitsinerit assigiinngitsut.
Siullermik kingulleq taanna siulliutissavara.
Tassa Naalakkersuisut aningaasanut
inatsisissami 1998-imut tunngasumi siunnersuuteqarput kallerup innerata
kilowatt-imut 25 ĝre-mik appartinneqarnissaa taannalu 33 mio. kr. missaani
naleqarpoq ukiumut. Taanna imaanngilaq imatut isigineqassanngilaq
Nukissiorfiit-niik arsaarinnissutaasoq, taanna naatsorsorneqarsimavoq
Nukissiorfiit Nammernersornerullutik Oqartussat-nut akilersugaasa erniaanik
appartitsinikkut kiisalu aamma aningaasanut inatsisip isertut anisullu
oqamaaqatigiisinnerisa allannguallatsinneqarneratigut, tassa dagresultat-ip
appartinneqarneruneratigut taanna aaniarneqarluni taamaattumik ullumikkut
Nukissiorfiit eqqarsaatigalugit ukiumiit ukiumut aserfallattaaliinermut
taarsersuinernut atugassarititaasut eqqarsaatigalugit ukiumiit ukiumut
siunnersuutigineqartarsimasut eqqarsaatigalugit taakkunannga attuinerunngilaq
unali siunertaqarluni inoqutigiit akilersugaasa aamma suliffeqarfiit
ingerlatsinermut aningaasartuutaasa appartinniarneqarnerannut.
Naluneqanngilaq Nukissiorfiit
eqqarsaatigalugit aserfallattaaliinissamut atorusutaat annertoqisut,
qularnanngilarlu aamma taamaattoq atortulersuutit, inuiaqartigiinnut
atortulersuutit, aamma inimi maani Naalakkersuisuninngaaniik
nassuiaatigineqarsimasut eqqarsaatigalugit pisariaqartitsineq nalunanngilaq
annertusoq, soorlu atuarfeqarfiit oqaluuserigaangatsigit taamaattoq, napparsimaveqarfiit,
inissiat. Isumaqarpungalu pisariaqarleraluttuinnartoq ataatsimoortumik ukiumiit
ukiumut taakkua qulequtakkaarlugit immikkut oqallisigiuugaagunnaarlugit
ataatsimoortumik Naalakkersuisut Inatsisartunut saqqummiusisariaqartugut
ukiumiit ukiumut aserfallattaaliinermut atugassat taakkua eqqarsaatigalugit.
Taamaaliussagutta pisariaqartitarput aajuna: Takusariaqarparput Nukissiorfiit
eqqarsaatigalugit atortulersuutit nutaanik aserfallaalitsillugillu taarsersorneqarnissaat
qanoq naleqarnersut, taannalu siorna maani Inatsisartuni 8 mio. kr.-nik
aningaasaliivugut, taannalu nalunaarusiaq nerriviup qaavanut
ilineqartariaqarpoq uippakajaarluta aningaasarparujussuarnik
aningaasaliisaqartaannginnitsinni, taanna utaqqisarput taanna
erseqqiffissaatigilaarpara qularnanngitsumik saqqummerumaarpoq taannalu
tunngavigalugu aamma ukini tulliuttuni aningaasaliisarnissatsinni aammalu
najoqqutat ilagiumaarpaat.
Siumut-minngaaniit Ruth Heilmann-ip
aamma IA-miit Josef Motzfeldt-ip angallanneq tikippaat. Ruth Heilmann-ip, S, noqqaassutigaa angallannikkut
pilersaarusiortarneq, taanna siusinaarnerusumik pisassasoq allaat ukiumik
ataatsimik sioqqutsilluni angallannikkut pilersaarusiortarneq
pisartussanngorlugu. Tamanna sulissutigineqartuarpoq Grĝnlandsfly-kunni
KNI-kunni, kisiannili aamma taamatut oqareerluni
isiginngitsuusaarneqarsinnaanngilaq KNI-ip iluani allanngortiterinerit,
silaannakkut angallannerup iluanni pigaluttuartut, tamakkua
aqqusaaqqaartariaqarpagut kisiannili sapinngisamik annernanginnerpaamik
pilersaarusiorneq sukumiisumik ingerlanneqartariaqartoq taanna soorunami
isumaqatiglluinnarpara.
Pigaluttuartut assersuutigalugu
Josef Motzfeldt-ip, IA, aamma apeqqutigisaa sulimita qanoq sivisutigisumik
nunarsuarmi angallannikkut akit ullumikkut atukkavut, qanoq immata sivisutigsumik
atorallassavagut. Erseqqissalaarlara maannakkut ukiut tamaasa ilaasut
angalaneranni billet-iisa akikillisarneqarnerannut pisortat tassa
Namminersunerullutik Oqartussat aningaasartuuteqartaratta allaat
utoqqalinersiutit aningaasartuutigisartakkatta amerlaqatingajaanik, tassa
aningaasanut inatsit qimerloorutsigu KNI-mut imaatigut angallassinermut
tapiissutigisarpagut aammalu maannakkut siunnersuutigalugu 1998-imi 105 mio.
kr.-nit, Grĝnlandsfly-mut 60 mio. kr.-it sinnerlugit taavalu Grĝnlandsfly-p
iluani akilersinnaasuninngaaniik tapertariaqartunut ingerlateqqittagai 45 - 50
mio. kr.-nit missaaniittut taavalu Mittarfeqarfiit ingerlatitaanerannut
aningaasartuutigisartakkavut 60 mio. kr.-nit missaaniittut, taakkua ataatsimut
katillugit 270 mio. kr.-nit sinneqarput.
Ullumikkut angallassinikkut
pissutsit atuuttut allanngortinnagit, billet-it akiisa appartinneqar-nissaanik
oqalussagutta alla aqqutissaanngilaq aningaasat amerlanerusut aasariaqarpagut
kisiannili tamanna aqqutissatsialattut Naalakkersuisuni nalilinngilarput.
Naalakkersuisuni nalilerparput pissusitoqqat ullumikkut atukkavut
aaqqissuussisimanerit qangali ingerlatiinnar-neqarsimasut taakkua nutaamik
qaqilerlugit aaqqissuusseqqittoqartariaqartoq soorlu aamma KNI-mut
servicekontrakt-it aqqutigalugit, tassa pisortaninngaanniik kissaatigineqartut
suut akilerneqassappat selskab-illu suut nammineq nammineq akilersinnaasumik
ingerlassinnaavaat. Taakkua tamarmik immikkoortinneqartariaqarput aammalu
sulineq Grĝnlandsfly-mut tunnga-tillugu aamma taamatut ittoq ingerlavoq aammalu
ingerlalluarluni, naatsorsuutigaarpullu 1999-miik Grĝnlandsfly eqqarsaatigalugu
akilersinnaanngitsut aammalu nammineq ingerlasinnaasut taakkua
immikkoortineqareersimasassasut taakkulu tunngavigalugit
tapiisoqartariaqassappat taava ingerlaviit taperneqartariaqarput taakkua
tapiiffigineqartalissasut.
Angallernermut pilersaarusiornermi
aamma akinut akillu eqqarsaatigalugit, tassa ukioq manna 14. Maj-ani
folketing-ip inatsit akuersissutigimmagu SAS-ip ukiut 20-it sinnerlugit
kisermaassisimanera putuneqarpoq, suliarlu taanna maannakkut ingerlavoq aamma
oqalliffioqaaq, soorunami pissutsit ilaatigut matu tunuini
aaqqissorneqartartut attuaneqaleraangamik qisuariartarput aamma
sakkortusinnaasumik, kisianni neriuppunga taanna uniffigissanngikkipput.
Unammilleqatigiinneq ammasumik
siunnerfeqartoq taanna piviusunngortittariaqarparput, kinguneqangaatsiareerpoq
SAS-ip kisermaassilluni taanna angallassinera ukiut kingulliit annertuumik
sammineqarnerata kingunerisaanik siorna KNI nammineerluni timmisartumik
attartorluni usinik angallassimmat tamatuma kinguneraa SAS
tunniutiinnartariaqarmat taamalu imarpik qulaallugu silaannakkut usinik
nassiussat Kilo-mut kr. 16,00 sinnerlugit akeqartut, kr. 10,00 missaanut
appartinneqarmata.
Maannakkut aamma takuarput SAS
KNI-lu isumaqatigiissuteqartut aappaagu ilaasunik angal-lassineq ullumikkut
akinik allaalluinnartunik atuilluni piviusunngortinneqarsinnaasoq, tassa
unammilleqatigiileruttornerup tamakkkua malitsigisai malunnarluinnarpoq.
Grĝnlandsfly ukiup affaanut maannakkut oktober-ip aallaqqaataaninngaaniik april-imut
timmisartornissaminik akinik aaqqissuussisimanera pingasoqiusanngorlugu akit
naliginnaasut akikillisaaneq naliginnaasoq taavalu aamma suli
akikillisaaneruneq ulloq taanna akuerineqarmata, aqaguani SAS aamma
allagaqarpoq aamma taamatut aaqqissuussiniarluni taanna ineriartorneruvoq
qularnanngitsumik silatuumik atorutsigu taanna unammilleqatigiisitsinissaq
taava inuaqatigiinnut tamatsinnut kiffartuunneqarnitta pitsaassusianut aammalu
aningaasartuutitta appariartortinneqarnerannut taanna saatinniarsinnaavarput.
Naggataatigut oqaatigisinnaavara
aamma nunatta iluani silaannakkut angallanneq eqqarsaatigalugu, Grĝnlandsfly
piareersimammat soorlu Naalakkersuisut Siulittaasua oqartoq; aamma ingerlaviit
ilaanni unammilleqatigiinnissamut, aammalu ingerlaviit ullumikkut pingaartumik
pisortaninngaanniit tapiiffigineqarlutik ingerlaffiusut isorliunerusuniittut,
taakkua aamma suliariumannittussarsiuunneqarsinnaanerat aamma qanilliartorpoq.
Apeqqutip taassuma
qanilliartornerani, aamma paasiniarsimasarput Angallannermi Pisortaqarfimmi
unaavoq; selskab-immita allat, Grĝnlandsfly-unngitsoq, aningaasartuutit qanoq
ittut atorlugit suliat taamaattut kivissinnaavai, nalunngisaqarpugut suliamik
pitsaanerusumik naammassinnissinnaasumik, ullumikkut ingerlatsisuusugut akilertakkatta
affaanik akilersilluni.
Taamaattumik neriulluarpunga,
Naalakkersuisuni neriulluarpugut angallannikkut aaqqissuus-sineq una
qanillattugarput, ilutigalugu aamma inuiaqatigiit aningaasartuutitta
annikillisinne-qarsinnaanerat atuisunik ilaasunik kiffartuussineq
ajorseriarsinnagu, pitsaanerulersilluguli. Taamaattumik uippakajaarnata
taakkuninnga aaqqissuussilluarnissarput isumaqarpunga sila-tuumik atorutsigu
taava angusaqarsinnaasugut.
Naggataatigut oqaatigiinnassavara
kissaatigineqartoq aamma ilassilluarakku, tassalu Angal-lannermut
Ataatsimiittaliap suliani imaattuni malinnaatinneqarluinnarnissaa, taanna
pissusis-samisoorpoq aammalu taamaassaaq.
Marianne Jensen, Peqqinnissamut,
Avatangiisinut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoq, Siumut:
Tassa tamatta nalunngilarput
peqqinnissaqarfimmi sullissinerup pitsaassusaanut, qanorluunnit isummat
pilersaarutillu pitsaatigigaluarpata, tassani apeqqutaanerpaarpaasoq
sulisussaqarniarneq, taamaattumik taannartaa oqaaseqarfiginerulaassavara,
kisiannili taanna tikinnginnerani Atassumminngaanniit toqqaannarlugu
ujartorneqartoq peqqinnissaqarfik eqqarsaatigalugu maanna aallartinneqareersoq,
oqarasuaatitigut katsorsaasarnerup qanoq misilittagaqarfiulernera Atassummiit
tusagaqarfigerusupparput.
Tassunga tunngatillugu
naatsunnguamik oqaatigissavara, tassani suleqataasimasut tamaasa peqatigalugit
massakkut suliap qanoq ingerlasimanera qanorlu misilittagaqarfigineqarnera
nalunaarusiorneqarmat, taannalu naatsorsuutigaarput qanittunnguakkut
naammassissasoq.
Taamaattumik matumuunakkut
neriorsuutigisinnaavara tamatuma Inatsisartunut Ataatsimiitita-liamut,
Peqqinnissaqarfimmut Ataatsimiitsitaliamut uumap ataatsimiinnerup nannginnerani
saqqummiukkumaaratsigu.
Tamatta nalunngilarput
peqinnissaqarfiup iluani sulisussat eqqarsaatigalugit qanoq ajornartorsiortoqartiginikuusoq,
tassani pivakka nakorsat, peqqissaasut, juumuut, kigutit nakorsaat, il.il.
Uanga peqqinnissaqarfimmut
politikkikkut akisussaaffik tigugakkuli, sulisoqarniarnerup
pitsanngorsaaviginissaa ilungersuutigisimavara, tassani ajornartorsiutit
tassaniittut toqqorternagit ammasumilli saqqumilaartillugit oqaatigalugit.
Tassanilu pingaaruteqarpoq ajornartorsiutit qaangerniarnissaani taakkua
toqqorternagit, kisiannili nassuerutigalugit siunissamut pitsaane-rusumik ingerlariaqqinnissarput
ikioqatigiinnikkut. Tamatumuunakkut Naalakkersuisuni taamatut suliaqarnissaq
annertuumik pingaartissimavarput, aammalu suli pingaartillugu.
Maluginiarpara IA-minngaanniit aamma
iluarisimaarneqartoq pilersaarutinngooq sulisoqarni-arnerup tungaatigut
suliuniutissatut kusanartorsuit oqaatigineqarput, kisianni IA-mut oqaatigissavara
pilersaarutaannaanngillat, taakkua pilersaarutit suliniarnermut atorsimavagut,
sulisimavugut aammalu massakkut suleqatigiilluarnikkut ilorraap tungaanut saattoqarsimasoq.
Tassani takussutissaqarpoq minnerunngitsumik nakorsaqarniarneq aammalu
peqqissaasoqarniarneq eqqarsaatigalugu.
Paasissutissat tamakkua
Peqqinnissamut Ataatsimiitsitaliamut ataavartumik takutinneqartarput, aammalu
allaat ippassaaninnguaq ataatsimiinnermi tamanna iluarisimaarneqarluni
ataatsimiiti-taliaminngaanniit uagutsinnut apuunneqarpoq. Kisianni soorunalimi
suliaq ingerlaqqittariaqarpoq, suli ajornartorsiutit tamaasa
naammassinngilagut, suli pitsaanerusumik ingerlaqqittoqartariapoq. Tassani
minnerunngitsumik juumuut, kigutit nakorsaallu eqqarsaatigalugit.
Kisianni maluginiarpara aamma
Atassumminngaanniit tassuunakkut suliniutit pilersaarutaannaanngitsut,
kisianni suliuniutit pilersaarutillu tapersersorneqarluartut, aamma neriuppunga
minnerunngitsumik Peqqinnissami Ataatsimiitsitaliami tamarmi, tamakkua
suliniutit tapersersorneqarluartik ingerlaqqikkumaartut.
Tassani nuannaarutigivara massakkut
peqqinissaqarfimmi sulisut, aamma suleqataarusussuser-tik takutittarmassuk,
taamaalilluta ikioqartigiinnikkut angusarisinnaasagut sukkanersumik
angusinnaagatsigit. Taamaattumik aamma IA-minngaanniit oqaaserineqartoq
peqqinnissaqarfimmi sulisut sumiginnagaasutut misigisimanerat
tusaaniarneqannginnerat, taannartaa uanga akerlilerusuppara. Maannakkut
peqqinnissaqarfimmi sulisuusut, uagutsinnut apuussarisartagaat unaavoq;
tusaaniarneqarnerunertik nuannaarutigalugu, aammalu tamatumunnga
takussutissarpiatut isumaqarfigivara massakkut suleqatigiikkusussuseq
annertooq, suleqataarusussuserlu aamma peqqinnissaqarfimmi sulisuninngaanniit
takutinneqartuarmat, mannaamut iluaqutaasumik, aammalu siunissami suli
isumalluarsaarisumik
Tassani suleqataarusuttut
amerliartuinnarput, siornatigut nakorsat kattuffii annertuumik suleqatigisimavagut,
sulilu suleqatigalugit. Peqqissaasut kattuffiat massakkut aamma suleqataarusunnerat
annertusisimavoq, tassanilu suliaq aallartippoq.
Ippassaaninnguaq juumooq
oqaloqatiginerani aamma tassani suleqatigiilluni, suleqatigiilluta
ingerlaqqeriarnissarput isumaqatigiissutigivarput. Taamaattumik ilaatigut
ippassaaninnguakkunni peqqinissaqarfimmi siuttuusut tamarmik
nunatsinninngaanneersut, manni ataatsimiisinneqarnerini, tamatumalu
kinguninnguani peqqinnissaqarfiup iluani ilisimatusarnermi aamma ataatsimeersuarnermi,
Peqqinnissamut Naalakkersuisutut uannut apuunneqartut aammalu pisortaqarfimmut,
tassaapput iluarisimaarinninnerit, tusaaniarneqarneruneq,
suleqatigiikkusussuserlu, akunnitsinni pitsaanerusoq aamma taakunanngaanniit
uagutsinnut apuunneqarmat.
Taanna isumaqarpunga
nuanaarutigalugu kaammattortuartariaqariupput, taamaalilluta suleqatigiinnikkut
ikioqartigiinnikkullu ajornartorsiutit sukkanersumik qaangerniarsinnaagatsigit.
Sulisoqarniarnermut tunngasut,
Peqqinnissami Ataatsimiitsitaliami ataavartumik ilisimatitsisarnerput taanna
aamma ingerlatiinnassavarput, ingerlatiinnarnissaalu piareersimaffigivarput.
Imaanngilaq ajornartorsiutit qaangertutut oqaatigigikka, ajornartorsiutit suli
annertupput, kisianni suliniutigineqarput, aamma suliat ingerlaqqissapput.
Ilorraap tungaani massakkut
inissisimalernermi, ajornarsiutit ilaat aamma oqatiginngitsoorusunngilara,
tassa sulisoqarniarnikkut pitsaanerusumik inissisimasoqaraluartoq, taamaattoq
sulinngiffeqarnermi aammalu allatigut allanik pissuteqarluni feeriarnerup
nalaani aammalu allatigut allanik pissuteqarluni sulinngiffeqarallartarnermi,
taartaagallartarsinnaasut aningaasaliiffigineqarneri siornatigut aamma
annikitsuararsuusarsimapput.
Taakkua naalakkersuini ukiuni
kingullerni aaqqiissutissanik siunnersuuteqartarsimavugut, aammalu
naafferartumik taakkua pitsaanerusumík ingerlajartuaarput, kisianni tassani
tamakkiisumik taakku aamma aaqqiivigineqassappata, siornatigut aamma
ilimasaarutigereesimavara aningaasarpassuit tassani pineqarmata.
Kisiannili taakkua aamma eqqumaffigisariaqakkatta
ilagivaat, tassami aasakkut atuanngiffe-qarnermi ilinniartitsisut aamma
feeriartarput, taamaalillutillu aamma meeqqat atuanngittarma- ta
taartissaqarnissat pisariaqartanngilaq. Kisiannili peqqinissaqarfiup iluani
napparsimasut feeriarneq ajorput. Sulisut feeriarpata allanilluunniit
peqquteqarlutik sulinngiffeqarpata, taava aamma taartissaanik isumaginninneq
taanna eqqumaffiginerusariaqassavarput siunissami.
Qujanartumik peqqinnissaqarfiup
iluani kalaallit ilinniarusuttut arlaqarput, minnerunngitsumik nakorsamut
ilinniartut arlalissuupput, qilanaarnaqisumik massakkut naammassiartuaartut.
Aamalu sygepjelerskeqarnerup iluatigut peqqissaanermut ilinniarfimmik nammineq peqalernitsigut tassuunakkut
ilinniartut naammassisartullu massakkut saqqummeralerput.
Ukioq manna 20 - 25 - illu akornanni
nunatsinni peqqissaasut kalaallit naammassisussaapput, katillugu ukiup matuma
iluani, tamanna aamma isumaqarpunga nuannaarutigisariaqaripput aammalu suli
kaammattutigeqqullugu. Ajoraluartumik juumuussaqarniarnikkut aamma kigutit
narkorsaqarnikkut ilinniarusussuseq taamaanngilaq, aamma tassani suliat
soqutiginartut pi-ngaaruteqartullu inuiaqatigiinni kaamattuutiginerunissaat
pisariaqarpoq,
neriunaqaaq amerlanerusut
tassuunakkut aamma ilinnialerusukkumaartut. Kisianni tamakkua naammassinissaat
utaqqisinnaannginnatsigit assigiinngitsunik aamma suliniuteqarpugut,
utaqqiisaasumik tamakkua qanoq pitsaanerusumik sullissinerit
ingerlanneqarsinnaanissaat anguniarlugu. Kisiannili isumaqarpunga
pingaaruteqartoq una eqqaassallugu, ilinniarusussuseq annertusiartortoq taanna
nuannarutigigaluarlutigu aappaatigut aamma oqaatigisariaqarmat, ukiorpassuarni
tulliuttni suli peqqinnissaqarfiup iluani tikisitanik pisariaqartitsissagatta,
aamma taannartaa puigussanngilarput, taakkua pitsaasumik aamma
atugassaqartitaanissaat nunatsinnut suliartorususussutsip pilerinarnissaa
eqqarsaatigalugu.
Pitsaaliunermut tunngatillugu,
oqaatigerusuppara Inuit Ataqatigiinninngaanniit ilaatigut oqaa-tigineqarmat,
HIV-imik tunillatsissimasut amerlerujussuarneranni pissutaasut pisortaqarfimmi
piffissaq sivisooq atorlugu pilersaarusiorusaarnerit allallu. Soorlulu sooq
peqqinnissaqarfik tunillatsinnermut kisiat pisuutinneqartoq, soorunalimi
peqqinissaqarfik pitsaaliunermut suliniuteqartariaqarpoq, aammalu taakkua
suliniutit ilisimaarivagut, ingelajuartariaqartut.
Kisianni aamma tassani inuup
nammineq akisussaaqataasutut misigisimanerata annertusartuar-neqarnissaa
ujartortariaqarput, neriuppunga aamma tassani IA suli ersarinnerusumik
peqataassasoq, allat kisiisa pisuutinnagit, kisianni aamma inuup nammineerluni
akissussaaqataanerata saqqumilaartinnerunissaa tassani eqqarsaatigivara.
Pinaveersaartitsinermut suliniutit
peqqinnissarfimmiinnaanngitsoq ingerlapput, inunnik isumaginninnerup iluani,
atuarfinni, ilinniarfinni, Kommuneni, allarpassuarnilu, aamma taamaattariaqarpoq.
Kisiannili uanga naalakkersuisutut ilungersuutigisimasama ilagivaat, suliniutit
tamakkua assigiinngitsut ataqatigiinnerusumik ingerlalernissaat.
Ataqatigiissaarinermi akisussaasumik, akisussaaffimmik inissiinissaq, tamannalu
aasaq nalakkersuisuninngaanniit saqqummiunneqarpoq, Paarisa
pilerseqqinneqarnerasitigut pinaveersaartitsiniarnermi suliniarnerni
ataqatigiissaarinermut peqqinnissamut naalakkersuisoqarfik, taanna akisussaasutut
inissinneqassasoq.
Aaliangerneq taanna aassaq
naalakkersuisuni pisoq qanittunnguami immaqa ullut 14-nit matu-ma siornatigut
Aningaasaqarmernut Inatsisartut Ataatsimiitsitaliaani ilalerneqarpoq, aatsaallu
taamaalilluni massakkut ersarissivoq, ataqatigiissaarinermut akisussaaffik
sumiinnersoq, aamma taanna ilumoorullugu suliniarnissarput soorunalimi
pingaartipparput, isumaqarpungalu massakkut suliniutit
saqqummeriartuaalereersut, kisiannili tassani aamma annertuumik sulinissaq
malunnarpoq, kisiannili aamma inuup nammineerluni akisusssaanera tassani
puigornagu.
Imigassaajartittarfiup
ilaneqarnissaanut tunngatillugu aamma IA-minngaanniit isumaqarfigineqaraluarpoq,
immaqa tamakkua pinnagit pinaveersaartitsineq orniginarnerusoq, tassuunakkut
isumaqatigilluinnarpara. Kissaatiginaraluaqaaq qimarnguinnik
imigassaajartarfinnik pisariaqartitsinnginnissarput. Kisianni piviusoq unaavoq
massakkut, taakkua taamatut ajornartorsiuteqartut
ikiorserneqarfigisinnaasaannik pisariaqartitisivugut, aammalu taakkua ikiorneqarnissaannik
periarfisittariaqarpagut, nalunatigit ilaqutariissutsimut inuiaqatigiinnullu
qanoq pingaaruteqar-tigisut. Kisianni soorunami taassuma ilutigisaanik
anguniartuartariaqarparput siunissami ajornartorsiutit tamakkua sapinngisamik
annikkitsuunissaat, tassuunakkut isumaqataalluinnarpunga.
Paaviaaraq Heilmann, Aalisarnermut,
Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoq:
Apeqqutit arlallit, aammalu
oqaaseqaatit arlallit pillugit, pingaartumik Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuaniit
oqaatigineqartut pillugit imatut
oqaaseqaateqassaanga.
Siullermik aalisakkanik
assartuisarneq allanngortinneqarsimasoq pillugu, imaluunniit nunarfinniit
illoqarfinnut assartuisarneq, aammalu illoqarfinniit nunarfinnut assartuisarneq
pillugu allanngortiterisimaneq pillugu kinguneqarlussimasoq, tassa eqqaanermik
pilersitsisimasoq aalisagartaasimasunik, aamma uanga soqutigivara taassumap
qanorpiaq annertutigisumik kinguneqarsimanera eqqaaneq eqqarsaatigalugu, aamma
tamanna paasiniarusuppara.
Aalisakkanik eqqaasariaqartarneq pisarpoq
assartuinermi, nunaqarfinni tunisassiorfeeqqat imaluunniit tunitsiviit
tunisassiorsinnaatitaanermik piginnaatitsissummik peqannginnerat pissutigalugu,
illoqarfinnut piginnaatitsissummik pigisalinnut tunisassiorsinnaanermut
assartorneqartariaqartarmata. Aammalu nunaqarfinni tunitsivinni ilaatigut
tunisat annertuallaannginneri pissutigalugit, nunarfinni arlalinni tunineqartut
amerlavallaannginneri pissutigalugit eqiterneqarlutik tunisassiarineqartarneri
taanna pisimavoq. Kisianni aamma taanna ajoraluartumik kinguneqartarpoq
igitsisariaqartarnernik, uninngatitsisoortarnerit, uninngatitsivilunnerillu
ilaatigut pissutigalugit. Tamakku asiigiinngitsut ajornartorsiutit
aaqqiiviginiarlugit sulineq maannkkut ingerlavoq.
Tunitsiviit nunaqarfinniittut pillugit,
Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata oqaatigisaanut innersuussutigissavara Siumup
oqaaseqartuata oqaatigisaa, tassa allatut ajornartumik aamma siunissami
pissutsit assigiinngitsut pissutigalugit, nunarfinniit illoqarfinnut
assartuineq pisariaqartartussaassaaq. Kisianni aamma pisutsit periarfissallu
pisuussutigullu aalisakkat eqqarsaatigalugit, periarfissaqartitsippata aamma
pisariaqarpoq aamma periarfissalinnik tunitsivitsigut nunarfinni
tunisassiorsinnaanerup periarfissiunneqarnissaa.
Tamannalu siunertarerpiarlugu,
massakkut suleqatigiissitaq ingerlavoq, tassa aaama Inuit Ataqatiit
oqaaseqartuata oqarneratut isumaqatigiissutissaq 1998 -mi Royal
Greenland-imut nunaqarfinni tunitsiviit
eqqarsaatigalugit, nutarterneqarnissaa taasuma suliarinerani imaluunniit
nutarterniarnerani suleqatigiissitaq sulisippara, nunaqarfiit ataasiakkaat
nalilersorlugit, sumut nunarfinnut tunitsiviit ataasiakkaat atorneqarunik
pitsaanerunersoq. Imaassanngimmat aalisakkanik periarfissaqanngitsoq, ukiunilu
arlalissuarni perifissaqartitsisimanngitsoq aalisarsinnaanermut, taava aamma
tunitsivittut atorneqarnissaa. Imaassinaammat allamut atorneqaruni nunaqqatigiinnut
iluaqutaanerusoq, aningaasarsiornikkut aammalu misigissutsitigut.
Taamaattumik suleqatigiissitap
suliai pissangagaakka utaqqillugit, taavalu ukiup tullisaanut nunarfinni
tunitsiviit ingerlanneqarneri, taanna ilaatigut aallavigalugu nutarterinissaq
pissammat. Kisianni aamma imaanngilaq nunaqarfinni tunitsiviit Royal
Greenland-ip kisimi ingelatissagai, allat periarfissat ammasariaqarput, aammalu
taanna eqqarsaataaniitillugu suleqatigiissitaq sulisippara, aamma
namminersortut allat soorlu pingaartumik eqqarsaatigaara Sisimiut Food-i
misilittagaqarluartoq, massakkut nunarfinnik arlalinnik soqutiginnippoq
ingerlatsinsinnaanissaminut, aammalu Royal Grenland-imut immaqa
akiuligisartakkatsitut annertutiginngitsumik akiliuteqarfigigaluarlugit
ingerlatitsisinnaanera nunarfimmiunut ........Raajanik tulaassuisut
kutterersortut pillugit, Inuit Ataqatigiit oqaseqaataannut taassavara, soorunami aallarnisaataasumik
ajornartorsiuteqartussaammat, taanna ilisimasimavarput, taamaassimavoq aamma
avataasiutit pisassanik aaliangersimasunik pisassinneqarnerini aaqqissuilluni
eqqunneqarmat 1990-mi, taamanikkut aamma tamatuma kingunerisaanik ukiuni
arlalinni naleqqussartoqarsimavoq. Kisianni naatsorsuutiginngilara, ukiuni
arlalissuarni tulaassuisut aaqqissuutissasut.
Aamma eqqaasitsissutigissavara
piffissami kingullermi tusagassiutinut nalunaaruteqarsimagatta, pisortaqarfik
neqoroorutigalugu suleqataasinnaasoq, pisassiissutit ukiup naanerani
tamakkernissaat sapinngisamik siunertaralugu, niueqatigiinnermi
pisortaqarfipput ikiuussinnaasoq. Tamatuma kingunerisaanit annertuumik
pisortaqarfimmut saaffiginnittut ilisimatitsisullu imaaginnavissimapput,
tamanna qujanarpoq.
Tamatuma kingunerissammagu
raajartassiissutit sinerissami qanittumi aalisartunut pisassiissu- tit
amerlanerpaat immaqa pisarineqarsinnaanissaat, imaluunniit immaqa tamaasa.
Aamma eqqaamaneqassaaq ukioq
mannamiit ukiut tulliuttullu pingasut, ukiukkaartumik 10 millionikkaarlugit
aaqqissussinermi atugassanik immikkoortitsisoqarsimammat, aammalu tassani
suleqatigiissitaq pilersinneqarsimavoq, aamma inatsisartunut inassutigineqartoq
akuer-sissutaasorlu aallaavigalugit, tamannalu naatsorsuutigaara soorumani
ukioq manna aamma atugassiissutit iluaqutaasumik aaqqissuussinermullu
nalimmassaanermut pisassiissutinut iluaqutaasumik kinguneqartumik sulineq
naammasissasoq, taamaalillunilu ukiup tullissaanut aamma aaqqissuusseriaasissat
10 millionit atorneqarnissaat eqqarsaatigalugit Finanslovemi oqaasertat
aallaavigalugit inissiisoqarnissaa siunertaralugu. Taassuma saniatigut
aamma aaqqissuussinermut
nutaaliortuarnermullu ISU-mi periarfissiisoqareerpoq, 46 million koruunit miss.
ukiut tulleriiani aamma taamatut aningaasanik inatsimmi siunnersuummi, taamatut
siunnersuuteqarput naalakkersuisut.
Taamaattumik rajaarniarneq - tassa
tulaassuisut eqqarsaatigalugit, ataavartumik nutarterisoqarsinnaanera
periarfissaavoq, aamma periarfissaasimavoq.
Aammalu ilisimatitsissutitut
oqaatigissavara oqallinneq pisimasoq, tassa pisarinngitsuukkat imaluunniit
maannamut ukiuni siuliini naleqqiullugu raajat tulaassorneqartut
kinguariaallassimanerat pillugu oqallinneq, ilaatigut saqqummermat
raajarniutinngooq tulaassuisut pisoqalivallaarneri pissutigalugit
kinguaattoortoqartoq. Kisianni tamanna eqquissuunngilaq, pisutsit
assigiin-ngitsut pissutaapput, aammalu oqaatigissavara naliliinerput aammalu
Erhversstĝttesekretariatimi naliliineq malillugu, massakkut pipallattumik
imaluunniit ajornartorsiummik anertoorujorujussuarnik pigisaqartoqanngilaq,
raajarniutit nutarternissaat eqqarsaatigalugu. Kisianni soorunami
nutarterisoqartariaqarpoq ataavartumik.
Canadamiut
saatturarniarneqartinnissaat pillugu oqaaseqatinut imatut oqaaseqaateqassaanga,
tassa peqataasussat aammalu aalisartoqataasut Sisimiut eqqaani, Sisimiuni
ataatsimeeqatigisimagakkit, ilaatigut maani issiaqataavoq, aamma taamanikkut
ataatsimiinnermi peqataasoq eqqaamanerlunngikkukku. Taamanikkut uanga paasisakka
malillugit, aamalu ataatsimiinnerup qimannera imatut pivoq paaseqatigiinnertut,
tassalu sakkortuumik piffissap ilaa akerlerineqartarsimagaluartoq, kisianni
taamani paaseqatigiinnertut ataatsimiinneq uanga qimappara. Tassa pissutigalugu
taamanikkut oqaatigisakka ukuupput aamma, kalaallit arlaqarput qujanartumik
assagiarsunniarmik avataasiorluni ingerlatsinissamik soqutiginnittunik.
Assagiarsunniutillu taamaattut
angittajaarsuit 80 BRT tungaanut immaqa
angissusillit aningaasanik naleqarput, taamaattumik aamma pissanganartuussaaq,
aammalu mianernartuussalluni aalisartutut aningaasanik atorniassalluni
akisungaatsiartumik, 10 million qulaallugit, immaqa 20 million koruunit
tungaanut akilimmik pissarsiniassalluni. Taamaattumik tupiginngilakka aalisartut
taakkua misileeqataaqqaarusummata taamatut aningaasanik imminnut taarsersugassanik
pituttortinnatik, taannalu isumaqarpunga periafissaq aalisartunik
arlalissuarnik paasineqartoq. Aamma oqaatigissavara Canadamiut massakkut
akueriniarneqartut suli akuersissummik tunineqanngitsut licens-imik
tuneqanngitsut.
Eqqarsaataammat avasissumi allaat
raajarniartarfiit avataanni assagiarsunniarnissamut pilersaaruteqartut.
Taamaattumik neriuppunga nikussaarfiussanngitsut taakkua misiliiniartut, aammalu nunami suliffuarnik
pilersueqataaniartut. Aaamma pingaartumik innersuussutigalugu
angallatitaarniartut kalaallit assagiarsunniutinik angisuunik, aningaasanik
annertuumik nalilinnik pituttortinnatik aamma misililaarusummassuk,
taammattunik aamma peqataanissartik.
Una uannut nutaajuvoq ataaserooq
tuluttut kisimi oqalussinnaasoq tassunga angallatinut taakununnga marlunnut
peqataatinneqassammat. Tamanna uannut nutaajuvoq, taamatut uanga
ilisimatinneqanngilanga.
Great Greenland-ip KNAP-lu akornanni
isumaqatigiinniarneq oqaatigiinnassavara unittoorsimasoq ilumoormat,
kisiannili piginnaatitsissut aamma upernaaq inatsisartuni apeqqutigineqartoq.
Piginnaatitsissut nutarterneqarpoq taannalu tunngavigalugu nutaamik
isumaqatigiittoqarsinnaanisssaa naatsorsuutigigakku.
Taava aamma ammeriviup
aapperneqarsinnaanera Inuit Ataqatigiit oqaluttuata oqaatigivaa, qangaligooq
inatsisartut aaliangiiffigisimasaat, kisianni oqaatigissavara siornatigut
oqallinnermi oqaatigigakku, massakkut tunisisarnermi aammalu
uninngatitsisarnerni nalilersuisarnermi ajornartorsiutaasut
annertungaatsiartorsuit, pitsaassuseq eqqarsaatigalugu, tamakku iluarsisimatinnagit
nutaaliorneq aningaasarpassuarnik nalilinnik sanaartornissaq pisortat
akiligaannik tunuarsimaarfigikannertariaqartoq, tunisinermi ajornartorsiutit
pitsaassutsikkut aaqqinneqareerpata nutaaliortoqarniarpat pitsaanerusoq.
Aamalu malitsigisaanik oqaatigivara
namminersortut aammalu Kommunet mattunneqanngitsut taamatut
ammeriviliorsinnaanissamut, inallugillu aamma tamanna soqutigineqartoq paasivara,
tassami aamma innersuussutigissavara Inuit Ataqatigiit oqaatigimmassuk
qiutiusuminngaanniiginnaq aallaavilimmik qanoq iliuuseqarnerit ilaatigut
ajornartorsiutitaqartartut, arlaleriarluni taanna uani aammaalluni oqallinnermi
oqalugiaamminni taavaat.
Taamaattumik taanna isumaqatigaara,
aap ilumoorpoq ajornartorsiutitaqartarpoq qitiusuminngaanniiginnaq
aallaaveqartumik qanoq iliuuseqartarnerit. Taamaattumik aamma namminersortut
aamma uani nalunngeriikkakka arlaqartut kajumissuseqartut ammerivimmik pilersitsinissamik,
ammeriuviup Great Greenland-ip Qaqortumiittup saniatigut sananissamik,
assorujussuaq taakku iluatsitsinissaanik kissaappakka.
Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut,
Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq:
Siullermik qujavunga oqaaseqartunut
partiit sinnerlugit, ilaatigut uanga naalakkersuisuuffigi-sakka aamma
uparuatsiarneqarmata.
Ilagiinnut tunngassuteqartut
pingaartinneqarlutik taaneqarneri assut tusarlugit nuannerpoq, tas- sa maani
eqqaamavarput kingullermik ilagiinni sulisut atugaat pillugit maani
nassuiaanikkut oqallinneq sakkortooq, aammalu annertuunik piumasaqartoq
uatsinnut anngunneqarsimavoq, taamaattumik autsinni assut nuannerpoq ukioq
manna palasinngorniarlutik aallartittut, tassa Ilimatusarfikkoorlutik palasinngorniartut
tallimat taavalu immikkut aaqqissuussami palasinngorniarlutik nalunaartut
palasinngorniartut 14-it aallartimmata, tamaalilluni ukioq manna
palasin-ngorniartut 19-it ataatsikkut aallartillutik.
Palasitut atorfiit nunatsinni
tamarmik 33-put, taakkuninnga qulit miss. ullumikkut amigaatigereerpagut,
kisianni taamaakkaluartoq oqarnianngilanga ukiumik aaliangersimasumik,
taasillunga ukioq taanna nallerpat palasinik ilinniarsimasunik sinneqartunik
peqalereersimassasugut. Tassa naatsorsuutigaarput ullumikkut ilagiinni
sulisuusut utoqqalinertik tunngavigalugu tunuartarnerat ingerlagallassasoq,
taannalu aamma ajornartorsiutinik nutaanik pilersitsisarumaartoq. Kisianni
taamaakkaluartoq ilagiinnut tunngasumik oqaaseqartunik ilagiit inuiaqatigiinni
qanoq sunniuteqarnerat, qanoq pingaassusiannik nalilersuineq assut
tusassallugu uannut nuannerpoq.
Perorsarsimassutsimut tunngasumik
oqaaseqartunik Katuaq taallattaarneqarmat nuannaarutigaara, aamma
illorsuarsuaq taanna aap pissarsiarisimavarput, aamma perroorutigissavarput,
aamma suliaq aallarteruttorpoq, uanilu amigaataasut suliaralugit massakkut
piorsarpagut.
Kisianni ataaseq
mianersuutigeqqussavara, ilaatigut Kalaallit-Nunaanta Radioat sorpassuarnik
assigiinngitsunik pisuutinniartarparput, nuannarilluinnarlugulu taakkua qanoq
iliuuseqarpallaannginnerat tikkuartortarlutigu.
Eqqaamaneqarunnarsivoq Katuaq-p
pilersinneqarneratigut namminersornerullutik oqartussaninngaanniit 3,2
millionit tassunga atugassanngorlugit tunniuneqarsimapput, taavalu aamma Nuup
Kommuneaninngaanniit 3,2 millionit Fond-itut immikkut aqutsisoqarlutik
ingelatsisussat. Tassalu uani oqaaseqartunut erseqqissumik oqaatigisassara
unaavoq KNR-ip pisuussutigisinnaanngilaa Katuaq-p suliassami iluniitereermagu,
qanoq ililluni sinerissami malunnarnerusumik inunnik avataaniittunut
sunniuteqalernissani.
Suliassaq KNR-miinnani kisianni
aamma Katuaq-p Fond-i taanna tunngavigalugu suliassaasa iluaniippoq. Taannalu
arajutsisimaneqanngilaq suliuniutigineqartullu tassaniittut aallartereerput,
takkutissaqqaarput, kisianni taanna mianersuutigeqquinnassavara Katuaq nammineq
aamma suliniuteqartariaqarmat avammut sunniuteqarnerunissaminut.
Ilinniartitaanermut tunngatillugu
assorsuaq tanngassutigaara Siumup oqaaseqartuata Ruth Heilmann-ip taasaa,
formandilu qinnuigilaassavara taanna issuaaffigilaarusullugu, tassa isumaqatigilluinnakkannik
oqarmat ilinniartitsisut pikkorissuseqarluartut pigisagut pisuussutitut
erligingaakkatitut isigisariaqarpagut, pitsaanerpaamillu atugaqarlutik
suliffeqarfimmi qiimasumik pitsaasumillu avatangiiseqartunik sulliveqarnissaaq
anguniartariaqarparput. Anguniagas- saq
taanna 100 procent-imik tapersersorpara.
Aap, taakkua pisariaqarluinnarput
ilinniartitsisut pitsaasunik angusaqartoqassappat atuarfinni tamani, taakkua
atuartitaanerat pitsaanerusoq nunatsinni ullutsinnillu naleqqunnerusoq anguniassagutsigu.
Nuannaarutigalugu oqassaagut
ullummikkut ilinniarfissuarmi ilinniartitsisunngorniarlutik 1997-mi 154-it
atuarput. Ukiullu tamaasa malugigaluttuinnarparput suli amelanerusut 1. Klassemut
isaasut.
Kisianni aamma
palasissameernertuulli sanilliullugu oqarnianngilanga ukioq una tikikkutsigu
ilinniartitsisut amigaatigisagut tamaasa pissarsiarereersimassagigut. Tassa
ullumikkut oqaatigisinnaagakku nunarput ataatsimut tamaat isigalugu,
ilinniartitsisutut ilinniarsimaut 84-it amigaatigaagut, tassa qallunaat
ilaatigut tikisitat ilinniartitsisullu soraarummeersimasut eqqarsaatigalugit
amigaatigaagut 84-it, taakkuuppullu ullumikkut timelĉrer-nik taasakkatsinnik
inuttalersorneqartut. Kisianni taamak amerlatigisut ilinniarnermi
aallartissimanerat assorujussuaq isumalluarnartoqarpoq, aammalu
nuannaarutigisariaqarparput taamak amerlatigisut ilinniartitsisunngorniarneq
ukiuni kingullerni inuutissarsiuutissatuut qinertalersimammassuk.
Oqaluttut arlallit
assortorsinnaanngilluinnakkannik oqaatigisaat aamma tikilaarusuppara.
Tassa sunngiffiup nalaani
inatsisitigut allanngorterinissaq tullinnguuppoq. Kommunal-reformkommision-ip
Siocialreformkummision-illu suliaat ataatsimut eqikkarlugit, taakkua piareernissaat
kisiat utaqqivarput.
Kommunalreformi sulinermini
atuarfeqarfimmut tunngasut piareerpai, kisianni atuarfeqarfimmut
tunngasorujussuupput aamma sunngiffiup nalaani sulerisarneq, taannaluuna
tullinnguuttoq, taavalu socilareforkommisionip aamma piumasarisai
inuiaqatigiinni suut tappiffigisariaqarivut, tassani aamma ilaapput. Suliaq
ingerlavoq, 1998-ip ingerlanerani naatsorsuutigaarput sunngiffimmi inatsisip
aaqqiissutissaanik siunnersuuteqarniarnissaq, tassa taanna sunngiuffiup nalaani
sulerinissatsinnik, piumasaqaatit inatsisitigut aaqqiffiginissaat
nukinginnarsivoq, allaalluunniit taamatut sivisutigisumik utaqqinissaq imatut
isumaqarnarluni allaat inuiaqatigiit akornanni annertuumik
annaasaqarfigisinnaagipput. Kisianni suliaq ingerlavoq, ukiamullu novemberimi
Kangelussuarmi katersuutsinniarpagut Kommuneqarfinni tamani sunngiuffiup
nalaani sammisassaqartinneqartartut, soorlu fritidsinspektĝrit taavalu
fritidslederinik taaneqartartut, taavalu aamma siulittaasuusut sunngiuffiup
nalaani sammisassaqartitsiniarnermut tunngasunik ataatsimiitsitaliani,
taasumalu saniatigut nunatsinni eqqumiitsuliornermi kattuffiit
aallartitaqaqullugit tamaasa qinnuigisimavagut, tassalu taakkua nalilersuinerat
imatut inerneqartussaassaaq, 1998-ip ingerlanerani sunngiffiup nalaani
inatsisiliornikkut ingerlariaqqissinnaassalluta, taannalu qilanaareqaarput.
Taavalu aamma oqaluttut ilaasa
taatsiarmassuk inissaqarniarnermut tunngasut ajornartorsiutaanerat, taanarpiaq
maannakkut immikkut suleqatigiissitalianik pilersitsisimavunga, tassalu
naatsorsuutigaara ukiumut - ukiup uuma
nikinnerani - piumasarisimallugu massakkuminngaanniit ukiut qulit angullugit,
ajornartorsiutaasinnaasut piareersaasioqqullugit.
Tassalu taannarpiaq, aamma
suleqatigalugu ilinniartut inissaaleqinerujussuat aaqqiutissaanik
siunnersuuteqarniarnissamut,
tunngavissanik taamaalillugit nassaarniaqqusimallugit. Ilinniartortagut
qiviassagutsigit ilinniartuunersiutit ilaatigut uparuarneqarput 1991-imili
aalajangerneqarsimasut, maannamullu suli qaffanneqarsimanngitsut, tassa
Kattusseqatigiinninngaanniit ilaatigut tikkuarneqarpoq. Ilinniartut kattuffii -
KIK DKIK-lu - suliassissimavakka, tassalu massakkut ingerlappaat - ilinniartuunerup
nalaani atugassarititaasut assigiinngitsut,
nalunaarsorlugit uatsinnut nalunaarutiginissaat. Taakkorpiaallu
tunngaviusussaapput iliniartut atugaasa pitsaanerusumik
aaqqiiffigineqarnissaanut atorniagassagut.
Taavalu naggataatigut ulluni
kingullerni annertuumik oqallisigineqartut naggasiutigissavara naatsunnguamik.
Tassa ilaatigut init atuartitsiviusut, illuutillu aserfallassimanerujussuat
pillu- gu oqallinnerit annertoqisut. Ilaatigut imatut ilusilerniarneqartarpoq
taanna; Maannamut Naalakkersuisut qanoq iliuuseqarniarsimanngitsut taakkua
pitsaanerulernissaat anguniarlugu. Kisianni pilersaarutigut imaapput: ´98-imi
aningaasaliissutit - ullumikkut
pilersaarutit malillugit - pissarsiarissagutsigit, naatsorsuutigaarput
nunaqarfinni 24-ini atuarfiit - ilaatigut naalagiartarfittut aamma
atorneqartartut - aaqqereerneqarsimassasut. 24-it. Sinneruttullu tassaapput
34-it, kisianni tassunga aamma ilanngullugu oqaatigilara:
Aaqqissugassaqaleraangat, aningaasallu taakku pissarsiarigaangatsigit,
illutoqqat taamatut isikkoqartiinnarlugit aaqqissuunneq ajoratsigit. Kisianni
ilaatigut illutaat aaqqissuuttarpagut, taassumalu saniatigut piumasaasoq una,
ullumikkut ilinniartitsivissatut, inunnik arlaqartunik isersimaarfissatut
piumasarisaasut tunngavigalugit illutat aaqqissuunneqartarlutik.
Tassa siunissaq ungasinnerusoq
eqqarsaatigalugu, illukut tamakkua aaqqereerneqartarput. Tassanilu aamma una
puigorneqartariaqanngilaq - Namminersornerullutik Oqartussat, Kommune-llu -
illutat taakkua nutarternerisigut, taakkua aamma nalingat soorunami
qaffattar-poq ukiullu tulliuttuni arlalinni pigineqarsinnaanera aamma
taamaalilluni sivitsortarluni. Ukiu- ni tulliuttuni illoqarfinni anginerusut
eqqarsaatigissagutsigit, 98-imi aningaasaliissutissat naatsorsuutigereerlugit,
naatsorsuutigaarput Kangaattaami, taava Kammeqarfimmi taakkua suliat
aallarteriikkat naammassissasut, taavalu 1998-imi Kangillinnguit Atuarfiat
Nuummiittoq, Kangerlussuaq, Qeqertarsuaq, Tasiilaq taakkua
aallartinneqarsinnaassapput. Tassalu taanna taamalillugu
uppernarsaannarusuppara, aap sineriak tamakkerlugu nalunaarsuinerit piareerput,
aningaasartassaai utaqqivagut, pissarsiarigaanngatsit taakkua, taava suliassat
ingerlateqqittassavagut.
Qujanaq oqaaseqartunut tamanut,
malunnarmat Naalakkersuisut Siulittaasuata ammaanermini oqaasii tunngavigalugit
- aamma tassani una paasinarluni, aap -
atuarfeqarfiit pillugit, illutat, illutatigut nakkaassimanerit, asiusoornerit
iluarsiniarneranni oqaluttut tamarmik maani ilaarusupput, taannalu
uagutsinnit, Naalakkersuisuninngaannit tusassallugu assut nuannerpoq.
Qujanaq.
Daniel Skifte, Aningaasaqarnermut
Inerqarnermullu Naalakkersuisoq:
Inissialiornermut akigititaasut
pillugit oqallinneq aammalu sulisoqarnermut tunngasut oqaaseqarfigilaassavakka.
Inuit Ataqatigiinninngaannit
Naalakkersuisut sanaartornermut akiusunik qaffasinneraanertik ilumoorullugu
suli aaqqiiviginiassagaat kaammattorneqarput, oqaatigissavara taanna suliassaq
ingerlareerpoq, formand-ilu qinnuigissavara issuaalaaqqullunga, ilami
issuagassara eqqunngimmat. Issuaaneq aallartippoq: ASanaartornerummi
annertuseqqinnerata, akitigut kingunituarisimasaa tassaavoq, akigititaasut
inuiaqatigiinnut tamakkiisumik innuttasunullu ataasiakkaanut artukkiisumik
qaffarujussuarsimanerat@. Issuaaneq naavoq.
Naagga akigitat appariartorput
sakkortuumik, imaluunniit annertuumik akigititaasut appariar-torput.
Naalakkersuisut ukiuni kingullerni marlunni taassuma tungaa
malinnaaffigilluaqqis-saarmassuk. Aamma taanna pillugu upernaaq Inatsisartut
Aningaasaqarnermut Ataatsimiititali-aat nassuiaanneqarsimavoq, tassani Inuit
Ataqatigiit peqataatitaat aamma nassuiaatinik assigiin-ngitsunik pivoq,
pissarsivoq. Oqaatigisariaqarpara ukiut marlussuit matuma siornagut, soorlu
inissialiornermik kvadratmeter-imut 18.000-it angullugit akeqartarmata, taavalu
ukioq manna sanaartorfinni assigiinngitsuni, ilaatigut 14.000-it angusarpaat.
Suli annertuallaaqimmata Naalakkersuisunut naaggaartarpugut, akisuallaaqimmat
inuiaqatigiinnut, oqarlutalu suli annikinnerusariaqarpoq, tamanna
sanaartornermit ingerlatsinermik kinguartoorneqassagaluarpalluuniit.
Eqqaatitsissutigissavara 80-ikkut
qeqqanni, Inuit Ataqatigiit ingerlatsileruttorneranni, kvadratmeter-imut
ilaatigut 22.000 kruunit angusarmatigit. Taamaattumik taanna eqqunngilaq,
taamaattumik oqarluartaarnertut nalilerpara.
Aamma taamatut kvadratmeterimut
akiusut appariartuaarneranni, eqqaamasariaqarpoq suliaq ingerlareersoq
piumasaqaatersi taamaalilluni ingerlareersutut nalilerlugu tunuartikkusukkakku,
suliaq taanna - kisitsisit aatsaannguaq
taagukkama ersersippaat - ingerlasimasoq,
aammalu pimoorulluni suli ingerlanneqartariaqartoq. Tassami
kvadratmeter-imut inissialiat, akii taamatut qaffassiinnassappata
nalaatsortumillu - assersuutigalugu - milliard-inik periataarluta,
illuliortilissagaluarutta illussaleqineq naammassiniarlugu, taassuma
kingunerisussaavaa akit qaffarujussuarnerat aammalu sanaartugassat
inerneqaratik kinguartiterujussuarnissaat, inersinnaaneqaratik.
Tassami inersinnaassappata taava
tikisitarpassuarnik tikisitsissaagut illuliortussanik, taassuma- lu
kingunerissavaa akit qaffarujussuarnerat. Ajornerpaarlu uaniippoq, kikkut
tamakkua - tamanna - akilissavaat? Inissianik attartortut, inissiat akii
qaammammut qaffassapput. Taamaattumik taassuma ataqatigiissaarnera
pingaartorujussuuvoq. Taamaattumik
nuannaarutigaara Inuit Ataqatigiit kissaatigimmassuk peqataajumallutik
aaqiiniarnermi, taamatut oqariartuuteqarnerat nuannerpoq. Akit ilumut
qaffasippallaarput, apparsassagutsigit aatsaat peqatigikkutta taava akit
apparnerussammata. Taamatut Naalakkersuisunut peqatiserinninneq,
oqariartuutitut nuannersutut tigussavara.
Kisianni aamma maanngarnernut
peqqutima ilagerpiarpaat, tusarnaartut eqqortunik kisitsisinik
tusartittariaqarmata. Inuit Ataqatigiit oqaaseqarnerminni oqarput, soorlu maani
allaffeqarfissuarmi sulisorpassuit 1000-it kisitsisit taallugit, taanna eqqunngilaq!
Maani allaffeqarfissuarmi sulisut 450-iupput. Taamaattumik
ingasattajaarujussuarluni taaguineq allatut paasineqarsinnaanngilaq -
kisitsinerlurujussuarnermik tunngaveqarsinnaavoq - tassami 220%-imik sinnersaarilluni
oqalunneruvoq. Eqqortumik oqariartuuteqartariaqarpugut. Taamatut toqqaanikkut
peqqutigaara sulisoqarnermut tunngasut uanga aamma oqartussaaffimma
iluaniimmata.
Naggataatigut Kattusseqatigiit
oqaaseqarfigilaarniarpakka. Issuaalaassaangalu, issuaanera aallartippoq: AAjorluinnarpoq avaanngunarlunilu
ukiuni kalaallit inuiaqatigiiusugut, timikkut tarnikkullu sanngiillisimanerput.
Ilaatigut imigassamik ikiaroornartumillu atuinerlunnikkut,
imminoornerpassuartigut ersersinneqartoq@. Issuaanera naavoq.
Oqaatsit ilaat ilumoorput ilaali
eqqunngillat. Eqqunngitsortaa taassavara, tassaasoq, uanga allarluinnarmik
isumaqarama. Isumaqarama kalaallit inuiaqatigiit sanngilliartunngitsugut,
isumaqarpunga kalaallit inuiaqatigiit ullumikkut killiffitsinnut
qiviassagutsigit, ineriartortut ajunngitsut siunissaqarluartut; soorlu
assersuutigalugu politikkikkut ilinniartitaanikkullu angusagut pitsaapput
inuusuttorpassuit piareersimaput ajunngitsumik siunertaqarlutik ilinniaqqinnissaminut
periarfissinneqarlutik.
Aamma imigassamut tunngasumik oqaatigisariaqarpoq ukiuni
kingullerni - imigassap akiorneqarniarnera sakkortuumik peqqutigalugu -
kalallit imigassartornerat taamannarujussuaq marloriaammik apparsimasoq
kisitsisitigut uppernarsaatitalimmik ilisimagatsigu. Ukuali allat oqariartuutit
soorunami ilumoorput, kisiannili taamatut kaalaallit taartigisumik
oqaatigineqarnerat, isumaqarpunga
maanngaanniit illuatungilertariaqarlugu.
Mikael Petersen, Isumaginninnermut
Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq:
Siullermik uangattaaq qujarusuppunga
pilluaqqussutinut, Naalakkersuisoqarfimmiit tigusininnut atatillugu. Aammalu
sulilluarnissamik, angusaqarluarnissamillu kissaassinerit qamannga pisumik
tiguakka, neriuppungalu angusaqarfigisinnaajumaarlugit.
Partiininngaanniit assigiinngitsunik
isumaginninnermut tunngasut eqqartorneqarput, aamma taamannak
suliffissaqartitsiniarnermut
sulisoqarnermut tunngassuteqartut, kiisalu aamma nukissiuteqarnermut
tunngassuteqartut ilanngullugit taakkartorneqarlutik, minnerunngitsumik
Sisimiuni ajutoornersuaq, taanna IA-minngaanniit ilanngullugu eqqaaneqarluni.
Taakkununnga tunngassuteqartut oqaaseqarfigilaassavakka.
Siullermik isumaginninnermut
tunngasuni ammalu inunnik isumaginninneq, aammalu inunnik isumaginninnerup
iluani iluarsaaqqinnermut
ataatsimiitsitaliarsuup suliaat pillugit, kiisalu aamma siusinnerusukkut
kommune-nik iluarsaaqqinnerup ataatsimiitsitaliarsuup suliai pillugit
oqaatigineqartut assigiinngitsut erseqqissaavigilaassavakka.
Upernaaq Inatsisartut
ataatsiminnitsinni isumaliutissiissut
annertooq 400 sinnerlugit quppernelik, isumaginnernermut
iluarsaaqqinnermut atatsimiitsitaliarsuup siulittaasuata, Ruth Heilmann-ip
saqqummiunnikuuaa, tassungalu tunngatsillugu, Inatsisartut siunnerfii
assigiinngitsut Naalakkersuisut sulinissaminni tunaartassaattut tikkuarneqartut
aallaavigalugut massakkut Naalakkersusoqarfimmi sulineq aallartippoq.
Inatsisissatut peqqussutissatut anguniakkat suliarineqarlutik aallartipput
erseqqissaatigissavaralu tassani suliassami avaqqunneqarsinnaanngimmat
pinngitsoorneqarsinnaananilu, kommune-t aammalu kattuffiit assigiingitsut
peqataatinneqarnissaat. Soorlu tamatta nalunngikkipput inatsisissat nutaat,
nutarterinerit peqqussusiornerillu tamatumani aamma ilaatinneqartuartarmata
kommune-t aammalu kattuffiit assiginngitsut inatsisissamut attuumassuteqartut.
Soorunami - soorlu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata erseqqissaatigigaa -
massakkut Naalakkersuisut allannguutissatut, inatsisinut allannguutissatut
siunnersuutinik saqqummiussaqannginnerat akuerineqarsinnaanngitsoq. Aatsaallu inatsisissat
naammassippata 1999-imi aningaasartassaat malinnaatinneqarsinnaammata,
aningaasanik inatsisissap 1999 suliarinissaanut atatillugu.
Oqaatigisariaqarpara tamanna ilumoormat, eqqaamasariaqarparpulli inatsisissat
peqqussutissallu nutaat - minnerunngitsumik inuiaqatigiinni sullissinermi
allannguinermik annertuumik kinguneqartumik iluseqartussat, pisariaqarmat
peqqissaartumik suliarineqarnissaat.
Taamaattumik Naalakkersuisutut
pingaartilluinnarpara peqqussutissat inatsisissallu isumaginninnikkut nutarterinermik
kinguneqartussat peqqissaarluinnartumik isumannaatsumillu suliarineqarnissaat.
Taamaattumik 1999-imut aningaasartaqartumik aaqqiivigineqarnissaat -
isumaqarpunga - pissusissamisuuginnassasoq. Soorunami matumani ataatsimiinnermi
pilersaarutaasoq nassuiaat suliamut tassunga tunngatillugu
saqqummiunneqarumaarpoq, tassanilu itinerusumik Inatsisartut oqallinnissaat
avaqqussinnaanngilarput, aamma tamanna piumasarissavara Naalakkersuisutut,
taamaalilluta paatsuungananngitsumik, paatsooqatigiiffiunngitsumillu suliassat
taassuma naammassineqarnissaa siunertaralugu.
Sulisoqarnermut
suliffissaqartitsiniarnermut tunngassuteqartut eqqartorneqarput, tassanilu
aamma Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata ilalliulluni oqaatigaa annikigalugu,
taama nipilimmik, Naalakkersuisooqatigiit anguniagassatut saqqummiussaat
eqqarsaatigalugit oqaaseqarnermini. Aammalu Naalakkersuisut Siulittaasuata,
Jonathan Motzfeldt-ip ammaanermi oqalugiaataanut tunngatillugu, suliffinni
avatangiisit kisimik eqqaaneqarsimanerat uparuarneqarluni.
Suliffeqarneq sulisoqarnerlu
pillugit Naalakkersuinikkut anguniakkat annertupput, partiinik tamanit
kissaatigineqartuartut. Nunatsinni najugaqavissut suliffinni
salliutinneqarnissaannik inatsiseqarneq uterfigineqartuarpoq Inatsisartuni,
suliffeqarfiit pitsaassusissaannik piumasaqarnerit uterfigineqartuartarput,
suliffissat nutaat pilersinneqarnissaannik kissaateqarnerit saqqummiunneqartuartarput.
Tamakkorpassuupput sulisoqarnerup, suliffeqarnerullu iluani suliassagut.
Erseqqissaatigilara uangattaaq isumaqarama - soorlu Naalakkersuisut
siulittasuata ammaanermi oqaatsimini ilanngullugu taagaa - sulisoqarnermut
tunngasut naalakkersuinikkut ingerlatsinitsinni ukiuni makkunani
annikippallaamik sammivagut. Naak eqqaaneqartaraluartoq annikitsuinnarmik siunnersuuteqarnertigut.
Taamaattumik ukiuni tulliuttuni
suliarisariaqarparput sulisoqarnikkut, suliffeqarnikkut, suliffissaqartitsiniarnikkut
atugarissat piviusorsiortumik aammalu peqqussutitigut inatsisitigullu
kinguneqartumik aaqqiivigineqarsinnaanissaat. Tamanna pillugu
kingusinnerusukkut annertunerusumik saqqummiussaqarsinnaajumaassuugut.
Erseqqissaatigilarali Naalakkersuisuni siul-lerpaamik ataatsimeeqataaninni,
tamanna ilanngullugu taareersimagiga, aammalu Naalakkersuisunut ilanngullugu
taasimallu avaqqussinnanngikkipput, pisariaqartorlu piffissami piffissarput,
periarfissarput siulleq atorlugu sulisoqarneq, suliffeqarneq,
suliffissaqartitsinerlu pillugit soqutigisallit attuumassuteqartullu tamaasa
peqatigalugit ataatsimeersuartoqarnissaa sulissutigisariaqarparput.
Taamatut tassunga oqaaseqarlunga -
Inuit Ataqatigiit piumasaqaataat - Sisimiuni nukissiorfiup ajutoornersua
pillugu nassuiaateqartoqarnissaanik kissaateqarnera, tamanna misissussagakku.
Isumaqarpunga ilumoortoq avaqqukkuminaatsoq, Inatsisartunut ilaasortat
ilisimatinneqarnissaat, allaganngorlugu ilisimatinneqarnissaat - taanna
anguniassavara. Maani inimi immikkut tamatumunnga nassuiaasoqarnissaa
pisariaqarsorinngilara, kisiannili allaganngorlugu - Naalakkersuisutut, Inatsisartunut ilaasortanut nassuiaanissaq
- taanna piviusunngortissinnaassavarput. Massakkut Nukissiorfiit,
piumaffigineqareerput ullumikkorpiaq isumannaassuseq, pitsaassu- seq elvĉrk-ini qanoq isikkoqarnersoq pillugu
naatsukullammik nassuiaaqqullugit, paasisagullu naapertorlugit maskiinat taakku
atorneqartut massakkut ajutoornersuarmik kinguneqartumik, allaat massakkut
sanaartorneqarunnaarsimasut - kingoraartissaaluunniit sanaartorneqarunnaarsimasut,
taakkua suli illoqarfinni allani aamma atorneqartut, tassalu Ilulissani
Aasiannilu.
Taamaattumik isumannaatsuunerup
qanoq annertutiginera aamma qanoq issusia, tassani naliliiffigisariaqarpoq.
Neriorsuutigissavaralu tamakku pillugit, pissusissamisoormat isumannaatsuunerup
qulakkeerneqarnissaa piaarnerpaamik Naalakkersuisuni suliariumaaratsigu.
Lars Karl Jensen, Siumut:
Siullermik siuminngaanniik
oqaaseqartoq taperserlugu, uangattaaq nuannaarutigaara Naalakkersuisut
Siulittaasuata ammaanermini oqaatigimmagu - Naalakkersuisunngortut
anguniagarigaat -nuna iluani suliassat aaqqiivigineqartussat aallaavigalugit,
ineriartortitsineq nanginneqassasoq. Ilanngullugu aamma taaneqarpoq
aningaasaqarnikkut ingerlatseriaaseqarnermi oqimaaqatigiissumik
periuseqarnissaq. Taakkua aallaavigalugit nuna iluani pissutsit
nalimmassarnissaat suliarineqartussat annertoqaat, angallannermut
akikillisaanerit, atuarfiit aserfallassimaqisut, inissaaleqineq, illut
nutaanngilisut iluarsaannissaat, iliniagaqarfiit ilaasa ilinniartunut
inissaqartitsinnginnerat - ilaqutsisarlutik atuariartortussalluuniit
eqqarsaatigalugit -.
Tamakku tamarmik aningaasanik
naleqartussaapput ukiut aggersut ingerlaneranni, uanili tupigivara
eqqaaneqanngimmat nunap aningaasatigut qaffassaatigisinnaasai suunersut
sulissutiginiarneqarnersut. Maannakkumut ilisimasagut tunngavigalugit
tapiissutit pissarsiarisartakkat- ta qaavisigut aalisarneq annertunerusumik
isaatississutitut takorluugarivarput, aammalu nalunatigu. Taanna
misikkarittorujussuuvoq, aammalu
avatitsinninngaanniik tatigaluttuinnarneqartutut maannakkut inissisimaffigivarput.
Naalakkersuisut ataasiakkaarlugit inassuteqarfiginngikkaluarlugit
taassuma iluani - aalisarne-rup iluani - Naalakkersuisuusoq maannangaaq
kaammatuuteqarfigissavara, nunanut allanut aalisagartassanik isumaqatigiinninniarnermi
nammineerluni najuulluni, nunatta inuiaqatigiivisa, aalisartut illersornissaat
peqataaffigisaqqullugu, uani eqqarsaatigivara kapisilittassat kingullermi
isumaqatigiinniuteqarneqarmata annikillisimaqaat, taakkulu qaavisigut aamma
nammineq atugassat ilanngullugit aamma pisassiissutigineqarsimallutik.
Illuatungiliineq eqqaagakku
sakkugisinnaasatsitut suusinnaavorluunniit, isumaqarpunga maannakkut
naammagittarpallaalersugut, avatitsinninngaanniit tutsinneqartarnitsigullu.
Kuussuarni kapisillit suffiffiini qissattarlutik aalisartartut
ilisimasaqarfiginngilagut qanoq pisaqartigisarnersut, imaluunniit suffilerneri
pillugit qissattarlutik aalisartut unitsitaasarnersut. Tamakkua
eqqumaffiginngikkutsigit tatigaluttuinnarneqassaagut aningaasarsiornermi
aallaavigisatta tu-ngaasigut. Nuna iluani namminneq aalisagaatigilikkagut
atorluanngisagut aamma ineriartorteqqinneqartussaasut nalunngilakka, aamma
aalisarfinnik allilerivugut. Maannakkut tunumi aalisarneq siuariartorpoq, kisiannili aamma kitaani aalisariutit
uninngaannalernikutut taasinnaasagut, isumaqarpunga tappavani
iluaqutiginiarneqalernissaai Aalisanermut Naalakkersusup eqqumaffigisariaqarai.
Neqissaqarniarnermut tunngatillugu
imarmiuni arferit taakkua aamma killeqaleriartortut nalun-ngilagut, kisiannili
paarlattuanik nalunngilarput ilaatigut siornatigut nunatsinni piniagaalluarsimasut
qipoqqaat - ukiorpaalukasinngorput matuma siornatigut - unitsitaammata
avatitsinnin-ngaanniit tatinneqarnermik peqquteqartumik, maannakkumut qanoq
amerlisimatiginersut paasiniartariaqalerpoq, aammalu tikaagullittassat,
tikaagulliussaartassanit taarserlugit amerlanerutissinnaaneri aamma
misissuiffigineqartussatut kaammattuutigissavara. Assigiinngitsut
Naalakkersuisut aamma akissuteqaamminni saqquimmiussaat ilalernartut
arlaqarput, ilaatigut maannakkumut ilinniagaqartut ineqarfiinik qanoq
pisariaqartitsitigissanersugut siunissami ukiunilu qulini tulliuttuni.
Ilinniartitaanermut Naalakkersuisup eqaasaa taanna, taperserusuppara, aammalu -
arajutsisimagunanngikkaluaraa oqaatigerusullugu Ilulissani Isumaginninnermut
Ilinniarfik pilersikkatsigu aamma inissat tungaasigut, ilinniagaqartut
najuqarfissaasa tungaasi- gut aamma ajornartorsiortut ulloq manna tikillugu
aaqqiivigineqanngilaq.
Inissaaleqineq aamma
atornerluffigineqarpoq, illuutillit inissaaleqisunut atukkiissarput inimineerannguit
- kvadratmeterit annikikkaluartut - 3-4.000 kruunilersillugit, tamakkua
isumaqarpunga aamma aliangersagaliornerisigut assigiimmik
periuseqarfigineqarnissaat anguniarneqartariaqalersoq. Qujanaq.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit
oqaaseqartuat:
Qujanaq, aamma Naalakkersuisunut
ilaasortat qutsavigerusuppagut Inuit Ataqatigiinninngaanniit annertuumik
oqaaserisagut toqqammavigalugit nassuiaateqarmata. Partiinit oqaaserineqartut
naatsukullammik oqaaseqarfigissagukkit, Siumut-miit oqaatigineqarpoq
nunaqarfiit qanitariit imminnut suleqatigiissinnaanerannik isuma - ukiut
arlalinngorpulli Inuit Ataqatigiit siunersuuteqarnitsigut - Inatsisartunut nunap immikkoortuinut
siuarsaanertut, tassa nunaqarfiit qanitariit, kommunit qanitariit
inuussutissarsiutigut siuarsaanermik suleqatigiissinnaanerat akuersissutigineqareersimasoq
- aallaavigalugu Siumut taama massakkut oqaluttuata saqqummiinera naammagisimaaratsigut.
Kiisalu Atassut-ip oqaluttua eqqarsaatigalugu
naalagaaffeqatigiinnerup, nunatta namminersulivinneratigut
isasoornissaanik siooraneq, ilaqutariinngooq akornanni allaanngilaq
sequmittoqassasoq nunarput namminersulivippat.
Massakkut nunarput
namminersulivinngikkaluartoq aamma nalunngilara ilaqutariippassuit nunani allarparujussuarni
ilaqutaqarmata, tamatumalu ilaqutariuussuseq seqqumissimanngik- kaa tamatsinnit ilisimaneqarpoq.
Kiisalu Naalakkersuisut
ataasiakkaat, Naalakkersuisut Siulittaasuannit aallartillunga oqaaseqarfigissavakka.
Naalakkersuisut Siulittaasuat qutsavigaara inussiarnersumik assigiinngitsutigut
Inuit Ataqatigiit oqaatsivut paasilluarlugit imaasigullu suleqatigiikkusunnerup
nittarneqartup ilassineqarnera, Naalakkersuisup siulittaasuanninngaanniit. Una
oqaloqatigineqarsimannginnerput, Inuit Ataqatigiinninngaanniit ujartunngilara
kisianni oqalugiaatip ammaalluni Naalakkersuisup siulittaasuata oqalugiaataani
atatillugu imminnut assortuuttut arlaqartut aallaavigalugit pasitsaatiinnarsimavarput,
naalakkersuisoqarfinni ilanngutassatut saqqummiutat tulleriaarnilersorlugit
aaqqissorneqarsimanngitsutut pasigatsigu, kisianni taamaassimanngippat
utoqqatsissutigaarput.
Aningaasatigut sapilersimaneq
aallaavigalugu naalagaaffimmi isumaqatigiinninniarnissaq, atu-arfigissarnerni,
illugissarnerni nunaqarfinni tunisassiorfinnut tunngatillugu - Inuit
Ataqatigiinninngaanniit paasilluarsinnaagaluarlugu -
eqqarsarnartoqarteqaarput. Naalagaaffiup sunniuteqarfigisimanngilaa
mittarfiliortiternerit taamak ingerlanneqassasut, naalaagaaffiup
sunniuteqarfigisimanngilaa namminersornerulernermi akisussaaffiit
tiguneqarnerini allaffissornikkut ingerlatsineq qanoq Namminersornerullutik
Oqartussat-nit ilusilerneqasssanersoq.
Aningaasartuutit nammineq inuiattut
namminersornerulersimasutut aqussimavugut. Akerlianik naalaaffimmit
oqartoqarsinnaassanerluni, taamaappat iluanaaruteqarfiusutigut kalaallit
inuiaqatigiit Namminersornerullutik Oqartussaasa naalagaaffimmut aamma
akiliisinneqartalernissaat. Tamanna qularnarpoq.
Kiisalu marlunnik oqaaseqarnermik,
naalakkersuisooqatigiit oqaaseqartarnerat, tusarneraluaqaaq kikkulliuku
marlunnik oqaaseqarnissaanik piumaffigineqartartut. Kalaallit, qallunaat maani
nunasisut annertunerusumik marlunnik oqaaseqarnissaanik piumaffigisanngilagut.
Ilisimavarput akuleriissitsilluni atuartitsineq meeqqat atuarfianni
ingerlanneqartoq, aammali taamatut ilisimatigaarput GU-mi qallunaat,
affarmillu qallunaat kalaallillu pisinnaasaat aallavigalugit, kalaallisut
atuartitsineq pingasunngorlugu immikkoortortalerneqarsimammat, a- b- c-milllu
taasanik. Apequserneqartariaqartorli tassaavoq aningaasat tamakkununnga
atorneqartut, qanoq kinguneqartarnersut.
Nammineq piumassuseq - arlalitsigut
aamma oqaaseqartunit oqaatigineqartoq -
nammineq piumassuseqarneq takutinneqanngippat aningaasanik taamatut
atuinerput naliliiffigisariaqarparput. Kalaallimmi GU-mi atuartut qallunaatut
pisinnaasaat assigiinngisitaartaraluaqaat, kisiannilu a- b- c-millu
immikkoortinneqarsimanngillat, tamakku ataatsimoortillugit nalilerneqartariaqarput.
Kiisalu illersornissamut 1951-imi
isumaqatigiissut naggataarutigilaaginnassavara. Tassani Uummannaq-toqqap
illersornissamut amerikarmiunik oqartussaaffigineqannginnera eqqaatississutigissagakku,
kingusinnerusukkut inassutitut isumaqatiissutinut ilanngunneqaannartarsimammat.
Taanna soqutiginarpoq Naalakkersuisunut eqqummaariffigissallugu.
Leif Fontain, Inuit Ataqatigiit:
Aalisarnermut Naalakkersuisoq
saattuarniarneq pillugu oqaaseqatsiarneranut oqaaseqalaarusuppunga. Tassanilu
Canada-miut - misileraanermut immaqa taallugu - aalisartitsiniarnerat
eqqaa-neqarpoq. Una oqaatigilaarusuppara ataasinngornermi 15. Septemberi,
nalunaaqqutaq marlunnut, aalisartut Sisimiuni ataatsimeeqateqarsimapput
Canadaminngaanniit aalisartitsiniarnerat oqaloqatigiissutigalugu. Tassanilu
issuaavigilaassavara pappiaraq taamanikkut aalisartunut saqqummiunneqarsimasoq.
Uanilu issuaaffigilaassavara: ACanada-rmiut Sisimiut eqqaat aallaavigalugu assagiarsoqarfiit
tipisiorlugit ujartorniarpaat. Naatsorsuutigineqarporlu kalaaleq aalisartoq
ataaseq, ilinniaatigaluni ilaasinnaasoq tuluttut oqalussinnaassaguni@.
Tamanna IA-minngaanniit
naammagerusunngilarput, tassami kalaaleq nammineerluni oqaatsiminik
taamaallaat oqaaseqartoq tassani mattunneqareersimammat. IA-minngaanniit
kissaatigissavarput taamatut misileraatitsineq ingerlanniarneqassappat, immaqa
Aalisarnermut Naalakkersuisoqarfimminngaanniit aqunneqartumik
ingerlanneqarsinnaanissaa, aammalu kalaallit nammineerlutik
oqaatsiminilluunniit oqaaseqartut aamma ilaatinneqartariaqartut aammalu
aalisarfiit - massakkut asagiarsunniat aalisarfigisaannik akorngusersuinngitsut
- misileraaffiuneqarumaartut.
Naluneqanngitsutut Sisimiut eqqaanni
assagiarsunniarneq ukiuni arlalinngortuni ingerlareersimavoq, iluatsillugulu
misilittakkat, Sisimiut eqqaani tunngavigalugit oqaaseqalaassaanga. Tassa
maannakkut imaalisimammat Sisimiormiut aalisartui avammut saakkiartuaarsimammata
kangerlunni aalisarneq aallartereersimallugu, tamatumallu kingunerisaanik
kangerlunni assagiarsuit ikitsuararsuanngorsimammata.
Taamaattumik siunissami taamatut
ingerlajuaannartoqassappat aammalu aalisariutit angissusai eqqarsaatigalugit periarfissaqanngitsut,
mikinerit angallatit avammut periarfissaqanngitsut. Ukiuni aggersuni pissutsit
taamaaginnarpata periarfissaaruttussaapput. Taamaammat kissaatiginarpoq
aalisarnikkut naalakkersuinikkut aamma periarfissanik allanik
ujartuisoqartariaqartoq, tassanilu eqqusarniarneq isumaqarpunga
eqqaaneqartariaqartoq, tassami aamma paasereeratsigu nunatsinni
eqqusarpassuaqartoq.
Eqqusat eqqarsaatigalugit IA-mi
isumaqarpugut ukiakkut kangerlunni aalisarneq imatut taputartorneqarsinnaasoq,
tassa eqqusarniarneq taputartuutigineqarsinnaasoq. Imaalillugu upernaakkut
assagiarsuit aalisarneqarsinnaanerat piffissami aaliangersimasumi, taavalu
ukiakkut eqqusat aalisarneqarsinnaanerat tapitartuutigalugu. Tassani soorunami
avataata assagiarsunnut ammaannarnissaa eqqarsaatigineqarsinnaavoq.
Ukiuni kingulliunerusuni
eqqartorneqartarpoq imminut akilersinnaasunik aammalu nungusaataanngitsumik
aalisarnerup ineriartortinneqarnissaa, taamaattumik neriuutigissavarput
eqqarsaatit nutaaliornerit aamma inissaqartinneqarumaartut.
Maliinannguaq Markussen Mĝlgaard,
Inuit Ataqatigiit:
Siullermik Naalakkersuisut
Siulittaasua qutsavigerusuppara ilaatigut IA-p saqqummiussaanut
inussiarnersumik oqaaseqarneranut, assorsuaq nuannerpoq tusarlugit.
Unaana ammit pillugit apeqquteqaatigilaarniariga
aammalu uparuaateqarfigilaarniariga. Tassa eqqaamaneqarunnarsivoq siorna
ukiakkut ammit pillugit nalunaarusiaq inimi maani eqqartorparput aammalu
tassani eqqartuinermi ilaatigut siunnersuuteqarsimavunga avannaani ammeriviup
immikkoortortaqarfeqalernissaanik. Tassanilu eqqaamalluinnarpara siunnersuut
taanna orniginartinneqarluarluni, maani inimit tapersersorneqartoq aammalu
taanna assut nuannaarutigisimallugu, tassami nalunaarusiami erseqqissumik
oqaatigineqarmat ammit 50.000-ingajaat tunineqartartut, ataatsimut
qiviassagaanni taakku affai sinnerlugit ilaatigut - 50.000-ingajaat suminngaanneerneri
qiviassagaanni - Maniitsumiit kujammut taakkunannga 12.000-it tunineqartartut,
sinnerilu avannaani taavalu ilaatigut aamma tunumi tunineqartarlutik.
Taamaattumik ammit aqqutaani
poortorneqarnermikkut aammalu aqqutaani sivisuallaamik ingerlasarnermikkut
asiusarneri pissutigalugit tunisassiorfinnut qaninnerusunut inissinneqarnissai
tassani jartorneqarsimavoq aammaalu partiinik tamanit isumaqarpunga
tapersersorneqartoq, ajuusaarutigigakku assut Naalakkesuisut tungaaninngaanniit
taanna suliniut ulloq manna tikillugu suli ingerlanneqarsimanngimmat.
Tassungalu ilanngullugu apeqqutigerusuppara suleqatigiissitaq taamanikkut
pilersinniarneqartoq pilersinneqarsimanersoq, tassa ammit pillugit
pilersaarusiornermi suleqatigiissitaq pilersinneqassasoq
neriorsuutigineqarsimammat, assullu pissanganarpoq taassumap qanoq maannamut
suliaqarsimanera.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Nuannaarutigaara Kultureqarnermut
Ilinniartitaanermullu Naalakkersuisup akissuteqarnermini ilinniartut
atugarisaat pillugit maannakkut misissuisitsinini eqqaammagu aammalu soorunami
neriuutigaara taamatut misissuinerup inernera Inatsisartunut saqqummiunneqarumaartoq.
Kiisalu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup uparuagaa, tassalu oqaaseqaatinni
kalaallit timikkut tarnikkullu sanngiillisimanerput ilaatigut imigassamik
ikiaroornartumillu atornerluinermut atatillugu aamma imminortarneq
naluneqanngitsutut annertoorujussuanngorsimasoq eqqaagak-ku taakkutsia
nassuerutigisinnaanngimmagu tupigusuutigaara, tassa ullumikkut naluneqanngi-laq
ajorluinnartumik pissutsit taamaalersimapput, kiisalu imigassamik atornerluineq
aammalu imigassartornerup appariarsimanera oqaatigineqarpoq.
Tamanna aamma ilumoorpoq, kisianni
eqqaamasariaqarpoq imigassamut taarsiullugu ullumik-kut ikiaroornartoq
annertoorujussuarmik atornerlunneqarpoq, ilaatigullu pissutaavoq aamma
imigassap atorneqarnerata appariarsimanera ikiaroornartumik atornerluinerup
annertusiartorneranik ilaqarmat. Tamaammat isumaqarpunga pissutsit taamaattut
isiginngitsuusaaginnarsinnaan-ngikkigut aammalu ajornartorsiutit oqaluttarfimmi
maani oqaluuserisariaqarigut nipangiutiinnarnagit, taamaattumik
ajornartorsiutaasut iluamik ersissutiginagit oqaluuserisariaqarpavut,
anigorniarnissaat angussagtsigu aammalu kalaallisut timikkut tarnikkullu
nukittuutut ingerlaqqinniassagutta sanngiissutigut eqqartortaiaqarpavut
tamakkua anigorumallugit.
Ruth Heilmann, Siumut:
Siumut gruppianit ammaanermi Naalakkersuisutsiulittaasuatata
oqaaserisaanut saqqummiun-neqartut saqqummiussagut pillugit Naalakkersuisut
Siulittaasuanit Junnummit minnerunngitsumillu aamma naalakkersuisooqataasunit
ilassilluarneqarnerat aamma tapersersorneqarnerat qamuuna ilakka sinnerlugit nuannaarutigivakka.
Annertunerusumik iserfigeqqinngikkaluarlugit Atassummit aamma
saqqummiunneqartut kiisalu partiinit aamma allanit saqqummiunneqartut aamma
isumaqatiginnarikka aamma oqaatigissavara, ilaatigut aamma Atassummit
oqaatigineqartut namminersortut suliffinnik pilersitsinissaannik
tapersiisalernissamik eqqartuinera isumaqarpunga aamma soqutiginartuusoq
malersortariaqarlunilu.
Kiisalu aamma IA-kunnit oqaatigineqartoq
tassa inissianik sanaartortitsinermi ullumikkut ajornartorsiutaasut, tassami
sanaartornermi akikinneqqusaatsitsisarneq kiisalu sulisussarsiuussisarnermi
killiffiusut massakkut kommunini ajornartorsiutaammata, taanna
miserratissaanngilaq. Isumaqarpunga taanna malersoqqinneqartariaqartoq 2m-.rp
akia 18.000,-niit ilaatigut 14.000,-nut massakkut
killiffigineqarsimasoq, aap nersualaarutissaavoq, kisianni ilaatigut ullumikkut
akigititaasut eqqarsaatigalugit ilumut appariaqqissinnaanera qanorlu
appartiginissaa isumaqarpunga eqqartortariaqaripput, tassami aamma
sanaartugassat pitsaassusissaat eqqarsaatigalugit akikilliiuarnissaq ilumut
imminut naleqqunnersoq tassami pitsaassusissaq aamma tassani eqqarsaatigalugu.
Allanik oqaaseqarusunnaraluaqisoq kisianni
SIUMUT-gruppiat sinnerlu tassalu oqaaserineqartut aammalu qujassutaasut SIUMUT tungaanut
qujassutigeqqippakka.
Hans Enoksen, Siumut:
Tarnima ulikkaarutai Naalakkersuisunut anisilaarniarpakka. Utoqqatserpunga kisianni toqqusaarlunnermik.
Ukiut makkua atukkavut eqqarsaatigalugit avataaningaanniit aqunniarneqarnersuarput ikioqatigiilluta backersimaarniartariaqalerparput. Avatitsinninngaanniit aalajangersarneqassanngillat suut nerissanerigut suut nerissannginnerigut. Nammineerluta aqusinnaasariaqarpavut nunami maani pisuussutit uumassusillit: tuttut, appat, mitit, aarrit, qilalukkat, tikaagulliit allarpassuillu killilersorneqarput ilaalu killilersorniarneqalerlutik. Tamanna akuersaarsinnaavarput soorunami pinngortitap tunniussinnaassai tassani mianerisariaqarmata.
Kingullermik tusarparput kapisilinniassanngilasigooq, nungulerpasigooq, taava taamaattoqariarmanaasiit sikisaartuinnanngorpugut oqaluta aalisartut kaammattorneqarput aalisanngilluinnassavasi, Europamiunut takutittariaqarparput pinngortitaq mianeralugulu pisuussutit mianerigivut. Nunarsuarmi maani allanit inuuffigineqarsinnanngitsumi uagut inuuffitsinni avataaninngaanniit aqunniarneqassanngilaq suut inuussutissat atussanerigut suullu piniassannginerigut.
Uagut nammineerluta ilisimavarput, ilami ilisimalluarnersaagunarparput qanoq atuissanerluta. Uumassusillit atussavavut pinngortitap tunniussinnaasai mianeralugit, tamannalu ilisimareerparput siulitsinnit ilikkakkavut naapertorlugit, Europamiut sippulimmik atuillutik pinngortitamik uumasuinillu aseruinertik uagutsinnut tutsinniassanngilluinnarpaat, taamaammat tikerput napparlugu oqarfigisariaqarpavut: Uagut nammineerluta nuna manna aqukkusupparput pisuussutai uumasuilu ilanngullugit.
Aalisartut eqqarsaatigalugit ajornartorsiutaat annerusumik eqqumaffigineqartariaqarput, tassa- mi inuussutissarsiutit pingaarnersaat sorpassuartigut nunatsinnut sunniuteqarluartoq ingerlanerliulerpat
ajunaarnersuarmik nalaanneqariaannaavugut, nappassinnaangisatsinnik. Raajarniartut, aalisagarniartut, saattuarniartut malittareqqissaarneqartariaqarput ajornartorsiutaallu sukkasuumik aaqqinniartariaqarlutik.
Saattuarniartunut tapiissutissat ulloq manna tikillugu agguaanneqarsimanngitsut sukkassuumik aaqqivigineqartariaqarput, ajornaqaaq aalisartut utaqqiinnarsinnaanngillat, kiisalu aalisartunik siunneruisarfik KIS-i aamma piaartumik aaqqinneqartariaqalerpoq. Ajornaqaaq akuersaaginnarsinnaajunnaarparput Inatsisartuni akuersaarneqareersoq ulloq manna tikillugu suli iluamik aaqqinneqanngimmat. Aalisartut Nuummiit kujammut taama pitsaanngitsigisumik sullinneqarnerat aalisartunut akisuallaaqaaq, uffalu pitsaasumik sullinneqarnissaat akuersaarneqareersoq. Inuussutissarsiutit pingaarnersaanik ingerlatsinerput naalakkersuinikkut qarsupinneqarpallaaqaaq, immaqami takornariaagaluarpata qangarsuarli aaqqinneqareersimassagaluarpoq. Nunat inuii illersorneqarnerusariaqarput ilaatigut atukkat taamak ilungersunartigitillugit.
Kommunit aningaasarsiornikkut ajornartorsiortut qitiusumiit ikiorsiiffigineqartariaqarput suliffissaqartitsinikkut aningaasarsiornikkullu. Ullutsinni kommunit ingerlanerat assigiinngippallaaqaaq, pisuut pisuunngoralutuinnartut, piitsut piitsunngoraluttuinnarput, taassumalu kingunerisarpaa inuit atukkamikkut assigiinngitsorujussuarmik ingerlasarnerat. Isumaliutigisariaqalerporlu kommunit pisuunngoriartuinnartut ullumikkornit suli annerusumik naligiissaarinermi akiliuteqartalernisaat, tassami inuiaqatigiit suliffeqarfiussui iluaqutigalugit aningaasarsiortut suli siammasinnerusumik inuiaqatigiinnut tutsinneqartariaqarput.
Peter Ostermann, Atassut:
Oqaaseqarfigiumasat arlaqarsinnaagaluarput,
kisianni piffissaq sivikimmat eqikkaanerullunga oqaaseqalaassaanga oqaluttorput
sinnerlugu.
Naalakkersuisut Siulittaasuata ujartorpaa
partiit allat erngup nukinga pillugu oqaaseqanngimmata. Atassummi
nalunngilarput suliaq taanna ingerlaeersoq, ammalu naatsorsuutigaarput maannakkut
ataatsimiinnermi Naalakkersuisut ulloq manna
sulisimaneq pillugu nassuiaateqassasut. Nalunngilarput ingerlatsiviit
marluusut Wattenfallen Sverigimeersoq Danmarkimeersorlu Sjĉllandske Kraftvĉrker
isumaqatiginiarneqartut. Isumalluarpugut Qorlortorsuami Sisimiullu eqqaani
sananissaq pillugu isumalluarnartumik saqqummiussisoqarsinnaajumaartoq.
Inuit Ataqatigiinni aamma
apersuuserneqarpoq nunanut allanut tunngasut apeqqutit Naalakkersuist
ammaalluni oqaaseqarnermi tikinngikkaat. Massakkut naalakkersuisooreersut
ingerlaannarnerattut isumaqarfigaarput, tassami naalakkersuisooqatigiinermi
tunngaviusumik isumaqatigiissutit ingerlatiinnarneqarmata.
Inuit Ataqatigiit nalunngilaat nunanut
allanut sillimaniarnermullu ataatsimiititaliami apeqqut taanna pillugu
Naalakkersuisullu assut isumaqatigiittugut. Inuit Atqatigiit nalunngilaat
ataatsimiititaliap aamma isumaqatigiluinnaraa 1951-mi illersornissamut
Amerikarmiunut isumaqatigiissut isumaqatiginiutigeqqinneqassasoq. Ippassaaninnguaq
ataatsimiititaliami tassani ataatsi-miinermi Inuit Ataqatigiit aamma
peqataaffigisaanni oqaatigineqarpoq apeqqut taanna suli ingerlasoq
ajornartorsiutit ataasiakkaat aporfiusut suliap ingerlateqqinnissaanut.
Taamaattumik apeqqummut tassunga tunngatillugu
Inuit Ataqatigiit apeqqusiisimasariaqanngikkaluarput, nalunngilaat suliaq
sumut killittoq.
Naalagaaffigeqatigiinnermut tunngasut
Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaaseqaqqinnermi ersarivissumik oqaatigai. Uagut neriunngilagut telefuuniinnakkut naalagaaffigeqatigiit
ilisimatinneqassasut, tassa naammassivoq, baj. Uagut taama pisoqarnissaa
naatsorsuutiginngilarput aamma isumaqanngilagut Inuit Ataqatigiit taama
isumaqartut.
Angallannermut tunngasut Naalakkersuisunut
ilaasortap Peter Grĝnvold Samuelsen -ip ersarissumik oqaatigai. Silaannakkut
angallannermik ajornartorsiut ilungersuatitsileraluartoq maannakkut
qaangerneqarallarpoq. Uagut aamma assut nuannaarutigaarput kisermaassilluni
ingerlatsineq maannakkut qaangerneqarmat, taamammi oqartariaqaratta, kisianni
suna tamaat tassanngaan-narsuaq allanngortinniassanngilarput.
Taartissaqareertariaqarpoq pitsaasunik. Savalimmiuni pissutsit
pinaveersaartariaqarpavut.
Peqqinnissamut ajornartorsiutit
amerlasoorpassuupput, suu, kisianni una
assut uagut pingaartipparput nuna immikkoortukkuutaarlugu aqutsinermik
ingerlatsiniarnerup pimoorullugu piffissamilu qanikannersumi
piviusunngortinneqarsinnaanissaa. Taanna Naalakkersuisut ersarissumik
suliniutigissavaat. Tassami qularnanngimmat ulloq manna tikillugu ajornartorsiutaasut
juumooqqarnikkut, sygeplejerskitigullu annertuumik
aaqqiviginiarneqarsinnaammata.
Nuannaarutigaarput sunngiffik pillugu
nutaamik maleruagassaqalernissaq, inatsiseqalernissaq 98-p ingerlanerani
siunnersuusiorfigineqartussanngormat, tassani neriuutigaarput meeqqat
qitiutillugit pilersaarutinik saqqummiussisoqarumaartoq.
Atuarfiit iluarsartariaqalernerat
nunaqarfinni illoqarfinni aserfallaataalineqartariaqarnerat
nutartertariaqarnerallu ugagut assorsuaq ilungersunartutut isigaarput, taamaattumik
saqqummiussaqarnistsinni eqqarsaatigaarput suliffissaqartitsiniarnermut
atatillugu kommunikkaartumik aserfallattaaliinerit ingerlanneqartariaqalersut
aaqqissuulluakkamik, tassami massakkut ajorpallanngikkaluartut kisiannili
aserfalattaalisariaqartut, ukiunilu makkunani suneqarsinnaanngitsut aserfallakkiartuinnassapput, taava ukiuni
aggersuni annertuumik piumasaqalertussaassallutik anignaasanik tunngasunik.
Tamanna pingitsoorniarlugu aaqqissuussiniartariaqarpugut suliffissaqartitsiniarnermu
aamma iluaqutaasumik. Taanna uterfissavarput aningaasanut inatsisissap
siunnersuutigineqarnerani.
Ataaseq naggataarutigalugu
oqaaseqarfigerusuppara ilaatigut IA-minngaanniit aamma oqaati-gineqartoq.
Nunanit allanit attartukkanut immikkut ittumik akilersuiniarneq immaqa
pinngik-kallarlugu naliginnaasumik akilersuineq ingerlatillugu taava tassani
aningaasat allanut atoqqinneqarsinnaasut. Taana uagut
eqqarsarnartoqartipparput. Takusinnaavarput aamma Aningaasa- nut Inatsisissami
siunnersuummi saqqummiussami ukiuni aggersuni aningaasanik tigoriaannarnik
uninngasuutigut malunnartumik ikiliartulertussaasut. Taavalu
isumagisimanngikkutsigu erniatigut
nammatassagut nunanut allanut atorniakkatsinni oqilisarlugit taava ukiut
nikinneranni 2000-nngorneranni assut oqimaakujuttorsuarmik atugaqartussaavugut,
taannalu pinngitssorni-artariaqarparput.
Otto Steenholdt, Atassut:
Oqaasissakka uanga ukiortaarsiornermut tunngasunik oqaasilinnut sammitinneruakka, ukiup naanerani. Kisianni Naalakkersuisut Siulittaasua qutsavigissavara Naalakkersuisuni nammineq sinnerlugit imaluunnit aperalugit oqaasissanni qanoq oqassamaarpisi, tamaasa mininnagit tigusimammagit, taamaassaaq, uagut aamma ministeriutitagut qulaatiinnarneqarsimasuuppata iluarisimanavianngikkaluaratsigu. Ilumut taamaaliortussaavoq statsministeri ministerimi nam-mineq oqaatigiumasai anguniagaat nammineerluni erseqqissumik oqaatigisassarai, taamaas-saarlu.
Kisianni IA-p oqaaseqarneani paasinngilara paasiniarumalluinnarlugulu, tassa aamma uanga Royal Greenland -mi sinniisoqarfimmi ilaasortaanera aallaavigaara, apersuigaluarlungalu KNI inattorneqarsimanersoq tamakkua tuniniaasunnguit tuniniagaanik kilunnguamilluunniit piseq-qunagu, eqqumiilluinnarpoq aamma taamaattariaqanngilaq, isumaqarpunga paasiniarluarta-riaqartoq ilumoornersoq taanna. Taavalu aamma ilanngussaat namminersorluni ingerlatsereer-sunut tunniunneqarnissaannut siunnerfik naalakkersuinikkut siunnerfiunani niuernikkut ingerlatsisut akornanni ingerlanneqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit piumasarimmassuk, uanga taanna akerlerilluinnarpara. Niuertup kialluunniit ajunaarutigisani siulliullugu aallartitserusuttumut tunniukkusussavaa, taamaattumik naalakkersuinikkut toqqareerlugu una ajunaarutaasinnaan-ngitsoq aallartinnialernermilu ajornaarutaanani ingerlasinnaasoq toqqarneqarssinnaappat u- anga taanna piumanerussavara.
Tassunga tunngatillugu aamma oqaatigilaarlara uuliasiorneq Savalimmiormiunut tunngasoq IA-p oqaluttuata eqqaammagu. Uanga tusaqqaarakku aamma assut qamuuna isumaliorsimavu-nga, aa, aamma uagut taamaattariaqaraluarpugut, kisianni paasiniaaninni aajukua paasissutissat; Naalaakersuisut Siulittaasuata oqaatigeeraluarai, tassa aatsitassat pillugit isumaqatigiissut nutaaq nunatsinni Naalakkersuisut Danmarkimi Naalakkersuisut namminersornerulernerulli eqqunneqarnerani pissutsit tunngaviusut qimassimanngilaat.
Pissutsit tunaartarineqartut Nunatta Danmarkillu akornanniittut Savalimmiut isumaqatigiissutaaniinngisaannarsimapput. Savalimmiut isumaqatigiissutaanniippoq Savalimmimmiormiut uu-liasiornerminni sukkulluunniit immikkut ilisimasalinnik avataaniit ikiorneqarnertik namminneq akilertassagaat, kiisalu uuliasiulissagaluarunik aningaasat qanorluunniit ikitsigigaluarpata tamatigut Danmarkip tapiissutaaniit ilanngaatigineqartassasut. Isumaqatigiissutit taama assigiinngitsigimmata oqartariaqarpoq nunarput pitsaanerusumik Danmarkimut isumaqatigiissuteqarsimasoq.
Paaviaaq Heilmann, Aalisarnermut Nunalerinermut Naalakkersuisoq:
Siullermik Leif Fontain -ip oqaatigisaanut saattuarniarneq Canadamiullu ataatsimeeqatigisimanerat septemberip qiteqqunnerani pisimasoq taanna ilisimasaqarfiginngilara, manna tikillugu ilisimatinneqarsimanngilanga, taamaattumik annertunerusumik oqaaseqarfigisinnaanngilara. Oqaatigiinnassavara soorunami taamatut aalisartitsisoqassappat akuersissummik Canada-miut tunineqassappata angallatit marluk taava inatsisit malillugit soorunami akuersissut tunniunneqartussaavoq, aamma piumasareriigarput Royal Greenland -mut aammalu suleqataasussamut tassunga tassaasimavoq aallaaviusimavoq nunaqavissunik inuttalersuineq aamma piumasaassasoq, sumiiffinni allisartut akornusersorneqassanngitsut, tunitsivinni tulaassuinermi Canada-miut tulaassuineranni nunaqavissut tulaassuinerat assagiarsunnik akornuserneqassanngitsoq. Taakku naammassineqarsinnaappata akuersinissarput siuliani oqaaseqarninni tunngavigisavut aamma eqqarsaatigalugit akornutissaqassanngilaq. Kisianni taakku akornuserneqassagaluarpata soorunami nutaamik naliliisoqartariaqartoqassaaq.
Eqqusat eqqarsaatigalugit misileraaneq ingerlavoq aammalu qanoq tunissassiarineqarsinnaa neri aammalu qeritinneqarsinnaaneri misilittaaneq ingerlavoq, neriuuteqarfigilluarparput aamma tamatuma iluatsittumik ingerlasinnaanissaa.
Taava Maliinannguaq Mĝlgaard: Avannaani ammeriviliorsinnaaneq eqqarsaatigalugu eqqaasaanut oqaatigiinnassavara, taamanikkut naggasiinermi oqaatigisakka innersuussutigalugit tassa siullermik, aamma siulianik oqaaseqarnerni oqaatigisakka, tassa pitsaassuseq iluarsineqartariaqarpoq siullermik, taava sumiinnissaa siumut aalajangerneqassannsanngilaq pitsaanerpaamik sanasoqassappat pitsaanerpaamik inissiffissaa eqqarsaatigalugu, peqassuseq aammalu tunineqartartut eqqarsaatigalugit inissiisoqartariaqarpoq. Kisianni pingaarnerpaaq aanaavoq tulaassukkat imaluunniit tunineqartartut tunisinermilu periaatsit aaqqiivigineqarpata, taava nutaaliornissaq aallartittariaqarpoq, pilersaarusiorlugu aallartinneqarsinnaassaaq. Kisianni aamma taamanikkut oqaatigisara ullumikkut uteqqissavara, tassa namminersortut inerterneqanngillat aallartitsisinnaanissamik, ammerivimmik.
Ammit pillugit ataatsimiititaliaq apeqquteqartoqarpoq, aamma Maliinannguamiit aamma, taannalu piniarneq pillugu siunnersuisoqatigiit naalakkersuisunut siunnersuisartut, taassumap ataanut inissinneqassasoq isumaqatigiissutigineqarsimavoq. Taannalu siunnersuisoqatigiit aallarteqqammerpoq, taamaattumik tamatuma ingerlalersinnaanissaa aamma naatsorsuutigaara matuma kingorna pissasoq.
Hans Enoksen-ip oqaatigisai pillugit naatsumik imatut oqaaseqarfigissavakka: Tassa kapisilit-tassat pillugit aamma avataaninngaanniit tatiniarneqarsimaneq, aammalu piniartut kattuffiat, aamma ataatsimut isigalugit tatisimaneqarsimanerat eqqarsaatigalugu oqaatigiinnassavara, arfattassagut eqqarsaatigalugit pisassinneqartarpugut pisuussutinngooq taakkua nungukkiartuutaanngitsumik amerlassusilimmik pisassinneqarnermik tunngaveqartumik. Tassa nunarsuarmi kattuffik imaluunniit suleqatigiiffik organisationi IWC-mit pisassinneqartarpugut, nunarpassuarnit ilaasortaaffigineqartoq. Assigerluinnagaannik Atlantikup avannaani kapisillit piuaanartinneqarnissaat pillugu ataatsimiittitaliamit kapisilittassinneqartarpugut, aamma ukiorpassuarni. Tamannalu aamma ukioq manna pisimavoq, tassalu pisassinneqarpugut naluneqanngitsutut 57 tons-ininik 1997-mi. Tassa taakku naliliinerat malillugu 57 tons-inik pisassinneqarutta taava kapisillit amerliartoqqissinnaanissaannut aamma periarfissaqassaaq. Aammalu uanga oqaatigisimasara uani aamma oqaatigerusuppara tassa (piffissami allami oqaatigisimasara) unaavoq, kanngusuutigissanngilarput kapisilittassanik pisassatsinnik aalisartortagut aammalu kattuffiat aalisarumappata. Tassa periarfissaqartinneqarpugut 57 tons-inik aalisassalluta, taakkua piuju-aannartitsinissaq akornusinngikkaluarlugu aalisarneqarsinnaasut aallaavigalugit, kapisillit piuaanarnissaat pillugu ataatsimiittitaliaq NASCO, Atlantikup avannaani imartalinnut ilaasortaaffigineqartoq siunnersuuteqarpoq. Taakkulu uagut malillugit naalakkersuisunit akuersissu-teqarpugut aamma taamatut aalisartoqassasoq. Taava aalisartut namminneq aalajangissavaat, uanga isumaga malillugu tunngaviusumik, qanoq piniarnerlugit taakku pisassiissutit.
Aamma Hans Enoksen-ip oqaatigaa aalisarneq, ajutoortoq, imaluunniit unaana tikinniariga, ilumoorpoq aalisakkat pisassiissutit, imaluunniit aalisarneqarsinnaasut nunatsinni ajutoorpata taava ajunaarnersuaqassaaq Kalaallit Nunatta aningaasaqarniarnera eqqarsaatigalugu aamma sulisoqarniarneq eqqarsaatigalugu. Taamaattumik pisariaqarluinnarpoq misissuiffigiuarnissaa aammalu nalilersuiuarnissaq pisuussutitta qanoq atorutsigit silatusaartumik aamma piuartitsinissaq eqqarsaatigalugu piffissaq sivisooq atorsinnaanerivut. Saattuerniarnissamut tapiissutit ujartorneqarput, eqqaasitsissutigissavara junip 4-aani Inatsisartut akuersissutigivaat TB-1-kkut 3 mill.-nit, taakkulu massakkut tassa - aasami sulinngiffeqarneq tikiliivissoq - taanalu sioqqullugu qinnuteqartitsisoqarpoq. Qinnuteqaaterpassuillu taakku massakkut suliarineqarput.
Naatsorsuutigineqarpoq taakkua sap. ak. pingasut ingerlanerini naammassineqassasut. Isumaqarpunga sivisuujunngitsoq, immikkut sivisoorsuartut taaneqarsinnaasoq, taana piffissamik pisa-riaqartitsisimaneq.
KIS-i pillugu. Uanga aamma ajuusaarutigaara manna tikillugu inissanik Direktorati tunineqan-ngimmat allaffinnik. Taana arlaleriaqalunga aamma Naalakkersuisoqatinnut apuuttarsimavara aammalu sekretariatimut. Manna tikillugu allaffinnik tunineqarsimanngilagut, tunineqarutta taana siunniussat malillugit piviusunngussaaq.
Naalakkersuisut Siulittaasuat:
Maannaakkut oqallinnerup imaalinerani aammami isummat partiininngaanniit kiisalu ilaasortanik itaasiakkaaninngaanniit saqqummiunneqartut annertoqimmata aammalu itisilerinerullutik maannakkut oqaatigineqareersunut annertuunut. Isumaqarpunga naatsunnguamik akissutigerusutakka imaalillugit oqaatigigukkit pitsaanerusoq.
Siullermik isumaqarpunga oqallinnermi maani erseqqiivissumik paasineqartut arlallit saqqummersut oqallinnerup ingerlanerani aammalu naalakkersuisut tikkuarniagaanut aallaqqaataanilli tunngaviusut. Inuiaqatigiit kalaallit maannakkut tikissimavarput suliffissuaqarnermi, piniarnermik, aalisarnermik, ujarassiornermik, takornariartitsinermik ilaallu ilanngullugit inuussutissarsiornermik ingerlataqalersimalluta. Aatsitassarsiornerit immikkut taakkua misissorneqarput aallartinnissaat allaat piareersimaffiginiarlugu eqqortunik attaveqarsinnaassagutta. Periarfissagut tamaasa atorniarpagut. Ilinniartitaaneq aaqqinniarparput silarsuarmi unammiffeqatigiiffiusumi ingerlaniarluta, aamma taannaa piareersarfiginiarparput, piareersarfigalugulu. Unammillernerup silarsuaanut pisimavugut, tassunga ilanngullugu inooqatigiinermi pitsanngorsaatissagut inunnik isumaginninnermi peqqinnissami allarpassuarnilu, aamma tikinneqarsimapput nangittumillu suliarineqassallutik.
Tamakkua tamaaviisa qeqqanni nuannersuuvoq aamma tusassallugu Inuit Ataqatigiit oqaaseri-saminni eqqaassissutigimmassuk maani najugaqartugut inuit 55.000 -iinnaasugut, aamma taan-na ilaannikkut imminut eqqaasittarnerput aamma maani ilaasortani uatsinnilu naalakkersuisuni pingaaruteqarpoq. Inuit 55.000 -iinnaavugut maani najugaqartut, taamaakkaluartorli nammineerluta inuunitsinni qaqitsiniarpugut anigorniarlugulu maani ajornartorsiutigut.
Kisianni taamaaliorniarnitsinni mattutinngilagut suleqatigiiffigisinnaasagut Danmarkimi sule-qatiginninnerput mattunnianngilarput, aamma ssilarsuarmi allami isumaqatigiissutigut aamma mattunnianngilagut. Tamakkuupput tamarmik siunertaqartut Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiornikkut, aalisarnikkut periarfissaqartuarnissarput, taanna peeruppat inuussutissarsiornitta ilarujorujussua peertussaammat.
Taamaattumik nuannarineqarpat nuannarineqanngikkaluarpalluunniit aamma oqaatigissavara Naalakkersuisutut Siulittaasuuffigaakka maannakkut isumaqatigiissut avatangiisit paarilluarumallugit, nungusaaginnartutut timmissanik aalisakkanik allanillu iliornertut pissusilimmik ingerlanissaq pinaveersimatinniassallugu. Naalakkersuisut suleqatigiissaagut, inatsisartunullu aamma tamanna apuutassarivarput.
Timmissat nungusarneqaannassanngillat, aalisakkat nungusarneqaannassanngillat, arferit nungusarneqaannassanngillat arlaatigut killilertariaqarpugut. Kapisilinniarnermi 50-57 tonsilluunniit atorlugit imaanngilaq kapisillit kisimik tassani pisarineqartartut. Taana Hans Enoksenimut aamma taalaarniarpara, uagut angumeraarput kapisilinniarneq annertuseruttormat kapisiliinnaanngitsut qanoq annertutigisumik uumasut innarligaasut. Appat, niisat allallu innarlikkat annertorujussuupput. Tamakkua aamma kapisilinnut piniarniarnermi innarlikkat maannakkut pinaveersimatinniarneri ilaatigut eqqarsaatigissavagut. Tamakkunatigut naliliisarnerni ilaan-nikkut qularnanngilaq immitsinnut piumaffiginerput aalisartortatsinnut piumaffiginninnigut. Allaallu qularnanngilaq tamatigut isumarput eqqorlugu pinavianngillat. Kisianni immatsinni uumasut, aalisakkat, timmissat allallu nungutsaaliornissaat aamma politikkikkut isumaqatigiinnitsinnut ilaavoq.
Taamaattumik tassuunakkut periarfissaq aamma eqqaasissutigilaassavara pisussaaffik imminut pisussaaffilerneq, angeqimmat tassaniittoq.
Maani oqallinneq pisarnermisut uummaarissumik ingerlavoq aamma qulaaarinngilara Naalakkersuisut saqqummiuttagassaanni inatsisiliassat peqqussutissallu nassuiaatillu maannakkut saqqummiunnissaani aamma oqallinnerit ullumitut nuannersut nangikkumaarigut. Uagullu naalakkersuisut tassanngaaniit peqataalluarnissarput naatsorsuutigeqquarput.
Qujanarsuaq ullumikut oqaaserineqartunut.
Ataatsimiinermik aqutsisoq:
Taamaalilluni ullumikkut ammaanersiorluni oqallinneq naammassivoq.
Oqaluuserisaq naammassivoq.