Oqaluuserisassani immokkoortoq 30-1 |
|
||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Marlunngorneq
21. oktober 1997 nal. 16.52
Ataatsimiinnermik
aqutsisoq: Siulittaasoqarfimmut ilaasortaq Hans Enoksen.
Marianne
Jensen, Peqqinnissamut, Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:
Aallartinnginninni
siulittaasoq qinnuigissavara uani saqqummiussissut takisooq, neriullunga Inatsisartunut
ilaasortanut tamanit sukumiisumik atuarneqarsimassasoq, kissaatigissagakku
saqqiummiussissut taanna naalisalaarlugu atuarsinnaaneriga.
Ataatsimiinnermik
aqutsisoq:
Takanna.
Marianne
Jensen:
Inatsisartut
1994-imi ukiakkut ataatsimiineranni Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut,
Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisuunerma nalaani, nunatsinni
ilisimatusarnerup killiffia nalunaarut Inatsisartunut saqqummiuppara.
Saqqummiussinermi tamatumalu kingornatigut oqallinnermi erserpoq, suliassaqarfimmi
tamatumani taamanikkulli suliniutaareersut, Inatsisartuni
amerlanerussuteqarluartuniit tapersersorneqartut.
Kisiannili
suliassaqarfiup nunatsinni namminermi ingerlanneqarnerata
nukittorsarneqarnissaa sukaallanneqarnissaalu pisariaqartinneqartut.
Pingaartumik nunatsinni innuttaasut ilisimatusarnerni
suleqataavittalernissaasa; tamakkunanngalu ilisimalikkanik pissarsiaqartanissaasa qularnaarneqarnissaa
siunertaralugit.
Ilisimatusarnermik
sulilluarfiusumik ungasissumullu isigisumik ingerlatseriaaseqarnikkut,
kissaatigineqarpoq nunatsinni ilisimatusarnikkut sullissiviit suliaasa; nunatta
ineriartornerata kiisalu inuiaqatigiit allanngoriartorneranut atatillugu,
inooqatigiinnikkut, kultur-ikkut, aningasarsiornikkullu ajornartorsiutaalersinnaasutut naatsorsuutigineqarsinnaasut
paasineqarnissaanut aqqutissiussisuusut nakussassarneqarnissaasa
qularnaarneqarnissaat. Nassuiaateqarnikkut suliassallu
pilersaarusiorneqarnerisigut kissaatigineqarpoq nunatsinni, nunatsinnut
tunngasunik aammalu nunarput kiffartuullugu ilisimatusarnerit
nakkussassarneqarnissaat siunertaralugu, ilaatigut ilisimatusarnermi
siunertanik pingaarnersiukkanik allaaserinninnissaq.
Ilisimatusarnermi
ingerlatseriaaseqarnermut nassuiaammi - massakkut saqqummiunneqartumi - isummat aallaaviusut tassaapput;
Inatsisartut 1994-imi oqallinerannit saqqummersut. Ilanngullugit
aallaavigineqarput 1995-imi, september-ip 21-annit 22-iannilu kiisalu 1996-imi,
februarip arfernanni, Naalakkersuisut anguniakkat pillugit isumasioqatigiittarnerminni
ingerlaqqittumik oqaluuserisaat. Tamakkunani makku eq-qartorneqarlutik;
Nunatsinni namminermi ilisimatusarnermi aammalu nunani allani
ilisimatusarnikkut suleqateqarnermi, uagut nammineq peqataanertigut
ilisimatusarnikkut sulinerput nukittorsarneqartuassasoq. Aamma;
ilisimatuunngorniartunik ilinniartitsinikkut ilisimatuutut atukkat
nukittorsarneqassasut. Aammalu; inuit ataasiakkaat ilisimatuutut suliallit
imminnut atassuteqaqatigiittarnerisa nukittorsartuarnissaat, ilisimatusarnerminnilu
nutaamik qiimmassaqatigiittuartarnissaat siunertaralugu ilisimatuunik
ataatsimeersuartitsisarnerit ingerlanneqartuartariaqartut.
Nunatsinni
issittunilu naalagaaffiit tamalaat ilisimatusartarnerit soqutiginarnerulersinniarlugit
suliniuteqartoqassasoq. Kiisalu ilisimatusarnikkut naammassisat nunami
innuttaasunit nalilersorneqarsinnaanngorlugit
iluaqutigineqarsinnaasunngorlugillu, ilisimatusakkanik paasititsiniaaneq
paasiuminarnerusunngortittariaqartoq.
Ilisimatusarnermik
ingerlatseriaaseqarnissamut oqallinnerit Kalaallit Nunaanni Ilisimatuutut
Misissuinernut Ataatimiititalimit - qallunaatut taaneqartartumik; Kommissionen
for Videnskabelige Undersĝgelser i Grĝnland - 1878-imiilli nunatsinni ilisimatusarnermit
peqataasimasumit, annertuumik suleqateqarluni ingerlanneqartarput.
Ataatsimiitsitaliami tassani Namminersornerullutik Oqartussat sinniisuni
tallimat aqqutigalugit, piffissani 1993-imiit ´97-imut, aammalu 1998-imiit
2002-mut ilisimatusarnermi iliuusissanik pilersaarusiornermi akuupput.
Aallarniutigalugu
erseqqissassavakka ilisimatusarnikkut ingerlatseriaaseqarnitsinni suliassaqarfitta
killingi, annernik maanna ilisimatusarnikkut sullissivitsinnut
attuumassuteqartut. Taakku tamarmik immikkut inatsisinik Inatsisartunik
akuerineqartunik tunngaveqarluni ingerlanneqarput, nunatsinni
ilisimatusarnerup pingaarnertut siunertaa tamakkiinerpaamik paasillugu ima
oqaatigineqarsinnaavoq; nunap inuisa, inuunermini pingaartitaasa
pitsaanerulersinneqarnissaanik ilapittuutaasinnaagami.
Aamma;
inuiaqatigiit ineriartortitaaneranni pinngitsoorani akuutinneqarneratigut,
nunatta pisuussutaasa piujuartussatut atorneqarnerannut ikorfartuinissaq,
kiisalu inuussutissarsionikkut, aningaasarsiornikkut kultureqarnikkullu
sukkaqisunik ineriartortitsinerit allanngortitarpassuisa, aammalu
inuussutissarsiutit nutaat amerliartortinneqarnerisa kingunerannit
inooqatigiinnermi, aningaasarsionermi kultureqarnikkullu
ajornartorsiutaasinnaasut aaqqiiviginiarneqartarneranni peqataasarnissat.
Tamatumunnga atatillugu erseqqissassallugu
pingaartoq tassaavoq ilisimatusarnermi suliassat pingaarnerpaat
ilagimmassuk, inuiaqatigiit akornanni nutaanik isumaliutissarsisinnaanermut
aliangersimasunik illersugaqariinnginnissamut, tamatigoortumillu
ineriartortitsinissamut aqqutissiussisuunissaq.
Ilisimatusarnerit
massakkut ingerlanneqartut, Naalakkersuisunit ingerlatiinnarneqarlutillu
nakussassarniarneqarput, aammalu tamatumunnga peqatigisaanik suliassaqarfiit
pingaarnerutitat immikkut suliffiginiarneqarlutik. Ilisimatusarnikkut
pikkorissuseqarneq misilittakkallu nunatsinni ilisimatusarnermik suliaqavissut
pigilersimasaat tunngavigalugit. Namminersornerullutik Oqartussat
ilisimatusarnermut atorsinnaasaasa killeqartut annertunerpaamik
iluaqutigineqarnissaat anguniarlugu, pingaartuuvoq ilisimatusarnikkut
suliassat pingaarnersiorlugit tulleriaarneqartarnissaat. Siunertat
naammassineqarnissaanik ilisimatusarnikkut sullissivinnik nunatta avataaniittunik
suleqateqartarnerit pitsaasumik ikiorsiiviusarput, pingaartumik
ilisimatusarnerni nunatsinni annerusumik ingerlanneqarneq ajortuni,
taamaattumik danskit nunat allamiulluunniit ilisimatusarnikkut sullissiviinik,
ilisimatuuinillu oqaloqateqartarnissat nunatsinniit soqutigineqartorujussuupput.
Tassa ilaatigut suliassaqarfiit, periaatsit aammalu naammassisanik
siaruarterisarnermut tunngasut.
Ilisimatusarnermi
suliassaqarfittut 1998-imiit 2000-imut immikkut siuarsarneqartussatut Naalakkersuisut
pingaartitamittut kissaatigisaat, inuiaqatigiit inuussutissarsiutillu
ineriartortinneqarnerinut tunngapput. Inassutigineqarporlu makkununnga
tunngasunik ilisimatusarnerit 1998-miit 2000-imut suliniuteqarfissatut
ingerlanneqassasut. Siullermik; inuiaqatigiinnik inuussutissarsiutinillu ineriartortitsinerni
- tassanilu pineqarput inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut inooqatigiinnikkullu
ineriartorneranni aaqqissuussinerit pingaarnerit, nunanut allanut
unammillernerni atugassarititaasut, aammalu sulisut pikkorissusissaannut
tamatigoortuunissaannullu piumasaqaatit. Aammalu; inuussutissarsiorfiit
ineriartortitsivigineqarnerani killiliussaasassatut piumasaqaatit,
tamakkununnga ilanngullugit pisuussutinut uumassusilinnik uumaatsunillu
iluaquteqarniarneq. Aamma; oqaluttuarisaanitsinni kulturitsinnut tunngasut
oqaatsivullu pineqartillugit, pineqartarpoq nunatta oqaluttuarisaanera.
Ilitsoqqussaralugit oqaatsivut aammalu avataaneersunut atassuteqarnitta
oqaatsitsinnut sunniutai, suliassaqarfik taanna ineriartortitsinermut
nutaaliaasumi sukatut pingaarutilittut pingaarnerutitaassaaq.
Kiisalu
aamma inooqatigiinneq pissutsillu atugassarissaarnermut tunngasut,
ilisimatusarfiupput innuttaasut inuuniarnerminni atugaannut,
pisaqarniarnerannut akunnerminnilu inooqatigiinnikkut aaqqissuussaaneranut
tunngasunik suliassaqarfiusut.
Kiisalu
peqqinnissaq nerisaqarnerlu pineqaraangata,
pingaarnerutinneqartarput innuttaasut peqqissusiat aammalu nerisaasa,
qanoq inuuneqarnerisa peqqissusiisalu imminnut ataqatigiinneri.
Ukiuni
kingullerpaani ilisimatusarnikkut ingerlatseriaaseqarnermut atatillugu,
Naalakkersuisut arlalinnik suliniuteqalerput. Suliuniutit tamakku pingaarnernik
sisamanik makkuninnga siunertaqarfiupput.
Siullermik
ilisimatusarnikkut suliniutit siuarsarneqarnerisigut, aappassaanik kalaallit
ilisimatuussatut ilinniartinneqartalernerisa aallartisarneqarnerisigut,
pingajussaanik ilisimatusarnermi atassuteqaatit suleqatigiinnerillu
nakussassarnerisigut qularnaarneqarnerisigullu, sisamassaanillu
ilisimatusarnikkut paasisat innuttaasunut siaruarterneqartarnerisa siuarsarneqarnerisigut.
Siunertamut
siullermut tassa nunatsinni ilisimatusarnikkut suliniutit
siuarsarneqarnissaannut tapersersorneqarnissaannullu atatillugu
ilisimatusaatissatut naammassiniarlugit Naalakkersuisut ilisimatusarnermik
ingerlatseriaaseqarnerminni pingaarnerutitaasa, tassalu kulturikkut aammalu
inuiaqatigiit inuussutissarsiutillu ineriartortinneqarnerinut tunngasut,
iluanni pingaarnerutitsillutik aallarnisaasunut tapiissuteqartoqartarpoq.
Siunertat
aappaat, tassa kalaallinik ilisimatuussatut ilinniartitsissalernerit,
naammassineqartoq naalakkersuisut Danmarkimi Forskningsministeriamik,
Ilisimatusarnermut ministeriamik, aamma Forskerakademimik
aningaasaleeqatigiittarnissamut 1996-imi majip 22-ianni isumaqatigiissuteqarnerisigut.
1996-imi stipendiatigut tapersersukkat pingasut atorfinitsinneqarput aammalu
1997-ip 1998-illu ingerlanerini taamaattunik suli pingasunik
atorfinitsitsisoqarsinnaalluni.
Siunertat
pingajoraat nunatsinni ilisimatusartarnerit suleqatigiinnertigut
atassuteqaqatigiilersitsinertigullu tapersersorneqarnissaat. Ilisimatuut
misilittagaannik paarlaateqatigiittarnerit iluaqutigilerumallugit,
tamakkununnga ilanngullugit ilisimatusartutut sivisuumik sulisimasut
sulilerlaallu misilittakkaminnik paarlaateqatigiittarneri, nunatta iluani
nunanilu allani atassuteqaqatigiittarnerit ilisimatusarnikkullu
suleqatigiinnerit tapersersorneqartarput.
Siunertaq
tamanna naammassiumallugu atassuteqaqatigiittarnerit pillugit isumasioqatigiissitsisoqartarpoq
aammalu ilisimatusarnikkut suleqatigiinnerit ilisimatusartunut
nunatsinniittunut iluaqutaasussat ingerlaavartumik tapersersorniarneqarlutillu
siaruarterniarneqartarput.
Siunertat
sisamaraat nunatsinnit nunatsinnullu tunngasunik ilisimatusarnikkut
naammassisat peqataaffigineqartarnissaat siaruarterneqartarnissaallu.
Ilisimatusarnikkut naammassisat tamakkuninnga atuisunit
oqaluuserisassanngorlugit siaruarterneqartarnissaat qularnaarniarlugu
tapiissuteqartoqartarpoq. Aammattaaq innuttaasut, peqatigiiffiit kattuffiillu
kiisalu sullissiviit anguniakkat, aningaasaliissutit naammassisallu pillugit
paasissutissinneqartarnerisigut ilisimatusarnernut peqataanerulersittariaqarput.
Naalakkersuisut
ilisimatusarnermik ingerlatseriaaseqarnerminni suliniutaasa siamasinnerpaamik
tunngaveqarnissaat aammalu nunatsinni ilisimatusarnermik suliallit
kissaataannik pisariaqartitaannillu ersersitsisuunissaat qularnaarumallugit
ilisimatusarnermut ataatsimiititaliamik pilersitsisoqarnissaa kissaatigaat.
Ataatsimiititaliami ilaasortaassapput inuit nunatsinni ilisimatusarnermik
suliallit ilisimatusarnissaminnut pisinnaassuseqarluartut. Ilisimatusarnermut
ataatsimiititaliap suliassarissavaa apeqqutinik ilisimatusarnermik ingerlatseriaaseqarnermut
tunngasunik naalakkersuisunut siunnersuisarnissat, tamakkununnga ilanngullugit
ilisimatuutut ileqqorissaarnissami pissusilersuutit nalilersorneqarneri aammalu
paasissutissanik nunatsinni toqqortuinissamut malittarisassat. Taamaattumik
Naalakkersuisut Inatsisartut akuersaaqqullugit qinnuigaat, ilisimatusarnermut
ataatsimiititaliortoqassasoq, aammalu ataatsimiititaliap suliassaasa
malittarisassaasalu ilusilersorneqarnissaat ilaasortassaasalu
toqqarneqarnissaaat isumagissagaat.
Oktobarip
31-ianni 1994-imi Inatsisartut ilisimatusarnikkut ingerlatseriaaseqarneq
pillugu oqallinneranni aamma naalakkersuisut allakkiaanni novembarip 22-ianni
1995-imeersumi nunatsinni ilisimatusarnermut piumasaqaatinik imalimmik
najoqqutassiortoqarnissaa kissaatigineqarpoq. Ilisimatusarnerup
atornerlunneqannginnissaanik ataatsimut qularnaveeqqusiiniarnerup saniatigut
ilisimatuut ileqqorissaarnermi pissusissaannik nunatsinni malittarisassatigut
ilisimatuutut suliassatut pilersaarutigineqartartut kingunerisinnaasaasa
ilisimasaqarfiginissaat, innuttaasunit peqataaffigineqartarnissaat
ilisimasaqarfigineqalernissaallu pillugit innuttaasut namminneq aalajangersinnaassuseqarnerannik
paasitinneqartarnissaat qularnaarneqassaaq.
Naalakkersuisut
Inatsisartut akuersaaqqullugit qinnuigaat, nunatsinni ilisimatusarnermi
ileqqorissaarnermut tunngasunik maleruagassiornissaq isumagissagaat.
Ileqqorissaarnermi maleruagassanut tamakkulu qanoq suliarineqartarnissaannut
missingiut Naalakkersuisunut piaarnerpaamik kingusinnerpaamillu 1998-imi
martsip aallaqqaataanni saqqummiunneqareersimassapput.
Soorlu
matumuuna oqaatigineqartutigut nassuiaatikkullu ersereersimassasoq
ilisimatusarnermi suliniutit nakussassarniarneqarput. Tamatumunngali atatillugu
eqqaasitsissutigerusuppara suliassat tamarmik aamma akeqarmata. Immikkoortut
ilisimatusarneq pillugu nassuiaammi taaneqartut tamarmik sulianik pimoorussanik
malitseqartinneqassappata aningaasanik amerlanerusunik pilersuisoqarnissaa
pisariaqartinneqassaaq.
Taama
oqaaseqarlunga naalakkersuisut sinnerlugit oqallinneq Inatsisartunut
ilaasortanut tunniuppara - neriuutigalugu inassuteqaatit taagorneqartut
isummerfigineqarumaartut aammalu inuiaqatigiit akornanni sammisami taama
pingaartigisumi oqallittoqarluarnissaa neriuutigalugu.
Kristine
Raahauge, Siumup oqaaseqartua:
Ilisimatusarnermik
ingerlatsineq Siumup pingaartilluinnagaasa ilagaat, tassami uatsinnut
avatitsinniittunullu tunngasunik ilisimasaqarnerulernissatsinnut
aallaaviulluinnartarmat.
Taamaattumik
ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat aammalu ukiuni 1998-imiit
2000-ip tungaanut suliassatut pilersaarutit pillugit Peqqinnissamut,
Avatangiisinut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisup saqqummiussaa Siumumit
soqutigeqalugu qimerloorsimavarput.
Nuannaarutigalugu
ilisimatusarnermik ingerlatsinerup suli pitsaanerulernissaanik anguniagaqarluni
suliniartoqartoq aammalu ilisimatusartunut ilisimatusarnermullu
pissuserissaarnissamut piumasaqaatinut tunngasut qanoq pingaartinneqartigisut.
Naalakkersuisup
saqqummiussinermini taakkartugai ersarilluinnartut tunngavigalugit, Siumumit
imatut oqaaseqaateqarniarpugut:
Siumup
pingaartippaa nunatsinni inunnut tunngasuni ilisimatusarnermik ingerlatsiviit, tassalu
Ilisimatusarfik, Nunatta Katersugaasivia Allagaateqarfialu, Najukkani
Katersugaasiviit, Nunatsinnut tunngasunik Atuagaateqarfik aammalu Inerisaavik
suliniarnerini tapersersorneqassapput.
Ilaatigut
ilisimatusarnermik suliaqarniarnerup ataqatigiissaarluarneratigut
pilersaarusiorluarneratigullu. Ilisimavarpummi ilisimatusarnermik
ingerlatsineq aammattaaq aningaasatigut naleqartartoq, suliniutillu assigiiaat
pitsaasumik inerneqassappata pisariaqarluinnarpoq soqutigisaqaqatigiit
suliniutiminnik pilersaarusiorluartarnissaat, taamaasiornikkut aningaasanik
aningaasaateqarfinnuttaaq qinnuteqartarnerni imminnut
mattuttaqattaarsinnaanerat pinngitsoorneqarsinnaammat.
Nunatta
avataani nunatta inuinut tunngasunik ilisimatusarnerit, itsarnisarsiornermut
tunngasut aammalu nunatta oqaluttuarisaaneri pillugit suliniutaareersimasut,
inuiaat assigiinngitsut kultuuriisa akunnerminni ataqatigiinnerat pillugit
ilisimatusarnermi ilanngunneqarlutik saqqummiunneqartarnerat nunatta
oqaluttuarisaaneranut paasissutissiisarnerat Siumumit malinnaaffigisimavarput,
naatsorsuutigilluinnarlugulu kinguaassatta qaqugorsuarmut ilisimasassaanik
aammalu nunatta takornarissanik soqutigineqarneruleriartorneranik
kinguneqarnissaa.
Inuiattut
kinaasutitsinnut pingaaruteqaqisup tassalu oqaatsitta sannaannik
ineriartornerannillu ilisimatusarnermik suliaqarsimanerup kingornatsigut
oqaatsitta atugaanerat nunanit allaniit aamma soqutigineqarlernerat, allaat
ilinniarneqartalernerat Siumumit oqaatsitta allamiunittaaq atugaallualernissaat
siumut aallariarfittut annertuutut isigaarput.
Siumup
pingaartilluinnarpaa inuiaqatigiit peqqinnissallu nunatsinni ilisimatuutut
ilisimatusarneqarneri tassungalu atatillugu peqqinnissamik ilisimatuutut
missiunerit. Siumumit ukiuni kingullerni NUNA MED, tassalu nunatsinni nakorsat
ilisimatusakkatik pillugit ataatsimeersuartarnerat malinnaaffigisimavarput
peqataaffigisarlugulu.
Ilisimatusarnerit
aammalu misissuisarnerit piffinni arlariinni ingerlanneqartut suli
ineriartortinneqarnerat malinnaaffigaarput paasinarpoq ukiuni kingullerni
nakorsat kisimit ingerlatsinatik piffinni peqqinnissamik suliaqartut
kalaallisut oqaasillit suleqatigilersimagaat. Tamassasumalu
annertusarneqarnissaa Siumumiit suleqataaffigerusupparput, inttaasummi peqqinnissartik
pillugu ilisimasaqarlualernissaat tamatsinnut pingaaruteqaqimmat.
Siumup
pingaartilluinnarpaa ilisimatusarnerni misissuinernilu nunap inuisa
peqataatilluarneqartarnissaat, qanimut tikillugit oqaloqatiginerisigut aammalu
suliniutinut paasissutissanik pissarsitinneqartarnissaat pisariaqarluinnarmat,
inuiaat annertunerusumik qaammaassaqalernissaat eqqarsaatigaluguttaaq.
Nunatsinni
pinngortitalerinermi ilisimatuutut misissuinerit Pinngortitaleriffimmit,
ASIAQ-Misissuiqqaarfimmi, Upernaviarsummi misileraavimmi suliaasimasut
annertuut eqqarsaatigalugit aammalu nunarsuup pinngortitatut pissusiinik
tassunga atatillugit aatsitassarsiorneq uuliasiornerlu ingerlanneqartut Siumup
annertusarnissai pingaartippai.
Taamaattumik
Naalakkersuisut kaammattorusupparput piaartumik nunatsinni inuutissarsiornikkut
tunngasunik ilisimatusarnerit pimoorullugit naammassisaqarfiusussanngorlugit
sulissutigeqqullugit.
Siumut
isumaqartuarpoq nunatta pisuussutaasa iluaqutigineqarnissaat
piujuaanartinneqarnissaallu taakkulu inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut
pingaarutaat ersarissumik nalilersortuassappatigit ilisimatusarneq
sakkugaluguttaaq inuiaqatigiinnut piorsaasoqartariaqartoq.
Ilisimatusarnerullu
ingerlanneqarnerani aporfiusartut tikkuarneqartut inissaasuanerit, aningaasassaaleqinerit,
avataanit aningaasalersorneqarnissamut periarfissaasuanerit, kalaallinik
universitiitini ilinniarsimasunik amigaateqarnerit, kiisalu ilisimatuunik
sulisussarsiortarneq sulisooreersunillu uninngatitsiniarnermi ajornartorsiutit
pimoorullugit aaqqinniarneqarnissaat Siumumiit suleqataaffigerusuppagut.
Ilisimatusarnermik
suliaqartut suli aporfissaqartuaraluartut Siumumiit nuannaarutigalugu
maluginiarparput, uffa nunatta inuttussusaa annertunngikkaluartoq, nunatsinni
annertuumik ilisimatusarnikkut suliaqartoqartoq. Ilisimatusarnernilu kalaallit
peqataaneruleriartornerat ilaatigut misissuisarnerni sulinerni
peqataasarnerisigut ilorraap tungaanut aallariarnertut isigalugu.
Taamaakkaluartoq
suli pisariaqarpoq nunatta avataaneersunik suleqateqartarnissaq, nunattami
nunanit allanit ilisimasassat aammalu ilisimatusarnermik ilisimasaqarluartut
suliaat suliniarnerni iluaqutigilluarsinnaammatigit.
Nalunngilarpullu
ilisimatusarnermut atugassat killeqartut pigalugit, taamaattumik pisariaqartipparput
ilisimatusarnermi pingaarnersiuilluni tulleriiaarilluartarnissaq. Siumup
taperserpaa nalunaarummi ilisimatusarnermi pingaartillugit
tikkuartorneqarsimasut, tassami ulluinnarni inuunitsinnut atugarisatinnullu
tunngassuteqarluinnarmata.
Siumup
ilisimatusanermi naammassisat allaatigineqarsimsut nuannaarutigalugit
ilassilluarusuppai. Tassami pinngitsoorani piumasariaqarpoq
pisariaqarluinnarlunilu innuttaasut ilisimatusarnerit misissuinerillu
inernerinik paasisinneqartarnissaat, kiisalu ilisimatusarnermik suliallit allat
tamarmik periarfissinneqarnissaat nunatsinni ilisimatusarnerni suliat
inernerinik, taamaasillutik ilisimatuarnerni suliaqarfiit paasissutissanit
nutaanik pilersorneqartuarniassammata.
Taamatut
oqaaseqarluta Naalakkersuisup saqqummiussaa tusaatissatut tiguarput.
Kiisalu
akuerisassatut inassutinineqartut nunatsinni ilisimatusarnermi
ileqqorissaarnermut maleruagassat siunnersuusiorneqarnissaanut
aallartitsinissaq aammalu ilisimatusarnernut ataatsimmititaliortoqassasoq,
Naalakkersuisullu isumagissagaat suliassanik sussusilersuinissaq,
malittarisassiornissaq ilaasortanillu toqqaanissaq pillugit sulilluni
aallartinnissaq Siumumit tamakkiisumik taperserparput. Pingaartillugulu
ataatsimiititaliap inuttalersornissaani nunap inuisa nunap pissusaanik,
pigisaannik pisuusutaanillu ilisimmaarinnilluartut aammattaaq
ilaasortaatinneqartarnissaat.
Anders
Nilsson, Atassutip oqaaseqartua:
Naalakkersuisunut
ilaasortap saqqummiussissutaani takuneqarsinnaavoq Kalaallit Nunaanni
ilisimatusarnikkut ingerlatsineq ataavartumik nukittorsarniarneqartoq.
Ilisimatusarnikkut
ingerlatsineq nukittorsarneqassaaq ilisimatuut ilinniartitaaqqittarnerisigut.
Ilisimatuutut ataatsimeersuartarnerit aallunneqassapput. Kalaallit Nunaanni
ilisimatusarneq nunanit allanit soqutigineqarnerulersinniarlugu
suliniartoqassaaq. Ilisimatusakkat tusagassiissutaasarnerat
annertusarneqassaaq.
Ilumut
tamakku massakkorpiaq ukiuni qaninnerni pisariaqartinnerpaasatsinnut ilaappat?
Taama
apererusulernermi minnerunngitsumik pissutaavoq ilisimatusarnikkut
ingerlatsineq pillugu nassuiaammi matumani ilanngunneqartumi tamatuma
akerlerpiaanik uppernarsaatissarpassuaqarnera.
Tassa
Kalaallit Nunaat pillugu ilisimatusarnerujussuaq tupinnaannartumik
ingerlanneqarmat, tassa ataatsimeersuartarnerpassuit Kalaallit Nunaannut
attuumassuteqartut ingerlanneqartarmata, tassa siornatigulli pisumik
ilisimatusarnikkut Kalaallit Nunaat nunanit allanit soqutigineqartorujussuujuarmat.
Immaqaana
taamatut eqiasuilluni ilisimatusarnermit tusagassiisarneq kisimi
nukittorsartariaqartoq.
Naalakkersuisunut
ilaasortap nassuiaanni naggaserlugu ilisimatusarnikkut suliassat nukittorsarneqarnerunissaat
anguniagassaatippaa, oqarlunilu suliat annertusinerat aammattaaq aningaasanik
annertusisanik pisariaqartitsiffiulersartoq.
Ulluni
makkunanerpiaq aningaasat tungaasigut sukaterisorujussuanngorpugut.
Suliassaqarfippassuit, innuttaasunit pisariaqarluinnartutut isigineqartut,
ikilileriffigaavut.
Taamaattumik
pisariaqarpoq aammattaaq ilisimatusarnermut tunngatillugu aperissalluni:
tamakku tamarmik qanoq akeqarpat qanorlu pisariaqartigaat? Ilisimatusarnermi
sammineqartut tamavimmik landskarsimut pissarissaartorsuunngitsumut
attuumassuteqartuunngillat.
Aap, tamakku tamarmik qanormi taava
akeqarippat? Ilisimatusarnerit pillugit nassuiaammi aningaasat
milionialukkuutaartut siammarlugit allassimapput. Qaapiartumik kisitsinermi
ilimanarpoq ilisimatusarnermut aningaasartuutit ataatsimut katillugit ukiumut
100 million koruunit pallissimagaat. Aningaasat taakku qaavatigut suli
akuersissutinik amerlanerusunik kissaateqartoqarnissaa ilimagisariaqarparput.
Innuttaasut 50.000-iinnaavugut.
Ilisimatusarnerujussuaq akissaqartinnerparput - tamakkulu tamaasa
atorfissaqartinnerparvut?
Atassut-ip isumaa malillugu
ilisimatusarnerpassuit ingerlanneqartut ataatsimut qullersaqarlutik
aqunneqarnissaat annerpaamik pisaqariaqartipparput. Taannaasimassaarlumi
Naalakkersuisut ilisimatooqarfeqarnerik kissaataanni siunertaasoq?
Inatsisartullu aamma ilisimatusarneq
tulleriinnilersorsinnaajumallugu aningaasat ataatsimoortumik
paasisimasaqarfigisariaqarnerat pisariaqartippaat, aningaasat
pisariaqarnerulsuinnarnut naammattusaartqariaqarfianni suliassaqarfinni allani
tulleriinnilersuisarnitsitulli.
Taamaattumik upernaaru
ataatsimiinnissamut ilisimatusarnermut tunngatillugu aningaasat ataatsimut
nassuiaasiorneqarnissaat Atassut-miit kaammattuutigissarvarput.
Aningaasanut tunngasut
nassuiaasiornerat tunngavigalugu ilisimatusarnermi sammineqarsinnaasut suut
salliutinneqartariaqarnersut, sammisassallu suut uatseerneqarsinnaanersut,
landskarsip naqqanit isigalugu, Inatsisartuni aalajangiiffigineqarsinnaapput.
Naalakkersuisut erseqqissumik
qinnuteqarput ilisimatusarnermut ataatsimiititaliortoqarnissaa Inatsisartunit
akuerineqassasoq. Naalakkersuisullu Inatsisartut qinnuigalugit Kalaallit
Nunaanni ilisimatusarnermi ileqqorissaarnikkut maleruagassanut
siunnersuusiortoqarnissaa akuereqqullugu.
Qinnutigineqartut taakku maluusut
Atassut-miit akueraavut.
Manasse Berthelsen, Inuit Ataqatigiit
oqaaseqartuat:
Inuit Ataqatigiinniit ilisimatusarneq
pillugu iliuusissatullu siunnersuutit soqutigalugit qimerluuataarsimavarput,
ukulu Inuit Ataqatigiinniit oqaatigerusuppagut.
1994-imi Inatsisartut ukiakkut
ataatsimiinnerminni ilisimatusarnikkut killiffimmik nassuiaammik
saqqummiussinermi innersuussutigineqarsimasut malillugit una nassuiaat
saqqummerpoq, Namminersornerullutik Oqartussat ilisimatusarnerup tungaatigut
iliuusissanut toqqammavissamik innersuussisussaq.
Nassuiaammi oqaluttuarineqarput
maannamut nunatsinni ilisimatusarnikkut ingerlatsiviit, annerusumillu
sammineqarani siunissami taakku ingerlatsiviit qanoq ilisimatusarnikkut
ingerlatsiniarnersut, qanorlu iluaqutiginiarneqarnersut. Sammisarpummi
nassuiaataavoq, aappaagumiillu iliuuserineqartussanut nassuiaataassalluni.
Kalaallit Nunarput innuttaalu nunat
allamiut ilisimatuuinik soqutigineqarluarsimavoq, oqaluttuarisaanermilu tamanna
takussutissaqarpoq, aammalu annertumik nassuiaammi sammineqarput nunat
allamiunik suleqateqarneq. Nunat allamiunik suleqateqarnissaq pisariaqarpoq
aammalu pisariaqartuassalluni nunatsinniittut ilisimatusarnikkut ingerlatsisut
ilisimatusarnerup ingerlanera malinnaaffigiuartariaqarmassuk. Nassuiaammilu
siunniunneqartoq Inuit Ataqatigiinniit isumaqatigilluinnarparput, nunat
allamiut nunatsinni ilisimatusartut paasisaat aamma nunatsinni iluaqutiginiarneqarnissaat
anguniartuartariaqarmat.
Inuit Ataqatigiinniit
qularinngilluinnarparput nunarput tikinneqaqqaartalermalli ilisimatusarnikkut
suliarineqartartorpassuit nunarparujussuarnit maannakkut pigineqarmata,
nunatsinnut anngutinngisaannarsimasut. Tamakku ilisimatusarnikkut
paasisarpassuit kalaallit inuiaqatigiit pisuunnguutigisinnaagaat
qularinngilluinnarparput, taamaammat ajartussavarput, nunani allani
pigineqartorpassuit nalunaarsorneqarnissaat, ajornanngippallu nunatsinnut
nuunneqarnissaat, oqaluttuarisaanitsinni ilisimatusartunut iluaqutissanngortillugit.
1993-imi ilisimatusarneq
Naalakkersuisunit suliassatut tiguneqarsimavoq, aningaasallu ilisimatuarnikkut
atugassat ataqatigiissinniarneqarneri aallartisarneqarsimallutik. Aningaasallu
killeqarmata suut ilisimatusarnerit tapersersorneqassanersut nalilersorneqartuarsimallutik.
Uani nassuiaammi Inuit Ataqatigiinni maqaasivarput, anguniakkatut
taakkartorneqarsimasut qanoq anguniarneqarnissaat. Nunatsinniittut
ilisimatusarnikkut suliallit siammasissumik inissisimasut imminnut qanoq
suleqatigiinnissaat nassuiaammi ersinngimmat.
Nassuiaammi oqaatigineqarpoq,
pisortaqarfimmi inut ataasiinnaq sulisinneqartoq, ilisimatusarnikkut sulianik
ataqatiissaarisussatut. Ataqatigiissaarisutut sulinerup nukittorsarneqarnissaa
suli Inuit Ataqatigiinniit kaammattuutigissavarput, maanimi ilisimatusarnikkut
nukiit katinnerinerini angusassat ungasinnavianngillat.
Maannakkut suliaasimasut nassuiaammi
eqqartorneqartut amerlassusaat siunertaallu qanoq annertutigisumik nunatsinni
qanoq iluaqutigineqarsimanersut apeqquserneqarsinnaavoq. annersaammi
peqqinnissamut tunngassuteqarmata, tassa nerisagut annertuumik
sammineqarsimapput. Peqqinnissamut pisortqarfimmiinnera peqqutaalluni
peqqinnissap tungaatigut ilisimatusarnerit pingaartinneqarnerusimappata Inuit
Ataqatigiinniit eqqarsarnartoqartipparput.
Naalakkersuisut inassuteqarput
ilisimatusarnikkut immikkut pingaartitassatut maani akuerineqassasut ukuusut:
inuiaqatigiinnik inuutissarsiuutinillu ineriartortitsinerit, inuutissarsiutinik
ineriartortitsinermi piumasarisat killingi, oqaluttuarisaanermi kulturimut
tunngasut oqaatsigullu, inooqatigiinneq pissutsillu, peqqinnissaq
nerisaqarnerpullu.
Pingaarnertut tapersersorusunneqartut
siuliani taaneqartut Inuit Ataqatigiinniit tapersersorpagut, ingammik inuiaqatigiit
ingerlanerannut ilisimatusarnerit pingaartinneqartutut ilanngunneqarsimammata
nuannaarutigaarput. Aningaasatigullu tapersersuinermi Inuit Ataqatigiinniit
pingaartipparput, inuiaqatigiinnut annerpaamik iluaqutaanissaat.
Ilisimatusarnerimmi annertoorujussuit nunat pisuut akornanni ingerlanneqarput,
tamakkununngalu akulerunniarsariniarutta immitsinnut aaginnartussaavugut.
Inuit Ataqatigiinniilli maqaasisarput
unaavoq: nunatsinni ilisimatusarnermut suliallit qanoq atorluarneruniarlugit
iliuusissatut siunnersuutit. Ilisimatusarnikkut suliaqartut imminnut qanoq
suleqatigiinnerusinnaappat, pisortaniit ilisimatuut nunatsinniittut
atorneqareruniarnerlutik? Imaluunniit maannakkutut ingerlaannassanerluta, tassa
ilisimatuunik tusarniaalerlutalu nunanut allanut saaffiginnittuassanerluta?
Tamanna assersuutissaqartipparput aningaasatigut ingerlatsinisinni
tusarniaanerit tamarluinnangajaat nunami allamiut aperisaratsigit,
nunatsiniittut pinnagit.
Inuit Ataqatigiinniit
pingaartipparput maani nunatsinniittut immikkut ilisimasaqalersimasut
nunatsinnullu pissutsinut ilisimasaqarluartut atorneqarnerunissaat, soorlu
ilisimasat annertuut Ilisimatusarfimmeereersut, tassa universitet-itsinni.
Taamaammat neriuutigilluinnarparput Naalakkersuisut pingaarnersiuinerminni tamanna
qiviallattaatuassagaat.
Nassuiaammi eqqaaneqartoq
ilumoorluinnarpoq, ilisimatusarnermi angusat inuinnarnut paasineqarsinnaanngorlugit
saqqummersinneqartarnissaat, aammali siammartinneqarnissaat inuiaqatigiinnut.
Aammali ilisimatusarnikkut paasisat tunngavigalugit
inuiaqatigiinni ingerlanitsinnut iluaqutsinngortinniarnissaat
ilungersuutigisassanut ilaatinneqarnissaat Inuit Ataqatigiinniit
kaammattuutigissavarput. Tassani politikerit ilisimatusartullu akornanni
attaveqaqatigiinneq nukittorsartariaqarpoq, ilisimatuut suliaat annerpaamik
inuiaqatigiinnut iluaqutaassappata. Eqqaaginnarsinnaavarpummi inuuniarnermik
atukkanik misissuisimanerit maannakkut qanoq iluaqutsinngorlugit
atorsimanerigut aperisariaqarmat. Ippassarlu meeqqat atuarfianni akuleriisitsilluni
maannamut atuartitsisimanerup ingerlasimaneranut paasisat
iluaqutigineqarnissaat suliassarilerparput pimoorullugu, tassuunatigummi
paasivarput kalaaliaqqat kalaallisuinnaq oqaaseqartut meeqqat atuarfianni
katataannginnissaat siunertaralugu piaartumik qanoq iliuuseqartariaqartugut.
Naalakkersuisut nunatsinni
ilisimatusarnermi ileqqorisaarnermut maleruagassat siunnersuusiorneqarnissaanik
suliaqarnissaat kiisalu ilisimatusarnermut ataatsimiititaliortoqassasoq,
taakkulu sulinissaannut toqqammavissaat suliarineqassasut Inuit Ataqatigiinniit
isumaqatigaagut.
Taamatut oqaaseqarluta Inuit
Ataqatigiinniit Naalakkersuisut ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu
nassuiaataat tusaatissatut tiguarput.
Bjarne Kreutzmann,
Akulliit Partiiat:
Ilisimatusarnikkut
ingerlatsineq pillugu nassuiaat aamma 1998-imiit 2000-imut suliassatut
pilersaarutit nuannaralugit atuarsimavakka misissuataarlugillu.
Pappiaqqat
paasissutissat annertuut tunniunneqarsimasut annerusumik oqaaseqarfiginianngikkaluarlugit,
isumaqarpunga ilisimatusarnermut tunngassutillilit annertuumik
pingaaruteqartut, tassa ilisimatusarnermut tunngasut pitsaasut taamatullu
inerneri aamma immaqa pitsaasut takussutissaammata inuiannut peqqissunut
peqqissaartunullu avataaniit ajunngitsumik ataqqinnittumillu
isigineqarusuttunut aamma avammut ajunngitsumik kiinnerusuttunut.
Taamaattumik
nuannaarlunga paasivara Naalakkersuisut ukiuni kingullerpaani
ilisimatusarnikkut ingerlatsinerup tungaatigut assigiinngitsutigut
suliniuteqarsimammata. Siunertatut oqaatigneqartut isumaqatigilluinnarpakka,
tassaasut:
Nunatsinni
ilisimatusarnerup aamma ilisimatuutut atugarisat siuarsarneqarnissaat, aammalu
kalaallit ilisimatuussatut ilinniartinneqartalernissaasa aallarnisarneqarnissaa,
aamma nunatsinni ilisimatusarnerit suleqatigiinnertigut
atassuteqaqatigiilersitsinertigullu tapersersorneqarnissaat, kiisalu
nunatsinniit nunatsinnullu tunngasunik ilisimatusarnikkut naammassisat
peqataaffigineqartarnissaat siaruarterneqartarnissaallu.
Isumaqarpunga
pissusissamisuussasoq 1998-imiit ukioq 2000-imut immikkut iliuuseqarfissatut
Naalakkersuisut pilersaarutaat tapersersussallugit, tassa ukuusut:
Inuiaqatigiinnik
inuutissarsiutinillu ineriartortitsineq. Inuutissarsiorfiit ineriartortinneqarneranni
killiliussasatut piumasaqaatit. Oqaluttuarisaanitsinni kulturitsinnut tunngasut
oqaatsivullu. Inooqatigiinneq pissutsillu atugarissaarnermut tunngasut.
Peqqinnissaq nerisaqarnerlu.
Taama
naatsumik oqaaseqarlunga nunatsinni ilisimatusarnermi ileqqorissaarnikkut
pissusilersuutinut najoqqutassiornissap taperserneqarnissaanik Naalakkersuisut
kissaataat matumuuna taperserpara.
Nassuiaallu
tusaatissatut tigullugu.
Anthon
Frederiksen, Kattusseqatigiit:
Ilisimatusarnikkut
ingerlatsineq pillugu nassuiaat Kattusseqatigiinniit soqutigalugu misissorsimavara.
Nunatsinni
ilisimatusarnikkut ingerlatsinerit arlalissuit ukiorpassuarni
ingerlanneqartarsimapput ingerlanneqarlutillu, taamaattumik nunatsinni
nunattalu imartaani ilisimatusarnikkut paasisat assigiinngitsut nunatsinni
ilisimatusartunit innuttaasunillu atorneqarnerulernissaat sulissutigineqartoq
tapersersortariaqarpoq.
Ilisimatusarnikkut
nunat avannarliit killillu pingaartumik nunani issittuni ilisimatusarnikkut
suleqatigiinneq suleqateqarnerlu paasisanillu paasissutisseeqatigiittarnerit
pinngitsoorneqarsinnaanngillat, minnerunngitsumik pisuussutit uumassusillit
uumaatsullu eqqarsaatigalugit.
Taamaattumik
Naalakkersuisut ukiuni 1998-imiit 2000-imut ilisimatusarnikkut suliassaqarfinnik
immikkut siuarsarneqartussatut inuiaqatigiinni inuutissarsiutit
ineriartortinneqarnerinut tunngasut ilanngullugit pingaartillugillu
saqqummiunneqarnerat Kattusseqatigiinniit tamakkiisumik isumaqatigaarput.
Tamatuttaaq
kulturitsinnut oqaluttuarisaanitsinnut kalaallit oqaatsisinut, ilaqutariit
inuuniarnerminni atugaannut, nerisaqarnermut allarpassuarnullu issittumik
inuuniarnermut tunngasut suliniutigineqarnerisa pingaartinnneqarnerat, aammalu
suliniutit ineriartortinneqarnerinut tunngatillugu kalaallit
malinnaatinneqarlutillu peqataatinneqarnissaat pingaaruteqarluinnarmat,
nuannaarutigisariaqarpoq Naalakkersuisut tamanna aamma pingaartimmassuk.
Soorunami
suliniutit aningaasartaqarnikkut qanoq sunniuteqarnissaat aamma malinnaaffigissallugu
pisariaqarpoq, taakkualu aamma anguniakkamut naapertuuttuunissaat
pisariaqarluni.
Qeqertarsuarmi
naasorsiooqarfiup aamma ulluinnarni Angukkussarfimmik taaneqartartup,
dansk-illu ilisimatusarnermut aamma atorluartagaata nunatsinni ilisimatusarnikkut
annertunerusumik atorluarneqarnissaata suliniutigineqarnissaa ilanngullugu
Naalakkersuisunut kaammattutigineqartariaqarpoq, minnerunngitsumik
Pinngortitaleriffiup atuutilernissaanut atatillugu Angukkussarfiup siunissami
atorluarneqarnerulluni nunatsinni malunnaateqarnerusumik ingerlanneqarnissaa
pisariaqarmat.
Kiisalu
ilisimatusarnermi aalisartut piniartullu, aalisakkat piniakkallu pillugit,
ilisimatusarnermut annerusumik peqataatinneqartalernissaat ilanngullugu periarfissiuunneqartariaqarpoq,
tassami aalisartut piniartullu taakkuummata piniakkaminnik pissutsinullu
taakkununnga tunngasunik qanimut malinnaallutillu ilisimasaqarnerpaanut
ilaasut. Ilisimatusarnikkut paasisat, pingaartumik aalisakkanut piniakkanullu
tunngasut annerusumik atuagarsornermik tunngaveqartariaqanngimmata.
Aammalu
pingaartuuvoq innuttaasut ilisimatusarneq pillugu
paasissutissinneqartarnerannut tunngatillugu, paasissutissat innuttaasunut
paasiuminarsarlugit saqqummiunneqartarnissaat. Soorlu oqaatsit
ilisimatusarnermi atorneqartartut ilaatigut paatsuugassutigineqarsinnaasut
eqqarsaatigalugit.
Ilisimatusarnermut
ataatsimiititaliamik pilersitsisoqarnissaa kissaatigineqarpoq, tamatumanilu
pisariaqarpoq immikkut ilisimasallit ataatsimiititaliamut inuttaliunneqarnissaat,
aamma ilisimatusarnikkut anguniakkat ilaatigut nunatsinni pitsaanerusumik
malinnaaffigineqarlutillu nakkutigineqarnissaat eqqarsaatigalugu.
Taamatut
oqaaseqarlunga Naalakkersuisut kissaatigisaat qinnutigisaallu paasillugit
akuersaarpakka, nassuiaallu tusaatissatut tigullugu.
Marianne
Jensen, Peqqinnissamut, Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq:
Qujassutigerusuppara
tapersersuineq annertooq oqaluttunik saqqummiunneqarmat, tassanilu
ilisimatusarnerup nunatsinnut aammalu nunatta ineriartortinneqarneranut
siunissamut aamma pingaaruteqassusia tassani aamma oqaluttuninngaanniit
ersersinneqarpoq, Atussutip oqaluttuarninngaanniit taanna qanoq
ineriartorteqqinneqarnissaanut pingaartitsineq, immaqa apeqquserneqarsinnaagaluartoq,
kisianni oqaluttut sinnerinit erseqqilluinnartumik, paasinnittumik pingaartitsisumillu
nipilimmik oqaluttoqarpoq.
Qutsavigissavakka
aamma Siumut oqaluttuaninngaaniit paasinarmat Siumut paasinnilluarluni
uuminngalu aamma suliassami pingaartitsilluni nunattalu siunissami
pingaaruteqassasianik paasinnilluni uani oqaaseqaateqarneranut qujavunga.
Tapersiinermullu tamakkiisumut aamma tassani Siumut tungaanit
qujassuteqarusullunga.
Atassut-ip
oqaluttuanut Anders Nilsson-imut oqaatigeruppara tassa uani
pingaartilluinnarneqarmat Naalakkersuisut saqqummiussaqarnerminni
pingaartilluinnarmassuk nunatsinni iluaqutaasumik malunnaatilimmik
tigusassaasumillu iluaqutaasunik ingerlatsisoqarnissaq. Aamma tassanilu uanga
uani apeqquserneqarpoq ilumut nunatsinni akissaqarnersugut ilisimatusarnermut
peqataanissatsinnut. Kisianni apeqqutaa uanga killormut saatillugu
oqarusuppunga, akissaqarnerpugut ilisimatusarnermut peqataannginnissamut?
Tassami ilisimatusarnikkut apeqquterpassuit assigiinngitsut nunatsinnut
ineriartortitseqqinnissamut iluaqutaasinnaasut paasineqarsinnaapput.
Ilaatigut
Atassut-ip oqaluttuaninngaaniit aningaasat 100 mio. -nit taakkartorneqarput,
tamanna ilumoortortaqarsinnaavoq, eqqarsaatigissagaanni immaqaluunniit taakku
sinnerlugit, ilumoortortaqarsinnaavoq eqqarsaatigissagaanni nunat allat aamma
taakku ilisimatusarnermut aningaasaliissutaat ilanngullugit kisissagutsigit.
Aamma ilumoorpoq Anders Nilsson oqarami nalunaarusiami erseqqissumik
koruuninngorlugit taaneqarsimanngimmat nunatta nammineq ilisimatusarnermut
qanoq aningaasartuuteqartiginera. Ilaatigut sukkut tamaana
taakkartorneqarsimapput, ilumoorpoq, kisianni erseqqarinnerusumik
paasisaqartoqarusukkuni tamakkiinerusumik nunatsinni ilisimatusarnermik
nassuiaat aamma suliarineqarnikuuvoq, tannalu kikkunnulluunniit soqutiginnittunut
aamma tamakkiinerusoq pineqarsinnaavoq. Kisiannili aamma Atassut-ip
oqaluttuaninngaanniit kissaatigineqartoq, tassa upernaamut erseqqinnerusumik
Inatsisartunut aningaasatigut inissisimaneq saqqummiunneqarnissaa. Taanna
akuersaarpara, taannalu aamma naammassiniassavarput Naalakkersuisuni.
Kisitsisit
eqqorluinnartut oqaatigisinnaanngikkaluarlugit, ataatsimut katillugu
naatsorsuutigaara Ilisimatusarfik, Pinngortitaleriffik allulu tamaasa
eqqarsaatigissagutisigit, immaqa 40 mio. koruunit missaanni nunatsinni
tamatumunnga atorneqartut eqqoriakannersinnaallugit, tassa 100 mio.
palleqajarnagit.
Peqqinnissamut
Ilisimatusarnermullu Pisortaqarfimmut Namminersornerullutik Oqartussaninngaanniit
aningaasatigut inatsisitigut ilisimatusarnermut atugassarititaasut, tassa
taakku katillugit 2,2 mio. koruuunit, tassa 1,7 mio. koruunit siorna,
ukiormannamut aningaasaliissutigineqarput siullerpaamik kiisalu taassuma
qaavatigut siusinnerusukkulli 500.000 koruunit peqqinissaqarfiup iluani
ilisimatusarnermut immikkoortinneqarsimasuupput.
Taamatut
naatsumik Atassumminngaaniit oqaaseqartoq oqaaseqarfigivara aammalu neriorsuutigalugu
saqqummiusseqqikumaaratta Naalakkersuisunit aningaasatigut qanorpiaq Kalaallit
nunatsinni ilisimatusarnermut atuisarnerput erseqqinnersumik upernaamut
saqqummiuteqqissinnaajumaaratsigu.
Inuit
Ataqatigiit oqaluttuaninngaanniit, oqaluttua aamma qutsavigerusuppara uani
paasinnilluarni aammalu pingaaruteqartunik eqqarsarsiisutinik matumani aamma
saqqummiussimmat.
Tassa
ilumoorpoq ilisimatusarnermut pisortaqarfimmi imaluunniit suliffeqarfinni
massakkut Naalakkersuisut suliaasa ataanni sulisoq ataaseq tassani
atorfeqartinneqarpoq, taamaattumillu aamma Inuit Ataqatigiinninngaanniit
paasinninneq ilaneqarlaarsinnaaneranut immaqa allaat taakkua sulisoq taanna
aamma Kattusseqatigiinniit aamma saqqummersoq aamma qujassutigivara.
Inuit
Ataqatigiinniit kisianni aamma oqaatigineqarpoq immaqa peqqinnissaqarnermut
Naalakkersuisup ilisimatusarneq akisussaaffigimmagu peqqinnissamut
tunngasuteqartut annertunerusumik sammineqartut inerisagullu tunngasut, taanna
oqaatigissavara peqqinnissamullu Naalakkersuisunngunngikkallarama,
peqqinnissamut peqqinnissaqarfiup iluani ilisimatusarnissamut immikkoortinneqarsimammata
500.000 koruunit, taakkualu allanngoratik suli ingerlapput aammlu
iluaqutaalluaqalutik ilisimatusarnernut assigiinngitsunut aallarnisaataasutut.
Oqaatigisinnaavara nunatsinni peqqinnissaqarfiup iluinnaani tunngasunut ilisimatusarnerit
70 80-illu akornanni ingerlanneqarmata, taakkunanngalu amerlasoorujussuit aamma
nunatsinni sulisut, nakorsaannaanngitsut, kisianni aamma peqqissaasut allat
peqataaffigimmatigit. Taamaattumik aningaasat taakkua qangalili
immikkoortinneqartarsimasut annikillisaafiginiarsimanngilagut Naalakkersuisuni
nutaani. Kisiannili nutaatut ukioq manna 1997-imi peqqinnissamut
ilisimatusarnissamut aningaasat immikkoortinneqartartut kisiisa pinnagit
taassuma qaavatigut allanut atugassanut immikkoorsisoqarsimavoq. Taannalu aamma
nuannaarutigivarput aammalu atorluarneqalereeqalutik.
Ataqatigiissaarinermut
tunngasut pisortanit aamma ilisimatuut nunatsinniitut aamma atorneqarniarneqarnerunersut
Inuit Ataqatigiit oqaluttuata apeqqutigivaa. Tassa tamannarpiaq siunertaavoq,
siusinnerusukkut ilisimavarput nunatta avataaninngaanniit nunatsinnut
ilisimatusarneq soqutigineqartorujussuusoq, aammalu siusinnerusukkut,
qangarsuarlimili ilisimatusariartorlutik nunatsinnut tikittoqartarpoq, taavalu
ilisimatusarniarlutik aallaqqittarlutik, ilisimatusarfigisatik annertunerusumik
akuliutsinnagit aammalu annertunerusumik paasissutissaannik qimatsiffiginagit.
Naalakkersuisuni
isumaqarsimavugut tamanna allanngortittariaqartoq nammineerluta nunatsinni
ilisimatusarnerit suut ingerlanneqarnersut paasisimasariaregut aammalu
sapinngisamik siunniutigisinnaasariaqarigut. Kisiannili aamma nalunagu nunatta
iluani nammineq ilisimatusarnissamut qanoq killeqartigisugut aamma paasivarput
nunatta iluani ilisimatusarneq kaammattuutigalugu aamma nunanit allanik
suleqateqarnissaq taanna pinngitsoorneqarsinnaanngitsoq. Kisiannili
pingaartillugu nunatta nammineq ilisimatusarnermi ingerlataani nunatsinnut
iluaqutaasinnaasut ingerlatsinermi iluaqutaasinnaasut inuunitsinni
iluaqutaasinnaasut taakku uagut pingaartillugit nunatsinni
ingerlattariaqarigut, taavalu allat pillugit aamma nunat allat
suleqatigisinnaagigut. Tassanilu aamma assut pingaartillugu
paasissutissiisarneq tamannalu massakkut annertunerusumik ingerlatilersimavarput,
piumasaqaatigalugulu nunatsinni ilisimatusartut sapinngisamik
paasissutissiissuttassagaatigut angusaminnik sunalu ilisimatusarfiginerlugu,
massakkullu pilersaarutigineqarput aviiserannguit arlariit aamma nunat allat
ilisimatusarnerminnik angusarisaannik imaqartussat kiisalu nunatta iluani
ilisimatusarnermut tunngasut paasissutissiisarnissat ingerlanneqartarnissaat
aamma aviiserannguanngorlugu pilersaarutigineqarluni qanittumi aallartittussaq.
Taassuma saniatigut piumasaqaatigisarparput ilisimatusarniartut aamma nunat
allanninngaanersut kalaallisut aamma paasiuminartunik
saqqummiussaqartarnissaat, soorlu una Kalaallit Nunaanni peqqinneq pineqartoq
aammalu qanittukkut allat nalornissuteqartarneq. Tassa taamatut ingerlaneq
massakkut pinngoriartorpoq aammalu tamatuma ingerlaqqinnissaa kaammattuutigissavarput.
Ilaatigut
massakkut oqaatigissavara Pinngortitaleriffik Kĝbenhavn-ip Universitet-iani
isumaqatigiissusiorsimammat suleqatigiinnissamik, tassuunakkulu
ilisimatusarnermut tassuunakkut angusarineqartut aamma
paasissutigissutigineqartarnissaat tassa ilanngullugu isumaqatigiissutigineqarluni.
Paasillugu
nunatta iluani aningaasat ilumut soorlu Atassut-ip oqaluttua oqartoq,
aningaasat atorsinnaasagut killeqartut, taamaattoq qujassutigivara paasinninneq
aningaasarpassuarnik immaqa oqaatigineqarsinnaanngitsunik immaqa siunissami
qanoq ingelasoqarnissaa soorunalimi kingusinnerusukkut
saqqummiunneqarsinnaavoq, kisianni nukittorsarneqarnissaanut pingaartitsineq
taanna nuannaarutigivara. Kisiannili aamma soorlu oqartunga paasillugu nunatta
nukissaa taassuunakkut killeqartut nunat allat suleqartisserivagut
annertunerusumik, tassuunakkullu massakkut angusarisatta ilagisarivaat
qularnaatsumik massakkut inissinneqarsimammat nunatsinninngaanniit
ilisimatusarniarluni qinnuteqarneq aamma Danmark-imi Forskningsrċd-inut
qinnuteqartoqarsinnaaneq taanna qularnaarlugu massakkut taanna
inissinneqarnikuuvoq.
Kiisalu
aamma massakkut qaammammi tullermi nunat avannarliit siunnersuusuteqatigiivi
ataatsimiippata isummerfigineqartussa ilagivaat nutaaq, tassa issittumi
ilisimatusarnermut tapersiisarnissaq, aningaasat 30 mio. koruunit ukiunut
tallimanut agguataarneqartussat, 6 mio. -ikkaartumik ukiumut. Taakkua massakkut
pilersaarusiorlugit ingerlanneqarput nunatsinninngaanniilu pilersaarutit
taakku piusunngortinneqarnissaa qanorlu siunertaqassaanersut aamma annertuumik
suleqataaffigivagut, taamaattumik tassuunakkut nunatsinni ilisimatusarnermut
aningaasaleeqataasinnaaneq aqqutissioqataaffigaarput Naalakkersuisuninngaanniit
aamma pingaartillugu, kiisalu ilaatigut aamma oqartoqarpoq EU-mi allaat
ilisimatusarnermut aningaasaliissutinut pulagunniarsinnaaneq qallunaat
Naalakkersuisut suleqatigalugit suliniutigigatsigu.
Kiisalu
naggataatigut oqaatigilaassavara Danmark-imi ilisimatusarnermut Naalakkersuisoq
Jytte Hilden aamma suleqatigilluaratsigu, tassuunakkulu Kalaallit
ilisimatusarusuttut ilisimatusarnissamullu piukkunnarsarneqarsinnaanerisa
annertusaafigineqarnissaat eqqarsaatitsinnut ilaavoq qanorpiaq taanna
aaqqiivigineqarsinnaasoq.
Kiisalu
aamma politikkikkut siunniuteqarnerusinnaanerput ilusilersorniarlugu
suliniuteqarpugut, neriuppunga tamakku assigiinngitsut februar-imi
Forskningsminister-ip nunatsinnut tikeraarneranut atatillugu
isumaqatigiissuteqarsinnaanermut kinguneqarumaartut.
Tassa
nunarput qanorluunniit iliuraluarutta ilisimatusarfigissallugu ornigineqarpoq
aamma ornigineqartuarsimavoq, tamanna allanngortissinnaanngilarput aamma
avataaninngaanniit, taamaattumik isumaqarpugut Naalakkersuisuni pingaaruteqartoq
uagut aamma isiginnaartuuginnarata peqataanissarput siunniuteqataanissarpullu
tassuunakkut isumagissallugu. Tamannalu aamma paasivara amerlanerusuniit
isumaqatigineqarluni tapersersorluarneqartoq.
Finn Karlsen,
ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuata tullia:
Taamaasilluta
immikkoortoq 30, Ilisimatusarnikkut ingerlatsineq pillugu nassuiaat ukiuni
1998-imiit 2000-it tungaannut oqallisigineqarnera naammassivoq.
Oqaluuserisaq
naammassivoq.