Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Ammaanersiorluni oqallinneq		[ Ataatsimiinnerit ] [ Op ] [ Næste ]
Siullermeerneqarnera	Aappassaanneerneqarnera		Pingajussaaneerneqarnera

Ataasinngorneq 22. september 1997 nal. 13.00

 

Oqaluuserisassani immikkoortoq:

 

Ammaanersiorluni oqallinneq.

 

 

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut siulittaasuat Anders Andreassen:

Ataatsimiinneq ammarpoq.

 

Ruth Heilmann, Siumup oqaaseqartua:

Siullermik Siumup gruppia sinnerlugu, tallimanngormat ammaanersiornermut pingaartorsiornar­tumut iliorfigineqarnivut, killitsisimanartut pillugit tamanut qujarusuppunga, aamma naalagiaqa­tigiinnermi palaserisatta Emmap oqaasiinut nakussatsinnaqisunuttaaq. Maannakkulli sulinissar­put pilerinartoq aallartittussanngorparput, suliassavut utaqqiinnarmata, akunnitsinnilu aaqqitas­sarpassuaqarmat.

 

Tusagassiuutitigut oqaatgineqartarpoq Inatsisartut akornanni paatsiveerusimaarneqartoq. Uagut Siumumi nuannaartigaarput, Naalakkersuisut siulittaasuata Lars Emiilip tunuarnera tamaginnit paasilluarneqarlunilu ataqqineqarmat, aammalu anerlanerussuteqarluartunit toqqarneqartumik Naalakkersuisuni siulitaasunngortitsinerput, tassalu ukiorpassuarni politikeriusumik ittortaqar­tussanngoratta, Jonathan Motzfeldt-imit, Naalakkersuisut siulitaasunngorninni Naalakkersui­sunngoqqittullu tamaasa uummammik pisumik pilluaqqungaarpavut.

 

Nuannaarutigingaarparputtaaq Siumumi Inatsisartuni ilaasortaq Anders Andreassen, Inatsisartut siulittaasuattut Inatsisartunit tamanit akuerineqartumik siulitaasunngortinneqarnera, tamanna tamatsinnut Inatsisartuni ilaasortaasuni toqqissisimanartuuvoq, Inatsisartuni siulittaasoq Anders Andreassen-ip tunumiuunera piinnanngikkaluarlugu, kisianni aamma Inatsisartuni ilaasortaanini ukiorpassuanngortuni misilittagaqarfiulluartumik ingerlatereersimammagu, Inatsisartut innuttaa­salu naapertuilluartumik sullinnissaannut piareersimalluartutut oqaatigineqarsinnaalluni, taamaattumik aamma uummammik pisumik pilluaqqungaarpatsigit. Suleqatigiinneq pingaarti­tarput Siulittaasungortusi aamma ingerlatissagissi Siumumit qularutigingeqaarput.

 

Kiisalu nutaamik Naalakkersuisunit toqqarneqartoq inunnik isumaginninnermi, sulisoqarnermi pisortallu suliffiutaanni Naalakkersuisunngortoq Mikael Petersen, sulilluarnissannik kissaallutit qamannga pisumik pilluaqquatsigit. Uummammik pisumik qutsavigaavuttaaq maanna tunuartut Inunnik isumaginninnermi suliffissaqarnermilu Naalakkersuisorisimasarput Bendo aammalu Naalakkersuisut siulittaasuullunilu Inatsisartuni ilaasortaqatigisimasarput ukiorpassuarni Lars Emiili.

 

Ammaanersiorluni oqalugiaat:

Naalakkersuisunut siulittaasunngortup ammaanersiornermi oqaasiinut annertuunut imartuunullu aammattaaq Siumumi qujajumavugut.

 

Oqalugiaat oqariartuutinik siunnerfinnik assigiingitsorpassuarnik imaqartinneqarpoq. Aamma nunatta nunanik allanik suleqateqarnissaata pingaaruteqassusia, pingaartumillu nunanik avannar­lernik suleqateqarluarnissaata ineriartuaartinneqarnissaa, Naalakkersuisut siulittaasuata ammaa­nermi oqalugiaataani erseqqarilluartoq malunnarluartorlu Siumumit sakkortuumik tapersersor­parput.

 

Aningaasarsiornikkut ineriartortitsissagutta niuvernikkut periarfissat equmaffiginissaat pingaar­torujussuartut aamma Siumumit isumaqarfigaavut, soorlu aamma Naalakkersuisut suliniutigisas­saanni pingaartuutinneqartoq kommunit inuussutissarsiortut inuiaqatigiinnilu sullissiviit allat tamaasa paaseqatigalugit ingerlaniartoqarnera Siumup tungaaniit peqataaffigiuarusullugu oqaatigerusupparput.

 

Siumut ingerlanerput suli uppernarseqqinneqarpoq, aammalu siumukarusussuseqarneq naqissu­serneqarluni nunat allat peqatigalugit ikinngutigalugit suleqatigialugillu ingerlaniassaagut. Nunarsuaq tamaat suleqatigissallugu pisariaqartipparput, soorlu aamma nunarsuarmiut nunarsu­armi qeqertat annersaat pisariaqartileraluttuinnarneranik paasinnileraluttuinnarnerannillu saqqummertalernerat, nunatta siuarsimasunngornissaanik periarfissanik tikkuussillunilu am­maassigaluttuinnarnera siunissamik qaamanerusumik isumalluarsaarisunut ilaasoq, Naalakker­suisut siulittaasuata ammaanermi oqaaseqarnerani aamma eqqaasitsissutigineqarpoq.

 

Tamanna Siumumit ilalersoqaarput, aamma Naalagaaffeqatigiinnerput suli nukittuumik patajaat­sumillu ingerlanissaa kaammattuutigineqarmat, allaat suli nukittorsaqqinneqarnissaanik sammi­vilimmik ilaqartinneqarmat imaalillugu oqaatigineqartoq Siumumik tapersersoqaarput. Naala­gaaffeqarigiinnerup iluani sutigut tamatigut pitsaaqataanik aamma maani atugaqarnissarput naligiissumik ingerlanniarneqassasoq, sorlu ineqarnikkut, atuarfeqarnikkut, peqqinnissaqarfeqar­nikkut suliffissaqarnikkullu. Taamatullu assigiimmik atugassaqartitaanissarput anguniarlugu danskit naalagaaffiallu oqaloqatigiinnerit ingerlatinneqassasut, soorlu assersuutigalugu atuarfee­qarfiit aserfallassimanerujussui nunatta kisimiilluni aaqqinniagai aamma eqqarsaatigalugit.

Tamakkiisumik Naalakkersuisut siulittaasuata oqaaserisai pitsaasumillu ilisimaarinnilluartumillu oqalugiaataa nersualaassallugu Siumumit pissutissaqarluarpugut.

 

Imatullu Siumut tungaanit oqaatigineqartut taperserlugit naqissusiisarlutalu ilassuteqassaagut:

 

Killiffimmit ingerlariaqqinneq:

Nutaamik paarlaannermi pingaartuusarpoq killiffiup ilisimaarilluarnissaa. Siumumilu isumaqar­pugut Naalakkersuisunut Siulittaasunngortup tamanna ilisimaarilluinnarlugu aallaavigalugulu siunissami suliniutissat inuiaqatigiinni pingaaruteqarluartut taakkarsugai imaannaanngitsuupput, aammalu siunissamik qaamanerusumik isumalluarnermik nipeqarput sulerusussuseqarnermillu ersersitsisuullutik.

 

Suliassap kajungernarneranik anguniakkallu ersarissaqqinneqarnerannik Inatsisartuni ilaasortaal­luni tusarlugit nunannersuullunilu qiimmassaataapput.

 

Kattuffiit suleqatigineqarnissaat:

Akisussaaqatigiinneq suleqatigiinneeq Kanukokap Namminersornerusullu akornanni, min­nerunngitsumillu kattuffiit SIK, KNAPK, APK allallu oqartussaaqataasut kattuffiit suliniaqati­giiffiillu tamaasa tapersersorlugillu, qanimut suleqatigiinnissaat pingaartuusutut aamma Siumu­mit isumaqarfigiuarparput. Paaseqatigiillutami suliassat ingerlakkutsigik aamma tamatsinnut angusassaq pitsaanerpaasoq anguneqartassammat, tamanna kialluunniimmi nalunngilaa, pingaartumik aamma politikkimik suliaqartut tamanna ilisimavaat.

 

Aningaasarsiorneq aalisarnerlu:

Ullumikkut aningaasarsiornikkut toqqammavigisavut ineriartortinniarlugit annertuumik suliassa­qarpugut:

- Aalisarneq, piniarneq, nunalerineq,

- Aatsitassarsiorneq,

- Takornariartitsinerlu inuussutissarsiutiginiarlugit ineriartortinniarpavut saniatigut Naalagaaffe­qatitsinnit Danmarkimit aningaasatigut tapiissutaasartut tigusartakkavut aamma aqqutigalugit.

 

Aalisakkat tammakarnerisa kingunerisaannik kommunini arlalinni inuuniarnikkut qiterineqartoq ilungersunartumik ilaqutariippassuit aningaasarsiorniarnerannut sunniuteqarsimavoq, aamma aalisariutikillisaaneq aalisartorpassuit toqqammavissaaleqinerannik kinguneqarsimalluni, tu-pinnanngitsumik. Eqqarsartariaaserpullu ullutsinnut atugarisatsinnut naleqqussartuartariaqar-parput. Aap, oqarta aalisariutikillisaaneq pisariaqartuusoq tassami aalisakkat pisasiissutigineqar­tartut ukiuni kingullerni ikiliartuaaginnavissimammata aalisariutikillisaanerlu avaqqukkumi-naatsuulluni, taamaaliorsimanerlu ullumikkut nalilissagaanni silatusaartumik iliortoqarsima-nertut oqaatigisariaqarpoq. Tassa ersarinnerusumik oqaatigissagaanni aalisariuteqassuseq peqassuseq pisassiissutinullu naleqqussartuartariaqarpoq.

 

Aalisakkat pisarisartakkat suulluunniit iluaqutiginiarnissaat tunisassiornikkut annertunerpaa- mik suliffissaqartitsinissaat anguniartariaqarparput. Soorlu aamma Siulittaasup tamanna pingaartillugu sakkortuumik suliniutigisassatut tikkuartoqqikkaa. Nunaqarfinni maannakkut tunitsiviusunut atorluaanissamik tikkuussineq Siumup tungaanit tapersersorluinnarparput.

 

Nunaqarfinni tunisassiorfiit ineriartorteqqissagutsigik ullumikkut pissusiusut pitsaaqutaat ajoqutaallu suunerinik ilisimasavut naammalersorinaraluartut iliuuseqarnissarlu tullinnguuttoq Siumup tungaanit oqaatigerusupparput. Royal Greenland utaqqiinnarnagu qanoq iliuusissanik kommunit nunaqarfinni innuttaasut, nunaqarfinnilu aqutsisut isumasiorlugillu peqataatillugit iliuuserisassanik piviusorsiortunik iliuuseqartariaqalerput. Aalisanermut Naalakkersuisup tunisassiorfiit pillugit suleqatigiissitaliorsimanera isumalluarfigalugulu tapersersorluinnarparput. Kommunit namminneq suliniarnissaat immini peqqinnarnersaavoq inuit peqataatillugit nammi­neerusussuseq pigalugu ullutsinni tamanna naleqqunnersaammat. Kajungeqatigiinnerlu angune­qassappat periarfissat suunerinik ilisimasaqalernissaq naleqquteruttulerpoq atorluarneqartaria­qartoq.

 

Nunaqarfiit:

Nunaqarfiit ineriartorteqqinneqarnissaat aasaq Nunaqarfiit pillugit ataatsimeersuartoqarnerani  annertuumik eqqartorneqarput. Nunaqarfinnilu Siuarsaaviup pilersinneqarnissaa kaammattuuti­gineqartunut ilaavoq.

 

Maannakkut nunaqarfinni ineriartortitsiveqarfimmit pilersinneqareersimasumut KANUKOKA peqatigalugu kommunini qinikkat nutaat peqatigalugit politikkikkut pikkorissaaneq ingerlatinne­qarleruttorpoq. Tamassumallu malitseqarnissaa isumalluarfigaarput, tassa nunaqarfiit inuisalu namminneq inuussutissarsiutinik suliffissanik nutaanik takornariartitsinikkullu peqataalluarneru­lernissaannik kinguneqartussatut takorlooratsigu.

 

Nunaqarfiit sumiiffimmi imminnut qanittunnguusut aamma sutigut suleqatigiissinnaanissaat eqqartorneqarnerusariaqarpoq. Tassami tunitsiviit ukiuni kingullerni pingaartillugit sanaartorne­qarsimapput, ullumikkullu atorluarneqannginnerat annernartuusoq qaangissagutsigu oqallisigi­neqartariaqarmata, allaat ilaasa inuussutissarsiutinut siunertanut allanut atorneqarsinnaagaluar­mata, aamma sanaluttarfittut allaat ilaat immaqa atorneqarsinnaagaluarmata.

 

Aalisakkanik assartuineq nunaqarfinni tunitsivinniit illoqarfinni aalisakkanut suliffissuarnut pinngitsoorneqartarsinnaasanngilaq. Kisiannilu pisuussutitigut tunisatugullu tunngavissaqarpat, nunaqarfinni tunitsivitsigut periarfissalinni tunisassiorsinnaasarnissaaq periarfissarsiuunneqar­tariaqarpoq.

 

Inuussutissarsiutit allat:

Nunatta pisuussutaasa atorluarnissaat inuillu namminneq piginnaassusiisa saqqummernissaat atorfissaqartileruttorpavut, aamma inuussutissarsiutinik piorsaanermi. Tunitsiviit atorluarneqar­nerulernissaat pingaartitaraavut. Taamatuttaaq pingaartigaaq illu sulliviit maannakkut 35-t pigisatta atorluarneqarnissaat, sanaluffittut.

 

Siumumit isumaqarpugut sanalunneq, eqqumiitsuliorneq aamma takornariartitsinerup anner-tusarnera ilutigalugu inuussutissarsiutitut iluanaarutaasinnaasutut takutinneqareersup suli annertusarneqangaatsiartariaqarnera, periarfissaasutullu aningaasarsiornikkut isigineqarluni inuiaat akunnitsinni upperalugu inuuniutissatut ujartuiffiginiartariaqaripput. Kalaaliminernik tuniniaaneq kisiat periarfissatut isiginagu aamma assammik ilusilersukkat suulluunniit saqqumi­sumik ittoorutiginagit ammasumik tuniniarneqartuaannarnissaannik periarfissaqarneruleriar-tornerput atorluarniartigu.

 

Kommunimit aningaasanik ikiorneqarnissaq isumalluutigiinnarnagu, nammineq uagut kalaaliu­sugut sumilluunniit suliaqarnitsigut aningaasanik perlsitsinermik kinguneqartussanik iliuuseqar­talerutta aatsaat inuianngussaagut pilluartut. Nammineerlutami napatinnissarput anguniarlugu suliniuteqarnitsigut perruumaataarutissaqalernissarput angusassavarput. Amerlavallaaqaagummi suli ilatsiinnartugut allanik iliorfigineqarnissarput utaqqillugu, sorlu aamma Naalakkersuisut siulittaasuata oqaaseqarnermini tamanna eqqortumik oqaatigigaa.

 

Inuussutissarsiutit taakku, pingaarnertut oqaatigisartakkatta toqqammavigineqartut eqqarsaati-galugit, sulisussanik ilinniarluarsimasunik amigaateqarnitta ersernerivaa, nunanik allanin-ngaanniit amerlavallaanik tikisitsilluta sulisoqartariaqarnerput. Kalaaliusugut aamma uagut periarfissaasunik tappinnerulernissarput ikioqatigiinnissarpullu pisariaqarteqisarput timitaler-niartariaqalerparput.

 

Taamaattumik ilinniagaqarneq atuartitaanermit aallaaveqartartoq ullumikkornit suli pingaar-tinnerullugu iliuusissavut silatusaartumik ilusilersortariaqalerpavut, ulluminut kukkussutaasut sorpiamiittut nalujunnaareeraluarlugit, oqaluinnalersooqqasoqarunarpoq iliuuseqarnissap pi-viusorsiortup iserfiginissaa nangiarisutut illugu allaat, tamanna qaangertariaqarpoq.

 

Atuarfeqarneq ilinniartitaanerlu:

Tamanna qaangerniarlugu iliuusissat pingaartut ilaat Siumumit oqaatigerusupparput tassaasoq, meeqqat angjoqqaavilu aallaavigalugit iliuuseqarnissaq. Ulluni makkunani Atuarfinni angjoq­qaat qineqqusaartussaapput atuarfimmi siulersiusunngorniullutik. Siumup tungaaniit pingaaru-tilerujussuartut isumaqarfigaarput qinersinerup iluatsilluarnissaa. Taamaattumik manna iluat-sillugu angajoqqaaqativut kajumissaarusuppavut peqataalluarniarnissaannik. Namminermi qitornavut akisussaaffigaavut pitsaasumillu siunissaqassappata angajoqqaatut annertunerpaa- mik qitornatta asasatta atuartitaanera malittaralugulu tapersersorniartariaqarparput.

 

Ullumikkut atuarfeqarnerup iluani killiffiusoq iluatsinnerusussamik alloriarfigissagutsigu, meeqqat atuarfiisa soqutigineqarnerulernissaat anguniartariaqarpoq. Tamannalu aatsaat angune­qarsinnaasorinarpoq angajoqqaat eqqumalluartut ataatsimooqatigiinnermikkut ullumikkornit nukittunerungaartumik, qinikkat tungaannut siunnersuisunngorpata erseqqissunik piumasaqaate­qartalernermikkut.

 

Nunatsinni atuarfeqarfiit ilarpassui qangarnisanngornikuupput, aserfallassimangaaramik ilaat ilaatigut ilumut meeqqanut atuarfigissallugit naleqqunnersut apeqquserneqarsinnaalernikuul-lutik. Namminersornerulernitta malitsigisaanik atuarfeqarfiit naalagaaffimmit nunatsinnut isumagisassanngorlugit tunniunneqarneqarnikuupput, aserfallannerinut annertunerusumik angingaasartuutissanik malitseqartinneqanngitsumik. Tamanna Siumumit pissusissamisoorso-rinngilarput, kingumullu qiviarluni nalagaaffeqatitsinnut oqariatuutigisariaqarparput ajornartor­siutip imarisaa peqatigiiluni oqaloqatigiissutigalugit isumaqatigiissuteqarnikkullu ajornartorsiu­taasup Siumumit, annertoorujussuartut isigisatta aaqqinneqarnissaa anguniartariaqarmat.

 

Atuartitaanerup ilinniartaanerullu pitsaasumik pitsaassuseqarnissaa pingaartorujussuuvoq. Ilinniartitsisut pikkorissuseqarluartut pigisavut pisuussutitut erligingaakkatsitut isigisariaqarpa­vut, pitsaanerpaamillu atugaqarlutik suliffeqarfimminni qiimasumik pitsaasumillu avatangii-seqartunik sulliveqarnissaat anguniartariaqarparput. Ilinniartitaanerup pingaassusia pisariaqar­neralu paasillugu massakkut atugassarititaasut killiffigisavut misissuiffigisariaqarput. Atuar-tuutitta piginnaassusiisa qaffassarnissaat iluatsittumik iliorfigissagutsigu sutigut siuarsaasaria­qarfivut kukkunagit ingerlariaqqittariaqaratta.

 

Siumumit isumaqarfigaarput ullumikkut killiffiusutigut ingerlariaqqissagutta teknologip annertusaavigineqarnissaa pingaartillugu ingerlaniartariaqartugut. Qilanaaraarput teknologi atorlugu Naalakkersuisut 5 mio-nik ineriartortitsinissamut aningaasaliissutigisaasa atorluarne­qarnissaat. Qarasaasiaqarnerup ineriartornera malinnaavigisariaqarparput tassuunakkummi katataassagutta inuiattut siuariartornissaraluatsinnik nukillaangasumik ingerlalissaagut. Taa­maattumik meeqqat, ilikkarnerpaasarmatami, aallaavigalugit erliguunnagillu atuartitseriaatsimik moderniusumik ingerlatsinissarput nukissaqarfiginiartariaqarparput. Massakkut ilinniartitsisut tassuunakkut pikkorissuseqarlereersut pigisavut siunnersortitut atorlugit.

 

Atuarfeqarnermi peqqussummi periarfisseereerpugut qarasaasiaqarnikkut ilinniartitsinissamik, qanorlu piviusumik ingerlanneqarnissaa aamma sukumiilluinnartumik malittarisariaqarparput.

Internet-i atorlugu atuartitiseriaatsit ilinniartitseriaatsillu atorluarnissaannik periarfissarsiuussiu­arnissarlu, avinngarusimasuniittut aamma periarfissinnissaat ilanngullugit, atuartitsinerit misilittagaqarfigilluarneqalereersut ingerlanniartuartariaqarpavut. Allaat isumaqarnarpoq anger-larsimaffiit aaamma pilersornissaat anguneqassappat, akigisaasigut akikillissaassutinik malitse­qartinneqarnissaat isumaliutigineqartariaqartoq.

 

Qarasaasiarmi atorlugu sorpassuit ilikkagassat iserfigineqarsinnaammata aamma oqaatsinik ilinniarneq soorlu aamma tuluttoorneq sukkasuumik siuarsaaffigisariaqarmat. Meeqqat tuluttut ilikkagaqarnissaannut sungiusarneqassappata aamma KNR aqqutigalugu tuluttut meerartatsinno­ortumik aallartisartariaqarpugut. Ajunngeqaaq takornariat eqqarsaatigalugit tuluttut nutaarsiassa­qartalernera, kisianni meeqanut soqutiginnilersitsissagutta meeqqanut paasiuminartunik aalajan­giunneqarsinnaasunillu aallartiffeqartariaqaratta, tamanna Siumumit KNR-mut suliassaqqigalu­gu kajumissaarutigaarput.

 

Piorsarsimassuseq:

Kultur-itta suliniutigineqarnera ullumikkut minnerulersimanngeqaaq. Takornariaqartitsineq siuarsaleruttorparput, allaat inuussutissarsiutit pingaaruteqarnersaattut inissinnissaanut aallarun­nialeruttortillugu. Tamanna Siumup tungaanit upperaarput, aammalu nuannaarutigalugu maannakkut Naalakkersuisunngortitsinermi Takornariaqarnermi Naalakkersuisuutitaqalerneq ersarissaqqinneqarmat, kiisalu Inatsisartuni Takonariaqartitsinermi ataatsimiititaliap ersarinneru­sumik suliniaqataalernissaanik pisoqartussanngorluni.

 

Sinerissami peqatigiiffippassuit ullumikkut ingerlasut ilaat ingerlalluartut ilaallu ingerlalluarni­arlutik annerusumik iliuuseqarniartut pigaavut. Amerlaqaallu suleqataasut sunngiffimminni piffissarujussuartik atorlugu akissaq annerusumik eqqarsaatiginagu angumiagartillu pingaarneru­tillugu, tassa inuit peqqinnartumik sunngiffimminni soqutigisaminnik sammisaqartuarnissaat annerusumik anersaaralugu, timersoqatigiiffiit, Qajaq, erinarsoqatigiiffiit, ilami tamaasa taakkartussagutsigik suli piffissaq annertunerungaartoq atortariaqarparput.

 

Siumumit erseqqissaatigerusutarput unaavoq, ullumikkut peqatigiiffiit suliniarnerat imatut pisariaqartitsigigipput, allaat amerlasuutigut sunngifiinnaq atorlugu iliuuserineqartut amigarine­qapajaalerlutik. Tassami takornariaqartitsinerup iluani peqatigiiffiit suliniaqatigiiffiillu iliuuse­qarnerat ima isumalluutigineqartigimmat, allaat aasaagaluartumi weekend-iugaluartumi aamma takornarianut iliuuseqarnissaminnik annertoorujussuarmik piumaffigineqartarnissaat naatsorsuu­tigisariaqarluni. Tamanna aamma peqatigiiffiit aningaasaqartitaanerannut angisuumik iluaquser­suutaasinnaasoq misilittagaqarfigineqalersoq, suli annertunerusumik tapersersortariaqarpoq.

 

Peqatigiiffiit pinaveersaartitsinikkut suliniuteqarnerat annertoreeqisoq, aamma saniatigut takornariaqartitsinermi pisariaqartitaanerat annertusigaluttuinnarpoq. Taamaattumik peqatigiif­finni suliniartut suliniarneranni sutigut tapersersuinissap oqaluuserineqarnerusariaqalernera Siumumit pisariaqarluinnartutut aamma isumaqarfigaarput.

 

Takornariartitsineq angallannerlu:

Takornariartitsinerup siuarsaaffigineqaleruttorfiani angallannikkut pilersaarusiorneq pitsaaner­paaq anguniarlugu angallannerup ataqatigiissaarluartumik pilersaarusiorneqartarnissaa pisaria­qarluinnarpoq, aamma siuningaagut allaat ukioq ataaseq sioqqullugu angallannikkut pilersaarutit saqqummereertarnissaat anguniartariaqarpoq. Nunanit allanit takornarianik amerlasuunik tikittoqartalernissaa anguniarlugu kommuninit suliniutigineqartut iluatsinnissaat angallannerup pitsaasuunissaanik annertuumik piumasaqartuupput. Taamaattumik Naalakkersuisut siulittaasua­ta angallannerup aaqqissuunneqarneranik suliniutaasut timmisartortitsiviit, Grønlandsfly taamatullu aamma SAS, kiisalu timmisartortitsiviit allat unammilleqatigiinnermik isumaqatigiis­susiorfiusumik ingerlatsiniarnerat Siumumit tutsuiginartutut isumaqargaavut. Ilaasut nassiussal­lu akikinnerulernissaat anguniarlugu, Naalakkersuisut suliniuteqarnissaannik kaammattuuteqar­nerput inatsisartunit ingerlattuartariaqarparput.

 

Inummut angalaneq peqqinnartuuvoq, aamma nunatsinni isorartoqisumi ilaqutariillu siammarsi­mallutik nunaqalersimanerisa, pisariaqarteqaat aamma ilaqutariittut attaveqartuarnissaq. Amerla­suullu aporfigisartagaat tassaasarpoq angalanerup akisunerujussua, amerlaqaammi ukiorpassuar­ni qanitaminnut tikeraarusukkaluarlutik akissaqartanngitsut.

 

Nunatsinni akikinnerusumik angalasinnaanngornissarput anguniarlugu kisermaassisumik SAS-imut aaqqiisimanerup qaangerniarneqarneranik suliniutit, Siumumit isumalluarnartutut isuma­qarfigaavut. Tassami unammilleqatigiinnikkut ilaasunut kiffartuussilluarneq aamma qiteralugu, akit appartikkiartuinnarneqarnissaannik anguniagaqarneq isumaqatiginarluinnaratsigu, soorlu Naalakkersuisut aamma tamanna oqaatigigaat.

 

Mittarfiit atuutilernissaattaaq isumalluarsaarivoq angallannerup ullumikkornit suli eqaannerun­gaartumik ingerlanneqalernissaa anguneqassammat, aamma qulaani oqaatigineqareersup angallannikkut aamma ullumikkornit pitsaanerungaartumik pilersaarusiorsinnaalernissaq anguneqassasutut Siumumit isumalluarfigigatsigu.

 

Silaannakkut angallannerup pitsanngoriartuaartinneqarnissaata saniatigut umiarsuartigut angallanneq kiffartuussinerlu pillugit Naalakkersuisup siulittaasuata ammaanermi oqaatigaa, umiarsuaatileqatigiiffimmik pilersitsiniartoqarnera. Tamanna Siumup nuannaarutigalugulu isumalluarnartoqartippaa, angalanerup akunnattorfiunngitsumik ingerlanissaanut tapertaalluar­nissaa taamaalillunissaaq anguneqassammat.

 

Aatsitassarsiorneq:

Inuussutissarsiutit siunissami isumalluutigisatta ilagaat aatsitassasiorneq. Nunarput ujaraqar­porooq akisuunik aammagooq uuliaqarpoq, taammaattumik isumalluarnartoqarpoq. Naalakker­suisut siulittaasuata ammaanermini oqalugiaataani tamanna annertuumik pingaartillugu eqqar­torneqarpoq tupinnanngitsumik.

 

Aasaq manna Aatsitassarsiornermi allaffeqarfiup nunatsinnut nuunnissaa Naalakkersuisutta danskillu Naalakkersuisuisa isumaqatigiissutigaat, tamanna Naalakkersuisuni angusaasoq nuannaarutissaasoq angisooq. Tassami malitsigissammagu aalajangiisarnissat nunatsinni ingerlanneqartalernissaat. Siusinnerusukkut allaffissorneq kisimi annerusumik sulaasimasoq ilaneqartussangorpoq siuarsaanermik ineriartortitsiviusumik siunertaralugu avammut niuverluar­nissaq, aktieselskab-itut ingerlanneqarsinnaanngorlugu Naalakkersuisut siulitaasuata takorluu-gaa Siumumit taperserumavarput.

 

Ukiorpassuimmi Siumup ilungersuutigingaarlugu tamanna anguniarsimavaa. Tamannalu Naalakkersuisuutittakkatta inatsisartunilu ilaasortaasartut malartaaserfigalugu ingerlanniartarsi­masaat, maanna isumalluarnartumik angusiffigisimavarput inuiaqatigiinnut kalaaleqatitsinnut tulluusimaaruteqarfiusumik kinguneqartussamik. Taamaattumik ukiuni taakkunani ilungersuute­qartarsimasut tamaasa ataqqingaarlugit angusaannik kusanartumik Siumumit pilluaqqungaarpa­vut. Siumumi nuannaarutigingaarparput taamatut pitsaatigisumik angusaqartoqarnera.

 

Piiaasoqalernissaami piviusunngortittariaqarpoq, taamaalilluni suliffissanik amerlasuunik aamma pilersoqarnissaa pisariaqarteqisarput tullinnguuttariaqarluni. Tamanna isumalluarnarpoq oqaatigineqarmat, allaat aappaagu Nanortaliup eqqaani guld-isiortoqalissasoq, aammalu Nuussuup Qeqertarsuullu eqqaani uuliamik qillerinissat isumalluarfiusumik aallarnisarneqale-reersimasut. Tamakku ulluinnarni inuunitsinnut qiimmassaataapput siunissamut qaamasumut tikkuussisuugamik. Siunissami aamma aningaasarsiornikkut namminiileriartornissatsinnut ilapittuutaalluassagamik.

 

Inissaqarniarneq:

Naalakkersuisut siulittaasuata ammaanermini eqqaasaasa pingaarutillit ilagaat, inissaqarniar­nerup ullumikkut ajonartorsiutaanerujussuata qanoq iliuuseqarfigineqarniarnera, aammalu illut aserfallassimaqisut iluarsaannisaannut aningaasaliissutaasut qaffaaffigineqarnissaat qanoq pisariaqartigisoq.

 

Siumumit tamanna isumaqatigilluinnarparput, tamannami pingaarluinnarpoq inuit ilaqutariit peqqissuussappata illoqarnikkut atugarisaasa pitsanngorsaavigineqartuarnissaat anguniartaria­qarmat.

 

Nunaqarfinni illoqarfinnilumi inigisat ilarpassui peqqinnanngilluinartuupput, ilarpassui uffar-feqanngillat imermulluunniit suli ilaat kuuffeqaratik. Type-t ilaat, soorlu type 3, ullutsinnut naleqqukkunnaavissimapput, allaat suli ilaqutariinnit najorneqarput, piiariaannanngornikuugalu­artut. Arlaleriarlugit Inatsisartut oqaluttarfiannit tamakku iliuuseqarfigeqqullugillu sakkortuumik oqaaseqartarpugut, peqissuunissatsinnik ukioq 2000 nallertinnagu Siumumit aaqqinnissaat piumasaraarput. TB-qarneq tusarsaaleriartorpoq, kræft-eqalersut nalinginnaaleriartornerat annilaanganartuuvoq, imminoornerit allallu meeqqat nuffarliorlutik nuammik inutitsisut angajoqqaavi suliffimminni meeqqaminnik napparsimatitsillutik angerlarsimasariaqartarnerat takornartaanngilluinnartoq peqquteqarpoq, aamma inissiat sannarlugaallutillu najussallugit peqqinnannginnerujussuannik.

 

Imigassaq hashilu:

Naalakkersuisut siulittaasuata oqaaseqarnermini imigassap hash-illu akiorneqarnissaannik kaammatuuteqarnera, tapersersornarluinnarpoq. Taakkuninnga atornerluineq pillugu qassimmita ilaqutariit nanertuuteqarpat? Qaqiffiup pilersinneqarnera nuannaarutissaavoq angisooq pingaar­tumillu paasillugu qanoq atorluartigineqarnera. Ilaqutariit toqqissisimasumik inuuneqaqqiler­nerannik angusaasut pillugit qamuuna nuannaarutiginninnerput, Siumumit nalunaarutigerusup­parput. Nammineq inuup ajornartorsiutini nalunaarutigigaangagu nuannaarutissaq annertooru­jussuaq ilaqutariinnut, inuiaqatigiinnullu tuttartup, annertussusia pilluaataalersartup annertussu­sialuunniit oqaatigiuminaappoq, ajugaasimaarutissaqarnermik annertuumik pilersitsisartoq.

 

Taamaattumik suliniarnerup taamaattup annertuumik tapersersorneqarnissaa Siumup tungaaniit pingaaruteqartorujussuartut isigaarput.

 

Peqqinnissaqarnermut tunngasut:

Napparsimaveqarnerup aamma iluani ajornartorsiutit annertuut taakkartorneqarput, nakorsassaa­leqineq, kigutigissaasussaaleqineq, juumuussaaleqineq il. il.

 

Taakkua qaangerniassagutsigik ilinniartitsinerit annertuut pilersittariaqarpavut. Ilinniarnissa- mut kajungerneq annertooq takutinneqartaraluartoq, piginnaanikkulli inorsittoortarnerit qaanger­niarlugit atuartitaanerup pitsanngorsartuarnissaa anguniartariaqarpoq. Ullumikkut ilinniagaqarlu­tik naammassisartut nuannaarutissamik tunisisarput. Taamaattumik angusaqarluartut tamaasa angajoqqaajusullu qamanngavik angusaannik kusanartumik Siumumit pilluaqquniarpavut, sulilluarnissaannik angisuumik neriuuteqarfigigatsigik.

 

Kalaallit uagut piginnaanngorsartariaqarpugut tamannalu atuarfimmi, GU-mi, STI-mi, efterskole-ni oqaatsinillu ilinniarfinni pisarpoq. Tassani atuarnerminnik ingerlatsisut kaammat­tornerullugit ingerlasoqarnissaa pisariaqarluinnarpoq. Ilinniarnerminnik unititsiinnartarneq qaangeriartuaartinneqartariaqarmat. Tamannami nunatta attassinaanngilaa, aamma namminersu­lernissamik eqqarsaatersorfiuleruttortumik, ilinniarluarsimasut sutigut tamatigut atorfissaqartin­neqaqimmata.

 

Ukiuni kingullerni nakorsaqarfimmut aningaasarpassuarnik ukiut tamaasa annertusiartortitsiner­put tapiiffiginnittarnerpullu annertusiartortittuarsimavarput, ikiliartunngillalli Rigshospital-imut ingerlatittakkavut, ajoraluartumik. Amerlasoorpassuimmi piffissarlu sivisooq atorlugu ilaquttat qimallugit utoqqarsuanngoreersunut allaat Rigshospital-imukartinneqartarput, sulilu aamma utaqqisorpassuaqarluni. Ilumut naleqquttuua inuup pisinnaatitaaffii illersugaanerallu eqqarsaati­galugu, taamak ungasitsigisumut angalaqqaarluni nakorsarneqartarnerup maannamut suli ingerlatinneqartuarnera.

 

Maannakkut iluatinnaatilerujussuaq saqqummernikuuvoq, tassalu telemedicin-i atorlugu ajoqutaasup misissorneqarlunilu nakorsarneqarsinnaalernera. Siumup tungaanit sakkortunerpaa­mik taassumap atorluarneqarlernissaa kaammattuutigerusupparput, inuup toqqissisimalluni angerlarsimaffimmini katsorsarneqarsinnaalernissaa anguniartariaqarmat.

 

Aasaq manna nunatsinni isiminnik suliartittorpassuit iluatsittumik kinguneqarfiupput, qutsate­qaavut utoqqarpassuit isiminnik atuilluarsinnaaleqqimmata. Pingaaqaarmi isigisaqarsinnaaner­put ajornanngitsumillu iluarsineqarsinnaasut amerlaqisut paasivavut sulilu pisariaqartitsisoqaqi­soq nalunngilarput.

 

Taamaattumik Naalakkersuitut anguniagaat Siumumit tapersersoqaavut, tassa Kujataani, Avannaani, Qeqqani Tunumilu immikkut ilisimasalinnik inissiilluni, katsorsaanermik ingerlata­qartalernissat periarfissarsiuunneqarniarmata.

 

Taamatuttaaq Siumumit kaammatuutigissavarput kigutileritinnikkut periarfissaasut annertusar­neqartuarnissaannik, aamma nunaqarfinni isorliunerusuniittullu eqqarsaatigalugit. Kisiannili Siumumit eqqaasitsissutigissavarput tamatta meeqanit utoqqarnut pisussaaffeqaratta kigutitta paarilluarnissaannut. Ullaakkut unnukkullu kigutinik saliinissarput eqqaamasarutsigu, ajornar­torsiutaasoq milliserujussuarsinnaavarput.

 

Qanittukkunaasiit kræft-imik akiuiniarneq pillugu katersiniarneq annertuumik nunatsinni, aamma tapersersugarput, ingerlateqqammerparput. Ajornartorsiut angingaarmat aammalu ilaqutariit eqqugaasut amerlasuut allat eqqugaannginnissaat angorusukkaluarlugu, qularnanngit­sumik aamma angisuumik pilliuteqartoqarumasoqarluni.

 

Arnat illissamikkut misissuiffigineqarsinnaanngorput, tamanna arnanut atorluaqqunaqaaq. Angutittaaq minnerunngitsumik eqqarsaatigalugit puammikkut, erlavimmikkullu kræft-eqaler­tarnerat nalinginnaajartoqisoq, eqqarsaatigalugu misissortittarnerup ammanerusumik periarfis­saalernissaanik, Naalakkersuisut anguniagaqarnissaat Siumumit kaammattuutigerusupparput.

Peqqissuunissarput nakkugilluinnartariaqarparput, inuiannguuvugummi amerlanngitsut, ataaser­luunniit peerukkaangat malussariffigisarparput.

 

Siumumit isumaqarpugut suli inuup nammineq peqqissuunissaminik akisussaanera annerpaamik paasisitsiniutigisariaqarnera puigortariaqanngitsoq.

 

Meerannguit suli puannguatik perunngitsut tupamik atuilersarnerat akuerineqarsinnaanngilaq, tassanilu angajoqqaat akisussaaffimmik annertunerpaamik tigumiaqarpugut. Oqaluttuutissallugit maligassiussallugillu qitornavut peqqinnarnerpaamik inooriaaseqarnissaannik. Tapersersortaria­qarput qaammarsaanermik suliniuteqarniartut tamaasa, peqqinnartunik nerisaqarnissamik aamma suliniuteqarlutik misissuinerit ingerlanneqalersut tamaasa ilanngullugit.

 

Inunnik isumaginninneq:

Upernaaq inatsisartut ataatsimiinneranni Inunnik Isumaginninngermi Iluarsaaqqinnissamut Ataatsimiititaliarsuup isumaliutissiissutaa saqqummiunneqartup, malitsigisaanik isumaginnin­nerup iluani iluarsaaqqinnissaq piaartumik aallartinneqarnissaanik, Naalakkersuisut siulittaasua­ta oqaaseqarnermini pingaatitsinera, Siumumiit pingaarluinnartutut pissusissamisoortutullu isigaarput.

 

Erseqqissumillu kommunit suleqatigalugit suliassat ingerlateqqinneqarnissaannik oqariartuute­qarnera maluginiarlugu.

 

Siumumi pingaarteqaarput inunnik isumaginninnerup iluani pisussaaffiit agguataarnerisa misissoqqinneqarnissaasa sumut sammiveqarnissaanik nassuuiaammik, Naalakkersuisut ataatsimiinnermi uani saqqummiussiniarnerata pinissaa.

 

Pisortatigoortumik ikiorsiisarnerup tunngavimmigut inuup ikiorserneqartup imminut ikiorsin­naalernissaanik siunertaqarnera ullutsinni eqqaasitsissutigineqartuarnissaa pingaartuuvoq. Siumumi isumagaarput inuk peqqisssoq tasaasoq imminut napatinnissaminut akisussaaffeqartoq.

 

Suliffeqarnermut tunngasut:

Suliffeqarnermut politikkeqarnerup naalakkersuisunit erseqqinnerusumik anguniagaqarfiulluni pimoorussamik qanoq iliuuseqarfiginiarnera anguniakkatut kusanartutut angusaqarfiulluaru­maartutullu Siumumit kissaatiginarput. Paasisitsiniaanerit allallu aaqqutissat atorlugit, suugalu­artumilluunniit suliffeqarnerup inummut qanoq pingaartiginerata annertuumik sammineqarnis­saa Siumumit inassutigiumavarput. Tassungalu ilanngutinngitsoorneqassanngillat sulisitsisut suliffiup avatangiisitigut atugarititaasa pitsaasuunissaanik, sulisorisat peqataatilluinnarlugit pisussaaffeqarnerannik eqqaasittuarneqarnissaat.

 

Anguniakkat tassani Siumumi pingaartilluinnarpavut kikkulluunniit suliffeqartut sulisitsisullu suleqatigiilluinnarlutik aaqqiiniaqataanissaat. Tamakku tamarmik suliffissaaleqinerup pimoorus­samik nungusarniarneqarneranut aqqutissat ilagilluinnassavaat. Suliffissanik nutaanik pilersitsi­niarnerit iluatsittumik ingerlanissaat neriuutigeqaarput, Siumumillu taamatut eqqarsaatersuute­qartut piviusunngortitsiniarneranni aamma tapersersorusoqaavut.

 

Avatangiisinut atatillugu:

Avatangiisinut pinngortitamullu tunngatillugu Naalakkersuisunngortut pingaartilluinnarlugu avatangiisitta sutigut tamatigut illersorneqarnissaanik oqariartuutaat Siumup taperserluinnaru­mavai. Siumumi pingaartuutipparput siunissami piujuaannartitsiniarneq kingulissavut eqqarsaa­tigalugit ilungersuuteqarniarneq innuttaasugut tamatta akisussaaqataaffigilluinnassagipput. Avatangiisinut inatsisit atuuttut nalilersorluarneqarnissaat Siumumit suleqataaffigilluinnassavar­put.

 

Avatangiiserput paaralugu  minguitsuutillugulu ingerlaniarnerput annertunerpaamik suliniutigi­sariaqarparput. Naalakkersuisutta ikuallaaveqarfinnik illoqarfiit tamaasa pilersorneqarnissaannik ukiuni qaninnerni anguniagaqarnera annertuumik tapersersornarpoq.

 

Nunarput minguitsoq avammut nioqqutigaarput, piviusuussappallu aaqqitassat salliutitassanut ilaalluinnarpoq, eqqaaveqarnitsigut aaqqiinissarput.

 

Namminersorneq:

Nunarput asaqaarput inuiaqativullu asaqaavut namminersornerulersimavugut 1979-imi. Ullu-mimut angusat annertoqaat, Naalakkersuisunut siulittaasorisimasatta oqaatigisaa naggataagut oqaatigissallugu tulluartuusorilluinnarpara, Namminersornerulernitta kingunerisaanik maannak­kut namminersornerulernerup qitornai inerillualeruttorput, siunissaq isumalluarnarpoq.

 

Inuiaat kikkulluunniit namminersornerulersimasut soorunami siunnerfeqartuupput namminer-sulivinnissamik, aamma nunasiaanermut uteqqinnavianngillat. Taamaattumik qularineqassanngi­laq Siumup siunnerfianut ilaammat isumannaatsumik aningaasaqarnikkut allatigullu tunngavis­saqalerutta naalagaaffeqaterput Danmark-i paaseqatigalugu suleqatigalugulu namminersulivik­kumaarnissarput qaqugu angussaqqaaripput, taamaattumik maannakkut namminersulivinnissa­mik oqallinneq ingerlaniarli, tamanna peqqinnartuuvoq pissusissamisoorluinnarlunilu. 

 

Emil Johansen-ip tunuarnerani Jonathan Motzfeldt-illu naalakkersuisuni siulittaasunngornerani, Siumut Atassut-lu isumaqatigiillutik suleqatigiinnermi isumaqatigiissut annikitsutigut iluarsiis­suteqarfigaat. Isumaqatigiissut pissusissaq malillugu tamanut saqqummiunneqarpoq.

 

Suleqatigiinnermik isumaqatigiissut siunissamut inussiunngitsumik sammiveqarpoq.

Ukiut marlungajaat takutitaattut, Inatsisartuni partiit tamarmiusut akornanni suleqatigiinneqar­poq. Siunnersuutit isummallu saqqummiunneqartut imminni isumaat tunngavigalugit naliliiffigi­neqartarput, kimit imaluunniit partiimit sorlermit saqqummiussaaneri apeqqutaatinnagit. Taamaattussaavorlumi. Atassut-ip taamatut siammarfiusumik suleqatigiinnerup ingerlaqqinnis­saa neriuutigaa.

 

Sivert K. Heilmann, Atassut-ip oqaaseqartua:

Naalakkersuisuni siulittaasup ammaanermini peqqissaartumik imartuunillu oqaaseqarnermini isummersuutai siunertaalu Atassut-ip isumaqataaffigai.

 

Taammaattumik matumani ataasiakkaanik itisilerissutaanerusunik oqaaseqassaagut.

 

Naalakkersuisuni Inatsisartunilu suleqatigiinneq:

Naalakkersuisuni suleqatigiinnerup ingerlaqqinnera Atassut-mi nuannaarutigaarput.

 

Lars Emil Johansen-ip tunuarnerani Jonathan Motzfeldt-illu naalakkersuisuni siulittaasunngor­nernani, Siumut Atassut-lu isumaqatigiillutik suleqatigiinnermi isumaqatigiissut, annikitsutigut iluarsissuteqarfigaat. Isumaqatigiissut pissusissaq malillugu tamanut saqqummiunneqarpoq.

 

Suleqatigiinnermik isumaqatigiissut siunissamut inussiunngitsumik sammiveqarpoq. Ukiut malungajaat takutitaattut, Inatsisartuni partiit tamarmiusut akornanni suleqatigiinneqarpoq. Siunnersuutit isummalu saqqummiunneqartut imminni isumaat tunngavigalugit naliliiffigineqar­taruput, kimit imaluunniit partiimit sorlermit saqqummiussaaneri apeqqutaatinnagit. Taamaattus­saavorlumi. Atassut-ip taamatut siammarfiusumik suleqatigiinnerup ingerlaqqinnissaa neriuuti­gaa.

 

Aningaasaqarneq:

Ataatsimiinnerup ingerlanerani kingusinnerusukkut aningaasanut inatsisissamut siunnersuummi­sut, Landskasse-p aningaasanik tigoriaannaataasa ikililernissaat akuersaarsinnaavarput. Aningaa­sat tigoriaannaatigineqartut amerlaqaat, ikililerissutaasullu sanaartornerit nutarterinerillu aqqutigalugit nutaanik pilersitsinernut atorneqassapput, ukiuni aggersuni ingerlatsinermut aningaasartuutinik appartitsissutaasussamik. Tassunga atatillugu erseqqissarneqassaaq nunanut allanut akiitsut akilersornerat pilersaarutit malillugit ingerlammat, taamalu akiitsut ukioq 2001-imi 300 millioner kroninut appariarsimassallutik.

 

Sanaartornissamik pilersaarutigineqartutigut naatsorsuutigaarput 1998-imi - ukiuni siuliinisulli - sanaartornerit annertuseriarumaartut, tassa sanaartorneq nutarterinerlu suliffissaqarnerulersitsil­lunilu akileraarutitigut isertitaqarnerulersiffiussasoq. Tamatuma peqataanik isertitaqarnerulerneq kommunini isumaginninnernut karsini atuinerujussuarnut annikilliliissutaalluni. Ataatsimut isigaluni tassa naammaginartumik ineriartorneq.

 

Sanaartornermut nutarterinernullu aningaasat atorneqarnerat, suliffissaqartitsinerulernermik pilersitsissutaallutillu, nalillinnik pilersitsissutaanerat annilaangatiginngikkaluarlugu, taamaattoq ingerlatsinermut aningaasartuutit annertuseriataarnissaat sillimaffigissavarput. Taamaattumik nalimmassaajuarneq, aammalu pisortanit pilersuutit, soorlu innaallagissap erngup kiassarnerullu akiisa appariartuaarnissaat naatsorsuutigaarput. Nalimmassaaneq akinillu appariartuaartitsineq taanna, suliffinni aalajangersakkanik aningaasassaqartitaallutik aqunneqartuni, atorluaanikkut pillorissarnikkullu piviusunngortinneqassaaq.

 

Namminersorluni inuussutissarsiuteqarnermi ineriartorneq:

Naalagaaffimmit suliassani annertoorpassuarnik allanngortiterilluni, imaluunniit Naamminersor­nerullutik Oqartussanut, pisortanit pineqalerlutik aktie-teqarluni piginneqataassuteqarfinngorlu­tik nuussorneqartut iluatsilluarput.

 

Suliat pisortanut uterteqqinneqarnissaat ullumikkut kialluunniit takorloorsinnaanngilaa. Siunner­fik taannaasoq ingerlatiinnassavarput, tamannalu pissaaq Kalaallit Nunaani aningaasarliisarnerit pileriartortinnerisigut, soorlu aningaaseriviit, aningaaseriviit aningaasanik atukkiisartut aammalu aningaasaliisartut namminersortut tutsuiginninnerisigut.

 

Suliffeqarfiit ilaat Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut, namminersorlutik inuussu­tissarsiortunut qalliusumik sunniuteqartarnerat ajornartosiutaavoq.

 

Namminersorluni ingerlanneqartoq mikisoq tutsuiginartumik, Landskasse-mit taarsigassarsin-ngikkaluarluni, imaluunniit pisortanit tapiiffigineqanngikkaluarluni, aningaasanik pisariaqartu­nik aallarniutissanik pissarsisinnaassuseqarluni aallartisarniaruni, tassani aningaasanik pisaria­qartunik taarsigassarsiniarnermini, ingerlatsivinnut Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartunut, ingerlatsivinnut aalajangersakkanik aningaasassaqartitaallutik aqunneqartunut, imaluunnit Namminersornerullutik Oqartussani pisortaqarfinnut ataasiakkaanut sanilliulluni, akornutigisaa annermik tassaavoq, nalornisoorneq, taakkumi ingerlatsivimmik aallarneeriataar­sinnaasarput - malaamiannguarlutik kaaviaartitaqarluarlutillu - imaluunniit Landskasse-i miluffigiinnavillugu.

 

Namminersortunit ingerlanneqartunik mikisunik, tunisassiorfiusinnaallutilluunniit niuverner- mik ingerlatsiniarfiit aqqutissiuutissagutsigik, taava tamanna inatsisiliuunneqartariaqarpoq, aningaaserivinni, aningaasanik atukkiisarfinni namminersortumillu aningaasaliisarfinni qaqugus­samulluunniit nalorniffiujunnaarsitsissutaasumik.

 

1.            Suliffeqarfinnut Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartunut sunik ingerlatsinn­ginnissaat erseqqilluinnartariaqarpoq.

 

2.            Suliffeqarfiit aalajangersakkanik aningaasalerneqarlutik aqunneqartut sunik siunertaqar­nerat erseqqissaafigeqqissaarneqartariaqarpoq, inuussutissarsiutaasinnaasunillu allanik sunik tamanik ingerlatsinnginnissaat pinaveerneqarluni..

 

3:            Pisortaqarfiit ataasiakkaarlutik taakkulu ataanni immikkoortotaqarfiit paasisariaqarpaat, inuussutissarsiornermut tungasunik sanaartornernik kiffartuussinernillu, namminsortunit ingerlanneqarsinnaasunik suliaqarniarnissaat inerteqqutaammat.

 

4:            Inuussutissarsiutinut tapiissutaasartut aningaasat, imaani inuussutissarsiortunit nunamilu inuussutissarsiortunit tamanit, naligiissumik pissarsiarineqarsinnaanerat aqqutissiuunne­qartariaqarpoq.

 

Taamatut malittarisassaqartitsilersinnaagutta suliffeqarfiit namminersortunit ingerlanneqartut neriunartoqarfiulissapput.

 

Taamaaliunngikkutta siunissami qaqugorsuarmut Asuliffeqarfiit namminersortunit ingerlanneqar­tut@, aallartisartittualissavavut pisortat aningaasaataannik atuiffiusumik - suliffeqarfiit taamaal­laat siunnersortinut, aammalu ajunngisaartumik kukkusumilli siunnersorneqarnermut pisortat aningaasaliissutaasa nungunissaasa tungaannut ingerlasinnaasut.

 

Kalaallit pisiffigisigik:

Ataatsimiinnerit tamarluinnangajaasa kalaallit pisiffiginissaasa pingaaruteqarneranik, pisortat paasinninnginnerat anersaaruluutigiuartarparput.

 

Kommuni piniarnermik nakkutilliisut atugassaannik angallammik Norge-mi pisivoq, massa taamatulli pitsaassusilimmik Qaqortoq sanaartugaqartoq.

 

KNAPK Landskasse-mit 2 millioner koruuninik akuersissuteqarfigineqarpoq, ilaasortaminut VHF- radionik pisissutissanik - taakkulu qallunaannit pisiaralugit, massa Kalaallit Nunaanni suliffiutillit taamatulli akikitsigisumik nioqquteqarsinnaasut.

 

Royal Greenland Internet-imi nammineq qupperneqarpoq - Danmark-imi sanaamik - massa uagut nammineq suliffeerarpaaluuteqartugut pitsaalluinnartunik internet-ikkoortitsilersinaasunik.

 

Assersuutissat amerlaqaat. Suliassat ilaat annertoqaat, ilaat annikitsut, tamakkuli tamarmik ataatsimut kaaviiaartitsiffiupput Kalaallit Nunaata avataani.

 

Namminersorlutik inuussutissarsiuteqartunut kipiluttunarlunilu ajoqutaavoq, aammalu kaaviaar­titat Kalaallit Nunaanniitittariaqarnerannik, naalakkersuinikkut anguniakkanut akuerisaasunut akornusersuutaalluni.

 

Sulisut aalaakkaasut:

Suut tamarmik qulaanit avataanillu aqunneqarsinnaasuunngillat. Suli aalisariutit illoqarfinnut allanut aallartitaasaannarput, imaluunniit aalisakkat kasiilerneqartarlutik, tassa nunami sulisut pisariaqartinneqartut - aalisakkat nunniunneqarneranni amigaatigineqartarmata - massa illoqar­finni sulisinnaasoqartaraluartoq. Ajornartorsiutit taamatut ittut inatsisiliunnissaat ajornakusoor­poq. Inuit peqatigiinnissamik kajumissaartariaqarpavut, akaareqatigiillutik suleqqullugit, suni tamani angusassat pitsaanerpaat anguniarlugit.

 

Uagut allanit pitsaanerusariaqarpugut:

Aalisakkanit tunisassiavut silarsuarmi ungaseqisunut aallarartittarpavut, niuvertarfinnilu nioqqu­tissat pisiarisarpavut silarsuarmi ungaseqisunit pisut. Unammillerneq silarsuarmut tamarmut atavoq.

 

Illoqarfimmi nunaqarfimmiluunniit pikkorissuserput naammakkunnaarpoq. Silarsuaq tamaat isigalugu pikkorissuseqartariaqarpugut - ajornanngippallu tamanit pikkorinnerulluta. Inuusuttut peroriartortut piumaffigineqarnerat angeqaaq, taakkulu inuiaqatigiinnut angeqisunik piumasaqar­put.

 

Inuusuttut peroriartortut tapersersorluarneqartussaapput. Meeraanerminni angajoqqaanit ilaqu­taasunillu, kingornalu pisortanit atuarfigissaartitaanikkut ilinniarfissanillu pitsaasunik neqeroor­figineqarnikkut.

 

Meeqqat atuarfiini illut inillu atuarfiusut pitsaanngillat, atuarfiit aserfallassimasaqaat, ajoraluar­tumik pisoqaassutsimit pinngitsumik, kisiannili aserfallatsaalineqarsimannginnermik pisumik. Matumani naleqqussorinarpoq Ammassallip kommunia erseqqissaatigissallugu - massa inikil­liorneqaraluartoq atuartullu amerliartuinnaraluartut - atuarfinnik aserfallatsaaliilluarsimavoq, taamalu atuarfiit paarilluagaallutik najoruminartuullutik ilinniarfiulluarlutik.

 

Atuartitsinerup imaa qaffasissuusariaqarpoq atuartitseriaaserlu pitsaanerpaasariaqarluni. Taman­na ilinniartitsisunut angajoqqaanullu angisuumik piumaffiusarpoq.

 

Angajoqqaat soqutiginninngissusiat tusartuarparput - atuarfik angajoqqaat ilaannut tassaalersi­masarpoq, meeqqanik paaqqinniffik ullormut nal. akunnerini sapinngisamik ima amerlassuseqar­tuni. Tamanna meeqqat inersimalernerminni piumasaqaatinik naammassinnissinnaassuseqaler­nissaannut piareersalersitsiffiunngilaq.

 

Maanngaanniit Inatsisartunit atuarfiit nutarternissaannut tapiissuteqartussaavugut. Akuersissutis­satut naatsorsuutigisaareersut saniatigut, suliassaqartitsinernut aningaasat atuarfinnik pitsan-ngorsaanermut atorutsigik isumatusaassaagut.

 

Inatsisartunit atuartitsinerup immini imaa isiginiartariaqarparput, aammalu inatsisiliornertigut atuartitsinerup imaa siunissamut isumannaarlugu. Ilaatigummi tamanna pissutigalugu atuarfinni EDB-t atulersinneqarlutillu ungasissumit atuartitsinermik neqerooruteqarneq ineriartortinne-qarpoq. Tamakku pigaluarlugit naalakkersuisuni suleqatigiinnitta ilaatut STI-mik atuartitsineq peqqissaartumik naliliiffiginiarparput.

 

Oqaatsinik atuisinnaasariaqarpugut:

Ukiorpassuanngortuni oqaatsit marluk atugaanerat ajornartorsiutigaarput: Tassalu marlunnik oqaaseqarneq.

 

Minnerunngitsumik inuusuttorpassuarnit pikkorissarlutik nunani allaniissimasunit inuulluaqqu­tissavassi ima imalimmik: Taama ajornartorsiuteqarnerput silarsuarmi inunnit amerlaqisunisulli ajornartorsiutigaarput.

 

Oqaatsit marluk pingasulluunniit eqaatsumik atorsinnaaneri inuppassuarni taamaattussaannaavoq pisariaqarlunilu.

 

Annertuumik unammillersinnaassuseqarniassagutta, kalaallisut oqaatsit saniatigut, qallunaatut tuluttulluunniit, imaluunniit oqaatsit taakku marluk atorsinnaasariaqarpavut, ima pikkoriffigiti­galugit ilinniaqqissinnaanermut ammaassisigisinnaalerlugit.

 

Taamaattumik oqaatsinik ilinniarfik pilersinneqarpoq.

 

Taamaattumik ukiut tamaasa inuusuttunut Danmarkimi efterskole-ni atuariartortartunut aningaa­sanik atugassiisarpugut.

 

Taamaattumik inuusuttorpassuit kimmut aallartittarpavut USA-mi Canada-milu ilinniariartor-tillugit.

 

Inissialiortiterneq:

Iluarusuutigalugu paasivarput 1998-imi inissiat 320-t sananeqartussanngornerat, aammalu katillugit inissiat 1200-t 1998-2001-imut sananeqartussatut pilersaarutigineqartut.

 

Inissaaleqisorpassuit tamakkiisumik pissaqartinnissaannut naammakkunanngikkaluartut, taa-maattoq ajoraluartumik naammagisariaqarallarpavut, aningaasat sanaartorsinnaassuserlu eqqarsaatigalugit.

 

Kiisalu qasserialeraluarnersumik paasisaraarput, inissialiortiternermi sanaat kvadratmeter-imut qanorujussuaq akeqalersarnerisa imminnut atalluinnartarnerat. Sanaartorneq annerulersorlu kvadratmeter-imut aki qaarnertullusooq qaffariarujussuartarpoq. Tamanna amerlanertigut pilersaarutaasumik sanaartugassanngortut taamaatinneqartarnerinik kinguneqartarpoq, tassa akisuallaalersarmata.

 

Ukiuni kingullerni aningaasarpassuit nukippassuillu atortarpavut, nunaqarfinni inissiat pitsaassu­siinik qaffassaanitsinni. Taamaattumik nunaqarfinni arlaqaqisuni, nammineq sanallugit illulias­sanut atortussat maangaannaq iginneqartarsimaneri, paasinarmat ajuusaarnarpoq, aamma nammineq sanallugit illuliat ineriikkat, aallartikkaluaannagaasullu atorneqaratik aserfallaannar­tarsimasut.

 

Ilaqutariippassuarnut ukiuni kingulliunerusuni nammineq sanallugit illuliornissamut itigartitaa­sartunut, pissutsit taamaattut isatsinertut ipput.

 

Nammineq sanallugit illuliornissamut qinnuteqartut tamarmik, immikkut peqqissaartumik naliliiffigineqartarnissaat ujartorparput, aammalu nammineq sanallugit illuliornermi INI tama-tigut siunnersuillunilu naammaginartumik ikiuunniartarnersoq misissorneqartariaqarpoq.

 

Aammaarlutalu Atassut-mit eqqaasitsissutigissavarput illut nutaanngilisorpassuit inigineeruttut, inuusuttunut iluaqutaasumik akikitsumillu tunineqartarsinnaaneri nammineq akilikkamik iluarsaatassatut. Uani illu uanilu illu alla, inigineqaqqilersinnaasut - tamarmik inissamik utaqqi­nermut sivikillisaataasussaaaput.

 

Atassummiit partiit allat tusarusuppavut apeqqummut tamatumunnga, tassa illunut inoqanngit­sorpassuarnut qanoq isumaqarnersut.

 

Peqqinnissaqarfik eqqarsaatigalugu maanna aallartinneqareersup - telemedicin-imik taaneqartar­tup - katsorsaaniarnerup qanoq misilittagaqarfiulernera Atassummiit tusagaqarfigerusupparput.

 

Peqqinnissaqarfiup nunatsinni immikkoortortaqarfitsigoornerulersitaanissaa tapersersorlugulu ujartorparput, taamaalilluta Qeqertarsuup Tunuani taamaaqataanillu Kujataani napparsimaviit immikkoortortaqarfiulersillugillu immikkut ilisimasaqarfiulersussanngorlugit.

 

Nunatsinni imminermi ingerlassat avataanit immikkut ilisimasalinnit tapertalerlugit, napparsi-masut najukkamik qanitaanniiginnartitaalernissaannik siunnerfeqarnerat isumaqataaffigaarput. TV atorlugu katsorsaaneq taannarpiaavoq akikitsumik atorluaasumillu immikkut ilisimasallip najuunnerani tapertaasinnaasoq.

 

Atassummi ilisimavarput Danmarkimi napparsimavissuup, Dronning Ingrid-ip Napparsima-vissuata, Qeqertarsuatsiaat Qaqortullu akornanni TV atorlugu katsorsarneqarnerup annertusarne­qarnera iluatsilluarsimammat. Ukiaq mannalu ataatsimiinnermi inuiaqatigiinni kalaallini peqqinnissaqarfimmi TV atorlugu katsorsaanerup piviusunngortikkiartuaarneqarnissaanik pilersaarutinik saqqummiisoqarnissaa naatsorsuutigaarput.

 

Peqqinnissaqarfimmi sulisussaaleqineq suli annertuvoq malunnaateqarluarlunilu. Ernusussiortu­nilli amigaateqarneq imaannaanngeqaaq. Peqqinnissamut Pisortaqarfimmi sulisoqarnerup pitsanngorsarneqarnissaanut suliniutaasut Atassummiit tapersersorpavut, aammalu sulisussaale­qinerup qanoq ingerlaneranik Inatsisartut ilisimatinneqartuarnissaat neriuutigalugu aammalu inatsisiliornikkut akuutinneqarumaarnissaat pissutsit pitsanngortinneqarnissaannut tamanna pisariaqartutut isumaqarfigineqarmat.

 

Kultureqarnermut illorsuaq Katuaq maanna ingerlallualereerpoq sammisassarpassuaqarfiullunilu. Katuami sulisut ingerlatitsilluarput - kisianneqalaarporli. Katuap pisuussutiginngisaanik - kisianni tassa nunap sinnera taava?

 

Atortorissaarusersuuteqarneq Kalaallit Nunaanni equsoorfiuvoq Tunumi illut mikisorpannguit tamarmik immikkut paraboleqarput, europami nunanit 30-nit Amerikamilu TV-kanalinik tigooqqaasut eqqarsarnartoqarput, matumani KNR-radiuanit TV-anillu annikitsumik takusassa­nut sanilliullugit.

 

Taama equsoorneq inerteqquteqarnikkut akiorniassanngilarput. Teknikkili atorluassavarput allamik periarfissaqartitsiniutitut. Ullumikkut toqqaannartumik radiukkut TV-kullu nunatsinni tamangajannut aallakaatitsisinnaassuseqarpugut - aammattaarlu nunatsinni sumiiffinni arlaqaqi­suni toqqaannartumik aallakaatitsisinnaassuseqarluta. Nunatsinni sumiiffinni radiunit TV-nilu maanna amerlaqisunit nuna tamakkerlugu aallakaatitsisalernissaq ammaanniartigu.

 

Sooq Brasiliami isiginnaagassiarujussuit naaffeqanngiusartut Kalaallit Nunaanni innuttaasunut ajornaatsuusariaqartitaassaappat, kalaallisut oqaasertalersugaallutik Nanortalimmiit TV-kut aallakaatitassiat naleqqunnerusut Uummannami isiginnaarnissaat - paarlattuanillumi - ajornar-luni.

 

Taamaappoq, tassa uagut nammineq taamaattussaatikkatsigu. Taamaattaariaarunnissaanut Atassut aalajangeeqataarusussuseqarpoq! Uaguttaaq nammineq radiukkut TV-kullu aallakaatitas­sianik tusarnaarusullutalu isiginnaagaqarusuppugut, uagutsinnut tunngasunik sumiluunniit najugaqaraluarutta, sumiluunniillu sanaajugaluarpata apeqqutaatinnagu.

 

Tusagassiornermut tunngasumik ataatsimeersuarnissaq pilersaarutaasoq Atassummiit qila­naaraarput pereerneranilu KNR-radiu TV-lu pillugit Inatsisartut peqqussutaannik nutarteriffiu­sussaajumaartoq.

 

Naalagaaffeqatigiinneq oqallisaasarpoq, namminersulivinnissarlu kissaatitut saqqummiunneqar­taannarluni.

 

Taamaattumik naalagaaffeqatigiinnermi toqqaviup sajuppillatsinneqarnissaanut tunngavissa­qannginneranik Naalakkersuisut siulittaasuata oqaasii Atassummiit nuannaarutigaavut.

 

Piviusullumi tunngavigalugit taamaaliorsinnaanngilagut. Naalagaaffeqatigiinneq inatsisaan­naanngilaq paragraffiinnaananilu. Naalagaaffeqatigiinneq tassaavoq Kalaallit Nunaata Danmar­killu qilerutaat ukiuni 250-ni talliartuaartinneqarsimasoq.

 

Tamavitta Danmarkimi najugaqartunik ilaqutaqarpugut, Danmarkimilu ilaqutariippassuit Kalaallit Nunaanni qanigisaqarput. Danmarkimi uagutsinni Kalaallit Nunaanniittuni pissusissa­misoorpoq, nunanut allanut pissutsini pigineqanngitsumik.

 

Danmarkilu Kalaallit Nunaannut pisussaaffeqarpoq pissusissamisoortumik, apeqquserneqara­junngitsumik. Pissusissamisoorneq Danmarkimi Savalimmiunut pissutsiniinnaq naapitassaavoq - tamannalu naliliiffigineqarsinnaaguni - Kalaallit Nunaanni misigissutsini itinerusutut ippoq.

 

Soorunalumi Kalaallit Nunaata Danmarkillu akornanni ataqatigiinneq iluarsaassartaqarpoq ineriartornermullu naleqqussarneqarsinnaasarluni. Tamanna nutaarsiassaangilaq. Taamaassima­voq Hans Egedep Kalaallit Nunaannut pineraniilli, taamaattuarumaarlunilu siunissami.

 

Taamatut oqaaseqarluta Naalakkersuisut Siulittaasuata ammaanermini oqaasii tusaatissatut Atassummiit tiguagut.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Ukioq Inatsisartut suliffissaat nutaaq aallartippoq. Sumiluunniit ingerlanermi, angalaarnerni ataasiakkaani, suliani inuunermiluunniit, kingumut qiviartariaqartarneq pisariaqarmat aamma Inuit Ataqatigiit inatsisartuni sulinitsinni arajutsisimanngilarput. Suliarli angalanissarluunniit aallartilersillugu anguniakkanik sumunnarniarnermillu aalajangiussisimanissaq kingumut qiviartariaqartarnertulli pisariaqartigaaq.

 

Taamaammat ukioq inatsisartuni sulinermi nutaaq aallarnerlugu Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaataa Kalaallit Nunaata Radioani ukiup nalinginnaasup naanerani aallakaatinneqartartu­mut AUkioq naagujoq@-mut eqqaanarnerutipparput. Naak AUkioq Naagujoq@ tissinartuliaasarami aliikkutassaqqinnerugaluartoq.

 

Ammaanermi oqalugiaat inuiaqatigiit killiffipput naapertorlugu ingerlariaqqinnissamut anner-tunerusunik tikkuussinanilu innuttaasut atugarisaannik naliliinerunngitsoq ilaatigut aallaavigalu­gu Inuit Ataqatigiit oqaaseqarfigissavarput.

Naalakkersuisuutitaqartunut illuatungiliuttuugutta naalakkersuisooqataaguttaluunniit Inuit Ataqatigiit pingaartipparput inuiaqatigiit sapinngisaq tamaat oqimaaqatigiissumik peqatigiillu-tik ingerlanissaat anguniarlugit aammalu isumannaagassanik tulleriissaarisariaqarneq sukumii­soq aallaavigalugu suleqataanissarput. Tamannalu aamma matumani oqaaseqarnitsinni siunnerfi­gaarput, taamatullu matumuuna oqaaserisatta paasineqarnissaat neriuutigaarput.

 

Ajuusaarnartumimmi Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaataanut piareersaataasumik naalakkersuisoqarfiit tamarmik ilanngussaqaqqullugit qinnuigineqaannarsimapput. Ilanngutassa­tullu Naalakkersuisut Siulittaasuata allaffeqarfianut apuunneqarsimasut annertunerusumik aaqqissuuteqqaarnagit katiterneqaannarsimasut paasinarpoq. Taamaasilluni suliassat tamavim­mik igakuluumut ikineqaannarsimapput, naalakkersuisoqarfiillu oqalugiaammut ilannguteqqusi­masaat pingaarnersiorlugit tulleriiaarneqarsimagunaratik.

 

Upperisarsiornermik Ilisimatusarfimmi ilinniartitsisinnaanngorsimaneq palasinngornianillu ilinniartitsisoqaqqilersimaneranut peqqinnissaqarfimmi aammalu meeqqat atuarfiini sulisussaa­leqinerujussuit sanilliutissallugit tamatumunnga assersuutissaqqipput. Soorlumi aamma Naalak­kersuisut Siulittaasuata oqalugiaataata arlalitsigut imminut assortuuttunik imaqarnera annertu­nerusumik sissuerneqarsimanngitsoq.  Assersuutigalugu Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugi­aataani quppernerit arfineq-aappaanni oqaatigineqarpoq ingerlatseqatigiiffiit siunnerfiit naalak­kersuinikkut pingaarnerutinneqartut naapertorlugit ingerlatsinersut naalakkersuisunit naammattu­mik malinnaavigineqassasoq. Quppernerillu qulinganni piniakkanit assigiinngitsunit tunisassiatta amerlanerusut atuisunit pisiassaalernissaat Naalakkersuisut Siulittaasuata siunnerfiunerarpaa.

 

Taamaakkaluartorli naalakkersuisooqatigiinnut pissutsit piviusut eqqaasitsissutigereerusuppavut, ilaatigut imaattut: Namminersornerulluni Oqartussat ingerlatsiviata Royal Greenland A/S-ip Namminersornerulluni Oqartussat ingerlatsiviat KNi sakkortuumik piumasaqarfigaa inuussu-tissanik nunatsinni tunisassianik ingerlassiviit allat Royal Greenlandiunngitsut kiilumik ataatsi­milluunniit pisiffigissanngikkai. Malugeqqussavarput matumani pineqarmata ingerlassiviit kalaallinit namminersorlutik piginneqatigiinnikkulluunniit ingerlanneqartut, inuiaat kalaallit mamaralugit inuulluutigerusutatsinnik nioqqusiortut. Aalisakkanik, qalerualinnik, miluumasunik imarmiunik nunamiutanillu kiisalu timmissanik tunisassiorsinnaanermut akuersissummik pigisaqartut, ilaatigullu aallartisarnerminni, pisariaqarfiatigullu ingerlatsinerminni, annikinneru­sumik annertunerusumilluunniit Namminersornerulluni Oqartussanit aningaasatigut tapiiffigine­qartartut allatigulluunniit ingerlatsinerminni oqilisaanneqartartut, tamannali soqutiginagu Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassivissuisa isumaqatigiissuteqarnerisigut ingerlaniar­nerminni aporfissaqartitaasut. Imaappoq saamiup naluaa talerpik sulerinersoq?

 

Pisortat ingerlateriigaasa, KNi-p ingerlateriigai pinerullugit,  namminersorlutik ingerlatse-reersunut tunniunneqarnissaannik siunnerfik naalakkersuinikkut siunnerfiunani niuernikkut ingerlatsisut akornanni ingerlanneqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit isumaqartuarpugut. Ingerlassi­viit niueqqoqalugillu allanit tiguneqarnissamik siunertaqarlutik ingerlaqquneqarsinnaanngillat. Tamanna sulisuulluni nuannerunanngilluinnarpoq aammalu ingerlassiviit KNi-tut ittut ingerlal­luarnerulernissaanut aqqutaanaviarani.

 

Aammami pisortat ingerlateriigaasa namminersortunut tunniunneqarnissaat suliffinnik nutaanik pilersitsiviussasoq ilimananngilaq. Naalakkersuinikkut tapersersugassavut tassaasariaqarput ingerlatsiviit nutaat maani nunaqavissut ingerlanniagaat suliffinnik nutaanik pilersitsiviusut. Namminersorlutik soorlu inuussutissanik tunisassiorfiit Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassiviutaannit oqaatigisatsitut ajornartorsiortinneqarnerat naalakkersuisut piaarnerpaamik iluarsissagaat, Inuit Ataqatigiit inassutigaat.

 

Inuussutissarsiutitigut siuarsaanikkut ingerlatsinermi aningaasartuutikillisaaneq inatsisartuni Inuit Ataqatigiit tamakkiisumik tapersersortuarparput. Taamaakkaluartoq assersuutigalugu sanaartornermi ullumikkut akiusutigut tamakku sunniutaat takuneqarsinnaanngilluinnarpoq. Suliarinnittussarsiuussisarnerni inatsit pissutsinut naleqqussarneqaqqittariaqarsorinarmat Inuit Ataqatigiit 1998-imi upernaakkut ataatsimiinnissamut saqqummiutilersaarparput. Tamatumun-ngalu atatillugu naalakkersuisut sanaartornermi akiusunik qaffasinneraanertik ilumoorullugu aaqqiiviginiassagaat inassutigaarput. Sanaartornerummi annertuseqqinnerata akitigut kingunitu­arisimasaa tassaavoq akigititaasut inuiaqatigiinnut tamakkiisumik innuttaasunullu ataasiakkaanut artukkiisumik qaffariarujussuarsimanerat.

 

Suliariummanittussarsiuussisarnermi inatsisikkut sanaartornermi suliffeqarfiit anginerinnaat kisermaassiartuinnarnerat pinngitsoortinneqarsinnaasoq Inuit Ataqatigiit isumaqarput. Kalaallit mesterit angisoorsuartut ingerlassiviunngikkaluartut ukiorpassuarni naammaginarluartumik sanaartornermi inuiaqatigiinnik sullissisimasut suliffeqarfissuarnut unammisinnaanerat periarfis­sinniarlugu naalakkersuisut suliniuteqassasut piumasaraarput. Ullumikkummi sanaartornermi anginerit kisermassiartuinnarnerat ersarippallaaqaaq, unammineq anginerulersimanngilaq sanaallu pitsaanerulernerannik kinguneqarsimanani.

 

Sanaartornermilu aningaasaliunneqartartut inuiaqatigiinnut annertunerusumik iluaqutaanissaat tamatsinnit pingaartinneqartariaqarmat m2-imut akigitinneqartup qaffasinnerpaaffilernissaa piviusunngortinniarneqartariaqartoq naalakkersuisut misissortariaqaraat piumasaraarput. Nu-taatut sanaartortariaqakkat inuiaqatigiit pisariaqartitaat annertoqaat. Taakkulu saniatigut nutarter­lugit aaqqissugassat milliardinik arlalinnik naleqartut ilisimaneqareerpoq. Ullumikkut sanaartor­nermi aningaasaliuttakkatta annertusinerisa kinguneriinnassappassuk sanaartornerup akitsorujus­suarnerinnaa, sanaassatullu pilersaarutaagaluit akit qaffasinnerujussuannit annikillilerneqartuar­nerat, suliassat inuiaqatigiit pisariaqartitaat qaqugorsuarmut malinnaasinnaanngittuassapput. Piffissamimi kingullermi pisortat sanaassaminnik suliarinnittussarsiuussigaluarlutik akit qaffasippallaarnerannik pissuteqartumik unerartitsiinnarneq annertoorujussuareersoq naalakker­suisut arajutsisimanavianngikkaat ilimagaarput, tamannalu isiginngitsuusaaginnarutsigu pitsann­goriaatissatut inuiaqatigiit pisariaqartitaat piviusunngornavianngillat. Ilaatigut tamakku kingu­neraat landskarsip tigoriaannarnik sillimmataasa annertunerujussuat. Aningaasalli tigoriaannaat sanaartupallannernut atorneqarsinnaanerat illua´tungeqarmat Inuit Ataqatigiit arajutsisimanngi­larput. Taamaaliornikkummi akit qaffatseqqiinnarnerat kisimi ulorianartorsiortitsinngilaq, aammali nutaatut sanaat naammassineqareernermikkut ingerlatsinermi aningaasartuutinik qaffasinninngortitsisarnerat arajutsinaveersaagassaavoq.

 

Taamaattumik aningaasaatit tigoriaannaat nunanit allanit attartukkanut, pisussaaffivut sinnerlu­git, taarsersuigasuarnernut atornagit assersuutigalugu illunik, inissianik, atuarfinnik, meeqqeri­vinnik, utoqqaat illuinik nunaqarfinnilu tunisassiorfinnik nutarterinernut, pisariaqartinneqaqisu­nut, atorneqarnissaat Inuit Ataqatigiit tulluartuusoraarput, naalakkersuisullu taamaasiornissamut peqatiseraavut.

 

Aningaasallu landskarsimi tigoriaannartut pigineqartut qimannginerini, Naalakkersuisut Siulit­taasuata oqalugiaammini ingerlassiviit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut ingerlatsinerminni kiffaanngissuseqarnissaannik oqaluutigaluni naalakkersuinikkut aqutsiniar­nera oqaaseqarfiginngitsoorusunngilarput. Suliffeqarfiit innuttaasunik suliffissaqartitsisut kisiisa pinnagit innuttaasulli inuuniarnerminni aningaasartuutaasa annikillilerniarneqarnerat Inuit Ataqatigiit tamakkiisumik tapersoratsigu oqaatigeqqaassavara. Taamali oqareerluta ulluni kingullerni Sisimiuni innaallagissiorfiup aserornera, ilumut ajunaarnersuartut taaneqartariaqar­sorisarput, aallaavigalugu atortulersuutitigut pisussaaffiit aningaasarpassuarnik nalillit uagut imaasiallaannaq takusinnaanngisatsinnik aseroriartortut oqaaseqarfiginngitsoorumanngilavut.

 

Ingerlatsiviit soorlu Nukissiorfiit namminneerlutik ingerlatseqqullugit aalajangersaaffigineqar-simammata taamaasioqqullugit oqaluffiginiannguarlugit akikillilereqqullugit piumaffiginerat, landskarsimut aningaasanik naleqarmat sianiginngitsuusaartariaqanngilarput. Innaallagissap kilowattimut akikillinissaanik naalakkersuisut siunnersuutaat landskarsimut ukiumut 33 mio koruuninik 1998-imi naleqarpoq. Nukissiorfinnut paasiniaanerput najoqqutaralugu aningaasat uagutsinnut taamak amerlatigigaluartut Nukissiorfiit innaallagissap aqqutaannut aserfallannikoo­qisunut, nukissiorfinnut pisoqalisunut, erngup aqqusersuinernut pioreersunillu nutarterinernut, illoqarfinni nunaqarfippassuarnilu imeqarfiliornernut pisariaqaqisunut sanilliutissagaanni ku-seriarninnguaannartut oqaatigineqarput. Taamaattumik aningaasat 33 mio koruunit Nukissiorfin­nut nammagassanngortinnagit, nunanut allanut taarsersukkat taakku nalinginik annikillinerisigut matuneqassasut Inuit Ataqatigiit aningaasanut inatsisissap suliarinerani isumaqatigiinniutigiuma­vaat. Taamaaliornissarli 1998-imuinnaanngitsoq ukiunili aggersuni landskarsimut nammagassaa­sussaagami imaannaanngitsuummat arajutsisimanngilarput.

 

Sisimiunili innuttaasut ullumikkut atugarisaat, soorlu sulisartorpassuit suliartorsinnaanngitsut, aalisartut tunitsivissaqanngitsut, meeqqeriviit atuarfiillu matoqqasut ilaqutariippassuillu peqqu­maatissamittut katersaasa ilaatigut atorneqarsinnaajunnaarneri eqqarsaatigalugit akisussaaffik annertoorujussuaq naalakkersuisunit inatsisartunut eqqortumik nassuiaateqarfigineqassasoq Inuit Ataqatigiit ilungersorluta piumasaraarput.

 

Umiarsuaatileqatigiiffimmi Royal Arctic Line A/S-imi akigititaasutigut naalakkersuinikkut akuliuttoqartarsimanerata kinguneri suli maannamut atuuttut ilisimavavut. Umiarsuaatileqatigiif­fimmik nunami allamiut aningaasaleqataallutik piginneqataasut annaasimavagut allanillu peqatissarsiorneq suli ajornartorsiorfiuvoq. Meeqqat atuarfiisa illutaasigut aserfallatsaaliinikkut malinnaasimannginnerput aammalu sinerissami qanittumi rejerniutitigut ingerlaavartumik nutarterinikkut malinnasimannginnerput tamaasa ilungersunartumik misillerfigisimasavut ilinniarfigisimasariaqarpavut. Taamaattumik Sisimiormiut ulluni makkunani atugarisaat ilunger­sunangaartut aammali nunatta sinneranut sunniuteqanngitsoortussaanngitsut Nukissiorfiit nammineersinnaanerata mianerineqarnissaanik eqqaasimmatigut suusupagisariaqanngilluinnar­parput. Pissutsinik kusassaaniaannarluta qaartartorlusooq qaaqqajaasoq suusupagisariaqanngilar­put.

 

Allaavoq ingerlatsinertigut suliffeqarfiit suugaluartulluunniit akikillileriniartuarnissaannik piumasaqarneq. Assersuutigalugu sulisussanik avataaniit tikisitsiortortuarneq, amerlanertigut kalaallinik ukiorpassuarni sulisooreernermikkut tikisinneqartartuniit piginnaasaqarnerinik nikassaanermik tunngaveqartoq. Taamaattumik kalaallit misilittakkamikkut ilisimalersimasaat atuagarsornertigut pikkorissaajuarnertigut ingerlanneqartariaqarnerat ingerlassivinnut ullumik­kornit annertunerungaartumik pisussaaffinngortittariaqarpoq.

 

Ullumikkumut immikkut ilisimasalittut tikisinneqartartut kalaallinit sulisooreersunit annertuu-tigut ilinniarteqqaartariaqartarnerat atugaavallaaqaaq, tamannalu nunatsinni aningaasat kaaviiaar­tussaagaluanut sunniuteqarnerluinnarani kalaallit pisinnaasatsinnik suusupaginninneruvoq ineriartornermut iluaqutaanngitsoq.

 

Qanimut qinikkat oqartussaasullu allat najukkaminni pissutsinut ilisimasaqarnerat atorluarne-rusariaqartoq Inuit Ataqatigiit aalajangiusimavarput. Nunaqarfinni Aqutsisut kommunalbestyrel­sillu nammineerusussuseqarnerannut kommunit aningaasaqarniarnerat ukiuni makkunani killiliisooqimmat Naalakkersuisut Siulittaasuata oqalugiaammini eqqortumik eqqaavaa. Qanorli tamatuma anigorneqartariaqarnera suli naalakkersuisunit tigussaasumik isummerfigineqarsi­manngitsoq paasinarpoq.

 

Taamaattumik suliassanik akisussaaffinnillu Namminersornerulluni Oqartussat kommunillu akornanni killilersuisimanerup nutartertariaqarnera kommunini iluarsaaqqinnermut ataatsimiiti­taliaasimasup 1994-imili saqqummiummagu timitalersorneqartussat arriippallaamik ingerlanne­qarsimasut naalakkersuisut aallukkumanerulersimassagaat neriunartoqarpoq. Tassungalu ata-tillugu Inuit Ataqatigiit nuna tamakkerlugu akileraarutitigut aaqqiiniutaasinnaasutut siusinneru­sukkulli siunnersuutigisimasatta naalakkersuisunit KANUKOKA-millu misissorneqartussatut neriorsuutigineqarsimasup periarfissaanera eqqaasitsissutigiutigalugu, apeqqutigissavarput suliap tamatuma qanoq ingerlanneqarsimanera.

 

Aningaasat nuna tamakkerlugu akileraarutit %-iisa pingasut tallimallu akornanni nalingisa kommuninut nuunneqarnerisigut landskarsip annaassagai oqaatigineqartaraluarput. Inuit Ataqatigiinnit isumarput mannaavoq: aningaasat nuunneqarnerinut atatillugu akisussaaffiit annertunerusut, soorlu inuussutissarsiutitigut piorsaanernut tunngasut, kommuninit tiguneqas-sasut. Taamaattumik aningaasat landskarsimit annaaneqassasunik oqalunneq eqqortuunngilaq. Qitiusuminngaaniiginnaq sineriak tamakkerlugu piorsaaniarnerit ajornartorsiutitaqaqimmata inatsisartunit arajutsisimaneqartariaqanngilaq. Inuit Ataqatigiit isumaqartuarpugut, kommunal­bestyrelsit Nunaqarfinnilu Aqutsisut qanimut periarfissamik suuneri allanit ilisimanerugaat. Taamaattumik naalakkersuisut KANUKOKA-mik akisussaaffinnik agguaanerup nutarterniar­nerani tamanna ilanngullugu nalilersussagaat kaammattuutigerusupparput.

 

Nunatsinni inuussutissarsiutinik/suliffinnik nutaanik aallartitsiniarnermi aallaqqaammut aallar­tinniaraluartut aningaasartuutit nunatsinni qaffasippallaarnerinit nunani allani nioqqusianut unammisinnaanerat aporfeqartuarpoq. Eqqussukkanillu akitsuusiinertigut nunami maani suliari­neqarsinnaasut illersorneqarsinnaanerat nunat tamat akornanni niueqatigiinnermi isumaqatigiis­summit WTO-mit ajornartinneqartoq naalakkersuisut oqaatigiuarpaat.

 

WTO-mi nunarpassuit akornanni isumaqatigiissummi nunarsuarmi nunat pingasunngorlugit immikkoortinneqarsimapput:

 

- nunat suliffissuaqarfiusut

- nunat naammattumik inerissimasut

- nunat inerisimannginnerusut/siuarsagassat

 

Nunarput namminersortutut taama isumaqatigiissummut nammineq isumaqatigiissuteqarsin­naannginnami Danmarkimut atasutut, suliffissuaqarfiusutut, nalilerneqarsimassasoq statsmini­sterip nunatta aningaasaqarneranut siunnersuisuinit aasaq oqaloqateqarnitsigut paasivarput. Taamaasilluni nunarput eqqunngitsumik inissisimasutut oqaatigineqartariaqarpoq.

 

Nunani siuarsagassani tunisassiaasinnaasut unammisinnaanerat illersorniarlugu ukiuni killilinni siullerni nunani allani nioqqusianik akitsuusiisinnaaneq atortinneqarsinnaavoq. Taamaattumik naalakkersuisut WTO-mi isumaqatigiissutip nunatsinnut qanoq naliliisimanera misissussagaat ilungersorluta inassutigerusupparput. Tamatumuunami suliffiit nioqqusiorfiit nutaat suliffissa­qarniarnermut iluaqutaasussat pilersinneqarsinnaanerat angujuminarnerulersussaammat nunanit allanit eqqussukkanut annikinnerulersitsiviusussaq.

 

Aamma nunami maani inuit 55.000 missiliuinnarlugu inoqartumi nioqqusiorfissuit nunani allaniittut tuniniaasinnaanerat aallaqqaammut ulorianartorsiortissinnaassagipput ilimananngilaq. Soorlumi aamma nunat ullumikkut suliffissuaqarfiusut aallartisarnerminni allamiut tunisassiaan­nik akitsuusiisarnermik annertuumik atuisarsimanerat eqqaamaneqartariaqartoq.

 

Siuliini oqaatigisatsinnut kingullernut atatillugu oqaatiginngitsoorusunngilarput, suliffissaaleqi­nerup akiorniarnerani qitiusumit iliuuseqarsinnaanerup killeqassusia, kommunini ataasiakkaani paasiniaanitsigut uppernarsisimagatsigu. Akerlianik kommunit ataasiakkaat namminneq ilaatigut kommuniminni suliffiutillit ilaatigullu Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassivii peqatiga­lugit siunnerfeqartumik qanoq iliuuseqartarneri ajunngivissunik misilittagaqarfiummata takussu­tissaqarluarpugut. Tamatumunnga assersuutigalugu Aasiaat kommuniani suliffissaaleqisut siornamut naleqqiullugit 12 %-imiit 6 %-imut appariartinneqarsimanerat kommunalbestyrelsip aalajangersimasumik suliniuteqarluarneranut takussutissaavoq. Paamiuni siorna suliffissaqann­gitsut 250 missaaniissimagaluartut ukioq manna imaasinerani 120 sinnilaaginnarpaat.

 

Taama misilittakkat ajunngitsut kommunit akornanni iluaqutaasinnaanerat iluatinnarmat naalakkersuisut kommunit kattuffiannik oqaloqateqartarnermikkut tamatuma siammarneqarsin­naanera peqataaffigissagaat naatsorsuutigaarput.

 

Ullumikkumut assigiimmik nammaqatigiinnikkut akeqartitsinerup atorunnaarsinneqarsinnaa­neranik misissuinerit naalakkersuisunit isumalluarfigineqarnerat suli malunnarpoq. Ataguli takulaariartigu. Mannami tikillugu Inuit Ataqatigiit suli qularunnaarsinneqaqqajanngilagut inuup ataatsip aningaasarsiornikkut nunani inuttuuni pissutsit aallaavigalugit eqqarsaatersuutimisut saqqummiussai ilumut taamannarsuaq isumalluarfigisariaqarnersut. Sunik tamanik ajorunnaarsit­sisussatut isumalluarfiginerat mianersuuttariaqartoq isumaqartuarpugut. Nunarujussuarmi maani ikittunnguuvugut siamaseqisumillu nunaqartiterluta, tamatumaannaalluunniit nunani inuttuuni pissutsinut imaasiallaannaq assersunneqarsinnaannginnerput takussutissaqartereerpaa.

 

Naalakkersuisooqatigiinnit siulitta piniarnerinnarmik inuuniuteqarallaramik piniakkanik malersuillutik angalaannartuunerullutik nunaqarfissittarsimanerat ullumikkut pissutsinut sanilliukkumaneqartarpoq. Ullumikkummi eqqaamaneqartariaqartoq tassaavoq Namminersor­nerulluni Oqartussat nunap immikkoortuini aningaasaliisarnerisigut nunatta suatungaani inunnik katersortitsisoqassanersoq annerpaamik sunniuteqarfigalugu aqunneqalersimanera.

 

Namminersornerulluni Oqartussat ingerlassiviini pisariillisaanertut taasaminnik taamaallaat naalakkersuisut uissussinerat naammanngilluinnarpoq. Pisariillisaanerimmi suliffinnik nutaanik pilersitsiortornernik kinguneqanngippata inuiaqatigiit atugarissaarnerulernavianngilagut.

 

Ingerlassivinni selskabinngorsimasuni suliffeqarfinnilu inuiaqatigiinnut kiffartuussiviusuni ileqqutoqqat maliinnarlugit aqutsinerit naammaginanngitsut inuiaqatigiinnullu akisugaluaqalutik killilimmik naammassisaqarfiusut suli annertuallaamik nakkutigineqanngitsututullu-sooq ingerlanneqartuarput. KNi-mi ilaasunik nassiussanillu assartuinerit ilumut taama nalaatsorneruti­galutillu akisutigiuassappat, Suliffeqarfinni Namminersornerulluni Oqartussani pigineqartuni inuiaqatigiit piginnittuusut sulisorineqarsinnaanerannut taarsiullugu sulisussanik nunanit allanit tikisitsiortorneq ilumut suli taama annertutigisariaqarpa? Peqqinnissaqarfimmi qitiusumit aqutsineq sooq taama annertutigiuassava? Sinerissami peqqinnissaqarfiup sulisuisa oqariartuuti­giniartagaat sooq nangittumik sumiginnarneqartuarpat? Silaannakkut angallannermi nunarsuarmi akinit qaffasinnerpaajusut suli qanoq sivisutigisumik inuiannik nikinnaveeqqasitsiuassappat?

 

Imaatigut angallassinerit nutarteriffiginiarnerat ilaasunik assartuinermi pitsannguallaateqarfiuga­luartoq, usinik assartuinermi pissutsit ajornerulerannik kinguneqaannarsimavoq. Nunaqarfinnut pilersuinikkut tunisassianillu assartuinikkut Kujataani misiliineq kinguariaatitut nunaqarfimmiu­nit nalilerneqarmat tupigutsatsitsisariaqanngilaq. Nunaqarfiit ullut 11-12-kkaarlugit assartuutinit tikinneqartalerput. Tamatuma kinguneranik aasaanerani aalisagaarutaagaluit tunisassiarineqar­sinnaanngitsutut igiinnartariaqakkat qanormita annertutigaat? Eqqaamassavarpullu misiliineq ullumikkut Kujataani ingerlanneqartoq nunap sinneranut tamarmut atuuttussanngortinneqaler­saarmat.

 

Aalisartut ilungersorlutik inuiaqatigiinni nalilinnik pilersitseqataajumallutik ilaquttaminnillu napatitsiniarlutik pisamik taama pineqarnerat qanoq attorneqaatigissagaat takorloorsinnaavarput. Aali naalakkersuisooqatigiit 1995-imili Nunaqarfinnik Siuarsaavimmik pilersitsiniarlutik isumaqatigiissuteqareernerartut. Tamatuma suut kingunerai? Atuarfinni peqqinnissaqarfinnilu sulisoqarnerup ajornerulersimaneri, tunisassiorfiit kitaata annersaani uninngaannartutut oqaatigi­neqartariaqarnerat pilersuinikkullu pissutsit ajornerulersimanerat

 

Nunaqarfinni sulisoqarneq eqqarsaatigalugu nunaqqataasunik ilinniartitsinerit aaqqinneqartaria­qartutut Inuit Ataqatigiit aningaasanut inatsisissakkut iluarsiivigineqarnissaat oqaloqataaffigiu­mavarput, tunisassiorfinnik Namminersornerulluni Oqartussat Royal Greenland A/S-illu tunngaviusumik isumaqatigiissutaat ukiortaamit nutarterneqartussaq aqqutigalugu periarfissanik nutaanik ujarlernissaq kaammattuutigaarput. Royal Greenlandip angissutsimigut tunisassiat ikittunnguakkaartut aallunnissaat ajornartorsiorfigisimappagu tamanna immaqa tupinnanngilaq.

Nunaqafinni tunisassiorfiit immikkut ingerlatsiveqalersinnaanerat ataatsimiinnermi matumani oqaluuseritilersaagarput eqqarsaataasariaqarpoq. Tamatuma tamakkiisumik ilaannakortumilluun­niit piviusunngortinneqarnissaanut ullumikkut Royal Greenland A/S-imut ukiumut 40 mio. koruunit angullugit tapiissutaasartut atorneqarsinnaapput.

 

Tamatumali samminerani nunaqarfinni tunitsivippassuit eqqarsaatigalugit maani allaffeqarfissu­armi 1000-it angullugit sulisorpassualimmi, isumagisassap taama annertutigami uteqqiaffigine­qartuartup inummik ataasiinnarmik sulisoqartinneqarnera naalakkersuisunut eqqarsaatigeqqussa­varput.

 

Sinerissami qanittumik raajarniarnermi pissutsinik allanngortiterineq arlalitsigut equngassuteqar­tup aalisartut, pisortaqarfiup, Royal Greenland-illu misilittagaqarfigilereerpaat. Agguaasseriaa­seq nutaatut atorneqartoq susassaqartut, tassalu aalisartut kattuffiatalu, aalisarnermut siunnersui­soqatigiit aalisarnermullu pisortaqarfiup nukinginnartutut suliarisariaqarpaat. Pissutsinut nutaanut ikaarsaarnerit eqqissiviilliuutaannanngussanngippata, pisoqalinnginnerini isumaqati­giissutaasumik aaqqinneqarsinnaasariaqarput.

 

Aamma taamaappoq saattuarniarnerup piorsarnerani aalisartortatta namminneq piorsaasaria-qarnerata toqqammaviusariaqarneranut atatillugu. Canadamiunik saattuarniartussanik tikisitsini­arneq, angallassuillu marluk taamaallaat kalaallimik aalisartumik ataatsimik tuluttunngooq oqalussinnaasumik taamaallaat inuttalerniarneqarnerannik isumaqatigiissuteqarsimaneq aalisar­tunit akuersaarumaneqanngimmat Inuit Ataqatigiinniit paasilluarsinnaavarput. Tamatumalu piaartumik naliliiffigeqqinnissaa naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput.

 

KNAPK-p Great Greenlandillu puisit ameerniarnermi isumaqatigiissutigisinnaanagit siornali unittoqqaasup kinguneraa piniartutut inuuniarnerup annertuumik ajornartorsiorfiunera. Inuit Ataqatigiit-niit uparuartarsimavarput isumaqatigiinniarnermi naalakkersuisut Great Greenlandi­mut pisinaatitsissutaat, soorlu tunitsiviit ikilisinneqarnissaannik ammillu ataasiinnarmik akiler­sorneqalernissaannik. Inuit Ataqatigiit suliassaq ilungersunartutut pingaartinneqartariaqartutullu isigaarput, naalakkersuisullu qinnuigissavagut unittooqqanerup isumaqatigiinniarnerit unittooq­qanerata qaangerneqarnissaanut suliniuteqaqqullugit. Great Greenlandimmi puisit amissaaleqil­luni nunanit allanit pisiortortariaqalersaarnera eqqarsarnartoqarteqaarput. Tassunga atatillugu nunap immikkoortuini ammeriveqalersinnaanermi siornali inatsisartut tapersiillutik isummer­nerata sumut killinnera apeqqutigiinnassavarput.

 

Imarpik qulaallugu timmisartuussisarnermi SAS-p kisermaaassinerata kiisami atorunnaarsin-neqartussanngornera maannamut inuiaqatigiinni suli iluaqutissanngortinneqannginnera ajuu­saarutigaarput. Suliniutilli ingerlanneqartut paasigatsigu annertunerusumik oqaaseqarfiginngik­kallarlugu, naalakkersuisunut ilungersorluta kaammattuutigiinnarallassavarput apeqqutini taamaattuni inatsisartut angallannermut ataatsimiititaata qanimut ingerlaavartumillu malinnaatin­neqarnissaanik siusinnerusukkut inatsisartunit ujartorneqarsimasut malinneqarnissaa.

 

Nuummi mittarfissualiulersaarnermik isumaliornerup torernerusumik tamakkiinerusumillu nalileqqinniarneqalernera qujalluta tusarparput. Nuuk, nuummukartut nuummiillu angalaniartut kisiisa eqqarsaatigalugit naalakkersuisut Nup komuniani oqartussaasut qulaatiinnarlugit iliuus­seriniarsimasaat eqqunngitsuliornertut Inuit Ataqatigiit isumaqarfigiuarsimavagut. Aningaasa­liunneqartussatummi manna tikillugu naatsorsuutigineqartut mia. qeqqi angungajallugit anner­tussuseqaramik inuiaqatigiinnut tamaanut attuisuupput.

 

Aatsitassanut aqutsiviup tamakkerluni Namminersornerulluni Oqartussanit tiguneqartussanngor­nera angusaavoq imaannaanngitsoq, Inuit Ataqatigiit ilungersoqataaffigisimasarput. Anguneqar­tumi matumani naalakkersuisut nersualaanngitsoorumanngilagut. Taamaakkaluartoq nunamik piginnittuunitta tamakkiisumik naqissuserneeqarsinnaaneranik anguniartuakkatta anguneqanngit­soornera uggorinngitsuunngilarput. Ukiummi kingulliup ingerlanerani danskit folketinngianni partiit ilaasa apeqqutip tamatuma Savalimmiormiut aaqqiisimaneratulli ilusilerneqarsinnaanera ammaffigigaat tutsiuttarpoq. Qalarinngilarpullu naalakkersuisut ilungersuussimagaluarunikku tamanna angoreersimasinnaagaluaraat. Taamaattumik naalakkersuisut kaammattoqqissavagut isertitanik avitseqatigiittarnermik maannamut isumaqatigiissutaasup allanngortinneqarnissaanik siusinnerusukkut siunnersuutigisimasarput danskit naalakkersuisuinik isumaqatigiinniartarnissa­ni ilannguteqqullugu. Pissusissamisoorluinnarpormi nunami maani piiaaffiulersinnaasumi nunaqartugut ullumikkut isumaqatigiissutaasimasumit annertunerusumik pissarsitinneqarsinnaa­nerput piumasaqaatigissagutsigu.

 

Peqqinnissaqarfimmi aqutsinerup naapertuuttuunnginnera siusinnerusukkut eqqaatsiareeralu-arparput. Pisariaqarluinnarpoq pissutsit nammineq ingerlassinnaasavut suusut allanullu imissu-tigisariaqakkatta suuneri ullumikkut allanngortitseriuarnertut pinnagit aalajangersaavigineqarni­saat. Pissutsit nikerartut nunatsinni peqqinnissaqarfimmi sulisunngorusunnerup killeqarnerujus­suanut pisooqataassasut qularnanngilaq. Naalakkersuisoqarfimmi suliassat avatangiisinut ilisimatusarnermullu tunngasut akornanni peqqinnissap tungaatigut aallussinerunissaagaluit ingiarsimaarneqartutut inissisimanerat naalakkersuisut aaqqiivigisariaqarpaat. Avatangiisinut tunngasut nunallu avannarlernik pineqartunik suleqateqarneq qanorluunniit pingaartitsigigalu­araanni apeqqusertariaqarpoq naalakkersuisunut ilaasortap peqqinnissamut naalakkersuisup angalanerparujussuit ilumut tamarmik pisariaqavinnersut.

 

Pinaveersaartitsinermi suliniutit allangorartinneqartuarsimasut ilaatigut kinguneri alianartut inuiaat tamatta annertuumik attorneqaatigisavut tassaasimapput imminornerpassuit piffissamilu kingullermi HIV-mik tunillatsissimasut amerleriarujussuarnerannik paasisat. Pisortaqarfik piffissaq sivisooq atorlugu piareersaluusaartoq tamakku pisut qanoq iliuuseqarfigineqarsinnaasi­masariaqaraluarput.

 

Taamaattumik nunap immikkoortukkaartumik paasisitsiniaanerit pingaarnerutinnagit pinaveer­sartitsinerup sammivinnut aalajangersimasunut aaqqitap nuna tamakkerlugu ingerlanneqartaria­qarnera naalakkersuisunut inassutigerusupparput nukinginnartutut suliniutigeqqullugu.

 

Imigassaajartittarfiup ilaneqarnissaanut taarsiullugu tamatigut pinaveersaartitsineq orniginar­neruvoq. Tamatumanilu sulifissat, inissaqartitaaneq anersaakkut sammisassaqarneq, susassareqa­tigiinneq innuttaasullu nammineersinnaanerannik tatigininninneruneq aqqutissat ilangilluinnar­paat.

 

Peqqinnissaqarfimmi sulisussanik pissarsiorneq naalakkersuisoqarfiup pilersaaruteqarfiginerar­lugu oqaatsinik kusanartunik saqqummiisarnera tusartuarparput. Ullumikkulli peqqinnissaqar­fimmi sulisussat assigiinngitsunik ilinniagallit aatsaat taamak amigaataatigipput. Ullunilu kingullerni eqqartorneqartoq meerartaartussanut meeqqanullu inunngortussanut tunngasoq tassaavoq juumuussaaleqinerujussuaq. Ukiut arlaqaleqaat meeraaqqat inunngornerminni toqujaartartut amerlavallaarujussuarnerata aaqqiivigineqarnissaa inatsisartunit piumasaqaataal­luuni. Suunuku sulisussanik soorlu juumuunik pissarsiniaraluarnerni ajornartorsiutaasut?  Naalakkersuisut ilisimavaat? Akissarsianut tunngasuuppat?  Sulinermi atugassarititaasuniippat imaluunniit peqqinnissaqarfimmi aqutsinerlunnerup tusaamaneqarnerlunneraniippat?

 

Upernaaq ataatsimiinnermi inunnik isumaginninnermut ataatsimiititaliarsuup isumaliutissiissutaa inatsisartuni oqaluuserineqarpoq. Inassuteqaatigineqartullu annertuut piviusunngortiteqqullugit isumaqatigiissutaapput.

 

Ataatsimiinnermi matumani naalakkersuisoqarfik nalilersueqqiiffiusussamik taamaallaat nassuiaateqarniarpoq. Inuttaasut pisariaqartitsisut utoqaat sulisinnaajunnaarsimasut, ilaqutariit ajornartorsiuteqartut aaqqiivigineqarnissaminnik erinitsapput, aaqqiissutaasinnaasunimmi aningaasanik nassataqartussanik Naalakkersuisut ukiaq manna iliuusissanik saqqummiinngippata pitsanngoriaatissatut Inatsisartut upernaaq inassutigeriigaat aatsaat 1999-imi aningaasatigut inatsisissakkut aaqqiivigineqarsinnaanissaat akuerineqarsinnaanngilaq.

 

Suliffissaqanngitsorpassuit annertunerusumik eqqaanagit Naalakkersuisut Siulittaasuata suliffe­qarnermi pitsaanerusunik atugassaqartitsilernissaq suliffinnilu avatangiisit kisiisa eqqaavai. Tamatumani Naalakkersuisut ukiuni tulliuttuni suliffissaaruttunik 3%-inik appartitsiniarlutik oqariartuutaannut naapertuututut nalileruminaatsippavut, aammalu partiit Naalakkersuisuutita­qartut aappaata suliffinnik 7.000 -inik pilersitsinissamik siunertaqarneranut sanilliukkuminaatsil­lugit.

 

Meeqqat atuarfiat, illutaannarmiguunngitsoq aammali atuartitsinermi atortussamigut sulisoqar­nermigullu, annertoorujussuarnik ajornartorsiorfiusoq titarnernik quliinnannguanit eqqaaneqar­poq. Uffa saniatigut Naalakkersuisut assersuutigalugu Nuummi mittarfissualiornissamik pisariaqagaanngitsumik akissaqarsorisut aammalu nunanut allanut taarsersukkanik taarsigassar­sisitsisunit piumasarineqartut akimorlugit taarsersuiniartut.

 

Kulturikkut inuttaasut akornanni pikialaartitsineq pinnagu Naalakkersuisut Nuummi kulturikkut illorsuaq titarnerit arfineq pingasut atorlugit kisiat puttarsivaat - Katuarooq atorneqarluarpoq. Maanili illoqarfissuarmi najugaqartut oqarnerat najoqqutaralugu ataatsimeersuartarnerit annertu­nerusumik innuttaasunit peqataaffigineqanngitsut eqqaassanngikkaanni Katuaq filmertarfittut annertunerpaamik atorneqarpoq, inuiaat kulturikkut nukittorsarfiattut pinnani. Naak-uku nunamut tamarmut iluaqutaanissarsuanik oqalunnerit?

 

Qaartartut atomitallit atortukuinik Nunatsinni toqqorsiveqalernissamik Naalakkersuisut manna tikillugu pilersaaruteqalersaarnerat unitsinneqarallartoq paasinarpoq, tamanna Inuit Ataqatigiit nuannaajallaatigaarput. Inuulli ataatsip Naalakkersuisuniikkunnaarnerata taama kinguneqartinne­qarnera Naalakkersuisooqatigiit tutsuiginassusiat annertuumik apeqqusertariaqalersippaa.

 

Avanersuamili pisut, minnerunngitsumik innuttaasut taarsiivigineqaqqullutik AHingitaq 53" aqqutigalugu suliniutaat, Inatsisartuni tapersersorneqartariaqartut Inuit Ataqatigiit aalajangiusi­mavarput. Oqaasiinnartiguunngitsoq AHingitaq 53"-illi sulinermini aningaasartuutitigut Inatsisar­tunit tapersersorneqarnissaa Avanersuarmiut oqartussaasuinit paaseqatiginnissutigineqassasoq Naalakkersuisunut kaammattuutigerusupparput, tassunga atatillugu eqqaasissutiginngitsooru­sunngilarput Naalagaaffiit Peqatigiit Inuit Pisinnaatitaaffiinik Isumaqatigiissutaata - Nunatsinnit aamma akuerineqarsimasup - suliamut matumunnga attuumassuteqarluinnarnera.

 

Naggataatigut nunatta namminersulivinnissaanik suliniarneq oqaaseqarfigissavarput. Inuit Ataqatigiit nuannaarutigaarput apeqqutip tamatuma Inatsisartuni siorna ukiakkut saqqummiun­neqarnerani partiit Naalakkersuisuutitaqartut apeqqummut oqaloqataajumanatilluunniit oqaralu­arnerat ilorraap tungaanut saatsinneqarsimanera maluginiaratsigu. Inuiaat uummataata tillernera assorlugu Naalakkersuinikkut suliniarneq ingerlanneqarsinnaanngimmat paasineqalersimavoq. Suliassap pingaaruteqartup paasineqalersimaneranut takussutissat ilagaat Inatsisartuni ilaasortap Maliinannguaq M. Mølgaard-ip nunatta aningaasatigut imminut napatissinnaalernissaanut aqqutissanik misissuinissamik siunnersuutaata 1998-imi upernaakkut ataatsimiinnissamut piaareersarluarneqarluni oqaluuserineqarnissaanut Naalakkersuisut isummersimanerat.

 

Namminersornerulersimaneq ingerlaavartussatut suliaavoq. Ukiut 20-inngulersut matuma siorna nunarput Danmarkilu isumaqatigiissuteqarput suliaq pineqartoq kusanartoq aallartinneqassasoq. Suliaq annertunerusumik nammineerusunnermik nassataqartoq sorlaqartorlu, ullumikkullu suli annertunerusumik nammineerusulluni suliniarneq namminersornerulersimanerup pingaarnertut nassataraa. Namminersornerulersimaneq nutaaliaavoq nunasiaasimasorpassuit alianartumik oqaluttuassartaasa akornanni qaamanertut isumalluarnartutut ikinneqarsimasoq, aaqqissuussisi­manerlu tamanna nunarpassuit akornanni ataqqineqarluni usorsisimassutaalersimammat pissusis­samisoorpoq. Namminersornerulersimanerput nunatta nunat tamat akornanni naalakkerusuinik­kut sulinermi usorsisimassutigisariaqakkatsinnik malugineqaatigilersimavaa, tamatumalu kinguneranik nunarput Danmarkilu nuannaartunartutut isiginiarneqarput tamatsinnut iluaqutaa­sumik.

 

Massakkut killipput uniinnarfiusariaqanngilaq, angusarineqarsimasut annaasariaqanngilagut atortariaqarpagulli sapiissuseqarluta alloriaqqinnissatsinnut. Pingaaruteqarpoq oqaluttuarisaaner­mik killiffitsinni anguniakkallu nutaat piviusunngortinniarlugit ingerlariaqqinnissatsinni ataatsimoortariaqarnerput, qularutiginngilluinnarparput innuttaasut qinikkallu unitsinneqarsin­naanngitsumik piumassuseqartugut nunatta namminersulernissaa suliassaasoq  - nunatta Dan­markillu ataatsimoorfigisariaqagaat/suleqatigiiffigisariaqagaat.

 

Suliaq illuatungeeriilluta tamatsinnut iluaqutaasussamik siunnerfeqarluni pissusissamisoortumik ataqatigiittuarnissamik kissaateqarnermik tunngaveqartuartariaqarpoq. Suliaq nunatta iluanuin­naq tunngasuunngilaq, avatitsinni pisut namminersulernissamut piareersarnitsinni arajutsinaveer­saartuartariaqakkagut amerlaqaat. Illersoqatigiiffiup NATO-p Europap kangianut allilerniarne­qarnerata illersornissakkut apeqqutini nunarput nangittumik soqutiginaateqartittuassavaa, taamatut aamma ippoq EU-p kangimut annertusiniarneqarnerata nunatsinnut sunniutigeratarsin­naasaannut malinnaajuarnissarput eqqarsaatigalugu. Pikittorsuit ungataaniittutut misigisimagalu­arutta nunarsuarmioqataanerput tamatumalu nassatarisaanik pisussaaffigut nukissaqarfigissagut­sigit inuiaqatigiit oqamaaqatigiissumik ingerlaqatigiinnissaat Inatsisartuni sulinitsinni qitiutissa­gatsigu puigussanngilarput.

 

Inatsisartuni Naalakkersuisunilu suliassat annertuujupput - suleqataajumavugut, qiimassaasuuju­mavugut, pisariaqarfiisigullu illuatungiliuttarluta ingerlatseqataarusuppugut.

 

Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:

Ammaanermi oqalugiaat tusarnaarlugu kingornatigullu atuarlugu siullermik marlunnik eqqar­sariarpunga; siullermik: Aaasiit oqaasinnaat@, siunertat anguniagassallu assigiinngitsorpassuit taagorneqarput, amerlanersaat Inatsisartuni anguniagassatut isumaqatigiissutigereersimasavut.

 

Aappassaannik: AKisiannimi siornatigut ammaanermi oqalugiaataasartunit allaassuteqarpoq.@ Taavalu imminut aperigaanni ASunamiuna allaassutigigaa?@ Taava erseqqisivissumik takkuppoq. Piviusorpalaartuuvoq sulisitsisunullu unneqqarilluni, tassalu Inatsisartunut naggataagullu inuiaqatigiinut - naak aatsaat allisitsiuserlunilusooq takuneqarsinnaagaluartoq.

 

Isumaqarpunga ammaanermi oqalugiaat oqaatigineqarsinnaasoq uatsinnut arlalitsigut ilumoor­tuusoq. Akulliit Partiiat sinnerlugu arlaleriarlunga siornatigut uparuartarsimavara, pingaaruteqar­toq ilisimassallugit neriullarnerup aamma piviusorsiorpalaarnerup imaluunniit piviusorsiornerup assigiinngissutaat, taakkua akornanni killeq annikitsuarannguaq pingaaruteqaqisorli ilisimassal­lugu, innuttaasut asuli neriulussinnartinnianngikkaanni.

 

Siuliaq ateqartoq Aaamaanermi oqalugiaat@ misissoreerlugu isumaqarpunga malugisinnaallugu isussunnerlusooq ima nipeqartoq: Pingaarneq tassaavoq inuiaat ataatsimut isigissallugit, taavalu suaarneq: taamaakkaluartormi ilaatigut equngassuteqalaarpoq - tamannali kingusinnerusukkut uterfigissavara.

 

Kajungerinerugaluarpara oqaannassallunga: kisiannimi tamarmik eqqorput, tassaappummi tamatta anguniakkavut, taamaattorli pinngitsoorumanngilanga immikkoortut ilaat una immikkut uparuassallugu, issuaaneq aallartippoq:

 

ANunatta ukiunut tuusintilinnut tulliuttunut ikaarsaarnermi inooqatigiinnikkut oqamaaqatigiiffi-usumik ingerlatsiviulernissaa - tassa atugarissaarnermik tunngaveqarluni ingerlatseriaaseqar-lernissamut suliniutit aningaasarsiornikkut periarfissanik annertusaajuarnermut inuussutissarsiu­tinillu ineriartortitsiuarnernut piumasaqaatinut oqimaaqatigiissillugit ingerlatsisoqarnissaq - Naalakkersuisut kissaatigaat@. Issuaaneq naavoq.

 

Isuaqatiginaqaat, tassunga tunngatillugu uteqqiinnassavara Akulliit Partiianni oqaasinnaaq, tassa pilersaarutit aningaasanullu tunngasortai oqimaaqatigiissaarneqarsimassariaqartut, taamaanngip­pat pilersaarutit oqqarissaarnerinnaassammata tunngaveqanngitsut.

 

Taama oqaaseqareerlunga ammaanermi oqalugiaatip imaasa ilaat oqaaseqarfigissakka.

 

Nunaqarfiit.

Kommuneni iluarssaaqqiinermi ataatsimiititaliarsuup inassutigaa kommunet oqartussaaneruler­nissaat. Taamaattumik pissusissamisuussaaq nunaqarfinnik ineriartortitsinermut akisussaassuseq kommunenut tunniutissallugu, kisianni taamaassappat aningaasat kommunet pisariaqartitaat tunniuttariaqarput, tassami siuliassaq namminneq aningaasalersorsinnaanngimmassuk.

 

Inuussutissarsiutinik ineriartortitsineq.

Taassuma Akulliit Partiiata inuussutissarsiornikkut politikkia pingaarnertigut assigiinnarpaa. Qasseeriaqaluta uparuartarsimavarput, ineriartorneq pissusissamisut ingerlassappat taava akit aningaasartuutinut naapertuuttuusariaqartut. Taamaattumik isumaqarpunga assigiimmik akeqar­titsinerup akiorniarnissaa pingaarnerutitassanut ilaatittariaqartoq!

 

Assersuutitut taaneqarsinaavoq, takuneqarsinnaammat Naalakkersuisut namminneq nalunngik­kaat maannakkut qaleriiaanik tapiissuteqartarneq atorunnaarsittariaqartoq, tassa Nunatsinni timmisartuussisarneq niuernerpalaartumik ingerlanneqassappat.

 

Aammattaaq takuneqarsinnaavoq unammilleqatigiinnerup atuunnissaa kissaatigigutsigu, taava sulliviit aammalu sulliviit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut peqquneqarsin­naanngillat imminnut akilersinnaanngitsut tapiissuteqarfigisarlugit akeqartitsineq atuutiinnartis­sagaat.

 

Kommunet aningaasaqarnerat.

Ilaatigut toqqissiallannarpoq oqaasiliornerit ilaanni isuma una tunuliaqutaasoq maluginiarlugu: Inuiaat ataatsimut isiginissaat pisariaqarpoq, inuiaat ataatsimut isigalugit tamanut ajunngitsussaq anguniartariaqarpoq.

 

Naak kommunet ilaat aningaasqarnikkut ilorraanut ingerlagluartut miserratigineqanngilaq aammalu miserratigineqarsinnaanngilaq kommunet ilaat aningaasarsiornikkut ingerlanerliorma­ta.

 

Uulikullannapoq tusarlugu, soorlu atuarfiit illutaasa qanoq aserfallatsigisimanerat qanorlu milliuuninik amerlatigisunik akeqassasoq illutaat iluarsaanneqassappata, tassa ininik amigaate­qarnerup saniatigut - taannami aamma takornartaanngimmat.

 

Uulikullannarpoq ammaanermi oqalugiaammi oqaatigineqartoq - aammami naak nalunngereera­luaripput - una tusarlugu: naatsorsuutigineqartoq inuiaat amerlaneroqisunik meerartaqartut inuusuttuarartaqartullu utoqartaqartullu pileriartussasut, tamannalu ukiuni aggersuni suli malunnarnerulertussaasoq.

 

Uulikullannarpoq Akulliit Partiianit uparuarneqareersimammat aamma  ukiut arlaqanngitsunn­guit qaangiuppata pisariaqartinneqalissasoq utoqqaat illuisa iluarsaannissaat, utoqqaat illuisa allilernissaat, utoqqaat illuinik nutaanik sanasoqartariaqalissasoq, ukiut arlalinnguit qaangiuppa­ta pisariaqartinneqalissasoq ungdomsklubbit amerlanerulersinneqarnissaat, ukiut arlalinnguit qaangiuppata pisariaqartinneqalissasoq inuusuttut akornanni maannakkornit annertuneroqisumik pinaveersaartitsilluni suliniartoqartariaqarnissaq, ullumikkummi tamanna amigaataareersutut oqaatigineqartarmat - taagugassat taamaattut suli amerlagaluaqaat.

 

Taamaakkaluartoq atuarfinni aqutsisoqarnerup pilersinneqarnera neriulluarnartutut isigaara. Nuannaarutigaara paasillugu Naalakkersuisut KANUKOKA suleqartigalugu kommuneni aningaasalersueriaatsinik nutaanik misissuisitsilersut. Taassuma erseqqinnerusumik tusarfiginis­saa qilanaaraara. Kissaatiginanngilarmi inuianni ajornartorsiutit pisariaqartitsinerillu isiginngit­suusaaginnarneqartarnissaat, misissuisitsinernik assigiinngitsunik pilersitsiinnarluni.

 

Aamma assut nuannaarutigaara paasillugu Naalakkersuisut pivisunngortinnialeraat Kommunenik Iluarsaaqqiinermi Ataatsimiititaliarsuup inassutigisimasaa qangali utaqqisimasarput, tassa nammagassat suliassallu agguataarnerat allanngortinneqassasoq 1999-imi aningaasanut inatsisis­samut atatillugu. Tamanna kommunalbestyrelserpassuarni kissaatigineqartarsimavoq. Kommu­nenit isigalugu tamanna alloriarneruvoq annertooq pingaaruteqartorlu.

 

Palasissatut ilinniartitaaneq

Palasissatut ilinniarnissamik qinnuteqartartut ajoraluartumik ikippallaartarnerannik uatsinnut siornatigut ilisimatitsisimaneq ajuusaarnartuusimavoq. Taamaattumik assut nuannaajallannarpoq paasillugu ukioq manna septemberip aallaqqaataaniit ilageeqarnerup iluani ilinniartitaanermik nutaamik pilersitsisoqartoq, tassa palasinngornianik ilinniartitsineq immikkut ittoq. Taanna assut soqutiginarpoq. Qularnanngivippoq palasissaaleqinermut taanna ikiorsiissutaajumaartoq.

 

Palaseqarneq assut pingaaruteqartutut isigaara, tassa ileqqorissaarnikkut anersaakkullu nukittor­sarneqarnissaq eqqarsaatigalugu, minnerunngitsumik inuusuttut tungaanniit.

 

Inunnik isumaginninneq, Peqqinnissaqarfik aamma pinaveersaartitsinermik suliaq.

Naluneqanngitsutut pinaveersaartitsinermik suliaq Akulliit Partiiata pingaartilluinnagaaraa, periarfissallu tamaasa atorniartarsimavavut uparuartorlugu sunngiffimmi sammisassaqartitsiner­mut innuttaasut aningaasanik amerlanerusunik pilliuteqartariaqartut.

 

Taamaattumik uannut pakatsinakujuppoq ammaanermi oqalugiaammi paasillugu innersuussuti­gineqartoq PAARISA-p pilersinneqaqqissimasoq. Naak PAARISA-mi sulisut ataqqilluinnaralu­arlugit ajornartorsiutit taama annertutigisut akiorniarnerinut aningaasat atugassaat naammanngil­luinnartarput. PAARISA-li pilersinneqarmat oqaatigisarsimavara PAARISA-mik aaqqissuussi­neq isigeqqajaanerusariga ajornartorsiutit innuttaasunut ingerlateqqiinnarnerattut, tassami pissutsit piviusut imaammata, kommunep budgetiani pinngitsoorani sipaartariaqalersimagaangat  periarfissatut ajornannginnerpaatut isigineqartarluni atuarfeqarfiup iluani sunngiffeqarnermut tunngasut sipaaruteqarfiginissaat.

 

Akulliit Partiianni inuusuttut akornanni ileqqorissaarnissap imminullu naalakkersinnaanerup kiisalu peqqinnissap tungaatigut isigalugu sunngiffimmi sammisassaqartitsineq qitiusutut isigaarput, tassami inuusuttortavut tassaammata kalaallit inuiaqatigiit siunissami toqqammavis­saat. Taakku tassaammata Kalaallit Nunaata taamaalillunilu kalaallit inuiaat avammut kiinner­nerat - taamaattumik sooq siunertamut tamatamunnga inuiaqatigiit tungaanniit pilliuteqarneru­laassanngilagut?

 

Taamaakkaluartormi pinaveersaartitsinermi siunnersortinik peqarpugut, taakualu suliartik ingerlalluarpaat, kisianni kommunet tamarmiunngitsut taamaattumik sakkussaqarput.

Oqaatigineqarpoq katsorsaasarfinnik amerlanerusunik pisariaqartitsisoqartoq, tamannalu eqqorpoq, nuannaarutigaavullu Qaqiffimmi katsorsarneqarnermikkut iluatsitsisimasut, taakku tassarpiaapput nersortariaqartut, taakkulu ammaanermi oqalugiaatini siornatigullu oqallittarnerni ernertut tammaraluartutut uteqqittutulli taaneqartarput. Kisianni qaquguluunniit angusinnaagutsi­gu Aernerit tammaraluartut@ aamma taamatut Anersortariallit@ ikinnerulernissaat, taava tamanna ilorraata tungaanut alloriarnerussaaq annertooq. Isumaga naapertorlugu Anersortariallit@ taamaat­tut piffissap ingerlanerani ilaatigut sammineqarpallaalaartarsimapput, nersortariallit imigassamit ikiaroornartunilluunniit ilaatigut aqunneqarsimanngisaannartut tunulliunneqaqqajaasarsimallutik. Tassa inuit imminnut aqussinnaasut isumaqarpugut taakku amerlerusunngortinneqarsinnaasut sorlaa tikillugu suliniuteqarnikkut, tassa pinaveersaartitsinerup sakkortusillugu suliniutiginerati­gut, inuusuttuaqqat meeqqallu sunngiffimmi naammattumik sammisassaqartillugit.

 

Piareersaanerussagaluarpoq ilinniagaqartut annerusumik ilinniagaqarfik tikitsinnagu inuttut ajornartorsiutinik akiuiniarsinnaanerannut. Piareersaanerussagaluarpoq inuusuttatta avammut nunarput sinnerlugu kiinnerluarnerunissaannut.

 

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:

Siullermik Naalakkersuisut Siulittaasunngortoq Inatsisartunut ilaasortaq Jonathan Motzfeldt Kattusseqatigiit sinnerlugit Naalakkersuisunut Siulittaasunngornerani qamannga pisumik pilluaqquara. Neriullunga qularutiginagulu partii salliutinnagu nunatta kalaallillu inuiaqatigiit pisariaqartitaat salliutillugit pingaarnerutillugillu ingerlatsiumaartoq.

 

Kattusseqatigiit sinnerlugit nuannaarutigaara nunatsinni kiisami tamakkiisumik inuit qinigaannik Naalakkersuisoqaleratta, tamannami demokrati-mik pingaartitsinermut ersiutaavoq, taamaattu­mik Naalakkersuisunngortut pilluaqquvakka sulilluarnissaannillu kissaallugit.

 

Ammaanersiornermi oqaatigineqartut qularutiginngilara kommuninut, minnerunngitsumillu nunaqarfimmiunut isumallualersitsipput - tamannami nunaqarfiit kommunillu annertuumik pisariaqartippaat, taamaattumik oqaaserineqartut aningaasanut inatsisip suliarineqarnerani timitalerneqarnissaat eqqaamasariaqarpoq, tassami sunaluunniit/suulluunniit oqaannarluni naammassineqarneq ajorput.

 

Kingulissatta nakuullutk ilorraap tungaanut ingerlanissaannik kingornussassaqarnissaat isuman­naassagutsigu - suliuniutit meeqqanut inuusuttunullu tunngasut ullumikkornit annerusumik aalluttariaqarpavut, soorlu timikkut anersaakkullu piginnaanngorsarnerit, minnerunngitsumik atuarfik aqqutigalugu ingerlanneqarsinnaasut, ilaatigut upperisarsiornerup annerusumik atuartit­sissutigineqarneratigut, aammalu palasissaaleqinerup qaangerniarneratigut - taakkualu inuiaqati­giinni allaffissornermik suliaqarpallaarunnaarlutik inuiaqatigiit akornanni ersarinnerusumik suliaqalernerisigut anguneqarsinnaammat.

Ajorluinnarpoq avaanngunarlunilu ukiuni makkunani kalaallit inuiaqatigiiusugut timikkut tarnikkullu sanngiillisimanerput, ilaatigut imigassamik ikiaroornartumillu atornerluinikkut - imminornerpassuartigut allatigullu ersersinneqartartoq takusalerlutigu.

 

Naalakkersuinermik suliaqartugut akuersaanginnarsinnaanerparput tusartalerlugu; nunatsinni sapaatit akunneri tamaasa imminortoqartartoq, taakkualu 8 %-ii meeraasut - naagga, naaggaru­jussuaq, tamanna iluarsisariaqarpoq - qularnanngilarlu ilaasortat maaniittut piumassuseqartut aaqqiiniarnissamut, kisiannili nalunngilarput ajornartorsiutinik iluarsiiniassagutta amerlanertigut ullutsinni aningaasaq pisariaqarluinnartoq, taamaattumik INUK pingaarnerutillugu salliutillugu­lu ingerlassagutta - tamanna eqqaamasariaqarpoq.

 

Naalakkersuinikkut qangali piumasaavoq - kalaallit ilinniagaqarnikkut nunanut allanut naller­suunnissarput, soorunami tamanna kissaatiginaqaaq, kisianni eqqaamasariaqarpoq taamatut piumasaqarneq oqaannarluni anguneqarsinnaanngimmat, minnerunngitsumik nunatsinni innuttaasut annertunerpaamik sulisorineqalernissaat qulakkeerneqassappat, tassami ullumikkut ilinniartut atungarisaat qiviassagaanni annertuumik pitsanngorsartariaqarput, assersuutigalugu ilinniarnersiutit kingullermik 1991-imili qaffanneqarsimapput maannamullu suli qaffanneqaqqis­simanatik. Illuatungaatigut naak sulisartut, atorfillit, piginneqatigiiffinni siulersuisut, Inatsisartu­nut ilaasortat - nioqqutissat allarpassuillu tamarmik qaffaavigineqartaraluartut - sooq ilinniartuu­nersiutit qaffanneqarsimanngillat? Taakkuinnaanngillammi ilinniartut ajortorsiutigisartagaat aammattaaq ineqarnermut annertuumik ajornartorsiutigineqarput, allarpassuillu taagorneqarsin­naagaluartut, taamaattumik suliassaqaqaaq aammalu INUK pingaarnerutillugu qitiutillugulu sulissagaanni eqqaamasariaqarpoq atortorissaarutit allallu inummiit pingaaruteqarnerusut salliutippallaannginnissaat - sumummi iluaqataassua inuttut sanngiillilluinnassagutta atortoris­saarutitigullu siuarsimaniaqaluta?

 

Kukkunerit ilinniarfigalugillu nassuerutigisinnaaneri pisariaqarput. Eqqaamavarpummi 1970-ikkut naajartulerneranni oqaatsit kusanartut Namminersulernissamut tunngasut aninneqartartut, soorlu makkua AKalaallit inuiaat sapinngitsorsuuvugut@, Anammaqatigiilluta ingerlasariaqarpu­gut@ il.il. Ajunngilaq nammineerusuppugut aamma namminersornerulersimanerput ilinniarfio­qaaq, kisianni maanna takusinnaavarput pisartaqarfinnik assigiinngitsunik sukkavallaamik tigooraasimaneq, tamannalu nassuerutigisariaqarpoq, tassami kinguaattoruterpassuit akissaqar­tinneqanngitsut milliard-it arlaqarput, soorlu atuarfeqarfimmi amingaaterpassuit, iluarsartuussi­nerillu akissaqartinneqanngitsut, erngup kuuffiilu aqqutaasa iluarsaattariaqalersimanerat, peqqinnissaqarfimmi ajornartorsiuterpassuit, utoqqaat innarluutillillu sulisinnaajunnaarnersiutil­lillu atungaasa ajorseriarsimanerat, ilinniartut atungaasa ajorsiartornerat, imigassamik ikiaroor­nartumillu atuinerlunnerit, imminornerpassuit, nunanut allanut akiitsorpassuit il.il. Taamaakkalu­artoq sapinngitsorsuulluta oqalunniannguarluta namminersornerulernerup kingorna qanoq pisoqartoq takusinnaavarput, ilami allaat oqaatigineqartarpoq namminersornerulerattagooq aatsaat taama tikisitat amerlatigisut sulisorilerpagut. Taamaattumik namminersornerulersimaneq tulluusimaarutigisartagarput oqaasiinnaassanngippat angummanniarluta tamaviaartariaqarpugut.

 

Taamatut naakkaluamik eqqaasitsillunga Naalakkersuisut nutaat sulilluarnissaannik kissaappak­ka oqalugiaallu tusaatissatut tigullugu.

 

Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Siullermik qujassutigaara taamatut maani inimi partiit amerlatigisut soqutiginnillutik sivisuumik oqaaseqarfigimmassuk - maani tallimanngormat saqqummiussaq, Naalakkersuisut saqqummius­saat.

 

Oqartariaqarpunga oqaaserineqartut Naalakkersuisut saqqummiussaannut taleqqupput aammalu Inuit Ataqatigiinninngaanniit pasillerneqarnera qaangilaarumallugu oqaatigissavara; oqalugiaa­tissaq una suliarineqarsimavoq Naalakkersuisoqarfiit paaseqatigalugit aamma partiit ilaat ataaseq Atassut - Siumumit Naalakkersuisooqatigineqartoq - suleqatigiinnissamut isumaqatigiissutaa najoqqutaralugu. Taamaattumik ammaanermi oqaaserineqartut tassani taakkuninnga tunngave­qarput, soorunami partiit avataaniittut tassani qanittumut oqaloqatigineqarsimanerat periarfissa­qarsimanngilaq - Naalakkersuisut sinnerlugit periarfissatut taanna atorneqarsimavoq.

 

Qujassugaara partiinit tamanit tikilluaqquneqarnera - Naalakkersuisut Siulitaasuattut maani sulilerninni - taamatut oqaaseqartut qutsavigaakka Naalakkersuisullu aamma sinnerlugit qujassu­tigalugu.

 

Partiit oqaaseqartuinut oqartariaqarpunga Siumuminngaanniit oqaatigineqarsimasut aamma malugineqarsimasoq - aammalu partiinit allanit malugineqarsimasoq - una erseqqissaatigissa­vara, aamma ilaatigut pasillernerummat Namminersornerulersimanitsinni nammineq aningaasati­gut sapilersimasugut nammagassatsinnik. Tassani ilaatigut atuarfiit iluarsagassat, illut iluarsagas­sat aammalu napparsimaveqarnikkut pitsaanerusumik ingerlasinnaanerit taaneqarsimasut pitsanngorsarneqarnissaannut oqaatigineqartut, tassani Siumup oqaluttuata, Ruth Heilmann-ip, taavalu aamma partiinit allanit oqaaserineqartut maluginiarsimagaat paasivakka. Aamma oqaatigissavara uani takorloorneqanngimmat danskit Naalakkersuisunut taamatut oqaatigine-qarnerat; qinnuuloornermik imaluunniit allatigut aningaasanik immikkut pissarsiniarnermik noqqaanerit.

 

Naamik, taama eqqarsaateqarnerit tunngaveqarput maani nunatsinni Naalagaafimminngaanniit tigusimasagut taakkua atuarfiit, ineqarfiit, napparsimmaviit il.il. iluarsarneqarneranni aamma uagut nammineerluta iluarsaaniarnitsinni - aamma taamaliortussaavugut - aamma taamaaliorpu­gut. Taama iluarsaaniarnitsinni pilersaarutigut pilertornerusumik anguneqaqqullugit ukiut ikinnerut atorlugit taakkunani iluarsaassinermi Naalagaaffeqaterput, Naalagaaffeqatigisatsinnut danskit, suleqatigalugit taama ittumik aaqqiiniaqatigisinnaaneraatigut misissussallugu. Aap, taamaaliorpugut, aatitassap tungaatigut isumaqatigiissut pillugu paaseqatigiinniaratta Naalagaaf­feqatigiinnerup iluani, aaamma taamaaliorsinnaavugut Naalagaaffeqatigiinnerup iluani, pitsaas­sutsimik danskit Bornholmimi Vendsysselimi imaluunniit allami - atugarissaartut innuttaaqatigut - atugarisaasigut naapertuunnerusumik aaqqiiniarnitsinni aamma danskit Naalakkersuisui ukiuni aalajangersimasuni piffissaniluunniit isumaqatigisinnaanerigut. Taannaavoq eqqarsaatinik periarfissanik misissuiumaneq, tamatumali partiit tamatuminnga eqqarsaateqarnitsinni ilaati-   gut Siumumit allaniillu tapersiisut taakku qujassutigaakka.

 

Aamma Siumup oqaluttuata oqaatigisaa - allanilu aamma - maluginiagara aamma uterfigilaaru­maarpakka kingusinnerusukkut. Una oqaatigissavara Naalakkersuisut nunatsinni aaqqitassat suungaluarpataluunniit maannakkut nunatsinni atugassarititaasut, kulturikkut, inuussutissarsior­nikkut, illoqarnikkut, sunngiffiit atornissaatigut allatigullu inuinnarni ulluinnarni atugarisat aaqqinniarneqarneranni.

 

Kommunit suleqatigalugit aaqqiiniarnissaq aqqutissatut isigivaat. Naalakkersuinikkut qitiusu­minngaanniit amerlaqisut naamassiniakkagut naammassineqarsinaanngillat kommunit inussiar­nersumik suleqatigineqanngippata, taanna aamma ukiuni 18-ini Namminersornerulernitsinni ilikkakkatta qularnanngilaq ilaattut oqaatigissavarput. Tassunga ilanngullugu Siumup oqaluttuata taasai aamma kattuffiit suleqatiginerat inissaannut inissinniartariaqartoq, SIK-p, KNAPK-p, APK-p il.il. aamma ilumoorpoq aamma taakua suleqatiginerat ilusilertariaqarpoq, tassani suleqatigiinneqareerpoq aammalu tassuunakkut naapinniarfissagut annertoqaat.

 

Nunaqarfinnut tunngasunik oqaaseqarnerput aamma Siumup oqaaseqartuata annertuumik oqaaseqarfigisaa isumaqatigalugulu kaammattuuteqarfigisaa isumaqarpunga nuannersuusoq aammalu uagut isumatsinnut naleqquilluinnarluni. Nunaqarfinni aaqqissuussinerni nunaqarfiit oqartussaasui (bygdebestyrelse), tassanilu innuttaasut kommunalbestyrelse-llu paaseqatigalugit tassani aamma naliliisarnissat nunaqarfinni inuussutissarsiornikkut allatigullu nunaqarfimmi siunissarissaarnerup tungaatigut kommunit peqataanissaat aamma avaqqunneqarsinnaanngilaq.

 

Naatsumik oqaatigalugu aalajangiinerit suulluunniit nunatsinni amerlaqisut - aammalu ilaatigut nunaqarfinnut tunngasut - nammanniarneranni aamma kommunit namminneq nunaqarfimmin- ni, kommuneqarfimmiit nunaqarfinnut, nammaqataanissaat akisussaaqataanermut aamma ilaavoq, taanna aamma Kommuninut iluarsaaqqinnermi tunngavigisaraarput. Taamaattumik nunaqarfiit suliffigineqarneranni kommunip kommuneqarfimmini nunaqarfinnik isumaginnin­nera aallaaviussaaq aamma maani qitiusumik Naalakkersuinikkut suleqataaniarnermi - taanna pinngitsoorneqarsinnanngilaq.

 

Aamma sunngiffimmi atugaqarneq pillugu Siumup oqaaseqartuata immikkut taasaa ataaseq nuannaarutigaara, Ruth Heilmann-ip oqaatigisaa, akornatsinni inuit akissarsiassanik eqqarsaate­qaratik namminneq piumassutsiminnik peqatigiiffinni sulisut Kalaallit Nunaanni inuit taamaat-tut ullumikkut partiit ilaanninngaanniit qutsavigineqarnerat assut qujanarpoq aamma. Inupassua­qarpoq namminneq piumassutsiminnik peqatigiiffinnik ingerlatsisusinik, inuusuttunik sullissisu­nik, erinarsoqatigiinnik, qajaq timersoqatigiiffiillu allarpassuit taagorneqarput. Uagut suut maalassutigaagut maani? Imminornerit, ikiaroornerit, immiaarartornerit. Nuannaarutissarput tassa akornatsinni inoqarmat namminneq piumassutsiminnik piffissamik inuusuttunik inooqati­ginnittunik, tassa pissuseq kusanartoq ullumikkut aamma tikkuarneqartoq isumaqarpunga assorujussuaq kusarnartoq.

 

Takornariartitsinermut tunngatillugu akinik appaanissamut Siumup noqqaassutaa - SAS-imik suleqateqarneq takornariartitsinerullu annertunerusumik takussaanissaanik neriulluarsaarinerit aamma tusaatissatut tiguagut suliniarnerpullu tassani taperserneqartoq qujassutigalugu.

 

Aatsitassarsiornermut tunngatillugu oqaatigilaassavara, aamma tassani ussernartorsiuleqqunata Savalimmiormiut isumaqatigiissutaat - imaanngilaq isumaqatigiissut pitsaanerpaajusoq uagut isitsinnik isigalugu. Isumaqarpunga eqqaasissutigilaartariaqartoq Savalimmiormiut Nunatsinnul­lu uagut isumaqatigiissuterput assigiinngissuteqarmata aamma erseqqivissumik, aamma sooq assigiinngissuteqartoq taanna patsiseqarpoq. Savalimmiormiut - qeqertannguit taakua nuannersut Atlantikumiittut - oliaqarfiit soqutiginarluinnartut eqqannguanni najugaqarput, taamaalillunilu aamma pilernguttut akornanniipput - taama oqaatigisariaqarpoq, taakkulu qeqertannguit alianaat­sut taamaalillutik unammilleqatigiit akunnerpiaannut pulanikuupput sammineqarluartillu tupinnanngitsumik. Taamaattumik Savalimmiormiut sanilliutissagutsigilluunniit uagut nunaru­jussuarput annertoqisoq siammarsimaqisorlu eqqarsaatigalugu, tassani aamma periarfissagut allaanerulaarput. Uagut danskit isumaqatigiissuteqarfiginerat najoqqutaralugu tassani danskit ikummatissap tungaatigut maskinat atugaat akeqanngitsumik aamma suleqatigisinnaavarput. Sukkulluunniit danskit nukissiornikkut Naalakkersuisoqarfiat aasinnaavarput suleqatigalugu akeqanngitsumillu tassani suleqatigiilluta, kisianni Savalimmiormiut tassani selskabinik pissar­siornerminni aningaasatigut annertunerusumik tamakkunatigut atugaqarnissartik aamma nalunngereerpaat. Imaappoq immikkut paasisimasalinnik aallerniarnissartik Savalimmiormiut uagutsinnut naleqqiullugu - namminne akilersorlugu - allanik akilerniartussaavaat, uagullu uani aaqqissuussisimanermi danskit tamakkunatigut paasisimasaat annertoorujussuit akeqanngitsumik suleqatigiinnitsigut pissarsiarisinnaavarput.

 

Aamma Siumup oqaluttuata oqaatigisaa ilumoorpoq manna tikillugu danskinit suleqateqarnitsin­ni allaffissorneq angisoorujussuaq atorneqarpoq, kisianni aatsitassarpassuagut ukiuni makkunani nassaarineqartut avammut najoqqutiginissaat - taanna ussassaarutiginerani immikkut aktieselskabe-liorsinnaaneq maannakkut eqqarsaatigaarput imaluunniit selskabe atoreersut arlaat aqqutigalugu suleqatigalugu taamatut paasissutissanik avammut ussassaarineq annertunerusoq eqqarsaatitsinniippoq.

 

Aamma Peqqinnissaqarneq pillugu isornartorsiorpalaartumik Siumup oqaaseqartuata, napparsi­masunik isumaginninnerup pitsaanerusumik aaqqiivineqarnissaanut uparuaatai tusaatitut aamma tiguakka, ilumoortunillu tassani oqaaserineqartut aamma suliatsinnut ilanngukkumaarlugit. Taamatut aamma avatagiisinut tunngasut pillugit Siumup oqaaserisai qujassutigaakka, taavalu namminiilernissarput pillugu oqallinneq taanna kingusinnerusukkut tikikkumaarpara.

 

Taavalu Atassutip oqaaseqarnermini, soorlu nammineq oqaatigigaa, isumaqatini isumaqataaffi­galugit oqaaserineqartut tassani Naalakkersuisut saqqummiussaat isumaqatigalugit oqaaseqar­poq, tassangalu ilassutissanik Atassutip tungaaninngaanniit saqqummiussorneqartut aamma erseqqissut aammalu suliassat ilaatigut ingerlaqqinneranni aamma Atassut uparuaassisumik ilaatigut nipeqarmat, taakkua aamma uparuaanerit, imaaginnanngitsoq Naalakkersuisuni, kisianni aamma Inatsisartuni aalajangertakkatsinnut ilaasut aamma tusaattissatut soorunami tigussavagut. Una oqaatigiinnassavara privatimik ingerlatsinissamut imaluunniit qaqugu privatimut tunniussinissamik eqqarsaateqarneq - Atassutip tungaaninngaanniit utaqqineqartutut taakkartorneqartoq - oqatigissavara manna tikillugu Naalakkersuisut aammalu maannakkut Naalakkersuisuusut suliffeqarfiit namminersortunit ingerlatsiviusut unammillerlugit ingerlatsi­nissaq siunertarinngimmassuk - amerlaqisutigut. Kisiannili pisiniarfiit qulit missaanni ingerlasut Pisiffimmiittut taakku akitigut unammillernermi akitigullu minnerusumik akeqartitsinikkut periarfissaminnik taakku unammilleqatigiinnerup iluaniipput, Pisiffiulli taamatut iliornera aamma patsisissaqarluarpoq, aningaasanik nammineq ingerlavoq, inuiaqatigiinnit akilersugaa­junnaarnikuuvoq Pisiffik. APilersuisumut@ akilersuinerput suli ingerlavoq Inatsisartuni 140 mio.-nit Pilersuisumut tunniuttakkagut tassaammata. Naatsumi oqaatigalugu privatimik ingerlatsinis­samik siunnerfeqarneq suli siunertarineqarpoq piffissami eqqortumi tunniunneqarumaartoq.

 

Aamma nuannaarutigaara alla Atassutip tungaaninngaanniit oqaatigineqartoq apeqqut aamma maani uterfigiuartagarput, tassa marlunnik oqaaseqarnerput oqaaseqartussaanerpullu - Atassutip oqarneratut - tikkuarneqarmat. Isumaqarpunga maannakkut artornartorsiutiginagu - isumaqati­giittoqareersoq maani amerlaqisutigut marlunnik oqaaseqarnissarput paaseqatigiiffigalugu. Aamma uagulluunniit isumaqaraluarutta inuusuttut maannakkut nunat avannarliit inuusuttortaasa ukioq ataatsimiinnermi partiinut tamanut agguaappaat oqaaseqaatertik - taanna qanoq isumaqar­pa? Oqarput; Nordisk Råde-mi Naalakkersuisuni eqqartorneqaqqullugu Skandinaviami marlun­nik oqaaseqarnissartik maannakkut partiinit eqqartorneqaqqullugu. Inuusuttut taama noqqaanerat Vestnordisk Råde-p ataani aappaagu Islandimi Vestnordisk Råde-p aaqqissugaanik inuusuttut 300 missaat qaaqquniarneqarput kattuffiit aqqutigalugit, tassanilu oqaluuserisassarpassuusut akornanniippoq marlunnik oqaaseqarnertik eqqartussagaat Savalimmiuni, Islandimi Kalaallit Nunaannilu. Uagulluunniit taanna noqissimaaraluarutsigu maannakkut inuusuttut akornatsinni marlunnik oqaaseqarnissartik Naalakkersuisuminnut aamma noqqaassutigaat, taamaattumik Atassutip tassuunakkut tikkuaanera ullumikkut pissusissamisoorpoq.

 

Inuit Ataqatigiit, tassami ukioq naagujoq ilaanni aamma avaanngunartaqaaq tusarnaarlugu - nuannersuinnaaneq ajorpoq aamma ukioq naagujoq - ilaannikkut nuannersorujussuusinnaavoq ilaannikkut aamma naammaannartaqaaq, kisianni taanna oqaaseqarfigitinnagu Inuit Ataqatigiit oqaluttuat oqarfigissavara amerlaqisumik isumaqatigilluinnakkannik oqaluppoq Inuit Ataqatigiit oqaluttuat. Aamma uani uterfigilaagallanniittoq eqqallugu, nuannaarutigaara Inuit Ataqatigiit oqaaseqarnerminni ilaatigut aningaasarsiornermut tunngasunik oqaatigisaat. Suli aappaagumut aningaasartuutissat saqqummiunneqanngillat, Naalakkersuisut ippassaanili ataatsimiittalerner- mi sammisaraat aappagumut aningaasartuutissat saqqummiunneqarnissaat, ilaatigut 33 mio.-nik sipaarniarnermut tunngasut, allarpassuillu sipaarutaasinnaasinnaasut, 143 mio.-nik amigartooru­teqarluta saqqummiussinissarput, eqqarsaatigalugu Naalakkersuisut ullut tamaasa ataatsimiinner­minni maannakkut tamanna sammivaat.

 

Aammalu Siumukkut gruppe-ata ataatsimiinnerani eqqarsaatit ilaatigut saqqummiunneqartut uku, aammalu Naalakkersuisut maannakkut oqaloqatigiinneranni, Inuiat Ataqatigiit taasaat isumaqarpunga assorujussuaq soqutigineqartut, tassa nunanut allanut taarsersukkat naligisa akikillinerisigut aningaasanik aallertoqarsinnaaneranik Inuit Ataqatigiit taasaat ilumoorluinnaq­qissaarpoq, tamakku aamma ilanngullugit misissortariaqarput. Tassaniippoq aamma kikkulluun­niit silarsuarmi aningaasanik attartorsimasut uterfigisinnaasamittut ammaffigisinnaasaat Inuit Ataqatigiit aamma taasaat aammalu uagutsinnut taaneqartoq gruppe-ni ataatsimeeqateqarnitsin­ni, taanna misissugassaq Naalakkersuini misissortissallugu aamma pissusissamisoorluinnartutut isigisariaqarpoq.

 

Tassuunakkut naaperiarsinaanerput isumaqarpunga Inuit Ataqatigiit aamma oqaatigisaat uagut maannakkut eqqarsaatersuutitsinni qanittorujussuartut oqaatigisariaqartoq, aammalu ilumoorpoq Inuit Ataqatigiit oqaatigisaat, soorlu aatsaannguaq oqaatigisanni atuarfiit, napparsimmaviit, illut allallu tamarmik pisoqalisimasut akornanni, erngup aqqutai, elværkillu ilaatigut - Sisimiuni ilumut pisoqarnera Naalakkersuisuni aamma uagut assorujussuaq annilaarutigaarput borgme­sterillu oqaasia aamma ilumoortoq manna tusaallugu ukiukkut pisimagaluarpat Sisimiuni illoqarfimmi taama angitigisumi pissutsit qanoq ilungersunarnerujussui naapissimassagaluarigut. Taamaattumik nukissiorfiit tungaatigut sillimaniarnerput aamma tassuunakkut oqaloqatigiinner­mi tikinneqarumaartoq qularinngilara.

 

Soorunami aamma Naalakkersuisut annertunerusumik iserfiginnginnatsigit saqqummiinitsinni uku maqaasivakka oqaaseqarfigineqanngimmata partiit oqaaseqartui amerlagaluaqalutik. Oqaaseqarfigineqanngillat partiini maani katersorsimasuni tamani annertunerusumik; erngup nukiliorfii pillugit Naalakkersuisut pilersaarutaat, sequnngup anorillu nukingata nunatsinni atorneqarnerulluni periarfissaanik eqqartuinerput nissappallannermik angisoorsuarmik tusaga­qarfiginngilarput, kisianni pilersaarutigut tassaapput taakku aamma nukissiornermi maannakkut kivitsiniarfigigivut periarfissatullu, pingaartumik nunaqarfinnilu aammalu illoqarfinni ilaatigut atorneqarnerannik periarfissiiniarluta.

 

AXxx-@-p akileraarusersuinerup tunngatillugu Inuit Ataqatigiit tassani tikkuagaat aamma soqutig­nartutut misissugassatut isumaqarfigaakka, tassami nuna immikkortinneqarsimasut pingasut akornanni immikkoortinneqarsimasut taakkua akornanni inissisimasinnaanerput qularutissaann­gilaq tassani nassaariniarneqarsinnaasoq. Taammaattumik danskit Naalakkersuisunut aamma taassallugu misissussallugulu isumaqarpunga aamma periarfissaq tassaniittoq iluaqutiginiarne­qarsinaasoq.

 

Taavalu ilumoorpoq aningaasarsiornikkut upernaamut, ilaatigut Maliinannguaq M. Mølgaard-ip taasimasaa 1998-imut upernaakkut aningaasaqarniarnitsinnut tunngasumik saqqummiinissamut atatillugu innersuunneqarsimammat, tassa Inatsisartut præsidiaata siunnersuutigisaa tunngaviga­lugu aamma uagut isumaqatigisatsinnik. Kalaallit Nunaata aningaasaqarneranut tunngasut 1998-imi upernaakkut saqqummiussivigineqartussaapput, ilaatigut assigiimmik akeqartitsinerit tassani allanngortinniarneqarnerat eqqarsaatigineqarluni. Aammalu taanna Inuit Ataqatigiinnit tikinne­qarmat oqaatigilaarlara assersuutigalugu Kalaallit Nunaanni akit tungaatigut assigiimmik akeqartitsineq atorunnaarluni timmisartuussinikkut Nuumminngaanniit Kangerlussuarmut ingerlalerpat, taannalu ammarneqarpat Grønlandsfly-lu qularnanngilluinnartumik tassani unammeqataalerluni - taamaavimmik akit appartussaapput, taanna nalunngilarput. 60%-it missaanni angallannerit, taanna aningaasartuutissaq matuneqarsinnaasoq, ikummatissamut allanullu matuneqarpat akikitsuarakasimmik angallanneq maanngaanniit Kangerlussuarmut atulissaaq. Aamma taamatut akeqarsinnaapput sinerissap ilaanut, Sisimiukkunnut allanullu, kisianni tassanngaanniit pingaartumik helikopterimik atorluni angalaneq akisoorujussuaq taanna allanngornavianngilaq.

 

Taamaattumik kisianni ugguuna ilumoortortaa ilaatigut attorneqarpoq, KNI-mi takoreerparput angusinnerusut, isorliunerusut nunaqarfiillu timmisartuussinerit naatsorsorneqarsinnaapput nioqqutissanillu assartuineq takusinnaavagut qanoq akeqartut - aamma isorliunerusunut taa­maappoq helikopterimillu timmisartuussinerit. Aamma Grønlandsfly-p tungaaniit isertorneqann­gisaannarpoq selskabet allat Thule-imi timmisartuussiumappata helikopterimik imaluunniit kujataani allanilu Grønlandsfly ataatsimilluunniit kisimiilluni sulinissaminut - aatsaat pinngitsaa­lineqarunik qularnanngilaq sulissaaq - kisianni aamma unammilleqatigiinnermut peqataanissa­minut neqerooruteqarniartoq qularissanngilarput. Taamaattumik akitigut tassuuna unammilleqa­tigiinnikkut - aamma Atlantikoq ikaarlugu - periarfissanik atuiniarnerit isumaqarpunga pissusis­samisoortut.

 

Inuit Ataqatigiit aningaasarsiornikkut oqatigisaat isumaqatigeriarlugit aammalu allatigut oqaatigisaat isumaqatigisinnarlugit, ataaseq oqaatigilaarlara Inuit Ataqatigiit alloriarnerminni tungaannagaat aperilaassagakkit periarfissaq taanna maluginerusumannginneraat? Naalakker-suisut nunanut allanut tunngasutigut oqaaseqarnerat Inuit Ataqatigiit siulittaasuat minnertaan-ngeqaaq isornartorsioramiuk nunanut allanut tunngasut taaneqarsimanngimmata, taanna radio-kkut siullermik tusarparput. Naalakkersuisut maani aalajangiusimavaat - Amerikamiut oqaloqati­gerusaarpugut maannakkut, Amerikamiullu arsaq tigugaagamikku isimmeqqittarpaat tamaanga eqqatsinnut mikisuarakasimmillu taamaanga tutsittarlugu ilaanni allilaarlugu.

 

Naalakkersuisut aalajangiulluinnarparput 1951-imi Amerikamiut danskillu isumaqatigiissutaat taanna takujumavarput, taanna uagut 11-innik ukioqarlutali sanaasimasoq nunatsinni takorusup­parput aammalu silarsuup allanngornerata nalaani maannakkut inuuleratta qanoq imaqarnera qanorlu nunatsinni piumasaqaatinik isumaqatigiissutaasimanersut takorusupparput taanna. Aamma danskit tamatumuunakkut Naalakkersuisui piumasaqarfiginiarpagut aamma piumann­gippata aamma Amerikamiut piumaffigissavagut taanna takujumallugu aammalu isertuussiniar­toqassappat aqqutissat allat tamaasa ikiortigisinnaasagut atorlugit taava paaseqatigiinniarnissar­put tassuunakkut naniniassavarput. Pingaarnerpaavorlu danskit tassuunakkut arsaqatigippatigut uagut iligaluta Amerikamiullu arsaateqatigalugit tassani, taamaattumik danskit Naalakkersuisui­lu paaseqatigiilluta tassuunakkut alloriarnissarput pingaartorujussuuvoq, taamaattumik neriup­punga aamma taama iliuuseqarniarnerput taperserneqarluni periarfissaqartinneqarumaartoq.

 

Akulliit Partiiata oqaaseqataa, issuagaa oqalugiaatinni aalllartillunga oqaatigisara; nunatta ukiuni  tusind-inut tulliuttunut ikaarsaarnermini inooqatigiinnikkut oqimaaqatigiiffiusumik ingerlatsiviu­lernissaa. Assorujussuaq nuannaarutigivara Akulliit Partiiata taanna aallartiffigisarput malugeq­qissaarsimammagu, taanna oqariarneq tassaniittoq imaannaanngitsorujussuuvoq, tassa nunatta atugarissaarnikkut tunngavisai tunngavigalugit ingerlaniarnissarput tassani siunnerfigineqarmat aningaasarsiornikkullu pisinnaasaat nammaqatigiillutik tassuunakkut ingerlassasut aallavigine­qarluni. Tassuunakkut Akulliit Partiiata malussarniarsimanera kusanartutut aammalu uattut paaseqatigilluarfigisinnaasattut isumaqarfigaara, tassanilu aamma qutsavigaakkit tassuuna suleqataajumanerit aamma tunniukkakku. Kisianni aamma ilumoorputit ugguuna oqaravit kommunit aningaasaqarniarnerat pillugu, soorunami ataatsimut kommunit aningaasaqarniarnerat isigigaluarlugu, kisianni kommunit ataasiakkaat ajornartorsiutaat aamma sammineqartariaqartoq - aamma taamaattoqarpoq, kommunit ilaqarput ingerlalluartunik aamma kommunit ilaqarput ingerlanerliortunik. Taamaattumillu taanna tunngavigalugu aamma alloriaateqarnissaq AP-nik oqaatigineqartoq ilumoorpoq. Aamma ilagiinnut tunngasut pillugit tassani oqaatigineqartut AP-nik ilumoorpoq palasissanik atuartitsineq marloqiusaasoq aallartinneqarpoq aappa naliginnaasu­mik palasissanik atuartitsineq aappaali Ilisimatusarfik suleqatigalugu ingerlassineq, taakkualu marluk imminnut ikioqatigiillutik suleqatigiiffigineqarnissaat siunertarineqarpoq, kisiaanili Ilisimatusarfimmi ilinniarnerit siunissami palasissanik ataavartumik ingerlassilernissaa taanna siunertarineqarluni.

Kattusseqatigiit aamma, tassani nalunaaqutsersimavara, kommune-nut tunngasunik oqaaseqarsi­manivut aamma immikkut maluginiarnagit pinngitsoorani aamma tassani nunatsinni kommune-t suleqatigalugit ajornartorsiutinik aaqqiiniarnissarput aammalu oqaatigissavara kukkunerit ilinniarfigalugillu aamma nassuerutigineqarsinnaaneri naalakkersuinikkut pisariaqartut tikkuar­pai. Politik-ikkut ingerlaneq sunaluunniit ilaatigut oqaatigineqartarpoq isummerfissanik pitsaasu­nik saqqummersoqaraangat taamaalisoqartartoq nutaanik taamaattunik saqqummersoqarnissaata allap tungaanut, taanna isumaqarpunga ilaatigut dansk-it statsminister-iata Jens Otto Krag-ip oqaatigisimasaa tamatumani eqqartorneqartoq.

 

Politik-imi aalajangiisut sumilluunniit tamarmik naassaanngitsumut ilumoortutut isigineqar-sinnaanngillat, politik-imi aalajangikkat amerlaqisut ulluinnarni inuusaasitsinnut aammalu aqagumut inuunissatsinnut tunngasunik aalajangiisuupput. Aquut sammitinneqartoq qanga pisimasut ilinniarfigalugit siumut pisussanik naliliinerusarpoq, taamaattumik ilaannikkut kukkunernik takusoqartarpoq, soorlu aamma taanna oqaluttarfimminngaaniit taanna aamma eqqaasitsisutigigit aamma taanna isumaqarpunga oqaatigineqartarnera aamma ajunngitsoq pissusissamisoorpoq aamma ilaannikkut naalakkersuisut kikkulluunniit kukkussuteqarsinnaasar­mata.

 

Inunnik isumaginninnermut tunngatillugu oqaaserineqartunut una oqaatigilaarlara naggataati- gut oqaaseqarnialerninni maannakkut naggataagallartumik:

Inunnik isumaginninnissamut tunngatillugu ujaartuisoqarpoq Siumut-mit Atassut-mi IA-mit aammalu oqaluttunik allanik attorneqarluni. Ilumoorluinnarpoq innunnik isumaginninnerneq, utoqqarnik maannakkut timimikkut innarluuteqartunik aaqqiiniarnerit maannakkut aallartinne­qartut. Kommune-t iluarsaaqqinnerannik ataatsimiititaliarsuup aammalu inunnik isumaginnin­nermut ataatsimiititaliarsuup innersuussutaannik naammassinniarneq ilumoorpoq maannakkut naammassiniartariaqalerpoq, aamma taanna naalakkersuisut maannakkut aallartinnerminni oqaatigaat naammassiniartariaqarnera kingusinaassanngitsoq.

 

Kommune-t iluarsaaqqinneqarneranni maanna tikillugu suliassat naammassereersimasut arlalioqaat Kanukuka peqatigalugu aningaasartuutissanik aaqqissuussisarnerit kommune-t ingerlatsinerannik inatsisiliat, kommune-t inuussutissarsiornikkut peqataaneri, inatsisaat taava- lu meeqqat atuarfianut tunngasutigut suleqatigiinnissamik, Nukissiorfiit suleqatigalugit nunaqar­finni innaallagissiorfiit allarpassuillu suliarineqareersimapput. Kisianni aamma kommune-t iluarsaaqqinneranni maannakkut inunni isumaginninnermi iluarsaaqqinnermi atatillugu suli isumaqatigiinniutissat arlallit naammassiniarneqartussat maannakkut tiguniarneqarput ,suliffissa­qartitsiniarnermullu tunngatillugit annertuumik iliuuseqarfiginiarnerat aamma uterfigeqqinniar­neqarluni. Taamaattumik oqaatigissavara naalakkersuisut immikkut assorujussuaq inunnik isumaginninneq isumaginninnikkullu periarfissat malersorusummasigit kiisalu aamma tassuu­nakkut suleqataaniarlutik.

Maani oqaaseqarninni naggasitigigallarlara siullermik aamma Siumut-kut allallu nammernersor­nerulersimanerput namminersulivinnissarpullu pillugu oqaatigisartagaat: Siumut oqaluttuata oqaatigisai taakkua Siumut tungaaninngaaniit soorunami isumaqatigilluinnarpakka, namminer­sornerulersimanerput uanga aamma uniffissatut isiginngilara isiginngisaannarlugulu, kisiannili taassuma saniatigut aamma oqaatigineqartut aamma IA-p oqaatigisaat tassuunakkut IA Siumut-lu aammalu naalakkersuisooqatigiit Atassut-ikkut tunngavigisamikkut namminersornerulernitta namminersulernissatta tungaatigut assigeerluinnartumik maannakkut nipilittut oqalulerput, aammalu taanna nuannerpoq.

 

IA siulittaasuata oqaasii, uagulluunniit Siumut-minngaanniik sikisaarpugut tusarnaaratsigu aamma qularnanngilaq Atassut-tikkut taammak iliorput ullumi. Taava IA-p siulittaasua maan­nakkut anillatsiarsimammat, taava ilaai maanniimmata taava oqaatigilaassavakka issualaassagak­ku, siulittaasup akuerigissappanga, issualaassavara APingaaruteqarpoq oqaluttuarisaanermi killiffitsinni anguniakkallu nutaat piviusunngortinniarlugit ingerlariaqqinnissatsinni ataatsimoor­tariaqarnerput. Qularutiginngilluinnarparput innuttaasut qinikkallu unitsinneqarsinnaanngitsumik piumassuseqartut nunatta namminersulernissaa suliassaasoq, nunatta DK-llu ataatsimoorfigisari­aqagaat. Suliaq illuatungeriillu tamatsinnut iluaqutaasumik siunnerfeqarluni pissusissamisoortu­mik ataqatigiittuarnissamik kissaateqarnermik tunngaveqartuartariaqarpoq.

 

Tassa imatut paasillugu imatut uanga sikisarpunga, Kalaallit Nunaat-a namminersulernissaa nunarparujussuit silarsuarmi namminersulertarnerattut pissanngitsoq, nuna attavigisaq tassa telegram-ikkut nalunaarfigalugu inuulluaritsi tassa maannaminngaanniik namminersulerpugut, taamak pisoqassanngitsoq takorloorparput. Dansk-it peqatigalugit nuna manna aamma ataqqi­sarimmassuk nuannaralutalu maani najugaqartugut. Aamma suleqatigaluta ulloq taanna nammi­neerluta naalagaaffittut tikitassarput suleqataaffigissagaat, taamak nipilimmik oqartoqarnera siunertaralugu sulineq ingerlaqqissappat aamma taanna siornatigut oqaatigisarsimanitsinnut tulluarpoq. Taamaattumik maannakkut oqallinnermi naalakkersuisuni immikkut siunertatut taaneqarsimanngikkaluartoq Siumut-mi allanilu attorneqarmat, taamalillugu oqaatigissavara tassuunakkut paaseqatigiilluni suliaq aamma assut ingerlanneqarnera isumaqarpunga nageqqin­neqarsinnaasoq.

 

Maannakkut oqaatigissavara saqqummiussarpassuit annertoqisut partiininngaannik saqqum­miunneqarsimasut qujassutigigikka aammalu naalakkersuisut, naalakkersuisoqarfimmilu suliassatut ingerlateqqinneqassasut aammalu amerlaqaat pingaartumi aningaasarsiornermik tunngasut uterfigineqartussat maani immikkut aningaasaliissutissat aappaagumullu aningaasar­tuutissat saqqummiunneqarneranni, taamak oqaaseqarlunga qujagallarpunga.

 

Peter G. Samuelsen, Inuussutissarsiornermut, Angallannermut Pilersuinermullu Naalakkersui­soq:

Naalakkersuisut Siulittaasutta Jonathan Motzfeldt-ip akissuteqaataasa saniatigut marlussuit oqaaseqarfigilaassavakka.

 

Siullermik angallannermut tunngasut, taavalu Naalakkersuisut kallerup innerata kilowatt-imut akiata appartinneqarnissaanut siunnersuutaanut tunngassuteqartut tassungalu ilanngullugit aserfallattaaliinermut pisariaqartitsinerit assigiinngitsut. Siullermik kingulleq taanna siulliutissa­vara.

 

Tassa Naalakkersuisut aningaasanut inatsisissami 1998-imut tunngasumi siunnersuuteqarput kallerup innerata kilowatt-imut 25 øre-mik appartinneqarnissaa taannalu 33 mio. kr. missaani naleqarpoq ukiumut. Taanna imaanngilaq imatut isigineqassanngilaq Nukissiorfiit-niik arsaarin­nissutaasoq, taanna naatsorsorneqarsimavoq Nukissiorfiit Nammernersornerullutik Oqartussat-nut akilersugaasa erniaanik appartitsinikkut kiisalu aamma aningaasanut inatsisip isertut anisullu oqamaaqatigiisinnerisa allannguallatsinneqarneratigut, tassa dagresultat-ip appartinneqarneru­neratigut taanna aaniarneqarluni taamaattumik ullumikkut Nukissiorfiit eqqarsaatigalugit ukiumiit ukiumut aserfallattaaliinermut taarsersuinernut atugassarititaasut eqqarsaatigalugit ukiumiit ukiumut siunnersuutigineqartarsimasut eqqarsaatigalugit taakkunannga attuinerunngi­laq unali siunertaqarluni inoqutigiit akilersugaasa aamma suliffeqarfiit ingerlatsinermut aningaa­sartuutaasa appartinniarneqarnerannut.

 

Naluneqanngilaq Nukissiorfiit eqqarsaatigalugit aserfallattaaliinissamut atorusutaat annertoqisut, qularnanngilarlu aamma taamaattoq atortulersuutit, inuiaqartigiinnut atortulersuutit, aamma inimi maani Naalakkersuisuninngaaniik nassuiaatigineqarsimasut eqqarsaatigalugit pisariaqartit­sineq nalunanngilaq annertusoq, soorlu atuarfeqarfiit oqaluuserigaangatsigit taamaattoq, nappar­simaveqarfiit, inissiat. Isumaqarpungalu pisariaqarleraluttuinnartoq ataatsimoortumik ukiumiit ukiumut taakkua qulequtakkaarlugit immikkut oqallisigiuugaagunnaarlugit ataatsimoortumik Naalakkersuisut Inatsisartunut saqqummiusisariaqartugut ukiumiit ukiumut aserfallattaaliiner­mut atugassat taakkua eqqarsaatigalugit. Taamaaliussagutta pisariaqartitarput aajuna: Takusaria­qarparput Nukissiorfiit eqqarsaatigalugit atortulersuutit nutaanik aserfallaalitsillugillu taarsersor­neqarnissaat qanoq naleqarnersut, taannalu siorna maani Inatsisartuni 8 mio. kr.-nik aningaasalii­vugut, taannalu nalunaarusiaq nerriviup qaavanut ilineqartariaqarpoq uippakajaarluta aningaasar­parujussuarnik aningaasaliisaqartaannginnitsinni, taanna utaqqisarput taanna erseqqiffissaatigi­laarpara qularnanngitsumik saqqummerumaarpoq taannalu tunngavigalugu aamma ukini tulliuttuni aningaasaliisarnissatsinni aammalu najoqqutat ilagiumaarpaat.

 

Siumut-minngaaniit Ruth Heilmann-ip aamma IA-miit Josef Motzfeldt-ip angallanneq tikippaat.  Ruth Heilmann-ip, S,  noqqaassutigaa angallannikkut pilersaarusiortarneq, taanna siusinaarneru­sumik pisassasoq allaat ukiumik ataatsimik sioqqutsilluni angallannikkut pilersaarusiortarneq pisartussanngorlugu. Tamanna sulissutigineqartuarpoq Grønlandsfly-kunni KNI-kunni, kisiannili aamma taamatut oqareerluni isiginngitsuusaarneqarsinnaanngilaq KNI-ip iluani allanngortiteri­nerit, silaannakkut angallannerup iluanni pigaluttuartut, tamakkua aqqusaaqqaartariaqarpagut kisiannili sapinngisamik annernanginnerpaamik pilersaarusiorneq sukumiisumik ingerlanneqar­tariaqartoq taanna soorunami isumaqatiglluinnarpara.

 

Pigaluttuartut assersuutigalugu Josef Motzfeldt-ip, IA, aamma apeqqutigisaa sulimita qanoq sivisutigisumik nunarsuarmi angallannikkut akit ullumikkut atukkavut, qanoq immata sivisutig­sumik atorallassavagut. Erseqqissalaarlara maannakkut ukiut tamaasa ilaasut angalaneranni billet-iisa akikillisarneqarnerannut pisortat tassa Namminersunerullutik Oqartussat aningaasar­tuuteqartaratta allaat utoqqalinersiutit aningaasartuutigisartakkatta amerlaqatingajaanik, tassa aningaasanut inatsit qimerloorutsigu KNI-mut imaatigut angallassinermut tapiissutigisarpagut aammalu maannakkut siunnersuutigalugu 1998-imi 105 mio. kr.-nit, Grønlandsfly-mut 60 mio. kr.-it sinnerlugit taavalu Grønlandsfly-p iluani akilersinnaasuninngaaniik tapertariaqartunut ingerlateqqittagai 45 - 50 mio. kr.-nit missaaniittut taavalu Mittarfeqarfiit ingerlatitaanerannut aningaasartuutigisartakkavut 60 mio. kr.-nit missaaniittut, taakkua ataatsimut katillugit 270 mio. kr.-nit sinneqarput.

 

Ullumikkut angallassinikkut pissutsit atuuttut allanngortinnagit, billet-it akiisa appartinneqar-nissaanik oqalussagutta alla aqqutissaanngilaq aningaasat amerlanerusut aasariaqarpagut kisiannili tamanna aqqutissatsialattut Naalakkersuisuni nalilinngilarput. Naalakkersuisuni nalilerparput pissusitoqqat ullumikkut atukkavut aaqqissuussisimanerit qangali ingerlatiinnar-neqarsimasut taakkua nutaamik qaqilerlugit aaqqissuusseqqittoqartariaqartoq soorlu aamma KNI-mut servicekontrakt-it aqqutigalugit, tassa pisortaninngaanniik kissaatigineqartut suut akilerneqassappat selskab-illu suut nammineq nammineq akilersinnaasumik ingerlassinnaavaat. Taakkua tamarmik immikkoortinneqartariaqarput aammalu sulineq Grønlandsfly-mut tunnga-tillugu aamma taamatut ittoq ingerlavoq aammalu ingerlalluarluni, naatsorsuutigaarpullu 1999-miik Grønlandsfly eqqarsaatigalugu akilersinnaanngitsut aammalu nammineq ingerlasinnaasut taakkua immikkoortineqareersimasassasut taakkulu tunngavigalugit tapiisoqartariaqassappat taava ingerlaviit taperneqartariaqarput taakkua tapiiffigineqartalissasut.

 

Angallernermut pilersaarusiornermi aamma akinut akillu eqqarsaatigalugit, tassa ukioq manna 14. Maj-ani folketing-ip inatsit akuersissutigimmagu SAS-ip ukiut 20-it sinnerlugit kisermaassi­simanera putuneqarpoq, suliarlu taanna maannakkut ingerlavoq aamma oqalliffioqaaq, sooruna­mi pissutsit ilaatigut matu tunuini aaqqissorneqartartut attuaneqaleraangamik qisuariartarput aamma sakkortusinnaasumik, kisianni neriuppunga taanna uniffigissanngikkipput.

 

Unammilleqatigiinneq ammasumik siunnerfeqartoq taanna piviusunngortittariaqarparput, kinguneqangaatsiareerpoq SAS-ip kisermaassilluni taanna angallassinera ukiut kingulliit annertuumik sammineqarnerata kingunerisaanik siorna KNI nammineerluni timmisartumik attartorluni usinik angallassimmat tamatuma kinguneraa SAS tunniutiinnartariaqarmat taamalu imarpik qulaallugu silaannakkut usinik nassiussat Kilo-mut kr. 16,00 sinnerlugit akeqartut, kr. 10,00 missaanut appartinneqarmata.

 

Maannakkut aamma takuarput SAS KNI-lu isumaqatigiissuteqartut aappaagu ilaasunik angal-lassineq ullumikkut akinik allaalluinnartunik atuilluni piviusunngortinneqarsinnaasoq, tassa unammilleqatigiileruttornerup tamakkkua malitsigisai malunnarluinnarpoq. Grønlandsfly ukiup affaanut maannakkut oktober-ip aallaqqaataaninngaaniik april-imut timmisartornissaminik akinik aaqqissuussisimanera pingasoqiusanngorlugu akit naliginnaasut akikillisaaneq naliginnaa­soq taavalu aamma suli akikillisaaneruneq ulloq taanna akuerineqarmata, aqaguani SAS aamma allagaqarpoq aamma taamatut aaqqissuussiniarluni taanna ineriartorneruvoq qularnanngitsumik silatuumik atorutsigu taanna unammilleqatigiisitsinissaq taava inuaqatigiinnut tamatsinnut kiffartuunneqarnitta pitsaassusianut aammalu aningaasartuutitta appariartortinneqarnerannut taanna saatinniarsinnaavarput.

 

Naggataatigut oqaatigisinnaavara aamma nunatta iluani silaannakkut angallanneq eqqarsaatiga­lugu, Grønlandsfly piareersimammat soorlu Naalakkersuisut Siulittaasua oqartoq; aamma ingerlaviit ilaanni unammilleqatigiinnissamut, aammalu ingerlaviit ullumikkut pingaartumik pisortaninngaanniit tapiiffigineqarlutik ingerlaffiusut isorliunerusuniittut, taakkua aamma suliariumannittussarsiuunneqarsinnaanerat aamma qanilliartorpoq.

 

Apeqqutip taassuma qanilliartornerani, aamma paasiniarsimasarput Angallannermi Pisortaqar­fimmi unaavoq; selskab-immita allat, Grønlandsfly-unngitsoq, aningaasartuutit qanoq ittut atorlugit suliat taamaattut kivissinnaavai, nalunngisaqarpugut suliamik pitsaanerusumik naam­massinnissinnaasumik, ullumikkut ingerlatsisuusugut akilertakkatta affaanik akilersilluni.

 

Taamaattumik neriulluarpunga, Naalakkersuisuni neriulluarpugut angallannikkut aaqqissuus-sineq una qanillattugarput, ilutigalugu aamma inuiaqatigiit aningaasartuutitta annikillisinne-qarsinnaanerat atuisunik ilaasunik kiffartuussineq ajorseriarsinnagu, pitsaanerulersilluguli. Taamaattumik uippakajaarnata taakkuninnga aaqqissuussilluarnissarput isumaqarpunga sila-tuumik atorutsigu taava angusaqarsinnaasugut.

 

Naggataatigut oqaatigiinnassavara kissaatigineqartoq aamma ilassilluarakku, tassalu Angal-lannermut Ataatsimiittaliap suliani imaattuni malinnaatinneqarluinnarnissaa, taanna pissusis-samisoorpoq aammalu taamaassaaq.

 

Marianne Jensen, Peqqinnissamut, Avatangiisinut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Tassa tamatta nalunngilarput peqqinnissaqarfimmi sullissinerup pitsaassusaanut, qanorluunnit isummat pilersaarutillu pitsaatigigaluarpata, tassani apeqqutaanerpaarpaasoq sulisussaqarniar­neq, taamaattumik taannartaa oqaaseqarfiginerulaassavara, kisiannili taanna tikinnginnerani Atassumminngaanniit toqqaannarlugu ujartorneqartoq peqqinnissaqarfik eqqarsaatigalugu maanna aallartinneqareersoq, oqarasuaatitigut katsorsaasarnerup qanoq misilittagaqarfiulernera Atassummiit tusagaqarfigerusupparput.

 

Tassunga tunngatillugu naatsunnguamik oqaatigissavara, tassani suleqataasimasut tamaasa peqatigalugit massakkut suliap qanoq ingerlasimanera qanorlu misilittagaqarfigineqarnera nalunaarusiorneqarmat, taannalu naatsorsuutigaarput qanittunnguakkut naammassissasoq.

 

Taamaattumik matumuunakkut neriorsuutigisinnaavara tamatuma Inatsisartunut Ataatsimiitita-liamut, Peqqinnissaqarfimmut Ataatsimiitsitaliamut uumap ataatsimiinnerup nannginnerani saqqummiukkumaaratsigu.

 

Tamatta nalunngilarput peqinnissaqarfiup iluani sulisussat eqqarsaatigalugit qanoq ajornartor­siortoqartiginikuusoq, tassani pivakka nakorsat, peqqissaasut, juumuut, kigutit nakorsaat, il.il.

 

Uanga peqqinnissaqarfimmut politikkikkut akisussaaffik tigugakkuli, sulisoqarniarnerup pitsanngorsaaviginissaa ilungersuutigisimavara, tassani ajornartorsiutit tassaniittut toqqorternagit ammasumilli saqqumilaartillugit oqaatigalugit. Tassanilu pingaaruteqarpoq ajornartorsiutit qaangerniarnissaani taakkua toqqorternagit, kisiannili nassuerutigalugit siunissamut pitsaane-rusumik ingerlariaqqinnissarput ikioqatigiinnikkut. Tamatumuunakkut Naalakkersuisuni taamatut suliaqarnissaq annertuumik pingaartissimavarput, aammalu suli pingaartillugu.

 

Maluginiarpara IA-minngaanniit aamma iluarisimaarneqartoq pilersaarutinngooq sulisoqarni-arnerup tungaatigut suliuniutissatut kusanartorsuit oqaatigineqarput, kisianni IA-mut oqaatigissa­vara pilersaarutaannaanngillat, taakkua pilersaarutit suliniarnermut atorsimavagut, sulisimavugut aammalu massakkut suleqatigiilluarnikkut ilorraap tungaanut saattoqarsimasoq. Tassani takussu­tissaqarpoq minnerunngitsumik nakorsaqarniarneq aammalu peqqissaasoqarniarneq eqqarsaati­galugu.

 

Paasissutissat tamakkua Peqqinnissamut Ataatsimiitsitaliamut ataavartumik takutinneqartarput, aammalu allaat ippassaaninnguaq ataatsimiinnermi tamanna iluarisimaarneqarluni ataatsimiiti-taliaminngaanniit uagutsinnut apuunneqarpoq. Kisianni soorunalimi suliaq ingerlaqqittariaqar­poq, suli ajornartorsiutit tamaasa naammassinngilagut, suli pitsaanerusumik ingerlaqqittoqartari­apoq. Tassani minnerunngitsumik juumuut, kigutit nakorsaallu eqqarsaatigalugit.

 

Kisianni maluginiarpara aamma Atassumminngaanniit tassuunakkut suliniutit pilersaarutaan­naanngitsut, kisianni suliuniutit pilersaarutillu tapersersorneqarluartut, aamma neriuppunga minnerunngitsumik Peqqinnissami Ataatsimiitsitaliami tamarmi, tamakkua suliniutit tapersersor­neqarluartik ingerlaqqikkumaartut.

 

Tassani nuannaarutigivara massakkut peqqinissaqarfimmi sulisut, aamma suleqataarusussuser-tik takutittarmassuk, taamaalilluta ikioqartigiinnikkut angusarisinnaasagut sukkanersumik angusinnaagatsigit. Taamaattumik aamma IA-minngaanniit oqaaserineqartoq peqqinnissaqarfim­mi sulisut sumiginnagaasutut misigisimanerat tusaaniarneqannginnerat, taannartaa uanga akerlilerusuppara. Maannakkut peqqinnissaqarfimmi sulisuusut, uagutsinnut apuussarisartagaat unaavoq; tusaaniarneqarnerunertik nuannaarutigalugu, aammalu tamatumunnga takussutissarpia­tut isumaqarfigivara massakkut suleqatigiikkusussuseq annertooq, suleqataarusussuserlu aamma peqqinnissaqarfimmi sulisuninngaanniit takutinneqartuarmat, mannaamut iluaqutaasumik, aammalu siunissami suli isumalluarsaarisumik

 

Tassani suleqataarusuttut amerliartuinnarput, siornatigut nakorsat kattuffii annertuumik suleqati­gisimavagut, sulilu suleqatigalugit. Peqqissaasut kattuffiat massakkut aamma suleqataarusun­nerat annertusisimavoq, tassanilu suliaq aallartippoq.

 

Ippassaaninnguaq juumooq oqaloqatiginerani aamma tassani suleqatigiilluni, suleqatigiilluta ingerlaqqeriarnissarput isumaqatigiissutigivarput. Taamaattumik ilaatigut ippassaaninnguakkun­ni peqqinissaqarfimmi siuttuusut tamarmik nunatsinninngaanneersut, manni ataatsimiisinneqar­nerini, tamatumalu kinguninnguani peqqinnissaqarfiup iluani ilisimatusarnermi aamma ataatsi­meersuarnermi, Peqqinnissamut Naalakkersuisutut uannut apuunneqartut aammalu pisortaqar­fimmut, tassaapput iluarisimaarinninnerit, tusaaniarneqarneruneq, suleqatigiikkusussuserlu, akunnitsinni pitsaanerusoq aamma taakunanngaanniit uagutsinnut apuunneqarmat.

 

Taanna isumaqarpunga nuanaarutigalugu kaammattortuartariaqariupput, taamaalilluta suleqati­giinnikkut ikioqartigiinnikkullu ajornartorsiutit sukkanersumik qaangerniarsinnaagatsigit.

 

Sulisoqarniarnermut tunngasut, Peqqinnissami Ataatsimiitsitaliami ataavartumik ilisimatitsisar­nerput taanna aamma ingerlatiinnassavarput, ingerlatiinnarnissaalu piareersimaffigivarput. Imaanngilaq ajornartorsiutit qaangertutut oqaatigigikka, ajornartorsiutit suli annertupput, kisianni suliniutigineqarput, aamma suliat ingerlaqqissapput.

 

Ilorraap tungaani massakkut inissisimalernermi, ajornarsiutit ilaat aamma oqatiginngitsooru­sunngilara, tassa sulisoqarniarnikkut pitsaanerusumik inissisimasoqaraluartoq, taamaattoq sulinngiffeqarnermi aammalu allatigut allanik pissuteqarluni feeriarnerup nalaani aammalu allatigut allanik pissuteqarluni sulinngiffeqarallartarnermi, taartaagallartarsinnaasut aningaasa­liiffigineqarneri siornatigut aamma annikitsuararsuusarsimapput.

 

Taakkua naalakkersuini ukiuni kingullerni aaqqiissutissanik siunnersuuteqartarsimavugut, aammalu naafferartumik taakkua pitsaanerusumík ingerlajartuaarput, kisianni tassani tamakkii­sumik taakku aamma aaqqiivigineqassappata, siornatigut aamma ilimasaarutigereesimavara aningaasarpassuit tassani pineqarmata.

 

Kisiannili taakkua aamma eqqumaffigisariaqakkatta ilagivaat, tassami aasakkut atuanngiffe-qarnermi ilinniartitsisut aamma feeriartarput, taamaalillutillu aamma meeqqat atuanngittarma- ta taartissaqarnissat pisariaqartanngilaq. Kisiannili peqqinissaqarfiup iluani napparsimasut feeriarneq ajorput. Sulisut feeriarpata allanilluunniit peqquteqarlutik sulinngiffeqarpata, taava aamma taartissaanik isumaginninneq taanna eqqumaffiginerusariaqassavarput siunissami.

 

Qujanartumik peqqinnissaqarfiup iluani kalaallit ilinniarusuttut arlaqarput, minnerunngitsumik nakorsamut ilinniartut arlalissuupput, qilanaarnaqisumik massakkut naammassiartuaartut. Aamalu sygepjelerskeqarnerup iluatigut peqqissaanermut ilinniarfimmik  nammineq peqalernit­sigut tassuunakkut ilinniartut naammassisartullu massakkut saqqummeralerput.

 

Ukioq manna 20 - 25 - illu akornanni nunatsinni peqqissaasut kalaallit naammassisussaapput, katillugu ukiup matuma iluani, tamanna aamma isumaqarpunga nuannaarutigisariaqaripput aammalu suli kaammattutigeqqullugu. Ajoraluartumik juumuussaqarniarnikkut aamma kigutit narkorsaqarnikkut ilinniarusussuseq taamaanngilaq, aamma tassani suliat soqutiginartut pi-ngaaruteqartullu inuiaqatigiinni kaamattuutiginerunissaat pisariaqarpoq,

 

neriunaqaaq amerlanerusut tassuunakkut aamma ilinnialerusukkumaartut. Kisianni tamakkua naammassinissaat utaqqisinnaannginnatsigit assigiinngitsunik aamma suliniuteqarpugut, utaqqiisaasumik tamakkua qanoq pitsaanerusumik sullissinerit ingerlanneqarsinnaanissaat anguniarlugu. Kisiannili isumaqarpunga pingaaruteqartoq una eqqaassallugu, ilinniarusussuseq annertusiartortoq taanna nuannarutigigaluarlutigu aappaatigut aamma oqaatigisariaqarmat, ukiorpassuarni tulliuttni suli peqqinnissaqarfiup iluani tikisitanik pisariaqartitsissagatta, aamma taannartaa puigussanngilarput, taakkua pitsaasumik aamma atugassaqartitaanissaat nunatsinnut suliartorususussutsip pilerinarnissaa eqqarsaatigalugu.

 

Pitsaaliunermut tunngatillugu, oqaatigerusuppara Inuit Ataqatigiinninngaanniit ilaatigut oqaa-tigineqarmat, HIV-imik tunillatsissimasut amerlerujussuarneranni pissutaasut pisortaqarfimmi piffissaq sivisooq atorlugu pilersaarusiorusaarnerit allallu. Soorlulu sooq peqqinnissaqarfik tunillatsinnermut kisiat pisuutinneqartoq, soorunalimi peqqinissaqarfik pitsaaliunermut suliniute­qartariaqarpoq, aammalu taakkua suliniutit ilisimaarivagut, ingelajuartariaqartut.

 

Kisianni aamma tassani inuup nammineq akisussaaqataasutut misigisimanerata annertusartuar-neqarnissaa ujartortariaqarput, neriuppunga aamma tassani IA suli ersarinnerusumik peqataassa­soq, allat kisiisa pisuutinnagit, kisianni aamma inuup nammineerluni akissussaaqataanerata saqqumilaartinnerunissaa tassani eqqarsaatigivara.

 

Pinaveersaartitsinermut suliniutit peqqinnissarfimmiinnaanngitsoq ingerlapput, inunnik isuma­ginninnerup iluani, atuarfinni, ilinniarfinni, Kommuneni, allarpassuarnilu, aamma taamaattaria­qarpoq. Kisiannili uanga naalakkersuisutut ilungersuutigisimasama ilagivaat, suliniutit tamakkua assigiinngitsut ataqatigiinnerusumik ingerlalernissaat. Ataqatigiissaarinermi akisussaasumik, akisussaaffimmik inissiinissaq, tamannalu aasaq nalakkersuisuninngaanniit saqqummiunneqar­poq, Paarisa pilerseqqinneqarnerasitigut pinaveersaartitsiniarnermi suliniarnerni ataqatigiissaari­nermut peqqinnissamut naalakkersuisoqarfik, taanna akisussaasutut inissinneqassasoq.

 

Aaliangerneq taanna aassaq naalakkersuisuni pisoq qanittunnguami immaqa ullut 14-nit matu-ma siornatigut Aningaasaqarmernut Inatsisartut Ataatsimiitsitaliaani ilalerneqarpoq, aatsaallu taamaalilluni massakkut ersarissivoq, ataqatigiissaarinermut akisussaaffik sumiinnersoq, aamma taanna ilumoorullugu suliniarnissarput soorunalimi pingaartipparput, isumaqarpungalu massak­kut suliniutit saqqummeriartuaalereersut, kisiannili tassani aamma annertuumik sulinissaq malunnarpoq, kisiannili aamma inuup nammineerluni akisusssaanera tassani puigornagu.

 

Imigassaajartittarfiup ilaneqarnissaanut tunngatillugu aamma IA-minngaanniit isumaqarfigine­qaraluarpoq, immaqa tamakkua pinnagit pinaveersaartitsineq orniginarnerusoq, tassuunakkut isumaqatigilluinnarpara. Kissaatiginaraluaqaaq qimarnguinnik imigassaajartarfinnik pisariaqar­titsinnginnissarput. Kisianni piviusoq unaavoq massakkut, taakkua taamatut ajornartorsiuteqartut ikiorserneqarfigisinnaasaannik pisariaqartitisivugut, aammalu taakkua ikiorneqarnissaannik periarfisittariaqarpagut, nalunatigit ilaqutariissutsimut inuiaqatigiinnullu qanoq pingaaruteqar-tigisut. Kisianni soorunami taassuma ilutigisaanik anguniartuartariaqarparput siunissami ajornartorsiutit tamakkua sapinngisamik annikkitsuunissaat, tassuunakkut isumaqataalluinnar­punga.

 

Paaviaaraq Heilmann, Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoq:

Apeqqutit arlallit, aammalu oqaaseqaatit arlallit pillugit, pingaartumik Inuit Ataqatigiit oqaase­qartuaniit oqaatigineqartut pillugit  imatut oqaaseqaateqassaanga.

 

Siullermik aalisakkanik assartuisarneq allanngortinneqarsimasoq pillugu, imaluunniit nunarfin­niit illoqarfinnut assartuisarneq, aammalu illoqarfinniit nunarfinnut assartuisarneq pillugu allanngortiterisimaneq pillugu kinguneqarlussimasoq, tassa eqqaanermik pilersitsisimasoq aalisagartaasimasunik, aamma uanga soqutigivara taassumap qanorpiaq annertutigisumik kinguneqarsimanera eqqaaneq eqqarsaatigalugu, aamma tamanna paasiniarusuppara.

 

Aalisakkanik eqqaasariaqartarneq pisarpoq assartuinermi, nunaqarfinni tunisassiorfeeqqat imaluunniit tunitsiviit tunisassiorsinnaatitaanermik piginnaatitsissummik peqannginnerat pissutigalugu, illoqarfinnut piginnaatitsissummik pigisalinnut tunisassiorsinnaanermut assartor­neqartariaqartarmata. Aammalu nunaqarfinni tunitsivinni ilaatigut tunisat annertuallaannginneri pissutigalugit, nunarfinni arlalinni tunineqartut amerlavallaannginneri pissutigalugit eqiterneqar­lutik tunisassiarineqartarneri taanna pisimavoq. Kisianni aamma taanna ajoraluartumik kingune­qartarpoq igitsisariaqartarnernik, uninngatitsisoortarnerit, uninngatitsivilunnerillu ilaatigut pissutigalugit. Tamakku asiigiinngitsut ajornartorsiutit aaqqiiviginiarlugit sulineq maannkkut ingerlavoq.

 

Tunitsiviit nunaqarfinniittut pillugit, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata oqaatigisaanut innersuussu­tigissavara Siumup oqaaseqartuata oqaatigisaa, tassa allatut ajornartumik aamma siunissami pissutsit assigiinngitsut pissutigalugit, nunarfinniit illoqarfinnut assartuineq pisariaqartartussaas­saaq. Kisianni aamma pisutsit periarfissallu pisuussutigullu aalisakkat eqqarsaatigalugit, periarfissaqartitsippata aamma pisariaqarpoq aamma periarfissalinnik tunitsivitsigut nunarfinni tunisassiorsinnaanerup periarfissiunneqarnissaa.

 

Tamannalu siunertarerpiarlugu, massakkut suleqatigiissitaq ingerlavoq, tassa aaama Inuit Ataqatiit oqaaseqartuata oqarneratut isumaqatigiissutissaq 1998 -mi Royal Greenland-imut  nunaqarfinni tunitsiviit eqqarsaatigalugit, nutarterneqarnissaa taasuma suliarinerani imaluunniit nutarterniarnerani suleqatigiissitaq sulisippara, nunaqarfiit ataasiakkaat nalilersorlugit, sumut nunarfinnut tunitsiviit ataasiakkaat atorneqarunik pitsaanerunersoq. Imaassanngimmat aalisakka­nik periarfissaqanngitsoq, ukiunilu arlalissuarni perifissaqartitsisimanngitsoq aalisarsinnaaner­mut, taava aamma tunitsivittut atorneqarnissaa. Imaassinaammat allamut atorneqaruni nunaqqa­tigiinnut iluaqutaanerusoq, aningaasarsiornikkut aammalu misigissutsitigut.

 

Taamaattumik suleqatigiissitap suliai pissangagaakka utaqqillugit, taavalu ukiup tullisaanut nunarfinni tunitsiviit ingerlanneqarneri, taanna ilaatigut aallavigalugu nutarterinissaq pissammat. Kisianni aamma imaanngilaq nunaqarfinni tunitsiviit Royal Greenland-ip kisimi ingelatissagai, allat periarfissat ammasariaqarput, aammalu taanna eqqarsaataaniitillugu suleqatigiissitaq sulisippara, aamma namminersortut allat soorlu pingaartumik eqqarsaatigaara Sisimiut Food-i misilittagaqarluartoq, massakkut nunarfinnik arlalinnik soqutiginnippoq ingerlatsinsinnaanissa­minut, aammalu Royal Grenland-imut immaqa akiuligisartakkatsitut annertutiginngitsumik akiliuteqarfigigaluarlugit ingerlatitsisinnaanera nunarfimmiunut ........Raajanik tulaassuisut kutterersortut pillugit, Inuit Ataqatigiit oqaseqaataannut taassavara,  soorunami aallarnisaataasu­mik ajornartorsiuteqartussaammat, taanna ilisimasimavarput, taamaassimavoq aamma avataasiu­tit pisassanik aaliangersimasunik pisassinneqarnerini aaqqissuilluni eqqunneqarmat 1990-mi, taamanikkut aamma tamatuma kingunerisaanik ukiuni arlalinni naleqqussartoqarsimavoq. Kisianni naatsorsuutiginngilara, ukiuni arlalissuarni tulaassuisut aaqqissuutissasut.

 

Aamma eqqaasitsissutigissavara piffissami kingullermi tusagassiutinut nalunaaruteqarsimagatta, pisortaqarfik neqoroorutigalugu suleqataasinnaasoq, pisassiissutit ukiup naanerani tamakkernis­saat sapinngisamik siunertaralugu, niueqatigiinnermi pisortaqarfipput ikiuussinnaasoq. Tamatu­ma kingunerisaanit annertuumik pisortaqarfimmut saaffiginnittut ilisimatitsisullu imaaginnavis­simapput, tamanna qujanarpoq.

 

Tamatuma kingunerissammagu raajartassiissutit sinerissami qanittumi aalisartunut pisassiissu- tit amerlanerpaat immaqa pisarineqarsinnaanissaat, imaluunniit immaqa tamaasa.

 

Aamma eqqaamaneqassaaq ukioq mannamiit ukiut tulliuttullu pingasut, ukiukkaartumik 10 millionikkaarlugit aaqqissussinermi atugassanik immikkoortitsisoqarsimammat, aammalu tassani suleqatigiissitaq pilersinneqarsimavoq, aamma inatsisartunut inassutigineqartoq akuer-sissutaasorlu aallaavigalugit, tamannalu naatsorsuutigaara soorumani ukioq manna aamma atugassiissutit iluaqutaasumik aaqqissuussinermullu nalimmassaanermut pisassiissutinut iluaqutaasumik kinguneqartumik sulineq naammasissasoq, taamaalillunilu ukiup tullissaanut aamma aaqqissuusseriaasissat 10 millionit atorneqarnissaat eqqarsaatigalugit Finanslovemi oqaasertat aallaavigalugit inissiisoqarnissaa siunertaralugu. Taassuma saniatigut aamma  aaqqissuussinermut nutaaliortuarnermullu ISU-mi periarfissiisoqareerpoq, 46 million koruunit miss. ukiut tulleriiani aamma taamatut aningaasanik inatsimmi siunnersuummi, taamatut siunnersuuteqarput naalakkersuisut.

 

Taamaattumik rajaarniarneq - tassa tulaassuisut eqqarsaatigalugit, ataavartumik nutarterisoqar­sinnaanera periarfissaavoq, aamma periarfissaasimavoq.

 

Aammalu ilisimatitsissutitut oqaatigissavara oqallinneq pisimasoq, tassa pisarinngitsuukkat imaluunniit maannamut ukiuni siuliini naleqqiullugu raajat tulaassorneqartut kinguariaallassima­nerat pillugu oqallinneq, ilaatigut saqqummermat raajarniutinngooq tulaassuisut pisoqalivallaar­neri pissutigalugit kinguaattoortoqartoq. Kisianni tamanna eqquissuunngilaq, pisutsit assigiin-ngitsut pissutaapput, aammalu oqaatigissavara naliliinerput aammalu Erhversstøttesekretariatimi naliliineq malillugu, massakkut pipallattumik imaluunniit ajornartorsiummik anertoorujorujussu­arnik pigisaqartoqanngilaq, raajarniutit nutarternissaat eqqarsaatigalugu. Kisianni soorunami nutarterisoqartariaqarpoq ataavartumik.

 

Canadamiut saatturarniarneqartinnissaat pillugu oqaaseqatinut imatut oqaaseqaateqassaanga, tassa peqataasussat aammalu aalisartoqataasut Sisimiut eqqaani, Sisimiuni ataatsimeeqatigisima­gakkit, ilaatigut maani issiaqataavoq, aamma taamanikkut ataatsimiinnermi peqataasoq eqqaa­manerlunngikkukku. Taamanikkut uanga paasisakka malillugit, aamalu ataatsimiinnerup qimannera imatut pivoq paaseqatigiinnertut, tassalu sakkortuumik piffissap ilaa akerlerineqartar­simagaluartoq, kisianni taamani paaseqatigiinnertut ataatsimiinneq uanga qimappara. Tassa pissutigalugu taamanikkut oqaatigisakka ukuupput aamma, kalaallit arlaqarput qujanartumik assagiarsunniarmik avataasiorluni ingerlatsinissamik soqutiginnittunik.

 

Assagiarsunniutillu taamaattut angittajaarsuit 80 BRT  tungaanut immaqa angissusillit aningaa­sanik naleqarput, taamaattumik aamma pissanganartuussaaq, aammalu mianernartuussalluni aalisartutut aningaasanik atorniassalluni akisungaatsiartumik, 10 million qulaallugit, immaqa 20 million koruunit tungaanut akilimmik pissarsiniassalluni. Taamaattumik tupiginngilakka aalisartut taakkua misileeqataaqqaarusummata taamatut aningaasanik imminnut taarsersugassa­nik pituttortinnatik, taannalu isumaqarpunga periafissaq aalisartunik arlalissuarnik paasineqar­toq. Aamma oqaatigissavara Canadamiut massakkut akueriniarneqartut suli akuersissummik tunineqanngitsut licens-imik tuneqanngitsut.

 

Eqqarsaataammat avasissumi allaat raajarniartarfiit avataanni assagiarsunniarnissamut piler­saaruteqartut. Taamaattumik neriuppunga nikussaarfiussanngitsut taakkua misiliiniartut,  aammalu nunami suliffuarnik pilersueqataaniartut. Aaamma pingaartumik innersuussutigalugu angallatitaarniartut kalaallit assagiarsunniutinik angisuunik, aningaasanik annertuumik nalilinnik pituttortinnatik aamma misililaarusummassuk, taammattunik aamma peqataanissartik.

 

Una uannut nutaajuvoq ataaserooq tuluttut kisimi oqalussinnaasoq tassunga angallatinut taaku­nunnga marlunnut peqataatinneqassammat. Tamanna uannut nutaajuvoq, taamatut uanga ilisimatinneqanngilanga.

 

Great Greenland-ip KNAP-lu akornanni isumaqatigiinniarneq oqaatigiinnassavara unittoorsima­soq ilumoormat, kisiannili piginnaatitsissut aamma upernaaq inatsisartuni apeqqutigineqartoq. Piginnaatitsissut nutarterneqarpoq taannalu tunngavigalugu nutaamik isumaqatigiittoqarsinnaa­nisssaa naatsorsuutigigakku.

 

Taava aamma ammeriviup aapperneqarsinnaanera Inuit Ataqatigiit oqaluttuata oqaatigivaa, qangaligooq inatsisartut aaliangiiffigisimasaat, kisianni oqaatigissavara siornatigut oqallinnermi oqaatigigakku, massakkut tunisisarnermi aammalu uninngatitsisarnerni nalilersuisarnermi ajornartorsiutaasut annertungaatsiartorsuit, pitsaassuseq eqqarsaatigalugu, tamakku iluarsisima­tinnagit nutaaliorneq aningaasarpassuarnik nalilinnik sanaartornissaq pisortat akiligaannik tunuarsimaarfigikannertariaqartoq, tunisinermi ajornartorsiutit pitsaassutsikkut aaqqinneqareer­pata nutaaliortoqarniarpat pitsaanerusoq.

 

Aamalu malitsigisaanik oqaatigivara namminersortut aammalu Kommunet mattunneqanngitsut taamatut ammeriviliorsinnaanissamut, inallugillu aamma tamanna soqutigineqartoq paasivara, tassami aamma innersuussutigissavara Inuit Ataqatigiit oqaatigimmassuk qiutiusuminngaannii­ginnaq aallaavilimmik qanoq iliuuseqarnerit ilaatigut ajornartorsiutitaqartartut, arlaleriarluni taanna uani aammaalluni oqallinnermi oqalugiaamminni taavaat.

 

Taamaattumik taanna isumaqatigaara, aap ilumoorpoq ajornartorsiutitaqartarpoq qitiusuminn­gaanniiginnaq aallaaveqartumik qanoq iliuuseqartarnerit. Taamaattumik aamma namminersortut aamma uani nalunngeriikkakka arlaqartut kajumissuseqartut ammerivimmik pilersitsinissamik, ammeriuviup Great Greenland-ip Qaqortumiittup saniatigut sananissamik, assorujussuaq taakku iluatsitsinissaanik kissaappakka.

 

Konrad Steenholdt, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq:

Siullermik qujavunga oqaaseqartunut partiit sinnerlugit, ilaatigut uanga naalakkersuisuuffigi-sakka aamma uparuatsiarneqarmata.

 

Ilagiinnut tunngassuteqartut pingaartinneqarlutik taaneqarneri assut tusarlugit nuannerpoq, tas- sa maani eqqaamavarput kingullermik ilagiinni sulisut atugaat pillugit maani nassuiaanikkut oqallinneq sakkortooq, aammalu annertuunik piumasaqartoq uatsinnut anngunneqarsimavoq, taamaattumik autsinni assut nuannerpoq ukioq manna palasinngorniarlutik aallartittut, tassa Ilimatusarfikkoorlutik palasinngorniartut tallimat taavalu immikkut aaqqissuussami palasinngor­niarlutik nalunaartut palasinngorniartut 14-it aallartimmata, tamaalilluni ukioq manna palasin-ngorniartut 19-it ataatsikkut aallartillutik.

 

Palasitut atorfiit nunatsinni tamarmik 33-put, taakkuninnga qulit miss. ullumikkut amigaatigere­erpagut, kisianni taamaakkaluartoq oqarnianngilanga ukiumik aaliangersimasumik, taasillunga ukioq taanna nallerpat palasinik ilinniarsimasunik sinneqartunik peqalereersimassasugut. Tassa naatsorsuutigaarput ullumikkut ilagiinni sulisuusut utoqqalinertik tunngavigalugu tunuartarnerat ingerlagallassasoq, taannalu aamma ajornartorsiutinik nutaanik pilersitsisarumaartoq. Kisianni taamaakkaluartoq ilagiinnut tunngasumik oqaaseqartunik ilagiit inuiaqatigiinni qanoq sunniute­qarnerat, qanoq pingaassusiannik nalilersuineq assut tusassallugu uannut nuannerpoq.

 

Perorsarsimassutsimut tunngasumik oqaaseqartunik Katuaq taallattaarneqarmat nuannaaruti­gaara, aamma illorsuarsuaq taanna aap pissarsiarisimavarput, aamma perroorutigissavarput, aamma suliaq aallarteruttorpoq, uanilu amigaataasut suliaralugit massakkut piorsarpagut.

 

Kisianni ataaseq mianersuutigeqqussavara, ilaatigut Kalaallit-Nunaanta Radioat sorpassuarnik assigiinngitsunik pisuutinniartarparput, nuannarilluinnarlugulu taakkua qanoq iliuuseqarpal­laannginnerat tikkuartortarlutigu.

 

Eqqaamaneqarunnarsivoq Katuaq-p pilersinneqarneratigut namminersornerullutik oqartussaninn­gaanniit 3,2 millionit tassunga atugassanngorlugit tunniuneqarsimapput, taavalu aamma Nuup Kommuneaninngaanniit 3,2 millionit Fond-itut immikkut aqutsisoqarlutik ingelatsisussat. Tassalu uani oqaaseqartunut erseqqissumik oqaatigisassara unaavoq KNR-ip pisuussutigisin­naanngilaa Katuaq-p suliassami iluniitereermagu, qanoq ililluni sinerissami malunnarnerusumik inunnik avataaniittunut sunniuteqalernissani.

 

Suliassaq KNR-miinnani kisianni aamma Katuaq-p Fond-i taanna tunngavigalugu suliassaasa iluaniippoq. Taannalu arajutsisimaneqanngilaq suliuniutigineqartullu tassaniittut aallartereerput, takkutissaqqaarput, kisianni taanna mianersuutigeqquinnassavara Katuaq nammineq aamma suliniuteqartariaqarmat avammut sunniuteqarnerunissaminut.

 

Ilinniartitaanermut tunngatillugu assorsuaq tanngassutigaara Siumup oqaaseqartuata Ruth Heilmann-ip taasaa, formandilu qinnuigilaassavara taanna issuaaffigilaarusullugu, tassa isuma­qatigilluinnakkannik oqarmat ilinniartitsisut pikkorissuseqarluartut pigisagut pisuussutitut erligingaakkatitut isigisariaqarpagut, pitsaanerpaamillu atugaqarlutik suliffeqarfimmi qiimasu­mik pitsaasumillu avatangiiseqartunik sulliveqarnissaaq anguniartariaqarparput. Anguniagas-  saq taanna 100 procent-imik tapersersorpara.

 

Aap, taakkua pisariaqarluinnarput ilinniartitsisut pitsaasunik angusaqartoqassappat atuarfinni tamani, taakkua atuartitaanerat pitsaanerusoq nunatsinni ullutsinnillu naleqqunnerusoq angunias­sagutsigu.

 

Nuannaarutigalugu oqassaagut ullummikkut ilinniarfissuarmi ilinniartitsisunngorniarlutik 1997-mi 154-it atuarput. Ukiullu tamaasa malugigaluttuinnarparput suli amelanerusut 1. Klassemut isaasut.

 

Kisianni aamma palasissameernertuulli sanilliullugu oqarnianngilanga ukioq una tikikkutsigu ilinniartitsisut amigaatigisagut tamaasa pissarsiarereersimassagigut. Tassa ullumikkut oqaatigi­sinnaagakku nunarput ataatsimut tamaat isigalugu, ilinniartitsisutut ilinniarsimaut 84-it amigaati­gaagut, tassa qallunaat ilaatigut tikisitat ilinniartitsisullu soraarummeersimasut eqqarsaatigalugit amigaatigaagut 84-it, taakkuuppullu ullumikkut timelærer-nik taasakkatsinnik inuttalersorneqar­tut. Kisianni taamak amerlatigisut ilinniarnermi aallartissimanerat assorujussuaq isumalluarnar­toqarpoq, aammalu nuannaarutigisariaqarparput taamak amerlatigisut ilinniartitsisunngorniarneq ukiuni kingullerni inuutissarsiuutissatuut qinertalersimammassuk.

 

Oqaluttut arlallit assortorsinnaanngilluinnakkannik oqaatigisaat aamma tikilaarusuppara.

Tassa sunngiffiup nalaani inatsisitigut allanngorterinissaq tullinnguuppoq. Kommunal-reformkommision-ip Siocialreformkummision-illu suliaat ataatsimut eqikkarlugit, taakkua piareernissaat kisiat utaqqivarput.

 

Kommunalreformi sulinermini atuarfeqarfimmut tunngasut piareerpai, kisianni atuarfeqarfimmut tunngasorujussuupput aamma sunngiffiup nalaani sulerisarneq, taannaluuna tullinnguuttoq, taavalu socilareforkommisionip aamma piumasarisai inuiaqatigiinni suut tappiffigisariaqarivut, tassani aamma ilaapput. Suliaq ingerlavoq, 1998-ip ingerlanerani naatsorsuutigaarput sunngif­fimmi inatsisip aaqqiissutissaanik siunnersuuteqarniarnissaq, tassa taanna sunngiuffiup nalaani sulerinissatsinnik, piumasaqaatit inatsisitigut aaqqiffiginissaat nukinginnarsivoq, allaalluunniit taamatut sivisutigisumik utaqqinissaq imatut isumaqarnarluni allaat inuiaqatigiit akornanni annertuumik annaasaqarfigisinnaagipput. Kisianni suliaq ingerlavoq, ukiamullu novemberimi Kangelussuarmi katersuutsinniarpagut Kommuneqarfinni tamani sunngiuffiup nalaani sammi­sassaqartinneqartartut, soorlu fritidsinspektørit taavalu fritidslederinik taaneqartartut, taavalu aamma siulittaasuusut sunngiuffiup nalaani sammisassaqartitsiniarnermut tunngasunik ataatsi­miitsitaliani, taasumalu saniatigut nunatsinni eqqumiitsuliornermi kattuffiit aallartitaqaqullugit tamaasa qinnuigisimavagut, tassalu taakkua nalilersuinerat imatut inerneqartussaassaaq, 1998-ip ingerlanerani sunngiffiup nalaani inatsisiliornikkut ingerlariaqqissinnaassalluta, taannalu qilanaareqaarput.

 

Taavalu aamma oqaluttut ilaasa taatsiarmassuk inissaqarniarnermut tunngasut ajornartorsiutaa­nerat, taanarpiaq maannakkut immikkut suleqatigiissitalianik pilersitsisimavunga, tassalu naatsorsuutigaara ukiumut -  ukiup uuma nikinnerani - piumasarisimallugu massakkuminngaan­niit ukiut qulit angullugit, ajornartorsiutaasinnaasut piareersaasioqqullugit.

 

Tassalu taannarpiaq, aamma suleqatigalugu ilinniartut inissaaleqinerujussuat aaqqiutissaanik siunnersuuteqarniarnissamut,  tunngavissanik taamaalillugit nassaarniaqqusimallugit. Ilinniartor­tagut qiviassagutsigit ilinniartuunersiutit ilaatigut uparuarneqarput 1991-imili aalajangerneqarsi­masut, maannamullu suli qaffanneqarsimanngitsut, tassa Kattusseqatigiinninngaanniit ilaatigut tikkuarneqarpoq. Ilinniartut kattuffii - KIK  DKIK-lu -  suliassissimavakka, tassalu massakkut ingerlappaat - ilinniartuunerup nalaani atugassarititaasut assigiinngitsut,  nalunaarsorlugit uatsinnut nalunaarutiginissaat. Taakkorpiaallu tunngaviusussaapput iliniartut atugaasa pitsaa­nerusumik aaqqiiffigineqarnissaanut atorniagassagut. 

 

Taavalu naggataatigut ulluni kingullerni annertuumik oqallisigineqartut naggasiutigissavara naatsunnguamik. Tassa ilaatigut init atuartitsiviusut, illuutillu aserfallassimanerujussuat pillu- gu oqallinnerit annertoqisut. Ilaatigut imatut ilusilerniarneqartarpoq taanna; Maannamut Naalak­kersuisut qanoq iliuuseqarniarsimanngitsut taakkua pitsaanerulernissaat anguniarlugu. Kisianni pilersaarutigut imaapput: ´98-imi aningaasaliissutit -  ullumikkut pilersaarutit malillugit - pissarsiarissagutsigit, naatsorsuutigaarput nunaqarfinni 24-ini atuarfiit - ilaatigut naalagiartarfit­tut aamma atorneqartartut - aaqqereerneqarsimassasut. 24-it. Sinneruttullu tassaapput 34-it, kisianni tassunga aamma ilanngullugu oqaatigilara: Aaqqissugassaqaleraangat, aningaasallu taakku pissarsiarigaangatsigit, illutoqqat taamatut isikkoqartiinnarlugit aaqqissuunneq ajoratsigit. Kisianni ilaatigut illutaat aaqqissuuttarpagut, taassumalu saniatigut piumasaasoq una, ullumikkut ilinniartitsivissatut, inunnik arlaqartunik isersimaarfissatut piumasarisaasut tunngavigalugit illutat aaqqissuunneqartarlutik.

 

Tassa siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu, illukut tamakkua aaqqereerneqartarput. Tassanilu aamma una puigorneqartariaqanngilaq - Namminersornerullutik Oqartussat, Kommune-llu - illutat taakkua nutarternerisigut, taakkua aamma nalingat soorunami qaffattar-poq ukiullu tulliuttuni arlalinni pigineqarsinnaanera aamma taamaalilluni sivitsortarluni. Ukiu- ni tulliuttuni illoqarfinni anginerusut eqqarsaatigissagutsigit, 98-imi aningaasaliissutissat naatsorsuutigereerlugit, naatsorsuutigaarput Kangaattaami, taava Kammeqarfimmi taakkua suliat aallarteriikkat naammassissasut, taavalu 1998-imi Kangillinnguit Atuarfiat Nuummiittoq, Kangerlussuaq, Qeqertarsuaq, Tasiilaq taakkua aallartinneqarsinnaassapput. Tassalu taanna taamalillugu uppernarsaannarusuppara, aap sineriak tamakkerlugu nalunaarsuinerit piareerput, aningaasartassaai utaqqivagut, pissarsiarigaanngatsit taakkua, taava suliassat ingerlateqqittassa­vagut.

 

Qujanaq oqaaseqartunut tamanut, malunnarmat Naalakkersuisut Siulittaasuata ammaanermini oqaasii tunngavigalugit -  aamma tassani una paasinarluni, aap - atuarfeqarfiit pillugit, illutat, illutatigut nakkaassimanerit, asiusoornerit iluarsiniarneranni oqaluttut tamarmik maani ilaarusup­put, taannalu uagutsinnit, Naalakkersuisuninngaannit tusassallugu assut nuannerpoq.

Qujanaq.

 

Daniel Skifte, Aningaasaqarnermut Inerqarnermullu Naalakkersuisoq:

Inissialiornermut akigititaasut pillugit oqallinneq aammalu sulisoqarnermut tunngasut oqaase­qarfigilaassavakka.

 

Inuit Ataqatigiinninngaannit Naalakkersuisut sanaartornermut akiusunik qaffasinneraanertik ilumoorullugu suli aaqqiiviginiassagaat kaammattorneqarput, oqaatigissavara taanna suliassaq ingerlareerpoq, formand-ilu qinnuigissavara issuaalaaqqullunga, ilami issuagassara eqqunngim­mat. Issuaaneq aallartippoq: ASanaartornerummi annertuseqqinnerata, akitigut kingunituarisima­saa tassaavoq, akigititaasut inuiaqatigiinnut tamakkiisumik innuttasunullu ataasiakkaanut artukkiisumik qaffarujussuarsimanerat@. Issuaaneq naavoq.

 

Naagga akigitat appariartorput sakkortuumik, imaluunniit annertuumik akigititaasut appariar-torput. Naalakkersuisut ukiuni kingullerni marlunni taassuma tungaa malinnaaffigilluaqqis-saarmassuk. Aamma taanna pillugu upernaaq Inatsisartut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititali-aat nassuiaanneqarsimavoq, tassani Inuit Ataqatigiit peqataatitaat aamma nassuiaatinik assigiin-ngitsunik pivoq, pissarsivoq. Oqaatigisariaqarpara ukiut marlussuit matuma siornagut, soorlu inissialiornermik kvadratmeter-imut 18.000-it angullugit akeqartarmata, taavalu ukioq manna sanaartorfinni assigiinngitsuni, ilaatigut 14.000-it angusarpaat. Suli annertuallaaqimmata Naalakkersuisunut naaggaartarpugut, akisuallaaqimmat inuiaqatigiinnut, oqarlutalu suli annikin­nerusariaqarpoq, tamanna sanaartornermit ingerlatsinermik kinguartoorneqassagaluarpalluuniit.

 

Eqqaatitsissutigissavara 80-ikkut qeqqanni, Inuit Ataqatigiit ingerlatsileruttorneranni, kvadratmeter-imut ilaatigut 22.000 kruunit angusarmatigit. Taamaattumik taanna eqqunngilaq, taamaattumik oqarluartaarnertut nalilerpara.

 

Aamma taamatut kvadratmeterimut akiusut appariartuaarneranni, eqqaamasariaqarpoq suliaq ingerlareersoq piumasaqaatersi taamaalilluni ingerlareersutut nalilerlugu tunuartikkusukkakku, suliaq taanna -  kisitsisit aatsaannguaq taagukkama ersersippaat - ingerlasimasoq,  aammalu pimoorulluni suli ingerlanneqartariaqartoq. Tassami kvadratmeter-imut inissialiat, akii taamatut qaffassiinnassappata nalaatsortumillu - assersuutigalugu - milliard-inik periataarluta, illuliortilis­sagaluarutta illussaleqineq naammassiniarlugu, taassuma kingunerisussaavaa akit qaffarujussuar­nerat aammalu sanaartugassat inerneqaratik kinguartiterujussuarnissaat, inersinnaaneqaratik.

 

Tassami inersinnaassappata taava tikisitarpassuarnik tikisitsissaagut illuliortussanik, taassuma- lu kingunerissavaa akit qaffarujussuarnerat. Ajornerpaarlu uaniippoq, kikkut tamakkua - tamanna - akilissavaat? Inissianik attartortut, inissiat akii qaammammut qaffassapput. Taamaat­tumik taassuma ataqatigiissaarnera pingaartorujussuuvoq.  Taamaattumik nuannaarutigaara Inuit Ataqatigiit kissaatigimmassuk peqataajumallutik aaqiiniarnermi, taamatut oqariartuuteqarnerat nuannerpoq. Akit ilumut qaffasippallaarput, apparsassagutsigit aatsaat peqatigikkutta taava akit apparnerussammata. Taamatut Naalakkersuisunut peqatiserinninneq, oqariartuutitut nuannersutut tigussavara.

 

Kisianni aamma maanngarnernut peqqutima ilagerpiarpaat, tusarnaartut eqqortunik kisitsisinik tusartittariaqarmata. Inuit Ataqatigiit oqaaseqarnerminni oqarput, soorlu maani allaffeqarfissuar­mi sulisorpassuit 1000-it kisitsisit taallugit, taanna eqqunngilaq! Maani allaffeqarfissuarmi sulisut 450-iupput. Taamaattumik ingasattajaarujussuarluni taaguineq allatut paasineqarsin­naanngilaq - kisitsinerlurujussuarnermik tunngaveqarsinnaavoq - tassami 220%-imik sinner­saarilluni oqalunneruvoq. Eqqortumik oqariartuuteqartariaqarpugut. Taamatut toqqaanikkut peqqutigaara sulisoqarnermut tunngasut uanga aamma oqartussaaffimma iluaniimmata.

 

Naggataatigut Kattusseqatigiit oqaaseqarfigilaarniarpakka. Issuaalaassaangalu, issuaanera aallartippoq: AAjorluinnarpoq avaanngunarlunilu ukiuni kalaallit inuiaqatigiiusugut, timikkut tarnikkullu sanngiillisimanerput. Ilaatigut imigassamik ikiaroornartumillu atuinerlunnikkut, imminoornerpassuartigut ersersinneqartoq@. Issuaanera naavoq.

 

Oqaatsit ilaat ilumoorput ilaali eqqunngillat. Eqqunngitsortaa taassavara, tassaasoq, uanga allarluinnarmik isumaqarama. Isumaqarama kalaallit inuiaqatigiit sanngilliartunngitsugut, isumaqarpunga kalaallit inuiaqatigiit ullumikkut killiffitsinnut qiviassagutsigit, ineriartortut ajunngitsut siunissaqarluartut; soorlu assersuutigalugu politikkikkut ilinniartitaanikkullu angusagut pitsaapput inuusuttorpassuit piareersimaput ajunngitsumik siunertaqarlutik ilinniaq­qinnissaminut periarfissinneqarlutik.

 

 Aamma imigassamut tunngasumik oqaatigisariaqarpoq ukiuni kingullerni - imigassap akiorne­qarniarnera sakkortuumik peqqutigalugu - kalallit imigassartornerat taamannarujussuaq marlori­aammik apparsimasoq kisitsisitigut uppernarsaatitalimmik ilisimagatsigu. Ukuali allat oqariar­tuutit soorunami ilumoorput, kisiannili taamatut kaalaallit taartigisumik oqaatigineqarnerat, isumaqarpunga  maanngaanniit illuatungilertariaqarlugu.

 

Mikael Petersen, Isumaginninnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq:

Siullermik uangattaaq qujarusuppunga pilluaqqussutinut, Naalakkersuisoqarfimmiit tigusininnut atatillugu. Aammalu sulilluarnissamik, angusaqarluarnissamillu kissaassinerit qamannga pisumik tiguakka, neriuppungalu angusaqarfigisinnaajumaarlugit.

 

Partiininngaanniit assigiinngitsunik isumaginninnermut tunngasut eqqartorneqarput, aamma taamannak suliffissaqartitsiniarnermut  sulisoqarnermut tunngassuteqartut, kiisalu aamma nukissiuteqarnermut tunngassuteqartut ilanngullugit taakkartorneqarlutik, minnerunngitsumik Sisimiuni ajutoornersuaq, taanna IA-minngaanniit ilanngullugu eqqaaneqarluni. Taakkununnga tunngassuteqartut oqaaseqarfigilaassavakka.

 

Siullermik isumaginninnermut tunngasuni ammalu inunnik isumaginninneq, aammalu inunnik isumaginninnerup iluani iluarsaaqqinnermut  ataatsimiitsitaliarsuup suliaat pillugit, kiisalu aamma siusinnerusukkut kommune-nik iluarsaaqqinnerup ataatsimiitsitaliarsuup suliai pillugit oqaatigineqartut assigiinngitsut erseqqissaavigilaassavakka.

 

Upernaaq Inatsisartut ataatsiminnitsinni isumaliutissiissut  annertooq 400 sinnerlugit qupperne­lik, isumaginnernermut iluarsaaqqinnermut atatsimiitsitaliarsuup siulittaasuata, Ruth Heilmann-ip saqqummiunnikuuaa, tassungalu tunngatsillugu, Inatsisartut siunnerfii assigiinngitsut Naalak­kersuisut sulinissaminni tunaartassaattut tikkuarneqartut aallaavigalugut massakkut Naalakkersu­soqarfimmi sulineq aallartippoq. Inatsisissatut peqqussutissatut anguniakkat suliarineqarlutik aallartipput erseqqissaatigissavaralu tassani suliassami avaqqunneqarsinnaanngimmat pinngitso­orneqarsinnaananilu, kommune-t aammalu kattuffiit assigiingitsut peqataatinneqarnissaat. Soorlu tamatta nalunngikkipput inatsisissat nutaat, nutarterinerit peqqussusiornerillu tamatumani aamma ilaatinneqartuartarmata kommune-t aammalu kattuffiit assiginngitsut inatsisissamut attuumassuteqartut. Soorunami - soorlu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata erseqqissaatigigaa - massakkut Naalakkersuisut allannguutissatut, inatsisinut allannguutissatut siunnersuutinik saqqummiussaqannginnerat akuerineqarsinnaanngitsoq. Aatsaallu inatsisissat naammassippata 1999-imi aningaasartassaat malinnaatinneqarsinnaammata, aningaasanik inatsisissap 1999 suliarinissaanut atatillugu. Oqaatigisariaqarpara tamanna ilumoormat, eqqaamasariaqarparpulli inatsisissat peqqussutissallu nutaat - minnerunngitsumik inuiaqatigiinni sullissinermi allanngui­nermik annertuumik kinguneqartumik iluseqartussat, pisariaqarmat peqqissaartumik suliarine­qarnissaat.

 

Taamaattumik Naalakkersuisutut pingaartilluinnarpara peqqussutissat inatsisissallu isumaginnin­nikkut nutarterinermik kinguneqartussat peqqissaarluinnartumik isumannaatsumillu suliarineqar­nissaat. Taamaattumik 1999-imut aningaasartaqartumik aaqqiivigineqarnissaat - isumaqarpunga - pissusissamisuuginnassasoq. Soorunami matumani ataatsimiinnermi pilersaarutaasoq nassuiaat suliamut tassunga tunngatillugu saqqummiunneqarumaarpoq, tassanilu itinerusumik Inatsisartut oqallinnissaat avaqqussinnaanngilarput, aamma tamanna piumasarissavara Naalakkersuisutut, taamaalilluta paatsuungananngitsumik, paatsooqatigiiffiunngitsumillu suliassat taassuma naammassineqarnissaa siunertaralugu.

 

Sulisoqarnermut suliffissaqartitsiniarnermut tunngassuteqartut eqqartorneqarput, tassanilu aamma Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata ilalliulluni oqaatigaa annikigalugu, taama nipilimmik, Naalakkersuisooqatigiit anguniagassatut saqqummiussaat eqqarsaatigalugit oqaaseqarnermini. Aammalu Naalakkersuisut Siulittaasuata, Jonathan Motzfeldt-ip ammaanermi oqalugiaataanut tunngatillugu, suliffinni avatangiisit kisimik eqqaaneqarsimanerat uparuarneqarluni.

 

Suliffeqarneq sulisoqarnerlu pillugit Naalakkersuinikkut anguniakkat annertupput, partiinik tamanit kissaatigineqartuartut. Nunatsinni najugaqavissut suliffinni salliutinneqarnissaannik inatsiseqarneq uterfigineqartuarpoq Inatsisartuni, suliffeqarfiit pitsaassusissaannik piumasaqar­nerit uterfigineqartuartarput, suliffissat nutaat pilersinneqarnissaannik kissaateqarnerit saqqum­miunneqartuartarput. Tamakkorpassuupput sulisoqarnerup, suliffeqarnerullu iluani suliassagut. Erseqqissaatigilara uangattaaq isumaqarama - soorlu Naalakkersuisut siulittasuata ammaanermi oqaatsimini ilanngullugu taagaa - sulisoqarnermut tunngasut naalakkersuinikkut ingerlatsinitsin­ni ukiuni makkunani annikippallaamik sammivagut. Naak eqqaaneqartaraluartoq annikitsuinnar­mik siunnersuuteqarnertigut.

 

Taamaattumik ukiuni tulliuttuni suliarisariaqarparput sulisoqarnikkut, suliffeqarnikkut, suliffis­saqartitsiniarnikkut atugarissat piviusorsiortumik aammalu peqqussutitigut inatsisitigullu kinguneqartumik aaqqiivigineqarsinnaanissaat. Tamanna pillugu kingusinnerusukkut annertu­nerusumik saqqummiussaqarsinnaajumaassuugut. Erseqqissaatigilarali Naalakkersuisuni siul-lerpaamik ataatsimeeqataaninni, tamanna ilanngullugu taareersimagiga, aammalu Naalakkersui­sunut ilanngullugu taasimallu avaqqussinnanngikkipput, pisariaqartorlu piffissami piffissarput, periarfissarput siulleq atorlugu sulisoqarneq, suliffeqarneq, suliffissaqartitsinerlu pillugit soqutigisallit attuumassuteqartullu tamaasa peqatigalugit ataatsimeersuartoqarnissaa sulissutigi­sariaqarparput.

 

Taamatut tassunga oqaaseqarlunga - Inuit Ataqatigiit piumasaqaataat - Sisimiuni nukissiorfiup ajutoornersua pillugu nassuiaateqartoqarnissaanik kissaateqarnera, tamanna misissussagakku. Isumaqarpunga ilumoortoq avaqqukkuminaatsoq, Inatsisartunut ilaasortat ilisimatinneqarnissaat, allaganngorlugu ilisimatinneqarnissaat - taanna anguniassavara. Maani inimi immikkut tamatu­munnga nassuiaasoqarnissaa pisariaqarsorinngilara, kisiannili allaganngorlugu  - Naalakkersui­sutut, Inatsisartunut ilaasortanut nassuiaanissaq - taanna piviusunngortissinnaassavarput. Massakkut Nukissiorfiit, piumaffigineqareerput ullumikkorpiaq isumannaassuseq, pitsaassu-  seq elværk-ini qanoq isikkoqarnersoq pillugu naatsukullammik nassuiaaqqullugit, paasisagullu naapertorlugit maskiinat taakku atorneqartut massakkut ajutoornersuarmik kinguneqartumik, allaat massakkut sanaartorneqarunnaarsimasut - kingoraartissaaluunniit sanaartorneqarunnaarsi­masut, taakkua suli illoqarfinni allani aamma atorneqartut, tassalu Ilulissani Aasiannilu.

 

Taamaattumik isumannaatsuunerup qanoq annertutiginera aamma qanoq issusia, tassani naliliif­figisariaqarpoq. Neriorsuutigissavaralu tamakku pillugit, pissusissamisoormat isumannaatsuu­nerup qulakkeerneqarnissaa piaarnerpaamik Naalakkersuisuni suliariumaaratsigu.

 

Lars Karl Jensen, Siumut:

Siullermik siuminngaanniik oqaaseqartoq taperserlugu, uangattaaq nuannaarutigaara Naalakker­suisut Siulittaasuata ammaanermini oqaatigimmagu - Naalakkersuisunngortut anguniagarigaat -nuna iluani suliassat aaqqiivigineqartussat aallaavigalugit, ineriartortitsineq nanginneqassasoq. Ilanngullugu aamma taaneqarpoq aningaasaqarnikkut ingerlatseriaaseqarnermi oqimaaqatigiissu­mik periuseqarnissaq. Taakkua aallaavigalugit nuna iluani pissutsit nalimmassarnissaat suliarine­qartussat annertoqaat, angallannermut akikillisaanerit, atuarfiit aserfallassimaqisut, inissaaleqi­neq, illut nutaanngilisut iluarsaannissaat, iliniagaqarfiit ilaasa ilinniartunut inissaqartitsinngin­nerat - ilaqutsisarlutik atuariartortussalluuniit eqqarsaatigalugit -.

 

Tamakku tamarmik aningaasanik naleqartussaapput ukiut aggersut ingerlaneranni, uanili tupigivara eqqaaneqanngimmat nunap aningaasatigut qaffassaatigisinnaasai suunersut sulissuti­giniarneqarnersut. Maannakkumut ilisimasagut tunngavigalugit tapiissutit pissarsiarisartakkat- ta qaavisigut aalisarneq annertunerusumik isaatississutitut takorluugarivarput, aammalu nalunati­gu. Taanna misikkarittorujussuuvoq, aammalu  avatitsinninngaanniik tatigaluttuinnarneqartutut maannakkut inissisimaffigivarput.

 

 Naalakkersuisut ataasiakkaarlugit inassuteqarfiginngikkaluarlugit taassuma iluani - aalisarne-rup iluani - Naalakkersuisuusoq maannangaaq kaammatuuteqarfigissavara, nunanut allanut aalisagartassanik isumaqatigiinninniarnermi nammineerluni najuulluni, nunatta inuiaqatigiivisa, aalisartut illersornissaat peqataaffigisaqqullugu, uani eqqarsaatigivara kapisilittassat kingullermi isumaqatigiinniuteqarneqarmata annikillisimaqaat, taakkulu qaavisigut aamma nammineq atugassat ilanngullugit aamma pisassiissutigineqarsimallutik.

 

Illuatungiliineq eqqaagakku sakkugisinnaasatsitut suusinnaavorluunniit, isumaqarpunga maan­nakkut naammagittarpallaalersugut, avatitsinninngaanniit tutsinneqartarnitsigullu. Kuussuarni kapisillit suffiffiini qissattarlutik aalisartartut ilisimasaqarfiginngilagut qanoq pisaqartigisarner­sut, imaluunniit suffilerneri pillugit qissattarlutik aalisartut unitsitaasarnersut. Tamakkua eqqumaffiginngikkutsigit tatigaluttuinnarneqassaagut aningaasarsiornermi aallaavigisatta tu-ngaasigut. Nuna iluani namminneq aalisagaatigilikkagut atorluanngisagut aamma ineriartorteq­qinneqartussaasut nalunngilakka, aamma aalisarfinnik allilerivugut. Maannakkut tunumi aalisarneq siuariartorpoq,  kisiannili aamma kitaani aalisariutit uninngaannalernikutut taasinnaa­sagut, isumaqarpunga tappavani iluaqutiginiarneqalernissaai Aalisanermut Naalakkersusup eqqumaffigisariaqarai.

 

Neqissaqarniarnermut tunngatillugu imarmiuni arferit taakkua aamma killeqaleriartortut nalun-ngilagut, kisiannili paarlattuanik nalunngilarput ilaatigut siornatigut nunatsinni piniagaalluarsi­masut qipoqqaat - ukiorpaalukasinngorput matuma siornatigut - unitsitaammata avatitsinnin-ngaanniit tatinneqarnermik peqquteqartumik, maannakkumut qanoq amerlisimatiginersut paasiniartariaqalerpoq, aammalu tikaagullittassat, tikaagulliussaartassanit taarserlugit amerla­nerutissinnaaneri aamma misissuiffigineqartussatut kaammattuutigissavara. Assigiinngitsut Naalakkersuisut aamma akissuteqaamminni saqquimmiussaat ilalernartut arlaqarput, ilaatigut maannakkumut ilinniagaqartut ineqarfiinik qanoq pisariaqartitsitigissanersugut siunissami ukiunilu qulini tulliuttuni. Ilinniartitaanermut Naalakkersuisup eqaasaa taanna, taperserusuppara, aammalu - arajutsisimagunanngikkaluaraa oqaatigerusullugu Ilulissani Isumaginninnermut Ilinniarfik pilersikkatsigu aamma inissat tungaasigut, ilinniagaqartut najuqarfissaasa tungaasi- gut aamma ajornartorsiortut ulloq manna tikillugu aaqqiivigineqanngilaq.

 

Inissaaleqineq aamma atornerluffigineqarpoq, illuutillit inissaaleqisunut atukkiissarput inimine­erannguit - kvadratmeterit annikikkaluartut - 3-4.000 kruunilersillugit, tamakkua isumaqarpunga aamma aliangersagaliornerisigut assigiimmik periuseqarfigineqarnissaat anguniarneqartariaqa­lersoq. Qujanaq.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Qujanaq, aamma Naalakkersuisunut ilaasortat qutsavigerusuppagut Inuit Ataqatigiinninngaanniit annertuumik oqaaserisagut toqqammavigalugit nassuiaateqarmata. Partiinit oqaaserineqartut naatsukullammik oqaaseqarfigissagukkit, Siumut-miit oqaatigineqarpoq nunaqarfiit qanitariit imminnut suleqatigiissinnaanerannik isuma - ukiut arlalinngorpulli Inuit Ataqatigiit siunersuute­qarnitsigut -  Inatsisartunut nunap immikkoortuinut siuarsaanertut, tassa nunaqarfiit qanitariit, kommunit qanitariit inuussutissarsiutigut siuarsaanermik suleqatigiissinnaanerat akuersissutigi­neqareersimasoq - aallaavigalugu Siumut taama massakkut oqaluttuata saqqummiinera naamma­gisimaaratsigut. Kiisalu Atassut-ip oqaluttua eqqarsaatigalugu  naalagaaffeqatigiinnerup, nunatta namminersulivinneratigut isasoornissaanik siooraneq, ilaqutariinngooq akornanni allaanngilaq sequmittoqassasoq nunarput namminersulivippat.

 

Massakkut nunarput namminersulivinngikkaluartoq aamma nalunngilara ilaqutariippassuit nunani allarparujussuarni ilaqutaqarmata, tamatumalu ilaqutariuussuseq seqqumissimanngik-  kaa tamatsinnit ilisimaneqarpoq.

 

Kiisalu Naalakkersuisut ataasiakkaat, Naalakkersuisut Siulittaasuannit aallartillunga oqaaseqarfi­gissavakka. Naalakkersuisut Siulittaasuat qutsavigaara inussiarnersumik assigiinngitsutigut Inuit Ataqatigiit oqaatsivut paasilluarlugit imaasigullu suleqatigiikkusunnerup nittarneqartup ilassine­qarnera, Naalakkersuisup siulittaasuanninngaanniit. Una oqaloqatigineqarsimannginnerput, Inuit Ataqatigiinninngaanniit ujartunngilara kisianni oqalugiaatip ammaalluni Naalakkersuisup siulittaasuata oqalugiaataani atatillugu imminnut assortuuttut arlaqartut aallaavigalugit pasitsaa­tiinnarsimavarput, naalakkersuisoqarfinni ilanngutassatut saqqummiutat tulleriaarnilersorlugit aaqqissorneqarsimanngitsutut pasigatsigu, kisianni taamaassimanngippat utoqqatsissutigaarput.

 

Aningaasatigut sapilersimaneq aallaavigalugu naalagaaffimmi isumaqatigiinninniarnissaq, atu-arfigissarnerni, illugissarnerni nunaqarfinni tunisassiorfinnut tunngatillugu - Inuit Ataqatigiin­ninngaanniit paasilluarsinnaagaluarlugu - eqqarsarnartoqarteqaarput. Naalagaaffiup sunniuteqar­figisimanngilaa mittarfiliortiternerit taamak ingerlanneqassasut, naalaagaaffiup sunniuteqarfigi­simanngilaa namminersornerulernermi akisussaaffiit tiguneqarnerini allaffissornikkut ingerlatsi­neq qanoq Namminersornerullutik Oqartussat-nit ilusilerneqasssanersoq.

 

Aningaasartuutit nammineq inuiattut namminersornerulersimasutut aqussimavugut. Akerlianik naalaaffimmit oqartoqarsinnaassanerluni, taamaappat iluanaaruteqarfiusutigut kalaallit inuiaqati­giit Namminersornerullutik Oqartussaasa naalagaaffimmut aamma akiliisinneqartalernissaat. Tamanna qularnarpoq.

 

Kiisalu marlunnik oqaaseqarnermik, naalakkersuisooqatigiit oqaaseqartarnerat, tusarneraluaqaaq kikkulliuku marlunnik oqaaseqarnissaanik piumaffigineqartartut. Kalaallit, qallunaat maani nunasisut annertunerusumik marlunnik oqaaseqarnissaanik piumaffigisanngilagut. Ilisimavarput akuleriissitsilluni atuartitsineq meeqqat atuarfianni ingerlanneqartoq, aammali taamatut ilisimati­gaarput GU-mi qallunaat, affarmillu qallunaat kalaallillu pisinnaasaat aallavigalugit, kalaallisut atuartitsineq pingasunngorlugu immikkoortortalerneqarsimammat, a- b- c-milllu taasanik. Apequserneqartariaqartorli tassaavoq aningaasat tamakkununnga atorneqartut, qanoq kingune­qartarnersut.

 

Nammineq piumassuseq - arlalitsigut aamma oqaaseqartunit oqaatigineqartoq -  nammineq piumassuseqarneq takutinneqanngippat aningaasanik taamatut atuinerput naliliiffigisariaqarpar­put. Kalaallimmi GU-mi atuartut qallunaatut pisinnaasaat assigiinngisitaartaraluaqaat, kisiannilu a- b- c-millu immikkoortinneqarsimanngillat, tamakku ataatsimoortillugit nalilerneqartariaqar­put.

 

Kiisalu illersornissamut 1951-imi isumaqatigiissut naggataarutigilaaginnassavara. Tassani Uummannaq-toqqap illersornissamut amerikarmiunik oqartussaaffigineqannginnera eqqaatissis­sutigissagakku, kingusinnerusukkut inassutitut isumaqatiissutinut ilanngunneqaannartarsimam­mat. Taanna soqutiginarpoq Naalakkersuisunut eqqummaariffigissallugu.

 

Leif Fontain, Inuit Ataqatigiit:

Aalisarnermut Naalakkersuisoq saattuarniarneq pillugu oqaaseqatsiarneranut oqaaseqalaarusup­punga. Tassanilu Canada-miut - misileraanermut immaqa taallugu - aalisartitsiniarnerat eqqaa-neqarpoq. Una oqaatigilaarusuppara ataasinngornermi 15. Septemberi, nalunaaqqutaq marlunnut, aalisartut Sisimiuni ataatsimeeqateqarsimapput Canadaminngaanniit aalisartitsiniarnerat oqalo­qatigiissutigalugu. Tassanilu issuaavigilaassavara pappiaraq taamanikkut aalisartunut saqqum­miunneqarsimasoq. Uanilu issuaaffigilaassavara: ACanada-rmiut Sisimiut eqqaat aallaavigalugu assagiarsoqarfiit tipisiorlugit ujartorniarpaat. Naatsorsuutigineqarporlu kalaaleq aalisartoq ataaseq, ilinniaatigaluni ilaasinnaasoq tuluttut oqalussinnaassaguni@.

 

Tamanna IA-minngaanniit naammagerusunngilarput, tassami kalaaleq nammineerluni oqaatsimi­nik taamaallaat oqaaseqartoq tassani mattunneqareersimammat. IA-minngaanniit kissaatigissa­varput taamatut misileraatitsineq ingerlanniarneqassappat, immaqa Aalisarnermut Naalakkersui­soqarfimminngaanniit aqunneqartumik ingerlanneqarsinnaanissaa, aammalu kalaallit nammine­erlutik oqaatsiminilluunniit oqaaseqartut aamma ilaatinneqartariaqartut aammalu aalisarfiit - massakkut asagiarsunniat aalisarfigisaannik akorngusersuinngitsut -  misileraaffiuneqarumaartut.

 

Naluneqanngitsutut Sisimiut eqqaanni assagiarsunniarneq ukiuni arlalinngortuni ingerlareersi­mavoq, iluatsillugulu misilittakkat, Sisimiut eqqaani tunngavigalugit oqaaseqalaassaanga. Tassa maannakkut imaalisimammat Sisimiormiut aalisartui avammut saakkiartuaarsimammata kangerlunni aalisarneq aallartereersimallugu, tamatumallu kingunerisaanik kangerlunni assagiar­suit ikitsuararsuanngorsimammata.

 

Taamaattumik siunissami taamatut ingerlajuaannartoqassappat aammalu aalisariutit angissusai eqqarsaatigalugit periarfissaqanngitsut, mikinerit angallatit avammut periarfissaqanngitsut. Ukiuni aggersuni pissutsit taamaaginnarpata periarfissaaruttussaapput. Taamaammat kissaatigi­narpoq aalisarnikkut naalakkersuinikkut aamma periarfissanik allanik ujartuisoqartariaqartoq, tassanilu eqqusarniarneq isumaqarpunga eqqaaneqartariaqartoq, tassami aamma paasereeratsigu nunatsinni eqqusarpassuaqartoq.

 

Eqqusat eqqarsaatigalugit IA-mi isumaqarpugut ukiakkut kangerlunni aalisarneq imatut taputar­torneqarsinnaasoq, tassa eqqusarniarneq taputartuutigineqarsinnaasoq. Imaalillugu upernaakkut assagiarsuit aalisarneqarsinnaanerat piffissami aaliangersimasumi, taavalu ukiakkut eqqusat aalisarneqarsinnaanerat tapitartuutigalugu. Tassani soorunami avataata assagiarsunnut ammaan­narnissaa eqqarsaatigineqarsinnaavoq.

 

Ukiuni kingulliunerusuni eqqartorneqartarpoq imminut akilersinnaasunik aammalu nungusaa­taanngitsumik aalisarnerup ineriartortinneqarnissaa, taamaattumik neriuutigissavarput eqqarsaa­tit nutaaliornerit aamma inissaqartinneqarumaartut.

 

Maliinannguaq Markussen Mølgaard, Inuit Ataqatigiit:

Siullermik Naalakkersuisut Siulittaasua qutsavigerusuppara ilaatigut IA-p saqqummiussaanut inussiarnersumik oqaaseqarneranut, assorsuaq nuannerpoq tusarlugit.

 

Unaana ammit pillugit apeqquteqaatigilaarniariga aammalu uparuaateqarfigilaarniariga. Tassa eqqaamaneqarunnarsivoq siorna ukiakkut ammit pillugit nalunaarusiaq inimi maani eqqartorpar­put aammalu tassani eqqartuinermi ilaatigut siunnersuuteqarsimavunga avannaani ammeriviup immikkoortortaqarfeqalernissaanik. Tassanilu eqqaamalluinnarpara siunnersuut taanna ornigi­nartinneqarluarluni, maani inimit tapersersorneqartoq aammalu taanna assut nuannaarutigisimal­lugu, tassami nalunaarusiami erseqqissumik oqaatigineqarmat ammit 50.000-ingajaat tunineqar­tartut, ataatsimut qiviassagaanni taakku affai sinnerlugit ilaatigut - 50.000-ingajaat suminngaan­neerneri qiviassagaanni - Maniitsumiit kujammut taakkunannga 12.000-it tunineqartartut, sinnerilu avannaani taavalu ilaatigut aamma tunumi tunineqartarlutik.

 

Taamaattumik ammit aqqutaani poortorneqarnermikkut aammalu aqqutaani sivisuallaamik ingerlasarnermikkut asiusarneri pissutigalugit tunisassiorfinnut qaninnerusunut inissinneqarnis­sai tassani jartorneqarsimavoq aammaalu partiinik tamanit isumaqarpunga tapersersorneqartoq, ajuusaarutigigakku assut Naalakkesuisut tungaaninngaanniit taanna suliniut ulloq manna tikillugu suli ingerlanneqarsimanngimmat. Tassungalu ilanngullugu apeqqutigerusuppara suleqatigiissitaq taamanikkut pilersinniarneqartoq pilersinneqarsimanersoq, tassa ammit pillugit pilersaarusiornermi suleqatigiissitaq pilersinneqassasoq neriorsuutigineqarsimammat, assullu pissanganarpoq taassumap qanoq maannamut suliaqarsimanera.

 

Anthon Frederiksen,  Kattusseqatigiit:

Nuannaarutigaara Kultureqarnermut Ilinniartitaanermullu Naalakkersuisup akissuteqarnermini ilinniartut atugarisaat pillugit maannakkut misissuisitsinini eqqaammagu aammalu soorunami neriuutigaara taamatut misissuinerup inernera Inatsisartunut saqqum­miunneqarumaartoq. Kiisalu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup uparuagaa, tassalu oqaaseqaatinni kalaallit timikkut tarnikkullu sanngiillisimanerput ilaatigut imigassamik ikiaroornartumillu atornerluinermut atatillugu aamma imminortarneq naluneqanngitsutut annertoorujussuanngorsimasoq eqqaagak-ku taakkutsia nassuerutigisinnaanngimmagu tupigusuutigaara, tassa ullumikkut naluneqanngi-laq ajorluinnartumik pissutsit taamaalersimapput, kiisalu imigassamik atornerluineq aammalu imigassartornerup appariarsimanera oqaatigineqarpoq.

 

Tamanna aamma ilumoorpoq, kisianni eqqaamasariaqarpoq imigassamut taarsiullugu ullumik-kut ikiaroornartoq annertoorujussuarmik atornerlunneqarpoq, ilaatigullu pissutaavoq aamma imigassap atorneqarnerata appariarsimanera ikiaroornartumik atornerluinerup annertusiartornera­nik ilaqarmat. Tamaammat isumaqarpunga pissutsit taamaattut isiginngitsuusaaginnarsinnaan-ngikkigut aammalu ajornartorsiutit oqaluttarfimmi maani oqaluuserisariaqarigut nipangiutiinnar­nagit, taamaattumik ajornartorsiutaasut iluamik ersissutiginagit oqaluuserisariaqarpavut, anigorniarnissaat angussagtsigu aammalu kalaallisut timikkut tarnikkullu nukittuutut ingerlaq­qinniassagutta sanngiissutigut eqqartortaiaqarpavut tamakkua anigorumallugit.

 

Ruth Heilmann, Siumut:

Siumut gruppianit ammaanermi Naalakkersuisutsiulittaasuatata oqaaserisaanut saqqummiun-neqartut saqqummiussagut pillugit Naalakkersuisut Siulittaasuanit Junnummit minnerunngitsu­millu aamma naalakkersuisooqataasunit ilassilluarneqarnerat aamma tapersersorneqarnerat qamuuna  ilakka sinnerlugit nuannaarutigivakka. Annertunerusumik iserfigeqqinngikkaluarlugit Atassummit aamma saqqummiunneqartut kiisalu partiinit aamma allanit saqqummiunneqartut aamma isumaqatiginnarikka aamma oqaatigissavara, ilaatigut aamma Atassummit oqaatigineqar­tut namminersortut suliffinnik pilersitsinissaannik tapersiisalernissamik eqqartuinera isumaqar­punga aamma soqutiginartuusoq malersortariaqarlunilu.

 

Kiisalu aamma IA-kunnit oqaatigineqartoq tassa inissianik sanaartortitsinermi ullumikkut ajornartorsiutaasut, tassami sanaartornermi akikinneqqusaatsitsisarneq kiisalu sulisussarsiuussi­sarnermi killiffiusut massakkut kommunini ajornartorsiutaammata, taanna miserratissaanngilaq. Isumaqarpunga taanna malersoqqinneqartariaqartoq  2m-.rp  akia 18.000,-niit ilaatigut 14.000,-nut massakkut killiffigineqarsimasoq, aap nersualaarutissaavoq, kisianni ilaatigut ullumikkut akigititaasut eqqarsaatigalugit ilumut appariaqqissinnaanera qanorlu appartiginissaa isumaqar­punga eqqartortariaqaripput, tassami aamma sanaartugassat pitsaassusissaat eqqarsaatigalugit akikilliiuarnissaq ilumut imminut naleqqunnersoq tassami pitsaassusissaq aamma tassani eqqarsaatigalugu.

 

Allanik oqaaseqarusunnaraluaqisoq kisianni SIUMUT-gruppiat sinnerlu tassalu oqaaserineqartut aammalu qujassutaasut SIUMUT tungaanut qujassutigeqqippakka.

 

Hans Enoksen, Siumut:

Tarnima ulikkaarutai Naalakkersuisunut anisilaarniarpakka. Utoqqatserpunga kisianni toqqusaar­lunnermik.

 

Ukiut makkua atukkavut eqqarsaatigalugit avataaningaanniit aqunniarneqarnersuarput ikioqati­giilluta backersimaarniartariaqalerparput. Avatitsinninngaanniit aalajangersarneqassanngillat suut nerissanerigut suut nerissannginnerigut. Nammineerluta aqusinnaasariaqarpavut nunami maani pisuussutit uumassusillit: tuttut, appat, mitit, aarrit, qilalukkat, tikaagulliit allarpassuillu killilersorneqarput ilaalu killilersorniarneqalerlutik. Tamanna akuersaarsinnaavarput soorunami  pinngortitap tunniussinnaassai tassani mianerisariaqarmata.

 

Kingullermik tusarparput kapisilinniassanngilasigooq, nungulerpasigooq, taava taamaattoqariar­manaasiit sikisaartuinnanngorpugut  oqaluta aalisartut kaammattorneqarput aalisanngilluinnassa­vasi, Europamiunut takutittariaqarparput pinngortitaq mianeralugulu pisuussutit mianerigivut. Nunarsuarmi maani allanit inuuffigineqarsinnanngitsumi uagut inuuffitsinni avataaninngaanniit aqunniarneqassanngilaq suut inuussutissat atussanerigut suullu piniassannginerigut.

 

Uagut nammineerluta ilisimavarput, ilami ilisimalluarnersaagunarparput qanoq atuissanerluta. Uumassusillit atussavavut pinngortitap tunniussinnaasai mianeralugit, tamannalu ilisimareerpar­put siulitsinnit ilikkakkavut naapertorlugit, Europamiut sippulimmik atuillutik pinngortitamik uumasuinillu aseruinertik uagutsinnut tutsinniassanngilluinnarpaat, taamaammat tikerput napparlugu oqarfigisariaqarpavut: Uagut nammineerluta nuna manna aqukkusupparput pisuussu­tai uumasuilu ilanngullugit.

 

Aalisartut eqqarsaatigalugit ajornartorsiutaat annerusumik eqqumaffigineqartariaqarput, tassa- mi inuussutissarsiutit pingaarnersaat sorpassuartigut nunatsinnut sunniuteqarluartoq ingerlaner­liulerpat

ajunaarnersuarmik nalaanneqariaannaavugut, nappassinnaangisatsinnik. Raajarniartut, aalisagar­niartut, saattuarniartut malittareqqissaarneqartariaqarput ajornartorsiutaallu sukkasuumik aaqqinniartariaqarlutik.

 

Saattuarniartunut tapiissutissat ulloq manna tikillugu agguaanneqarsimanngitsut sukkassuumik aaqqivigineqartariaqarput, ajornaqaaq aalisartut utaqqiinnarsinnaanngillat, kiisalu aalisartunik siunneruisarfik KIS-i aamma piaartumik aaqqinneqartariaqalerpoq. Ajornaqaaq akuersaaginnar­sinnaajunnaarparput Inatsisartuni akuersaarneqareersoq ulloq manna tikillugu suli iluamik aaqqinneqanngimmat. Aalisartut Nuummiit kujammut taama pitsaanngitsigisumik sullinneqar­nerat aalisartunut akisuallaaqaaq, uffalu pitsaasumik sullinneqarnissaat akuersaarneqareersoq. Inuussutissarsiutit pingaarnersaanik ingerlatsinerput naalakkersuinikkut qarsupinneqarpallaa­qaaq, immaqami takornariaagaluarpata qangarsuarli aaqqinneqareersimassagaluarpoq. Nunat inuii illersorneqarnerusariaqarput ilaatigut atukkat taamak ilungersunartigitillugit.

 

Kommunit aningaasarsiornikkut ajornartorsiortut qitiusumiit ikiorsiiffigineqartariaqarput suliffissaqartitsinikkut aningaasarsiornikkullu. Ullutsinni kommunit ingerlanerat assigiinngippal­laaqaaq, pisuut pisuunngoralutuinnartut, piitsut piitsunngoraluttuinnarput, taassumalu kinguneri­sarpaa inuit atukkamikkut assigiinngitsorujussuarmik ingerlasarnerat. Isumaliutigisariaqalerporlu kommunit pisuunngoriartuinnartut ullumikkornit suli annerusumik naligiissaarinermi akiliute­qartalernisaat, tassami inuiaqatigiit suliffeqarfiussui iluaqutigalugit aningaasarsiortut suli siammasinnerusumik inuiaqatigiinnut tutsinneqartariaqarput.

 

Peter Ostermann, Atassut:

Oqaaseqarfigiumasat arlaqarsinnaagaluarput, kisianni piffissaq sivikimmat eqikkaanerullunga oqaaseqalaassaanga oqaluttorput sinnerlugu.

 

Naalakkersuisut Siulittaasuata ujartorpaa partiit allat erngup nukinga pillugu oqaaseqanngimma­ta. Atassummi nalunngilarput suliaq taanna ingerlaeersoq, ammalu naatsorsuutigaarput maan­nakkut ataatsimiinnermi Naalakkersuisut ulloq manna  sulisimaneq pillugu nassuiaateqassasut. Nalunngilarput ingerlatsiviit marluusut Wattenfallen Sverigimeersoq Danmarkimeersorlu Sjællandske Kraftværker isumaqatiginiarneqartut. Isumalluarpugut Qorlortorsuami Sisimiullu eqqaani sananissaq pillugu isumalluarnartumik saqqummiussisoqarsinnaajumaartoq.

 

Inuit Ataqatigiinni aamma apersuuserneqarpoq nunanut allanut tunngasut apeqqutit Naalakker­suist ammaalluni oqaaseqarnermi tikinngikkaat. Massakkut naalakkersuisooreersut ingerlaannar­nerattut isumaqarfigaarput, tassami naalakkersuisooqatigiinermi tunngaviusumik isumaqatigiis­sutit ingerlatiinnarneqarmata.

 

Inuit Ataqatigiit nalunngilaat nunanut allanut sillimaniarnermullu ataatsimiititaliami apeqqut taanna pillugu Naalakkersuisullu assut isumaqatigiittugut. Inuit Atqatigiit nalunngilaat ataatsi­miititaliap aamma isumaqatigiluinnaraa 1951-mi illersornissamut Amerikarmiunut isumaqati­giissut isumaqatiginiutigeqqinneqassasoq. Ippassaaninnguaq ataatsimiititaliami tassani ataatsi-miinermi Inuit Ataqatigiit aamma peqataaffigisaanni oqaatigineqarpoq apeqqut taanna suli ingerlasoq ajornartorsiutit ataasiakkaat aporfiusut suliap ingerlateqqinnissaanut.

 

Taamaattumik apeqqummut tassunga tunngatillugu Inuit Ataqatigiit apeqqusiisimasariaqanngik­kaluarput, nalunngilaat suliaq sumut killittoq.

 

Naalagaaffigeqatigiinnermut tunngasut Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaaseqaqqinnermi  ersarivissumik oqaatigai. Uagut neriunngilagut telefuuniinnakkut naalagaaffigeqatigiit ilisima­tinneqassasut, tassa naammassivoq, baj. Uagut taama pisoqarnissaa naatsorsuutiginngilarput aamma isumaqanngilagut Inuit Ataqatigiit taama isumaqartut.

 

Angallannermut tunngasut Naalakkersuisunut ilaasortap Peter Grønvold Samuelsen -ip ersarissu­mik oqaatigai. Silaannakkut angallannermik ajornartorsiut ilungersuatitsileraluartoq maannakkut qaangerneqarallarpoq. Uagut aamma assut nuannaarutigaarput kisermaassilluni ingerlatsineq maannakkut qaangerneqarmat, taamammi oqartariaqaratta, kisianni suna tamaat tassanngaan-narsuaq allanngortinniassanngilarput. Taartissaqareertariaqarpoq pitsaasunik. Savalimmiuni pissutsit pinaveersaartariaqarpavut.

 

Peqqinnissamut ajornartorsiutit amerlasoorpassuupput, suu, kisianni una  assut uagut pingaartip­parput nuna immikkoortukkuutaarlugu aqutsinermik ingerlatsiniarnerup pimoorullugu piffissa­milu qanikannersumi piviusunngortinneqarsinnaanissaa. Taanna Naalakkersuisut ersarissumik suliniutigissavaat. Tassami qularnanngimmat ulloq manna tikillugu ajornartorsiutaasut juumooq­qarnikkut, sygeplejerskitigullu annertuumik aaqqiviginiarneqarsinnaammata.

 

Nuannaarutigaarput sunngiffik pillugu nutaamik maleruagassaqalernissaq, inatsiseqalernissaq 98-p ingerlanerani siunnersuusiorfigineqartussanngormat, tassani neriuutigaarput meeqqat qitiutillugit pilersaarutinik saqqummiussisoqarumaartoq.

 

Atuarfiit iluarsartariaqalernerat nunaqarfinni illoqarfinni aserfallaataalineqartariaqarnerat nutartertariaqarnerallu ugagut assorsuaq ilungersunartutut isigaarput, taamaattumik saqqummius­saqarnistsinni eqqarsaatigaarput suliffissaqartitsiniarnermut atatillugu kommunikkaartumik aserfallattaaliinerit ingerlanneqartariaqalersut aaqqissuulluakkamik, tassami massakkut ajorpal­lanngikkaluartut kisiannili aserfalattaalisariaqartut, ukiunilu makkunani suneqarsinnaanngitsut  aserfallakkiartuinnassapput, taava ukiuni aggersuni annertuumik piumasaqalertussaassallutik anignaasanik tunngasunik. Tamanna pingitsoorniarlugu aaqqissuussiniartariaqarpugut suliffissa­qartitsiniarnermu aamma iluaqutaasumik. Taanna uterfissavarput aningaasanut inatsisissap siunnersuutigineqarnerani.

 

Ataaseq naggataarutigalugu oqaaseqarfigerusuppara ilaatigut IA-minngaanniit aamma oqaati-gineqartoq. Nunanit allanit attartukkanut immikkut ittumik akilersuiniarneq immaqa pinngik-kallarlugu naliginnaasumik akilersuineq ingerlatillugu taava tassani aningaasat allanut atoqqin­neqarsinnaasut. Taana uagut eqqarsarnartoqartipparput. Takusinnaavarput aamma Aningaasa- nut Inatsisissami siunnersuummi saqqummiussami ukiuni aggersuni aningaasanik tigoriaannar­nik uninngasuutigut malunnartumik ikiliartulertussaasut. Taavalu isumagisimanngikkutsigu erniatigut  nammatassagut nunanut allanut atorniakkatsinni oqilisarlugit taava ukiut nikinneranni 2000-nngorneranni assut oqimaakujuttorsuarmik atugaqartussaavugut, taannalu pinngitssorni-artariaqarparput.

 

Otto Steenholdt, Atassut:

Oqaasissakka uanga ukiortaarsiornermut tunngasunik oqaasilinnut sammitinneruakka, ukiup naanerani. Kisianni Naalakkersuisut Siulittaasua qutsavigissavara Naalakkersuisuni nammineq sinnerlugit imaluunnit aperalugit oqaasissanni qanoq oqassamaarpisi, tamaasa mininnagit tigusimammagit, taamaassaaq, uagut aamma ministeriutitagut qulaatiinnarneqarsimasuuppata iluarisimanavianngikkaluaratsigu. Ilumut taamaaliortussaavoq statsministeri ministerimi nam-mineq oqaatigiumasai anguniagaat nammineerluni erseqqissumik oqaatigisassarai, taamaas-saarlu.

 

Kisianni IA-p oqaaseqarneani paasinngilara paasiniarumalluinnarlugulu, tassa aamma uanga Royal Greenland -mi sinniisoqarfimmi ilaasortaanera aallaavigaara, apersuigaluarlungalu KNI inattorneqarsimanersoq tamakkua tuniniaasunnguit tuniniagaanik kilunnguamilluunniit piseq-qunagu, eqqumiilluinnarpoq aamma taamaattariaqanngilaq, isumaqarpunga paasiniarluarta-riaqartoq ilumoornersoq taanna. Taavalu aamma ilanngussaat namminersorluni ingerlatsereer-sunut tunniunneqarnissaannut siunnerfik naalakkersuinikkut siunnerfiunani niuernikkut ingerlat­sisut akornanni ingerlanneqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit piumasarimmassuk, uanga taanna akerlerilluinnarpara. Niuertup kialluunniit ajunaarutigisani siulliullugu aallartitserusuttumut tunniukkusussavaa, taamaattumik naalakkersuinikkut toqqareerlugu una ajunaarutaasinnaan-ngitsoq aallartinnialernermilu ajornaarutaanani ingerlasinnaasoq toqqarneqarssinnaappat u-   anga taanna piumanerussavara.

 

Tassunga tunngatillugu aamma oqaatigilaarlara uuliasiorneq Savalimmiormiunut tunngasoq   IA-p oqaluttuata eqqaammagu. Uanga tusaqqaarakku aamma assut qamuuna isumaliorsimavu-nga, aa, aamma uagut taamaattariaqaraluarpugut, kisianni paasiniaaninni aajukua paasissutissat; Naalaakersuisut Siulittaasuata oqaatigeeraluarai, tassa aatsitassat pillugit isumaqatigiissut nutaaq nunatsinni Naalakkersuisut Danmarkimi Naalakkersuisut namminersornerulernerulli eqqunne­qarnerani pissutsit tunngaviusut qimassimanngilaat.

 

Pissutsit tunaartarineqartut Nunatta Danmarkillu akornanniittut Savalimmiut isumaqatigiissutaa­niinngisaannarsimapput. Savalimmiut isumaqatigiissutaanniippoq Savalimmimmiormiut uu-liasiornerminni sukkulluunniit immikkut ilisimasalinnik avataaniit ikiorneqarnertik namminneq akilertassagaat, kiisalu uuliasiulissagaluarunik aningaasat qanorluunniit ikitsigigaluarpata tamatigut Danmarkip tapiissutaaniit ilanngaatigineqartassasut. Isumaqatigiissutit taama assi­giinngitsigimmata oqartariaqarpoq nunarput pitsaanerusumik Danmarkimut isumaqatigiissute­qarsimasoq.

 

Paaviaaq Heilmann, Aalisarnermut Nunalerinermut Naalakkersuisoq:

Siullermik Leif Fontain -ip oqaatigisaanut saattuarniarneq Canadamiullu ataatsimeeqatigisima­nerat septemberip qiteqqunnerani  pisimasoq taanna ilisimasaqarfiginngilara, manna tikillugu ilisimatinneqarsimanngilanga, taamaattumik annertunerusumik oqaaseqarfigisinnaanngilara. Oqaatigiinnassavara soorunami taamatut aalisartitsisoqassappat akuersissummik Canada-miut tunineqassappata angallatit marluk taava inatsisit malillugit soorunami akuersissut tunniunneqar­tussaavoq, aamma piumasareriigarput Royal Greenland -mut aammalu suleqataasussamut tassunga tassaasimavoq aallaaviusimavoq nunaqavissunik inuttalersuineq aamma piumasaassa­soq, sumiiffinni allisartut akornusersorneqassanngitsut, tunitsivinni tulaassuinermi Canada-miut tulaassuineranni nunaqavissut tulaassuinerat assagiarsunnik akornuserneqassanngitsoq. Taakku naammassineqarsinnaappata akuersinissarput siuliani oqaaseqarninni tunngavigisavut aamma eqqarsaatigalugit akornutissaqassanngilaq. Kisianni taakku akornuserneqassagaluarpata sooruna­mi nutaamik naliliisoqartariaqartoqassaaq.

 

Eqqusat eqqarsaatigalugit misileraaneq ingerlavoq aammalu qanoq tunissassiarineqarsinnaa neri  aammalu qeritinneqarsinnaaneri misilittaaneq ingerlavoq, neriuuteqarfigilluarparput aamma tamatuma iluatsittumik ingerlasinnaanissaa.

 

Taava Maliinannguaq Mølgaard: Avannaani ammeriviliorsinnaaneq eqqarsaatigalugu eqqaasaa­nut oqaatigiinnassavara, taamanikkut naggasiinermi oqaatigisakka innersuussutigalugit tassa siullermik, aamma siulianik oqaaseqarnerni oqaatigisakka, tassa pitsaassuseq iluarsineqartaria­qarpoq siullermik, taava sumiinnissaa siumut aalajangerneqassannsanngilaq pitsaanerpaamik sanasoqassappat pitsaanerpaamik inissiffissaa eqqarsaatigalugu, peqassuseq aammalu tunineqar­tartut eqqarsaatigalugit inissiisoqartariaqarpoq. Kisianni pingaarnerpaaq aanaavoq tulaassukkat imaluunniit tunineqartartut tunisinermilu periaatsit aaqqiivigineqarpata, taava nutaaliornissaq aallartittariaqarpoq, pilersaarusiorlugu aallartinneqarsinnaassaaq. Kisianni aamma taamanikkut oqaatigisara ullumikkut uteqqissavara, tassa namminersortut inerterneqanngillat aallartitsisinnaa­nissamik, ammerivimmik.

 

Ammit pillugit ataatsimiititaliaq apeqquteqartoqarpoq, aamma Maliinannguamiit aamma, taannalu piniarneq pillugu siunnersuisoqatigiit naalakkersuisunut siunnersuisartut, taassumap ataanut inissinneqassasoq isumaqatigiissutigineqarsimavoq. Taannalu siunnersuisoqatigiit aallarteqqammerpoq, taamaattumik tamatuma ingerlalersinnaanissaa aamma naatsorsuutigaara matuma kingorna pissasoq.

 

Hans Enoksen-ip oqaatigisai pillugit naatsumik imatut oqaaseqarfigissavakka: Tassa kapisilit-tassat pillugit aamma avataaninngaanniit tatiniarneqarsimaneq, aammalu piniartut kattuffiat, aamma ataatsimut isigalugit tatisimaneqarsimanerat eqqarsaatigalugu oqaatigiinnassavara, arfattassagut eqqarsaatigalugit pisassinneqartarpugut pisuussutinngooq taakkua nungukkiartuu­taanngitsumik amerlassusilimmik pisassinneqarnermik tunngaveqartumik. Tassa nunarsuarmi kattuffik imaluunniit suleqatigiiffik organisationi IWC-mit pisassinneqartarpugut, nunarpassuar­nit ilaasortaaffigineqartoq. Assigerluinnagaannik Atlantikup avannaani kapisillit piuaanartinne­qarnissaat pillugu ataatsimiittitaliamit kapisilittassinneqartarpugut, aamma ukiorpassuarni. Tamannalu aamma ukioq manna pisimavoq, tassalu pisassinneqarpugut naluneqanngitsutut 57 tons-ininik 1997-mi. Tassa taakku naliliinerat malillugu 57 tons-inik pisassinneqarutta taava kapisillit amerliartoqqissinnaanissaannut aamma periarfissaqassaaq. Aammalu uanga oqaatigisi­masara uani aamma oqaatigerusuppara tassa (piffissami allami oqaatigisimasara) unaavoq, kanngusuutigissanngilarput kapisilittassanik pisassatsinnik aalisartortagut aammalu kattuffiat aalisarumappata. Tassa periarfissaqartinneqarpugut 57 tons-inik aalisassalluta, taakkua piuju-aannartitsinissaq akornusinngikkaluarlugu aalisarneqarsinnaasut aallaavigalugit, kapisillit piuaanarnissaat pillugu ataatsimiittitaliaq NASCO, Atlantikup avannaani imartalinnut ilaasor­taaffigineqartoq siunnersuuteqarpoq. Taakkulu uagut  malillugit naalakkersuisunit akuersissu-teqarpugut aamma taamatut aalisartoqassasoq. Taava aalisartut namminneq aalajangissavaat, uanga isumaga malillugu tunngaviusumik, qanoq piniarnerlugit taakku pisassiissutit.

 

Aamma Hans Enoksen-ip oqaatigaa aalisarneq, ajutoortoq, imaluunniit unaana tikinniariga, ilumoorpoq aalisakkat pisassiissutit, imaluunniit aalisarneqarsinnaasut nunatsinni ajutoorpata taava ajunaarnersuaqassaaq Kalaallit Nunatta aningaasaqarniarnera eqqarsaatigalugu aamma sulisoqarniarneq eqqarsaatigalugu. Taamaattumik pisariaqarluinnarpoq misissuiffigiuarnissaa aammalu nalilersuiuarnissaq pisuussutitta qanoq atorutsigit silatusaartumik aamma piuartitsinis­saq eqqarsaatigalugu piffissaq sivisooq atorsinnaanerivut. Saattuerniarnissamut tapiissutit ujartorneqarput, eqqaasitsissutigissavara junip 4-aani Inatsisartut akuersissutigivaat TB-1-kkut 3 mill.-nit, taakkulu massakkut tassa - aasami sulinngiffeqarneq tikiliivissoq - taanalu sioqqullu­gu qinnuteqartitsisoqarpoq. Qinnuteqaaterpassuillu taakku massakkut suliarineqarput.

 

Naatsorsuutigineqarpoq taakkua sap. ak. pingasut ingerlanerini naammassineqassasut. Isumaqar­punga sivisuujunngitsoq, immikkut sivisoorsuartut taaneqarsinnaasoq, taana piffissamik pisa-riaqartitsisimaneq.

 

KIS-i pillugu. Uanga aamma ajuusaarutigaara manna tikillugu inissanik Direktorati tunineqan-ngimmat allaffinnik. Taana arlaleriaqalunga aamma Naalakkersuisoqatinnut apuuttarsimavara aammalu sekretariatimut. Manna tikillugu allaffinnik tunineqarsimanngilagut, tunineqarutta taana siunniussat malillugit piviusunngussaaq.

 

Naalakkersuisut Siulittaasuat:

Maannaakkut oqallinnerup imaalinerani aammami isummat partiininngaanniit kiisalu ilaasorta­nik itaasiakkaaninngaanniit saqqummiunneqartut annertoqimmata aammalu itisilerinerullutik maannakkut oqaatigineqareersunut annertuunut. Isumaqarpunga naatsunnguamik akissutigerusu­takka imaalillugit oqaatigigukkit pitsaanerusoq.

 

Siullermik isumaqarpunga oqallinnermi maani erseqqiivissumik paasineqartut arlallit saqqum­mersut oqallinnerup ingerlanerani aammalu naalakkersuisut tikkuarniagaanut aallaqqaataanilli tunngaviusut. Inuiaqatigiit kalaallit maannakkut tikissimavarput suliffissuaqarnermi, piniarner­mik, aalisarnermik, ujarassiornermik, takornariartitsinermik ilaallu ilanngullugit inuussutissar­siornermik ingerlataqalersimalluta. Aatsitassarsiornerit immikkut taakkua misissorneqarput aallartinnissaat allaat piareersimaffiginiarlugu eqqortunik attaveqarsinnaassagutta. Periarfissagut tamaasa atorniarpagut. Ilinniartitaaneq aaqqinniarparput silarsuarmi unammiffeqatigiiffiusumi ingerlaniarluta, aamma taannaa piareersarfiginiarparput, piareersarfigalugulu. Unammillernerup silarsuaanut pisimavugut, tassunga ilanngullugu inooqatigiinermi pitsanngorsaatissagut inunnik isumaginninnermi peqqinnissami allarpassuarnilu, aamma tikinneqarsimapput nangittumillu suliarineqassallutik.

 

Tamakkua tamaaviisa qeqqanni nuannersuuvoq aamma tusassallugu Inuit Ataqatigiit oqaaseri-saminni eqqaassissutigimmassuk maani najugaqartugut inuit 55.000 -iinnaasugut, aamma taan-na ilaannikkut imminut eqqaasittarnerput aamma maani ilaasortani uatsinnilu naalakkersuisuni pingaaruteqarpoq. Inuit 55.000 -iinnaavugut maani najugaqartut, taamaakkaluartorli nammineer­luta inuunitsinni qaqitsiniarpugut anigorniarlugulu maani ajornartorsiutigut.

 

Kisianni taamaaliorniarnitsinni mattutinngilagut suleqatigiiffigisinnaasagut Danmarkimi sule-qatiginninnerput mattunnianngilarput, aamma ssilarsuarmi allami isumaqatigiissutigut aamma mattunnianngilagut. Tamakkuupput tamarmik siunertaqartut Kalaallit Nunaanni inuussutissar­siornikkut, aalisarnikkut periarfissaqartuarnissarput, taanna peeruppat inuussutissarsiornitta ilarujorujussua peertussaammat.

 

Taamaattumik nuannarineqarpat nuannarineqanngikkaluarpalluunniit aamma oqaatigissavara Naalakkersuisutut Siulittaasuuffigaakka maannakkut isumaqatigiissut avatangiisit paarilluaru­mallugit, nungusaaginnartutut timmissanik aalisakkanik allanillu iliornertut pissusilimmik ingerlanissaq pinaveersimatinniassallugu. Naalakkersuisut suleqatigiissaagut, inatsisartunullu aamma tamanna apuutassarivarput.

 

Timmissat nungusarneqaannassanngillat, aalisakkat nungusarneqaannassanngillat, arferit nungusarneqaannassanngillat arlaatigut killilertariaqarpugut. Kapisilinniarnermi 50-57 tonsil­luunniit atorlugit imaanngilaq kapisillit kisimik tassani pisarineqartartut. Taana Hans Enokseni­mut aamma taalaarniarpara, uagut angumeraarput kapisilinniarneq annertuseruttormat kapisiliin­naanngitsut qanoq annertutigisumik uumasut innarligaasut. Appat, niisat allallu innarlikkat annertorujussuupput. Tamakkua aamma kapisilinnut piniarniarnermi innarlikkat maannakkut pinaveersimatinniarneri ilaatigut eqqarsaatigissavagut. Tamakkunatigut naliliisarnerni ilaan-nikkut qularnanngilaq immitsinnut piumaffiginerput aalisartortatsinnut piumaffiginninnigut. Allaallu qularnanngilaq tamatigut isumarput eqqorlugu pinavianngillat. Kisianni immatsinni uumasut, aalisakkat, timmissat allallu nungutsaaliornissaat aamma politikkikkut isumaqatigiin­nitsinnut ilaavoq.

 

Taamaattumik tassuunakkut periarfissaq aamma eqqaasissutigilaassavara pisussaaffik imminut pisussaaffilerneq, angeqimmat tassaniittoq.

 

Maani oqallinneq pisarnermisut uummaarissumik ingerlavoq aamma qulaaarinngilara Naalak­kersuisut saqqummiuttagassaanni inatsisiliassat peqqussutissallu nassuiaatillu maannakkut saqqummiunnissaani aamma oqallinnerit ullumitut nuannersut nangikkumaarigut. Uagullu naalakkersuisut tassanngaaniit peqataalluarnissarput naatsorsuutigeqquarput.

 

Qujanarsuaq ullumikut oqaaserineqartunut.

 

Ataatsimiinermik aqutsisoq:

Taamaalilluni ullumikkut ammaanersiorluni oqallinneq naammassivoq.

 

Oqaluuserisaq naammassivoq.