Oqaluuserisassani immikkoortoq 83-1 |
|
||
Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera |
Ullut ataatsimiiffiusut aqqaneq sisamaat,
tallimanngorneq majip 3-at 2002
Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Anders
Andreassen, Inatsisartut Siulittaasuata tullia, Siumut.
Asii Chemnitz Narup, Inuit
Ataqatigiit.
Qujanaq. Inuuiaqatigiit
aaqqissugaanerat pillugu iliuusissatut pilersaarusiami oqaatigineqarpoq
inuussutissarsiornikkut ingerlatsinnermi pingaartinneqassasoq issuaavunga:
Sutigut tamatigut avatangiisit isiginiarneqartarnissaat piujuartitsinissamillu
tunngaveqarluni ineriartortitsinerup akulerutsinneqarnissaa tunngaviit
pingaarnerit ilagissagaat.
Taama tunngaveqarneq susassaqartut
qanimut suleqatigalugit Naalakkersuisut ineriartortinniarpaat.
Aamma piujuartitsinissamik
tunngaveqarluni ineriartortitsilernermut ikaarsaariarneq nuna tamakkerlugu
iliuuserisassamik tunngaveqartariaqarluni.
Tamakku tunngavigalugit Inuit
Ataqatigiit sinnerlugit oqallisigitikkusuppara piujuartitsinermik
nungusaataanngitsumik ineriartortitsiniarneq nunatsinni aqqutissat periutillu
suut atorlugit piviusunngortinneqassanersoq peqatigitillugu oqallisigineqartariaqarpoq piujuartitsinermik nungusaataanngitsumik
ineriartortitsineq pimoorullugu ingerlanniaraanni taava qanoq iliortoqartariaqarnersoq.
Matuminnga oqallittoqarnissaannut
kissaat tunngaveqarpoq Inatsisartunit Naalakkersuisuniillu ataasiaannarani oqaatigineqartarmat
nunatsinni ineriartortitsineq nungusaataanngitsumik atuinermik
tunngaveqassasoq.
Bruntlandip nalunaarusiaata
1987-imeersup nungusaataanngitsumik ineriartortitsineq pingasoqiusamik
isaasalerlugu ASukaqarnerarlugu@ nassuiarpaa.
Siulleq aningaasarsiornermut
tunngasoq. Aappaa avatangiisinut tunngasoq. Pingajuat inooqqatigiissutikkut
sianigisassanut tunngasoq.
Taamaattumik Inuit Ataqatigiit
tungaaniit nassuiaqquarput Naalakkersuisut isumaat malillugu nunatsinni
nunguusaataanngitsumik ineriartornerup qanoq paasisariaqarnera.
Nassuiaqquneqarportaaq sutigut
tamatigut avatangiisit isiginiartarneqartarnissaannut piujuartitsinissamillu
nungusaataanngitsumillu tunngaveqarluni ineriartortitsineq
akulerutsinneqarnissaannik nunatsinni anguniagaqarneq
piviusunngortissinnaajumallugu kommunini nunami tamarmi
nunarsuarmioqatitsinnullu sammisumik Naalakkersuisut qanoq ittunik
suliniuteqarnersut.
Naalakkersuisut ilanngullugu
nassuiartariaqarpaat nungusaataanngitsumik ineriartortitsinermi isuma qanoq
ersialaartinneqarnersoq qanorlu aningaasanut inatsimmi
oqimaalutarneqarsimanersoq.
Piujuartinissamik
nungusaataanngitsumik ineriartortitsinissaq pillugu nunat tamalaat akornanni
aalajangersakkat pisussaaffiliisut nunatsinnit aamma akuersaarneqarsimapput.
Soorlu nunani avannarlerni Statsministerit 1998-imi anguniagassatut
nalunaarutaat.
Inatsisartut tamakku pillugit
paasissutissinneqartariaqarput taamaalioreernerullu kingorna nunani avannarlerni piujuartitsinissamik
nungusaataanngitsumik ineriartortitsinissamik anguniagaqarnermi iliuusissat
oqallisigalugit.
Soorluttaaq EU-mi 1992-mi
piujuartitsinissamik nungusaataanngitsumik iluaquteqarneq pillugu
ataatsimeersuarsimanerup malitsigisaanik Sydafrikami 2002-mi augustip
qaammataani Rio Plus 10-mik taaguuserlugu ataatsimeersuartitsinissamut
tunngasut paasissutissiissutigineqarlutillu iliuserilissaakkat Inatsisartunit
oqaluuserineqartariaqarput.
Pingaaruteqarluinnarpoq
nungusaataangitsumik ineriartortitsineq tassaaginnaassanngitsoq oqaaseq tusarnersoq
taaguutaannaq ilumoorunneqanngitsorli.
Taamaallaallu
nalliuttorsiortoqartillugu oqalugiarnerni eqqaaneqartartussaq anguniagassatut
siunnerfiup tigussaasunngortinneqarnissaa ingerlatsinermilu sumiluunniit
titserussimanissaa pingaartinneqartariaqarpoq. Taamatuttaaq pingaarnersiuilluni
tulleriissaarinitinni, qanorlu iliuutitsinni tamani
malunnartinneqartariaqartoq.
Taamaaliornermi anguniagaq
oqaasiinaanani paasinartumik isumaqalissaaq nunarsuarmioqatitsinnut
tatiginassuserput uatsinnut kinguaassatsinnullumi taamaalilluni
innarlerneqassanngilaq.
Qitornagut ernuttagullu
inuuniarnikkut tunngavissaqatissagutsigit siunissamut ungasissumut isigaluta
oqimaaqatigiissakkamik isumalluutitta uumassusillit atornissaannut
pisussaaffeqarpugut. Soorlu nunat aamma allat taamaattariaqartut.
Naggasiutigalugu kissaatigissavara
Inatsisartut apeqquteqaat aallaavigalugu oqallinnissaq ilassilluassagaat.
Pissarsiffiulluartumillu ingerlanissaat kissaatigalugu.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik
aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuata tullia, Siumut.
Taavalu Naalakkesuisut siulittaasuat
saqqummiunneqartumut akissuteqassaaq.
Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut
Siulittaasuat, Siumut.
Piujuartitsinissamik tunngaveqarluni
ineriartorneq pillugu Inatsisartunut ilaasortap apeqquteqaammini qinnutigaa
nassiuiaatigineqaqqullu nunatsinni piujuartitsinissamik tunngaveqarluni
ineriartortitsineq ineriartornissarlu qulakkeerneqassappata qanorpiaq
iliortoqartariaqarnersoq. Tamannalu eqqarsaatigalugu najukkani nunatsinni
nunallu tamalaat akornanni Naalakkersuisut qanoq suliniuteqarsimanersut.
Oqaluttarfimmi maanngaanniit
suliniutaasimasut tamaasa taagussagaluaraanni takisuuliorpallaarnissaq
mianersuuttariaqarpoq. Taamaattumillu Naalakkersuisut toqqarsimavaat
ilanngussaq taanna ilanngullugu tunniussimavarput tassani assigiinngitsutigut
suliniutit allaaserineqartut innersuussutigalugit.
Piuartitsinissami tunngaveqarluni
ineriartorneq inuuiaqatigiinni immikkoortunut tamanut tunngavoq.
Naalakkersuisut Inatsisartunut ilaasortaq isumaqatigaat
piuartitsinissami tunngaveqarluni ineriartorneq oqariartaasuinnaassanngimmat
timitalimmilli imaqartariaqarluni aningaasarsiornikkut avataangiisitigut
imaluunniit inuttut atugarisat eqqarsaatigalugit piuartitsinissami tunngaveqarluni
ineriartorneq pigutsigut assigiimmik piuartitsinissamik tunngaveqarluni
ineriartorneq.
Taamaalilluni inuiaqatigiinni
ineriartorneq pisuussutini uumassutilinnik iluaquteqarnermut taamaallaat
tunnganngilaq.
Tassa 1987-imili Brundtlandip
nalunaarusiaannik taaneqartartoq piuartitsinissamik tunngaveqarluni
ineriartorneq imatut allaaserisaqarpoq: Nunarsuup inui piginnaassuseqarput
ineriartorneq piujuartitsinissamik tunngaveqartilissallugu. Qulakkiissallugu
maannarpiaq pisariaqartitat naammassineqarnissaat kinguaarissaat siunissami
pisariaqartitassaat akornusinngikkaluarlugit.
Rundland-ip nalunaarusiaat
tunngavigalugit 1992-mi Rio de Janeiromi avatangiisit ineriartornerlu pillugit
nunarsuatsinni Naalakkersuinikkut siuttuni peqataaffigineqartumi
ataatsimeersuartoqarpoq. Ataatsimeersuarnermik tamatuma annertuumik
nalunaarusiortoqarpoq ukiut 100-it 21-ssaannut oqaluuserisassamik AAgenda 21"-mik
taaguuseqartumik.
Naalakkersuisut AAgenda 21"-mut atatillugu nunat
avannarliit suliaqarnerannut peqataapput. Tamatumalu inerneri
ilanngunneqartumut takuneqarsinnaapput.
Taavalu ukioq manna naatinnagu
Naalakkersuisut saqqummiutissavaat nunatsinnut piuartitsinissamut
tunngaveqartumut tunngatillugu iliuusissamut pilersaarut tamarmiusoq. Kalaallit
Nunaanut AAgenda
21" tungaanut ingerlatsinitsinni tamanna alloriarnerit siullersarissavaat,
kisianni Naalakkersuisut pingaartippaat oqaatigissallugu Kalaallit Nunaannut AAgenda 21" tassaassanngitsoq
allakkiaq immikkoorluinnartoq Naalakkersuisut naalakkersuinerata
ingerlatsinerata sinneranut atanngitsoq.
Taamaattumik
piaarinaatsoornerunngilaq nunatsinni piuartitsinissamik tunngaveqarluni
ineriartornissaq pisariaqassusia. Inuuiaqatigiit aaqqissugaanerat pillugu iliuusissatut
pilersaarummi eqqartorneqarmat.
Taamaattumik Naalakkersuisut
isumaqarput pinnanngitsumik tamanna nanginneqassasoq Kalaallit Nunaannut AAgenda 21"-mut missingiut
siulleq Naalakkersuisoqarfiit tamarmik suleqatigiinneratigut suliarineqarpat
tamatumani ilaatinneqassapput aningaasaqarnermut, inuutissarsiornermut,
piniarnermut, niuernermut, peqqinnermut, ilinniartitaanermut, attaveqarnermut,
pilersuinermut inuillu atugarisaannut tunngasut.
Naalakkersuisut isumaqarput taama
iliornikkut qulakkiissagipput Naalakkersuisut aningaasaqarniarneq
eqqarsaatigalugu naalakkersuinikkut ingerlatsinerata qulliunerusup nunattalu
piuartitsinissamut tunngaveqarluni ineriartortup siunissami
pilersaarusiorfiginissaata pisariaqartumik ataqatigiinnissaat.
Nunarput aamma peqataassaaq
piuartitsinissamik tunngaveqarluni ineriartorneq pillugu ataatsimeersuarnissami
ukioq manna septemberip aallartilaarnerani Johannesborgimi pisussami.
Naalakkersuisut sulipput
siunertaralugu nunarsuarmioqatigiit paasissagaat sumiiffimmi nunallit nunallu
inoqqaavisa pisariaqartillugulu pisinnaatitaaffigigaat pisuussutinik
uumassusilinnik piujuartitsinissamik, tunngaveqarluni iluaquteqarniarsinnaaneqe
niuffateqarsinnaanerlu, soolu aamma WTO-p tungaanut taama suliniuteqartugut.
Taamatut naalakkersuinikkut
ingerlatsitsineq piujuartitsinissamik tunngaveqarluni ineriartornermut
tunngaviusunut naapertuutiinnarani aamma nioqqutissiat pinngortitameersut
nunanut allanut tuninissaannut nunatta pisariaqartitsineranut naapertuutissaaq.
Piujuartitsinissamik tunngaveqarluni
ineriartorneq eqqartorneqartillugu nassuerutigisariaqarparput pisussutit
uumassusillit atugaanerat piffissami kingullermi maani nunami annertuumik
sammineqarsimammat. Taamaattumik tamannattaaq oqaaseqarfigissavara.
Namminersornerullutik Oqartussat
nunat tamalaat akornanni ilungersortumik sulinermikkut pisuussutit
uumassusillit piniarnissaannut pisinnaatitaaneq akueritissimavaat. Tamanna
ukiuni amerlasuuni suliniutigisariaqarsimavoq nunani allani sakkortuumik
akerlilersorneqartarsimavugut, naallu avataaniit saaffiginnissutit ilaatigut
eqqunngitsunik tunngaveqaraluartut aammalu nunatsinni pissusiviusunik
paasisimasaqannginnerannik pissuteqaraluartut taamaattoq taamatut eqqartornerlugaaneq
inuiaqatigiinnut kalaallinut kingunerlorujussuarsinnaavoq.
Qularutigineqassanngilaq
pinngortitamut avatangiisinullu tunngasut aqunniarneranni piviusumik
ajornartorsiuteqaratta. Taamaattumik pisuussutitta uumassusillit
piujuartitsinissamik tunngaveqarluni atorneqarnissaat pillugu maannarpiaq
timitalimmik iliuuseqartariaqarpugut. Maannakkut qanoq iliuuseqaanngikkutta
imaaratarsinnaavoq pisuussutinik uumassusilinnik atuinerput uagut
piumassuserinngisatsinnik augustimi EU-p Ilulissani ataatsimiinnerani oqallisit
pingaarnersarilersinnaagaat. Tamatumap kingunerilersinnaavaa takornariat
peerunnerat imaluunniit suli ajornerusoq, tassalu nunarsuarmioqatitta avammut
nioqqutissiagut pisiariumajunnaaraat.
Pissutsini maannakkutut atuuttuni
Naalakkersuisut marlunnik iliuuseqarsimapput, siullertut:
Naalakkersuisut
Avatangiisinik Pinngortitamillu Pisortaqarfik aamma Aalisarnermut, Piniarnermut
Nunaqarfinnullu Pisortaqarfik qinnuigisimavaat ajornartorsiutit pisussutit
uumassusillit iluaqutigineqarnerannut tunngasut tamaasa
nassuiaasiorfigeqqullugt. Nassuiaatip inernerissavaa iliuusissanik pilersaarut
timitalik, tassani nalunaarsorneqassallutik pisuussutit uumassusillit qanittoq
ungasinnerusorlu isigalugit piujuartitsinissamik tunngaveqarluni iluaqutigineqarnissaanut
aqqutissaq. Aappaattut:
Tusagassiivik
piareersarpoq nunatsinni pisuussutit uumassusillit iluaqutigineqarnerat pillugu
sukumiisumik paasititsiniaaniarluni. Paasititsiniarnermi ilaatigut
ilisimatitsissutigineqassaaq pisuussutit uumassusillit piujuartitsinissamik
tunngaveqarluni iluaqutiginianngikkutsigit qanoq kinguneqarsinnaanersoq.
Inuit nunarsuarmioqatitsinnut
ataatsimiigiarlutik angalasartut aammalu maanna pissutsit pillugit
paasisitsiniaanermik annertuumik suliaqareersut kajumissaassavakka
Tusagassiivik attavigisaqqullugu paasissutissanik tunuliaqutaasunik
pissarsiniarlutik apeqqutaajunnaartut akissuteqartikkumallugit.
Erseqqissassavara pisussutit
uumassusillit atorneqarneranni ajornartorsiutiviit uagut kisitta qanoq
iliuuseqarfigisinnaagatsigit. Tusaamanerlugaaneq ajunngitsumik sangutissagaanni
ukiut amerlasuut atortariaqarput. Qularinngivippara iliuusitigut pilersaarut
paasisitsiniaanerlu pitsaasumik naammassineqarpata nunatsinni peqataasut
imminnut ataqqeqatigiilissasut. Naalakkersuisut neriupput nunarput
piujuartitsinissamik tunngaveqartoq pillugu suliniutit tamarmiusut
oqallittarnitsinnut aalajangiisarnitsinnillu tunngavissanngorluarumaartut.
Soorlu siusinnerusukkut oqareersunga
Naalakkersuisut Inatsisartunut ilaasortat isumaqatigaat piujuartitsinissamik
tunngaveqarluni ineriartorneq oqariartaasiuinnassanngimmat. Piviujuartitsinissamik
tunngaveqarneq inuiqatigiinni sumiluunniit patajaatsumik
tunngaveqartariaqarpoq. Taamaattumik suliniutit ilanngussami takuneqarsinnaasut
Naalakkersuisut aallartippaat. Naalakkersuisut neriuutigaat suliassaqarfinni
assigiinngitsuni suliniutit tamarmiusut nunatsinnut piujuartitsinissamut
tunngaveqarluni ineriartortumut nuna tamakkerlugu ilioriusissamik siunissami
attassiinnarnissamut iluarsiisarnissatsinnullu, oqaloqatigiittarnissatsinnut
aalajangernissatsinnullu tunngaviussasut.
Neriuppunga suliniutit tamakkua
kingunerannik nunarsuarmioqatitsinni suleqatigisatsinni ataqqineqarneq
pilersinneqassasoq, eqqaamaannassavarpulli imaassinnaanngimmat nunatsinnut
sinniisutut nunani allaniikkaangatta allatut oqalussasugut maaniikkaangattalu
allatut oqalulluta.
Lars Karl Jensen, ataatsimiinnermik
aqutsisoq.
Naalakkersuisut siulittaasuannut
qujavugut. Taavalu partiit Kattusseqatigiit attaviitsullu oqaaseqartuinut
ingerlaqqikkutta tulliuppoq Siumup oqaaseqartussaa Ruth Heilmann. Takanna.
Ruth Heilmann, Siumup oqaaseqartua.
Qujanaq. Nunatsinni
piujuartitsinissamik tunngaveqarluni ineriartortitsisoqarnissaanik Naalakkersuisut
siunnerfiata apeqquteqaat aallaavigalugu oqalliseqarnissamik siunnersuut.
Qangarsuaaniillu nunatsinni inuusut
nunap pissarititaanik aallaaveqartumik atuisuullutik inuusimapput. Atorluaaneq
aallaavigivaat piniapilunneq naluaat. Eqqaaginnartigu puisi tamaat
iluaqutissartaa atorpaat nerisaralugu, atisaralugu, tuperalugu,
qaammaqqutigalugu, qaanniaralugu, umiaralugu, sakkussussiaralugu allaat aamma
meeqqat pinnguaannik aliikkutasssaannik pilersitsiffigisarlugu. Tassa
atorluaaneq pinngortitap pissarititaanik aallaaveeqartut. Inooqatigiit arnaq,
angut ilaqutariillu ikioqatigiilluinnarlutik ullaamiit unnummut puisi
aallaavigalugu ukkataqartarput. Taamatut atugaqartut pilluarneq angusarpaat
eqiasuikkunik ikioqatigiilluarunillu. Nuna imarlu inuussutissaqarfigalugu
atugartik paarilluinnartuuaat nakkutigilluinnarlugulu, taamalu piniagassat
aqullugillu malittariuarpaat.
Taamatut Siumumiit aallarniilluta
piujuartitsinissamik oqallisissiamut oqaatiginiakkagut aallarniuteqartippagut
siuligut eqqaaniarlugit ataqqinarluinnartuummata, nunamik allanngujuitsumik
takusassaqartillutalu atugassaqartilersimammatigut. Kinguaariimmi kalaallit
aamma kulturertik attattuinnarsimavaat piniartuunermik inuuniuteqarnertik
ingerlakkamikku ukiorpaat. Piniarnermit aalisartuunermut ikaarsaariarneq
aallartimmat aningaasaq naalaganngortinneqarpoq. Saarulliit niuernikkut nunamut
ineriartortitseqataalerput tammakarnissartik tikillugu.
Maanna kinguppaat qalerallillu
nalaanni inuuvugut qaleruallillu ilaatinneqalerput aningaasarsiutaallutik
nunatsinnut napatitsiniutaalerlutik. Suliffissuaqarnermut ikaarsaariarpugut.
Ilaqutariit ataatsimoorniarnertik ajornartorsiutigisalerpaat. Suliffik
nakkutigilluagassaavoq, meeraq immineertinneqalerpoq ilaatigut allaat
piffissaqarfigineqarnissaminut amikkisaartunngorsimalluni.
Inuiaqatigiit inuunerat qangamut
uuttuullugu allanngoriartuinnarpoq. Ullumikkut killiffeqarpugut atorluaanermik
ingerlatsiniarnitsinni tamakkiisuunngitsumik nunatta pissarititaanik
atorluaannginnatta. Nutaartugassaqarniartuuvugut aammalu piniapilunneq
ingerlallugu siulitsinnik kingornussarisarput imaaliinnarlugu aatsinnik
timitsinnillu peersinneqarsinnaanngimmat.
Inuiannut allanut
attaveqalersimavugut, qallunaat nunaat attavigaarput pilersorneqarnitsigullu pisiassarpassuit
nalaanni inuulluta nunarsuarmioqatigiinnut attaveqarnerulersimagatta
piorsarsarsimassutsikkullu pissutsinut nallersuukkumalluta
malittariniarlugillu ilungersorumalluta siunnerfeqarsimavugut.
Siumut pilersinneqarmalli
piujuartitsinermik isummat pingaartillugit anguniakkamini suliniaqataaffigai
ullumimut taamatut ilungersuuteqarluni ingerlatsilluni. Tamanna
pingaaruteqarpoq kinguaariimmi nunatta pissariritaanik ullumikkutut
pilluaatigisatsinnik pissaqartittuassgutsigit nungukkiartuutaanngitsumik
silatusaartumillu atuineq ingerlattuartariaqaratsigu. Mianersortumik
iliuuseqartarluta ingerlanissarput tamatta isumagaarput. Inuit
kikkuugunilluunniillu paaseqatigiillutik akaareqatigiilluinnarlutillu tamanna
angusaqarfiginiartariaqarpaat.
Taamaattumik Siumumiit
Pinngortitaleriffimmik aamma piniarnermut nakkutilliisunik pilersitsineq siumut
ingerlariarnertut isigarput avammullu attaveqarnitsinnut sakkuullunilu
iluaqutigineqarnera maanna ersarissunngoriartormat nuannaarutigaarput.
Siumumiit pingaartitaraagut piniartut maanilu najugaqartut ilisimasaat aamma
tusaaniartassallugit. Tamanna bilogit aamma atorluartariaqarpaat. Piniartut taakkuupput
pinngortitamut qanilluinnartumik malittarinnittut taamaattumillu ilisimasarsuarnik
ulikkaartut.
Nunatta pinngortitallu eriagisariaqarnerat
pillugu Inatsisartunut ilaasortaq Ruth Heilmann, Siumut saqqummiussaqarnera
naapertorlugu Inatsisartuni ippassannguaq nuannersumik oqallippugut taamatut
pinngortitamik uumasunillu atuinerit pisinnaatitaaffillu pillugit
inatsisiliornerit 1980-mi pisut nutarsarniarneqarmata
ataatsimoortinniarneqarlutik. Siumumiit isumaqarpugut taamatut
inatsisiliortoqartillugu pipallataanatik peqqissaaarluinnartumillu
tusarniagassat tamaasa piffissaqartilluarlugit ingerlanneqartariaqartut
innuttaasut tikillugit isumaat tamallu oqartussaaqataanerat aallaavigalugu
oqallinnerit isumasiuinerillu ingerlanneqartariaqartut.
Pisortaqarfiit susassaqartut kommunet
KANUKOKA-lu peqataatilluinnarlugit aalajangersagassat paaseqatigiilluarnikkut
ilusilersorneqartarnissaat pisariaqarluinnarpoq. Tamanna pingaarpoq
paaseqatigiittoqartillugumi illuatungeriinnut toqqissisimanarnerusarmat.
Nuanniinnerpaasarpormi piniagassat pillugit akerleriittoqartillugu. Tamanna
aamma siulitsinnik oqaluttuani nalunngilarput. Taamatut kukkusumik
pisoqaraangat piujuaannartitsinissamik isuma aatsaat tassa oqaasiinnanngortarpoq,
soorlulu anguniagaq pissusissaanngitsumik ungasinnerulersinneqaannartarluni.
Tamanna pinngitsoortilluinnartariaqarpoq tamannalu uagut inatsisiliortut
pisussaaffigaarput pitsaanerpaamik angusaqarfiginiassallugu.
Siumumiit Naalakkersuisut iliuusaat
piujuartitsinissamillu suliniutaat isumaqatigilluinnarpagut
suleqataaffigalugillu. Avatangiisinut Pinngortitamullu Pisortaqarfik aamma Aalisarnermut
Piniarnermullu Pisortaqarfik peqquneqarmata pisuussutinut uumassusilinnik
iluaquteqarniarnermut pissutsinik nassuiaateqarfiginissaannik. Siumumiit
Eqqisisimatitsinermut Avatangiisinullu Ataatsimiititaliamut aamma taamatut
piumasaqaateqarsimavugut oqaloqatigiinnerit isummersoqatigiinnerillu
ingerlallugit.
Siumumiit isumaqarpugut aamma
Aatsitassanik Pisortaqarfiup annerusumik peqataatinneqarlunilu
nassuiaateqartinneqarnissaa aamma pisariaqartuusoq. Pisuussutit uumassusillit
pillugit isumasiuineq ingerlanneqarmat kommunet
pisinnaatitaaffeqarnerulernissaat aamma piumasaqaataavoq. Siumumiit
isumaqarpugut sineriassuaq taamatut annertutigimmat pissutsillu kommunemiit
kommunemut assigiinngeqimmata kommunet piniagassanut aqutsinissaminnik
pisinnaatitaaffeqarnerunissaat pisariaqarpoq, tamannalu KANUKOKA peqatigalugu
ingerlanneqartariaqarpoq.
Pinngortitamik eriagisaqarneq uumasuinik,
naasuinik, ujaqqanik allarpassuarnillu allanngutsaaliuineq
ingerlattuarniarlugu Naalakkersuisut iliuuserisaat tapersersornartuuteqaagut
aammalu paasisitsiniaaneq suli annerusup ingerlanneqarnissaanik
anguniagaqarnermi atorfinitsitsineq Siumumiit isumalluarnartutut
isumaqarfigaarput. Piujuartitsissaguttalu aallaavigisariaqarpagut meeqqat,
taamaattumik Atuarfitsialak aqqutigalugu inerisaanermi pinngortitamik
atuinermik ilinniartitsissutigineqarnera suli annerusumik pimoorunniarlugu
iliuutsit aallartinneqarnissaat Siumumiit kaammattuutigaarput. Aammalumi
Naturskolemik pilersitsinissamik Siumumiit siunnersuuteqarnikuunerput matumuuna
piviusunngortinniarlugu Naalakkersuiusut matumuuna suliniuteqarnissaannik
eqqaasinniarpagut.
Siumumiit isumaqarpugut pinngitsoorata
folketingimi ilaasortaatitavut qallunaallu nunaanni folketingi aqqutigalugu
inuiaat allat nunatsinni pinngortitamik atuinitsinnik iluaquteqarnitsinnillu
suleqatigimmut avammullu paasisitsiniaanerat peqataaffigisinnaagaat.
Ataatsimiititaliamiillu nalunngilarput qallunaat nunaanni aamma taamatu
soqutigisaqartut allaat nunatsinnut paasisassarsiorlutillu
malittarinninnissaminnut.
Siumumiit isumaqarpugut nunarput inuisalu
kulturiannik paasisimasakippallaartut amerlavallaarput nunarput pillugu
kukkusumik ingasattajaartumillu avammut nalunaaruteqartartut, tamannalu
pinngitsoortinniarlugu annertuumik suliniutit aallartinniarlugit
kaammattuutigut Siumumiit peqataaffigissallugit piareersimavugut.
Siumumi isumaqarpugut nunanut allanut
nunanilu avannarlernut suleqatigiinneq suli annerusoq ersarinnerusorlu
ataqatigiinnerusumik ingerlanneqartariaqartut Nunanut Allanut Tunngasunut
Allaffeqarfik annertusillugu immaqa International Center taamatut taaguuserlugu
suliniarneq eqaannerusoq nukissaqarfiunerusorlu pilersissinnaagipput
isumaqaratta matumuuna eqqarsaatigeqqullugu Siumumiit pilersinneqarnissaa
suliniutigillaqquarput.
Taamatut oqaaseqarfigaarput Asii Chemnitz
Narup, Inuit Ataqatigiit, piujuaannartitsinissaq pillugu oqallisissiaa
Naalakkersuisullu akissutaat sukumiisutut isigalugu qujassutigaarput. Qujanaq.
Godmanf Jensen, Atassutip oqaaseqartua.
Piujuartitsinissamik
nungusaataanngitsumillu tunngaveqarluni ineriartortitsisoqarnissaannik
Naalakkersuisut siunnerfiat ullumikkut aammalu siunissami. Apeqquteqaat
aallaavigalugu oqallinnikkut ersarissumik paaserusunneqarpoq. Atassummiit
maluginiarparput siunnersuuteqartup siunnersuuteqarnermini siunertarigaa
Inatsisartunit Naalakkersuisunillu ataasiarani oqaatigineqartarmat nunatsinni
ineriartorneq nungusaataanngitsumik atuinermik tunngaveqartariaqartoq
ullumikkut qanoq oqaatigisariaqarnersoq killiffillu pillugu qanoq
nassuiaasoqarnersoq.
Siunnersuuteqartup oqallisissiamik
suliaqarnermini malunnarpoq Brundtlandip nalunaarusiaa 1987-imeersoq
tunngaviginiarsimagaa. Siunnersuuteqartup siunnersuuteqarnermini
tikkuarniagaasa ilagaat nalunaarusiaq oqaatigineqareersoq misissorluaraanni
pingasunik sukalittut oqaatigineqarsinnaasutut taaneqarsinnaasoq. Tassa
siullermik aningaasarsiorneq, avatangiisit taavalu inooqatigiinnikkut
sianigisassat. Atassummiit oqaatigissavarput anguniagassatut tikkuarniarneqartut
isumaqatigilluinnaratsigit. Oqartariaqarpugut qangaaniilli ilisimariikkavut
nalunaarusiakkut oqariartuutigineqartut angusaqarfiginirnerini innuttaasugut
immaqa annikippallaamik uatsinnut piumaffigisartugut, tassa pisuussutinik
uumassusilinnik nunamillu atuinitsinni.
Atassummiit maluginiarparput
Naalakkersuisut akissuteqarnerminni nalunaarusiaq oqaatigineqareersoq aamma
annertuumik tunngaviginiarsimagaat. Aammalu piujuartitsinissaq siunertaralugu
suliniuterpassuit nunatsinni aamma nunatta avataani eqqartorneqarlutik.
Isumaqarpugut tassuuna takusinnaallutigu nunarput avatangiisivullu pillugit
suliniarnerit ilungersortumik patajaatsumillu ingerlanniarneqartuartut.
Atassummiit isumaqarpugut
siunnersuutigineqartoq aamma Naalakkersuisut akissuteqaataat imminnut
assortuutinngitsut, oqariartuutigineqartullu tunngavigalugit innuttaasugut
tamatta akisussaaffik pigisarput paasilluarnerusariaqaripput nunatsinnik
uumasuinillu atuinitsinni.
Naggataatigut oqaatigissavarput
maluginiaratsigu oqallisissiatut siunnersuut aamma Naalakkersuisut
akissuteqaataat assortuutinngimmata. Atassummiit isumaqarpugut Naalakkersuisut
akissuteqarnerminni oqariartuutaasa ilaat, tassa augusti qaammat
pernaataasumik EU-p Ilulissani ataatsimiinnissaani pissanngatigineqartumi
peqataasussat inuiaqatigiinnit oqartariaqarpugut inuiaqatigiinnit
neriulluarfigineqartut naatsorsuutigineqarpoq pisussaaffiligaanertik
paasisimalluarlugu ataqqinassuseqartumik nunarput asasarput pinngortitaq suli
ullumikkut minguinnerpaat ilaattut oqaatiginiarneqartartoq tummaaralugu
inuiaqatigiinnillu kalaallinik tapersersorneqarneq uummammiugalugu
peqataalluarumaartut.
Atassummiit taamatut oqaaseqarluta
nungusaataanngitsumik atorluaanermik tunngaveqartumik ineriartortitsinissamik
siunnersuut isumaqatigigatsigu oqaatigissavarput, taamatullu Naalakkersuisut
akissuteqataanaannut qanoq isumaqarnerput tapersersuinerpullu taamatut
sammivilerlugu oqariartuutigaarput.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit
oqaaseqartuat.
Inuit Ataqatigiit sinnerlugit
Inatsisartuni ilaasortaq Asii Chemnitz Narup oqalusserisassamik matuminnga
piffissaq naleqquteruttortoq saqqummiussivoq. Brundtlandip nalunaarusiaata
saqqummerneranit ukiut 15-inngorput, Riomi ataatsimeersuarnermit ukiut qulit
qaangiupput. Nunatsinni pinngortitamik uumasuinerput maani nunanilu allani
sammineqaruttorpoq qanorlu iliuuseqarnissatsinnik isumassatsialannik
nassaarniarluta aalassassimaaruttorpugut. Iliuuserineqarnissat
iliuuseqarnissat nunatsinni ilisimasaqaqatigiinnissamut sammiveqartut aamma
iliuuseqarnissat avatitsinni nunat allat inuinut paasissutissiiniartussat.
Aammami Naalakkersuiusut siulittaasuata nunani avannarlerni ministeriunernik
piujuaannartitsinissaq siunertaralugu 1998-mili atsioqateqarneranit
annertunerusutigut atsioqatigiinnerit timitaliiviginissaanut Inatsisartut
isumasinneqaratillu namminneq sassartaaruteqarsimanngillat. Taamaattumik AKalaallit Nunaanni pinngortitaq
inuulluarit@-mik
taasaminik aviisiliortup Keld Hansenip atuakkiaa kisiat
pissutiginiartariaqanngilarput persuarsiornartunik atsioqatigiinnerit
kinguneqartinnissaannut suliniuteqavittariaqalernitta pisariaqarsimaneranut.
Atuakkiaq qanorluunniit eqqunngitsortaqartigigaluaruni oqaatsinut arlariinnut
nutserneqareerami nunatta uagullu inuiaat isigineqarnitsinnut nalilersuiniarnermut
sunniuteqartussaammat tamanna qularissanngilarput.
Ippassigamilu oqaluuserisassani
immikkoortoq 86 oqaluuserigatsigu akissuteqaamminnut ilanngullugu
Naalakkersuisut saqqummiuppaat immikkut aviisiliaaralersaakkaminni suut
allaaserilersaarnerlugit. Inuit Ataqatigiit tamanna immikkut pingaarnertut
uparuarnianngilarput. Taamaattoq qeqqaniit imaluunniit qulaaniit ima imalu
isumaqarnerinnartut nipilimmik saqqummiiniarnerup kingunereratarsinnaasai
isumaliuutigilluarneqartariaqartut isumaqarpugut.
Aamma pingaaruteqarpoq pinngortitap
uumasuisa naasuisalu qanoq suujunnaarsitsinngitsumik
atorluarneqartariaqarnerannik inatsisip nutarterniarnerani innuttaasut tamatta
peqataanissarput, tamatuma ilumut siunertarineqartutut sunniuteqarluarnissaanut
tamatta isummersoqataanissarput pisariaqarmat. Taamatummi periuseqarnerup
paatsooqatigiissinnaanerit kingorna paaseqatigiissutiginiarlugit
nukippassuatsiarsuarnik atuiffiusinnaanera pinngitsoortinngikkuniuk
annikillerujussuarsinnaavaa. Uagullu Inatsisartuni inatsisiliortutut
annertuutigullu inuiaqatigiinnut nunattalu avataanut kinnertartuuniartussatut
nunarpullu sinnerlugu nunat tamalaat akornini suliniarnerni
isummersortaasartutut aalajangersakkat sunut sammiveqarnissaat isummersoqataaffigalugillu
ilisimalluinnartariaqarpugut.
Taamaattumik Inuit Ataqatigiit
neriuutigaat oqaluuserineqartup matuma aamma Naalakkersuisut
atuagassianngorlugu saqqummersitassaannut sunniuteqarsinnaanera aamma
periarfissinneqarpoq matumuuna.
Inuiattut nammineerusuttutut ima
inerisimatigisariaqarpugut nassuerutigisinnaassallugu ukiuni kingullerpiani
pinngortitap attassinnaasai akimorlugit ilaatigut atuilersimagatta. Tamanna
assigiinngitsorpassuarnik pissuteqarpoq, siullermik: Nunarsuarmi
naalagaaffissuit pinngortitamik minngersaanerata kinguneranik silaannaap
allanngoriartorneranik uumasunik nujuartanik tunisassiaqarsinnaanerup
killeqassusianik imaluunniit killilersugaassusianik, nunat tamat akornanni
piujuaannartitsinissamik isumaqatigiissutit killiliinerannit, piniarnermik
inuutissarsiuteqavissut saniatigut angallatigissiartorneq peqatigalugu
pinialunnissamut periarfissaqartut amerlanerujussuanngorsimanerannit kiisalu
uumasut pisarineqartut tamakkiinngitsumik atorneqarnerannik. Tamakkuuppullu
ullumikkut piniartuunerup aningaasartuutinut malinnaasinnaajunnaarsimaneranut
pissuterpiaa.
Taavami uumassusillit eqqarsaatigalugit
piujuaannartitsinissaq ilumut periutsitut atortariaqaratsigu qanoq
iliorsinnaavugut? Killilersuinerit piffissami aalajangersimasumi uumasut
ataasiakkaat piniarsinnaatitaanerisigut qanoq amerlatigisunik
pisaqarsinnaanerup atuutinneratigut nunap immikkoortuini pissutsinut
naleqqussarsimasunik eqqissisimatitsinermik aalajangersagaqarnikkut,
nunaminertanik uumasoqatigiit najugannaavinik eqqissisimatitsineqarnikkut,
uumassusillit pisarineqartut iluaqutissartaasa tamakkiinerpaamika tornerisigut,
piniarnermik inuussutissarsiuuteqarnerup tapertarisinnaasaanik
isertitsissutaasinnaasunik aqqutissiuussinikkut il.il.
Tamakku ilaat Inatsisartuni pineqartumut
susassaqartut kattuffiit, soqutigisaqaqatigiiffiit, nunaqqatigiit allaammi
innuttaasut sapinngisamik annertunerpaamik paaseqatigalugit ingerlanneqarsinnaapput.
Aamma ilaqarput iliuuserisassanik nunap immikkoortuini innuttaasut qanimut
qinigaasa isumagisassaannik pissutsit qanimut ilisimasatik toqqammavigalugit.
Qujanartumik ullumikkut
soqutigisaqaqatigiittut peqatigiiffeqartitsineq eqeersimaarfiuvoq. Aalisartut
piniartullu kattuffeqareerput, saniatigooralugu pinialuttartut taamatut,
peqatigiiffeqarpoq ATimmiaq@ nutaajunerpaatullu peqatigiiffik AUppik@ pilersinneqaqqammerpoq pinngortitamik
avatangiisinillu soqutigisaqaqatigiiffittut sammisaqartut.
Tamakku taareerlugit Inuit Issittormiut
Kattuffiat issittumi avatangiisinut suliniuteqarnermigut nunarsuup sinnerani
tutsuviginartumik suliniuteqarnermigut malugineqarluatoq taasariaqarpoq,
soorunalimi Inatsisartut Eqqissisimatitsinermut Avatangiisinullu nammineq
ataatsimiititaliarput. Tassaavoq uagut Inatsisartuni isummatsinnik
anitsiviusartoq apeqqutini tamakkunani avammut kiinnertarfipput.
Naalakkersuinikkut ilumut qanoq
iliuuseqartariaqaleratta piffissanngorpoq, taamaattumik
soqutigisaqaqatigiiffiit siuliani taagukkagut nukippassuatsiarsuit tamakkerlutik
nunatta iluinnaani pinnatik assigiinngitsorpassuarnik nunatta avataani
attaveqartut kattullugit paaseqatigiinnikkut sunniuteqarnerpaamik nunatsinni
ataatsimoortumik pinngortitamik atuilluarnissatsinnut isummanik
katersitinneqartariaqarput. Taamaattumik pinngortitap illersorneqarneranut
inatsisip nutarterneqartariaqarnerata piareersarnerani isumasioqatigiinnissaq
siunertaralugu nunatsinni nunattalu avataani pinngortitamik atuilluarnissamik
siunertaqartut suleqatiseralugit aningaasanik pissarsiniarnissat
Naalakkersuisut siunnerfigissagaat Inuit Ataqatigiit siunnersuutigaat.
Minnerunngitsumimmi nunanik
qanigisatsinnik suleqatigiiffigeriikkavut matumani suleqatiserineqarsinnaasut
arlaqarput, soorlu: Issittumi siunnersuisoqatigiit Arctic Council, Nunat avannarliit
siunnersuisoqatigiivi Nordisk Rċd, Nunat avannarliit killiit
siunnersuisoqatigiivi Vestnordisk Rċd, Pijuaannartitsineq pillugu Inatsisartut
nunani tamaneersut suleqatigiiffiat SUPO, Atlantikup avannaani miluumasut
imarmiut pillugit isumasioqatigiiffik NAMCO allallu kingullermik ukiakkut
ataatsimiinnermi Naalakkersuisut nunanik allanik attaveqarneq pillugu
nalunaarusiaanni piukkunnarnersiorneqarsinnaasut.
Ullumikkut annernartortaqarsinnaasunik
aalajangiinissami qanga 70-ikkunni qassutinik tissukartittagarpassuarnik
atuilluni kapisilinniarneq, helikopteriaqqat innanik timmissat erniorfiini
qaninngoortarsimaneri, umiarsuit ilaasortaatit innani timmissat piaqqiviisa
saannguini siggartaamminnik nilliatitsisarsimaneri, Europami, Amerikami
avannarlermi, Ruslandimi akuutissat sinnikuinik kuussuartigut
aniatitsinermikkut aamma naalagaaffissuit silaannarmik minngersaanermikkut
uumassusilinnut annertuumik akornusiisimanerisa qanorluunniit
ilumoortigigalutillu ajoqusiitigisimagaluarnerisa uumassusilittut
pisuussutitsinnik nakkutigilluakkamik killilersuinikkut atuisariaqalernerput
pinngitsoortissinnaanngilaa.
Avatangiisinut illersuiniarnermi
aalajangersakkat uumassusilinnillu tunisassiaasinnaasunik killilersuilernikkut
namminersornerunerup atuutilernerata kingorna iliuuserineqarsimasut
naalagaaffiup nakkutilliisimaneranit iliuuserisarsimasaannillu
malunnaateqartumik annertuseriarsimagaluarput. Pissutsilli ullumi atuttut
takutippaat tamakku annertuutigut naleqqussarneqaqqittariaqalersut.
Nunatsinni nammineq atuinitta
nakkutiginissaanut toqqammaveqarlutalu aalajangersaasarnissatsinnut
pinngortitamik uumasuinillu paasissutissanik katersiveqarnissap
Pinngortitaleriffimmit aallunneqarnerulernissaa periarfissinniartariaqarparput.
Paasissutissat tamakku qaqugukkulluunniit nunat tamat akornanni
suleqataanitsinni aamma sakkussatsialaapput, oqaluttuarisaanitsinnimi ukiut
kingullerpaaginnaat misilittakkatta takutereerpaat paasissutissanik
tamakkuninnga katersaqarneq qanoq pingaaruteqartigisoq, soorlu
aalisagartassanik nunanik sanilerisatsinnik aalajangersaaniarluni
isumaqatigiinniartarnitsinni misilittagaqarfigilereerparput kisitsisinik
ilisimasanillu allanik uppernartunik peqarneq qanoq nukittoqqutaatigisarnersoq.
Naalakkersuinikkut qinikkatut biologit
uumassusilinnillu inuuniuteqarlutik pissutsinik qanimut misilittakkamikkut
ilisimasaqartut piniartut akornanni unammisitsiniarnertut nipeqarsinnaasartumut
akulerunnaveersaartariaqartugut isumaqarpugut. Qinikkat apeqqummi matumani
immikkut pineqartut tamaasa atorfissaqartikkatsigit isumaasa
assigiinngissinnaasut naapisinniarnissaat pisussaaffitta pingaartut ilagaat.
Ulluimikkut ilisimasatsitut
Pinngortitaleriffiup siulersuisuini, sinniisoqarfiani aamma Nalakkersuisut
aalisarnermut aamma piniarnermut siunnersuisoqatigeeqartitsineratigut
pineqartut naapinnissaminnut periarfissaqareeraluarput, tamakkuli biologit
uumasorniarnermillu inuuniuteqartut akaareqatigiillutik
suleqatigiikkiartornerannut kigaakkaluamik sunniuteqarput, taamaattumik
siunnersuisarfimmik Naalakkersuisunut Inatsisartunullu
attuumasuusariaqanngitsumik ikaarsaariarnermi pilersitsisinnaaneq
susassaqartut akornanni isumaliuutigeqqussavarput. Tamannalu
periarfissatsialattut nalilerneqaruni aggersaanissamut siullermut KNAPK
Pinngortitaleriffiullu siulersuisui isumaginnittuussasut isumaqarpugut.
Ukiuni untritilinni maanna atukkatsinni
pinngortitamik atuinitsinni najoqqutassamik nunarsuarmioqatigiit
peqataaffigisaannut Agrmfs 21-mik taaneqartumut immersuinissami Naalakkersuisut
nunat avannarlernik peqateqarnerarput suliarlu ataatsimut
isummerfigineqartussaanerarlugu ukiup matuma naannginnerani pissasoq.
Inuit Ataqatigiit isumaqarput Agenda 21
innuttaasut peqataaffigisaannik
isummerfigineqartariaqartoq, taamaattumik isumasioqatigiinnissamik
siusinnerusukkut oqarnitsitut piviusunngortitsinissaq suliap pineqartup
naammassinnginnerani pisinnaassasoq Naalakkersuisunut siunnerfigeqquarput.,
siunnersuuteqartummi Asii Chemnitz Narupip tunngavilersornermini inuiaqatigiit
aaqqissugaanerat pillugu iliuusissatut pilersaarummit issuagai ilumoorpoq ima
allassimammat: APingaartinneqassaaq
sutigut tamatigut avatangiisit isiginiarneqartarnissaat piviuartitsinissamillu
tunngaveqarluni ineriartortitsinerup akulerutsinneqarnissaa tunngaviit
pingaarnerit ilagissagaat. Taama tunngaveqarneq susassaqartut qanimut
suleqatigalugit Naalakkersuisut ineriartortinniarpaat.@
Matumanilu susassaqartut pingaarnerpaat Inuit Ataqatigiit isumaat
malillugu tassaapput inuiaqatigiit sulinitsinni toqqammavigisagut.
Uumassusilinnik atuinerup
aalajangersaaffigineqarnerata nutarternissaani makku aallutassat pingaartut
ilagilluinnarpaat:
Uumassusillit nunatsinni
tamavimmi nalunaarsoqqissaartariaqarnerat.
2. Silaannaap
allanngoriartornerata uumasut nerisaqaqatigiinnerannut sunniutaasa nunat tamat
akornanni sulinermi aallunneqarnerulernissaat
1.
Nunat qanigisat suleqatiginerisa
annertusaavigineqarnissaat.
2.
Isumalluutit uumassusillit tamarmik ataqatigiissumik
aqunneqartariaqarnerat, tamatumani siunnerfigalugu pinngortitap
isumannaatsuunissaa, minguitsuunissaa aamma uumasut ataatsimoorlutik
najugannaavisa, soorlu piaqqiorfiisa innimigisariaqarneri.
3.
Piniartuunerup imminut napatissinnaasumik
ingerlanneqarsinnaasunngortinnissaa atoarluaanerunikkut oqareernitsitullu
tapertarineqarsinnaasunut aqqutissiornikkut minnerunngitsumillu uumasut
suugaluartulluunniit nungusaataanngitsumik atuinermik tunngaveqarluni
pisarineqartut nunat tamat akornini niuerutaasinnaanerisa nunat akornini suliniaqatigiiffinni
paasineqarnissaata sulissutigineratigut, matumani USA-mi inatsit
pukutsutsinniititarput tassaavoq Marine Mammal Protection, MMPA, inatsit USA-mi
atuutsinneqartoq.
4.
Nunatta immikkoortuini ukiup kaajallakkiartornerani
uumassusillit ataasiakkaat piniartukkormiut aningaasaqarniarnerannut
pingaaruteqassusiat misissussallugu, tamatumani nammineq pisarineqartunik
atortoqarnikkut nerisaqarnikkullu pissarsiat nalingisa misissuiffigineqarnissaat
ilanngullugu, kiisalu piniakkanik nakkutilliinermi innuttaasut qanoq
pisussaaffilerlugit peqataatinneqarsinnaanerat.
Piujuartitsinissamik
ineriartortitsinissamik oqaraangatta avatangiisit pinngortitap piniakkallu
kisiisa uitsatiginiartarpavut, matumanilu oqaaseqarnitsinni apeqqut tamannarpiaq
annertunerpaamik sammivarput pissutsit ullumikkorpiaq atuuttut tamanna
pisariaqartimmassuk. Piujuartitsinissamilli oqaluuseqarnermi taamatulli
pisariaqartigaaq eqqaamassallugu inuiaqatigiit aningaasarsiornerat
inooqatigiissutsikkullu pissutsut ilanngullugit eqqaamajuartariaqarnerat,
soorlu Brundtlandip nalunaarusiaani tamakku pingaartinneqartut.
Suliniutit aallartisarneqartut
ingerlaqqinnissaannut Inuit Ataqatigiit peqataaffigissavagut matumanilu saqqummiussarput
aallaqqaataannaavoq. Neriutigaarput ukiuni 2100-ukkunni nunatta iliuuserisinnaasaattut
pingaartitat ukiakkut ataatsimiinnissami Naalakkersuisunut
saqqummiunneqassasut.
Taamatut oqaaseqarluta Asii Chemnitz
Narupip siunnersuutaa oqaaseqarfigaarput.
Anton Frederiksen, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat.
Qujanaq. Inatsisartunut ilaasortap Asii Chemnitz Narupip siunnersuutaa minnerunngitsumillu aamma Naalakkersuisut akissuteqaataat tassungalu tunngatillugu ilanngussat paasissutissallu assigiiinngitsut Kattusseqatigiinniit soqutigalugit misissorsimavagut imaattumillu oqaaseqarfigissallugit.
Siullermik oqaatigissavarput Kattusseqatigiinni pingaartilluinnaratsigu Kalaallit Nunatsinni inuutissarsiornikkut, aalisarnikkut, piniarnikkut, aningaasarsiornikkut, pilersuinikkut, ilinniartitaanikkut allatigullu ulluinnarni inuuniarnermut tunngassuteqartutigut atugassarititaasut assigiinngitsut nunatsinni pissutsit piviusut tunngavigalugit ingerlanneqarnissaat soqutigilluinnaratsigu. Minnerunngitsumillu aamma kalaallit uagut piorsarsimassutsikkut inissisimanitta nunarsuarmioqatitsinnut allanut arlalitsigut assersuunneqarsinnaannginnerput pissutigalugit aammalu nunarujussuatta nunarsuarmi qeqertat annersaanni pinngortitami ilaatigut inuutissarsiornikkut inuuniarnikkullu ilungersunarsinnaasumi illoqinartorsiorfiusartumilu inuusugut ukiuni kingullerni ilaatigut Europa-miunit nunarsuarmioqatitsinnillu allanik annertuumik sunnerneqarsimalersimasugut assigiinngitsutigullu tatineqarsimasugut nassuerutigalugulu oqaatigisariaqaratsigu qanga kalaallit inuuniarnikkut piorsarsimassutsikkullu atugarisimasaat ullumikkumut ukiunullu kingullernut naleqqiullugit allannngorsimaqimmata.
Ileqquliussallu nutaat ajunngitsorpassuarnik aamma ilallit kisianni aamma nuanninngitsunik akoqarlutillu nalaataqarfiusartut inuuffigilersimasagut qanorluunniit piumanngitsigigaluarutta inuusaasatsinnullu ilanngussimasut nassuerutigisariaqarpagut.
Taamaammat kalaallit uagut qangaaniilli nunami maani inuusugut uatsinnut pinngortitamullu atugassarititaasunut naleqqussartuarluta inuusimasugut ukiorpassuarnilu nuna manna inoqartissimasarput pissutsini ukiunilu nutaajusuni naleqqussarluarlutalu pinngortitamik uumasuanillu aamma mianerinnilluta atorluaanitsigut nunarsuarmioqatitsinnut assuarnaatsumik ammasumik kusanartumillu ingerlaqqissinnaasugut Kattusseqatigiinniit qularutiginngilarput. Naak ineriartornermi sukkasuumi imaannaangitsunik ilungersunartunillu nalaataqartarsimagaluarluta.
Taamaammat tamatta suleqatigiittariaqarpugut! Soorlu siuligut aamma taama iliorsimasut.
Nalunngilarput tamanna anersaaq aamma suli pigineqartoq. Tassami siuligut sapiissuseqarlutik suliassanut suugaluartunulluunniit pikkorissuseqarlutik ingerlatsisimapput uagut kingulliit nuannaarutigiuagassatsinnik.
Mannalu iluatsillugu siulitta ilaata taalliamini oqaatsit uku atorsimasai isuaaffigilaarniarpakka imaattut: Saperuttaassusermik peqarput taamanikkut ingerlatsisut. Issuaaneq naavoq.
Tassami Kattusseqatigiinni isumarput naapertorlugu pissutissaqarluarpugut siulitta sapiissuseqarluarlutik ikioqatigiillutillu ingerlatsisimanerat nuannaarutigalugulu tulluusimaarutigissallugu.
Taamaattumik nunatta inuisalu pitsaanerusumik inuuniarnikkut periarfissinneqarnissaannut aammalu pinngortitarsuup uumasullu isumatuumik atorneqarnissaannut pissutissaqanngilagut nukippassuit assortuunnernut isumaqatigiinnginnernullu atussallugit.
Taamaattumik Kattusseqatigiinniit anguniakkanut ajunngitsunut suleqataanissatsinnut piareersimalluta assammik isaassivugut. Makkuninngalu aamma anguniagaqarnitsinnik ilanngullugu ilisimasitserusulluta.
Kattusseqatigiinniit anguniakkatta aamma pingaartut ilagaat inuttut isumalluutitta ilinniartitaajuarnikkut pitsanngorsaanikkut inuiaqatigiit timikkut anersaakkullu piginnaanngorsartuarnissaat aamma anguniarlugu minnerunngitsumillu aamma meeqqat atuarfiisa ilinniartitaanerullu suli annertunerusumik pitsanngorsaavigineqarnerisigut meerartatta pitsaasumik atugassaqalernissaat qulakkeerumallugu.
Aammalu qaammarsaanikkut paasisitsiniaanikkullu inuuiaqatigiinni ilisimasat ilisimasariaqartullu amerlanerpaat inuit ataasiakkaani pigilersinnaaqqullugit.
Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut ilinniartitaaneq sutigut tamatigut inuuiaqatigiit ineriartortitaaneranni ingerlatsinnerannilu aqutissat pingaarnerit aamma ilagilluinnaraat .
Kalaallimmi Nunatsinni ineriartorneq ukiuni 100-ni kingullerni qiviarutsigu tupinnaannartumik allanngornersuaqarsimavoq. Minnerunngitsumik aamma ukiuni kingullerni 50-ini ineriartorneq sukkasooq piorsarsimassutsikkullu allanngorneq annertooq pisimapput.
Tassami
inuttussuseq tallimariaat angullugu annertusisimavoq. Aalisarnermi piniarnermi
allaaniarnermi angallannikkullu atortorissaarutit tupinnaannartumik
allanngorsimapput. Aammalumi
periaatsit allanngorsimapput. Piniariaatsillu allanngorsimallutik.
Ilami suut tamarmik inuuniarnermut
tunngasut allanngorsimapput. Aamma naalakkersuinikkut pissutsit
allanngorsimapput. Nunattalu avammut attaveqarnera avataaniillu isigineqarnera
aamma allanngorsimapput.
Assersuutigitigut ukioq Qeqertarsuup
Tunuani aarluit pisarineqarsimasut pillugit nunarsuarmioqatitta allagarpassui
nunatsinni Naalakkersuisut siulittaasuannut aamma danskit statsminister-iannut
saaffiginnissutigineqarsimasut ilanngullugit maani Inatsisartunut
agguaanneqartut amerlanersaat aarlunnik toqoraanerup unitsinneqarnissaannik
piumasaqaateqartut. Nunatsinnut qanoq niuernikkut takornariaqarnikkullu
sunniuteqapilussinnaanerat Kattusseqatiginniit isumakulunnartoqartipparput.
Naak uagut kalaallit nammineq
paasisinnaalluaraluarlutigut kalaallit piniartortagut asuli uumasunik
toqoraaniaannarlutik toqoraaneq ajortut.
Taamaattoq eqqaamasariaqarparput
nunarsuarmioqateqaratta ilaatigut piniartuunerup silarsuaanik
paasisimasaqanngilluinnartunik. Piniartullu inuuniutaannik aseruisinnaasunik
mianersorfigisariaqakkatsinnik.
Soorlu taanna aamma puisit amiinut
tunngatillugu misigisaqarfiginerlussimagipput.
Taamaammat Kattusseqatigiinniit aamma
Naalakkersuisunut ilungersortumik kaammattuutigissavarput Kalaallit Nunatsinni
piniarnermik inuutissarsiuteqarnerup kalaallinut qanoq pingaaruteqassusia
nunarsuarmioqatitsinnut paasititsiniutigiuaqqullugu.
Ilanngullugu Kattusseqatigiinniit
tamatsinnut kaammattuutigissavarput maangaannaq eqqaanerujussuatta
killilersimaarnissaa aamma eqqumaffigeqqullugu. Tassami naalakkersuinikkut
oqaluttuarpugut takornariaqarneq aamma inuutissarsiutinut pingaarnernut
isumalluutinut ilaatinneqassasoq. Qujanartumillumi aamma annertusiartorpoq
nunatsinnut aningaasarsiornikkut ajunngitsumik sunniuteqariartorluni, kisianni
nunaannarmi eqqaavissuit pinngortitanik mingutsitsisut kusananngeqisullu
isiginngitsuusaaginnarsinnaanngilagut, sulimi taakku amerlaqaat. Naak
eqqakkanut ikuallaaviit aamma ukiuni kingullerni illoqarfinni arriikkaluartumik
sanaartorneqaraluartut.
Taamaammat sumiiffinni assigiinngitsuni
pissutsit piviusut tunngavigalugit aaliangersaasarnerit nunaqarfinni
assigiinngitsuni innuttaasut atuisullu qanimut suleqatigalugit
paaseqatigalugillu pisarnissaat Kattusseqatigiinniit kaammattuutigeqqisavarput.
Taamaaliornikkut suleqatigiinneq
paaseqatiinnerlu annerusoq pitsaanerusorlu aamma anguneqassammat.
Taamatut naatsumik oqaaserluta
oqallisissiat naakkaluamik isummersorfigaagut.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuata tulli, Siumut..
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqaqqissaaq
siunnersuuteqartoq Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit.
Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit.
Qujanavunga Naalakkersuisut
siulittaasuata akissuteqaataanut. Taamatuttaaq partiit Kattuseqatigiillu
oqaasiinut.
Ilisimaneqarpoq nunarsuarmioqatigiit
akornanni nunarput piuartitsinissamut tunngasuni ukiorpaalunngulersuni
suleqataammat naalakkersuisutigoortumik taamatuttaaq Inuit Issittormiut
Kattuffiat aqqutigalugu.
Oqarsinnaavugullu nunatta
aallartitarisartagai aaliangersagassanut pingaarutilinnut sunniuteqarluartarsimasut
taamaalillunilu nunarsuarmioqatigiit akornanni suleqatigiinnermi nunarput
mikinngitsumik naatsorsuutigineqarlunilu tatigineqarmat.
Kalaaleqatigut tamatumuunakkut
suleqataasut tulluusimaarutissaapput.
Inuit Ataqatigiit isumaat malillugu
taamatulli pingaartigaaq nunatta nunarsuarmioqatigiit akornanni
aaliangersakkanik atsioqataaffigisaasa angerlamut apuunnermi annertuumik
inuuiaqatigiinnut paasissutissisuutigisarnissaat innuttaasullu aaliangersakkat
piviusunngortinniarneranni suleqatissaraluit akisussaaqataatinnissaat.
Naatsoorsuutigisimagaluarpara
Naalakkersuisut piviuartitsinissamik siunertaqarluni ineriartortitsinissamut
tunngassuteqartumi Inatsisartunik upernaap manna ataatsimiinneranni
oqaluuserisassanngortitsisimassasut.
Tassami augustip qaammataata
naajartornerani Sydafrikami, Johannesburgimi nunarsuarmi nunat tamanit
peqataaffigineqartumit piviuartitsinermik anguniagaqarluni ineriartortitsineq
ataatsimeersuaatigineqassammat.
Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut
nunamut namminermut inuinullu pinertuunermit kingoqqisunut aammalu
piniartuunermi suli ingerlataqartunut maanilu aamma aalisarnermik savaateqarnermillu
nappateqartunut pissusissamisuuginnassasoq inuuiaqatigiittut
piviuartitsinissamik tunngaveqarluni ingerlaaseqarnissaq.
Tamannami inuuianni kalaallini
nutaajunngilaq. Siulitsinniillu kingornussarsiatta iluatinnarnerpaaq ilaattut
isigalugu ukiunut makkununnga siunissamullu naleqqussarlugu atuuttuarnissaa
qulakkeertariaqarpoq.
Inuit Ataqatigiinni
anguniartariaqarsorivarput piviuartitsinissami siunertaqarluni
ingerlaaseqarnissamik siunnerfiup tigussaasunngortinneqarnerunissaa
anguniartariaqarlunissaaq kikkut tamarmik akisussaaqataasutut
misigisimalernissaat.
Imaaginnassannginnamimi
avatitsinniit tatisimaneqalerfiit alaatsinaanneqalerfiillu nalaanni.
Pinngortitarsuaq uumasut inuillu
imminnut ataqatigiilluinnarlutillu imminnullu susareqatigiittutut
inissisimanerat ilitsoqqussaraarput.
Pinngortitarsuup nukii inunnit
ajugaaffigiuaanarneqarsinnaanngitsutut isumaqarnagit siuligut inuupput
maniguuppaluttumillu pinngortitamut ileqqoqartuullutik.
Uumassusillit suulluunniit
eriagisassatut isigalugit inuuneq attanneqarsimavoq. Nunami imaanmilu uumasut
kinguaariippassuarni nerisassaqartitsiinnaratik oqortunik issittumi
naleqquttunik atisassaqartitsipput.
Uumasullu nungusaataanngitsumik
atornissaat siulitta ilisimatuuffigaat. Tamakkuupput inuiattut
kinaassuseqarnitsinnut tunngaviliilluinnartut. Tassaniippullu pingaartitatta
sorlaqarfii ileqquliussattalu pinngorarfii.
Taamaammat nunarsuarmioqatitsinik
qaammatini makkunani pineqarnerput inuusaatitsinnik kinaassutsitsinillu
saassussineruvoq imaannaanngitsoq illuatungilerlugu qisuariarfigineqartariaqartoq.
Atorluaaneq naammattusaarineq
aqagussaq puigornagu kinguaariillu tullinnguukkumaartut napatittuarnissaat
minguitsumillu imeqarnissaat silaannarmillu minguitsumik anersaartorfissaqarnissaat
anersaaralugit anguniarlugillu inuunermit ingerlatsinissaq ilitsoqqussat allat
iluatinnartut ilagaat.
Aningaasarsionissamik
salliutitsilernerup ukiuini isiginneriaatsit pingaartitallu taakku sapanginneqaqqajaapput,
taakkuli iluatigisariaqarpagut.
Suut tamarmik ataqatigiinnerani
isummamik pingaartitsineq tamakkiisumillu paasinninneq tunngavigalugit
ineriartortitsinissaq Inuit Ataqatigiit qitiutillugit Naalakkersuinikkut
suleqataavugut.
Taamaattumik aamma Brundtlandi
nalunaarusiaanit piviuartitsinissamik paasinnitaasia iluatigivarput.
Nunatsinnilu ineriartortitsinissamut iluatigeqqussavarput.
Taamaalilluni aamma anguniakkap
imaqqortoorujussuunera Brundtlandip nalunaarusiaani naqissuseneqartutut ippoq.
Naallu piviuartitsinissamik oqallinneq pinngortitamik uumasuinillu atuinermik
aallaavigineqarnerugaluartoq taamaattoq inuunermut tamakkiinerusumut
inooriaatsinut inuillu pissusilersoqatigiittarnerannut aamma tunngavoq.
Inunnik inuunermillu tunngaviusumik
isiginneriaatsinut aamma tunngalluni.
Aningaasarsiornermut tunngatillugu
Josef Motzfeldtip Inuit Ataqatigiit sinnerlugu oqaaseqarnermini
eqqaallatsiarpaa pingaartikkipput Inuit Ataqatigiinninngaanniit inuussutigut
aningaasanik massakkut taleqartitsinngisagut siunissami nalunaarsoqqissaarlugit
aamma aningaasanik naleqartittalissagigut.
Tassuunga tunngatillugu
soqutiginarpoq atuassallugu Kangersuatsiaani piniartup Vilhelm Kristiansen
(Viiliap) sukumiisorujussuarmik misissuereerluni nalunaarusiarisimasaa 1996,
1997, 1998 1999-ilu nunami tamarmi inoqutigiit avammut tuniniarnerit nammineq
nappatigisaasa aningaasanngorlugit nalingat tassani paasinarsivoq allaat 300
million tungaanut nammineq inoqutigiit nerisartagaannut naleqartartut.
Tamakkua ilanngullugit
paasiniartariaqarput aamma neriuutigivarput issittumi inuuniarnikkut atugarisat
pillugit misissuinermi tamakkua ilanngullugit misissorneqarumaartut.
Artisk levevilkċrsundersĝgelse
pillugu paasiniaanitsinni paasivarput Naalakkersuisut siulittaasua ukiuni
siuliini annertuumi suliniuteqaqataasimasoq minnerunngitsumik issittumi
siunnersuisoqatigiinni taasumap misissuinissap piviusunngortinnissaannik
aqqutissiusseqataalluni.
Taamaattumik aamma paasisatta
ilagivaat avataaninngaanniit 4 million kr.-nit aningaasaateqarfinninngaanniit
katersorneqarsimasut taamaakkaluartoq misissuinissap piviusunngortinnissaannut
1,5 million kr.-nit massakkut amigaataasut. Taamaattumik misissuinissap
pingaaruteqaqisup piviusunngortinnissaanut apererusupparput Naalakkersuisoq
siulittaasua ukua sinneruttut 1,5 million kr.-nit qanoq
eqqarsaatersorfiginerai.
Aamma aningaasaqarniarnermut
tunngatillugu eqqartuinitsinni eqqaasitsissutigeqqikkusussavarput siornaak
aningasanik inatsit eqqartoratsigu uterfigisimagatsigut 1970-ikkunni Geografisk
Institutip nunatta aningaasaqarniarnera misissorsimavaa. Taamatuttaaq aamma
ICC, Inuit Issittormiut Kattuffiat, 1980-ikkut aallartinneranni taakku
misissuineri marluk soqutiginartunik paasissutissiipput. Tassa
Danmarkiminngaanniit ataatsimoortumik tapiissutigisartakkagut nunatsinnut
taakkua 80%-iisa missaat qallunaat nunaannut utertartut. Taamaattumik
aningaasat ingerlaarneri nunatta qallunaat nunaatalu akornanni
misissuiffigeqqinneqartariaqartut isumaqarpugut.
Aamma ilimanarmat suli utertartut
qallunaat nunaannut amerlasoorujussuussasut.
Taava tikittakkatta ilagivaat aamma
nunatsinni innuttaasut isertitaasa naligiinnginnerujussuat. Malugivarput
Naalakkersuisut siulittaasuata akissuteqarnermini apeqqut taamanna tikitsiaraa.
Oqarluni piitsuussutsip akiorniarneranit suliniutit assigiinngitsut nunatsinni
aamma Naalakkersuisuni takorloorneqartut.
Taamaakkaluartoq uteqqissavarput
Inuit Ataqatigiinni isumaqartuarsinnarpugut akileraaruseriaatsit tassani sakkussaasoq
pitsaanerpaarpaarpaaq allanik pitsaanerusoqanngitsoq.
Taakkuugallarput. Qujanaq
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq,
Inatsisartut Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni akissuteqassaaq
Naalakkersuisut siulittaasuat. Tulliukkumaarpoq Siumup oqaaseqartua Ruth
Heilmann.
Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat,
Siumut.
Oqaaserineqartoq maani assorujussuaq
tusarnaarlugit nuannerpoq. Pissutigalugu Inatsisartut piviuartitsinissamut
oqallinnermi matumani titarneq aappaluttutut ilillugu titarpaat
oqaaserineqartut tusarnaaraanni.
Siullermik piviuartitsinissaq
aaliangiusimaneqassaaq. Allaallu maannakkut oqaatigineqartuni sikinneqarpoq
piniagassat pisarisassat tamarmik killilersugaanissaat tassa imaappoq
rosa-lersuinikkut eqqarsaatit maani maannakkut ammasumik oqallisigineqalerput.
Aammalu taanna oqallinneq tassuunga killinnera suliareqqinnissaanut
assigiinngitsut assorujussuaq oqartariaqarpunga pisariaqarpoq. Paasillugu
nuannerpoq taamak ittumik periarfissat maannakkut eqqartorneqarmata.
Oqaasigineqarput partiip
oqaaseqartuaninngaanniit oqaatsitit Naalakkersuisut manna tikillugu
suliariniagaannut tapersiiginnaratik aamma qiimmaallannartunik ilaatigut
tusagaqarfigaqarfigisakka. Soorlu makku Siumup oqaaseqartuata Ruth Heilmann
oqaaserisaanni allartiffissalluunniit atuarfimmi atuarfiup aamma ikiorlisigut
periarfissani tassani.
Nunatta pinngortitaa atorneqarnera
meeqqat angerlarsimaffimminni qularnanngilaq aamma naapittagaat. Atuarfimmi
aamma taama ittoq suliassamut ilanngutissallugu soqutiginartut eqqarsaatissatut
kusanartutut aamma tigorusuppara.
Aamma nunatsinni Folketingimut
ilaasortat Siumut tungaaninngaanniit allaat kaammattorneqarnerat
periarfissaqarluarput taakkua Folketingip maskinaat tamaat atorsinnaavaat.
Nunanullu allanullu aamma tunngasutigut kiffartornermi suleqatigiserinissaannut
aamma uagut naatsorsuutigigatsigit. Taakani aamma paasisitsiniaanermut
Folketingimut ilaasortatta atorneqarnissanik innersuussutit aamma kusanartutut
uanga paaserusuppakka. Suliallu ingerlanneqarneranni aamma isu...
periarfissatut aamma eqqarsaatigineqartut ilanngunneqarsinnaanerat
takorloorlugu.
Ilumoorpoq aamma Atassutip
oqaaseqartuanit Brundtlandip nalunaarusiaa uani aallaavigalugu oqaatigineqartoq
aamma taagorneqarmata.
Aamma uani taagorneqartunik
tamakkiisumik soorunami oqarpunga aallaqqaataani ATamaasa taagoraluarutsigit
sorparujorussuit ilanngunnguttussaavagut@.
Kisiani immikkut taalaarusuppara
pinngortitap aamma paarineqarneranut tunngatillugu Ramsarkonventionimik.
taaneqartartoq 1987-imiinnguatsiarpoq tamatuma nalaaninngaanniit pisoq tassa
silarsuarmi eqqissiinnassasut nunat piukkunneqartut. Pissutigalugu uumasut
timmissat allallu aamma inuuffigisaannut immininartutut isigineqarmata
Ramsarkonventionimik taaneqartartoq taanna.
Ilumoorpoq taanna aamma
tamakkiisumik atulersinneqalinngilaq, kisianni Kalaallit Nunaata ilaani 20-t
tungaanut nunat immikkoortortai nunatut uumasunut inuuffigisatut naleqquttutut
silarmilu tamarmi isigalugu eqqissiinnassasut isigineqartut. Aamma taakku
taaneqareersimapput.
Nuannaarutigaara aamma ICC-p
taaneqarluni suleqatigineqarnissaannut innersuussutigineqartut Inuit
Ataqatigiinniit oqaatigineqarmata.
ICC-p silarsuarmi inissisimanera
aammalu allaat nunani avannarlerninngaanniit miljĝ tungaatigut
alaatinaanneqarluni nersorniarneqartarnera ilisimarereerparput. Aammalu
taakkunani suleqatigiiffissat annertuut periarfissaqarput.
Inuit Ataqatigiit oqaluttuata Josef Motzfeldtip Arctic Umiaq Line aamma Asii Chemnitz Narupip oqaaseqaqqinnerminni taasaa nunami issittumi siunnersuisoqatigiit taakkua piviuartitsinissamut oqallisineqarnermi peqataanerat atorluartariaqarparput ilumoorpoq. Nordiskrċd aamma taamaappoq.
Nunat avannarliit killiit eqqarsaatigalugit isumaqarpunga oqaatigineqartut tunngavigalugit aallartiffissatsinnut qaninnerpaatut ilaasut taakku Savalimmiut, Island-i uagullu Atlantikup annerpaaq aamma Norge tassani aamma ilaasariaqassaaq. Pinngitsooratik tassuunakkut aamma Atlantikup avannaaniittugut suleqatigiinnerit tassaniittut nukittorsartariaqarpagut Vest nordiskrċdip suliassaannut pingaarnernut ilanngullugu taamaalillugu innersuutiginiarsinnaavarput.
Isumaqarpunga aamma oqaatigineqartut taamatut tunngavigalugit Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata aamma taasai tassani eqqarsaatigaakka pisuussuteqartut pinngortitap maani sunnerneqarneranut taagoraluarullutigiluunniit arlaleriarluta mingutsitsinerit helikopterit angallannermut tunngasut umiarsuit allallu. Qassutit nungusaasimasorujussuit ilaatigut timmissanik imaani appanik.
Tamakkuluunniit tamaasa taagoraluarutsigit, ataaseq allanngortinngissinnaasarput tassa oqaatigineqartoq manna uppernarsassallugu imaluuniit naaggaassallugu. Nunassinni Kalaallit Nunaanni timmissat ikiliartornerat angivallaalersimavoq.
Taanna naaggaarsinnaanerlugu?
Imaluunniit uppernarsissallugu. Piffissaq taama ittoq maani akisussaaffigaarput.
Taamaattumillu maannakkumut paasissutissiniaanerit atorneqartussat aammalu isumasioqatigiinnissat ingerlajuaraluartut pingaarluinnaqqissaarpoq aamma taakkua kingumut katiteqqinnissaat.
Tamanna uagut Naalakkersuisunut maannamut iliuuserisarput Avatangiisinut Naalakkersuisoqarfik, Piniarnermut Naalakkersuisoqarfik taavalu aamma Kattuffinnik suleqateqarluta nunatsinnik paasissutissiiniaanissamik aallartitsineq isumaqarpunga pingaaruteqarluinnartuusoq.
Maani akornatsinni paasissutissat inatsisiliamut nuna tamakkerlugu kommunini allanilu aamma ilisimaneqarnissaat pingaarluinnartutut isigigatsigut.
Taamaattumik aamma avataaninngaanniit isigineqarnitsinnut tunngasut eqqarsaatigalugit qisuariarnerit ilaatigut Anthon Frederiksenip aamma taasai maluginngitsuugassaanngillat, ilumoortortaqarmata aamma.
Oqaatigissavara nuannaarutigeqigiga Kattusseqatigiit aamma ullumikkut oqaaseqarnerminni Naalakkersuisut aammalu ullumikkut saqqummiisumut Asii Chemnitz Narupip saqqummiussaanut qanittumik aammalu erseqqissumik tapersiinerat malugisinnaasara pillugu. Tassa isumaqarpunga Kattusseqatigiit ullumikkut nalunaajaartuutaat pissutsit allanngorsimanerannik ilaatigut imaqartut aamma pissusiviusunik taamaalilluni akuersinerusut.
Taamaalillutalu nunarsuarmioqatitsinnut paasissutitsiniaanissaq aamma nunatsinniinnaanngitsoq avatangiisitsinullu aamma pingaaruteqartigisoq tassani aamma taaneqarluni.
Tassa taamatut oqaatigakka nuannaajallaatigalugu maani oqaatigineqartunik Inatsisartut erseqqilluinnartumik nalunaaruteqarmata piviuartitsinissaq tunngavigalu inatsiliornigut oqaloqatigiinnigut allallu. Silarsuarmullu aamma avammut paasisitsiniaanerput ilanngullugu ingerlanneqassasut.
Aamma uagut akornatsinni pinngortitamik paarsinerput nukittorsarneqassasoq.
Allaat ilaatigut eqqaavissuit tikillugit eqqartorneqartut ajoqutaasinnaanerup mingutsitsinermi ilanngunneqarput.
Tamakku tamaavimmik innersuussutigineqartut ullumi oqallinnermi taagorneqarneri nuannaarutigaakka iseqarfiullutik taagorneqarmata.
Aamma uagut siutigut atorlugit
ingerlateqqinniassavagut.
Naggataatigut apeqqutigineqarpoq Asii
Chemnitz Narupiminngaanniit aningaasat misissuinermi amigaatigineqartut 1,5
million missaaniittut taamatut aamma maannakkut avatangiisitsinnut
tunngatillugu suliniarnermi inissinniarneqartut.
Oqaatigissavara Naalakkersuisuninngaanniit
maannakkut aamma qinnutigineqartut tulleriiaarneqarnerannut ilanngullugit
aningaasat taakkua isummerfissatut tigummineqarput. Naatsorsuutigaaralu
inussiarnersumik aamma taakkua suliarneqarumaarnerat.
Taama oqaaseqarlunga qujavunga.
Iseqqissumik maani oqariartuutinut
partiinit Kattusseqatigiinnillu.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni oqaseqaqqissaaq Ruth
Heilmann Siumut. Tulliullukkumaarpoq Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit.
Ruth Heilmann, Siumut.
Qujanaq. Tassa siullermik
utoqqassissutigissavara atuffarliorsimanera tassa allatorujussuaq
paasineqarsinnaasumik qupperneq 2-mi pinialunneq taama oqarniarlunga
piniapilunnermik oqarsimagama. Taanna naqqiissutigerusuppara. Allatorujussuaq
aamma taanna isumaqarpoq.
Soorunami qujassutigaara Naalakkersuisut
aamma Siumuminngaanniit oqaasigineqartut ilassilluarmagit. Aammalu
siunnersuuteqartup taamatut aamma aappassaaneernermini oqaaserisai aamma
qujassutigaakka. Aammalu qujassutigimmagu uagut aamma oqaaserisagut.
Inuit Ataqatigiinninngaanniit Josef
Motzfeldtip siunnersuutigaa aamma Inuit Ataqatigiit isumasioqatigiinnissaq
siunertaralugu aamma nunatsinni nunattalu avataani pinngortitamik atuilluarnissaannik
siunertaqartut suleqatiseralugit taamatut Naalakkersuisut aningaasanik
pissarsiniarnissaq isumagissagaat.
Taanna isumaqatigisorujussuuarput
peqqutigalugu ippassaanik immikkoortoq 86-imut tunngatillugu oqallikkatta. Aamma
Siumuminngaanniit isumasioqatigiissitsinissamik annertuumik Naalakkersuisut
pilersitseqqullugit kaammattorpagut.
Taamaattumik taamatut isumaqatigiinnerput
isumaqarpunga aamma sakkussaalluarsinnaasoq.
Avatangiisini eqqissisimasitsinermi
ataatsimiititaliami eqqartortakkagut uani oqaaserineqartuni
ilisarnartorujussuupput massakkut sammineqartut.
Tassa ataatsimiititaliami isumaqarpugut
suliassat annertorujussuit aamma pingaarutilerujussuit massakkut
ingerlanneqartut. Aamma Naalakkersuisutsigoortumik.
Taamaattumik nunanut avannarlernut aammalu
ICC soorunami peqatigalugu isumaqarpunga aqqutaalluarsinnaasoq. Aamma
pasisitsiniaaneq annertooq ikioqatigiiffigissallutigut.
Taamaattumik ilaatigut malunnartarmat
Inatsisartuni suliniarneq aamma nunani avannerlerni suleqatigiinnissamik
tunngatillugu nukissaaleqiffigineqartartup taasuma aaqqiivigineqarnissaannut
eqqarsaativut naggataa tungaani oqaatigisagut neriuppunga aamma
Naalakkersuisuni ilassilluarneqassasut.
Tassa isumaqaraatta nunat avataaniittut
eqqarsaatigalugit nunatta ilisimaneqalernerunissaa aammalu suliniutigisatta
avammut siarmarnerulernissaannik oqalunneq aammalu paaseqatigiiffiusumik
piniartut atugarisaat pillugit aammalu inuuniuteqarnerat suli ullumikkut
ingerlanneqartup pillugu aamma paasisitsiniaaneq annertooq isumaqaratta
ingerlanneqartariaqartoq.
Aammalu atorluaanermik isuma taasumap
aamma nunatsinni pisariaqartitaanera isumaqarpunga taanna aamma nunat alla
paasisariaqarpaat suleqataaffigalugulu.
Tassami nalunngilarput aamma peqaratta
pitsassuarnik tuttunik umimmannillu savanik allanillu. Taakku
ajornartorsiutigisarpagut avatitsinnut aamma taakku niuerutiginissaat.
Taamaattumik tassuungakkut angusaqarniarlutik aamma suliaqarnissaat
isumaqarpunga aamma piniartunut aningaasarsiornikkut iluaqutaasuunissaannik
siunertaqartumik pimmat aamma tassuunakkut isumaqarpunga
paaseqatigiiffiunerusumik nunat allat aamma tassani soorlu EU pillugu
eqqartuinermi annertuumik aamma taakku ajornartorsiutaasut
saqqummiunneqarumaartut.
Eqqagassat arrorsinnaasut aammalu
arrorsinnaanngitsut pillugit aammalu radioarktiv-itallit pillugit massakkut
nunatsinni ingerlanneqartut siuarsaaneq tassa eqqaaveqarnikkut
ikuallaaveqarnikkullu isumaqarpunga taasumapa aamma ajornartorsiutitai
sukumiisumik qulaajarneqartariaqartut.
Tassami ikuallaaveqarnikkut
pilersitsisoqarsimavoq ilaatigut nunaqarfinni amerlasuunik taakkuli aamma
amerlasuut ullumikkut atorsinnaanngitsut.
Taamaattumik tassuunakkut aamma
Naalakkersuisut suleqataanissaat Siumuminngaanniit kissaatigaarput taamaattumik
Avatangiisinut Naalakkersuisoq aamma tassani pisussaaqataasutut isumaqarpugut
apeqqummi peqataalluinnartariaqartoq.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqassaaaq Josef
Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit. Tulliukkumaarpoq Johan Lund-Olsen, Inuit
Ataqatigiit partiit oqaaseqartuisa avataatigut.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit.
Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuattut manna
aappassaanik oqaaseqarninni piffissaq atorusuppara siunnersuuteqartoq
qutsaviginiarlugu.
Naalakkesuisut siulittaasuata
oqartussaasutut akissuteqarnermini siunnersuuteqartoq isumaqarpunga
suusupajuillaaraa.
Qujanaqaaq ullumikkut maani inimi
periarfissinneqaratta matuma oqallisiginissaanut.
Uggornaqaaq piffissaq imaalisoq
ilinniartuunersiutinut tunngasut sivisoorsuarmik sammereerlugit innuttaasut
periarfissaarullugit oqallisigigatsigut. Naak Naalakkersuisut periusissamittut
oqaatigisaata ilaatigut oqaatigineqaraluartoq piviuartitsinissami
tunngaveqarluni ineriartortitsilernermi ikaarsaarneq nuna tamakkerlugu
iliorisussamik tunngaveqartariaqarluni innuttaasunut tunngaveqarluni. Taanna
anersaaruuluutigaara.
Taama Naalakkersuisut siulittaasuata
akissummini siunnersuuteqartoq annertunerusumik taanngilaa. Naluara
takisuuliorpallaarnissaq pinaveersaarlugu siunnersuuteqartut aqqi taanerveersaarneqartalernersut
ilaatigut tamanna isumaqarpugut tamanna atuuttariaqartoq. Illua tungiliuttut
ilaannaa tunngatinneqarani.
Akisuarsulerinerusinnaavoq.
Naalakkersuisooqatigiit ilaasortaatitaat siunnersuuteqaraangata siunnersuutit
akissuteqarfiginerani ilaanni sisamariarluni aqqi taaneqartarput.
Naalisaaniarutta aqqi piiarlugit
assigiimmik taanna atortinneqartariaqarpoq.
Ullumikkut nunarsuarmi nunap inoqqaavisa
akornanni inissisimanerput siuttutut inissisimanerput amerlasuutigut
innarlinngersaagatsigu isummersortariaqarneq manna iluatsillugu Inuit
Ataqatigiinninngaanniit annertuumik isummersorpugut.
Assersuutigalugu nunat tamaat akornanni
nunarsuarmi niueqatigiinnermik kattuffissuup ataatsimeersuarneranni
1999-ioqqooqaaq ukiakkut nunat inoqqaavisa katersuuffiannik nunat inoqqaavisa
nioqqutissiaasa aallunneqarnerulernissaat ammaanneqarnerunissaat malunnaateqartumik
siuttuuffigisimavarput.
Massakkullu aamma Afrikami kujallermi
august-i naalerneranioqqooqaaq taamatut isumasioqatigiinnissaarsuaqarnissami
nunarput oqariartuuteqartariaqarpoq. Tamatumanilu inuuiaqatigiit innuttaasut
isumaat toqqammaveqarneq pingaartorujussuussooq.
Allaffissuarni akissuteqaatit suliat
isummat pilersut ilaqartinneqartariaqarput inuiaat isumaannik.
Siumut oqaaseqartuanut
nutaartaqangaannngitsumut Biolog-it piniartullu naapisinniarnissaat uagutsinnut
isummerfigisimammassuk nuannaarutigaarput aammalu pinngortitamut illersuinermut
tunngatillugu inatsiliornermut innuttaasut tikillugit
piviusunngortitsiartornissaq ippassaani 86 oqaluuserinerani oqaaserisarput
isumaqatigimmassuk aamma nuannaarutigaarput, kisianni paasisinnaanngisarput
aajuna. Siumup oqaaseqartuata oqaasii uku ilumut ilumoornersut inuttaanut
uppernarsitikkusukkaluarpakka oqarmat issuaavigissavara Siumup oqaaseqartuata
quppernerup pingajuanni qeqqani allassimasoq oqaatigisaa imaattoq: Pinngortitamik
eriagisaqarneq uumasuinik naasuinik ujaqqanillu allarpassuarnillu
allanngutsaaliuineq ingerlattuarniarlugu Naalakkersuisut iliuuseriserisaat
tapersersornertuuteqaagut.
Pinngortitanut atuinermi
allanngutsaaliuineq pineqartanngilaq.
Aamma uani oqaluuserisami
piviuaannartinissaq pillugu atuilluarnissaq pineqarpoq.
Uani allaanngilaq allanngutsaaliuinermi
tassa eqqissitivillugu tamakku pineqassasut. Neriuppugut soorunami isumaq
oqarliornertut taaneqartariaqassasoq.
Kattuseqatigiit oqaaseqartuata
oqaaseqarnermini ilaatigut oqaatigisaa aamma issuaaffigilaarusutara tassaavoq AIleqquliussallu nutaat ajunngitsorpassuarnik aamma
ilallit kisianni aamma nuanninngitunik akoqarlutillu nalaataqarfiusartut
inuuffigilersimasagut qanorluunniit piumanngitsigigaluarutta inuusaatitsinnullu
ilanngussimasut nassuerutigisariaqarpagut@!
Inuit Ataqatigiinninngaanniit nassuerneq
naammaginanngitsutut imaluunniit nassuerneriinnarmut killiffeqartariaqanngilaq.
Naalakkersuisut avammut kiinnagut
isumaqatigiinniarnernut assigiinngitsunut Naalakkersuisooqatigiit
suleqatigiiffiini isummersuisuusartut isummatsinnullu anitsisuusartut
Inatsisartuni isummersorneqartariaqarpoq annertunerusumik.
Tassaavoq Inatsisartoqarnerup
naammassiniagassaa pingaartoq.
Taamaattumik aamma ilaatigut soorlu taama paasisimakissuseq avatitsinniittoq
ajuusaarutigiinnarsinnaanngilarput. Kikkummi allat paasitissavaat, uagut
paasitinngikkutsigit?
Taavalu arlalinni oqaatigineqartoq
atuarfik aamma Naalakkersuisut siulittaasuat oqarneratut. AAtuarfitsialak massakkut ilusilersorparput@ tassanilu uagut paasisagut najoqqutaralugit
Atuarfitsialak ilaatigut pinngortitamut avatangiisinillu sammisaqarnerunerput
annertuumik imaqartinneqartussaq aalajangersaavigineqareerpoq. Suliagut
ataqatigiissut puigornaveersaassavagut.
Taamaattumik Naalakkersuisunut
isummerfigitikkusukkaluarparput una nunanut allanut allaffeqarfik massakkut
International Centerinngortinniarlugu Siumukkunninngaanniit siunnersuutigineqartoq
qanoq Naalakkersuisuninngaanniit eqqarsaatigineqarnersoq.
Massakkut utaqqiisaagallartumik
pisortaqartinneqarluni ukiup sinnerpaa.
Nukittorsarniagaq taama kingusitsigisumik
inissisimatinneqartoq Naalakkersuisut isummerfigisariaqaraat isumaqarpunga.
Allaffeqarfik pingaaruteqartumi inissisimavoq.
Taavalu Naalakkersuisunut
apeqqutigerusussavarput isumasiuisitsinissamut tunngatillugu siunnersuupput
isumaqaratta pinngortitamik mianerinninnermik atuilluarnermik
suliniaqatigiiffiit tamatumunnga massakkut peqaterissallugu piffissatsialaasoq.
Naalakkersuisut qanoq taanna isumaqarfigineraat taanna paaserusupparput.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuat, Siumut..
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqassaaq Johan
Lund-Olsen, Inuit Ataqatigiit, partiit oqaaseqartuisa avataatigut.
Taannalu oqaaseqartinnagu
oqaatigilaassavara aatsaannguaq oqaatigineqartoq tassalu siunnersuuteqartut
atiisa taanaveersaaneqartarnerat erseqqissassavara pisussaaffiunngimmat. Aamma
partiit oqaaseqartuisa namminneq aalajangertarpaat siunnersuuteqartup atia
taallugu oqaaseqassanerlutik. Namminneerlutik taanna aalajangertarpaat.
Imaappoq pisussaaffiunngilaq atit
taagussallugit taamaalaalli saqqummiussinermi tamatigut taaneqartarpoq kina
siunnersuuteqartuunersoq. Taamaattumik suleriaatsinni allassimasoqanngilaq
taanna eqqaassutigissavara atinik taaguisaqattaarneq.
Johan Lund-Olsen, Inuit Ataqatigiit
partiit oqaaseqartuisa avataasigut. Minutsit tallimat periarfissaapput.
Johan Lund-Olsen, Inuit Ataqatigiit.
Qujanaq.
Tassa uanga siullermik
siunnersuuteqartoq Asii Chemnitz Narup qutsavigerusuppara oqallissaarulluni
maani saqqummiussaqarmat tassami piuaannartitsineq taanna
pingaarutilerujussuuvoq Inatsisartunit aamma isummersorfigissallugu.
Pinngortitap pisuussutai
kinguffattartut nungutsaaliornissaat sunniutigiuartariaqarparput. Tamatumani
tunngavigalugit piuaannartitsineq inooqatigiit akornanni naapertuilluarneq
aamma aningaasarsiornikkut siumukarneq.
Siunertaasariaqarpoq nungusaanani
atuineq eqqortumik aqutsineq aammalu inuiaat kulturikkut ileqqutoqqatik
naapertorlugit nerisaqartariaqarnerannik ataqqinninnissaq.
Akuersaartariaqarparput inuit
pinngortitamut ilaavissuummata tassannga immkkoortuugatik aammalu pinngortitami
inooqataasut suulluunniit avatiminni pisuussutinik sukkut arlaatigut
atuisuummata. Ilaasa nerisaqarfigalugu, ilaasa oqqiffigalugu tamatigut
annakkumallutik.
Aamma eqqaamasariaqarparput
suliniaqatigiiffiit Naalakkersuisoortuunngitsut inuillu ataasiakkaat
piuaannartitsineq tunngavigalugu atuinermut isaasalerlugu AAkerliuniat@
amerliartormata sunniuteqaleriartorlutillu, soorlu tassaallutik atuakkiortoq
tusaamarsarsuarput Kjeld Hansen Greenpeace maani nunatsinni aamma
nalunngeqisarput, APeople For the Arctical Treatment Of The Animals@, tassa
uumasut ileqqorissaartumik pineqarnissaannut suleqatigiit AFriends Of Animals@.
Tassa uumasut ikinngutaat. AThe Human=s Society Of The United States@, tassa USA-mi inuppalaartumik pissusilersortut
suleqatigiiffiat allarpassuillu.
Tamakku kalaallit
inuussaasiissoqataannut inuuniuteqarnitsinnullu navianartorsiutitsisuupput.
Paasissutissanillu eqqortunik taamaattumik pilersorneqartuartariaqarlutik.
Suliniaqatigiiffiit Naalakkersuisuutigoortuunngitsut
tamakkut isaasalerlugu AAtueqqusinngitsut@ tunoqqutariillutik silarsuarmi
suliniaqatigiiffissuarnut soorlu CITES-imut tassa uumasunik naasunillu
nujuartanik nunat tamalaat akornanni niueqateqarneq pillugu naalagaaffiit isumaqatigiissutaanni
ilaasunut FIJO-mut tassa naalagaaffiit peqatigiiffiata inuussutissalerinermut
nunalerinermullu suliniuteqarfissuannut CPD-mut tassa uumassusillit
amerlasuuginnarnissaat pillugit naalagaaffiit isumaqatigiissutaannut tamakku
suliniaqatigiiffiit sunniuteqartaqaat.
Piuaannartitsineq pillugu
Inatsisartunut ilaasortat nunani tamaneersut aamma suleqatigiiffeqarput. Tassa
Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata saqqummiussinermini aamma oqaatigisaa
suleqatisseriniarneqartoq tassa SUPO.
SUPO-p pilersinneqarsimaneranut
tunngaviuvoq uumasunik illersuiniaqatigiinneq eqqortumik tunngavilersuikkamillu
paasisitsiniaajuarnissaq pisariaqarmat.
Suleqatigiiffiup taasuma
tapersersugaraa piuaannartitsinermik tunngaveqarluni atuinissamik isumaliortaaseq
piitsuussutsip avatangiisinut aseruisarneranik uumassuteqarfiillu
mingutsinneqarnerinit aaliangiussisimaffiusoq.
Suleqatigiiffiup taasuma SUPO-p
upperaa nunarsuarmiut piitsuussusianik unitsitsineq kaannersuit aammalu
nappaatit taakku inuunerinik aserorsaasut qanoq
iliuuseqarfigineqaqqaartariaqartut pinngortitap pisuussutaanik ilumoortumik
nungutsaaliuineq allanngutsaaliuinerlu anguneqassappata.
Piuaannartitsinissamik
ineriartortitsinissamik oqaraangatta avatangiisit pinngortitaq piniagassat
kisiisa pineqartanngillat aamma pineqartassanngillat.
Aamma aningaasarsiorneq
aningaasarsiorsinnaanerlu inooqatigiissutsikkullu pissutsit ilanngunneqartartussaapput.
Tassa 1992-mi Brasilliami
ataatsimeersuarnermi isumaqatigiissutigineqartut.
Isumaqatiissutigineqartut tamakku
suleqatigiiffiup, tassa piuaannartitsineq pillugu Inatsisartunut ilaasortat
nunani tamaneersut suleqatigiiffiata aamma isumaqartigilluinnarpaat taakkulu
tunngavigalugit aamma suliniarluni.
Qanittukkut tusagassiutitigut
naqitatigut radiokkullu Politimester Jĝrgen Meyer, kiisalu maani
Namminersornerullutik Oqartussat Piniarnermut Immikkoortortaqarfianni pisortaq
isumaqatigiilluinnarlutik oqaatigivaat piniartut akornanni unneqqarissaarneq
atorneqartoq piniagassanillu inerteqqutaasumik piniartoqarsimatillugu piniartut
alaatinaalluartartut unioqqutitsisoqartillugulu poolitinut
nalunaaruteqartoqartartoq.
Tamakku uppernarsarpaat piniartut
akornanni nakkutilleeqatigiittoqartoq taamatullu piniartut namminneq pinngortitamik
piuaannartitsinissamut soqutigisaqartillutillu annertuumik akisussaassuseqartut.
Taamatut oqaaseqarninni
kaammattuutigerusuppara piuaannartitsineq pillugu Inatsisartunut ilaasortanut
nunat tamaneersut suleqatigiiffianni Inatsisartuni ilaasortat aammalumi
Naalakkersuisuni ilaasortat maani tassani suleqatigiiffimmi
suliniutigineqartut eqqarsaatigalugit aamma ilaasortanngorniaqqullugit.
Taannalu aqqutigalugu nunatta avataanut paasinitsiniaanermut aamma
ingerlateqqeqqullugit.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq,
Inatsisartut Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqassaaq
Paninnguaq Olsen, Inuit Ataqatigiit partiini oqaaseqartuisa avataatigut. Aamma
minutit tallimat periarfissaapput.
Paninnguaq Olsen, Inuit Ataqatigiit.
Siullermik aamma uanga Asii Chemnitz
Narup oqaluuserisassami ima pingaaruteqartigisumik
oqaluuserisassanngortitsineranut qutsavigaara.
Una oqallinnertut ammasutut
oqallinnerinnaammat neriullungalu siunissami arlaannik tikkuussiinertaqarfiusinnaammat
peqataarusuppunga soqutigisarilluinnarakku nunatsinni naliginnaasutut allatulli
innuttaaqataasutut akisussaqataarusunnera.
Siullermik inuttut isumaga
oqaatigissavara namminersorneruleratta siullerpaatillugu pilersissimasariaqaripput
naluarput immaqa tassaasariaqarsimagaluarpoq inuiattut maani nunaqartutut
taasuminngalu atuisutut tunngavilimmik
ilinniarfiliorsimasinnaasimasaqaraluarnerput.
Oqaatigerusuppara isummat maani
amerlasuut pitsaasut ataatsimoorukkigut malunnarmat.
Aamma nunarsuarmioqatitsinnut
ataasiakkaarluta pisortalluunniit aqqutigalugit avammut
oqariartortartuusinnaagaluarpugut qanoq nunatsinni inuuneqarnerput
pinngortitamillu atuisuunerput pillugu, kisianni isumaqarpunga inuiaat tamatta
kalaaliusugut tamatta pisortat kisimik oqariartortartuunissaat kisimi
utaqqinagu pinngortitami maani suli atuisutut inuuneqartutut
ilisimasaqarfigisariaqaripput minnerpaamik nunami maani qanoq ittunik
atugassaqarluta inuuneqarnerput.
Taamaammat isumaqarpunga
pisariaqarluinnartoq inuiaat allat namminneq nunaminnik napatitsisutut
pisarnerattulli maani nunami napaniutigut tunngavigalugit ilinniarfimmik
peqarnissarput.
Taanna piviusunngorsinnaalluarpoq
ullumikkut ilisimasaqarneqqusaatiinnartutupajaarluni maani oqallinneq
ingerlanneqarmat, kisianni pitsaasumik tunngavissaliorneqarsinnaasoq
takorloorneqarsinnaalluartoq uanga upperaara.
Taamaattumik innuttaasut tamarmik
periarfissaattut pinngortitamillu atuisutut ilisimasaqarluartutut
peqarnissaannut ilinniarfeqarnissaat oqallinnermi maani uanga eqqarsaatissanut
ilaatikkusuppara assut.
Aamma tamatta massakkut
killiffitsinni nunatta avataaniit isigineqarlunnissaa tamarluinnatta
kissaatiginngikkipput isumaqatigissutigaarput. Aamma taamaappugut
piujuartitsinissaq eqqarsaatigalugu.
Kisianni aamma sumut iluaqutaassava
ataasiakkaaluinnaalluta avataaneersullu nunatsinnik ilisimasaqarluarniartut
kisiisa qanoq iliortariaqarnitsinnik aaliangiitittassagutsigit?
Taamaammat inuiattut uagut Kalaallit
Nunatsinni innuttaassutut kinaassuseqarpalaartumik inuiattulli allatut taanna
uteqqillugu erseqqissaatigeqqittariaqarpara pimoorussinerulluta anguniagaqartariaqartugut.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq,
Inatsisartut Siulittaasuat, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni
oqaaseqaqqissaaq Asii Chemnitz Narup siunnersuuteqartoq.
Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit.
Piujuartitsinermut anguniagaqarluni
inuuiqatigiinnut ineriartortitsineq tamakkiiusunissaa Bruntlandrapportimi
sukarsuit taakkua pingasut tamatta ataqqiniarlutigit maluginiarakku taanna
isumaqarpunga nuannarutissaasoq immikkut.
Taava uterfigeqqikkusulaarpara
sukarsuaq aningaasarsiornermut tunngasoq siorna aningaasanut inatsit
eqqartoratsigut Inuit Ataqatigiinninngaanniit inuussutissat tungaasigut imminut
pilersorsinnaanissaq pingaaruteqarluinnartuusoq oqaatigivarput.
Tassami puisinik, arfernik,
tuttunik, savaaqqanik, timmissanik aalisakkanillu naammattorsuarnik
peqaraluaratta.
Taakkulu uanga annerusumik
isumalluutigisinnaagigut isumaqartuarsinnartarpugut.
Taamaattumik atorluarnerunissaannut
suut kigaalaqutaanersut misissorneqarnissaat kissaatigivarput.
Tassanngaanniit taava ulluni
makkunani paasissutissiinermi oqaatigineqarpoq Pinngortitaleriffimminngaanniit
tassa ukioq manna tuttutassa 27.300-nngortinneqarnissaat
siunnersuutigineqartoq.
Tusaannarlugu
nuannaajallarnarsinnaavoq. Piniartulli tunitsiveqartinnissaat
qulakkeerneqanngippat, taava piujuartitsinissamik siunertaqarluni ineriartortitsinissaq
sumiissava?
Taamaattumik ataqatigiissaarinissaq
sutigut tamatigut aamma Inuit Ataqatigiinninngaanniit oqaatigiuartagarput
pisariaqarluinnartuunera aammaarluta oqaatigeqqikkusussavarput.
Taava sukarsuup pingajua
inooqatigiissutsimut tunngasumut oqaaseqalaarusuppugut.
Tassa Inuit Ataqatigiinni
pingaartikkatsigut nunarput ineriartortissallugu nunap inuiisa pisinnaasaat
aallaavigalugit.
Pingaartipparput kikkut tamarmik
piginnaasatik aallaavigalugit inuiaqatigiinni ineriartoqataatitsinissaat.
Taamatuttaaq piginnaasamik atorluarnissaannut ineriartortittuaannarnissaanullu
periarfissaqartitaajuarnissaat.
Kalaallit Nunaata inuttami
inuuneqarusussuseqartuarnissaat tunngavississavaa. Sanngiinnerusortamilu
ikiorsiivigineqarnissaat isumassorneqarnissaallu qulakkiissallugu. Meeqqat
paarilluarneqarnissaat nakkutigisaralugulu periarfississavai.
Ukiuni makkunani aamma maani inimi
annertuumik oqallissimavugut. Meeqqat aamma atugarisaat pillugit. Taakkua uteqqissanngilakka, kisianni
suliniutit inooqatigiissutsimut tunngasuteqartut pinartutut isigisagut
isumaqarfigisagut oqaatigerusuppagut matumani.
Ilisimaneqarpoq imminortorpassuaqartoq.
Aamma siorna aningaasanut inatsit eqqartoratsigut taamani Peqqinnissamut
Naalakkersuisuusoq ilungersorluta qinnuigaarput nunamut tamarmut atuuttussanik
suleriusissanik pilersaarusioqqullugu.
Aamma ilisimavarput Peqqinnissaqarfimmi
allallu suleqatigiissitaq Peqqinnissaqarfiup pilersitaa tamatuminnga
suliaqarsimasoq aamma takorloorsimagaluarparput upernaaq manna ataatsimiinnitsinni
saqqummiunneqarumaartoq Edward Geislerimiit kisianni takusaqanngilagut.
Ilisimaneqarpoq inuppassuaqartoq
suliffissaarunnermik eqqorneqartartunik tassa nunatta aningaasaqarniarnera
pillugu ataatsimiititaliaq siunnersuisartoq nalunaarusiaanni kingullermi marts
2002-mi saqqummersumi oqaatigineqarpoq ukioq 2000 ingerlanerani inuit
nunatsinni 25-it 44-llu akornanni ukiullit sisamararterutaat
pisartagaqarsimasut ikiorsiissutinik suliffissaarussimanertik peqqutigalugu.
Taava tassuunga atatillugu
piujuartitsinissamik ineriartortitsiniarluta oqarutta inuillu isumalluutiginiarutsigit
soorunami taakkua annertuumik suliffigineqartariaqarput.
Selvstyrekommissionip suleqatigiissitaata
inunnik isumalluuteqarneq pillugu sammisaqartup tamanna ammasumik Nuummi
ataatsimiititsimmat siornaak paasitinneqarpugut sulisartumut
ilinnarsimanngitsumut ukiumut taamaallaat 1.900 kr.-ninik aningaasanik inatsit
aqqutigalugit illuartitsisoqartartoq, taakku nalilersoqittariaqarput.
Aamma meeqqat sumiginnakkat
eqqaaqqissavagut. Tassa Inuit Ataqatigiinninngaanniit taanna annertuumik
malersortuarsimavarput.
Aamma eqqaasissutigissavarput 1999-imi
ukioq 2002-mut aningaanik inatsit akuersissutigigatsigut meeqqat
pisinnaatitaaffii pillugit annertuumik paasisitsiniaasoqassasoq nunatsinni.
Aningaasaliiffigineqaraluarpoq kisianni
paasisitsiniaaneq taanna ulloq manna tikillugu suli piviusunngortinneqanngilaq.
Naak aamma meerartatta atugaat pillugit
nunanit allaniinngaanniit tatisimaneqartugut oqaatigisariaqaraluartoq,
kisianni tassa uumassusillit piniagassat pingaartinneqarnerupput.
Taava aamma isumaqarpugut
suliffigisariaqartut imaannaannngitsut tassaasut apeqqut kalaaleqatitta Danmarkimut
nuuginnartartut pillugit tassa ippassaaniinnannguaq Lisa Thorkebymik atillip
nalunaarusiaa saqqummerpoq tassani allaat taavaat kalaaleqatigut Danmarkimut
nuuginnartartut taaguuteqartinneqarput ASociale flygtninge@ nunatsinni inooqatigiinnikkut pissutsit
peqqutigalugit qimaasut.
Uagut susassaqarfigut uagut nunaqqatigut
taamaattumik nunarput imak nuannersumik ineriartortittariaqarparput
kikkulluunniit kalaallit maaniiginnarnissaminut kajumittuaqqullugit.
Taamaattumik sukarsuup pingajua piujuartitsinissamik
ineriartortitsinissamut aamma imaannaanngitsuuvoq, kisianni tassa
oqaatigeriikkattuut nuannaarutigaara tamatta pingasoqiusamik tamakkiisumik isiginninniarluta ingerlariaqqinnissamut
isumaqatigiissutigigatsigut.
Aamma Inuit Ataqatigiinninngaanniit
tamakkiisumik isiginnilluni oqallinnissaq aammalu oqimaaqatigissaakkamik
ataqatigiissaakkamillu ersarissunik anguniagaqanissaq anguniagassanik
siunnerfiliinissaq pingaarteqaarput. Aamma minnerunngitsumik taakkua
piviusunngortinnissaannut pilersaarusiornissaq tullinnguuttariaqarpoq. Aamma
siunnerfiliinermi anguniagassa ima erseqqissarneqartigisariaqassapput ukiut
tamaasa uterfigineqaqqissinnaanngorlutik anguniagassat suut anguagut suut
ilungersorfiginerusariaqarpagut.
Pilersaarusiortanngikkutta taamatut taava
timitaliinissaq ungasilliartortutut isumaqarfigeqqajaanartoq. Qujanaq.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuat, Siumut .
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqaqqissaaq
Anthon Frederiksen Kattusseqatigiit.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit.
Naatsorsuutiginngikkaluarakku
qaqeqqissallunga oqallinneq manna isumaqatigiiffioqimmat aamma
assortuunnissamut pisariaqarfiunngilluinnarmat tusaasinnaasakka malillugit,
kisianni Inuit Ataqatigiit oqaluttata issuaavigimmanga tamaangaannaq
killittoqarsinnaangitsoq nassuerutigisariaqartumik taanna issuaanera pillugu
aperiinnarniarpara imaluunniit eqqasiinarniarpara ukua issuagai
atuaqqilaariarlugit.
Sooq issuakkani tassuunga killiinnarlugit
nanginnera issuannginneraa? Tassa nanginnera imaammat: Tamaammat kalaallit
uagut qangaaniilli nunatsinni maani inuusugut, uatinnut pinngortitamullu
atugassarititaasunullu naleqqussartuarlutalu inuusimasugut. Ukiorpassuarnilu
nuna manna inoqartissimasarput pissutsini ukiunilu nutaajusuni
naleqqussarluarluta pinngortitamik uumasuinillu aamma mianerinnilluta
atorluaanitsigut nunarsuarmioqatitsinnut assuarnaattumik ammasumik
kusanartumillu ingerlaqqissinnaasugut Kattusseqatigiinniit
qularutiginngilarput.
Soorukua taakkua issuanngiligit
ilanngullugit?
Issuarsimassagaluarpatit oqaannarnak ATassa nassuerutiginninnerput naammagigipput@!
Issuaanialeraangatta ajortussarsiuilaarneq
immaqa ajortussarsiulaariniinnaq kisiat siunertaralugu issuaasannginnissarput
aamma kaammattuutiginassagaluarpoq naak soorunami uanga killilersuerusunngikkaluarlunga
ilaasortat ataasiakkaat qanoq oqarnissaannut, kisianni pissutsit piviusut aamma
takutereerpai uani.
Aamma Inuit Ataqatigiit allaanngiivippoq arlaannik
ugguaarisaqarluni maani tulleriiaaginnavillutik qaqisaqattaartut. Soorunami
pisinnaatitaaffigaarsi taanna.
Oqaluttup kingulliup oqaatigaa
nuannaarutigalugu isumaqatigiinneq taama annertutigisoq pimmat. Aamma
nuanneqaaq tamanna!
Kisianni uanga Kattusseqatigiit
sinnerlugit oqassaguma oqassuunga ugguarneq Asii-p atiata
taaneqaqattaannginnera tupigusuuteqaara.
Suna ugguaatigineqassammat
siunnersuutigineqartup atia taaneqartaqattaarsimanngippat?
Uagut oqaaseqarnitsinni
issuaaqqilaassuunga imannak oqarpugut: Inatsisartunut ilaasortap Asii Chemnitz
Narup siunnersuutaa AAsiinnguaq taavarput@! AAtinngua taavarput@! Taamaattumik pissutissaqanngilaq
Kattusseqatigiit akerlilersorniarsaralugit imaluunniit allamik
ajortussarsiorfiginiarsaralugit pissutissarsiussalluni.
Uagut siunnersuuteqarneq ajorpugut atigut
taagoqquniaannarlugit. Taanna pingaarnerunngilaq.
Uagut siunnersuuteqartarpugut
inuuiaqatigiinni maanga anngutassat pingaaruteqartut saqqummiukkumallugit.
Atigut kisiisa piinnarnagit, atigut kisiisa pingaarnerutillugit maanga
qaqisaqattaassagutta taava sullitassagut inuuiaqatigiit puigorsimassavagut.
Immaqa Inuit Ataqatigiit taamaalisimavoq?
Aamma tupigusuutigeqaara Inuit Ataqatigiit
oqaluttuata oqarnermini taamannak kingusitsigisumi uumap oqaluuserisap
oqaluuserilerneqalernera ugguarimmagu oqanngiluitsiaannarpoq radio matureersoq
ilinnartut pillugit ualimut oqallinnerput pisuutinniartullu sooq inniarlugu una
kingulliulluni oqaluuserineqarmat.
Isumaqarpunga Inatsisartuni sulinermi
taamatut tusaqqusaarneq aammalu atinik Inuit Ataqatigiinneersunik immaqa
taakuivallaannginneq mamiagissallugu pissutissaqanngitsoq.
Nuanniippoq oqallinneq taamatut
aallartinneqassappat. Allaat Inuit Ataqatigiinneersut tamarmik qaqigamik AA=, Asiinnguaq
qujanarujussuaq siunnersuuteqarsimagavit@!
Soormi uanngaanneersoq
siunnersuuteqarsimappat taamannak oqaloqattaarnianngilasi. Nuanniillivoq
oqallinneq!
Uagut Kattuseqatigiinniit oqarpugut manna
oqaluttarfik atorlugu immikkoortoq pineqartoq pillugu minnerpaamilluunniit
akerleriinnissamut nukippassuit atunngilagut.
Nuannaarutigiinnassavara immikkoortoq 86-i
ippassaani eqqartoratsigut timmissat nujussimanerannut tunngasut. Aamma
massakkut Inuit Ataqatigiit oqaluttuata oqalunnermini issuaqqiinnarluta tusarsimallugit
saqqumiummagit kusanartumik.
Tassa nuannersoq aamma tamanna
Kattuseqatigiit oqarsimanerisa ingerlateqqinneranik aqqut taanna atoqqillugu
aniseqqinneqarneri.
Appat nujussimaneri, umiarsuit siggartartarneri,
helikopter-iaqqat nipitoorsuit taakkua ippassaanitsiaannannguaq
oqaaseqarnitsinni oqaaserisagut issuaqqinnaarlugit Inuit Ataqatigiit
oqaluttuata saqqumiuteqqikkamigit assorujussuaq nuannaarpugut. Qujanarujussuaq.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqaqqinniarpoq
Ruth Heilmann, Siumut. Pingajussaaniileramilu naatsuararsuarmik.
Ruth Heilmann, Siumut.
Qujavunga.
Siullermik Josef Motzfeldtip uparuagaa
naluara tassami isumaqaraluarpunga aamma nammineq eqqarsaatigisuuguniuk aamma
suut pineqartut ersarissumik takorlooreersinnaagaluaraa.
Tassami taamatut naatsumik imaluunniit
piffissaq killeqartarmat immaqa una naalisaavallaarsimanerput taanna
allarpassuarnillu allanngutsaaliugaaneq ingerlattuarniarlugu.
Allarpaasuit uani imarivaa nunat
eqqissisimatitat katersugaasiviup eqqissisimatitai aammalu assersuutigalugu
ilivitoqqat assigiinngitsullu.
Isumaqaratta aamma oqaluttuarisaanitsinnut
tunngasut tassani paarilluarnissaat tassa uani aamma oqariartuutinut ilaapput.
Asii Chemnitz Narupip atia
taanginneqarnera uagut ileqqorigaluarparput Siumumi siunnersuuteqartoq
siulliullugu taasarlugu, kisianni torrallaaniapiloorluta sooq
naggaterlaaserlaatillugu siunnersuuteqartup atia taavarput. Tassami tassani
Naalakkersuisut Asiilu qutsaviginiarlugit. Taamaattumik soorunami
nuannaarutigaarput taamatut Asii Chemnitz Narupi
oqaluuserisassan-ngortitaqarmat taama pingaaruteqartigisumik.
Uani erseqqissaatigerusuppara aamma
massakkut paarsilluarnissamik allanillu piuartitsinissamik tunngasut
oqallisigineqarnerani kukkussutigisarsimasagut aamma ilinniarfigalugit
maannakkut killiffipput oqallisigigatsigut.
Tassami uagut pisussaavugut nammineerluta
kukkussuteqarsimagutta aaqqissallugit.
Uagut nammineq nunarput aquttussaavarput.
Aamma tamatta taama oqartarpugut.
Aamma nunatta paarilluarnissaa uagut
akisussaaqataaffigaarput.
Taamaattumik ajortut ajunngitsullu
pisimappata aamma Inuit Ataqatigiit ukiorpassuarni aamma issiaqataasimagunik
aamma taanna akisussaaqataaffigaat.
Asii Chemnitz Narup-imut
eqqaasissutigissavara meeqqat ajornartorsiortullu allallu eqqartorneqaraangata
soorlu allat kisimik pisuutinniarneqartarmata. Qujanaq.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqassaaq
Maliinannguaq Markussen-Mĝlgaard, Inuit Ataqatigiit, partiit oqaaseqartuisa
avataatigut. Minutillu tallimat periarfissaapput.
Maliinannguaq Markussen-Mĝlgaard, Inuit Ataqatigiit.
Qujanaq.
Siullermik oqaatigissavara
uparuarneqarmata Inuit Ataqatigiit ataasiakkaarlutik majuaqattaartut. Aap,
oqaluuserisaq soqutigigatigut pingaaruteqarmat aamma maani oqaaseqarnissaq
killilerujussuuvoq 5 minutit periarfissaraakka taamaattumik oqaasererusutamut
kialluunniit killilersussanngilaatigut oqaaserusutatta aninnissaannut.
Taava kiap siunnersuuteqartutut
taasimannginnerannut tunngatillugu oqaatigissavara malunnarpallarsimasoq uani
Inatsisartut pineqanngillat Naalakkersuisut uparuarneqarput siusinnerusukkut
assersuutigalugu ineqarmut tunngasut eqqartorneqarmata Naalakkersuisut
akissutaani parteeqatigigamiuk pingasoriarlugu taavaa.
Massakkut Naalakkersuisup
akissuteqarnermini ataasiarluguluunniit Asii Chemnitz Narup taanngilaa.
Taannaana uparualaaginnaripput neriutigalugu Inatsisartut ataqqineqarlutik
assigiimmik maani oqaluttarfimminngaanniit pineqarumaartut.
Taava una oqaatigerusuppara aamma
massakkut inissisimanerput qiviassagaanni. Avataaninngaanniit isigineqarnerput
innarlerneqarujussuarpoq, aammalu suliassaqarpugut annertuumik taasuma
tungaatigut
Taamaattumik massakkut Pinngortitaleriffik
inissisimanera aatsaat taama pingaaruteqartigilerpoq. Aamma suliassai
annertupput Pinngortitaleriuffigiinnaanngitsoq aamma piniartup Pinngortitaleriffiullu
suleqatigiinnerisa sakkortusarnisaat pingaaruteqarluinnaqqeqqeqqissaarpoq
massakkut aaqqissuulluakkamik. Ilaatigut qunneq pilersimasoq piniartut allatut
oqaluttut bíologit allatut oqaluttut. Tassani ataatsimik sapinngisamik
nipeqarluni avammut nittarsaattarnissaq ukiuni makkunani imaluunniit ulluni
makkunani pingaaruteqartorujussuuvoq.
Taamaattumik taakku aqqutissiuunnissaat
pisariaqarluinnarpoq. Naluara allaat taakkorpiaat pillugit siunersueqatigiinni
imaqaluunniit arlaannaanut attuumassuteqanngikkaluartunik pilersitsisoqarsinnaanera
siunissami takorloorneqarsinnaannginnersoq.
Avataaninngaanniit tikittartut
eqqarsaatigalugit takornariaqarneq mianersuutassaqarpugut. Tassa massakkut
periuserineqarpoq pilattunik imaluunniit arlaannik pisaqarsimasunut
takornarianut ornigutsitsilluni.
Uagut qallunaat nunaannulluunnii
tikikkutta ingerlaannaq nersussuarnut toqoraavinnukaanneqarunnanngilagut.
Taamaattumik allatut eqqarsartariaqalerpugut
allaat paasitinneqarpunga issannguakkunni Amerika-miut tikeraartut ilaat
inuusuttuaqqat pilattunik isiginnaarlutik qissassimasut.
Taamaattumik aamma takornariaqarnerup
tungaatigut nutaamik eqqarsartariaqalerpugut. Taavalu aamma avataanut
arlartittakkagut qallunaat nunaaninngaanniit pisuussutitsinnik uumassusilinnik
tunngasunik aallartitaqartittarnerit ataatsimeersuarnermi assigisaanullu
nakkutiginerusariaqalerpagut annermik nunatsinninngaanniit oqaariartuutissaat
taakuummatami uagut sinnerluta kiinnertartut. Annermik nunatsinneersuunissaat
aammalu nunatta oqariartuutaanik ersarissunik nassataaqartarnissaat taanna
maanna qulakkeertariaqarparput.
Taasumap saniatigut naggasiutigalugu
oqaatigiinnassavara eqqissisimanermut ataatsimiititaliamut aamma Inuit
Ataqatigiinniit sulinitsinni aamma siunissami annertuumik suliassaqaratta
aammalu suleqataarusukkatta aammalu suleqataanissarput qilanaaralugu.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqassaa Otto
Steenholdt, attaviitsoq. Tulliukkumaarpoq Naalakkersuisut siulittaasuat.
Otto Steenholdt, attaviitsoq.
Tassaana takornarissanik aamma oqalunneq maani oqaaseqarfigilaarusullugu.
Soorluli takornarissat tassaasut pitsaasuinnaqqeqqissaarsuarnik takunnikkusullutik orniguttut.
Spaniami nersussuarmik toqoraasarneq isiginnaartitsivissuarmi ila qissattut taamaalisannguatsiaqaat tassani. Kaporlugit tassani toquleraangatigit tamakku nersussatsiarsuit kamassaarlugit. Isumaqarpunga taama amerlatigisut qiasarunnanngitsut Spaniami takugaangamikkit tamakkua.
Imaluunniit kukkukuunik kamaatsitsineq nunatsinni pissuserinngisarput. Takornariarparujussuit ornittarpaat tamakku takujartorlugit, immaqa qiajartorlutik.
Sooruna avataaninngaanniit isigineqarnerput taama ersigineqartigisoq?
Qasseriarnerlunga tusalerpara internetikkunngooq Hjemmestyre imaannaanaqqissaaq allagarsisorsuaq.
Uanga tupiginngingaarakku internet-ikkut nassiussinnaasut nalunngilaat. Ataasiarlutik toortaannarlugu inuit qasserparujussarnik ataatsikkut nassiussinnaallugu. Taakkulu aamma taamartorluinnaq pisinnaallutik.. Ajornaquteqanngissusia inuit qassinnguunersut silarsuaq tamaaviat siaruarterisinnaavaat ullumi. Tamaakkuukua upperiinnagassaanngitsut qanga allagannguanik uagut nammininnguaq allalluta pisarallaratta taamatorsuaq avammut siaruarterisinnaannngilagut.
Aap kisianni Maliinannguaq Markussen-Mĝlgaard killilersorneqassanngilasi kimilluunniit, kisianniuna maani ilikkarsimagipput partiit oqaluttoqartarlutik. Taannaana pissutigalugu uparuarneqartusi soorlungaasiit massakkut arfinilinnik oqaluttoqalerassi.
Pisussaaffigaarsi, kisianni eqqaamalaassavarput oqaluttoqartarneq maani pingaartitarigatsigut. Taamaatumiguna uparuaatigisarissi.
Uanga oqaaseqarniarsimanngilanga 86-imi oqaaserisinnaasakka tassuunga tunngasut tamangajaasa oqaatigereersimagakkit.
Nangitsineruinnartoq tusarnaarpara maani allamik nutaarsiarsartaqartutut oqaatiginngilara.
Ilulissani aamma ataatsimeersuartoqartussaavoq. Tassalugooq taakkua isaassiutaallu imaappoq kalaallit tungaannut. Ila soorlu imaattoqalersoq tamakku tikippata. Tamaavitta aallarnaveersaassaagut illutsinniit aninaveersaarluta oqaatigeqinammatigut qanoq iliortartugut meeqqanngooq qiaqinapput pilattoqalerpat.
Pilattoqassanngilaq ulloq taanna Ilulissani naamerluinnaq. Soorlu tamakkuninnga oqalunneq.
Aajuna takornarissanut takutinnagarput uagut inuusaaserput maani. Eqqarsaatigisariaqarpagut naasorissaanermik inuutissasiutilipparujussuit avatitsinni. Taakkukua nilliasut. Eqqarsaatiginngilluinnarpaat uumasulinnik uagut inuussuteqarnerput, ilaatigut nammineq perortitarinngisatsinnik.
Taakkutoruku uagutsitut inuuniaraluarlik, paasillugulu qanoq ilungersunaqqisinaartigisoq maani inuuniarneq. Takuniarlissuk naatitsisinnaanngitsugut. Toqutaannangajaavinnik inuussuteqartugut, immamit aalisakkanik, puisinik, arfernik allarpassuarnillu.
Tamakkua assorsuaq assorsuaq takullugit tupinnarput, naasorissaaneriinnnarmik inuussuteqartunut.
Ajornaqaaq tamakkua eqqarsaatigitillugit.
Aamma tupigaara Inuit Ataqatigiit oqaaseqartua ilaatigut oqarpallammat piniartut tunitsivissaqanngitsulluunniit. Uanga isumaqarpunga piniartut tunitsivissaqarluartuugunik amerlanerparujussuarnik pisaqarsinnaagaluartut.
Tassa immaqa ilissinnut kisimi qujanaqutaa, piniartut tunitsivissaqannginnerat. Imaallaat toqutaalikinnerupput.
Taamatut soorlu paasineqarsinnaasunik oqalunneq, avataaniit qaqiffinngitsoorfiunngilaq maanga oqariartorluni piniartut tunitsivissaqarnissaat amerlanerusunik uanga kissaatigeqaara. Nalunngikkaluarlugu taakku toqutassa asuli amerlanerussasut tunitsiveqalerunik pitsaasunik, kisianni tassa ajoraluartumik oqaatigisassaq aana:Ajoqaaq taakkua inuuniarnerat ajornartorsiuteqarmat.
Tassa aqagu allaat konsulent-eqatariaqalerneq aamma tikikkumaarparput.
Tassa
ajuusaarnarpoq ASocial
flygtninginik@
taaneqartut allaat aallartalersimappata. Ilami inuuniarnerput taama imannak
malunnaateqatigaaq nunatsinni suut tamaasa killilersugaalerpata piniakkat. Piniartup suna suliarissavaa?
Aalisartup suna suliarissavaa amerliartuinnassagunik? Sinneruttut allatut
ajornartumik allamut uiasariaqalissapput.
Oqaluttuat nalunngilagut
Europaminngaanniit Amerika-mut nutsernerujussuusimasut oqaluttuaarisaanerup
ingerlanerani. Suna aallaavigaat? Nammineq nunaminni tattoqillutik
pitsaanerusumut ujarlilernerat. Aamma kalaallit taama iliornissamut
periarfissaqarput.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq,
Inatsisartut Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq. Tulliullunilu
akissuteqaqqissaaq Naalakkersuisut Siulittaasuat.
Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat,
Siumut.
Inuit Ataqatigiit oqaluttuannut oqaatigissavara
maani oqaaserineqartut tunngavigalugit aaliangiiffissaanngimmat, kisianni
nassuiaateqarfiummat Naalakkersuisuninngaanniit.
Oqaaseqarninni siullermi
oqaatigisimavakka innersuutitut paasisakka ilaatigut Inuit Ataqatigiit
tikkuartugaat suleqatigineqarsinnaasut Arctic Council, Nordisk Rċd, Vestnordisk
Rċd, SUPO, NAMMCO allallu tamakkua taagorneqartut.
Ilumoorpoq tamakkua suleqatigalugit
ingerlaqqinnissat. Kaammattuutigisariaqarput. Aammalu Inatsisartut namminneq
Nordisk Rċdikkunni aamma Vestnordisk Rċdikkunni oqaluuserisassanngorlugit
taama ittut saqqummiussinnaavaat, namminneq parlamentarikerit tassani
naapisimaarnermi siunnersuutit
taama ittut aamma uumarissarsinnaavaat
ingerlatillugillu.
Uani pineqarpat
isumasioqatigiinnissaq aamma taanna eqqartorneqarsimavoq Naalakkersuisuni aamma
Avatangiisinut Naalakkersuisup aamma taanna Naalakkersuisuni taanna
ilanngullugu eqqartortareernikuuaat. Periarfissaq taanna isumaqarpunga
iluatinnartutut isikkoqarmat, aammalu Naalakkersuisut maannakkut pilersaarusiornerannut
naleqqummat.
Aamma nuannersumik tiguarput Inuit
Ataqatigiinninngaanniit oqariartuutaasoq, isumaqaratta taama oqariartuutaasumik
aaqqissuussinissaq pisariaqalersimasoq aamma.
Taamaattumik uani oqaaserineqartut
tamaasa ataatsimilluunnit oqaaseqarfiginnikkaluarlugit iluatinnartunik
innersuussutinik ilaqartut taakkua oqaaseqarfigisimavakka.
Aamma Inuit Ataqatgiit ugguuna ilumoornerassavakka, saqqummiussamik
ullumikkut saqqummiussisoq Inatsisartuni
ilaasortaannarmik taagorsimanera, taanna ippinnarpoq, aamma taamaattussaanngilaq.
Utoqqassissutigissavara uanga taanna taamaalillugu Inatsisartuni
ilaasortaannarmik taagorlugu Inatsisartut ilaasortaq apeqquteqaammini
qinnutigaa taamatut ittoq maluginngitsoorsimagakku, soorunami
siunnersuuteqartup aqqa ilaasussaavoq. Taanna utoqqatsissutigissavara.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq,
Inatsisartut Siulittaasuat, Siumut.
Qujanaq. Maannalu Inuit Ataqatigiit
oqaaseqartuat Josef Motzfeldt, pingajussaaniilerami naatsunnguamik.
Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit.
Tassa naatsunnguussooq suu.
Kattusseqatigiit oqaaseqartuannut
oqaatigiinnassavara: kusanartumik ingerlaqqinnissarput upperaarput. Tassa
oqaatsima naggataat: Aap, qanoq ingerlaqqissuugut?
Tassa taanna ujartorneqartoq
oqaluuserisami matumani.
Kingusinneranut radiokkoorneranut
arlaata kiaanerpoq aamma Anthon Frederiksenioqqooqaaq uparuarpaa. Tassani
uggorisarput qanoq iliorsinnaanngilagut uggoriinnarparput. Innuttaasut
uggorikkuppagu Naalakkersuisut anguniagassamittut oqaatigimmassuk tamassuma
ilusilersornissaa Agenda 21-p allanut oqariartuutiginissaa ajornanngippat
inuttaasut peqatigalugit manna periarfissatsialassuugaluaramiluunniit
uggoriinnarakku. Uagut radio nalinginnaq taamatorsuaq tusaqqusaarfittut
atornianngilarput, iluatsikkussiinnartugununa.
Appat nujussimaneri
Kattusseqatigiinniit nassaarisimagaat Anthon Frederiksen isumaqartitsiniarsarivoq
uanga helikopteri Maarmoralimmiit Uummannamut utikaajaallrallarmat taavaniippunga.
Taamanikkullu taanna oqaluuserineqarpoq, kisiannili uani oqaaseqarnitsinni
pingaarnertut oqaatigisarput mannaavoq: Helikopteriaqqat innanik timmissat
erniorfiini qaninngoortarsimanerat qanorluunniit ilummoorlutillu
ajoqusiitigisimaneraluarnerisa uummassusilittut pisuussutinik
nakkutigilluakkamik killilersuinikkut atuisariaqalernikkut
pinngitsoortissinnaanngilaa. Tassa taama pingaaruteqarpoq.
Taavalu piniartut tunitsivissaasa
amigassusii Otto Steenholdtip immaqa malinnaarpiarsimanini taamatut oqaatigaa..
Uagut oqaatigisarput mannaavoq:
Piniakkat nungusarneri pisarineqartulluunniit avammut
nioqqutigeqqusaanngimmata, taanna uagut ammaanneqaqquarput.
Nungusaataanngitsumik pisat tassaasariaqarput nunatta akornanni
niuerutigineqarsinnaasut aammalu ilisimasatsitut miluumasut imarmiut
pisarineqartut Europamut tuniniarnissaat killilersugaasorujussuuvoq. USA-mi
ajornarluinnaqqissaarpoq.
Taamaattumiguna taakkua uagut
tikkuaavigiinnarigut taamaattumik Anthon Frederikseni AAsii-nguamut@ oqalulluni mitallernera ilaatigut
Inatsisartut aqutsisuanit illaatigineqarluni aliikkusersuutaanera
oqaaseqarfigissanngilara.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut
Siulittaasuata tullia, Siumut.
Tassa ataatsimiinneq
ilisarnarsigaluttuinnarpoq imminut saaqattaannerit attattut pilerput.
Kissaatigissavara tamakku pinaveersaartaqqullugit, tamatta inersimasuuvugut
aamma immitsinnut taamatut pisarnissarput mianersuutigilaaqqussavara. Tassami
oqariartuutissagut tassaapput avammut inuuiaqatgiit kalaallit oqariartorfigisassarivagut,
maani assortuunneq pinnagu. Imaluunniit qanoq pissusilersorneq.
Kingulliulluni naggasiillunilu
oqaaseqaqqinniarpoq naatsuaraararsuarmik siunnersuuteqartoq Asii Chemnitz
Narup.
Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit.
Qujanaq.
Naalakkersuisut Siulittaasuanut
qujarusuppunga imaattoq Anthon Frederiksen tupigivallaaqimmagu
AAtiinnguaq-Atiinnguaq-Atiinnguaq@.
Inuit Ataqatigiit ileqqorivarput
sutigut tamatigut sulinerput peqqissaartumik nalilersortarlugu. Aamma maluginiutigut
atortarpavut angerlaraangatta allaffitsinni nalilersueqqittarpugut. Taava
soorunami maluginiagassat ilagisarpaat. Naalakkersuinikkut sulinermi
pissaaneqartut illuatungerisap kinaassuseerutsinniarlugu
pissusilersorsimappata, taava ila sakkussaaleqisimaqaat. Taamatununa
eqqarsarluta toortaalaartugut.
Taava Ruth Heilmannimut
oqaatsigerusuppara uani piujuaannartitsiniarluni ineriartortitsinerup
ingerlatsinermi sukarsuit taakku pingasut iluatigigatsigit taava
inooqatigiissutsimmut tunngasunut suliniarfigisariaqartut qulequttat arlallit
taavagut taava meeqqat tikeqqippagut. Uagut soorunami maangaanniit
oqariartortarpugut Inuit Ataqatigiit anguniagai suunersut. Taava partiit allat
suliniutitik soorunami suliniutigissavaat.
Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq,
Inatsisartut Siulittaasuata tullia, Siumut.
Qujanaq.
Tassa aatsaaginnaq oqaraluarpunga
naggasiisoqassasoq, kisiannili Anthon Frederiksen Kattusseqatigiit.
Pingajussaaniilerami naatsuaraarsuarmik.
Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit.
Tassa Inuit Ataqatigiit oqaluttuata
taakkua ilumut immaqa saqqumiussara atuaqqiinnarukku
pitsaanerussagaluarporluunniit. Ukua sooq ilanngullugit issuaqinngiinnarpigit?
Taamaammat tamatta
suleqatigiittariaqarpugut soorlu aamma siuligut taama iliortarsimasut. Tassa
kaammattuineq.
Aamma Asiinnguaq taajulerakku aamma
ajorilerpaat. Ila qanoq iliornialerpisiuna?