Oqaluuserisassani immikkoortoq 19 |
|
||
| Siullermeerneqarnera | Aappassaanneerneqarnera | Pingajussaaneerneqarnera | |
Tallimanngorneq 29. oktoberi
1999 nal.13.10
Ataatsimiinnermik
aqutsisoq: Johan
Lund Olsen, Inatsisartut Siulittaasuat.
Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Niuernermullu
Naalakkersuisoq:
Naalakkersuisut matumuuna
assartuinermi assigiimmik akeqartitsineq pillugu nassuiaat Inatsisartunut
oqallisigisassanngortippaat. Upernaaq 1999-imi upernaakkut ataatsimiinnermi
assartuinermi assigiimmik akeqartitsinerup allanngortinneqarnissaa pillugu
apeqquteqaat tunngavigalugu Naalakkersuisut nassuiaasiorsimapput.
Assartuinermi akit
assigiissuunissaannut akitsuut assartuinermi assigiimmik akeqartitsinermut
taamalu assigiimmik akeqartitsinermut tamarmut ilaammat, nassuiaammi
assigiimmik akeqartitsineq atuuttoq nassuiarneqarpoq. Taamaammat nassuiaat
aqqutigalugu assartuinermi akit assigiissuunissaannut akitsuutip angissusia
kisiat pinnagu oqallinnissatsinnut pissutissaqalerpugut.
Assartuinermi akit
assigiissuunissaannut akitsuut tassaavoq nunatsinnut nunatsinniillu, kiisalu nunatta
iluani imaatigut usinik assartuinermut akitsuutigitinneqartartoq. Akitsuut
assartuinermi akip qaavamut ilineqartarpoq procentitassaa ukiumoortumik
aalajangerneqartarluni. Ukiunilu kingullerpaani assartuinermi akit
assigiissuunissaannut akitsuutit assartuinermut akip 18,13%-ianut
aalajangerneqarsimapput, taamalu atuisoq assartuinermut nassiussaminut 100
kr.-inik akiliiguni aamma assartuinermi akit assigiissuunissaannut
akitsuummut18,13 kr.-inik akiliissaaq. Taamaammat assartuinermi akit
qaffasissusiat ataasiakkaat akitsuummut akiliutaasa qaffasissusiannut
toqqaanartumik sunniuteqartarpoq.
Assartuisarnermi atuuttumi
kiisalu nassuiaammi matumani assartukkat pingasuinngorlugit avinneqarsimapput.
Siulliit tassaapput assartukkat avannamukartut, tassaasut nunanit allanit
nunatsinnut imaatigut nassiussat. Aappaat tassaapput assartukkat kujammukartut,
tassaasut nunatsinniit nunanut allanut imaatigut nassiussat. Pingajuilu
tassaapput nunap iluani assartukkat, tassaasut illoqarfiit akornini imaatigut
nassiussat. Assartorneqartartut
pingasuiit taakku tamarmik Royal Arctic Line A/S-imit assartorneqartarput.
Imaatigut nassiussat nunaqarfinnut ingerlasuunerusut Royal Arctic Bygdeservice
A/S-imit, tassa nunaqarfinni kiffartuusivimmit assartorneqartarput.
Assartuinermut akit
atuuttut ima aaqqissuunneqarsimapput assartukkat kujammukartut akii
avannarmukartut akiisa 40%-erisarlugit, tassa imaappoq atuisoq nunatsinnut
nassiussoq 100 koruuninik akiliissaaq, nassiussalli taakku asserpiaat
nunatsinniit avammut nassiunneqarnerat taamaallaat 40 kr.-eqarluni. Aammattaaq
nunatta iluani assartukkat, assartukkat avannamukartut akiisa 45%-iannut
qaffasissusilerneqarsimapput. Naatsorsuiguttalu takusinnaassavarput atuisoq
nunatta avataaniit nunatsinnut nassiussisoq 100 kr-inik akiliippat, taava
nassiussat taakkorpiaat assersuutigalugu Narsamiit Sisimiunut nassiunneqarnerat
45 kr-iinnarnik akeqassaaq.
Tassalu assartukkat
avannamukartut akisunerpaajupput aammalumi angallavinni allani
nassiunneqartartunit amerlanerusarlutik. Tassalu imaappoq angallavimmi tassani
assartuinermi akit assigiissuunissaannut akitsuutit qaffasinnerpaajupput,
imaluunniit pissarsiarineqartartut amerlanerrpaajupput, akitsuutit tamarmiusut
70%-eralugit, imaluunniit 1998-imi assartukkat najoqqutaralugit pissarsianit
74,9 mio. kr.-iusunit naassiussat avannamukartut 52,2 mio. kr-iullutik.
Tassalu assartuinermi
assigiimmik akeqartitsinermut akitsuutit avataaniit nioqqutissanik
eqqussuinitsinnut akitsuutaapput annertuut, tamannalu suliffissuaqarnermut,
sanaartornermut kiisalu atuisunut nalinginnaasunut toqqaanartumik
sunniuteqartarpoq.
Aningaasartuutit
ikilisarneqarnissaannut Naalakkersuisut peqataarusupput. Taamaammmat
assartuinermi akit assigiissuunissaannut akitsuutinit pissarsiarineqartartut
ukioq 2000-imi 10 mio. kr.-inik, kiisalu ukiuni missingersuusiorfiusuni tamani
15 mio. kr.-inik apparneqarnissaannik Naalakkersuisut allannguutissatut
siunnersuuteqarput. Tassa 2000-imut aningaasanut inatsissatut siunnersuutip
Inatsisartunit ullumikkut pingajussaaneerneqarnerani akitsuutit 18,13%-iusut
15,69%-mut appartinneqarnissaat Naalakkersuisunit siunnersuutigineqarpoq.
Naalakkersuisut sinnerlugit
Inatsisartut ilisimatissavakka ukioq 2000-imi assartuinermi akit
assigiissuunissaannut akitsuutit nassiussanut assigiinngitsunut, tassa
avannamukartunut, kujammukartunut nunallu iluani nassiussanut
assigiinngissitaartinneqarnissaat naleqqunnavianngimmat. Assersuutigalugu
nassiussat nunatsinnukartut akitsuutaat allanngortinneqassappata Kalaallit
Nunaannut, Kalaallit Nunaannit Kalaallit Nunaannilu usinik imaatigut
assartuineq pillugu Inatsisartut peqqussutaat nr. 16, 30. oktober 1992-imeersoq
allanngortinneqartariaqassaaq.
Nassuiaammi aamma
takutinneqarpoq usinik assartuinermi iluanaarfiusunit iluanaarnanngitsunut
tapiissuteqartarneq assut annertusoq. 1998-imi tapiiffeqatigiittarneq 45,2 mio.
kr.-inik naleqarpoq, nassiussanillu avannamukartunit pissarsiat annermik
nassiussanut kujammukartunut tapiissutigineqartarput. Usinik assartuinermi akit
paasiuminaannerat ersernerlunnerallu nassuiaatikkut takutinneqarpoq.
Inuiaqatigiit akornanni, aamma assartuinermi assigiimmik akeqartitsinermi, suut
tamarmik ammasumik ersarissumillu ingerlanissaat Naalakkersuisut
ingerlaaseriniarmassuk assartuineq pisariillisarneqartariaqalivippoq.
Iluanaarfiusuniit iluanaarfiunngitsunut tapiissuteqartarneq atuuttoq siunissami
qimakkiartortariaqarparput, ajornanngippallu innuttaasut inuussutissarsiortullu
ajornartorsiortilernagit tamanna anigorniartariaqassavarput.
Taamaammat assartuinerup
akikillinissaa suullu tamarmik akivimminnik akeqalernissaat Naalakkersuisunut
pingaaruteqarpoq.
Tamanna pissutigalugu
ullumi oqallinnitsinni oqallisigissavarput periutsit atuuttut atuinnassanerivut
imaluuniit suut tamarmik akiviinik akeqartitsinerulissanersugut. Tamatuma
saniatigut nunatsinnut nunatsinniillu usinik imaatigut angallassinermi
kisermaassisarneq pillugu oqallinneq aallarnertariaqarparput.
Naalakkersersuisut kissaatigaarput siunissami assartuinermi akit
appartissagivut assartuinermi taamaattumi aningaasartuutaasunut naapertuunnerulersillugit.
Taamaattoq Atlantikukkut assartuinermi kisermaassisarneq
allanngortinneqassappat Naalakkersuisut isumaqarput pissutsit amerlanerusut
misissorluarneqartariaqartut, aamma europami umiarsualivigisatta
allanngortinneqarnerata aningaasatigut kingunerisassai ilanngullugit.
Assartuinermi akit
assigiissuunissaannut akitsuutit oqallisigineqarnerat tamatumunnga aamma
attuumassuteqarpoq - assartuinermi akit assigiissuunissaannut akitsuusiisarneq
tamarmi ilaannaaluuniit allanngortinneqassava, imaluunniit nassiussat ilaannai
eqqarsaatigalugit allanngortitsisoqassava? Periarfissat
ataatsimoortinneqarsinnaasut amerlaqaat, allanngortitsiguttalu suli annerusumik
paasiuminaannerulersissinnaalluarpavut! Imaluunniit
paasiuminaalerulerserataannaavagut. Naalakkersuisut isumaqarput pissutsit
pisariitsut, ersarissut anguniartariaqarivut.
Assigiimmik akeqartitsineq
atuuttoq pillugu oqallisilernissatsinnut nassuiaatikkut aamma
pissutissaqalerpugut. Danmarkip ataatsimoortumik tapiissutigisartagaanut
aningaasaqarnitsinni pituttorsimavallaarunnaassagutta inuiaqatigiit
aaqqissuussaanerat ilaatigut allanngortittariaqarparput. Allanngortitsinerit
sunik tamanik ersarinnerulersitsisariaqarput aningaasaatittalu amerlanngeqisut
pitsaanerusumik agguarneqarnerannik aamma nassataqartariaqarlutik.
Soorlu nassuiaammi
assigiimmik akeqartitsinerup nassuiarneqarnerani takuneqarsinnaasoq,
allanngortitsigutta akit suliffeqarfiit innuttaasullu akilertagaat
aningaasartuutinut naapertuunnerusut angusinnaavavut kiisalu inuiaqatigiit
aningaasaataat ileqqaarlutigit.
Tamatumunnga
assersuutissaqqissut tassaapput aningaasaliiffigisartakkavut. Iluanaarfiusuniit
iluanaarfiunngitsunut tapiissuteqartarnerup kingunerisaanik
aningaasaliinissamik pilersaarusioraangatta tunisassiornermi aningaasartuutit
piviusut tunngavigineq ajorpavut. Tamatumalu kingunerisaanik assersuutigalugu
suliat innaallagissamik annertuumik atuiffiusut inissikkaan-ngatsigit
innaallagissap sumi akikinnerpaanera eqqarsaatigineq ajorparput. Imaluunniit,
akit ullumi atukkavut pissutigalugit imissaalatsiffiusuni nukissiornerullu
akisuffiani erngup nukiillu ileqqaarneqarnissaannut kajumittoqarneq ajorpoq.
Ileqqaarneq kajumissuseqarfigineqarneq ajormat inuiaqatigiit aningaasaataat
ikinngeqisut asiutinneqartarput innuttaasunit inuiaqatigiinnillu
aningaasartuutinik akilerneqartarlutik taakku piumappata
piumanngippataluunniit.
Akit assiigiit
kisermaassinerillu ilaatigullu naalakkersuinikkut aalajangikkanik
akeqartitsiviusut atuuttut pissutigalugit nutaat aallarniinissaat akinullu sunniuteqarnissaat
ajornakusoortarpoq. Tamatumalu kingunerisaanik suliffeqarfiit assigiimmik
akeqartitsivimmiittut aningaasartuutiminnik apparsaanissaminnut suliallu
pissarsiaqaataanerulernissaannik anguniagaqarnissaminnut pissutissaqarneq
ajorput akit pisortanit aalajangerneqartarmata amigaartoortoqassappallu
pisortat aamma matussusiisarmata.
Taamaammat Naalakkersuisut
isumaqarput akit iluarsaateqqinneqartariaqartut. Periutsit, illoqarfinni
nunaqarfinnilu atugarissaarnemik qularnaarisinnaasut, ullutsinnut naleqqunnerusut
atulertariaqarpavut. Aningasaartuutiviit ersertariaqarput taamaalilluta
Inatsisartuni tapiissutigisartakkavut pitsaanerusumik
tulleeriaarsinnaalerniassagatsigit. Aamma suut tamarmik ersarinnerulerpata,
soorlu assartuinermi assigiimmik akeqartitsinermi, uagut aalajangiisartugut
ajornannginnerusumik inuiaqatigiinni allanngortiterisinnaalissaagut,
pisariaqarfiisigut.
Soorlu nassuiaammi
takuneqarsinnaasoq, suliassat ataasiakkaat paasisimalluarnissaat pisariaqaqaaq,
Naalakkersuisullu isumaqarput assigiimmik akeqartitsineq pinermik ataatsimik
allanngortinneqartariaqanngitsoq. Ullumi oqallinneq aallaavigalugu suliat
assigiinngitsut iluanaarfiusuniit iluanaarfiunngitsunut tapiiffiusartut
misissoqqissaarneqassapput kiisalu allannguutissat pillugit aalajangersimasunik
siunnersuuteqartoqassalluni. Tamatumani Naalakkersuisut takorloorpaat soorlu
nalunaarasuaatit, nukissiorneq ilaasunillu angallassineq, kiisalu aalisakkanik
tunisassiornermi akit, misissuiffigineqassasut soorlu assartuinermi assigiimmik
akeqartitsineq ataatsimiinnermut matumunnga misissuiffigineqarsimasoq.
Assartuinermi assigiimmik
akeqartitsineq pillugu nassuiaat Inatsisartunut oqallisigisassanngorlugu
ingerlateqqitsinnagu Naalakkersuisut sinnerlugit allannguutissat isumaliutillu
nassuiaammi saqqummiunneqartut erseqqissassavakka. Siullermik Naalakkersuisut
siunnersuuteqarput assar-tuinermi akit assigiissuunissaannut akitsuutit ukioq
2000-imi 18,13%-imiit 15,69%-imut apparneqassasut. Siunnersuut taanna pillugu
Inatsisartut 2000-imut aningaasanut inatsisissatut siunnersuummik
pingajussaaneerinninnerminni isummerfigissavaat.
Aappassaattut, nassuiaammi
assartuinermi periusitta iluanngitsortai saqqummiunneqarput. Assartuinermi
periutsip allanngortinneqarneratigut iluanngitsut tamakku peerneqartariaqarput.
Aammattaaq inuiaqatigiittut aningaasarsiornikkut nammineernerulissagutta
allannguutit inuiaqatigiittut aqqusaartariaqakkavut siunissami Inatsisartut
ataatsimiittarnerini ingerlaavartumik oqallisigisariaqarpavut
isummerfigalugillu.
Naggasiullugu
Naalakkersuisut sinnerlugit ullumi oqallinnerup pitsaasumik siumullu isigaluni
ingerlanneqarnissaa kissaatigigatsigu oqaatigissavara. Taama oqaaseqarlunga
Assartuinermi assigiimmik akeqartitsineq pillugu nassuiaat Inatsisartunut
oqallisigisassanngortippara.
Paaviaara Heilmann, Siumup oqaaseqartua:
Naalakkersuisut
assartuinermi assigiimmik akeqartitsineq pillugu nassuiaataat Siumumiit
mikisualuit iserfiginagit tunngaviusumilli isummernerit aallaavigalugit
imaattumik ooqaaseqassaagut:
Siumumiit siullermik
oqaatigissavarput Naalakkersuisut isumaqatigilluinaratsigit suut tamarmik
ammasumik ersarissumillu ingerlanissaat, assartuinerup pisariillisarnissa
anguniarluguu. Tamanna anguneqarsinnaalerpat takorlooratsigu
ajornannginnerusumik pisariillisaasumillu siunissami assartuinermi
aaqqissueriaatsit - aamma akit eqqaarsaatigigalugit - pilersaarusiorlugillu
ilusilersorneqarsinnaanissaat angujuminarnerulerlunilu
takorlooruminarnerulissasoq, tamannami aamma OECD-ip nunarput pillugu
nalunaarusiamini periarfissaq tamanna taasimammagu.
Taamatut oqareerluta
Siumumiit siunissami tamakkiisumik assartuinermi akivinnik tunngaveqartumik
akeqartitsinissaq isumaqatigigatsigu erseqqissumik oqaatigissavarput.
Tamatumali ataasiartumik pinissaa takorlooruminaatsillutigu, kingunerisinnaasai
takorlooruminaakkallartillugit.
Suut tamarmik ammasumik
ersarissumillu ingerlaaseqalernissaata anguniarnerani malitsigisaanik
eqqarsaatigisassat ilagaat nunatta Danmarkimiit pilersorneqarnerani
aallaaviusup Ålborgip umiarsualivianut isumaqatigiissutip 2006-imi naanissaa.
Naalakkersuisuniillu maannangaaq isumaqatigiissutip sivitsorneqarsinnaanera
imaluunniit allatorluinnaq aaqqissuussisinnaaneq nalilerniartariaqalereerpoq,
Siumumiit isumaqarpugut, periarfissanik allanik akikinnerusunik periarfissarinnerusunillu
nassaassaqarnersoq, tamatumani aamma eqqarsaatigalugu akiviit eqqartut
atorlugit avataaniit pilersorneqarnerput isumagitinneqarsinnaanersoq, suli
maannamornit isumaginninneq pitsaanerusoq akikinnerusorlu anguniarlugu.
Avataaniimmi pilersorneqarnitsinni,
maannakkut akit annertuutut taasariaqartut, nunatsinni pisiassat akisunerannut
sunniuteqaqataammata aammalu minnerunngitsumik sanaartornermi akinut
assartuinermut akit pisooqataalluinnarmata sanaartornermi akit qaffisissumik
inissisimanerannut.
Nalilersuinermut aamma
ilaasariaqarpoq siunissami Royal Artic Line A/S aqqutigalugu avataaniit
pilersorneqarnermut akikinnerpaajunersoq. Nunaviimmi marluusut imminnullu
niueqatigiilluartut akornanni inissisimavugut. Taamaattumik
periarfissarsiorluni nalilersuinermi nalilersugassaqqissut ilagaat umiarsuit
nunatta kujataagut kimmut kangimullu ingerlaartuartut nunatsinni umiarsualiviit
ilaannut aqqusaartinneqartalersinnaanerat. Periarfissat ilaattut aamma
Siumumiit taarusupparput Royal Artic Line A/S-ip nunarsuarmi
umiarsuaatileqatigiiffinnik allanik kattusseqateqarsinnaanera.
Taamatut oqareerluni aamma
Siumumiit eqqaanngitsoorneqarsinnaasorinngilarput umiarsualivimmik ammasumik
akileraarusersuiffiunngitssumik pilersitsisoqarsinnaanera. Tamatumani eqqarsaatigaagut
umiarsuit niuffagiutit aammalumi umiarsuit kilissaatit nunatta kujataagut
kimmut kangimullu ingerlaartuartut pisariaqartitsisarmata pilersorneqarnissamut
orsussamik peqqumaatissanik allanillu umiarsuarni atorfissaqartitanik. Tamanna
anguneqarsinnaappat aamma suliffissanik imaluunniit suliffinnik
pilersitsiinnarnani aningaasanik kaaviijaartitssineq annertusineqarsinnaammat.
Umiarsualiviit
akileraarfiunngitsut eqqartornerani aamma eqqaanngitsoorneqarsinnaanngitsutut
isigaagut periarfissat "silaannarmiittut". Tamatumani
eqqarsaatigaagut timmisartut usinik assartuutit nunaviit marluusut akornanni
uteqattaartut. Tamakkua aamma orsussanik pilersorneqarnerat immaqalu usinik
timmisartuniit timmisartunut paarlaassueqatigiittarfimmik mittarfissuarmik
pilersitsisoqarsinnaanera. Tamatumani Kangerlussuaq periarfissatsialattut
takorloorneqarsinnaavoq.
Siumumiit aamma
nalilersuinissami ilanngullugu nalilersugassaqqitsipparput Royal Artic Bygdeservice
A/S-ip namminersortunngorsarneqarsinnaanera imaluunniit pisortat pigisaattut
ingerlanneqarunnaarsinnaanera. Periarfissallu maannakkut ammareersut, tassalu
sumiiffiit ilanni namminersortut angallataatillit Royal Artic Bygdeservice
A/S-imiit isumaqatigiissusiorfigineqarnerisugut
isumaginnittussarsiuussisoqarsinnaanera eqqaamaqquarput.
Siuliini oqariartuutitta
ersersippaa Siumumiit ammatikkipput usinik imaatigut
kisermaassilluniangallassinerup taamaatikkiartuaarnissaa. Kisiannili tamanna
ukiumiit ukiumut pisinnaanngitsoq, pisariaqarmat tamatumani pitsaaqutit
ajoqutillu kingunerisinnaasai taamatut aalajanginnginnermi siumut
ilisimasariaqarmata.
Siumumiit sinerissami
immakkut usinik assartuineq eqqartortillugu eqqaanngitsoorusunngilarput
sodavandit baajallu puuisa assartorneqartarneri, imaqartillugit
imaqartinnagillu, inissamik illoqarfinni nunaqarfinnilu annertuumik
pisariaqartitsiinnaratik assartuinermili inissamik annertoorujussuarmik aamma
tigusisarneri pisariaqartitsisarnerilu. Siumumiit isumaqarpugut
ajornartorsiuterpassuit annikillisinneqarsinnaasasut sodavandit baajallu puuisa
imaarnikut nutaamik aaqqissusiffigineqarnissaat eqqarsaatigisariaqartoq.
Tamatumani periarfissatut qerlertuusat eqqarsaatigaagut, imaarneqareernermikkut
ajornanngitsumik ataatsimut nakinneqarsinnaaneri periarfissaammat
taamaalillunilu puukut assartorneqarsinnaaneri pisariinnerungaartumik
periarfissaqalissammat, inissaq aamma pingaartumik eqqarsaatigalugu.
Naggataatigut
Naalakkersuisut akinik nalimmassaallutillusooq ukiumi nutaamiit
aallartisarniarnrat Siumumiit ilassilluarparput, tassami ukioq 2000-ip
aallartinneraniit usinik assartuinermi akitsuutit 18,13 %-imiit 15,69 %-imut
appartinneqarnissaat siunnersuutigimmassuk.
Taamatut Siumumiit
Naalakkersuisut assartuninermi assigiimmik akeqartitsineq pillugu nassuiaataat
isummersorfigaarput, neriulluta oqariartuutigut siunissami usinik
assartueriaatsip aaqqissuuneeqarnerani ilusilersorneqarneranilu
isummersorfiulluarumaartut.
Anders Nilsson, Atassutip oqaaseqartua:
Assartuinermi assigiimmik
akeqartitsineq pillugu nassuiaat atuarlugu assorsuaq oqimaappoq, imaluunniit
artornarpoq.
Soqautigisaqatigiit
imminnut akerleriittut ima amerlatigaat suliaq tamanna pillugu
nassuiaassissagaanni paasinnilluarlunilu pitsaaneruvoq assersuusioraanni
imaattumik: suliaq allaanngiivippoq ningittakkanik ilassimaqisumik oqummersaalu
panernikunik neqitalinnik ilaajaaniarneq:
Siullermik. Assartuinermi
assigiimmik akeqartitsineq siullermik tassaavoq assigiimmik akeqartitsinerup
sinnera.
Qanga aalajangersimasinik
ileqquugaluarpoq nunami sumiluunniit najugaqaraluaraanni Danmarkimit tikisitat
tamarmik assigiimmik assartuinikkut akeqartinneqartarlutik.
Aappaattut. Ulluni nutaani
nunap iluani assartuinermut tapiissutit atulersimavagut najukkami tunisassiorneq
Danmarkmit tikisitaqartarnikkut ajornerulersinniarnagu, najukkami tunisassiat
nunami allani najugaliinnnut nioqqutigineqassappata.
Pingajuattut. Aamma
atuutsilersimavarput assartuinermi akiliinissamit peerneqarneq. KNI
Pilersuisumut tapiissut KNI-p quersuaani niuertarfimmukaannerqannginnerminni
uningatinneqartarnerannut atatillugu.
Sisamaattut. Kiisalu suli
pisariunerusumik nunanut allanut tunisassiatta annissornerinut
tapiissuteqartarpugut.
Nassuiaammi
oqaatigineqarpoq nunanut allanut assartuinermi akit taamaallaat Kalaallit
Nunaannut assartuinermi akit 40 %-iinnaringaat. Kisianni assersuutitut
tunngavilersuut tamanna taammaallaat kisermaassilluni ingerlatsinermut
atatillugu iluamik paasisassaavoq.
Tassami naluneqanngilaq
avammut tunisinerminngaanniit annertunerujussuarmik nioqqutissanik
eqqussuisoqartoq. Atlantikoq ikaarlugu umiarsuit assartuutit useqarpiaratik
ilaanilu usissamik affaannaat usigalugit Ålborgimut utertarput. Tamannalu
isumaqarpoq, tassa nunamit avammut assartukkat tamarmik sinneqartoorutaasinnaagarluartut.
Sinneqartooruteqarsinnaaneq
taanna naqisimaneqanngitsumik niuernermi sapinngisamik akinik qaffasinnerpaanut
neqeroorutigineqarsimassagaluarpoq, akilu taanna - assartuinerit arlaannut -
imaaratarsinnaavoq tikisitsinermi assartuinerup akiata 40 %-innaraa.
Tallimaattut.
Iluarsartuussinermi aamma assigiimmik assartuinermi akileraarut
eqqussimavarput, taassumali tapiissutit tamaasa - ilalaarlugit - landskarsimut
akilertarpai.
Assigiimmik assartuinermi
akileraarut nammineq imminermini eqqumiitsumik annertusseqarpoq, tassami
assartuinermi akimut atatillugu naatsorsorneqartarpoq, assartukkap nammineq
naleqassusianut atatillugu naatsorsorneqarani.
Assersuutigalugu puussiaq
meeqqanut nangiinik imalik assiliivillu qarasaasiamut atorneqarsinnaasoq
assigiimmik assartorneqarnermikkut akilerneqartarpoq.
Pissutsitit taamaapput. -
Qulakkiinngilaraluunniit pingaarnerit tamaasa tigunissai aammalu tassaqa
tamaasa iluamik paasisimavakka.
Pingaaruteqarluinnarpoq
Aningaasaqarnermut Niuernermullu Naalakkersuisup saqqummiussinermini
oqaatigimmagu una: tapiissutit imminnut paarlagaattut immikkoortorpassuarnut
kingunerisaraat aningaasaliissutinik pilersaarusiornitsinni tunisassiornermi
aningaasartuutaavissunut naleqqussareerlugit suliarisannginnatsigit. Aammalu
tapiissuteqartarnerujussuaq imminut paarlagaattunik, assartuinerup iluani,
ineriartorneq aqukkuminaatsorujussuarmut ingerlatikkaluttuinnarmagu.
Atassutip kissaatigaa
imminnut paarlagaattunik tapiissuteqartarnerup taassuma piffissap
isumaqatigiissutaareersup iluani unitsikkiartuaarneqarnissaa. Assersuutigalugu
ukiuni tallamani agguataarlugu pisinnaavoq, ukiumut tallimararterummik
ilanngaavigalugu. Tamanna kikkunnut tamanut assartuinermi akiviusunut
nuukkiartuaartinneqarnerannut periarfississagaluarpai.
Pisariitsuuvoq -
taamaakkaluartorli pisariippallaarani, tassami nuukkiartuaarnerup
kingunerisussaavaa angallanerup ilusaata allanngoriartuaartinnissaa - Kalaallit
Nunaannut avammut, aamma nunap iluani.
Taamaattumillu
qularnanngilaq tapiissutit ilaat suli atorallartinneqassaasut, soorlu nunami
najugarfeeqqanut Kalaallit Nunaata qeqqaniit ungasinnerusuniittunut assartuineq
akitigut annikillisaaviginiarlugu annikinnernut.
Assartuinermi assigiimmik
akeqartitsineq pillugu nassuiaammi takuneqarsinnaavoq Landskarsi 1998-imi
isertitaqarsimasoq 31, 7 million kr.-inik assartuinermi assigiimmik
akileraarutitigut.
Assartuinermi assigiimmik
akileraarut appakartikkiartuaarneqarpat aamma Landskarsimut isertitat
appariartussaapput.
Ingerlatsinermi
sipaarniutissanik nassaartoqarsinnaanngippat isertitat appariartortut
illuatungissaattut, taava allatut ajornartumik isertitassanik allanik
nassaarniartoqartariaqassaaq. Uanilu immaqa taarsiutigineqarsinnaavoq
assartuinermi assigiimmik akileraarutip nioqqutissat eqqussuunneqartartut
nalingi najoqqutaralugit akileraarusersuisalernermik. Tassami maanga nunamut
assartuineq assigiimmik akeqartitsineq taassaaneruvoq nioqqutissat
eqqussuunneqartut akileraarusersorneri oqimaassusai annertussusaalu
aallaavigalugit.
Kisianni aamma siunnersuutaavoq
sukumiisumik eqqarsaatigilluagassaq. Ilaatigummi nunanut allanut tunngatillugu
ajornartorsiutinik nassataqarsinnaavoq, tassami nioqquutissat eqqussuunneqartut
akileraarusersorneqarnerata kingunerisinnaammagu ilanngaaserineq niueqatigiinnermi
akornutaasoq.
Ilaatigut aamma
allaffisssornikkut ajornavissinnaavoq imaluunniit nalinginnaasumik
nioqqutissanik eqquussuinermi akileraarutip eqqunneqarnera
akisoorujussuusinnaalluni.
Taamaalisoqassappallu ileqqutoqqatsinnut
landskarsimut isertitaqarnissamut utersaassaagut: akileraarutit qaffasinnerusut
aamma imaluunniit akileraarutit nioqquutissat aalajangersimasut
akileraarusersuutaasut.
Sooq
allanngortitsisoqartariaqassaagut?
Tassa pisariaqarmat inuiaqatigiit
imminnut napatittut pilersinniarutsigit. Inuiaqatigiit Danmarkimeersunik
tapiissutinik tamakkiisumik pisariaqartitsinngitsut aammalu EU-mit piffissaq
sivikitsoq aalisarnikkut isumaqatigiissuteqartarnikkut.
Kalaallit Nunaanni
inuussutissarsiornikkut imminut napatittumik ineriartortitsineq
tassaasariaqassaaq paarlagattumik tapiisuteqartarnerujussuup
unitsinneqarnissaa. Taamaalilluni Kalaallit Nunaata aningaasaqarnera
allaanngiivippoq ningittagaq ilagussimasoq. Ningittagaq ilaajartinnagu allatut
ajornartumik sanilitsinnut pisuumut aalisagartannguagut
qinnuuloorutigisariaqassavagut.
Atassummiit
piumassuseqarnerput tusarterusupparput aammalu siunnersuutinut sunulluunniit
nukittorsaataasinnaasunut tamanut ammalluta aammalu inuussutissarsiorneq
annertusarnerujumallugu. Paarlagaattunik taama annertutigisumik
tapiissuteqarnerup peerneqarnissaa allatut ajornartumik siumut
ingerlariassagaanni pisariaqarluinnarpoq.
Lars Sørensen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:
Qujanaq. Inuit Ataqatigiit
nuannaarutigaarput Naalakkersuisut upernaaq manna Inatsisartut
ataatsimiinneranni Inatsisartunut, tassalu assartuinermi akit
assigiissuunissaannut akitsuusiisarneq ataatsimut tamaat pillugu
nassuiaateqarnissaminnik neriorsuutertik piviusunngortimmassuk.
Nassuiaat misissuataarlugu
paasissutissarpassuarnik assigiinngitunik imaqarpoq, nassuiaallu
suliarilluagaasimanera maluginianngitsoorneqarsinnaanngilaq.
Inuit Ataqatigiit
Naalakkersuisut pisortat tapiissutigisartagaat assigiinngitsut
ersarinneruulertariaqarnerannik tamakkulu kingunerisartagaat pillugit
suliniuteqarnerat Inuit Ataqatigiit tamakkiisumik taperserparput, taamaalilluni
nunatta siunissami aningaasarsiornikkut pituttorsimannginnerulernissaa, kiisalu
silarsuup sinnera eqqarsaatigalugu qanoq iliorsinnaanerulernissaa anguniarneqartariaqarmat.
Taamaattumik Inuit
Ataqatigiit Inatsisartunut kaammattuutigissavarput taamatut tapiissutit
assigiinngitsut ersarinnerulertariaqarnerannik Naalakkersuisut suliuteqarnerat
mianersortumik aningaasallu kisitsisitaat kisiisa tunngaviginagit
iluarsaaqqinnerit nalilersortaqqullugit. Soorlu tamanna assartuinermi
assigiimmik akeqartitsineq pillugu Naalakkersuisut nassuiaateqarninermikkut
pissutsit killiffissiorsimagaat.
Assigiimmik akeqartitsineq
aallaqqaammut ingerlatsinerup ajornaallunilu pisariitsuunissaanik kissaammik
tunngavilersorneqarpoq. Kingusinnerusukkut assigiimmik akeqartitsineq
attatiinnarneqarpoq isertitat assigiinnerusumik agguataarneqartarnerannut
pissutaasutut isumaqarfigineqarami taamalu inuit avinngarusimasumiittut sikuneq
ajortumiittutullu akilinnik nioqqutissarsisinnaallutik
sullinneqarsinnaallutillu.
1950-imi KGH-p
kisermaassinera atorunnaarsinneqarpoq, KGH-illu pilersuuisussaatitaaneranik
akinut tunngasoq, inatsit attatinnarneqarluni. Tamannalu aningaasartuutit
pilersuisussaatitaanikkut pilersartut KGH-miit
akilersoruminaatsinneqalernerannik aamma taanna nassataqarpoq. Ajornartorsiullu
aaqqinneqarpoq ingerlatseqatigiiffiup kisermaassiviiniit
unammilleqatigiiffiusunut tapiissuteqartarnikkut.
Tassa Atlantikukkut
angallannermi, nioqqutissat kisermaassat kiisalu uuliakkut
kisermaassivigineqarnerini iluanaarutit ingerlatseqartigiiffiup
naatsorsuutaanik oqimaaqatigiissitsiniarnermut atorneqartarlutik.
Assigiimmik
akeqartitsisarneq aammattaaq naalagaffiup ingerlatseqatifiiffiutigisimasaani
atorneqarput, soorlu GTO aamma Grønlandsflymi. Namminersornerullutik Oqartussat
tamakkiisumik ilaannakortumilluunniit tigusineranni kiisalu
ingerlatseqatigiiffinnik nutaanik pilersitsinermi assigiimmik akeqartitsinermi
tunngavigineqartut ingerlateqqiinnarneqarput, tassa KNI-imik pilersitsinermi,
Tele-mik pilersitsinermi kiisalu aamma Nukissiorfinnik pilersitsinermi.
Kingullermik assigiimmik
akeqartitsineq OECD-ip nalunaarusiaani maji ukioq mannameersumi sammineqarpoq,
tassanilu tikkuarneqarpoq iluarsaaqqittoqarnissaa pisariaqaluinnalersoq tassami
assigiimmik akeqartitssineq equtitsilersarmat. Akit pilersitsinermi
aningaasartuutaasuunik ersersitsisussanngorlugit assigiimmik akeqartitsinerup
iluarsaqqinneqarnissa OECD-ip nalunaarusiaatigut kaammatuutigineqarpoq.
Inuit Ataqatigiinniit
arajutsisimanngilarput assigiimmik akeqartitsinerup nassatarisaanik akit
innuttaasunut ataasiakkaanut pisariinnerummat, kiisalu illoqarfiit
mikinerusunut nunaqarfinnut isorliunerusullu naammaginartumik inuuniarnikkut
atugaqarfiunissaannik qularnaarisuummat. Tassa imaappoq assigiimmik
akeqartitsineq nunaqarfimmiunut isorliunerusormiunullu illoqarfimmiunit
akitigut atugassarititaasunik allaaneruallaanngitsumik nassataqartarpoq.
Taamaalilluni assigiimmik
akeqartitsineq inuiaqatigiit siamassillutik, kiisalu sullissinerit akivimminnik
akeqartinneqarnerinit assigiinnerusunik isertitaqarlutik
attatiinnarneqarnissaannut taanna aamma pissutaaqataavoq.
Taamaattumik assigiimmik
akeqartitsineq ilaannakortumilluunniit atorunnaarsinneqassagaluarpat,
pisariaqarpoq sukumiilluinnartumik politikkikkut nalilersuinissaq,
taamaattumillu Inuit Ataqatigiinniit Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput
assigiimmik akeqartitsineq pillugu nassuiaatit aqqutigalugit pineqartut
ataasiakkaat nutaamik aaqqissuussinissaq siunertaralugu Inatsisartunut
saqqummiussaqartaqqullugit, soorlu Naalakkersuisut taamaaliortut assartuinermi
assigiimmik akeqartitsineq pillugu nassuiaateqarnermikkut.
Inuit Ataqatigiit aamma
arajutsisimanngilarput assigiimmik akeqartitsinerup maannakkut atuuttup
annertuumik nunarput killilersormagu, nunanit allanit eqaannerusumik
niuernikkut suleqateqarnissatsinnut. Tamanna pissuteqarpoq nunarput
annertuallaartumik Danmarkip ataatsimoortumik tapiissutigisartagaanut
aningaasaqarnitsinni pituttorsimavallaarnitsinnik. Tamanna siunissami
qaangerneqartariaqartoq Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut. Pisariaqarpormi
nunatta nunanut allanut qanigisatsinnut annertunerusumik niuernikkut
suleqateqarnissaa, Inuit Ataqatigiit qularinngilarput siunissami niuernikkut
pilersuinikkullu suleqatissagut tassaajumaartut Canada aamma Island. Tamanna
nunatta nunarsuarmi inissisimanera eqqarsaatigalugu avaqqunneqarsinnaanngilaq.
Taamaalilluni assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsikkiartornissaanut
aqqutissat ilaattut siunissami aamma taanna atorneqarneqarsinnaalluni.
Inuit Ataqatigiit
assartuinermi assigiimmik akeqartitsinerup atorunnaarsikkiartornissaanik
Naalakkersuisut suliniuteqarnerannit taperserpagut. Taamaattumik
Naalakkersuisut siunnersuutaannut assartuinermi akit assigiissunissaannut
akitsuutit ukioq 2000-imi 18,13 %-imiit 15,69 %-imut appartinneqarnissaanik
siunnersuutaannut tapersiivugut, tamanna aningaasanngorlugu 10 mio. kr.-inik
2000-imi naleqarpoq, kiisalu ukiuni missingersuusiorfinni tamani 15 mio.
kr.-inik appartinneqarnissaannik Naalakkersuisut allannguutissaattut
siunnersuutaat aamma akuersaarparput. Naatsorsuutigigatsigu tamanna
suliffissuaqarnermut sanaartornermut kiisalu atuisunut nalinginnaasunut
toqqaannartumik akit apparnerannik sunniuteqarumaartoq.
Inuit Ataqatigiit usinik
imaatigut angallassinermi akit appartissagivut isumaqaratta. Taamaattumik
Naalakkersuisut usinik imaatigut angallassinermi kisermaassisarnerup
atorunnaarsikkiartornissaanik maannangaaq suliniuteqarlutik aallartinnissaat
kaammattuutigaarput, soorunami taamatut suliniutqarnermi nunaqarfiit
isorliunerusullu atugaasa ajorseriannginnissaat mianeralugit.
Inuit Ataqatigiit
isumaqarpugut assigiimmik akeqartitsinermik nunatsinni ingerlatqarnitta
allanngortinneqarnissaanut siunnerfeqartoqarmat, pisariaqartoq
iluanaarfiusuniit iluanaarfiun-ngitsunut tapiissuteqarneq atuuttoq siunissami
qimakkiartorneqara pissutsit pisariittunut ersarissut ajuniarneqartariaqartut
innuttaassut inuussutissarsiortullu maannakkut atugaasa ajornerulernerannik
kinguneqanngitsumik. Taamaattumik maannakkut oqallinneq aallartereersoq
malitseqartariaqarpoq pissutinik amerlanerusunik misissuilluarnissamut,
kingusinnerusukkut Inatsisartunut saqqummiunneqarumaartunut.
Taamatut oqaaseqarluta
assartuinermi assigiimmik akeqartitsineq pillugu nassuiaat Inuit Ataqatgiinniit
tusaatissatut tiguarput.
Mogens Kleist, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:
Takisuuliorata uagut
saqqummiissaagut Naalakkersuisup saqqummiutereermagit taakkartugassagut.
Assartuinermi assigiimmik
akeqartitsineq pillugu Naalakkersuisup nassuiaataa Kattusseqatigiinniit imatut
oqaaseqarfigissavarput:
Naalakkersuisup saqqummiussaa
assartuinermi akeqartitsinermi assigiisitsilersinnaanissamut nalunaarusiaq
Kattusseqatigiinniit soqutiginartuusutut isigaarput. Tassami ukiuni kingullerni
arlalissuarni maannakkumut ingerlatseriaaseq atorneqarsimammat.
Maannakkut ingerlatseriaatsip
naleqqussarneqarnissaa Kattusseqatigiinniit oqaatigissavarput, pissutsit
piviusuusut tunngavigalugit pissusissamisoortutut isikkoqartutut isigigatsigu.
Assartuinermi akit assigiiinngissutaannut akitsuummut 18,13 %-imiit
appartitsiniaaneq 15,69 %-imut iluaqutissartai takorloorsinnavagut.
Akigitinneqartut
assigiinnginnerujussuisa tassalu nioqqutissat nunatsinnukartut akiisa qaffasinnerujussui
ullumikkut nalunngilluinnarpagut. Aammalumi niuertunut qanoq
sunniuteqartarnersut nalunngilagut. Taamaattumik nioqqutissat nunatsinnukartut
akitsuutaasa appartinneqarsinnaanissaat Kattusseqatigiinniit tapersersorparput.
Aammalu nioqqutissat nunatta iluani aammalumi avataaneersut
naleqqussarneqarnissaat ammaffigaagut.
Pissutsit niuernermut
ingerlaqartunut pitsaanerusoq atuutsinniarutsigit allatut ajornaqaaq,
ullumikkut ingerlatseriaaseq aallanngortittariaqarparput. Akinillu naleqquttunngorsaaneq
eqquttariaqarlugu, nioqqutissat avataaneersuugaluarpata,
nunatsinneersuugaluarpataluunniit. Iluaqutigisinnaasai arlalissuusinnaapput
nunatta aningaasaqarneranut tunngatillugu.
Peqqussutip
allanngortinneqarsinnaanissaanut tunngatillugu oqaatigissavarput, Inatsisartuni
sukumiisumik naliliiffigisariaqaripput, iluaqutissartai aammalu ajoqutissartai
misissorlugit.
Tassami nunatsinni niuernermut
annertuumik sunniuteqartussaammata, taamaattumik niuertut peqatigiiffiat,
assartuisartullu allannguiniarnermi pinngitsooratik ilaatinneqartariaqarput
aammalu sukumiisumik tusarniartariaqarpagut.
Ullumikkummi niuertut aammalumik
suliffeqarfiit atortussatik amerlanerpaat avataaniit pissarsiarisarpaat.
Nunatsinnimi aningaasaqarnerput aammalu aningaasanik
kaaviiaartitsisinnaassagutta iluamik, atorluarniarutsigu
iluaqutissartaasinnaasut tamaasa ujartortariaqarpagut.
Piffissami kingullermi
suliffiutilinniit saaffigineqartarsimavugut nioqqutissanik assartuinermut
akitsuutaasartup qanoq akimmiffeqartitsisarneranut tunngasunik, ilaasa
oqaatigisarpaat aningaasat kaaviiaartitassaagaluit pakkersimaartinneqartartut,
nioqqutissanik assartuinerup qaffasinnerujussua pissutigalugu.
Kattusseqatigiinniillu oqaatigissavarput, suliffeqarfiit siuarsarniarutsigit
aningaasallu kaaviiaartissinnaagagut nunatta iluani niuernermut tunngasut
aaqqissuuttariaqarpagut ataatsimoorluta tamatta.
Taakkartorneqarsinnaasut ilagaat
assartugassat akiisa naleqqussarnerisigut, nioqqutissat atortussallu
akikinnerusumik assartorneqarnerisigut, nunatsinni akit qaffasereeqisut
appartinneqarsinnaassammata.
Ullumikkummi nalunngilarput
ulluliornermi akit kvadratmeterimut qanoq annertutiginersut, tamakkuupput
appartinniarutsigit maannakkumiit eqqarsaatigisassagut, niuertullu
ikiorniarutsigit aammalumi minnerunngitsumik nunatta aningaasaqarneranut
annertuumik ikiuutaasinnaassammata.
Nioqqutissanik assartuinermut
iluanaarutaasartuniit iluanaarutaaffiunngitsunut tapissuteqartarneq suli assut
annertususoq Naalakkersuisup saqqumiinermini taakkartorpaa. Naleqqussaanissaq
sukumiisumik ingerlanneqartariaqarpoq, pisortat taama annertutigisumik
ingerlataannut tunngatillugu. Maannakkummi suna tamagajammi pisortaniit
ingerlanneqarpoq, nunarpullu aningaasatigut namminiilivinnissaa
eqqarsaatigissagutsigu, pisortat ingerlatatik ikilisartariaqarpaat. Imaluunniit
attuumassuteqarnermik ingerlataminnut immikkoortilluinnartariaqarpaat. Ukiut
tamaasa tapiisarnerit arriitsumik peeriartornerisigut.
Naalakkersuisut taakkartugaasa
ilagaat innuttaasut namminersortullu maannakkumiit inissisimanerat
ajornartorsiortilernagit allannguissagutta eqqumaffigisariaqarigut. Aap,
naleqqussaaneq aaqqiivigisariaqarparput. Siunissamilu aningaaaqarnerput
eqqumaffigilluarlugu, taamaattumik assigiinngitsutigut misileraanerit
misissortariaqarpagut, kallerup inneranut, imermut, kiassarnermut aammalu
angalassinermut attuumassutillit tamaasa.
Taamaattumik takisuuliorata
Kattusseqatigiinniit Naalakkersuisup saqqummiussaannut soqutiginartunut
oqalliseqataanissatsinnut oqaaseqaateqassaagut.
Anders Andreassen, Siumut, ataatsimiinnermik aqutsisoq:
Ja, qujanaq. Maannalu
oqaaseqarniarpoq Jørgen Wæver Johansen, Siumut.
Jørgen Wæver Johansen, Siumut:
Qujanaq. Nuannaarutigaara Naalakkersuisut upernaaq aalajangiiffissatut siunnersuuteqarnerma malitsigisaanik matumuuna nassuiaammik saqqummiussaqarmata. Nassuiaat pitsaasumik sukumiisumillu suliaavoq, isumaqarpunga tamanna nuannaarutissaasoq. Nuannaarutissaavoq maannakkut tamatsinnut paasinarsimmat, usinik assartuinermi iluanaarfiusunit iluanaarnanngitsunut tapissuutigeqartarneq qanoq akisutigisoq, imaluunniit qanoq annertutigisoq. Aamma nuannaarutissaavoq maannakkut tamatsinnut paasinarsimmat, pinngitsoorata assigiimmik akeqartitsineq atuuttoq, aamma assartuinermi allanngortinneqartariaqartoq.
Taamaaliortariaqarpugut, bloktilskudimut pituttorsimavallaarunnaassagutta, aamma taamaaliortariaqarpugut nunatta aningaasarsiornikkut kiffaanngissuseqarnerulernissaa angussagutsigu. Qularinngilara ilaat oqassasut tamanna qangali ilisimareerlugu, aammalu qangali oqaatigisareerlugu. Tamanna ajunngilaq, kisianni allaassutaa uaniippoq, maannakkut Naalakkersuisuutitagut utaqqiinnaratik oqaluinnaratillu qanoq iliuuseqarfigilermatigit. Aammalu tamattaa taamatut suliniuteqarnermi ullumikkut tapersersuilluta oqaaseqaateqarnerput.
Qularinngilara Naalakkersuisut suliniaqqinnissaminnut oqallinnermi partiit Kattusseqatigiillu oqaatigisaat tunngavigalugit silatussaartumik ingerlaqqinnissaminnut, suliniaqqinnissaminnut tunngavissinneqartut.
Annertuunimmi assigiimmik akeqartitsineq pillugu allanngortiterisariaqarnerput pisariaqavippoq. Nunarput pissutsit piviusut tunngavigalugit ineriartortinneqartariaqarpoq. Nunatsinnullu periarfissarititaasut piviusut atorluarsinnaasagut tunngavigalugit nunarput ineriartortittariaqarparput. Isumaqarpunga ullumikkut nunatta siunissaanut pingaarutilimmik alloriartoqartoq. Alloriaqqinnissatsinnilu Naalakkersuisut siunnersuusiornissaanni assigiinngitsunik sulilluarnissaannik kissaakkusuppakka.
Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Niuernermullu Naalakkersuisoq, akissuteqartoq:
Tassa paasinarpoq oqaaseqartut tamarmik, partiit tamarmik Kattusseqatigiillu, pisariaqartikkaat iluanaarfiusuninngaanniit ilunaarfiunngitsunut tapiissuteqartarnerup qimanneqartariaqarnera. Taanna isumaqatigiissutaasoq paasinarpoq. Aamma taanna Naalakkersuisut siunnerfigaarput, sualummik arlalitsigut oqaatigineqartoq pisortat ingerlassivinni annertuallaamik akuunerput qimakkiartuaarneqartussatut Inatsisartuni isumaqatigiissutaasoq, piviusunngortissagutsigu tamanna pinngitsoorneqarsinnaanngilaq.
Ingerlassiviit imminnut attuumassuteqarpallanngitsunut taamaallaat ingerlatseqatigiiffigisaminnut allatigut iluanaarutiminnik tapiissuteqartarnerat taanna imminut pituttornerujussuarmik kinguneqarsimavoq. Taamaattumik taamatut ingerlaarfiit iluanaarfiusut akikitsuusussaagaluit akisunerutillugit ingerlaarfinni akisuunut tapiissuteqartarneq, taanna qimanneqartariaqarpoq.
Taamaattumik ilaatigut qulaajaanerit imaattut massakkut usinik assartuinermi assigiimmik akeqartitsinermi akitsuut pillugu nassuiaat pisariaqarsimapput. Aammalu oqaluttut arlallit oqaatigisaattut kaammattorneqarpugut, oqarnerattut kaammattorneqarpugut Naalakkersuisut nassuiaatinik taamaattunik allatigut saqqummiussuiuartariaqartugut, Naalakkersuisut tamatumunnga piareersimalluinnarput. Isumaqarpugut Inatsisartuni innuttaasut sinnerlugit paasisimasariaqakkagut annertuujusut, aamma paasisimasatta assigiinnerpaajunissaat isumaqarpunga pisussaaffigigipput.
Taamaattumik massakkut maani paasisagut nassuiaammi matumani naak, Anders Nilssoni ilumoornerarsinnaagaluarlugu, taama nassuiaaniarneq ajornaatsuusimanngeqaaq. Aamma nassuiarniagaq tukalluinnaqqissaarpat nassuiarniarnera ajornartorujussuusinnaammat, sunarparujussuit teqeqquni pujoralassuarnik ulikkaartut, paasiniaaqqaartariaqarsimavoq manna nassuiaat saqqummiunniarlugu, aaqqissuussinerit qanganitsertut.
Taamaakkaluartoq ilisimalikkat matumani oqaatigineqartut naatsorsuutigaaraa Inatsisartuni ilaasortat ilisimatitsissutitut qinersisartunut innuttaasunut ataatsimeeqateqartarnerminni, allaaserisaqartarnerminni, oqaaseqartarnerminnilu aamma ingerlateqqissagaat. Ilaatigummi Kattusseqatigiit oqaaseqartuat oqarpoq, suliffiutilinnit saaffigineqartarsimallutik ima imatullu ittoqarnerannik. Taamaammat una nassuiaat aamma Mogens Kleistip soorunami naatsorsuutigaara taamatut apeqquteqartunut sukumiinerusumik akissuteqarsinnaaneranut aqqutissiuusseqataassasoq.
Ålborgemi umiarsualiviup 2006-imi isumaqatigiissuteqarfiginera 2006-imi
killeqarpoq. Siumut oqaluttua
tassuuna ilumoornerassavara. Taamaattumik piffissaq soorunami taassuma
tungaanut aningaasanik nunatta aningaasaleeqataasimaneranik
aningaasaliissutiminullu annaasaqannginnerpaaffianik pitsaanerusumik
akikinnerusumik nassaarfiusinnaappat, soorunami tamanna misissugassat
ilagissavaat ukiuni tallimani tulliuttuni, arfinilinni tulliuttuni.
Kisianni arlalinnit
oqaaseqartuni oqaatigineqartoq Royal Artic Line kisermaassisuunerata
qimanneqarsinnaanera soorunami taanna periarfissaavoq aamma, aamma taanna
angujartuaarneqarsinnaavoq, kisiannili ilisimassavarput Royal Artic Line
umiarsuaatai pilersinneqarmat milliartip qeqqa sinnerlugu akillit taakkununnga
pisussaaffik aamma Inatsisartut akuersissutigisimammasuk. Tassa imaappoq,
umiarsuit taakkua nalikillilerneri akilersornerilu naammassinngitsut pisussaaffipput
iperariataassagaluarutsigu, tassani pinngitsoornata umiarsualiortitsinermi
taasigassarsiniartarfimmut aningaasat sinneruttut taakkua akiligassarivagut.
Una Royal Artic Line-p
allani umiarsuaatileqatigiiffinnik allanik suleqateqarsinnaanera taanna isuma
nutaajunngilaq. Lauritsenikkut peqatigalugit taamani pilersinneqarmat
umiarsuaatileqatigiiffik ilaatigut Islandimiut umiarsuarsuaatileqatigiiffiat
M/Skib taavalu aamma Canandap avannaani umiartortartut umiarsuaatillit Can
Articikkut aamma ilaatigut oqaloqatigineqarput, kisiannili
isumaqatigiittoqarsinnaasimanngimmat taanna ajuusaarnarpoq, kisiannili
periarfissaq taanna mattunneqartariaqanngilaq. Taamaalilluni aamma
niueqateqarnikkut Danmarkiinnaaneruusumut ullumikkut pituttorsimanerput immaqa
qimakkiartuaaneqarsinnaammat umiarsuaatileqatigiiffiit arlallit
suleqatigiissinnerisigut. Tamanna soorunami umiarsuateqatigiiffinik
siulersuisut pisortallu taanna isumagisassaraat. Kisianni
oqariartuutaasinnaappat Naalakkersuisunin-ngaanniit piginnittut sinnerlugit
tamanna arajutsisimassanngilarput.
Akitsuuteqarfiunngitsumik
umiarsualiveqarnissamik Siumut oqaluttuata oqaasii tassa taakkua
siusinnerusukkut ataatsimiinnermi maanioqqooqaaq oqaluuserineqarput Jørgen
Wæver Johan-senip Inatsisartuni ilaasortap siunnersuuteqarnera najoqqutaralugu.
Immaqalu Per Rosing Petersenilooqqooqaaq - naa, Jørgen Wæver Johansenip
siunnersuuteqarnera najoqqutaralugu.
Tassanilu Naalakkersuisut
ataatsimiinnissani tullernut taanna misissorpaat, misissussallugu
neriorsuutigaat. Qanoq aningaasatigut kinguneqarsinnaanera, soqutiginninneq
qanoq annertusinnaanera ilaatigut ilanngullugu. Taavalu aamma mittarfissuup
Kangerlussuarmiittup silaannakkut assartuinermi nunavissuit marluk akornanni
inissisimanerata iluatsinneqarsinnaanera taanna 1990-ikkut aallartilaarnerani
Inatsisartuni taamanikkut ilaasortap Bent Frederiksenip
siunnersuuteqarneratigut suliaq aallartittoq, soorunami uanga massakkut
maannangaaq oqaatigisinnaanngilara nikussutiinnarlugu. Kisianni susussaqartunut
taanna paasiniassavara suna aporfiusimanersoq, ullumikkumut ukiorpaalussuit
ingerlareermata.
Una Atassutip oqaluttuata
Anders Nilssonip ippassaq oqaatsiminik qalleqqissaatitut, Danmarkiminngaanniit
nunaqarfinnut nassiussat ataatsimik akeqarnerat, tassa immaappoq: Illoqarfinni
niuneqarsimangaluarunilluunniit umiarsuarnullu mikinerusunut ikineqariarluni
nunaqarfinnut assartorneqartarnerat, akeqanngitsutut taasaa, tassami taamatut
taaneqarsinnavoq, kisianni tassa Atlantikukkut - imarpikkut ikaarunneranut
akianut ilaavoq. Taamaattumik KNI tassani kisimi iluaquserneqanngilaq.
Kikkulluunniit nunaqarfimmiut matumani iluaquserneqarmata taanna Atassummut
eqqaasitsissutigissavara. Ilaatigut nunaqarfinni maskiinanik
atorfissaqartitsivoq imaluunniit nammineerlutik illuliorniartut tamakkua tamarmik
ilanngullitik tamanna iluaqutigisimavaat ullumikkumut.
Taavalu Atassutip
oqaaseqartuanut usit nassiussat kujammukartut imarpik ikaarlugu nunanut allanut
assartukkagut, umiarsuit imaqanngigajattarmata - useqanngigajattarmata, taanna immaqa
inissaq akikillisaassinikkut allatigut anguneqarsinnaagaluartoq, tassa
taamaaliortoqarsinnaanera umiarsuaatillit qularnanngilaq nalunngilaat.
Kisiannili aamma umiarsuaatillit umiarsuaatimit akii akilersorneri
taarsersorneri ingerlanneranullu akiliutit, akiligassarigamikkit
annertussulisiilerit tamakkua taamatut pisimasut annertuumik naalakkersuinikkut
akuliuffigiumaapput.
Taavalu
aaqqissuussisimanerup ukiut tallimat massakkut assigiimmik akeqartitsinermi
usinik assartuinermi ukiuni tallimani peeriartuaarneqarnissaa Atassutip
eqaavaa. Tassa taanna ilaatigut aallartipparput massakkut 10 mio. - 15 million,
- 15 mio.-nillu ukiuni tulliuttuni taamatut nalilinnik akikillerissuugut,
taamaammat Inatsisartuni massakkut nuannaarutigaara 18,13 %-iugaluartoq 15,67-imut
taanna appartinneqartussatut paasigakku tamanit tapersersorneqartoq, kisianni
tassa taakkua Anders Nilsson Atassut sinnerlugu oqarnerattuulli ullumikkut
taakku 1998-imi 75 mio.kr-inik naleqarsimapput, taakkulu peeriartuaanerini
ingerlatsinerup pisariillisarneratigut taakkunuunatigulluunniit annertunersaat
matussuserneqarsinnaappata tamanna tamatsinnut assut nuannaarutaasagaluarpoq.
Nalinginnaasumik akinik
akimut ersiinnartunngortitsiniarneq, tassa akiviusunik ersersitsiniarnerup
iluaqutissartai saqqummiininnik taasakka partiinit iluarisimaarneqartoq
paasivara. Taamaalilluni soorlu assersuutigalugu, fabrikkimik suliffissuarmik
imertortorujussuarmik sanassagutta isumaatsuliornerussooq erngup
akisoorujussuarmik tunisassiarineqartarfiani taamaattumik inissiissagutta.
Aamma kallerup inneranut ullumikkut tamatta 2 krone 15-imik akiliisaraluarluta,
taamaattoq nalussanngilarput aamma ilisimaneqalereerpoq Inatsisartuni
illoqarfiit ilaanni nunaqarfinnilu, aki kiiluvatsip ataatsip tunissassiarinera
assigiinngisitaartorujorujorujussuummat.
Taamaammat akisuumik
inissiigaagatta innaallagissamik annertuumik atuisumut taassuma kinguuneranik
pisortaninngaaniit tapiissutigut annertunerusarmata tamanna eqqaamassavarput.
Una
Kattusseqatigiinninngaanniit sivisuumik atorneqarsimanera taamatut assigiimmik
akeqartitsinikkut assartuinermi atuisimaneq, sivisuumik atorneqarsimanerinnaa
pillugu Naalakkersuisut taassuma qimakkiartuaaneqarnissaa suliniutiginngilaa
kisiannili nalinginnaasumik nunatta nammineernerulernissaa aningaasarsiornikkut,
taavalu aamma pisariaqanngitsut tamakkua tapiissutaasartut piiarneqarnissaat,
sivisuumik sivikitsumilluunniit atasimagaluarpata iluanngitsutut
nalilerneqarpata taakkua peerneqartassasut. Naalakkersuinikkut siunniuppagut
tamannalu qularnanngilaq Kattusseqatigiinniit aamma tapersersorneqassooq.
Royal Artic-ikkip
nunaqarfinnut kiffartuussivia eqqaaneqallattaavoq, taanna ilaatigut
siunnersuutigineqarluni immaqa taanna privatinik tigujartuaaneqartariaqartoq.
Tassunga tunngatillugu Naalakkersuisuniit nalunaarutigissavarput, ullumikkut
nunaqarfinni kiffartuussiviup taassuma ilaatigut umiarsuaatileqatigiiffiit
mikisut marluk isumaqatigiissuteqarfigereersimammagit, kujataani savaateqarfiit
52-iusut taqqavani umiarsuaatilimmik isumagineqarput, aammalu Sisimiut
nunaqarfii marluk, taavalu umiarsuaatilimmik ingerlanneqarlutik, ajoraluartumik
umiarsuaataat massakkut ajutooqqanerannik akornusersorneqalaartumik.
Qujavunga Naalakkersuisut
sinnerlugit suliap taamatut ilassineqarneranut aammalu upernaaq siunnersuuteqartup
Jørgen Wæver Johansenip oqaaseqarnera ilumoorpoq, suliaq taanna soorunami
annertunerpaamik tamakkiisumik suliarinissaa naammassiniarsimavarput, aamma
Naalakkersuisut aallaqqaatigiinnarpaat una suliaq nutarteriniarnermut
aqqutissat qulaajarneqarnerinut.
Mogens Kleist, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat
oqaaseqaqqittoq:
Naalakkersuisut
oqaaseqaataanut nuannaarpunga taamatut aamma oqaaseqaatigisimasagut
tigummatigit, kisianni una uagut tungitsinninngaaniit aamma ujartorparput,
Royal Artic Line-rmiut kisimik Naalakkersuisullu kisimik taamatut
aaqqiiniassanatik, niuertummi? Suliffeqarfiit assigiinngitsut, ullutsinni
illuliornermi akisoorujussuupput kvartarmeterimut akit, sooq nioqqutissanik
assartuineq Danmarkiminngaanniit taama annertutigitillugu pinngitsooratik
taakku aamma sunniuteqarmata, taamaattumik niuertarfiit, privatit
assigiinngitsullu sineriammiittut annertungaatsiartorujussuarmik taakku
atortarpaat.
Aammalu KNI-iminngaanniit
pisigaangamik nioqqutissanik taakku nioqqutissat aamma akitsorneqartarput
aqqutaat matussuerneqartariaqarmata. Taamaattumik isumaqarpugut
tungitsinnin-ngaaniit niuertut tassani aamma tusarniarneqartariaqarput,
suliffeqarfiillu allat.
Tapersersukutsoorpassi
taamatut massakkut akinik appartitsiniaanissinni %-inik aamma appartitsiniaanissinni.
Kisianni aamma tamatsinnut sunniuteqartuummata, nioqqutissanik pisiniarutta
akii nalunngilagut qanoq ittuusut, kisianni angallanneqarneranut aamma
matussusiisarnermut aamma pissutaapput nioqqutissat akiisa qanoq
qaffasitsiginerinut, taamaattumik Naalakkersuisuninngaanniit aamma taamatut
niuertut aammalu suliffeqarfiit assigiinngiitsut neriuppunga aamma
tusarniarneqarumaartut, tapersersukutsoorpassi taamatut
siunnersuuteqarnissinni, aamma tamakku sunniuteqartuummata tusarniartariaqarpagut.
Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Niuernermullu
Naalakkersuisoq, akissuteqaqqittoq:
Qujanaq, Mogens Kleist
paasigakku suna, sunarpiaq pinerit, uani paatsuigaatsiarsimasutit
malugaartiarsimasutit ajuusaarutigaara, iluamik saqqummiisimaninni aallaqqaateqarsimannginneq,
massakkut Royal Artic Line allaanngilaq maani iluanaarniartinneqartoq,
allaanngilaq landskarsi iluanaarniartinneqartoq appartitsinikkut.
Innuttaasut tamarmik
niuertut kikkut tamarmik piniakkatik nassiunneqaraangata 18,13 %-imik akilertagarisimasaralui,
akilersinnaasartik najoqqutaralugu 15,67-inngorlugu appartinneqarpoq, taanna
tamanut iluaqutaassooq. Taamaallaalli pisisartunut niuertut iluamik
sullissinerannut aallaaveqassooq ilumut taama akikillisitsineq niuertut
nioqqutaasa ilisivinniittut aamma akikillineqarnissaatigut
takusinnaajumaassaneripput.
Oqaluuserisaq naammassivoq.