Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Oqaluuserisassani immikkoortoq 18-1		[ Ataatsimiinnerit ] [ Tilbage ] [ Op ] [ Næste ]
Siullermeerneqarnera	Aappassaanneerneqarnera		Pingajussaaneerneqarnera

Ataasinngorneq 16.januar 1998 nal. 16.05

 

Oqaluuserisassani immikkortoq 18.

 

Nunat tamalaat akornanni niueqatuigiinnikkut kattuffissuup WTO aalajngersagaanni Kalaallit Nunatta inissisimanerata tunngaviusumik oqaluuserineqarnissaanik siunnersuut tunngavigalugu suleriaatsitsinni ' 41 naapertorlugu oqallinnissamik siunnersuut.

(Inatsisartunut ilaasortaq Josef Motzfeldt)

 

 

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Inatsisartut Siulittaasuat Anders Andreassen.

 

Josef Motzfeldt, siunnersuuteqartoq, Inuit Ataqatigiit:

Ataatsimiinnissamut matumunnga Inuit Ataqatigiit sinnerlugit imaattumik siunnersuuteqarpunga: Nunat tamalaat akornanni niueqatuigiinnikkut kattuffissuup World Trade Organization-ip (WTO) aalajangersagaanni Kalaallit Nunatta inissisimanerata tunngaviusumik oqaluuserineqarnissaanik isummerfiginissaanik, isummernerullu danskit naaalakkersuisui peqatigalugit WTO-mut saaffiginnis­sutiginissaannik siunnersuut.

 

Tunngavilersuut: Apeqqut, nunatsinni tunisassiorfinnik, suliffinnik aallartitsiniarnermut aammalu tunisassianik puisineersunik avammut tuniniaanermut soqutiginaateqarami piffisami kingullermi Inatsisartuni oqallittarnerni ilanngunneqartarpoq. Itinerusumilli immikkut oqaluuserineqarnissaannut siunnersuuteqarnitsinnut WTO-mit nunarsuarmi nunat siuarsimassutsikkut assigiinngitsunut arlaqar­tunut immikkoortinneqarsimaneranni nunatta qanoq inissinneqarsimasinnaanera qitiutipparput.

 

Ilaatigut 1997-imi Inatsisartut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaata danskit Statsministeriata nunatta aningaasaqarneranut ataatsimiitsitaliaannit ataatsimeeqateqarneratigut paasinarsivoq immik­kut ilisimasaqartunit ilimagineqarpoq Kalaallit Nunarput nunanut allannut apeqqutini danskit naalakkersuisuisa oqartussaaffianiikkami apeqqutini nunat tamat akornanni niueqatigiinnermi tunngasuni Danmarkip inissisimaneratut nalunaarsorneqarsimassasoq, tassa nunatut suliffissuaqarnik­kut inerisimanerpaatut. Tamannalu ilumoorsimassaguni eqqortuliornertut taaneqarsinnaanngilaq, assersuutigalugumi taaneqarsinnaavoq nunatta Danmarkimut EU-mut ilaasortaasumut naalagaaffeqa­taagaluarluni aalisarnikkut apeqqutini aalisakkanillu akitsuutseqanngitsumik EU-mut tuniniaasinnaa­nermik isumaqatigiissuteqarsimasinnaannera.

 

Nunarput WTO-p nalunaarsuinerani eqqortumik inissisimanissaa pngaaruteqarpoq makku pillugit. Nunatsinni suliffiit amerlasuut pilersinneqarsinnaagaluarneranni maanni suliffeqarfiusinnaagaluartut minnerunngitsumik aallartisarnerminni aningaasartuutigisartakkamik qaffasippallaarnerisigut nunanit allanit eqqussorneqartunit unamminiarsinnaannerat killeqartorujussuuvoq. Maanni suliffeqarfiusin­naagaluartut taama aallartisarnermi avataaneersunut unammisinnaannginnermik aporfeqartartut, assersuutigalugu sanaartornermi atortussanik aammalu atisanik sullisaanerusunik sanaartorfiusin­naapput. Oqartoqartarneratulli tamakku illersorniarlugit avataanit eqqussukkanut killilersuutaasumik akitsuusiisinnaaneq imaluunniit ingerlatsivinnik tapersiisinnaaneq WTO-mi aalajangersakkanik aporfeqartinneqarnerartarpoq. Ungasinnerusormi eqqarsaatigalugu pisiassanik akikitsunik nuanit allanit pisiarisinnaasaraluatsinnik mattussineq isumatusaarnertut oqaatigineqarsinnaanngikkaluarpoq, tamatumali nalilerniarnerani inuiaqatigiinnut sunniutigisinnaasai tamakkerlugit nalilerneqartariqarput, soorlu suliffissaqartitsinikkut aammalu nunanit allanit eqqussukkatigut nunatta niuernikkut inissisi­manera eqqarsaatigalugu, handelsbalancimik taaneqartartoq.

 

Nunat siuarsagassat aammalu nunat suliffissuaqarnikkut suli naammattumik piorsaavigineqarsimann­gitsut eqqarsaatigalugit piffissami killilimmik ukiut tallimat angullugit tunisassiarisinnaasatik akitigut illersorlugit iliuuseqarsinnaannerat WTO-p aalajangersagaannik sanioqqutitsisuunngitsut isigineqar­poq, taammaattumik suliffiutigisinnaasagut, tunisassiortuuppata angallassinermilluunniit ingerltsini­artuuppata aallartisarnerini ukiut tallimat angullugit illersorusukkutsigit, tamanna nunat tamat akornanni isumaqatigiissutini unioqqutitsinertut isiginiarneqartussaagunanngilaq.

 

WTO-p aalajangersagai eqqarsaatigalugit nunatsinni suliassaq alla annertooq puisinik tunisassiat USA-mut eqquteqqunagit amerikkarmiut inatsisiliorsimanerannut tungasuuvoq. Inatsit miluumasut imarmiut illersorneqartariqarnerannut tunngasuunerarneqarpoq, MMPA-mik, qularnanngilaq oqallinnermi maanni taaneqartassasoq. Inatsisip pineqartup WTO-mi aalajangersakkanik sanioqqutit­sisuusinnaannera Inuit Issittormiut Kattuffiata suliatut ingerlatereerpaa, tamaakkaluartoq pisariaqar­poq Namminersornerullutik Oqartussat pisortatigoortumik tamanna isumagineqarluni danskit, pisortatigoortumik isumagineqarluni danskit oqartussaassuinut apuunneqarnissaa.

 

Peter Grønvold Samuelsen, Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuermut Attaveqaatinullu Naalakkersuisoq:

Qujanaq, Inatsisartunut ilaasortaq Josef Motzfeldt nunarsuarmi niueqatigiinneq pillugu suleqatigiif­fimmut WTO-mut attuumassuteqarnerput pillugu arlalinnik apeqquteqarpoq.

Naalakkersuisut 1994-imi novemberimi Namminersornerullutik Oqartussat WTO-mik isumaqatigiis­sutip, Inatsisartut Nunanut allanut Sillimanissamullu Ataatsimiititaliaannut aamma saqqummiunne­qartumut, 1. januar 1995-imi atuutilernerani immikkut aaqqissuussivigineqaratik ilanngunnissaannik danskit naalakkersuisuisa siunnersuutaannut akuersipput.

 

Naalakkersuisut WTO-mi isumaqatigiissummut ilaalernissamut akuersinerat nunarsuaq tamakkerlu­gu suleqatigiiffimmut ilaasortaanerup iluaqutissartaasa akornutissartaasalu nalilersorneqaqqissaar­nerannik tunuliaquteqarpoq. Taamaammat nunatta WTO-mi ilaasortaanera danskit naalagaaffeqati­giiffiata ilaatut inissisimavoq, tassa nunatut tamakkiisumik suliffissuaqarfiusutut ilaasortaalluta.

 

Ilaasortatut inissisimanerup allanngortinneqarnissaa akuersissuteqartarnermut tapiissuteqartarnermul­lu tunngasut aamma niuernermut akitsuusiisarnermullu politikkip WTO-mit misissoqqissaarneqar­neranik nassataqassaaq, taamaaliortoqarneragullu nunarput eqqussuinermi akitsuutinut assigisaanullu tunngasutigut immikkut piumasaqaatinik arlalinnik piumasaqarfigineqaratarsinnaalluni. WTO-mi isumaqatigiissutit annertoorujussuupput paasiuminaaqisunillu malittarisassartaqarlutik, WTO-mili isumaqatigiissutini pingaarnertut tunngavigineqartut pingasut ima naatsumik nassuiarneqarsinnaap­put: Siullermik, nunap WTO-mut ilaasortaasup nunamut ilaasortaasumut allamut akuersissuteqartar­nera iluaqutissiisarneraluuniit (assersuutigalugu nioqqutissanut akitsuutit immikkut appasitsinneqar­neri) ingerlaannartumik nunanut WTO-mut ilaasortaasunut allanut atuuttussanngortinneqassapput.

 

Tunngavik taanna iluaqutissarsinerpaanissamik tunngavimmik taaneqartarpoq. Tamatuma nassatari­sarpaa nuna nukittooq iluaqutissarsivissaminik isumaqatigiissuteqarpat, nuna mikisoq sanngiitsoq nammineerluni isumaqatiginninniaraluaruni assingusunik angusaqarsinnaanngikkaluartoq, taamaaqa­taanik imaaliallaannaq iluaqutissarsissarmat. Aappassaattut, nuna WTO-mut ilaasortaasoq, nunami namminermi tunisassiortunik iluaqutissiisoq, nunani allani tunisassiortunik assingusunik iluaqutissiis­saaq. Akerlianillu tamanna isumaqassaaq nuna alla, assersuutigalugu nunat allat tunisassiaannut immikkut avatangiisitigut piumasaqaasioruni, nunami namminermi tunisassiassanut unammillertuu­sunut aamma assinganik piumasaqaateqassasoq.

 

Tunngavik taanna nunami sumeersuunermik tunngavimmik taaneqartarpoq. Pingajussaattut, nunat ilaasortaasut WTO-mik isumaqatigiissutit nassuiarneqarnerannik isumaqatigiissinnaanngitsut isumaqatigiinnissartik anguniarlugu isumaqatigiinniassapput. Oqaloqatigiinnikkut nalinginnaasukkut isumaqatigiittoqarsinnaanngippat saqitsaakkunnaarsitsiniarluni aaqqissuussinerup atornissaanut pisussaatitaapput. Saqitsaakkunnaarsitsiniarluni aaqqissuussineq isumaqatigiissaassarnermut aalajan­gersimavissunik periuseqarfiusumut assinguvoq. Nuna isumaqaruni nuna alla WTO-mi isumaqati­giissutinik unioqqutitsisoq, nuna unnerluussisuusoq aalajangiisarfimmut (eqqartuussivimmut assingusumut) suliassanngortitsisinnaatitaavoq.

 

Aalajangiisarfimmi oqartussat suleriaasii eqqartuusisutullu aalajangiisussat kikkuunissaat erseqqivis­sumik nassuiaaserlugit aalajangigaapput. Aalajangiisarfiup aalajangigai ataqqineqassapput. Nuna nunamik allamik unnerluussitilluni ajugaatinneqarpat, nunap ajorsartup aalajangigaq ataqqisussaava. Aalajangiisarfiup aalajangiinera illuatungeriinnit tamanit ingerlatitseqqittarfimmut nangititassasut ingerlateqqinneqarsinnaavoq, tassanilu suleriaasiusut il.il. aalajangiisarfimmisut ipput. 1996-imi decemberimi WTO-p siullermeerluni ministerinik ataatsimeersuartitsineranut danskit aallartitaat peqatigalugit peqataavunga, tassanilu Nunanut allanut Ministeriaqarfimmut nunatta Danmarkillu WTO-mut ilaasortaaneranik ulluinnarni allaffissornikkut aqutsinermi akisussaasumut qanittumik toqqaannartumillu attaveqaatinik pilersitsivugut.

 

Suleqatigiilerneq tamanna Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuernermut Attaveqaatinullu Pisortaqarfiup siorna aprilimi Nunanut allanut Ministeriaqarfik suleqatigalugu WTO pillugu Nammi­nersornerullutik Oqartussat qitiusumik allaffeqarfianni sulisunik isumasioqatigiissitsineranik kingu­neqarpoq. Isumasioqatigiissitsinermi qitiusumik allaffeqarfimmiut WTO-mik paasisimasaqarneruler­nissaannik neqeroorfigineqarnissaat siunertarineqarpoq, tassunga ilanngullugit taassuma siunertaa sulineralu, kiisalu immikkut pingaartillugu qitiutinneqarluni nunatta ilaasortaanera tamatumalu pingaassusia. Isumasioqatigiinnermi paasinarsivoq inuussutissarsiortortavut suliffeqarfiutivullu arlalitsigut immikkut pisarivut, taakkulu WTO-mi malittarisassanut tunngasutigut akerleriittoqaler­sinnaaneranik saqqummeriaannaasunik ulorianartorsiortitsisut.

 

Isumasioqatigiinnerup kingunerisaanik isumaqatigiissutigineqarpoq, siunissami WTO-mut attuumas­sutinut isummernissarput siunertaralugu, nunatsinni aningaasatigut tapiisarnernik aaqqissuussinernik inatsisinillu aqqusaartuilluni sukumiisumik misissunissami, WTO-mut tunngatillugu ajornartorsiute­qarfiulersinnaasunik, Nunanut allanut Ministeriaqarfiup Namminersornerullutik Oqartussat ikiussa­gaa. Tamatuma kingorna suleqatigiissitap pisortaqarfinnit assigiinngitsuneersunit inuttaqartup,  Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuernermut Attaveqaatinullu Pisortaqarfimmit ataqatigiis­saarneqartup, nunatsinni inuussutissarsiorneq pillugu inatsisinut aningaasatigullu tapiisarnernut aaqqissuussinernut atuuttunut tunngassuteqartut allakkiat amerlaqisut suliarai.

 

 Paasissutissat Nunanut allanut Ministeriaqarfimmut tunniunneqarput, taannalu suliassaqarfinnik taagorneqareersunik WTO-mi isumaqatigiissummut attuummassuteqarfinnut sanilliussilluni naliler­suilluni aallartereerpoq. Kiisalu WTO-p iluani aaqqissuussaaneq, inatsisit atuuttut aningaasatigullu tapiissuteqartarnerit nalilerneqarnerat aallaavigalugit Nunanut allanut Ministeriaqarfik iliuusissatut pilersaarummik siunnersuuteqassaaq, ilaasortaanermi soqutigisat immikkut ittut pisariaqartullu pitsaanerpaamik isumerfigineqaqqullugit, nunatta siunissami qanoq WTO-mut tunngatillugu inissisi­manissaanik imaqartut. Nunanut allanut Ministeriaqarfiup oqaaseqaatai tiguneqariarpata nassuiaam­mik suliaqartoqarumaarpoq, taannalu ukiakkut katersuunnissamut Naalakkersuisut Inatsisartunut saqqummiutilersaarpaat.

 

Nassuiaatip nunatta siunissami WTO-mut attuumassuteqarnissaa imarissavaa,  ullumikkornit sukumiinerusumik tunngavissaqarluni isummernissaq periarfissaqalersillugu. Naalakkersuisut isumaqarput WTO-mut ilaasortaaneq niuernikkut soqutigisatta immikkut ittut nukittorsarnissaannut atorsinnaagipput. Nunatta nunanut suliffissuaqarnikkut siuarsimaqisunut soorlu USA-mut EU-mullu sanilliullugu naligitinneqartarnerata naleqquttuujuaannannginnera  Naalakkersuisut Inatsisartunut ilaasortaq Josef Motzfeldt isumaqatigaat.

 

Nunatta immikkut nunarsuarmi inissisimara aningaasartornaqisumillu attaveqaatitigut pilersuinikkul­lu atortulersugaanerput pissutigalugit, nunarput nunat tamalaat akornanni niueqatigiinneranni ajoqqutaasinnaasumik sunnertiasoralaarsuuvoq, taamaattumillu nammineq tunisassiavut tapersersor­niarlugit immikkut iliuuseqarfiusariaqarlugit. Taamaammallu aamma Naalakkersuisut kissaatigaat WTO pillugu nassuiaatip ukiakkut katersuunnermi saqqummiunneqarnerata kingorna Nunanut allanut Ministeriaqarfik peqatigalugu nunatta immikkut aaqqissuussivigineqarnissaanik WTO-p Genévemi allattoqarfianut isumaqatigiinniarsinnaanissarput.

 

Kissaatigaarput immikkut aaqqissuussivigineqarnitsigut soorlu assersuutigalugu nunat ineriartortut ilaasa pisinnaatitaaffiisa assigiisaasa ittunik pisinnaatitaaffeqalissasugut, nunatut ineriartortutut inissinneqanngikkaluarluta. Tamanna anguneqarsinnaassappat, soorlu savaaqqat neqaannik nunanit allanit eqqussukkanik annertujaamik akitsuuteqartitsinitsinnik ingerlatsiinnarnissatsinnik kinguneqar­nissaa neriuutigaarput, aamma nunatsinni inuussutissarsiortut ilaannut immikkut aningaasatigut tapiisarsinnaanissarput ingerlatiinnarsinnaassagipput.

 

Naggasiullugulu Inatsisartunut ilaasortat eqqaasinniarpakka WTO-mi isumaqatigiissutit paasiumi­naannerujussuat pissutigalugu USA-p Miluumasut Imarmiut Illersorneqarnissaannik Inatsisaa miluumasunik imarmiunit tunisassiat USA-mut eqqunneqarnissaanik inerteqquteqartitsisoq WTO-mi isumaqatigiissutinut akerliunersoq imaaliallaannaq nalilerneqarsiinnaanngimmat. Tamanna inaarutaa­sumik aalajangiivigineqassappat Danmark nunarput sinnerlugu WTO-p saqitsaakkunnaarsitsiniarluni aaqqissuussisoqarfianut USA-mik suliassanngortitsisariaqassaaq. WTO-p iluani aaqqissuussineq aqqutigalugu saassussissagutta akiniutitut arlaatigut  iliuuseqarfigineqanngitsoornavianngilagut, navianartorsiortinneqartariaqanngilagullu uagutsinni iluarsisassagut iluarsereersimatinnagit.

 

Naalakkersuisulli isumaqarput inatsisitta aningaasatigullu tapiisarnermi aaqqissuussinitta WTO-mut naapertuunnerat, WTO-milu siunissami qanoq inissisimanissarput qulaajarneqaqqaartariaqartut, Miluumasut Imarmiut Illersorneqarnissaannik Inatsisip danskit nunanut allanut ministeriaqarfiannut suliassiissutigineqassanersoq, WTO-mi oqartussanut  aalajangiisartunut suliassanngortinneqarnissaa siunertaralugu isummertinnata. Taamaattumik Naalakkersuisut Nunanut allanut Ministeriaqarfimmik suleqateqarneq taaneqa-reersoq aallartissimavaat neriuutigalugulu tamannarpiaq ukiaru apeqqummut Josef Motzfeldtip saqqummiussaanut oqalliseqarnissamut pitsaasumik tunngaviliissasoq.

 

Karl Lyberth, Siumup oqaaseqartua:

Nunat tamalaat akornanni niueqatigiinnikkut kattuffissuup aalajangersagaanni Kalaallit Nunatta inissisimanerata tunngaviusumik oqaluuseralugu aallartilinnginnerani siullerpaamik nalilerniaqqaar­tariaqarparput nunatta assigiinngitsutigut ineriartornerata sumut killinnerara imaluunniit nunat allanut naleqqiulluta suliffissuaqarnikkut ineriartornitsigut sumut killissimanerput. Nunatsinni innuttaasut ukiorpassuarni qasusuillutik eqiasuillutillu nersortariqartumik sulinermikkut annertuumik ineriartor­nikkut angusaqarsimavugut. Nunarpullu arlalippassuartigut nunanut siuarsimanerpaanut sanilliussin­naagaluarpoq.

 

Siumup tungaanniit miserratiginagu oqaatigissavarput suli nunarput arlalitsigut, soorlu angallannerti­gut, nammineq isertitatsigut, innuttaasut ukiumisigut agguataarnerisigut allatigullu nunatut suliffissu­aqarnikkut inerisimanerpaat akornaniilersimannginnerput nassuerutigisariaqaripput. Ilami nunarput sulifissuaqarnikkut ineriartornera namminersorneruneralu maannamut piffisami sivikitsuinnarmi ingerlasimavoq naalakkersuisullu siulittaasuta Hr. Jonathan Motzfeldt-ip ukiortaami oqalugiarnermi­ni Namminersorneruneq eqqorluinnartumik oqaatigivaa, tassasoq niviarsiannguaq nunarsuarmi nutaaliaasumi tamatumalu nassataanik tamanik nassataqarluni inunngortoq. Niviarsiaq 18-inik ukiulik aatsaat siuarsarluni angusaqarnialeruttortoq. Nunarsuarmi sutigut ineriartorneq sukkaqaaq, minnerunngitsumik niuernikkut. Nunarput siumukaqataalluni ineriatoqataavoq aammami kipinani siumukartuassaaq. Taamaattumik nunarsuarmi ineriartornermut sukkaqisumut katataassanngikkutta nunat tamalaat akornanni niueqatigiinnikkut kattuffissuarmi WTO-mi nunatta peqataanera Siumut tungaanniit tamakkiisumik akuersaaratsigu erseqqissassavarput.

 

Kattuffissuarmut tassunga nunanit 132-init ilaasortaqartumut ilaasortaanitsigut nunat niueqatissagut ajornannginerusumik oqaloqatigisinnaasavavut, taamatullu nunatta kusanartumik avammut kiinner­tarnissaa ajornannginnerulissalluni. Niueqatigiinikkut kattuffissuarmi sumiluunniit nunatta peqataa­nera ingerlaavartumik aamma Inatsisartuni nalilersortuartariaqarpoq, soorlu matumani apeqqutip Inatsisartuni ilaasortamit Hr. Josef Motzfeldt-imit isummerfigeqquneqartoq pillugu taamaaliussalluta. Naalakkersuisut nassuiaateqarneratut ilumoorpoq WTO-mi isumaqatigiissutit nunatsinni Naalakker­suisunit 1994-imi ukiakkut nalilersuilluareernikkut ilalerneqarsimapput, tamannalu sioqqullugu Inatsisartuni Nunanut allanut Sillimaniarnissamut Ataatsimiititaliaannut apeqqut saqqummiunneqar­simalluni.

 

Oqareernitsituut nunarput WTO-mut ilaasortaanissaa Siumumiit pissusissamisoorluinnartutut pisariaqartutullu isumaqarfigaarput. Taamaakkaluartorli Siumup tungaanniit eqqaasitsissutigissavar­put apeqqutit taamatut pingaaruteqartigisut pineqartillugit Inatsisartut tamarmiusut saqqummiivigine­qartarnissaat pingaaruteqarluinnarmat. Qallunaat Nunaata WTO-mi naalagaaffittut ilaasortaanerata ataanilusooq nunarput maannakkut tamakkiisumik WTO-mi ilaasortatut inissisimavoq, tassalu naalagaaffiit aningaasarsiornikkut siuarsimanerpaat assigalugit. Matuminnga oqaluuserisassanngortit­sisup isummerfigeqqusaa Naalakkersuisut akissuteqaataanni ersarissumik akineqartoq manna isumaqatigigatsigu Siumup tungaanniit ersarissumik nalunaarutigissavarput.

 

Nunatsinni Naalakkersuisut qallunaat naalagaaffinnit, tassanilu Nunanut allanut Ministeriaqarfimmik qanimut suleqatiginnillutik nunatta WTO-mi ilaasortaanerata sukumiisumik nalilersorneqalereersi­manera paasillugu ilalerparput. Tamatumani pisariaqarpoq WTO-mi ilaasortaanerup pitsaaqqutai sanngeeqqutaalu ilanngullugit qaqilerneqartariqarnerat. Nunatut siuarsimasutut inerisarsimasutut ineriartortitassatulluunniit nalilerneqarluta, aviisitigummi ilassortaassanersugut aamma nalilersorne­qassaaq. Naalakkersuisut isumaqatigaavut oqarmata WTO-mi ilaasortaalersimanitsigut piginnaati­taaffiit pisussaaffiillu naligiissumik naammassiniartariaqarigut, ullumikkullu inissisimanerput aallaavigalugu pisussaaffitsinnut atatillugu apeqquserneqarsinnaassunik inatsisitigut akitsuutsitigul­luunniit aaqqissuussisimanigut ilanngullugittaaq nalilersorluartariaqarpagut. Nunammi tamalaat akornanni suleqatigiiffissuarmi peqataasagutta tamatuma iluaqutissartaanik pissarsinitta saniatigut uagutsinnut piumasaqaataasut ulloq sunaluunniit takusarneqarfissarput eqqarsaatigalugu aamma naammassiniartariaqaratsigit. Nunarsuarmioqataanerput Siumuptamakkiisumik akueraa, tamatumani pisussaaffigut piginnaatitaaffigullu ilanngullugit.

 

Nunanik allanik niueqateqarnitsinni inissisimalluarnissarput, isumaqatigiissuteqarluarnissagut, allanillu qanoq pissusilersornissarput pillugu tatigineqarluta naatsorsuutigineqarluarsinnaasutut pissuseqarnissarput pingaartilluinnartariaqarparput. WTO-mi ullumikkut inissimanitsinnit allaaneru­sumik inississinnaanerput nalilersuilluarnikkut pissaaq. Nakooqqutai sanngeeqqutigisinnaasaalu tapullugit.

 

Taamaakkaluartorli aamma erseqqissumik unneqqarissumillu oqaatigisariaqarparput inuussutissat sullissinerilluunniit suugaluartut nunanit allanit pissarsiarisinnaasatta noqqaassutigisinnaasattalu akitsuusernerisigut, allatulluunniit killilersornerisigut, maani inuuniarnermi aningaasartuutit qaffa­sereeqisut suli qaffariarsinnaanerat mattussinnaassannginnatsigu. Tamanna Naalakkersuinikkut kissaatiginartuunersoq siunnerfiilluunniit allat pingaartinnerussallugit oqimaaqatigiissitsisoqartaria­qassaaq. Puisit amiisa USA-mut eqquteqqusaannginneranut tunngatillugu apeqqummut Naalakker­suisut akissuteqaataat naammagisimaaratsigu Siumup tungaaniit annerusumik oqaaseqarfigissanngi­larput. Tassungali tunngatillugu oqaatiginngitsoorusunngilarput ajornartorsiutip pineqartup nunatsin­nut pingaaruteqarluinnarmat, minnerunngitsumik piniartut eqqarsaatigalugit.

 

Siumumiit neriuutigilluinnarparput Naalakkersuisut suliniutaat iluatsitturnik kinguneqarluarumaartut.

 

Naggataasumik Siumup tungaanniit oqaatigissavarput Naalakkersuisut akissuteqaataat iluarisimaarat­sigu, paasinarmammi nunanut allanut niueqatigiinnikkut ajornartorsiutinik siunissami takkussinnaa­jumaartunik siumut isiginnereerluni aaqqiiniutaasut, tamaattumik Naalakkersuisut Siumup tungaan­niit sulilluarnissaannik angusaqarluarnissaannillu kissaappagut. Taamatut oqaaseqarluta Siumup tungaanniit piumasarissavarput suliami matumani Inatsisartut Niuernermut ataatsimiitsitaliaata ingerlaavartumik malinnaatrinneqarnissaa.

 

Finn Karlsen, Atassutip oqaaseqartua:

Naalakkersuisut 1994-imi novemberimi Namminersornerullutik Oqartussat nunarsuarmi niueqati­giinnikkut kattuffissuarmik WTO-mik isumaqatigiissutaat, Inatsisartut Nunanut Allanut Sillimaniar­nermullu Ataatsimititaliamut saqqummiutereerlugu 1. januar 1995 atuutisilerpaat. Inatsisartunut ilaasortaq Josef Motzfeldt isumaqatigiissummut tunngasunik arlalinnik apeqquteqarluni Inatsisartu­nut suliassanngortitsivoq. Inatsisartunut ilaasortap tunngavilersuutaasa ilai soqutiginarluaraluartut, taamaattoq Takornariaqarnermut. Angallannermut, Niueqatigiinnermut Attaveqaatitigullu Naalakker­suisup erseqqilluinnartumik akissuteqaateqarnera naatsuaqqamik oqaaseqarfigissavarput. Naalakker­suisup erseqqissumik akissuteqaataani nassuiaatigai suliaq ingerlasoq, ukiamullu Inatsisartut ataatsi­miinneranni nassuiaammik saqqummiussisoqassasoq.

 

Taamaattumik annerusumik oqaaseqarnata oqaatigineqareersut ukiakkut ataatsimiinnissami nassui­aammik saqqummiussisoqarpat naatsorsuutigaarput annersusumik oqaaseqarumaarluta. Taamatut naatsumik oqaaseqarluta Naalakkersuisup akissuteqaataa tusaatissatut tigugallarlugu ukiamut saqqummiinissamut utaqqigallarniarpugut.

 

Johan Lund Olsen, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Inuit Ataqatigiiniit siunnersuuteqartoq, Josef Motzfeldt, isumaqatigalugu oqaatigissavarput, oqaluu­serisassarlu manna, tassalu nunat tamalaat akornanni niueqatigiinikkut kattuffissuarmut WTO-mi nunatta inissisimanera Inatsisartunit nalilersuiffigissallugu maannakkut piffissanngormat aammalu tamanna pissusissamisoorluinnarmat. Siunnersuuteqartutummi Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut danskit naalagaaffiannit 1995-ip aallartinnerani kalikkatarineqarluta maannakkut inissisimalersima­nerput unnersiutissaangitsoq, ilaatigummi suliffiit amerlasuut pilersinneqarsinnaannerinut nunatsinni­lu tunisassiorfinnik aallartitsiniarsinnaanerput minnerunngitsumillu suliffeqarfiutigeriikkatta pioreer­sut nioqqutissianik avataaneersunut unammillersinnaaqqullugit illersugaanissaraluat sapanginneqarsi­mavoq, maannakkutut nunarput nunatut suliffissuaqarnikkut inerisimanerpaatut kukkusumik inissisi­matinneqarnitsigut.

 

Ukiunimi kingullerni pingasuni WTO-mut immikkut aaqqissuussiffigineqarsimanata ilaalereersima­lernitsinni misilittagaqalereersimavugut huraartuutigineqarsinnaanngilluinnartunik, soorlu kukkukuut perlukuisa savaaqqat neqaasa New Zealand-imeersut, puulukit uummatersuisa il.il. immikkut akitsuusersuinikkut kalaaliminernik taarserlugit aamma akikillileerusukkaluaraanngatta. Kalaaliern­gimmi peqinnangaartut illersorniaraluaraanngatsigit tamatigorluinnangajak Naalakkersuisutta WTO-orsuaq ersisaarutigijuartarpaat, tassagooq nunarput isumaqatigiissummut tassunga pituttugaalluni Danmarki peqatigalugu ilaareermat, ajornatitaavoq immikkut akitsuusersuinissarput.

 

Tamaattumik misilittakkat taamaattut misillerfigereerlugit nunat siuarsagassat aammalu nunat suliffissuaqarnikkut suli naammattumik piorsaavigineqarsimanngitsut eqqarsaatigalugit immikkut aaqqissuussiffigineqarsimanerattut nunatta eqqortumik WTO-mi siunissami aamma inissisimalernis­sarput. Eqqaamaqqussavarpummi nunarput isorartoorsuulluni siamasissumik inuiattut ikittun-nguulluta aamma inuuniarfigigatsigu, nunarsuarmi niueqatigiinikkut attaveqarfiginiagassatsinnut ungasilluinnartumik aamma inissisimasoq, taamaattumillu inuussutissarsiutigineqarsinnaasut tungaatigut qaffatsitsisinnaasunik aamma suliffiit eqqarsaatigalugit aningaasartuuteqarfiusinnaareer­soq.

 

Taamaattumik pissutsit tamakku eqqarsaatigiinarlugilluunniit nunarput nunatut suliffissuaqarnikkut inerisimanerpaatut, soorlu USA-tut EU-mi nunat amerlanerpaat assigalugit, Japanikkunnut nunanullu allarpassuarnut imaaliallaannaq assersuuneqarsinnaanngilaq, immikkulli nunarsuarmi niueqatigiinni­arnikkut isiginiarneqartariaqarluta. Nunatta pissarititai atorlugit nioqqutissiorusunnerput taamatullu aamma nunatta imminut tunisassiassatigut pilersorneqarsinnaajuarnissaa ineriartortitsiviunissaalu siunertaralugu taamaattumik aamma anguniartuartariaqarparput nunani allani niueqateqarnitta pitsanngorsaavigiuarnissaa. Tamannali anguneqassappat Inuit Ataqatigiit isumaqarluinnarpugut nunanut allanut unammillersinnaanerput appakaanniarnitsinni WTO-p iluani nunanut siuarsagassanut atugassaritinneqartut assigalugit tunisassiatigut suliffeqarfiutittalu illersorneqarsinaaqqullugit ukiuni aalajangersimasunik aaqqissuussiffigineqarsinnaasariqartugut. Tamanna pissusissamisuussaaq inuiaqatigiit kalaallit ukiut untritilikkaat atoqqaarlugit ineriartortitsivineqaqqaarsimanngilagut, taamaalillutalu Europamiutulli allatuulli periarfissinneqarsimanngisaannarluta aallaqqaataanniit inuussutissarsiornikkut aamma peqataanissatsinnut.

 

Taamaalilluta ilisimaneqartutuut sanaartortitsinermi, silaannakkut angallassiniarnikkut allatigullu aningaasatigut tunuliaquteqarfioreerfiusussanut nunap inuii unammillersinnaallutillu peqataatinneqarnis­saat maannamut ajornakusoorsimavoq, illua tungaatigut aningaasat nunatsinni pilersinneqartut nunanut allanut annissorneqaannarnerannik aamma kinguneqartumik. Taamaattumik nunatta aningaasarsiornikkut nammineeriartulernissaa imminullu napatinnialersinnaanissarput danskit naalakkersuinikkut suliaqartuisa oqarluartaarniutigiinnassanngikkunikku ilumoorutivillugu illersorta-riaqarpaati­gut WTO-mi nunatta immikkut aaqqissuussifigineqarnissaa anguniarlugu, soorlumi EF-imit aningatta taamatut aamma OLT-imik taallugu EU-mut anereerattali  aaqqissuussifigisimagaati­gut. Inuit Ataqatigiit soorunami nuannaarutigivarput Naalakkersuisutta nunatta immikkut aaqqissuussiffigineqarnissaanik WTO Genevemi allattoqarfianut isumaqatiginnia­lernissaq aamma ammaffigimmassuk.

 

Inuit Ataqatigiilli aamma isumaqarpugut Naalakkersuisugut siunnersuuteqartumut akissuteqaammin­ni nangaasaarivallaarpaluttumik nipeqarlutik aamma saqqummertut, pingaartumik miluumasut imarmiut illersorneqarnissaanik USA-p inatsiseqartitsinerannut tunngatillugu. Inuit Ataqatigiit tamanna ajusaarnartuutipparput isumaqarattami inatsit pineqartoq inuttut pisinnaatitaaffitsinnik annertuumik innarliiginnarani aamma inuutissarsiutitigut inerisaanissamut periarfisatsinnik killilersu­ereeqisoq, taamaattumillu piaarnerpaamik Danmarki peqatigalugu allan-ngortinniarneqartariaqartoq.

Taamaattumik isumaqarpugut suliassaq taanna WTO-p saqitsaakkunnarsitsiniarluni aaqqis-suussiso­qarfianut maannangaaq aamma suliassanngortinneqareertariaqartoq, amerikkarmiummi nunatsinnut akiliuteqannguaratik maani sakkutooqarfiliorsinnaappata, allaallumi aamma Inughuit nunaanni  utertitserunngippata, sooq taava akuersaaginnassavarput aamma inuutissarsiutigisinnaasatta ilaannik amerikkarmiunit akornusersortuarneqarnissarput, Marine Mamals Protection Act, tassa MMPA aqqutigalugu. Taamatullu WTO-mut nunatta ilaatinneqarnera pillugu oqaaseqareerluta, siunnersuute­qartorlu Josef Motzfeldt oqaluuserisassami pingaaruteqartumik massuminnga aamma maanga oqqussisoq qutsavigiutigalugu Inuit Ataqatigiit naatsorsuutigivarput WTO-mut nunatta ilasortaanera­ta suut iluaqutissartarinerai suullu akornutaasinnaasutut isigineqarsinnaanersut pillugit Naalakkersui­sut ukiamut sukumiinerusumik saqqummiussassaqarumaartut.

 

Bjarne Kreutzmann, Akulliit Partiiat:

WTO-mut isumaqatigiissummut Namminersornerullutik Oqartussat immikkut aaqqissuussivigine­qaratik januarip aallaqqaataani 1995-mi ilanngunnissaannik danskit naalakkersuisuisa siunnersuu­taannut naalakkersuisut 1994-mi novemberimi akuersipput.

 

Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuernermut Attaveqaatinullu Naalakkersuusup akissuteqaa­taani paasivara ilaasortaanissap iluaqutissartaasa akornutissartaasalu nalilersoqqissaarnerannik tunuliaquteqarluni taamatut aalajangersimanermut patsisaasoq pingaarneq tassaasoq, tassa: Akuersis­suteqarnermut tapiissuteqartarnermullu  aamma niuernermut akitsuusiisarnermullu politikki WTO-mit misissoqqissaarneqartussaamamat. Tamanna tunngavigalugu isumaqarpunga aalajangerneq eqqortutut oqaatigisariaqartoq.

 

Naalakkersuisut isumaat una isumaqatigaara tassa WTO-mi ilaasortaanerput iluaqutiginiarsinnaagip­put niuernikkut immikkut soqutigisatta siuarsarnissaannut.

 

Taama naatsumik oqaaseqarlunga pissutsit piviusut akissuteqaammi saqqummiunneqartut matumuu­na tusaatissatut tiguakka, nuannaarutigalugulu ukiaru ataatsimiinnissamut nassuiaateqartoqarnissaa­nik naalakkersuisut neriorsuimmata tassa isumaqarama naleqqunnerullunilu piviusorpalaarnerussasoq WTO-mut attaveqarnerup inaarutaasumik isummerfiginissaa taamanikkussami pissappat.

 

Anthon Frederiksen, Kattusseqatigiit:

Siunnersuutiqartoq Inatsisartunut Ilaasortaq Josef Motzfeldt -ip siunnersuutaa nunatsinnut soqutigi­narpoq, tassami ilumoormat apeqqut nunatsinni tunisassiorfinnik puisineersunik avammut tuniniaa­nermut tunngasunik pitsaasunik sunniuteqarsinnaanera soqutiginaateqarmat Kattusseqatigiit sinnerlu­git taperserpara. Minnerunngitsumik nunatta avammut niuernermini ukiuni kingullerni annertusiga­luttuinnartumik amigartooruteqartarneranut millisaaqataasinnaasutut sunniuteqarsinnaanera Kattusse­qatigiinniit naatsorsuutigineqarsinnaasutut isumaqarfigigakku.

Kisiannili maannakkut pissutsit taamaakkallartillugit aammalu naalakkersuisut akissuteqaamminni ersersimmassuk nunatta WTO-mut ilaasortaanermini inissisimanera qulaajarneqaqqaartariaqartoq, ilaasortaanermullu malittarisassat ilaatigut paasiuminaannerujussuat, naak tamanna utoqqatsissutigi­neqarsinnaanngikkaluartoq taamaattoq pisariaqarpoq paasissutissat assigiinngitsut tamakkiisumik paasilluarlugit iliuuseqarnissaq, kiisalu nunatta siunissami WTO-mi qanoq inissisimanissaa qulaajar­neqaqqaartariaqarmat pisariaqarpoq danskit naalakkersuisui paaseqatigalugit suliassap ingerlannne­qarnissaa. Taamaattumik suleqatigiisisatanik Namminersornerullutik Oqartussaniit pilersinneqarsi­manera pissusissamisoorpoq aammalu nunatta WTO-mut ilaasortaanera danskit naalagaaffiata ilaattut inissisimanera taamaalilluni Danmarkip nunarput sinnerlugu WTO-mi akisussaaqataanera ilaatigut pissutigalugu maannakkut suliniutaasut Kattusseqatigiinniit soqutigalugit malinnaafigissava­gut, naalakkersuisullu ukiaru apeqqummik tamatuminnga saqqummiinissaat piareersimaffigalugu aammalu naatsorssutigalugu oqallinnissamut toqqammavissanik pitsaasunik saqqummiivigineqarnis­sarput pissangalluta utaqqissavarput.

 

Taamatut naatsumik oqaaseqarlunga siunnersuutip inaarlugu ukiamut oqallisigeqqinnissaa isumaqati­gaara.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit:

Qujanaq oqaaserineqartunut aammalu naalakkersuisut akissuteqaataanut qujavunga. Naalakkkersui­sut atorfilittaasalu pisinnaasaat aamma killeqarput ilaatigullu taamaassorinninnernik ilaqartariaqartar­lutik, taamaattumik pingaartuuvoq Inatsisartut naalakkersuisunut suliakkiisartutut misissueqqissaar­nissamik pisussaaffimminnik tamatigut atuilluarnissaat. Soorunami siunnersuuteqartutut aamma uggoraara kattuffimmut pineqartumut Danmarkip ilaasortanngornissaminut atatillugu nunarput ilaarusunnersoq aperimmat sumininnguamilluunniit piumasaqaatitalernagu naalakkersuisut tamatu­munnga akuersisimammata.

 

Apeqqut Inatsitsisartut Nunanut Allanut Sillimaniarnissamullu Ataatsimiititaliaanut taamanikkut naalakkersuisuusut saqqummiussimavaat, ataatsimiititalli taassuma suliai isummerfigisaasalu ilarpassui inimut maannga eqqunneqarneq ajorput namminersornerulernermi aalajangersarneqarmat apeqqutit nunanut allanut tunngassuteqartut naalagaaffiup oqartussaaffigigai.

 

1972-mi kunngeqarfiup Danmarkip taamanikkut EF-usumut ilaasortanngornissaa taasissutigi-neqarmat nunarput kalikattagaalluni EF-mut ilaasortanngortinneqarpoq. Tamatuma kinguneranik namminersornerulernissamik isuma sakkortusineqarpoq.

 

1995-mi ukiortaamiit Danmark WTO-p isumaqatigiissutaanut akuersimmat nunarput Danmarkip ilaviattut ilannguppoq naalakkersuisut akuerisaannik. Ilaatigut tamatuma kinguneranik nunarput Danmarkitut suliffissuaqarnikkut, niuernikkut atugartuussutsikkullu siuarsimatigisutut WTO-mi isigineqalerpoq.

 

Naalakkersuisunut ilaasortap siunnersuutinnut akissuteqaammini oqaatigaa nunatta ilaasortanngornis­saani isummerfiginerani naalakkersuisut kattuffimmut pineqartumut ilaasortaanerup iluaqutissartai akornutissartaalu nalilersoqqaarsimagaat. Tamannami pingaaruteqarluinnartoq aamma uanga siunnersuuteqartutut isumaqarfigaara. Mannalu periarfissaq iluatsillugu Inatsisartut oqaatsimik ataatsimilluunniit ilisimatinneqanngilagut iluaqutissat suut taama iluatinnarsimatiginersut allaat nunarput niuernikkut il.il  Danmarkimut nallersuuttutut naliliinnarlugu naalakkersuisut akuersi-sinnaasimallutik.

 

Taamaattumik nunatta WTO-mi ilaasortaanerata suut iluaqutissartarinerai suullu akornutaasinnaasu­tut isigineqarsinnaasut oqaluuserisamut uunga atatillugu naalakkeruisunit ullumikkut saqqummiunne­qarsinnaanngippata ukiaru oqaluuserisap uumap nanginneqarnissaata piareersarnerni tamakku ilanngunneqarlutik Inatsisartunut saqqummiunneqassasut naatsorsuutigaara. Ilumoortormi mannaa­voq aamma naalakkersuisut akissuteqaaminni eqqaasaat: Niueqatigiinnermi Nunat Tamat Isumaqati­giisutaat annertuujuvoq imaasiallaannarlunilu paasineqarsinnaanngitsorpas-suarnik pappialarpassuar­taqarluni, pappialarpassuillu ilaminiinnannguisa misisuiffigineranni pingaartinnerullugu 1994-mi april 15-ani Marokko -p illoqarfiisa pingaarnersaanni Marrakeshimi WTO-p isumaqatigiisutaanerani atsiorneqarsimasut marluk samminerusimavakka ukuusut:

 

Siullertut: Agreement establishing the World Trade Organizaton, WTO-p pilersinneqarnerani isumaqatigiissuut aammalu

 

Aappaattut: Agreement of Safeguards, ilaasortat ataasiakkat nunaminni pissutsini illersuisinnaanerat pillugu isumaqatigiissut.

 

Siullertut taasanni artikel 11-p ' -sa aappaanni allassimavoq: Nunat siuarsimannginnerusutut Naalagaaffiit Peqatigiinni inissisimasutut nalunaarsorneqarsimasut periarfissaqartinneqartut aningaa­sarsiornikkut, allaffissornikkut naalaakkersorneqarnikkullu pisinnaasatik najoqqutaralugit naamma­sinnissinnaanermik piumasarisaasunut sanioqqutsisinnaanermut.

 

Isumaqatigiissutillu aappaattut taasanni artikel 9-ip '-ni marlunni allasimasut naapertorlugit nunarput nammineerluni ilaasortaasimagaluaruni periarfissaqaraluarpoq  allaat ukiut qulit angullugit nunatsinni nioqqusiat imaluunniit suliffeqarfiit illersorniarlugit iliuuseqassalluni. Tassa WTO-p  aalajangersa­gaannik sanioqqutitsisutut isigineqannguarani.

 

Taamaattumik siunnersuutinni oqareernittut nunat WTO-p isumaqatigiissutaanut akuersinermikkut siuarsagaanikkut inissisimanertit najoqqutaralugu pingasunut immikkoortinneqartarput soorunami. Makkumi naalagaaffiit ullumikkut suliffissuaqarnikkut, niuernikkut atugartuussutsikkullu allatigut siuarsimavissut suut illersuutaasinnaasut atorlugit taama ullumikkut killiffimmisut angusaqarsinnaa­simapput nunaminni tunisassiat suliffeqarfiillu illersorniarlugit killilersorneqan-nginnguanngikkal­laramik.

 

Tamannaannarluunniit nunatta nammineerluni ilaasortatut nalunaarsorneqalersinnaaneranut misissu­gassaqqippoq naak naalakkersuisunut ilaasortap akissuteqarnermini ilaasortaanerup allanngortinne­qarnissaa ersinartuinnavittut isikkoqartinniaraluaraa. Ullumikkutummi nammineq tunisassiatsinnik suliffiutitsinnillu ukiuniluunniit aalajangersimasuni illersuisinnaannginnerarluta isumaqarnitsigut nunatsinni suliffissatsiarparujussuit pilersinneqarsinnaasorinngivut paasinarpoq, taamaalioraluarutta ersinartorsuut WTO-p ajortumik peqinammatigut qununermik. 

 

Pequsiorfiit, igalasserfiliorfiit sanaartukkat atorfissaannik sanaartorfiit, mersortarfiit,  umiarsuaateqar­fiit, timmisartortitseqatigiiffiit allallu avataanit eqqussugarpassuartinnut killiliisinnaasut suliffinnik ikigisassaanngitsunik pilersitsiviusinnaapput. Tunisassiat puisineersut tuniniarneqarsinnaanerisa annertusarneqarsinaanerannut aqqutissat marluusorinarput siullermik:

 

- Ummasunut illersuisutut imminnut taagortut miluumasunik imarmiunik tunisassiat niuerutigineqar­nissaannut akerliusut pisisartullu taakkunannga sunnerneqarsimasut allamik isumataartinniarnerisigut aammalu suliassatut taassumatulli pingaartigaaq inatsisiliornikkut inerteqqutigitinneqartut aturun­naarsinniarnissaat. Imarmiut miluumasut illersorneqarnissaannut USA-mi inatsit MMPA-a aammalu EU-p puisinit tunisassianik uumasullu nujuartat allat aalajangersimasut amiinik eqqusseqqusinngin­nerat suliassami tassani pingaarnerupput. Aappaattut illiuuserisassaq:

 

- Nioqqusiat avammut tuniniarnissaasa pilersaarusiukkamik siuarsaaviginissaat tamannalu anguniar­lugu sunniiniarnissaq.

 

Siulleq atorlugu angusaqarsinnaaneq aappaata iluatsiffiunissaanut annertuumik sunniuteqartusaavoq. Naalagaaffeqatigiinnerup iluani naalakkersuinikkut susassaqartut sunnerniagassat paasissutissinne­qartuartariaqartullu tassaapput danskit naalakkersuisui folketingimilu partiit. Naalakkakkersuisunut pingaarnertut Nunanut Allanut ministeri, Inuussutissalerinermut ministeri, Ineriartortisinermut ministeri nunap inoqqaavinut apeqqutinut susassaqartoq kiisalu ministeriuneq apeqqutinut naalagaaf­figeqatigiinnermut tunngasunik aallutaqartoq. Soorunami folketingmi ilaasortat tamakkerlugit apeqqummut matumunnga paasitsikkusunnarput, piviusorsiornerussaarli folketingip Europamut apeqqutini ataatstimiititaliaa Europaudvalgit salliutikkaanni, tassanimi ministerit susassaqartut Europaudvalgimi qanoq isummersornissaat aalajangersarneqartarput. Aamma folketingimi uumasut pillugit niuernermut tunngasuni nunatsinullu apeqqutini oqaaseqartartugut sunnerniartariaqarput soorlumi aamma nunnatsinnit folketingimi ilaasortat eqeersartuartariaqartut.

 

Tamakkuli qinikkat kisiisa pinnagit nunanili allani inuttaasut illersuinianit sunnersimaneqarnerat illuatungilersortuartariaqarpoq peqqissorsoorusukkunik kukkukuuaqqat nersussuillu neqaat kisiisa neqitugareqqunagit puiserpassuaqarmallu taakkua aminiik atisaliat plastikimik atisaliat pitsaanerun­gaarnerannik oqaluttuuttuarlugit.

 

USA-mi inatsisiliap MMPA-p atorunnaarsinneqartariaqarnerata anguniarnerani EU-llu puisinit nioqqusianik eqqusseqqusinnginnera atorunnaarsitsiniarnermi nunarput naalakkersuisutigut sakkortu­saarnerusariaqartoq isumaqarpunga. Nunani tamakkunani tusaamaneqarlutik nuannaartorineqartut aamma sorsuuteqarnitsinni ikiortiserineqarsinnaasut nassaassaapput, sooq periutsit naalakkersuisut atorumanngikkaat? Piumassutsip killeqarpallaarnera tamaannga kipisariaqarpoq. Kulturikkut inuiattut tunngavigisatta piniarnerup ajortuliatut isikkoqartin-niarneqarnera inooriaatsitsinnik suujunnaarsitsi­niarnerup kukkukuuarartuumasut imminnut angisuutinniarnerattut sorsuffigisariaqagaq.

 

USA -mi inatsisip pineqartut MMPA-p atorunnaarsinniarnerni nunatta WTO-mi ilaasortatut qanoq periuseqarnissaa naalakkersuisut ilisimanngikkunikku suleqatigiiffimmi High North Alliance-mi - Avannaarsuani iligiit aamma nunatsinnit KNAPK-p ilaasortaaffigisaani KNAPK-p sinniisaa paasini­aaffigiinnarsinnaavaat.

 

WTO-mi ilaasortat isumaqatigiinngissuteqarunik WTO-p saqittaakkunnaarsitsiniarluni aaqqissuussi­sussaanera naalakkersuisut siunnersuutinnut akissuteqaammisut taaginnarnagu atortariaqarpaat. Saqittaassutaasoq suliassanngortinneqarpat amanna suliassanngortitsinermit ukioq qaangiutsinnagu aalajangiiffigineqareertussaavoq. Nungusaataanngilluinnartumimmi puisinniartunitsinnut USA-p Eu-milu ilaasortat piumasarisaat nunatsinni naalakkersuisut qanoq iliuuseqarfiiginngipatsigit issittumiin­naanngitsoq nunarsuarmili tamarmi piniarnerinnarmik inuussuteqartut imminnut ilaquttaminullu napatitsiniarnerannik suujunnaarsitsiniarneq nunatta pisortatigoortumik peqataaffigilersimagaa oqartariaqalissuugut.

 

Inuit Ataqatigiit sinnerlugit siunnersuuteqartututisumaqarpunga taammaattoqartariaqan- ngilluinnar­toq.

 

Peter Grønvold Samuelsen, Takornariaqarnermut, Angallannermut, Niuernermut  Attaveqaatinullu Naalakkersuisoq:

Partiit oqaaseqartuinut siunnersuuteqartumut naalakkersuisut sinnerlugit qujavunga. Oqaaserineqartut arlalissuit erseqqissaanerupput aamma uani akerleriissuteqanngilagut. WTO-p iluani nunatta sorlertut inissisimanissaa taanna apqqut misissussavarput aamma WTO-mut ilaasortanngorsimanerput akerlerineqanngilaq Inasisartunit tamanit ilalerneqarpoq.

 

WTO-mut nunat tamalaat akornanni niueqatigiiffissuarmut Kalaallit Nunaata ilaasortanngorsimanera pivoq 1994-ip ukiaanerani taavalu atuutilerluni 1995-mi januarip 1-ani. Ujartorneqarmat suliap tamatuma ingerlasimanera erseqqissarusuppara naalakkersuisut allakkanik imaqqortuunik ilisimatitsi­simammata ataatsimiititalianut ukununnga: Nunanut Allanut Sillimaniarnemullu Ataatsimiititaliaq, Aalisarnermut Ataatsimiititaliaq, Akileraartarnermut Ataatsimiititaliaq, Niuernermut Suliffissuaqar­nermullu Ataatsimiititaliaq, Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq taakkulu inunnik assiginngitsunik Inatsisartunut ilaasortaasunik 15-nik ilaasortaaffigineqarpput taakkunanilu nassuiaatigineqartut tusaatissatut tiguneqarput.

 

Taamanikkut naalakkeruisuusut nalilersuisimapput Siumukkut IA-lu. Maannakkut naalakkersuisuu­sunut sammitinnerullugu huraartuutissaannginneranik oqalunneq taanna aamma isumaqarpunga qinngasaarinerinnaasoq. Pissusissamisoortumik ilisimatitsineq ingerlanneqarsimavoq aammalu naalagaaffeqatigiinnerup iluani oqartussaasut tassani attaveqatigiissimapput nalilersuinerlu ingerlan­neqarsimavoq Akileraartarnermut Pisortaqarfimmi pisortaqarfinnilu tamani tassunga tunngasutigut susassaqartuni. Aamma ujartorneqarmat WTO-mi ilaasortaanitta ajunngequtaanik ajoqqutaanillu oqaaseqannginnera, taanna naatsumik oqaatigissavara, tassa periarfissat pingasuusut, taakkua taanerisa saniatigut nalilersorneqarsimammat ilaasortanngornikkut pitsaaqutissat, tassaasut nunat ullumikkut 132-iusut akornanni akitsuutitigut allatigullu aporfeqanngitsumik niueqatigiissinnaaner­mut nunatta ilaanissaa taamaalillunilu nunatsinninngaaniit nioqqutissiat, nunanut tunisiffigineqartu­nut, akitsuuserneqarnatik eqqunneqarsinnaanerat tassani periarfissaqarmat.

 

Akornutaasinnaasut imaluunniit persaqutaasinnaasut WTO-mut ilaasortaanitsinnit tassaapput, nunatsinni suliffeqarfiit pisortaninngaaniit pineqarnerannik nunani allani WTO-mut ilaasortaasuni pisiniarfitsinni nioqqutissanik, tassani suliaqartut ajornerusumik pisinnaasannginnatsigit. Taavalu aamma WTO-mut isumaqatigiissutit naapertorlugit pisussaaffiit assigiinngitsut immaqa nunatsinnut persaqusersuutaasinnaasut, imaluunniit nioqqutissiornermut persaqusersuutaasinnaasut taakkua aporfigineqarsinnaapput. Kisianni tassa ataatsimut isigalugu taakku qulequttat sukumiisumik maannakkut misissorneqarput suleqatigiisitami Namminersornerullutik Oqartussat nunanullu allanut ministeriaqarfiup akornanni.

 

Ataasiakkaat partiininngaannit oqaaseqartut, siunnersuuteqartuninngaanniit oqaaserineqartut inner­suussutigissavakka qallunaat kalaallillu paaseqatigiinniarnerminni pisortatigoortumik ingerlasumi, taakkua inatsisartuni oqaaserineqartut ilanngullugit aamma nalilersussagaat.

 

Tassa naalakkersuisut pilersaaruteqarput ukiaru intasisartut ataatsimiinnissaannut sukumiisumik saqqummiussinissaminnut, taamaalilluta maani inatsisartuni tunngavissaqarnerulluta, kinami oqarpa ilaasortaanitta allanngortittariaqarnera pisariaqassasoq anguniakkagut angusinnaagutsigit allanngortit­sinertaqanngitsumik kisiannili, tamanna aamma pisariaqarpat, pisariaqarsorigutsigu erseqqissumik isummernissatsinnut tunngavissaqalerluta takusinnaagutsigu, taava taanna oqaluuseritigu, inatsisartu­nilu naalakkersuisunut suliakkiissutigineqartut ukiamut taamaalilluta ingerlatillugit naalagaaffeqati­giinnerup iluani, nunattalu WTO-mut sammitillugu ilaasortaanera eqqarsaatigalugu.

 

Tassani una naggasiullugu oqaatigerusuppara, aap, nammineq immaqa timitsigut aningaasaqarnitsi­gullu misigisimavarput EU-mut aalisarnikkut isumaqatiginninniarnitsinni qanoq pingaaruteqartigisoq tunitsivissat eqqarsaatigalugit ajunngitsumik pitsaasumillu isumaqatigiissuteqarnissaq. Taamaalior­nitsigummi ajunngequtissanik, pitsaaqutissanik angusaqarsimavugut OLT-mut inissisimanitsigut. Taamaassanngikkaluarpammi taava nunatsinninngaanniit avammut nioqqutisssiagut tamarmik EU-mut eqqunneqartussat akitsuuteqartinneqarsimassagaluarmata. Taamaattumik aamma ersinartuinnar­nik oqaluttoqanngilaq. WTO-mut ilaasortaanerput ajunngequtinik pitsaaqutinik ilaqarpoq aamma kisianni pisussaaffiliinermik ilaqarluni. Taakkulu pisussaaffiliinerit immikkut ittumik akuersissute­qarfigineqarsinnaappata, uagutsinnut ajunnginnerusumik aamma taakku oqaloqataaffigissuagut.

 

Una illuatungaatigut nunatsinni, una oqaatigilaarlara, inatsisartuni ilaasortap siunnersuuteqartup, Josef Motzfeldtip oqaqqinnermini oqaatigisaa, suliffippassuit maani nunatsinni pilersinneqarsinnaa­sut WTO-mut ilaasortaangikkaluarutta imaluunniit pisussaaffigut annikinnerusimagaluarpata. Taava oqaatigiinnassavara qaammatini 24-ni tamakkua suliffiit, sooq qaammatit 24-it sioqqullugit tamakkua pilerinneqarsinnaasimallngillat. Isumaqarpunga tamakkua suliffeqarfiit pilersinneqarsinnaasimasut. Aamma WTO-mut ilaasortaangikkallarattali. WTO-mulli ilaasortanngornitsinni pisussaaffiit Nalak­kersuisuninngaaniit eqqaasitsissutigineqartarsimasut ersisaarutitut isumaqarfiginngilagut, kisianni eqqaasitsinerupput pisussaaffigilersimasatsinnut. Oqarnittuullu taakkua persaqusersuutit assigiinngit­sut anigorsinnaagutsigit, taava anigorsinnaasariaqarpavut isumaqatiginniarnikkut. Tamannalu pitinnagu maani Inatsisartuni saqqumiussiumavugut isummernissatsinnut tunngavissaqarumalluta tamannalu pissaaq ukiaru.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit:

Naalakkersuisut oqaaseqaqqinnerannut tunngatillugu oqaatigiinnarniarlugu, siunnersuuteqartutut oqarsimanngisaannarama aamma oqarnaviannginnama, nunarput ilaasortaasimanngikkaluarpat suliffissatsiarpassuit pilersissimasinnaagaluarigut. Nunattanuna nunatsinni siuarsimassutsikkut inissisimanerput najoqqutaralugu inissisimagaluarutta, tassani illersuisinnaaneq nunat ilaasortat illersuisinnaanermik periarfissaat atorlugit, ukiut qulit suliffiit, uagut suliffiutigut, maani nunami suliffiutigut illersorsinnaagaluarivut WTO-mut ilaasortaagaluaruttaaluunniit, kisianni nunatta ineriartornermigut killiffia toqqammavigalugu ilaasortaaneq aalajangerneqarsimasuuppat. Aamma WTO-mut ilaasortanngornitsinni iluatinnartutut Nalakkersuisunut Ilaasortap taasatuaa una 132-it ilaasortat akornanni akitsuuteqanngitsumik nunarput niueqataasinnaasoq. Taamaatoqanngilaq. Akitsuutit milliartortinniarneqarput, naatsorsuutigineqarluni ullumikkut siunnerfiuvoq 40 %-mik ullumikkornit appasinnerusunngortinnissaa akitsuutit, nunat niueqatigiit akornanni. Tammakua aamma angusinnaavavut nunarput nunatta siuarsagassatut inissisimanermi killiffimminut naleqquttu­mik nalilerneqarluni WTO-mi ilaasortaasimasuuppat. Ajunngilaq. Tamakkua sukumiinerusumik paasinarpoq tamatta itisilertariaqarigut aamma misissuiffigisariaqarigut, Nalakkersuisut, inatsisartuni partiit. Qarasaassiani atorlugit ippassigami ullumiluunniit pinerpoq qujasaatineqarpoq inuaarussima­sugut. Taamaappoq, makkua pappialat qarasaassiatsinni toqqortaapput ujarlugit nassaarisariaannaat.

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq, Otto Steenholdt:

Qujanaq. Tassalu taamaalilluta oqaluusserissat immikkoortuat 18 WTO-mut tunngasoq oqallisigere­erlugu tullianut ingerlaqqissaagut.

 

Oqaluuserisaq naammassivoq.