Kalaallit Nunaanni Inatsisartut

Ullut ataatsimiiffiusut arfernat, ataasinngorneq oktobarip aallaqqaataa 2001, nal. 13.17

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Anders Andreassen, Inatsisartut Siulittaasuata sinniisussaa siulleq, Siumut.

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Naalakkersuisut sinnerlugit ukioq 2002-mut Aningaasanut Inatsisissatut siunnersuut matumuuna saqqummiutissavara.

Ukiuni kingullerni nunatsinni aningaasaqarnermi pissutsit ilorraap tungaanut allanngoriartorsimapput, tamanna Inatsisartuni arajutsisimaneqanngilaq. Aningaasaqarnerput ataatsimut isigalugu annertuumik siuariartoqarsimavoq suliffissaaleqisullu ikileriarlutik. Tamatumalu peqatigisaanik akileraarutinit isertitat qaffariarsimapput kommunini aammalu Nunap Karsianut isaasut.

Aningaasanut inatsisissatut siunnersuummut nalinginnaasumik nassuiaatini takuneqarsinnaaasutut Naalakkersuisut ilimagaat nunatsinni aningaasaqarnermi akitigullu pissutsit allanngussasut. Tassa imaappoq inuiaqatigiinni tunisassiornermi, aningaasarsiornermi siuariartorsimaneq qimakkiartulissagipput aningaasaqarnerpullu nikikkiartorunnaariaannaalluni.

Erseqqissumik takusinnaavarput aalisarnermi aningaasarsiornerup annikilliartulernissaa naatsorsuutigisariaqartoq. Siornamut naleqqiullugu qalerallit raajallu tunisat annikilleriarsimapput, tamatumalu peqatigisaanik raajat akikilleriarsimallutik.

Aalisarnermi isertitat appariartortillugit akileraarutinit isertitat annikilliartussapput isumagininnermilu ikiorsiissutinut aningaasartuutit qaffakkiartulersinnaallutik. Piffissami ungasinnerusumi naatsorsuutigisariaqassavarput pisortat ikiorsiissutaannut, meeqqanut tapiissutinut ineqarnermullu tapiissutinut aningaasartuutit qaffariassasut, tassa suliffissaaleqineq ataatsimut isigalugu annertuseriassagaluarpat. Utoqqalinersianuttaaq siusinaartumillu sulisinnaajunnaarnersiutinut aningaasartuutit qaffariassapput inuit suli inuusukannerlutik suliunnaartalissappata.

Akitigut aningaasaqarnermilu pissutsini kinguariarneq maani nunatsinniinnaq atugaanngilaq. Maannakkorpiaq nunarsuatsinni aningaasaqarnikkut kinguariartortoqalerneranut ersiutit takusinnaavagut, nunanut allanut annissukkatta tuniniarnissaanut periarfissatigut nunatsinnut sunniuteqarsinnaasut.

Akitigut aningaasaqarnermilu pissutsit tunngavigalugit Naalakkersuisut 2002-mut Aningaasanut Inatsisissatut siunnersuutaanni suli annertunerusumik atorluaanerunissarput kissaatigineqarpoq. 40 mio. kr.-inik sinneqartoortoqartussanngorlugu missingersuusiarput suliaraarput.

Atorluaanerunikkut qulakkeerneqassaaq akitigut aningaasaqarnermilu pissutsini kinguariapiloortoqassagaluarpat tamanna pakkersimaarniarlugu nunap karsiata sillimmatinik peqarnissaa. Pingaaruteqarpoq ajornartorsiulerfinni Namminersornerullutik Oqartussat siumut aallariartitseqataasarnissaannut nunap karsiani aningaasassaqartarnissaq. Assersuutigiinnarlugu Namminersornerullutik Oqartussat suliffissaaleqineq annertuseriaqqissagaluarpat suliffissaqartitsiniutinik aallartitsinissaminnut akissaqartariaqarput.

Tassunga ilanngullugu oqaatigineqassaaq nunap karsia Sanaartornermut Nutarterinermullu Aningaasaateqarfimmik taaneqartartumi sanaartornermi kinguaattoortoqarneranik pissuteqartumik aningaasanik atorneqanngitsunik peqarmat. Taamaammat aningaasat Sanaartornermut Nutarterinermullu Aningaasaateqarfimmiittut maannakkut inuiaqatigiinni tunisassiornermi, aningaasarsiornermi suliffeqarnermilu pissutsit ajorseriassagaluarpata suliffissanik pilersitsiortornermut atorneqarsinnaassapput sanaartornerup iluani.

Aalisarnerup ilaani isertitat appariaraluartut kalaallit aningaasaqarnitsinni aammattaaq amerlaqisunik pitsanngoriaateqartoqarpoq. Saattuarniarneq ineriartortinneqartuarpoq ilimanarluinnarlunilu aatsitassarsiornerup aallarteqqinneqarnissaa, takornariat amerliartortuarput aammalu nilaat erngullu iluaqutigineqalernissaannut periarfissat pitsaanerulersimapput.

Inuussutissarsiutinik ingerlatsiviit tamakku nutaat tamarmik siunissami ineriartortinneqarsinnaassapput taamaalillunilu raajanik qaleralinnillu nunanut allanut niuernitsigut isertitarisartakkatsinnut tapertaalersinnaallutik.

Ajornartorsiulersinnaanerup nunatsinni aningaasaqarnermi iluarsaaqqittoqarnissaanut pisariaqartitsineq sakkortunerulersippaa. Naalakkersuisut siunissaq ungasinnerusoq isigalugu aningaasaqarnermut tunngatillugu siunnerfigaat Kalaallit Nunaata aningaasaqarnikkut nammineersinnaanerulernissaa taamaalillunilu naalakkersuinermi nammineq aqutsinerulernissaq anguniarneqassasoq.

Ukiumoortumik aningaasanut inatsisini anguniakkat anguneqarnissaat sulissutigineqassaaq. 2002-mut Aningaasanut Inatsisissatut siunnersuummut atatillugu Naalakkersuisut qulequttat immikkut ittut sammivaat, naatsumik eqqartuiffigilaagassakka.

Januaarip ulluisa aallaqqaataanni 2002-mi ineqarnermik iluasaaqqinneq atuutilissaaq. Ineqarnermik iluarsaaqqinneq marlunnik immikkoortortaqarpoq:

Siullermik ineqarnermik iluarsaaqqinnerup pisortat attartortittakkanik inissiaataanni ineqarnermut akiliutit aningaasartuutit tunngaviginerullugit aalajangigaasut kingunerissavai. Aappaattut ineqarnermik iluarsaaqqinnerup ineqarnermut tapiissuteqartarneq nutaaq pitsaanerusorlu imaraa. Isertitakinnerit ilaasa ineqarnermut akiliutit toqqaannartumik appasinnerulernerat malugissavaat.

Ineqarnermik iluarsaaqqinnerup ineqarnermut akiliutit arlalippassuartigut qaffasinnerulernerat kingunerissavaa. Isertitakinnerusunulli ineqarnermut akiliutit qaffannerisa kingunerisaat ineqarnermut tapiissuteqartarnerup nutaamik aaqqissuunneqarneratigut annikillisarneqassapput.

Taamaammat innuttaasut isertitaqarnerusortaasa ineqarnermut akiulitit qaffariarnerat kisimik malugisussaassavaat. Naalakkersuisut naatsorsuutigaat innuttaasut taakkorpiaat taamaaliornikkut nammineq illuliornissaminnut piumassuseqarnerulissasut.

Ineqarnermik iluarsaaqqinnerup nunap karsianut aningaasaqarnikkut kingunerisassai 2002-mut Aningaasanut Inatsisissatut siunnersuutip aappassaaneerneqarneranut ataatsimoortunngorlugit missingersuutinut sunniuteqanngitsumik allannguutissatut siunnersuutitut saqqummiunneqassapput.

Imaatigut usinut tunngassuteqartuni assigiimmik akeqartitsinerup allanngortinneqarnissaanut alloriarnertut siullertut siunnersuutigineqarpoq usinik assigiimmik akeqartitsinermut pisortanut akiliutaasartut atorunnaarsikkiartuaarneqassasut. Peqatigitillugu usinut akiliutit nutaat atuutilersinneqassapput sumiinneq apeqqutaatillugu aningaasartuutinut naapertuunnerusut.

Usinik assigiimmik akeqartitsinermut pisortanut akiliutaasartut 1. januar 2002-miit nunatsinni usinut aamma nunatsinniit avammut usinut peerneqassasut siunnersuutigineqarpoq. Kalaallit Nunaannut assartuinermi usinik assigiimmik akeqartitsinermut pisortanut akiliutaasartut 14%-imiit 11%-imut appartinneqassasut siunnersuutigineqarpoq.

Naalakkersuisut anguniagaat Namminersornerullutik Oqartussat ingerlatseqatigiiffinnik aalajangiisuullutik piginnittuusariaqanngitsut, suliassat namminersortunit naammassineqarsinnaasaraangata. Taamaammat Naalakkersuisut 2001-imi upernaakkut katersuunnermi ataatsimut inatsisissaq saqqummiuppaat KNI Pisiffik A/S-imi aktianik tuniniaasinnaanermut periarfissiisoq.

KNI Pisiffik tamakkerlugu ilaannakorluguluunniit tunineqassagaluarpat Nunap Karsia ataasiaannartumik isertitaqassaaq. Pingaaruteqarpoq ataasiaannartumik isertitat taakku Nunap Karsiata ingerlatsinermut aningaasartuutaasa annertusinerannut - piffissami qaninnermi ungasinnerusumiluunniit - atorneqannginnissaat. Taamaammat Naalakkersuisut siunnersuuteqarput KNI Pisiffimmi aktiaatinik tunisinermit isertitaajunnartut Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaanni allani aningaasaliissutitut atorneqarsinnaassasut assersuutigalugu Royal Greenland A/S-imut Nuka A/S-imullu. Aningaasaliisoqartariaqalissappat Naalakkersuisut tamanna Inatsisartut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaannut saqqummiutissavaat.

KNI Pisiffimmi aktiaatinik tunisinermut peqatigitillugu Naalakkersuisut siunertaraat piviusorsiortumik siunissarlu ungasinnerusoq isigalugu unammilleqatigiinnermi atugassarititaasut pitsanngorsaafigissallugit. Taamaammat Naalakkersuisut siunnersuutigaat unammilleqatigiinnermut Aalajangiisartuulluni Ataatsimiititaliamut aningaasaliissutit amerlineqassasut. Peqatigitillugu siunnersuutigineqarpoq immikkut allattoqarfeqalissasoq Unammilleqatigiinnermut Ataatsimiititaliamut, Aalajangiisartuulluni Ataatsimiititaliamut aamma Atuisut Pisisartullu Siunnersuisoqatigiiffiannut allattoqarfittut sullissisuusussamik.

Naalakkersuisut katersuunnermi matumani meeqqat atuarfiat pillugu peqqussutissamut nutaamut siunnersuut Atuarfitsialammik taaguutilerlugu saqqummiuppaat.

Meeqqat atuarfianni atuarnermili inuttut sulianullu tunngatillugu ineriartortitsineq aallunneqartariaqarpoq. Tamanna pisariaqarpoq inuusuttut amerlanerusut kingusinnerusukkut ilinniarnerminnik naammassinnittalissappata ilinniartitaanerlu pitsaanerulersinneqassappat.

Atuarfitsialak isumaqarpoq ukiuni qulini pinngitsoorani atuartoqartassasoq assigiinngitsorpassuarnik sammisassaqartitaalluni.

Atuartitseriaaseq assigiinngitsunik ukioqarneq apeqqutaatinnagu aalajangersimasunik sammisassaqartitsiviunerulissaaq. Taamaaliornikkut oqaatsit nipilersornerlu nukittorsarneqassapput, ilinniagassallu nutaat pilersinneqassapput atuartut inuttut ineriartornerannut nukittorsaataasussat.

Ilinniartitsisut pikkorissartinneqartarnerinut ilinniartinneqaqqittarnerinullu ineriartortitsiniarlunilu suliniutit nalilersorneqarnissaannut 10 mio. kr.-it aningaasanut inatsimmi atugassanngortinneqartussatut siunnersuutaapput. Peqqussutissatut siunnersuutip piviusunngortinneqarnissaa sulissutigineqarpoq naatsorsuutigineqarmammi peqqussutissatut siunnersuut kommunit aningaasartuutearnerulernerannik kinguneqassanngitsoq.

Aningaasanut inatsimmi kisitsisit pingaarnerit maannakkut saqqummiutissavakka.

5 milliarderluinnangajaat isertitassatut naatsorsuutigineqarput. Taakkunannga qallunaat naalagaaffiannit ataatsimoortumik aningaasaliissutit EU-mullu aalisarfigeqatigiinnissamik isumaqatigiissutinit isertitat pingajorarterutaannik marlunnik annertussuseqarput, akileraarutinit akitsuutinillu isertitat, isertitat annikinnerusut allat ilanngullugit pingajorarterutit sinnerinik annertussuseqarlutik.

Naalakkersuisut katersuunnermi matumani namminersorlutik inuussutissarsiuteqartut akileraaruserneqartarnerat pillugu ataatsimoortumik inatsisissamik saqqummiussissapput. Ataatsimoortumik inatsimmiippoq ingerlatseqatigiiffiit ingerlatseqatigiiffiit akileraarutaannik ukiorpassuarnik kinguartitsisinnaatitaanerata killilerneqarnissaanik siunnersuut. Naatsorsuutigineqarpoq sukaterinerup ukiumit aningaasaliiviusumit 2002-miit akileraarutinut 30 mio. kr.-inik siuartitsilluni akiliisoqarnera kingunerissagaa.

Tamakku saniatigut Naalakkersuisut aatsitassat ikummatissallu pillugit inatsit aamma nilak imerlu pillugit inatsit malillugu akuersissummik pigisalinnut ingerlatseqatigiiffinnut akileraarutit 30%-imik appartinneqarnissaat siunnersuutigaat.

Sanaartukkanik nutarterinillu suliassanut 729 mio. kr.-it atugassanngortinneqassasut siunnersuutigineqarpoq. Aningaasaliissutit taakku ilarpassui sanaartukkanut nutarterinernullu aallartinneqareersunut atorneqassapput. Sanaartugassanut nutaanut 2002-mi aallartinneqartussatut naatsorsuutigineqartunut 286 mio. kr.-it atorneqassasut siunnersuutigineqarpoq, tassa nutaatut aallartinneqartussatut 2002-mi.

Ataatsimut aningaasartuutissanit taakkunannga 300 mio. kr.-it sinnerlugit nutarterinernik suliassanut atorneqassapput. Namminersornerullutik Oqartussat qallunaat naalagaaffiannut nutarterinissaq pillugu isumaqatigiissutaat malillugu Namminersornerullutik Oqartussat pisussaapput ukiumut nutarterinernut 275 mio. kr.-it sinnerlugit atortassallugit. Naalagaaffimmut isumaqatigiissut 2003 ilanngullu atorneqassaaq. Naalakkersuisulli pingaartippaat nutarterinernik suliat annertussusiat aalajangiusimaneqassasoq aserfallatsaaliinerillu annertusineqassasut.

Sanaartukkanut missingersuutini nutarterinerit meeqqallu atuarfiannut tunngassuteqartuni nutaanik sanaartornerit annertusaavigineqarput.

Ukioq manna Inatsisartut upernaakkut katersuunneranni aalajangiineq naapertorlugu Aningaasanut Inatsisissatut siunnersuummi ilisimatusarfeqarfik ilanngunneqarpoq. Ataatsimut sanaartugassanut aningaasartuutissat 159 mio. kr.-inik amerlassuseqarput. Naatsorsuutigineqarporli qallunaat nunanilu allamiut aningaasaateqarfiinit aningaasartuutinut taakkununnga aningaasaleeqataasoqarumaartoq.

Tasiilami erngup nukinganik innaallagissiorfiliornissaq Paamiunilu timmisartunut suluusalinnut mittarfiliornissaq tamarmik ukiunik marlunnik kinguartinneqassasut siunnersuummiippoq. Kinguartitsisoqarpoq sanaartugassat taakku marluk siusinnerusukkut missingersuutigineqartunit akisunerulermata aamma sanaartugassanik nutarterinissanillu suliassat amerlasisut nukinginnartut kingunerisaannik.

1999-imi ukiakkut katersuunnermi Inatsisartut aalajangiinerat tunngavigalugu timmisartunut suluusalinnut mittarfinnik pisariinnerusunik timmisartunik mikinernik miffigineqarsinnaasunik sanaartornissaq pillugu misissuisoqarsimavoq. Siunissami Paamiuni timmisartunik mikinerusunik timmisartuussivigineqarsinnaassappata immaqa timmisartunut suluusalinnut mittarfimmik taamatut pisariinnerusumik sanaartornissaq naammassaaq. Taamaammat pissutsit allanngornerat nalilersussallugu piffissamik pisariaqartitsivugut.

Ataatsimut ingerlatsinermut aningaasartuutissat 4,4 mia. kr.-it missaannik amerlassuseqarput, taakkunannga 736 mio. kr.-it inatsisitigut pisussaaffiullutik aningaasartuutissaapput assersuutigalugu utoqqalinersiutinut sulisinnaajunnaarnersiutinullu aamma ilinniartitaanersiutinut.

Inatsisartut 2001-imi upernaakkut katersuunnermi aalajangiipput 2001-imi peqqinnissaqarfimmut 68 mio. kr.-it ilassutitut aningaasaliissutigineqassasut. Aalajangiinerup taassuma kingunerisassai 2002-mut Aningaasanut Inatsisissatut siunnersuummi ilanngullugit suliarineqarput, taamaalilluni peqqinnissaqarfimmi aningaasartuutit qaffasissusiat Inatsisartut upernaakkut katersuunnermi aalajangiinerattut qaffasissuteqartillugu aalajangiusimaneqassalluni.

Nunap karsiata peqqinnissaqarfimmut aningaasartuutaasa annertuumik amerliarnerat akissaqartikkumallugu suliassaqarfinni allani amerlasuuni aningaasartuutit naleqqussarneqartariaqarsimapput.

Suliffeqarnermut tunngassuteqartuni maannakkorpiaq suliffissaaleqisut ikittuinnaapput. Taamaammat Naalakkersuisut siunnersuutigaat missingersuutit 7 mio. kr.-inik ikilisitsivigineqassasut pingaartumik ukiup ilaani suliffissaaleqisarnerup akiorneqarnerata manditiiminullu tapiissutit ileqqaarfigineqarnerisigut. Naalakkersuisut maannakkornit annertunerusumik aningaasaliissutit sinneri suliffissaaleqinerup akiorniarneqarneranut siunnerfilerniarpaat, pingaartumik immikkut suliffissaaleqinermik eqqugaasimasuni, tassa nunaqarfinni isorliunerusunilu. Taamatuttaaq Naalakkersuisut suliffissaqartitsiniarnermi pissutsit malinnaavigeqqissaarniarpaat, taamaalilluni suliffissaqartitsiniarneq ajorseriassagaluarpat qanoq iliuuseqartoqarsinnaaqqullugu.

Nioqqutissanik pilersuinermut KNI Pilersuisup suliarisartagaanut Naalakkersuisut siunnersuutigaat siusinnerusukkut 2002-mut missingersuusiarineqarsimasunut naleqqiullugu aningaasaliissutit 20 mio. kr.-inik ilanngarneqassasut.

KNI Pilersuisoq ukiuni kingullerni annertuumik sinneqartooruteqartarpoq. Ingerlatseqatigiiffittaaq nunaqarfinni nutarterinissamik pisariaqartitsiviusunut annertuumik aningaasaliissuteqarsimavoq. Taamaaliorneq Naalakkersuisut pitsaalluinnartutut isigaat. Naalakkersuisuttaaq KNI-p ataatsimeersuartarnerini KNI Pilersuisoq pitsaassutsinik ineriartortitsinermik kalaallinillu sulisunik ilinniartitsinermik pingaartitsinera pillugu nersualaartarpaat.

Taamaakkaluartoq Naalakkersuisut isumaqanngillat KNI Pilersuisoq taama annertutigisunik sinneqartooruteqartariaqartassasoq. Tassami Naalakkersuisut pilersaarutigaat KNI Pilersuisoq isumaqatigissuteqarfigissallugu KNI Pilersuisumi pitsaasumik sullissinermut sinneqartoorutiginnerusalernermullu qulakkeerinnittumik, kisiannili peqatigitillugu nunap karsianit akiliutaasartut ikilisinneqarnerannik kinguneqartumik.

Inuussutissarsiutinut tapersiisarnermut tunngassuteqartuni ileqqaartoqarnissaa siunnersuutigineqarpoq, taamaalilluni ukiumut taarsigassarsiaritinneqartartut 9 mio. kr.-it missaannik appartinneqassammata. Siunnersuutigineqarpoq killeqarluinnartumik nutaanik angallatitaarniartunut tapersiisoqartassasoq. Naalakkersuisulli isumaqarput sinerissamut qanittumi aalisariutit nutarterneqarnissaat pisariaqartinneqartoq. Taamaammat eqqarsaatersuutigineqarsinnaavoq inuiaqatigiit aaqqissugaanerat pillugu iliuusissatut pilersaarummut aningaasaliissutinit siunertanut tamakkununnga aningaasanik atuisoqarsinnaanera.

Kiisalu Naalakkersuisut siunnersuutigaat ileqqaarutissat aningaasanut inatsisissatut siunnersuumi namminermi allassimanngitsut. Ileqqaarutissatut siunnersuutit tamakku piviusunngortinneqarnissaat aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip aappassaaneerneqarnerani allannguutissatut siunnersuutinngorlugit saqqummiunneqassapput.

Ilinniagaqarnersiuteqartitsinermut tunngassuteqartuni 2002-mi 5 mio. kr.-it ukiunilu tulliuttuni 10 mio. kr.-it ileqqaarneqassasut siunnersuutigineqarpoq. Nunanut avannarlernut allanut sanilliussinerup takutippaa kalaallit ilinniagaqartut aningaasaqarnikkut atugarisaat nunanit avannarlernit allanit pitsaanerusut.

Naalakkersuisut isumaqarput nunatsinni ilinniagaqarnersiuteqartitsinermut maleruagassat allaffissornikkut aqutarissallugit akisuallaartut ajornartorsiutitaqarpallaarlutillu. Peqatigitillugu ilinniagaqarnersiuteqartitsinerup aaqqissuussaanera iluarsisariaqarpoq taamaalilluni Naalakkersuisut inuusuttut amerlanerusut ilinniagaqarsimalernissaannik anguniagaata naammassineqarnissaanut sunniuteqaqataasussanngorlugu.

Inuussutissarsiutinut ilinniartitaanermut tunngassuteqartuni qitiusumik ilinniarfinnut ilinniartitaanerup katersorneqarneratigut ukiumut 3 mio. kr.-it ileqqaarneqarsinnaalerput.

Angallannermut tunngassuteqartuni ukiumut 4 mio. kr.-it ileqqaarneqarsinnaassapput siunnersuut malinneqassappat pingaartumik mittarfeqarfinni pisariillisaarnermik pissuteqartumik.

Aammattaaq kommuninik suleqateqarneq eqqaaniarpara. 2002-imi kommuninut ataatsimoortumik tapiissutissat pillugit isumaqatigiissut 1996-imili KANUKOKA-p Namminersornerullutik Oqartussallu missingersuusiortarnermik suleqatigiilernerata erseqqissumik kinguneraa.

Ukioq manna kommunalbestyrelsinut qinersinermik pissuteqartumik nalinginnaasumit kingusinnerusumik ataatsimoortumik tapiissutissat pillugit isumaqatigiissuteqartoqarpoq. Taamaammat ataatsimoortumik tapiissutissat pillugit isumaqatigiissutip aningaasanut inatsisissatut siunnersuummut kingunerisassai aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip aappassaaneerneqarnerani missingersuutinut sunniuteqanngitsumik ataatsimoortillugit allannguutissatut siunnersuutit saqqummiunneqassapput.

Ataatsimoortumik tapiissutissat pillugit isumaqatigiissummi tikkuarneqarpoq sanaartornermut tunngassuteqartuni eqaannerusumik pilersaarusiortoqartarnissaa pisariaqartinneqarluartoq. Kommunit kommunini sanaartugassanik nammagassanut annertunerusumik akisussaaqataarusuttut taamatut periarfissaqartariaqarput.

Ineqarnermut akiliutinik iluarsaaqqinnermut atatillugu isumaqatigiissutigineqarpoq Namminersornerullutik Oqartussat kommunit annertunerusumik aningaasartuutigiunnagaannut taarsiivigissagaat. Isumaqatigiissutigineqarportaarlu Namminersornerullutik Oqartussat Naalakkersuisut annertussusileriikkamik ikiorsiissuteqartarneq pillugu allanngortitsinissamik siunnersuutaannut kommunit taarsiissuteqarfigisassagaat.

Aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip suliarineqarnera ukioq manna siusissukkut aallartinneqarpoq. Naalakkersuisut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap itisilerutaasunik apeqqutai akissallugit periarfissaqareersimapput.

Uangalu neriuppunga Inatsisartut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaannik pitsaasumik suleqateqarnerput ingerlateqqissinnaassagipput uagullu Inatsisartuni oqallittassasugut pingaarnertut tulleriiaarinerit pisariaqartinneqartut aningaasaqarnitsinnilu siunissami ilusiliussassagut samminerullugit.

Naalakkersuisut siunnersuummik saqqummiussipput akitigut aningaasaqarnikkullu pissutsit tunngavigalugit aningaasaqarnermi pisariaqartinneqartumik tukernersimaarnissamik imalimmik. Peqatigitillugu siunnersuut aaqqissuussaanermi allanngortitsinissanik siunissami aningaasaqarnikkut qaffakkiartorneq qulakkeerniarlugu pisariaqartinneqartunik imaqarportaaq.

Taamatut oqaaseqarlunga aningaasanut inatsisissatut siunnersuut Inatsisartunut suliassanngortippara.

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua:

2002-mut Aningaasanut Inatsisissatut Naalakkersuisut siunnersuutaat Siumumi isumarput naapertorlugu immaqa ukiorpassuarni aatsaat taama pissanganartigisoq imaannaanngitsigisorlu ilassilluarparput, naak sukangasuumik ingerlatsinissamik tunngaveqaraluartoq.

Imaannaanngitsutut taaneranut pissutigaarput siunnersuut inuiaqatigiinnut tunngasutigut aaqqissugaanikkut aallannguutaasinnaasunik annertuumillu sunniuteqarsinnaasunik imaqarmat

taamatullu Inatsisartuni suliareqqinneqarnissaminut allannguuteqarsinnaanermigullu ammasutut taasariaqarmat.

Siumumiit erseqqissumik oqaatigissavarput paasilluarsinnaagatsigu Naalakkersuisuvut taamak ammatigisumik pituttuinngitigisumillu siunnersuuteqarmata, tassami matumani pineqarput aaqqissugaanikkut, inuussutissarsiornikkut, angallannikkut, pilersuinikkullu pissusiulersut inuiaqatigiit ineriartornitta nassatarisaat aammalu avataaniit sunnersimaneqarnitta akuliussimaffigineqarnittalu ulluinnarni eqqarsaatigineqarpallaarneq ajortut sunniutaat.

Aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip paasissutissarpassuarnik tunngavilersorluakkanik imaqarnera iluarisimaarparput, pisariaqartutulli isigaarput aningaasaqarnikkut nunatsinni ingerlatsineq pillugu nassuiaatini namminersorlutik inuussutissarsiuteqartut aningaasaqarnikkut atungarisaat killiffiallu pillugit ilanngussisoqartalernissaa. Ukiunimi makkunani namminersortunngorsaaneq oqaasinnaaraarput tamannalu sukumiisumik naapertuilluartumillu naammassisaqarfiusassappat aningaasaqarniarnikkut namminersortut nunatsinni angerlarsimaffeqartut atungarisaat ersarissumik aamma nalunaarsorsimasariaqarput.

Siumumiilli pisarnitsitut piumassuseqarluta partiinut, Kattusseqatigiinnut attaviitsunullu naalaarluta suleqataajumaaratta oqaatigeriissavarput, suliassap matuma imaannaanngitsup sapinngisamik tamanik katersuuffiusinnaasumik naammassineqarnissaa siunertaralugu suleqataassalluta.

Siumumiit pissusissamisoortutut isigaarput aningaasaqarneq pillugu politikkimi pingaartitatta matumuuna ersarissaatiginissaat matumani suliassap ingerlateqqinnissaani nalilersuutitut

tunngaviusunut ilaatinneqarsinnaaqqullugit.

Siumup anguniarpaa

Pilersikkumallugit nunatsinni inuiaqatigiit aningaasaqarnikkut politikikkullu nammineersut akisussaassuseqartumik ingerlatsisinnaasut.

Pilersikkumallugu nunami namminermi aaqqissugaaneq ingerlalluarsinnaasoq inuussutissarsiutit ineriartortinnerannut, angallassinerup, pilersuinerup attaveqaqatigiinnerullu ineriartornerannut iluaqutaasinnaasoq.

Siumup aningaasaqarneq pillugu politikkiani pineqarput: atuisartup aningaasaqarnera. Suliffeqarfiup aningaasaqarnera, inuiaqatigiit aningaasaqarnerat.

Inuit, nuna, avatangiisit suliffissallu siunissamut qularnaarussinnaavavut,aningaasaqarnikkut ineriartornermi, avatangiisitigut nioqqutissiatigullu minguissuseq, imminullu nammassinnaaneq politikkeralugit.

Qinikkatut pisortaasut aningaasarsiornermi inuussutissarsiornermilu tunngavissat aalajangersartussaavaat: Nioqqutissanut nioqqutissiornermullu tunngatillugu avatangiisitigut piumasaasut. Sulisuusut sulinikkut atugarisassaannut atugarissaarnissaannullu piumasaasut. Kisermaassinerit suliffeqarfiillu nunanit tamaneersut nakkutiginerat aammalu pisuussutitigut periarfissiissutaasut inuiaqatigiinnut naammaginartumik agguaassimanissaat.

Siumup sulissutigaa, naleqartitat naapertorlugit naatsorsuuteqariaatsit nutaaliaasut eqqunneqarnissaat, suliffeqarfinnut ataasiakkaanut inuiaqatigiinullu iluaqutaasussanngortinneqarsinnaasut. Naleqartitat naapertorlugit naatsorsuuteqariaatsit nutaat atuutissapput nunatsinni suliffeqarfinnut tamanut.

Naatsorsuutit aningaasaqarneq kisiat pissanngilaat inooqatigiinnermut ileqqorissaarnissamullu tunngasut ilanngullugit pineqassapput, makkuninnga imaqartinneqarlutik: Suliffeqarfiup avatangiisitigut ingerlatsinera, imigassaq pillugu ingerlatsinera, utoqqaat pillugit ingerlatsinera, ilinniartitaanikkut ingerlatsinera, allallu suliffeqarfiup ingerlanneqarnerani pingaaruteqartut naleqassutsikkut tunngaviusut ilisarnaataasullu.

Siumumi isumaqarpugut, Naalakkersuisut kommunillu suliffeqarfiutiminnut sumulluunniit sammisunut naammassisassanut isumaqatigiissuteqartarnerup nakutilliivittallip eqqunneqarnissaa sulissutigisariaqaraat.

Naammassisassanut isumaqatigiissutit suliffeqarfiit aningaasatigut ingerlatsinerat sukumiinerulersissavaat, aqutsinerit nakkutiginninnerit ineriartorfiusumik ingerlanneqartilerlugit, angusallu pitsaasuusarnissaat qulakkeertissallugit.

Ilanngullugu Siumumiit Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput naammassisaqarsinnaasuseq naapertorlugu aningaasarsiaqartitseriaatsit eqqunneqarsinnaanerat ilanngullugu misissueqqissaaqqullugit kattuffiit attuumassuteqartut tamaasa suleqatigalugit.

Ukiuni kingullerni nunatsinni aningaasarsiornikkut qaffakkiartorneq malunnaatilimmik inuiaqatigiinnut pitsaasumik sunniuteqartinneqarsimavoq, suliffissaaleqisut ikiliartortuarnerisigut, inuiaqatigiinni sullissinerit pitsanngorsarneqarnerinut, soorlu peqqinnissaqarfimmi, ilinniartitaanermi. Sulisut aningaasarsiaasa pitsaanerulersinneqarnerinut, allaallumi suliffeqarfinnut aatsitassarsiornissamullu pisortat aningaasalersuutaasa aamma annertusarneqarnerinut il.il.

Kommunit aningaasaqarnikkut aammattaaq ineriartorsimapput sulilu ataatsimut ingerlatsisalernissanut aaqqissuusseqqinnerit ingerlanneqartut naammassineqarpata suli pitsaanerusumik aningaasaqarnikkut ingerlatsinissaminnut aamma periarfissinneqartussaassallutik. Tamatumanimi ingerlatsinermut aningaasartuutikillisaanerit annertuut piviusunngortinneqarsinnaassammata.

Siumumiit maluginiarparput Naalakkersuisut saqqummiinerminni ilanngullugu Inatsisartunut oqaatigigaat ullumikkut aningaasaqarnerup qaffakkiartortuarsimanera illuanut saakkiartulersinnaasoq, tassa aningaasaqarniarnikkut ullut atungarissaarfiusut ajorneruleriartorsinnaasut aalisarnikkut pissutsit nunarsuarmilu aalisakkat akiisa ajorneruleriartornerannik patsiseqartumik aammalu oliep akiata silarsuarmi aalaakkaasuujunnaarnera patsisigalugit. Taakkununngalu ilanngullugu oqaatiginngiitsuusanngilarput massakkut silarsuarmi sillimaniarnikkut pissusiulersut Amerikamut pinerlunniat saassusserujussuarnerisa kingunerisaanik ilimagineqartariaqartoq nunarsuarmi aningaasarsiornikkut niueqatigiinnikkullu pissutsit suli ajornerulersinnaanerannik kinguneqarsinnaasoq.

Taamaattumik Siumumiit Naalakkersuisut aningaasatigut ingerlatsinermi sillimmartaarnissamik pingaartitsinerat isumaqatigilluinnarparput, taamaattumillu aningaasalersuinikkut tulleriiaarinermi nalilersueqqissaarnissaq avaqqunneqarsinnaanani.

Aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip imarisai annertuut nalilersorlugit misissuataarluareerlugit Siumumiit oqaatigissavarput naatsorsuutigilluinnaripput Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami suliap ingerlanneqarnerini Naalakkersuisut Inatsisartullu qanimut suleqatigalugit suliassat ingerlanneqarumaartut. Taamaattumik matumuuna oqaaseqarfigisassavavut malunnaateqarluartumik aaqqiissuteqarfigineqartariaqartut isigisavut.

Soorlu Siumumiit ammaalluni oqallinnermi ilanngullugu erseqqissumik oqaatigereeripput inuussutissarsiornermut tunngasut aalisarneq tunisassiorfeqarnerlu pinngitsoornagit matumani ataatsimiinnermi aaqqiivigineqartariaqartut, tamatumunnga tunngatillugu Naalakkersuisut piumaffigaavut inuusutissarsiornikkut aaqqiissutissamik ataatsimoortumik ilusilikkamik minnerpaamik ukiunut tulliuttunut marlunnut atuuttussamik Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut saqqummiusseqqullugit. Tamatumani ilaatillugit Royal Greenlandip suliffissuaataanut tunngatillugu isumannaarniagassat, NuKa A/S-mut tunngatillugu isumannaarniagassat, sinerissami qanittumi aalisarnerup aaqqiivigineqarnissaani isumannaarniagassat, umiatsiaararsortut tunitsiveqarnerisa aaqqiivigineqarnissaanni isumannaarniagassat, ESU-mut nutaamik aaqqissuusinissamut isumannaarniagassat, piniarnerinnavimmillu inuussutissarsiuteqartut aaqqiiviginissaannut isumannaarniagassat.

Siumumiit pingaartipparput Royal Greenlandip suliffissuaataasa ingerlaavarnissaat pingaartillugu allanilluunniit tiguneqarsinnaanerat aqqutigalugu ataavarsinnaasumik aningaasaqarniarnikkullu attanneqarsinnaasumik aaqqiissuteqarnissaq naapertuuttunngorsaanermut isumaqatigiissut allanngortinneqassagaluarpalluunniit. Aamma nunap immikkoortortakkaartumik inuussutissarsiornerup inerisarneqarnissaanut aningaasanik immikkoortitsisoqartariaqartoq Siumut isumaqarpoq, minnerunngitsumik immitsinnut inuussutissatigut pilersornitta ullumikkut 22%-imiittut qaffassarneqarnissaa eqqarsaatigalugu inerisaanissamut aningaasanik aamma immikkoortitsisoqartariaqarluni. Tamatumanilu aallaavigineqarsinnaasutut isigaarput savaaqqat neqaannut tunngatillugu ukioq manna Naalakkersuisut attuumassuteqartut suleqatigalugit aaqqiissutissatut pilersaarusiaat atuutsinneqarnissaminut akuerineqareersoq.

Avaqqunneqarsinnaanngitsututtaaq isigaarput puisit amiinut akigititaasut nutaamik aaqqiissuteqarfiginissaat, tamatumani piniartutut allagartallit kisimik tapiiffigineqarlutik tunisisinnaanissaat sanioqqunneqarsinnaanngitsutut isumaqarfigaarput, allalli mattunneqannginnissaat aamma pingaartutut isumaqarfigaarput, taakkununngali tapiissutit atuutsinneqarnissaat tunuarsimaffigineqartariaqartoq Siumut isumaqarpoq.

Siumumi aamma isumaqarpugut aningaasat strukturpolitiskpuljemiittut ilaat atorneqartariaqartut ESU-p nutaamik aaqqissuunneqarnissaanut, nutaamillu aaqqissuussinissami tunngavigineqartut ammaanermi taakkartoriikkagut tunngavigineqarnissaat kissaatigalutigu.

Siumumiit Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput ESU-mut akiitsut pilersaarusiorluagaasumik isertinniarnissaat sulissutigeqqullugu, tamannami ESU-p nutaamik aaqqissuunneqarnissaanut attuumassuteqarluinnarmat.

Ilanngullugu Naalakkersuisunut kaammattuutigeqqissavarput aalisarnikkut ineriartortitsinermut aningaasaateqarfik piaartumik pilersinneqaqqullugu, tassami avataasiortut tamatumunnga aningaasalersueqataanissaminnut piareersimallutik nalunaaruteqartareersimammata. Tamatuma piviusunngortinneratigut pisortat aningaasalersuinerat annertuumik annikillisinneqarsinnaammat.

Siumumiit qularutiginngilluinnarparput aalisarnikkut tunisassiorfeqarnikkullu naapertuuttunngorsaanerit iluatsittumik ingerlanneqarsinnaappata annertuumik aningaasaqarniarnitsinnut iluaqusiisinnaajumaartut, taamaattumik tamatuma sapinngisamik siunissamut avungangaaq aaqqiivigineqarnissaat matumani ataatsimiinnermi angusaqarfiulluni pisinnaanissaa ilungersuutigissavarput.

Siumumiit oqaatigissavarput piareersimangatta taamannak ataatsimoortumik aaqqiissutissatut siunnersuusiornissami suleqataanissatsinnut immersueqataanissatsinnullu, Inuussutissarsiornermut Ataatsimiititaliaq Aningaasaqarnermullu Ataatsimiititaliaq aqqutigalugit.

Naalakkersuisut siunnersuutigaat pilersuinermi periutsit annertuumik allanngortinneqarnissaat

tassa assigiimmik akeqartussaatitaanerup pilersuinermi atuuttup atorunnaarsinneqarneranik kinguneqartumik. Tamannalumi annertuumik akitigut piffinni assigiinngitsuni sunniuteqartus-

saasoq paasinarpoq aammalu nioqqutissanik pilersuinermi minnerunngitsumik isorliunerusunut illoqarfinnullu containerilersorfiunngitsunut annertuumik sunniuteqartussaalluni, naak illoqarfinnut anginernut containerinik pilersuiffiusunut pitsaasumik sunniuteqartussaagaluartoq.

Taamaattumik avaqqunneqarsinnaanngilaq siunissami piffissami qaninnerusumi illoqarfiit ullumikkut containerilersorfiunngitsut containerilersorfiusinnaalernissaat misissuiffigissallugu, tassa talittarfeqarnikkut piorsaaffigineqarsinnaanerat ilanngullugu pilersaarusiornermi isumagineqartariaqarluni, soorlu Uummannaq, Upernavik, Qeqertarsuaq, Tasiilaq. il.il.

Tamatuma siunnersuutip aningaasarsiornermut, niuernermut, tunisassianik assartuinermut allarpassuarnullu sunniuteqartussap Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit sukumiisumik nalilersorluarneqarnissaa piumasaraarput, tassami pilersuinermi ullumikkut atungaasunit ajornerulersitsisumik aaqqiissuteqarsinnaaneq pinngitsoortittariaqarmat.

Tamatumunnga ilaalluinnarpoq KNI Pilersuisumut kiffartuunneqarnissamik isumaqatigiissutip aningaasartaasa 20 mio.kr.-inik ikilisinneqarnissaanik siunnersuuteqarneq pinngitsoorani isorliunerusuni nunaqarfinnilu pilersuinermi pissutsinik annertuumik attuisussaasoq piumasarissavarput tamatuma ilanngullugu Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamit sukumiisumik

aalajangiiffigineqarnissaa qulaajaaffigineqarnissaa pisariaqarpallu aaqqiissuteqarfiginiarneqarnissaa.

Silaannakkut angallannerup ullumikkut akisuallaarnerujussua inuiaqatigiit tamatta nanertuutigilersimavarput allaat inuiaqatigiinni susassaqaqatigiittut ataatsimoorluta katersuulluta naammassiniagassavut piviusunngortinneqanngitsoortalerlutik, tamannalu inuiaqatigiit ataatsimut isigalugit qiimassaataanngilluinnarpoq aaqqiiviginiartariaqarlunilu. Sinerissami mittarfiliortiterneq tamakkiisunngornissaminut naammassiartorpoq, massakkullu killiffiusumi qularnanngilaq akitigut akikillisaanermik kinguneqartitsisumik angallanneq aaqqissunneqarsinnaassasoq ataqatigiissaarilluarnikkut aammalu kukkunerit isertuanngitsumik saqqummiussuunerisigut kanngusuusaarfiunngitsumillu aaqqiivigalugit. Taamaattumik Siumumiit Naalakkersuisut piumaffigissavagut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq Angallannermullu Ataatsimiititaliaq qanimut suleqatigalugit pissutsit billetit akiinik qaffassaataasut sukumiisumik qulaajaaffigeqqullugit aaqqiissutaasinnaasunillu piviusorsiortumik nassaarniaqqullugit. Ilanngullugu innersuussutigissavagut upernaaq Inatsisartut ataatsimiinneranni aningaasaqarnikkut ingerlatsineq pillugu oqallinnermi piumasarisimasavut. Tamatumani pingaartillugit avannaani, qeqqani, kujataani tunumullu angallannerit tamaasa ataqatigiissaarluarneqarnissaaat.

Mittarfiliortiternerup killiffiani tullinnguuttoq tassa Paamiut mittarfiliorfigineqarnissaat, tamatumalu piviusunngortinneqarnissaa Inatsisartut aalajangiutereerpaat. Taamaattumik Siumumiit erseqqissaatigeqqissavarput tamatuma sanaartorluni aappaagu aallartinneqarnissaa suleqataaffigissagatsigu.

Meeqqat atuarfiisa Atuarfitsialaap piviusunngortinneqarnissaanut naapertuuttumik piorsaaffigineqarnerisa ingerlaqqinnissaat pingaaruteqarluinnartutut taaqqissavarput. Illoqarfiit nunaqarfiillu atuarfeqarnikkut ullumikkut ajornerpaamik inissisimasut piaartumik salliutitaallutik sanaartorfigineqarnissaat iluarsaassiffigineqarnissaallu isumagineqartariaqarput tulleriiaarilluarnikkut. Tassunga ilanngullugu immikkut taarusuppavut Kangaatsiap atuarfiata nutarterneqarnissaminik allilerneqarnissaminillu pisariaqartitsinera taamatullu Qasigiannguani atuarfiup nutarterneqarnissaa ukiorpassuarni kinguartinneqartuartup naammassiniarneqarnissaa pisariaqarluinnarluni. Nunaqarfiit eqqarsaatigalugit avannaani sivisuumik issittartumi atuarfiit ilaat suli nutaaliorfigineqarnissaminnik pisariaqartitsilluinnartut arlaqarput, soorlu Ilulissat kommuunianni Qeqertaq nutaamik atuarfiliorfigineqarnissaminik pisariaqartitsilluinnartoq siullernut ilanngullugu sanaartorfigineqartariaqartoq.

Atuarfiit sineriapput tamakkerlugu nalilersorluarlugit ingerlaqqissaagut pisariaqavissutigut annikittut kommuunit peqatigalugit utaqqisaqattaatinngitsumik aaqqiivigisarlugit.

Isumaginninnikkut paaqqinnittarfiit ukiuni arlalissuarni missukutaajuarsimasutut taasariaqarput meeqqeriviit, utoqqaat illui allallu eqqarsaatigalugit. Ukiuni tulliuttuni utoqqaat amerliartupiloortussaapput ullumikkullu pisariaqartitsinerpaatut naliliiffigineqareersimasut tassaapput Uummannaq Maniitsorlu. Naalakkersuisut piumaffigissavagut kommuunit taakku suleqatigilluinnarlugit taakkunani illoqarfinni utoqqaat illuliornissat isumagalugit aallartisaqqullugit.

Sunngiffimmi sammisassaqartitsinermut periarfissatigut piorsaaneq ingerlateqqinneqartariaqarpoq, timersortarfissuit iluarsaanneqartariaqartut iluarsaanneqartarnerat tulleriissaartumik ingerlanneqartariaqalerput taamatullu nunaqarfinni meerartaqarluartuni inuusuttaqarluartunilu timersortarfeeqqat sanaartorneqarnerat ingerlalluarnerusariaqalerluni, tipsernermi iluanaarutinik nunatta pisartagai sulisillugit atorluarnerusariaqarput tamakkununnga siunertanut aamma atorneqartussaammata.

Suliffissaqartitsiniarnermut tapiissutaasartut ulluinnarni manditiiminik taagortakkagut ilanngullugit nutaamik naliliiffiginissaat Siumumiit pisariaqartipparput, minnerunngitsumik nalunnginnatsigu inuit suliffissaaruttut taakku sulisinneqarlutik tapiiffigineqanngippata, taava isumaginninnikkut isumannaallisaatinik tunineqarnissaat avaqqunneqarsinnaanngitsoq. Imaappoq tamanna kommuninut annertuumik aningaasartuutinngortartoq. Taamaattumillu Naalakkersuisut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq peqatigalugu manditiimit pillugit nutaamik aappassaaneerinninnisamut naliliinissaat pissusissamisoortutut isigaarput.

Siumumiit ammaanersiornermi oqallinnermi ilaatigut saqqummiussinitsinni ilanngullugu paasissutissiisarnermi teknologimik atuisarnitta inerisarneqarnissaanut aallussinerunissarput taakkartorparput, tamannalumi pimoorupparput. Isumaqavippugullu inerisaanissamut periarfissiinerussaq aqqutissiuunneqartariaqartoq, taamaanngippammi periarfissatsialassuit arlallit qatanginnartittoorsinnaagigut ilisimagatsigu, aamma minnerunngitsumik internetikkut ilinniaqqittarsinnaanerit niueqatigiinnerullu eqqarsaatigalugit.

Siumumiit oqaatigissavarput nunatta karsiata isertitaqarnerusalernissaa siunertaralugu Naalakkersuisut suliniutaat isumaqatigilluinnaratsigit suleqataaffigissallugillu aammalu suli isertaqarnerusalernissamut periarfissanik suliniuteqarnermi peqataassalluta. Massakkut akileraartarnikkut aaqqiissutissatut siunnersuutigineqartut immikkut oqaaseqarfiginatigit isumaqatigigatsigit oqaatigissavarput, upernaamullu akileraartarnikkut nutaamik aaqqissuussisoqarnissaa suleqataaffigissallutigu.

Ilanngullugu Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput Kangerlussuarmi oliaarniarnerup tamakkiisumik KNI Pilersuisumit ingerlanneqalersinnaanera misissoqqullugu paasisavut naapertorlugit Kangerlussuarmi oliemik pilersuineq tuniniaanerlu Norgemiunit Statsoilimit ingerlanneqarpoq qularnanngitsumik timmisartorpassuarnut orsersuisarnerit annertuumik isertitaqaassutigisarlugit.

Taamatullu makeqqillugu kaammattuutigissavarput Kangerlussuarmi mittarfeqarfiit niuernikkut ingerlataat KNI Pilersuisumit tiguneqarnissaat piviusunngortinneqaqqullugu taamatut aamma Narsarsuarmi.

Kingusinnerusukkut oqaluuserisassani tikitassatta ilagaat raajanut akitsuusiisarnermut tunngassuteqartut, tamatumani Siumumiit erseqqissumik oqaatigeriissavarput aamma aningaasaqarnermut tunngassuteqarmat isumaqaratta nalikilliliisarnermi malittarisassanik sukaterinissarput pingaartinneqarnerusariaqartoq, raajanut akitsuutip qaffatsinneqarneranninngarnit. Tamatumani ilisimagatsigu raajanut akitsuutip aamma kilisaatini inuttaasartunit akileeqataaffigineqartarnera, taamaattumik akitsuut qaffannagu nalikilliliisarnermi malittarisassat sukannernerusut orniginartinneruagut.

Saqqummiussatsinni matumani aaqqiivigineqartariaqartutut tikkuartukkagut pisariaqavissut ikinngeqaat, aamma amerlanerit naleqarput. Taamaattumik pissusissamisoorpoq qanoq aningaasalersorneqarsinnaaneri pillugit eqqarsaatigut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut apuutissallutigit.

Siullermik Siumumi isumaqarpugut erseqqilluinnartoq pisariaqavissunut aningaasalersuinissatsinni KNI Pisiffiup namminersortunngorsarneqarnissaa piviusunngortittariaqartoq.

Aappassaanik strukturpolitisk puljep aningaasartaasa qanoq sumullu agguataarneqarnissaat nutaamik naliliiffigineqarnissaa pisariaqartoq.

Pingajussaanik 40 mio. kr.-inik sinneqartoornissamik Naalakkersuisut siunnerfigisaat allatut ajornartumik nutaamik naliliiffigineqartariaqartoq, sinneqartoorutissat annikinnerusinnaanerat eqqarsaatigalugu.

Sisamassaanik nunatta iluani inerisaanissanut tunngasut sanaartorneqartussanilu imminut akilersinnaasunngortussat eqqarsaatigalugit Nunatta Karsia kisiat toqqaannartumik isumalluutiginagu aningaasalersueriaatsit allaanerusut atorlugit aningaasalersuinissaq kissaatigaarput, aamma mittarfeqarfitsigut inerisaanissamut tunngatillugu tamatuma atorneqarsinnaanera naliliiffigineqarnissaa kissaatigaarput.

Naggataatigut erseqqissaatigissavarput ingerlatsinermut aningaasartuutissarpassuit nalilersorluarlugit pisariaqarfiisigullu siunertaasunut anguniagaasunullu naapertuuttungorsarlugit sulinissami peqataalluarumaaratta Naalakkersuisut Inatsisartullu tamaasa suleqatigalugit.

Taamannak oqaaseqarluta Aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut suliakkiissutigineqarnissaa inassutigaarput.

Augusta Salling, Atassutip oqaaseqartua:

Ukiunut siuliinut sanilliullugu Aningaasanut Inatsisissatut siunnersuut siunissamut isumalluannginneroqaaq, tamannalumi tunngavissaqarluarpoq. Tassami soorlu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup erseqqissaraa inuiaqatigiinni tunisassiornermi aningaasarsiornermi siuariartorsimaneq qimakkiartuualissagipput aningaasaqarnerpullu nikikkiartorunnaariaannaasoq, tamanna politikkimit isigalugu ajuusaarnarpoq.

Tamannalu aamma saqqummiussinermi tikeqqinneqarpoq imatut erseqqissumik, takusinnaavarput aalisarnermi aningaasarsiornerup annikilliartuaarnissaa naatsorsuutigisariaqartoq. Aalisarnermi isertitat appariartortillugit akileraarutinit isertitat annikilliartussapput. Isumaginninnermilu ikiorsiissutaasartunut aningaasartuutit qaffakkiartulersinnaallutik.

Nunatsinni aningaasarsiornermi sunniuteqarnerpaaq tassa aalisarneq. Aningaasaqarnermullu Naalakkersuisup saqqummiussinermini erseqqissarpaa siornamut naleqqiullugu qalerallit raajallu tunisat annikilleriarsimasut.

Tamanna ajorluinnarpoq. Tassami raajartassat amerlassusai siornamut sanilliullugit qaffariartinneqarsimagaluartut taamaattoq tulaanneqartut siornamut sanilliullugit ikinnerusimapput. Tamannalu pilersaarusiornerlunnermik aalisartullu ajornartorsiutaasa qilerpiaanik paasinnilluni iluarsiissuteqarsimannginnermik annerpaamik pissuteqarpoq.

Atassut isumaqarpoq tamanna akuersaaginnarneqarsinnaanngitsoq. Taamaattumik sinerissami qanittumi aalisartunut atugassarititat aaqqinneqartariaqarput, ikaarsaariarfimmi akit minnerpaaffilerneqartariaqarput. Aaqqiinerli atuutissaaq sivisunerpaamik ukiup affaata ingerlanerani. Tamatumalu kingorna silarsuarmi akigititaasut aallaavigalugit aaqqissuussineq nutaaq ingerlatinneqalissaaq.

Nalilersueqqissaarneq pisariaqarpoq. Soorlumi oqareersugut pisassat pisarineqanngitsoortut nunatta aningaasarsiorneranut eqquinerluttut. Pisassiissutigineqartartut tamakkerneqartarnissaat anguniarlugu ajornartorsiutaasartut qaangerneqartariaqarput. Tassungalu atasumik suliffissuaqarfinni uuliap akia kiisalu imermut inaallagissamullu suliffissuarni akigitinneqartut nalilersoriarlugit aalisarnermi pissutsit ajortut aaqqinneqassappata taava aningasanut inatsimmi iluarsiivigineqartariaqarput.

Ukiualunngortuni aalisarnermut suliaqartut kissaatigalugu aqqutissiuuteqqusaat sinerissami qanittumi aalisariutitoqqat nutaaliaanerusunik akeqqortunerusunillu taarsersorneqarnissaat paamaarunnagu iliuuseqarfigineqartariaqalerpoq.

Tamatumap saniatigut inuussutissarsiutinut tapersiisarnermut tunngassuteqartuni ileqqaartoqarnissaa Naalakkersuisunit siunnersuutigineqartoq Atassummiit massakkuugallartoq akuersaarsinnaanngilarput, ilisimagatsigu taartigisinnaasaanik ullumikkut piareersimasoqanngimmat. Inuussutissarsiutinut tapersiisarnermut aningaasaliissutit ikiliartortinneqalinnginneranni taartissaanik ajornerunngitsumik piareersimasoqareertariaqarpoq.

Naalakkersuisut isummiussaat KNI tamakkerlugu ilaannakortumilluunniit tuneqassagaluarpat nunap karsia ataasiaannartumik isertitaqarpat isertitat taakku nunap karsiata ingerlatsinermut aningaasartuutaasa annertuseriarneranut piffissami qaninnermi ungasinnerusumiluunniit pissutaassanngitsut Atassutip isumaqatigaa, kisianni Atassutip isumaqatiginngilluinnarpaa tunisinermi isertitaajunnartut Royal Greenland A/S-mut NuKa A/S-imullu aningaasaliissutitut atorneqarnissaat siunnersuutigineqarpat.

Tassami sumut iluaqutaassava suliffeqarfissuaq ingerlanerliungaartoq naammaginartumik qulaajaaviginngivillugu aningaasarpassuarnik piannguasseqqittuassagutsigu. Royal Greenland A/S NuKa A/S annertunerusumik nunatsinni namminersortunit suleqateqarluni aningaasaliisoqarlutillu ingerlariaqqinnissamut periarfissinneqartariaqarput. Taamaaliornikkut suliffeqarfiit suliassaminnik pimoorussisut politikkikkullu allangoraqisumik atugassinneqanngitsut atuisunit sullissilluarsinnaanerusut piulissapput.

Avataasiorluni aaliarneq nunatta aningaasarsiorneranut pingaaruteqarluinnartuuvoq. Taamaattumik Atassummiit pingaartipparput aningaasanut inatsisissap aappassaaneerneqannginnerani aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap misissugaa raajanut akileraarutip attatiinnarneqarnissaa tunngavissaqarnersoq.

Tamatumunnga sanilliullugu raajat avammut tunineqarnerminni ukioq manna akikilleriarsimanerat tamannami Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup saqqummiussinermini ersarissumik nalunaarutigimmagu.

Ulluni makkunani aatsaat taamak nalinginnaatigilerpoq sulisorpassuit suliffissaarussinnaanerisa tutsiuttarnerat. Taamaattumik tulluanngilluinnarpoq Naalakkersuisut siunnersuutigimmassuk suliffissaaleqinerup akiorneqarneranut, mandetimenut tapiissutit il.il. 20 mio. kr-nik sipaarfigineqassasut.

Suliuarsimasut sivisuumik suliffissaarunnermik eqqorneqaraangamik assut oqimaatsumik tamanna tigusarpaat. Amerlanertigullu ilaqutariit annertuumik tamanna kinguneqakkajuppoq. Taamaattumik pingaarpoq suliffissaaleqinerup akiorneqarneranut aningaasaliissutit ikilisinneqannginnissaat anguniassallugu ajornartorsiut kommuninut milluutigiinnarnagu.

Tallimanngormat oqallisigaarput peqqussutissaq nutaaq, meeqqat atuarfiata aaqqissuuteqqinneqarnissaa pillugu. Suliaq annertooq inuppassuarnit suleqataaffigineqarsimasoq aammalu amerlanerpaarpaanut siunissamut isumalluarnermik peqalersitsisoq. Isumalluarnerli maangaannassaaq piviusunngortinniakkap aningaasartassai malinnatineqanngippata.

Naalakkersuisut siunnersuutigaat Atuarfitsialaap eqqunneqarnissaanut ilinniartitsisut pikkorissartinneqartarnerinut ilinniarteqqinneqartarnerinullu ineriartortitsiniarnernullu suliniutit allat nalilersorneqarnissaannut 10 mio. kr-nit aningaasanut inatsimmi atugassanngortinneqassasut. Atassummiit aperisariaqarpugut ilumut suliassamut taamak annertutigisumut aningaasaliissutit pineqartut naammannersut.

Atuarfiit aserfallassimaqisut tamangajalluinnarmik atuarfitsialaap eqqunneqarnissaanut naleqqutinngereeqisut aningaasaliiffigineqarnerat naammaginanngilluinnarpoq. Tassami 2001-miut aningaasanut inatsisissami, aningaasanut inatsisaani ukioq mannamut aningaasaliissutissatut inissikkallarneqarsimasut ukioq tullermut aningaasaliissutissatut inissikkallarneqarsimaut ataaterujussuarlugit aningaasaliinissamik siunnersuuteqartoqarpoq.

Tamanna inatsisissap aappassaaneerneqannginnerani nalilersorluaqqinneqartariaqarpoq. Tassami upernaaq Ilimmarfik pillugu inatsisartuni amerlanerussuteqartut aalajangiimmata Ilimmarfik sananeqassasoq, Naalakkersuisut neriorsuipput tamanna meeqqat atuarfianni atuarfiit iluarsaanneqarnissaannut sunnguamilluunniit sunniuteqassanngitsoq.

Massakkullu Atassummiit ilimagisarput takussutissarsereerparput, meeqqat atuarfiat sipaarniarfigineqalerpoq. Nunarput akissaqanngikkallarmat suliassat annertoqisut sanileriissillugit ingerlatissallugit. Ingammik massakkut nunatta aningaasaqarnikkut taamak nangiarnartigisumik inissisimagallarnerani.

Ilimmarfimmut pilersaarutinut tunngasut ukiualuit kinguartikkallarniarlik aningaasaleeqataajumasut tutsuiginartut pissarsiarineqarnissaat qulakkeerneqannginneranni.

Sanaartugassat pilersaarutigineqareersut annertuut inatsisartuni akuiersissutigineqareersut kinguarteriataarneqartarnerat kommunini assigiinngitsuni pilersaarusiornermut minnerunngitsumillu suliffeqarfiit sanaartornermut ingerlataqartut pilersaarusiortarnerannut assorujussuaq kipusoortitsisarpoq.

Taamaattumik Atassummiit pingaartipparput pilersaarusiortarnerup tutsuviginarnerulersillugu nukittorsarneqarnissaa angusariaqartoq. Aammalu Inatsisartut sanaartugassatut aalajangigaat Naalakkersuisuniit malilluarniarnerusariaqartut. Assersuutigissavarput Paamiuni timmisartunut suluusalinnut mittarfiliornissaq ukiunik marlunnik kinguartinniarneqarpoq. Tunngavilersuutigineqarluni siusinnerusukkut missingersuutigineqartunit akisunerulernera. Aammalu sanaartugassanik nutarterinissanissanillu suliassat amerlasuut nukinginnartullu pissutaatinneqarlutik.

Inatsisartut siusinnerusukkut aalajangiipput Paamiuni suluusalinnut mittarfik saneqassasoq. Aammalumi pilersaarutit malillugit inissisimavissaanut aqqusinniorneq ingerlanneqalereerpoq. Qularnanngilarlu kommuni Paamiormiullu pilersaarut aallaavigalugu pilersaarusiorlutik ingerlalereersimassasut. Massakkut pilersaarut ukiunik marlunnik kinguartinneqassappat assut kiputoortinneqassapput.

Tunngavilersuutiginiarneqartut ilaat tassa ullumikkut qulimiguulimmut ilaasartut ikissusaat atorsinnaanngilaq. Tamatta nalunngivipparput qanoq Paamiut angallannikkut aaqqissuusivigineqarnerat ajorluinnartigisoq. Tamannaannarluunniit angallannermut killiliilluinnartartoq qaangilertorneqartariaqartoq.

Soorunami naatsorsuutigaarput suluusalinnut mittarfiliornissamut aningaasaliisoqarpat tamanna tunngavigalugu pisortaqarfik pilersaarusiorluassasoq, aammalu piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu.

Inatsisartut aamma siorna aalajangerpaat Upernavimmi illu sullivik sananeqassasoq. Taanna aamma sanaartugassanit peerneqarsimavoq. Atassut isumaqarpoq Naalakkersuisut Inatsisartut sanaartugassatut aalajangiiffigeriigaat sumiginnaraat taamaaliornerlu akuerisinnaanngilarput. Taamatut oqareerluta erseqqissaqqinniarparput, soorlu siorna aningaasanut inatsisissaq siullermeeneqarmat Atassummiit ujartorsimagipput pisariaqarluinnarpoq sanaartukkanut iluarsaassinissamut pisariaqartilluinnarneqartut ersarinnerusumik paasissutissartallit inatsisartuni pigilissagigut.

Tallimanngormat agguaanneqarpoq illoqarfinni atuarfeqarfeqarfiit iluarsaanneqarnissaannut pilersaarut annertooq, aningaasarpassuarnillu naleqartussaq. Taamatut aamma pingaartigaaq nunaqarfinni atuarfiit iluarsaanneqarnissaannut inissiat, nukissiornermi atortuutit, illutaallu ilanngullugit talittarfiit allarpassuillu qanoq siunissami qanoq pilertortigisumik pisariaqartitsineq ersarinnerusumik paasissutissaateqarfigilissallugu.

Naatsorsuutigaarput paasissutissat tamakku piareersarneqartut kingullermimmi siorna aningaasanut 2001-mut inatsisissaq siullermeeratsigu tamakkorpiaat aamma Atassummiit ujartorpagut.

Atassummiit mianerilluinnaqqussavarput Namminersornerullutik Oqartussat qallunaat naalagaaffiannut nutarterinissaq pillugu isumaqatigiissutaata innarlerneqannginnissaa qularnaalleqqullugu.

Nunatta nutarterinermut aningaasaliissutissai qularnaarneqassapput. Kisianni aamma taamatulli pingaartigaaq aningaasat atortinneqarnerat eqqortumik ingerlatissallugu. Taamaattoqanngippammi tamanna qallunaat naalagaaffiata nutarterinissamut tapiissutaasa tigusinnaan-nginnerinik kinguneqarsinnaanera naatsorsuutigisariaqarmat.

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup erseqqissarpaa nunap karsia sanaartornermut nutarterinermullu aningaasaateqarfimmik taaneqartartumik sanaartornermut kinguartoortoqarneranik pissuteqartumik aningaasanut atorneqanngitsunik peqarmat. Taamaammat aningaasat sanaartornermut nutarterinermullu aningaasaateqarfimmiittut maannakkut inuiaqatigiinnit tunissassiornermi aningaasarsiornermi siliffeqarnermilu pissutsit ajorseriassagaluarpata suliffissanik pilersitsiortornermut atorneqarsinnaassasut.

Atassummiit nalunngilluinnarparput pissuteqartumik sanaartugassanik kinguartoortoqarsinnaasartoq taamaammallu aamma aningaasaateqarfiup pilersinniarneqarneranut isumaqataalluta akuersaaqataanikuuvugut. Kisianni aningaasaateqarfik sinnassaatitut atorneqassanngilaq. Aningaasarpassuit inuiaqatigiinni suli sinneqarsinnaagaluartut aningaasaateqarfimmi amerliartorusaaginnartariaqanngillat.

Atassummiit pisariaqarsoraarput sanaartornermut nutarterinermullu aningaasaateqarfiup ingerlatsinermut aningaasartuutinut atoriarneqarsinnaanerata ajornarnerungaalernissaa aalajangersaaffigineqartariaqalersoq. Soorlu atuinissamut malittarisassat piumasaqaatillu saneqqunneqarsinnaanngitsut pitsaanerusumik pilersinneqarnerisigut.

Pisariaqarpoq pimoorutivillugu sanaartornermut tunngasuni ilinniartitsineq pikkorissaanerlu ingerlattuassallugu. Apeqqutigisariaqarporlu sanaartornermut iluarsaaqqinnermullu suliassat siunissamut taamak amerlalluinnartigisut ilumut sanaartornermut ilinniarfik ilinniartitsivitsigut naammattumik inissaqarnersoq. Aammalu ilinniartut ilinniartunngortartussallu naammaginartumik inissaqartinnissaat qularnaavinneqarsimanersoq.

Soorunami Atassummi arajutsisimanngilarput kolligialiornermi pilersaarutit Sisimiuni kolligialiornissaq ilanngullugu pilersaarutigineqartoq. Tamannalu akuersaangaarparput, apeqqutaaginnarporli ilumut pilersaarutit naammaginarnersut. Atassummi isumaqarpugut suli naammaginanngitsuusut.

Atassummiit paasiniaalluareerluta oqartariaqarpugut inissianik attartornermut akinik aaqqissuusseqqinneqilaatigut pitsaaquteqaraluarluni kisianni aamma pitsaanngequteqartoq. Taamaattumik pisariaqartipparput inatsisissap aalajangiiffigineqannginnerani Inatsisartut ineqarnermut ataatsimiititaliaani annertunerusumik nalilersuiffigineqaqqittariaqartoq. Oqartoqarpoq aningaasarsiaaqortunerusut akit qaffannerisigut namminneq pigisaminnik illuliorsinnaanerat pilerinarnerulersinneqartoq.

Atassummiilli oqartariaqarpugut ullumikkut kvadratmeterimut akigitinneqalersut qiviaannarlugilluunniit nammineerluni illuliornissaq aningaasarsiarissaartutut taajumaneqaraluartunulluunniit oqimaappallaarujussuassasoq.

Tamatumalu saniatigut inissiani najugaqarneq aamma oqimaappallaalissalluni. Taamaattumik nalilersuilluaqqinnissaq avaqqunneqarsinnaanngilaq. Aammalu ilanngullugu taasariaqarparput sanaartornermi akigitinneqartut qaffariartuinnarnerat killilersimaarniarlugu Namminersornerullutik Oqartussat kommunillu oqaloqatigiinnerat aallartinneqartariaqartoq. Akuersaarneqarsinnaanngilarmi Nuummi akit kingulliit tusarliunneqartoq kvadratmeterimut 24.000 kr-nit paasinarsimmat.

Puisit amiinik tunisinermut tapiissutit allanngortinnagit 35 mio. kr-nik annertussuseqassasut Naalakkersuisut qinnutigaat. Taamatullu piniarnermik inuussutissarsiuteqartut taamaallaat tunisinermi tapinik tunineqarsinnaalissasut periarfissarsiuunneqarput. Tamanna Atassummiit tunngaviatigut ajorinngilarput tapiissutimmi ikilisinneqarsimanerat piniarnerinnarmik inuussutissarsiuteqartunut eqquinerluliveriivissimammat. Aningaasartaallu amerlisinneqaqqissanngippata pisariaqarsinnaavoq tapissutisisinnaasut killiliiffigineqarnissaat.

Tamannalu anguniarneqassappat nalilersuilluartariaqarpoq eqqortumik atortinneqarsinnaanissaasa, nalorninarsinnaammat eqqortumik atortinneqarsinnaanerat.

Atassummiit pingaartipparput tapeeriaatsip allanngortinneqarneratigut asuli eqqaaneq aammalu amiinik annertunerulersinneqassanngitsoq qularnaarneqassasoq. Ullumikkut avataaniit pissutsinik atornerluisutut tikkuarniarneqartalernerput eqquinerlorujussuarsinnaavoq. Soorlu aamma avammut niuernitsinnut.

Taamaattumik piaarnerpaamik ammit, neqit allallu atorneqarsinnaasut iluaqutissanngorlugit tunisassiarineqalernissaat aqqutissarsiuuneqartariaqalerpoq. Pisisartut nunatta avataaniittut aallaavigalugit.

Napparsimaveqarfik suli ajonartorsiorfiuvoq aaqqiivigisariaqartumik. Upernaaq Inatsisartut ataatsimiinneranni aningaasanut inatsimmi tunngasumik napparsimaveqarfik immikkut aningaasaliiffigigatsigu Atassummiit ilaatigut oqarpugut napparsimaveqarfimmut ukiuni amerlasuunngulersuni immikkut aningaasaliiffigineqartarneq siunissami unitsinneqartariaqartoq.

Taamaattumik Naalakkersuisut 2002-mi aningaasanut inatsisissap suliarinerani oqaatsitsinnut naapertuuttumik suleriaqqissimammata iluaraarput qujassutigalugulu. Naalakkersuisut siunnersuutigaat ingerlatseqatigiiffiit namminersortullumi ataasiakkaat pigisanik nalilinnik nalikilliliisarnerat annertuumik sukateriffigineqassasoq.

Tamannalu ukiumit aningaasaliiviusumit 2002-miit akileraarutinut 30 mio. kr.nit siuartitsilluni akiliisoqarnera kingunerissagaa.

Tamanna Atassummiit annertuumik eqqarsarnartoqartipparput. Inatsisissalli saqqummiunneqarnissaanut annertunerusumik oqaaseqarfigissamaarlugu. Suli misissuinissaq pisariaqartikkatsigu. Allanngortitsinerup suliffiit ingerlanerliulernerannut kinguneqannginnissaa pingaarnerpaatut Atassummiit isumaqarfigigatsigu.

Taamatut oqaaseqarluta suliap inimi maani aappassaaneerlugu suliarineqannginnerani Inatsisartut aningaasaqarnermut ataatsimiititaliaani suliaq manna ingerlateqqeqquarput. Qujanaq.

Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat:

Qujanaq. Oqaatigilaassavara sukkut tamaana qulaassilaartassagama oqaaseqatigiinnik, piffissamik atuilluarnissaq eqqarsaatigalugu. Aallaqqaasiutigalugu Naalakkersuisut qutsavigerusuppagut Inatsisartut inatsisissaattut siunnersuutaannut suliaq angisooq pisariusoq peqqissaarunneqarsimasorlu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisumit siuttuuffigineqarluni naammassineqarpoq.

Siunnersuutip inatsisartuni isumaqatiginninniutigineqarnissaa tullinnguuppoq. Partiit attaviitsullu pingaarnersiuilluni tulleriiaarinerisa imminut qanoq ungasitsiginerat pissanganarpoq. Upernaaq manna aasallu ingerlanerani inuiaqatigiinni oqallinnerit naapertussagaanni Inuit Ataqatigiinni ilimagaarput suliaq isummerfigisassanik ilungersunartunik ilaqanngitsoornavianngitsoq.

Suleqataanissatsinnut piumassuseqarluarpugut sapinngisannguarpullu tamaat atorlugu pitsaasumik naammassisaqartoqarsinnaaneranut peqataajumavugut. Siorna Naalakkersuisut inatsisissatut siunnersuutaat inatsisartuni oqaluuserineqarmat nunatta aningaasaqarnera siuariartorfiuvoq, isumalluarpugullu.

Upernaap ingerlanerani assiliaq allanngorpoq. Aalisarnikkut tunisassiornikkullu pissutsit atukkat annertuumik ajornartorsiorfiulerput. Uppernarseqqipparput nunatta aningaasarsiorfissatut periarfissai ataatsimik pingaarnerutitaqarluni sammiveqarnerata inuiaqatigiit mianernartumik inissisimaffeqartikkaatigut.

Aalisarnerup pingaartumik sinerissap qanittuani nutaamik siunnerfilerneqartariaqarnera tunisassiarfeqarnerullu aaqqissuussaanermikkut allanngortinneqarluinnartariaqalersimanera avaqqunneqarsinnaajunnaarpoq. Ajornartorsiutit taakku Inuit Ataqatigiit nalilerpaat ullutsinni pinarnerpaat ilaattut, aaqqiissuteqarnissarlu nukinginnarsilluinnartutut.

Inuit Ataqatigiinnit killiffiata ilungersunartup ilorraap tungaanut saqitinnissaanut peqataarusuppugut. Ajornartornartorsiutinit anillariarfissanik nassaarniarnermi makku tunngaviussapput. Siullermik isumalluutitta uumassusillit piujuartinnissaannik pingaartitsineq. Aappassaanik taakkungannga inuuniuteqarlutillu aningaasarsiorfeqartut suleatigiinnissaannut siuarsaanissaq.

Pingajussaanik aaliasartut tunisassiorfinnillu sulisut ataatsimut isigalugit aaqqiissuteqarnissaq. Sisamassaanik aalisarnerup aningaasarsiutigineqarnerata inunnut amerlanerpaanut iluaqutaasinnaanissaa. Aalisarneq, tunisassiorneq niuernerlu oqaaseqarfigeqqikkumaarpagut. Maannangaarli oqaatigeriissavarput susassaqarfik ataasiinnavik kisimi aningaasaliiffigineqartussatut isumaqarfiginnginnatsigu. Inuiaqatigiinnimi pisariaqartitsinerit amerlammata ataatsimoortillugit oqimaaqatigiissinniarneqartussaassapput.

Kiisalu pingaartipparput ungasinnerusumut isigaluni siunnerfiliisoqartoqartariaqarnera. Ilami sukkut tamaana eqqaallugulu aningaasaliissarnissaq akisussaassuseqarluartumik iliornerussanngilaq.

Naalakkersuisut nunatta karsia sinneqartoorfiusussatut missingersorsimavaat. Inuit Ataqatigiit tamanna ilalerparput pinngortitap allanngorarnerata kingunerisinnaasai nunarsuarmilu aningaasarsiornikkullu pissutsit uagut toqqaannartumik sunniuteqarfigisinnaanngisagut eqqarsaatigalugit silatusaarneruvoq siunissaq eqqanaarlugu ingerlatsineq. Siulitta pingaartitaat makku naammattusaarineq, atorluaaneq pissaqassuserlu tunngavigalugit inuunermik ingerlatsinerat qanoq asuliinnaangitsigisut kingumut uppernarseqqippagut. Ullutsinnilu toqqammaviginiassallugit iluatigisariaqarpagut. Ilanngullugulu pingaartinneqartariaqarpoq nukissaqarnerusut nammatsinnerunissaat. Innuttaasut akisussaaqatigiinnerat aamma nammaqatigiinnermiimmat.

Siorna ukioq mannamut aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip oqaluuserinerani Inatsisartut tunngaviatigut akuersaarparput Kalaallit Nunaat namminersortoq imminullu napatittoq tunaartaralugu Naalakkersuinikkut sulineq ingerlanneqassasoq.

Tamatumap piviusunngortikkiartuaarnerani tapiissutinik isumalluuteqarneq illuatungilerneqartariaqartoq aamma isumaqatigiissutigineqarpoq. Ilanngullugu oqaatigineqarpoq nunatta aningaasarsiornikkut inuussutissarsiornikkullu ingerlaasia nutaamik sammivilerneqartariaqassasut.

Imaappoq allannguinerit annertuut ilimasaarutigineqarput. Allannguinissat kingunerlutsitsinnginnissaat anguniarlugu Inatsisartut neriorsueqatigiipput allannguutissat annertuut pissutsinit tamakkiisumik qulaajaalluni misissueqqissaartoqareeraangat aatsaat pisarumaartut.

Tamanna Inuit Ataqatigiit toqqissisimassutigisimavarput. Pingaartikkatsigu allannguinerit pissakinnerusut isorliunerusunilu najugallit eqqornerlunneqaatigissanngikkaat. Ukioq kingulleq misilittakkatta, soorlu angallannikkut pissutsit assersuutigalugit pisariaqartilersimavaat inuiaqatigiit aaqqissuuganerat pillugu iliuusissatut pilersaarutip nutaamik nalilersuiffiginissaa.

Inuit Ataqatigiit Kattuffiata siulersuisui inatsisartunilu ilaasortaatitai taamatut aalajangerput qaammatip siuliani ataatsimeeqatigiinnerminni. Isumaqaratta tapiissutinik millilerineq ilanngartuinerlu eqqarsaqqaarluni piviusunngortikkiartuaartinneqartariaqartoq.

Akileraarutitigut isertitassat 700 mio. kr-nit missarluinnaanik annertussuseqartussatut missingersorneqarsimapput. Siornamut naleqqiullugu 10%-ngajammik qaaffaateqarlutik. 700 mio. kr-nit tassaapput innuttaasut tamakkerlutik nunatta karsianut akileraarutaat. Ilisimavarput innuttaasut aningaasaqarniarnikkut inissisimaffii periarfissaallu assigiinngitsupilussuusoq. Misissuinerit kingulliit 1990-ikkut qiteqqunneranni ingerlanneqartut takutippaat isertitaqqortuut isertitakittullu akornanni angisuumik qunneqartoq. Naak nutaajunerusunik kisitsisinik tunngavilersuutaasinnaasunik saqqummiussassaqanngikkaluarluta pissutissaqarsorinanngilaq qunnerup taassumap millisimanissaanik isumaqassalluni.

Innuttaasut aningaasaqarnikkut taamak naligiinngitsigisumik atugassaqartitaanerat Inuit Ataqatigiit tungaaniit illersorneqarsinnaajunnaartutut isumaqarfigaarput. Taamaammat akileraartarnermi iluarsaaqqinnissaq piffissanngorsoraarput.

Ukioq kingulleq inatsisartuni oqallittarnitsinni nuannaarutigalugu maluginngitsuugassaasimanngilaq partiit tamarmik attaviitsullumi arlallit pissakinnerusunik illersuillutik erseqqissumik nalunaaruteqartarnerat. Tamanna oqaasiinnaassanngippat ukioq tulliuttoq affaq akileraarutitigut iluarsaaqqinnissamut piareersarfittut atortariaqarpoq.

Taava tunngavissat qulaatilaariarlugit ingerlatseqatigiiffiit. Ukiuni kingullerni qulini pisortat ingerlataat suliffeqarfiit tunisassiorfiillu aktieselskabetut ilusilerlugit ingerlanneqalersimapput Inatsisartut akuerseqataaffigisaannik. Maanna taamatut ingerlariaatsimik misilittagaqalereeratta nalilersueqqinnissaq piffissanngorpoq. Naluneqanngilaq ingerlatseqartigiiffiit pineqartut inuiaqatigiit ingerlaasiannut aningaasarsiornerannullu annertuumik sunniuteqaannaratik aamma innuttaasunit isummersorfigineqartuartarmata nersualaarinninnerinnaanngitsumik.

Inuiaqatigiit taamatut piginneqataaffigisaminnut isummersornerat pissusissamisoorpoq oqartussaasunillu tassa inatsisartunit Naalakkersuisunillu isummersuutit taakku tusaaniarneqartariaqarput. Inuit Ataqatigiit isumqarput piginneqatigiiffiit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut sunik qanorlu ittunik siunertaqarluni ingerlanneqarnissaat Inatsisartut sukumiisumik oqallisigisariaqaripput. Naalakkersuisullu piginnittut sinnerlugit ingerlatseqatigiiffiit siunnerfii tamakku pillugit isumaqatigiissuteqarfigisariaqaraat.

Siunnerfilersuinermi aallaavigisariaqarpoq ingerlatseqatigiiffiit pineqartut sutigut inuiaqatigiit ingerlannerannut iluaqutaasinnaanerisa aalajangersorneqarnissaat. Soorunami ingerlatseqatigiiffiit aningaasanik sinneqartooruteqarnermikkut inuiaqatigiit ingerlanneqarnerannut aningaasalersueqataanissaat piumasarissallugu pissusissamisoorpoq. Taamatullu pingaaruteqartigaaq aamma allatigut aningaasanik toqqaannartumik nalilersorneqarsinnaanngikkaluanik iluaqutissiisarnissaat. Tamanna ingerlatseqatigiiffiit ulluinnarni ingerlatsinerannut akuliunniarnertut paasineqassanngilaq isumaqarpugulli ullumikkut killiffik eqqarsaatigalugu pisortallu pigisaanik tuniniaaneq ingerlavallaalersinnagu ingerlatseqatigiiffiit nunatta aningaasarsiorneranut ingerlanneqarneranullu aalajangiisuulluinnartut pillugit paaseqatigiiffiunerusumik siunnerfeqartariaqartugut.

Inuit Ataqatigiinniit siunnersuutiissavarput iliuusissaq tulleq tassaassasoq siunnerfiusinnaasumik qulaajaalluni tusarniaatitsinissaq inatsisartuni aammalu ingerlatseqatigiiffiit ataasiakkaat siulersuisuini pisortaasalu akornanni. Taamatumap kingorna Naalakkersuisut piginneqatigiiffiit siulersuisui pisortaallu ataatsimoortillugit isumasioqatigissavaat. Taamaalilluni ammanerusumik ingerlatsilernissamik innuttaasut piumasaqarnerat qanillattorneqarsinnaalissaaq.

Sinerissap qanittuani aalisarnikkut ajornartorsiutaalersimasut inatsisartunii sukumiisumik sammineqartussaapput. Taamaattoq Inuit Ataqatigiit oqaatigeriissavarput aalisarnermik politikkeqarnerput ullumikkornit pitsaanerusumik ingerlanneqartariaqarmat. Tamatumunngalu suleqataanissamut Inuit Ataqatigiinni qilanaarpugut.

Sinerissap qanittuani aalisarnerup aaqqissuussiffigeqqinneqarnissaanut pissutsit makku pingaartillugit suleqataassuugut. Siullermik nunami suliffissuarni suliareqqiisarfiusuni suliffissaqartitsiuarnissaq. Aappassaanik umiarsuarni tunisassiortunik umiarsualiisoqassatillugu inuiaqatigiit ataatsimut soqutigisaannik pingaarnerutitsilernissaq.

Pingajussaanik raajat, qalerallit saattuallu saniatigut aalisakkanik allanik maannamit annerusumik nioqqutissiulernissaq. Sisamassaanik siunissami tunisassiat piariigaanerutillugit aatsaat nunatsinniit anninneqartalernissaat. Tallimassaanik tunisassiat assartorneqalernissaat, tunisassiat assartorneqartalernissaat. Arfinilissaanik aalisartut nunamilu suliffissuarni sulisartut Royal Greenland A/S -ip ingerlatitaanerannut sunniuteqarnerulersinnissaat.

Sinerissap qanittuani aalisariutikillisaanissaq aalisariutitigullu nutarterinissaq aalisarnerup nutaamik aaqqissuussiffigineqarnerani avaqqunneqarsinnaanngillat. Peqqissaartumik nalilersuinissaq pisariaqassaaq. Taamaaliornissamilu nunatsinni misilittagariikkat, tassa 1990-kkut aallartilaarneranni avataasiuutinik aalisariutikillisaanermik atorluarneqarsinnaassasut Inuit Ataqatigiinni isumaqarpugut.

Eqqaamaneqartariaqassaaq inuusuttut aamma aalisarnerup iluani inuussutissarsiorsinnaanissaminnut periarfissinneqarnissaat.

Siorna inatsisartuni isumaqatigiilluta aningaasanut inatsit aqqutigalugu Illoqqortoormiuni Qaanaamullu immikkut ittunik suliniuteqarnissamut aningaasaliissuteqarpugut. Ukiut makku inooriaatsikkut allanngulerfinnik aqqusaarfiupput, taakkulu nassataannik ajornartorsiutinik nalaataqarfiupput, ilaatigut imigassamik ajornartorsiuteqarnikkut. Taamaammat isumaginninnikkut siliniutinik immikkut ittunut aningaasaliisoqarpoq. Naalakkersuisut ukiup massumap aallartilaarnerani Illoqqortoormiut kommittee suliniutissanik pilersaarusiortussatut pilersippaat.

Isumaginninnermut ataatsimiititaliaq augustip qaammataata naajartornerani Illoqqortoormiunut paasisassarsiorluni angalavoq. Qinikkanik suliffeqarfinnik inunnik sullissinermik attuumassuteqartunik innuttaasunillu ataatsimeeqateqarluni. Ajornartorsiutinik qaangeerusunneq malunnarpoq. Tamannalu anigorniarlugu suliniartoqarpoq nersortarialimmik.

Naalakkersuisut Illoqqortoormiut kommittee-mut suliassiissuteqarnerminni eqqumaffigeqquvaat suliniutit nutaat inuussutissarsiutitigullu pissutsit eqqumaffigiitigalugit ingerlanneqassasut. Naalakkersuisut apererusunnarput. Tamanna piviusunngortinniarlugu qanoq iliuuseqartoqarnersoq.

Naggasiutigalugulu apeqqutigissavarput maannamut angusat Naalakkersuisut qanoq nalilerneraat. Siunissarlu ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu pilersaarut qaqugu naammassineqassanersoq. Tassa Illoqqortoormiuni suliniutit eqqarsaatigalugit.

Qaanaamut tunngatillugu paasinarpoq suliniutissat immikkut ittut aatsaat qanittukkut aallartinneqartut. Apeqqutigissavarpullu taamak kingusinngusitsigisukkut aallartitsisarnerinut suut patsisaasimanersut. Taava oqaatigissavarput pissanngatigeqigatsigu suliniutit taakkua immikkut ittut qanoq misilittagaqarfigineqarumaassanersut.

Atuarfitsialammik qulequtserlugu meeqqat atuarfiata nutaamik tunngavissinniarlugu anguniagassaanik siunnerfiliineq peqqissaartumik ukiunik arlalinni piareersareerlugu peqqussutissatut siunnersuut ippassaani Inatsisartut siullermeerlugu oqaluuserivaat.

Meeqqat atuarfianni nutaamik ingerlaaseqalernissaq isumalluarfigineqaqaaq. Inerisaanerit kommunit qulit atuarfiini 18-ini aallartereersut tusarlugit qiimmaallannarpoq. Peqqussutillu atortuulerfissaata ullua qaguussagaluarpalluunniit ukioq 2002-imut Atuarfitsialaap piviusunngortikkiartuaarnissaanut aningaanik immikkoortiterisimaneq Inatsisartut akuerisariaqarpaat.

Inuit Ataqatigiinni Atuarfitsialak isumalluarfigaarput. Pingaartumik meeqqat tamatigoortumik piginnaanngorsagaalernissaat ilaatillugit meeqqap peqqissutsikkut, inooqataanikkut, misigissutsitigullu piginnaasai tamaasa eqqarsaatigalugit. Ilisimaneqarpoq ullumikkut meeraqarpassuaqarmat misigissutsikkut atorsaateqarlutik inooqataasunik, immikkullu ikiorserneqarnissamik pisariaqartitsisunik.

Taakku siunnersuisarfimmut PPR-imut innersuunneqartarput skolepsykologimut tassa tarnip pissusaanik ilisimasalimmut. Ilisimavarputtaaq PPR-imi atorfiit amerlagisassaanngitsut inuttaleruminaassinnaasarlutillu. Taamaalillutik meeqqat tassunga innersuunneqartartut sivisuumik utaqqisariaqartarlutik.

Ukioq 2002-mut ukiunullu missingersorfiusunut atorfiit aqqanililiujuaannartussatut allassimapput qaqugu siunertaq tunngavigalugu aningaasaliissutit pisariaqartinneqartut naapertuuttunngorsagaassappat. Taanna apeqqut sammitipparput Atuartitaanermut Naalakkersuisumut.

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup saqqummiinermini Naalakkersuisut Atuarfitsialak sukkut isumalluarfigineraat oqaatigaa. Paasinarpoq Atuarfitsialammi ilinniartitaanerit pitsaanerulersinneqarnissaat neriuutigineqartoq. Soqutiginarluinnarpoq ilinniartitaanerup pitsaassusiani oqaluttoqalernera.

Inuit Ataqatigiinni isumaqarpugut ammanerusumik tamatuminnga nalilersuisarnissaq pisariaqalersoq. Naliliinermut ilanngullugu isummerfigisariaqarpoq ilinniartitaanerit assigiinngitsut imarisamikkut inuiaqatigiit pisariaqartitaannut piumasaqaataannullu naapertuuttuunersut. Ilinniartitaanerit nunanut allanut sanilliunneqarsinnaanissaat pingaarnerutinnagu.

Ilinniarfeqarfinni ilinniartitsisut ilinniartullu kaammattorusuppagut taakku pillugit iluminni oqalliseqqullugit kingusinnerusukkullu sulisitsisoriumaakka peqataatillugit.

Ilinniartitaanermiitilluta Ilinniartitaanermut Naalakkersuisumut marlunnik apeqqutissaqarpugut. Siulleq ilinniartut atugaannik misissuititsisimanerup inerneri qaqugu saqqummiunneqassanersut. Apeqqutissatta aappaa, ilinniagaqarnersiutit nutarteriffigalugit suliaqarnermi ilinniartut qanoq akuutinneqartigisimanersut.

Inuit Ataqatigiinni pingaartipparput inuit piginnaasaminnik ineriartortitsiuarnissamut periarfissarissaarnissaat apeqqutaatinnagu qaffasissumik annikinnerusumilluunniit ilinniagaqarsimaneq. Ilisimaneqarpoq ilinniagaqarsimanngitsut tassaasut suliffissaaleqisoqaleraangat siulliullutik eqqugaasartut.

Qaammatini makkunanerpiaq ukiumi tulliuttumi aningaasarsiornitta qanoq patajaatsiginissaa siulittuutigiuminaammat Inuit Ataqatigiinni ilalersorsinnaanngilarput suliffissaqartitsiniarnermut sipaarniartoqarnera. Qulakkeerusupparput innuuttaasup kialluunniit inuiaqatigiinniit katataannginnissaa. Taamaammat piginnaasat qaffassartuarnissaannut periarfissat annikillisinnaveersaartariaqarput.

Peqqinnissaqarfimmut aningaasaliissutit ukiuni kingullerni annertusiartuinnarput. Aningaasaliissutit amerlanerit napparsimavinni ingerlatsinermut napparsimasunillu katsorsaanermut atorneqartarput. Aningaasat ikittuinnaat inuit peqqissuunissaannik siuarsaanissamut nappatsaaliuinermullu atorneqartarput. Aningaasartuutit qaffakkaluttuinnarnerat eqqarsarnartoqarpoq. Apeqqutigisariaqarporlu sumut killeqartissanerigut.

Peqqissuunissamik siuarsaaneq qanoq iluatsitsiffiusinnaava? Apeqqutinut tamakkununnga pingaaruteqarluinnartunut innuttaasut isummersueqataasariaqarput. Peqqinnissakkut nutarterinermi Peqqinnissaqarfiullu ilusilersueqataaffigitinnissaanut Peqqinnissamut Naalakkersuisumut periarfissatsialaavoq inuit oqalliseqataatinnissaat. Periarfissaq qatangiinnartinna- veersaartariaqarsorivarput. Naalakkersuisorlu kaammattussavarput sinerissami innuttaasunut isumaqatigiissitseqqullugu nutarterinermilu suleqatiseralugit.

Nunatta pinngortitaassutsimigut sannaa imartaatalu ilarujussuata sikusarnera immikkut ittunik atugassaqartitsivoq, pissutsit taakkorpiaat inuisalu inoqarfinnut 70-inik amerlanerusunut siammarlutik najugaqarnerat inuiaqatigiit ataatsimut ineriartortinniarneranni anigorniagassanik imaannanngitsunik naapitassaqartittuarpaatigut.

Nassuerutigisariaqarporlu ikeqigatta annertuukkaanik ingerlatsinikkut iluaquteqarniarsinnaaneq nunatsinni anguneqarsinnaanngingajavittartoq. Angallannikkut periarfissat pissutsinit taakkunanit aamma killilerneqartutut ittarput.

Inuit Ataqatigiit isumaat malillugu angallannikkut politikkip qulakkiissavaa inuiaat kalaallit ataasiusutut misigisimajuarnissarput. Avannaamiut kujataamiut tunumiut kitaamiullu tamatta immitsinnut atorfissaqartippugut. Tamatumanissaaq angallannerup ikiorsissavaatigut. Inoqarfiit imminnut ungaseqisut angallannikkut periarfissiinerup qanillisissavaat.

Ilinniartitaanikkut suliffeqarnikkullu pissutsit ilaqutariinnik avissaartitsisarput. Taamaattumik silaannakkut immakkullu angallannerit ilaqutariinnik ataqatigiissitsissapput.

Avatitsinnik najugalinnik attaveqarnerput peqqinnarpoq. Paasisassarsiorsinnaaneq ilaqutserilluni angalasinnaaneq takornariarluni nunanut allanut misigisassarsiorsinnaaneq, tamakku tamarmik inuuneq nuannernerulersittarpaat.

Illuatungaatigulli innuttaasut mattussaasutut misigimasut nikalloraluttuinnartarput nutaanngorsarnissamut periarfissalutsinneqarnermikkut. Taamaammat angalanissamut periarfissat kikkunnut tamanut ammaanneqartariaqarput. Billetit akii unammiuminartuusariaqarput.

Silaannakkut angallannikkut akit qaffasippallaarput iliuuseqarfigineqartariaqartutut isumaqarfigaagut. Kaammattuutigissavarput akit qaffasippallaarnerat pillugu qulaajaasoqassasoq kiffartuussisunit inatsisartunit Naalakkersuisunillu peqataaffigineqartunit.

Paamiuni mittarfiliornissaq kinguartinnagu ukioq 2002-mi aallartinnissaa inatsisartuni amerlanerussuteqartut aalajangerpaat. Inuit Ataqatigiit tungaanit akuerseqataanerput tunngavigalugu aningaasanut inatsisissatut siunnersuut suleqataaffigissavarput.

Aningaasanut inatsisissatut siunnersuut malillugu sanaartugassanut nutarterinissanullu 729 mio. kr-nit aappaagumut atugassangortinneqassapput. Taakkunannga 286 mio. kr-nit sanaartugassanut nutaanut. Sanaartornerup iluani pissutsit arlaleriaqaluta inatsisartuni maani oqallisigisarsimavagut. Kingullermik upernaaq, apeqqutillu sakkortuuliuutigineqartartut arlaqarput. Minnerunngitsumik sanaartugassat kinguaattoorfiusut.

Inuit Ataqatigiinnit uparuaasarnitsinnut pissutaavoq aamma kinguaattoortoqartarneranut uparuuasarnitsinnut pissutaavoq sanaartugassanut nutarternissamullu aningaasat immikkoortinneqartut inuiaqatigiinni isumalluutigineqaqimmata, aningaasanik amerlasuunik kaaviiaartitsissammata, suliffissaqartitsissammata, ilinniarfinnillu pilersitsisarmata.

Aningaasalersuinerit pingaaruteqaqaat minnerunngitsumik ukiuni makkunani aningaasarsiornerup annertuseriaqqinnissaanut periarfissat killeqartutut isikkoqartillugit. Aningasaliissutit sapingisamik ikilileriffigineqannginnissaat anguniartariaqarpoq, pitsaasumillu aqunneqartariaqarlutik.

Najukkat ilaanni sanaartornerup iluani akit qaffapiloorsimapput. Sanaartornermi suliakkiissutit naammassinnissinnaanerlu oqimaaqatigiikkunnaaraangata tamanna pisinnaasarpoq. Akinik qaffatsaaliuinissaq pisariaqarluinnalerpoq. Naalakkersuisut qanormitaava suliniuteqalersaarpat. Aamma apeqqutigissavarput ilanngullugu sanaartukkat pitsaassusiannik nakkutilliinerit qanoq sukateriffiginiarneqarnersut.

Upernaaq manna Naalakkersuisoq sanaartorneq pillugu kissaateqarnerminut ilanngullugu oqaatigaa sanaartugassanik pilersaarusiornerit ukiunut tallimanut siumut isigaluni ingerlaneqartalissasut. Tamanna aningaasanut inatsimmut siunnersuummut takuneqarsinnaanngilaq. Sumimi takuneqarsinnaappat?

Kulturikkut suliniutit tamatta isumaqatigiilluta siusaaviginiarlugit oqaatigisarpagut. Inuit Ataqatigiinnit pingaartipparput kulturikkut kinaassuseqarnitta ersiutaasigut suliniutit soorlu atuakkiornermut oqaatsitsinnut isiginnaartitsinermut nipilersornermullu aningaasliiffiginissaat.

Siorna Inuit Ataqatigiinnit inatsisartunut siunnersuutigaarput eqqumiitsuliortutta aningaasanut inatsisikkut akissarsiaqartinneqartalernissaat eqqanaarneqassasoq. Kultureqarnermut Naalakkersuisoq neriorsuivoq kultureqarnermut siunnersuisooqatigiit pilersinneqarpata apeqqut tamanna siullerpaajutillugu isummersorfigisassanngortikkumaarlugu taakkunannga. Kultureqarnermut siunnersuisooqatigiit qanormita inassuteqarsimappat?

Siorna Kangerlussuarmi oqaatsit pillugit isumasioqatigiittoqarpoq. Ilisimaneqarporlu isumasioqatigiit Naalakkersuisunut inassuteqaateqartut oqaatsitta atorneqarnerannut ineriartortinneqartuarnissaannullu suliniutissanik. Anguniagassatut siunnerfiit piviusunngortinnissaat aningaasanik naleqartarmat apeqqutigissavarput Kultureqarnermut Naalakkersuisup tamanna qanoq qulakkeerniarsimaneraa.

Naggasiutigalugulu apeqqutigissavarput Teaterloviliorniarluni piareersaatit sumut killinnersut?

Pisortat allaffeqarfinnik ingerlatsineranni Inuit Ataqatigiit pisariaqarsoraat nunatsinni innuttaasut pisariaqartitaat inuillu sulisut naammassisinnaasaat pisinnaasaallu aallaavigalugit aaqqissuussinissaq. Inuttalersueriaaseq nalilersoqqittariaqarpoq nutaanngorsaavigalugulu. Allaffissornerup eqaatsup isertuaatsumik suleriaaseqarfiusup kalaallisullu oqaaseqarfiusup ineriartortinneqarnissaa pimooruttariaqalerpoq. Naalakkersuisut suliutaat sumummita killeqarpa?

Naalakkersuisut aningaasaqarniarnitta ingerlannerata erseqqissumik malinnaavigineqarsinnaaneranik anguniagaqartuarnerat Inuit Ataqatigiinnit iluarisimaarparput. Kissaatigaarpullu suliaq tamanna nanginneqassasoq. Paasissutissanik nunatta ataatsimut aningaasaqarniarneranut naatsorsuutaannullu tunngasunik katersinikkut nunatsinni aningaarsiornerup allanngoriartorneranik takussutissiisinnaalernissaq siunertaralugu.

Nunatta inuiaqatigiittut naatsorsuuteqalernissaanut tassa nationalregnskabeqalernissaanut suliniutip Grammimik taaguuteqartinneqartup killiffia Aningaasaqarnermut Naalakkersuisumut periarfissaq iluatsillugu apeqqutigissavarput.

Aningaasaliissutissatut akuersissutigineqartartut assersuutigalugu aningaasanut inatsit aqqutigalugu ilumut tuffissaminnut tuttarnerlutik. Apeqqut akiuminaappoq. Uagutsinnut piumaffigisariaqalerpugut suliniutit aningaasanut inatsisikkut aningaasalersorneqartut qanoq kinguneqartikkusunnerigut aalajangersaaffigisassallugit. Inuiaqatigiinni Naalakkersuinikkut anguniakkat suliffeqarfiit pisortaqarfiit ingerlatseqatigiiffiillu piviusunngortitseqataaffigisariaqarpaat.

Aappaaguani naatsorsuutini atuarneqarsinnaasariaqalissaaq anguniakkat sorliit piviusunngortinneqarsinnaasimanersut, imaappoq annertusisamik naatsorsuutinut nalunaarusiorneq ingerlanneqartariaqalerpoq.

Aningaasanut inatsisissatut siunnresuummi takuneqarsinnaavoq Greenland Tourism Namminersornerullutik Oqartussat isumaqatigiissuteqartut Greenland Tourism sukumiisumik annertusisamillu ukiumoortumik naatsorsuusiortalissasoq, alloriarneq siulleq maligassiuvisoq.

Atorfissaqartinneqarluni misigisimanerup pingaaruteqassusia inuup kialluunniit nalunngilaa. Oqartoqarsinnagunarporlu peqqissaatigisaraa, imminullu tatiginerulernissamut ilapittuutaasarluni. Isummersueqataaqqulluta ilaserineqaraangatta alliallattutullusooq qamuuna misigisarpugut. Kikkut tamarmik taamak misigitinneqartarnissat suliassavoq pingaartoq ilumooruttariaqartorlu.

Taamatut oqaaseqarluta aningaasanut inatsisissatut siunnersuutip aappassaaneerneqarnissaanut aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamut innersuussutigaarput.

Anthon Frederiksen, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Kattusseqatigiit:

Tassalu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat nal. ak. affaq eqqorluarlugu oqaluppoq.

Mads-Peter Grønvold, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Siullermik una alloqattaalaassavara. Aatsaat takinaalaarnikuugakku. Siullermik Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut nunatta aningaasaqarnera pitsanngorsarneqartariaqartoq. Taamatut oqaaseqarnitsinnut tunngavigaarput siunissami aningaasat nunatta karsianut isertinneqarsinnasut ikiliartorsinnaanerat naatsorsuutigineqarmat.

Tamannalumi nunatta aningaasaqarnera pillugu danskit naalagaaffiata Kalaallit Nunaanni aningaasaqarnera pillugu siunnersuisooqatigiivisa siusinnerusukkut ilimasaarutigisimavaat. Nunatsinni aningaasarsiorneq annerusumik aalisarnikkut aningaasalersorneqartarpoq. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit tulluartutut isigaarput aalisarnermut tunngatillugu annerusumik Inatsisartut aningaasaliissutigisartagaasa annertusineqartariaqarnerat. Nunatsinni inuussutissarsiutitta pingaarnersaat aalisaneq maannakkut pitsanngorsaavigineqartariaqarmat.

Nunarput annerusumik qiviaraanni nunatta iluani aningaasarsiornerup pitsanngorsarneqartariaqarnera pinngitsoorneqarsinnaanngilaq. Taamaaliortoqassappallu pinngitsoorneqarsinnaanani nunatta iluani aningaasarsiornikkut tunngavilersuisariaqarnerup aqqutissiuunneqartariaqarnera.

Kattusseqatigiinniit isumaqarluinnarpugut nunatsinni aningaasarsiorneq iluarsiivigineqassappat nunami inuussutissarsiuteqarnerup ataavarnerusumik ingerlanneqarsinnaanerata aqqutissiuunneqartariaqarnera. Assersuutigalugu nunami tunisassiorfiit eqaannerusumik tunisassiorsinnaanerat anguniarneqartariaqartoq Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut.

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut nunatta iluani tunisassiornermi ajornartorsiutit piaartumik Naalakkersuinikkut pimoorunnerullugit iluarsiniarlugit suliniuteqartoqartariaqartoq. Nalun-ngilara aalisarnikkut inuussutissarsiuteqarneq nunatsinni annertuumik ingerlanneqartoq. Nalunngilarput aalisarnikkut inuussutissarsiuteqarneq nunatsinni annertuumik ingerlanneqartoq. Taamaammat aalisarnikkut suli annerusumik nunatta aningaasarsiornera pitsanngorsarneqassappat assartuinermi ajornartorsiutaasinnaasut aamma iluarsiivigineqartariaqartut Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut.

Aalisakkanik avammut niuernermi silaannakkut assartuinerup atorluarneqarnerulernissaa pimoorunnerullugu aallunneqarnerunissaa Kattusseqatigiinniit piumasaraarput. Isumaqarattami nunatta niuernikkut aamma takornariaqarnikkut aningaasarsiorneranut annertuumik iluaqusiisinnasoq.

Taamaattumik Kattusseqatigiinniit piumasaraarput avannaani sikusartumik qaleralinniarnermillu annertuumik ingerlatsiviusuni timmisartunut suluusalinnut mittarfiit nioqqutissanik assartuinermi atorluarneqarnerunissaat aammalu nunatsinni avammut niuernermi atorneqarnissaat eqqarsaatigalugu pissusissamisuussasoq Ilulissat mittarfiata tallineqarsinnaanera piviusunngortissallugu.

Tassami avannaani sikusartumi aalisakkanik tunisassiarineqarsinnaasut eqqarsaatigalugit aaqqiisoqartariaqarmat, soorlu aamma Uummannap Upernaviullu Kommuniani tunisassiassanik assartuisinnaanermut tunngasut eqqarsaatigalugit. Qaarsuarsunni talittarfeqarnikkut mittarfeqarnikkut aamma iluarsiisoqartariaqarpoq.

Nunatta aningaasarsiornera ilorraap tungaanut saatinneqassappat tunisassiornikkut ajornartorsiutaasinnasut siullermik iluarsiivigineqartariaqarput. Nunatsinni pisuussutitsinnik atorluaasinnaaneq siusinnerusukkulli aamma Kattusseqatigiinniit eqqartortagarput maanna ilungersortumik piumasaqaatigeqqipparput. Tassalumi pisuussutit uumassusillit soorlu tuttut umimmaat savaaqqat puisillu neqaasa aammalu aalisakkat atorluarneqarnerulernissaat piumasaqaatigeqqippagut.

Taamaattumillu aamma nunatta pisuussutai pineqartut perlukuisa nunatsinni avatangiisinut mingutsitsinnginnissaat qulakkeerneqarnissaa Naalakkersuinikkut aaqqiivigineqarnissaa suliniutigineqartariaqartoq Kattusseqatigiinniit piumasaqaatigaarput. Tassami akuerineqarsinnaanngilaq qaleraleqarfiit ilaanni aalisakkat perlukuinik aalisarfinni umiarsuit tunisassiorfiuutigisut mingutsitsisalernerat aalisartunit arajutsisimaneqanngitsoq iluarsineqartariaqarmat.

Tassami assersuutigalugu umiarsuit qaleralinnik tunisassiornerat qiviaraanni aalisakkat 30%-at immap naqqanut igiinnarneqartarpoq. Soorlu aalisakkat allat pineqartuni tunineqarsinnaanngitsut ilanngullugit.

Nunatta iluani aalisarnermi ajornartorsiutigineqartut pillugit iluarsiiniaasaartarnerit Kattusseqatigiinniit peqataaffigisinnaanngilarput. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit Naalakkersuisunut piumasaraarput aalisarnermut ajornartorsiutigineqarsinnaasut piaartumik iluarsiivigineqartarnissaat suliniutigisaqqullugu.

Soorlu Naalakkersuisut Siulittaasuata ammaanermi oqalugiaataa qiviaraanni oqaatigineqaroq aalisarnermi ajornartorsiutigineqartut aaqqiivigineqartariaqartut. Aap, Naalakkersuisut siulittaasuanut apeqqutigineqartariaqarpoq ila soormi maannakkut Inatsisartut aningaasanut inatsisissaanut siunnersuummi ilanngussisoqanngila?

Taamaattumik Kattusseqatigiinniit Naalakkersuisut aperisariaqarpagut naak Naalakkersuisut aaqqiiniutitut suliarisaat. Suut-uku Naalakkersuisut aaqqiiniutitut siunnersuutiginiaraat? Naalakkersuisup ammaanermi oqalugiaataa aammalu Naalakkersuisut nutaartaqalernerat minnerunngitsumik Aalisarnermik Piniarnermillu Naalakkersuisunngortup tusagassiuutitigut aalisartunut piniartunullu neriorsuutai eqqarsaatigalugit Kattusseqatigiinniit isumalluarpugut.

Aalisartut piniartullu ajornartorsiutaat kiisami pimoorullugit aaqqiiviginiarneqalermata.

Aalisarnermi tunitsivitsigut ajornartorsiutit siullermik iluarsineqartariaqarput. Aalisarnermi pitsanngorsaataasinnaasut aningaasalersorneqarnissaat qulakkeerneqarnissaa Inatsisartut aningaasanut inatsisaatigut iluarsiivigineqartariaqarpoq. Aalisarnermi inuussutissarsiuteqarneq inerisarneqartuartariaqarpoq. Aalisarnermik nunarput annerusumik aningaasarsiornikkut tunngaveqartumik ingerlanneqartoq Naalakkersuinikkut pitsaanerusumik tapersorneqartariaqarpoq.

Aalisarnermi inuussutissarsiuteqarnerup ineriartortinneqarnera ersarissumik tunngaveqartumillu Naalakkersuinikkut qulakkeerneqartariaqarnera pinngitsoorneqarsinnaanngilluinnarpoq.

Sinerissap qanittuani aalisarneq pitsanngorsarneqartariaqarpoq soorlu upernaaq aalisartut takutikkaat aalisarnermi ajornartorsiutit pitsanngorsarneqartariaqarnerat. Kattusseqatigiinniit aalisartut taamatut iliuuseqarnerat paasisisinnaalluarparput. Tassami taamak sakkortutigisumik iliuuseqaraanni takuneqarsinnaavoq sinerissap qanittuani aalisarnermi ajornartorsiuteqartoqartoq.

Taamaattumik Kattusseqatigiinniit pingaaruteqarluinnartutut isigaarput aalisartut ajornartorsiutaasa iluarsiivigineqartariaqarnerat.

Taamatut aalisartut ajornartorsiuteqarnerat pillugu Naalakkersuisut inatsisartunit suliakkerneqarmata Kattusseqatigiinniit neriuutigisimavarput Naalakkersuisut Inatsisartut ukiaq manna ataatsimiinneranni saqqummiijumaartut. Ajoraluartumilli Naalakkersuisut taamatut iliunngillat.

Taava iluatsillugu Naalakkersuisut aperisariaqarpagut suliaat sumut killinnersut aammalu aalisartut atugaannik iluarsiiniartoqarniarnersoq. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit piumasaraarput sinerissap qanittuani aalisartut ajornartorsiutaat pillugit ataatsimiititaliap suligasuartup suliaa maannakkut naammassereersimasoq inatsisartunut ilaasortanut Naalakkersuisuniit nassuiaatigineqartariaqartoq. Tassami aalisartut ajornartorsiutaanik iluarsiiniarnermi pineqartut atorneqartussaammata aalisartut suli maannamut iluarsiissutissanik utaqqipput. Taava qaqugu Naalakkersuinikkut iluarsiiniartoqarpa?

Kattusseqatigiinniit pisariaqarluinnartutut isigaarput sinerissap qanittuani aalisariutit nutarterneqartariaqarnerat, kisiannili ilaatigut suli aningaasaliissutissanik qulakkeerisoqarsimanngitsoq eqqarsaatigalugu ernumanartutut isigaarput. Aamma taamaattoqarnera akuersaarsinnaanngilarput. Maannakkut annerusumik ESU aqqutigalugu aningaasaliisoqannginnisaanik aalajangersimaneq Kattusseqatigiinniit akuersaarsinnaanngilarput.

Sinerissap qanittuani aalisariutit nutarterneqassappata ilaatigut pinngitsoorneqarsinnaanngilaq aningaasanik atorniarnermi Namminersornerullutik Oqartussat qularnaveequsiisariaqarnerat ilaatigut pinngitsoorneqarsinnaanngitsoq. Taamatut oqaaseqarnitsinnut tunngavigaarput maanakkut sinerissap qanittuani aalisarnermi aningaasarsiorneq ilaatigut pitsaanngitsumik ingerlanneqartoq eqqarsaatigineqartariaqarmat sinerissap qanittuani aalisarnerup ineriartortinneqarnissaa pinngitsoorneqarsinnaanngilaq.

Taamatut anguniagaqarluni aalajangeraanni aamma eqqaamaneqartariaqarpoq sinerissap qanittuani qaleralinniarluni aalisarnerup pitsanngorsaavigineqartariaqarnera. Assersuutigalugu umiatsiaararsorluni maannakkut qaleralinniarnermi umiatsiaaqqat ilaatigut aalisarnermut naleqqutinngitsut atorneqartariaqartarput. ESU aqqutigalugu atorniarsinnaatitaannginneq peqqutaalluni.

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut Naalakkersuisut eqqaamasariaqaraat aalisarnermi angallatit aalisariutit amerliartortillugit aningaasaliissutit ikiliartortinneqarsinnaanngitsut. Assersuutigalugu avannaani umiatsiaaqqat qaleralinniarnermut atorneqartut 600-t sinnerlugit amerlatigaat. Aammalu angallatit qaleralinniarnermi atorneqartut 200-t sinnerlugit amerlassuseqarlutik. Taamaattumik umiatsiaaqqat angallatillu ilaatigut nutaanngiliartortartut taarsersorneqarnissaanut ESU aningaasaliissutitigut amerlarnerusunik Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut isumannaarisariaqartoq.

Angallatimmi aalisarnermut atorneqartut ukiut ingerlanerini nutaanngoriartorneq ajorput. Naalakkersuisunit tamakku eqqaamaneqartariaqarput.

Sinerissap qanittuani aalisarnerup pitsanngorsarneqartariaqarnera Kattusseqatigiinniit arlaleriarluta Inatsisartut oqaluttarfiat manna atorlugu oqaatigisarparput. Soorlu aamma Inatsisartut aningaasanut inatsisaat 2000 2001-imilu suliarineqarmat ESU-mut tapiissutit ilanngarniarneqarmata Kattusseqatigiinniit akerliusimasugut.

Nunatta aningaasarsiornera ilorraap tungaanut saatinneqassappat aalisarnermut aningaasaliissutit amerlineqartariaqarput. Soorlu aamma assartuinermut ajornartorsiutaasinnaasut iluarsiivigineqartariaqartut. Pineqartut pillugit iluarsiiniarluni Naalakkersuinikkut suliniutit aallartinneqartariaqalersut Kattusseqatigiinniit piumasaraarput.

Siullermik Kattusseqatigiinniit ernumanartutut isigaarput, nunami suliffissuit matoorarneqartariaqalersinnaanissaat. Ulluni kingullerni nunami suliffissuit Royal Greenland A/S-imit pigi- neqartut ilaatigut matoorarneqartariaqalernissaat oqaatigineqarpoq. Kattusseqatigiinniit akuersaarsinnaanngilluinnarparput nunami suliffissuit pineqartut taamatut matoorarniarneqarnerat.

Kattusseqatigiinniit nunami suliffissuit pillugit Inatsisartutigut aalajangiiffigisassamik siunnersuutinik oqaluuserisassanngortitsisarsimagaluarpugut ajoraluartumilli partiinit allanit taperserneqartarsimanani. Aap, maannakkut oqaatigineqartariaqarpoq Kattusseqatigiit eqqortumik pineqartoq ajornartorsiutaasinnaanera pinngitsoorniarlugu inatsisartunut oqaluuserisassanngortitsisarsimagaluartut partiinilli taperserneqartarsimanatik. Tamanna assut ajuusaarnarpoq.

Nunami suliffiit pillugit ersarinnerusumik siunnerfiliisoqartariaqarnera maannakkut inatsisartuni pinngitsoorneqarsinnaanngilaq. Taamaattumik Naalakkersuisut Kattusseqatigiinniit kaammattussavagut nunami tunisassiorfiit pillugit ersarinnerusumik siunnerileeqqullugit.

Sulisut piffinni eqqaamaneqartariaqarput, Kattusseqatigiinniit pingaaruteqarluinnartutut isigaarput nunami suliffissat patajaatsut uneqattaanngitsullu tunisassiornermik ingerlatsisinnaanerat Naalakkersuinikkut qulakkeernissaa.

Taamatut piumasaqarnitsinnut tunngavigaarput assersuutigalugu nunatsinni suliffissuit qaleralinnik pilersorneqarsinnaanerat ukiup ilaatigut ajornakusoorluinnartartoq eqqarsaatigalugu. Taamaattumik piumasaraarput piffissap ilaani qaleralinniarnermik qassutit atorneqartarnissaat. Taamaaliornikkut suliffissuit qaleralinnik pilersorneqarsinnaanerat qulakkeerneqarsinnaammat. Sulisullu ataavarnerusumik sulitiinnarneqarsinnaallutik.

Inatsisartut Naalakkersuisullu 1997-imi aalajangiuppaat nunami suliffissuit nalimmassarneqarnissaat. Taamaaliornikkut anguniarneqarpoq suliffissuit ataavarnerusumik tunisassiornermik ingerlatsisinnaanerat. Assersuutigalugu Qasigiannguani Qeqertarsuarnilu raajalerineq unitsinneqarpoq naak, raajanik tunisassiorneq eqqarsaatigalugu pineqartuni ajunngitsumik ingerlanneqarsinnaasoq.

Qasigiannguanut Qeqertarsuarnut Paamiunullu neriorsuutigineqarput suliffissat ataavartut pilersinneqassasut. Ilaatigut ukioq naallugu suliffissaqartitsinissaq neriorsuutigineqarpoq. Taamaammat taamatut Naalakkersuisut neriorsorneqarneq tunngavigalugu pineqartunut politikkerit akuersaarsimavaat. Ajoraluartumillu piviusorsiunngitsumik suliffissanik pilersitsinissaq ingerlanneqarsimavoq.

Taamatut Kattusseqatigiinniit oqaaseqarnitsinnut tunngavigaarput suliffissuit ilaatigut pilersorneqarnissaat qulakkeerneqarsimanngimmat. Taamatut iliorsimaneq Kattusseqatigiinniit akuersaarsinnaanngilluinnarparput, makkua pissutigalugit:

Siullermik:

Suliffissat ataavartut pilersinneqarnissaat qulakkeerneqarsimanngimmat, siunissamut neriorsuutigineqartut suliffissat piviusunngortinneqannginnerat. Siunissami tunisassiornerup imminut akerlersinnaasumik ingerlanneqarsinnaanera piviusunngortinneqarsimanngimmat.

Naggataatigut 269 mio. kr-nit tunngaveqanngitsumik ilaatigut suliffissaqartitsiniarnerinnarmut tunngavilimmik atorneqarnerat Kattusseqatigiinniit akuersaaruminaatsikkatsigu.

Kattusseqatigiinniit suli piffissaalluarallarmalli Inatsisartut Naalakkersuisullu saaffigisarsimagaluarpagut pineqartut pillugit nalilersuisoqartariaqarneralugu. Ajoraluartumilli inatsisartunit ilaasortanit aammalu Naalakkersuisunit ilaasortanit taperserneqanngitsumik. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit inatsisartunut Naalakkersuisunullu ilaasortanut piumasaraarput nunami tunisassiorfiit pilersorneqarnissaat pillugu qulakkeerisoqartariaqarnera piffissaq siulleq atorlugu.

Kattusseqatigiinniit tupigilluinnarparput Naalakkersuinikkut annerusumik qisuariartoqarsimanngimmat. Suliffissanik nalimmassaanermik siunnerfiit eqquutsinneqanngitsut takoreeraluarlugit.

Taamaattumik Kattusseqatigiinniit ujartorparput Naalakkersuisut qanoq iliuuseqarniarnersut. Nunami suliffissaqartitsinerup annerusumik piviusorsiortumillu Naalakkersuinikkut siunnerfeqalernissaa maannakkut qulakkeerneqartariaqartoq Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut.

Nunatta tunngavilerneqarneranut piniarneq annerusumik aningaasarsiutigineqarsimavoq. Nunatta ilaatigut isorartunerujussua tunngavigalugu piffiit ilaanni piniarneq maannamut kisiat inuussutissarsiutigineqarpoq. Annerusumik puisit amii isumalluutigineqarlutik. Taamaattumik puisit amiinut tapiissutit piffiit ilaannut pinngitsoorneqarsinnaanngillat. Tassa annerusumik ulluinnarni piniartukkormiut inuuniarnerannut tunngaviliisuummata.

Taamaattumik Kattusseqatigiinniit siunnersuutigaarput puisit amiinut tapiissutit annertusineqartariaqarnerat.

Nunatta aningaasarsiornera annerusumik eqqarsaatigalugu nunatsinni takornariaqarnerup pitsanngorsarneqartariaqarnera pinngitsoorneqarsinnaanngilaq. Nunatta ilaani takornariaqarneq annertuumik aningaasarsiutigineqarpoq. Taamaattumik pinngitsoorneqarsinnaanngilaq suli annerusumik takornariaqarnikkut siuarsaasoqartariaqarnera.

Assersuutigalugu umiarsuit takornarissanik ilaasoqarlutik nunatsinnut tikittartut annerusumik nunatsinni aningaasarsiutigineqarneq ajorput. Taamaattumillu arlaatigut iluarsiiniartoqartariaqarluni. Kattusseqatigiinniit takornariaqarnermut sullissisut nunatsinniittut iluarisimaarpagut. Soorunami suli annerusumik takornariaqarneq pillugu siuarsaasoqartariaqartoq aamma isumaqarluta.

Eqqaamaneqartariaqarpoq suli nunatsinni annerusumik takornariaqarneq inuussutissarsiutigineqartariaqarmat aammalu tapersersorneqartariaqarluni.

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut sanaartugassanut tunngatillugu nunatta karsia kisiat isumalluutigineqarsinnaanngitsoq. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit tulluartutut isigaarput nunani allani aningaaseriviit ukiuni kingullerni atorluarneqartariaqarnerat. Siullermik inatsisartuni isumakkeerneqartariaqarpoq imminut illersorsinnaasumik aningaasanik atukkanik taarsersuisinnaanerup.

Aammalu aningaasanik atorniarnermi qulakkeerneqartariaqarpoq atuisut atukkerneqannginnissaat. Sanaartugassanik aningaasalersueriaaseq pitsanngorsarneqarpat nunat allat aningaasalersuisinnaanerat pitsanngorsarneqassooq. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit Naalakkersuisunut kaammattuutissavarput aningaasalersueriaaseq pitsaanerusoq ujartoqqullugu. Aatsaat taamaaliornikkut sanaartugassat piaarnerusumik ingerlanneqarnissaat anguneqarsisinnaammat. Sanaartugassat eqqarsaatigalugit ilaatigut aningaasalersorneqareersimasut sipaarniarfigineqartarnerat toqqissisimananngitsutut Kattusseqatigiinniit oqaatigisariaqarparput.

Assersuutigalugu ukioq kingulleq Qasigiannguani Atuarfiup nutarterneqarnissaanut aningaasaliissutit sipaarniarneqarsimapput. Naak inatsisartuni aningaasaliissutit akuersaarneqareersimagaluartut. Taamaattumik Kattusseqatigiinniit piumasaraarput pineqartumut aningaasaliissutit atorneqarnissaat.

Sanaartugassanut tunngatillugu Upernavimmi timersortarfimmi sunngiffimmilu sammisassaqartitsiviusinnaasunik sanaartorniarnerup unitsinneqarsimanera Kattusseqatigiinniit akuersaarsinnaanngilarput. Upernavimmi sunngiffimmi sammisassaqartitsinerup pitsanngorsartariaqarneranut tunngatillugu aningaasaliissutissanik unitsitsisimaneq nalilersorneqaqqittariaqartoq piumasaraarput. Tassami naluneqanngilaq Upernaviup kommuniani sunngiffimmik sammisassaqartitsiniarneq annertusarneqartariaqarpoq maanakkullu Upernaviup kommuniani sanaartornermut aningaasaliissutissat piareerneqareersimagaluarput.

Aningaasanut inatsisissaq ataatsimut isigalugu Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut pitsaanerusariaqartoq taamatut oqaaseqarnitsinnut tunngavigaarput Namminersornerullutik Oqartussat ingerlatsiviisa ukiuni kingullerneq aningaasartuutaasa qaffakkiartornerat. Naak nunatta karsianut aningaasat isertartut ukiuni kingullerni annikilliartuinnarnissaat qularineqarsinnaanngitsoq.

Taamaattumik Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut suli pitsaanerusumik aningaasanut inatsit Naalakkersuisunit suliarineqarsimasariaqaraluartoq inatsisartunut saqqummiunneqannginnerani. Naalakkersuisunit eqqaamaneqartariaqarput pitsaasumik suliat Inatsisartut sulinerannut eqaallissaataasarmata.

Soorunami Inatsisartut aningaasanut inatsisissaat 2002-mut imaannaanngitsuuvoq. Suliarlu peqqissaarluinnarluni Naalakkersuisunit inatsisartunillu suliarineqartariaqarluni. Aningaasanut inatsisissamut 2002-mut Kattusseqatigiinniit imatut oqaaseqassuugut. Siullermik eqqaasitsissutigissavarput maannakkut aningaasanut inatsisissap siullermeerneqarnerani piffissaq annikimmat aningaasaliissutissat tamakkerlugit oqaaseqarfigisinnaannginnatsigit.

Kattusseqatigiinniit siullermik isumaqarpugut inatsisartuni sulinermi suliassat akisussaaffiillu annerusumik inatsisartunit suliarineqartariaqartut. Maanakkut innuttaasunut sullissinermi Naalakkersuisut akisussaaffii annertuallaarput pisinnaatitaaffiilu isumaqarpugut.

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut allaffissornermut aningaarsartuutit suli maannamut annertuallaartut taamaattumik taamatut oqaaseqarnitsunnut tunngavigaarput assersuutigalugu qallunaat nunaanni allaffiup Danmarkskontorip aningaasartuutai eqqarsaatigalugit suli ukiuni aggersuni annikilliartortinneqanngitsut. Tassa qaqugu pineqartuni allaffissornermut aningaasartuutit annikillisinnianeqarpat?

Naalakkersuinikkut siunnerfik Kattusseqatigiinniit eqqaamaniarparput assersuutigalugu qallunaat nunaanni allaffiit ilaatigut ataatsimut kattunnerisigut aningaasartuutit annikillisarneqarnissaat. Suli Naalakkersuisunit taamatut allaffissornikkut siunnerfiliisoqarsimanerluni. Imaluunniit allaffissornermut aningaasartuutit qaffakiartorneqarnerlutik.

Nunatsinni allaffissornermut aningaasartuutit qaffakkiartortut illuatungaatigut aningaasat nunatta karsianut isertinneqarsinnaasut ikiliartortut. Namminersornerullutik Oqartussat ingerlatsiviisa suli pitsaanerusumik aqutsisariaqarnerat allaffissornerup tungaatigut. Taamatut oqaaseqarnitsinnut tunngavigaarput ilaatigut allaffissornikkut sullissineq eqqarsaatigalugu illoqarfiit ilaanni sullissineq siornatigornit pitsaanerunngilluinnarmat. Naak atuisunut sullissineq illuatigut akitsoriartuinnartoq allaffissornermut tunngatillugu innuttaasunut sullissineq suli ukiuni aggersuni ajornerulernissaa maannakkut Naalakkersuinikkut anguniarneqarnerluni? Taamaanngippat soormi illoqarfiit ilaannut innuttaasunik sullissineq taamatut maannakkut ingerlanneqarpa?

Ataatsimut eqqarsartariaqarneq Namminersornerullutik Oqartussat kommunillu akornanni pisariaqarluinnarpoq.

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut nunatsinni allaffissornermut aningaasartuutit ilaasa nunatsinni inuussutissarsionerup siuarneqarnisaanut atorneqartalernissaat anguniarlugu Inatsisartut maannakkut aalajangertariaqalersut. Allaffissornermut tunngatillugu naggataatigut Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut paasissallugu pingaaruteqarluinnartoq Naalakkersuisut piumassuseqarnersut allaffissornermut tunngatillugu pimoorussillutik annikillisaanissaat anguniarneraat?

Savalimmiuni aningaasarsiornikkut ineriartorneq eqqarsaatigalugu pingaaruteqarluinnarpoq pineqartumi sulineq, pineqartut suli pitsaanerusumik suleqatigineqartariaqarnerat. Annertunerusumik misissorneqartariaqarpoq soorlu aamma allaffissornikkut pineqartuni innuttaasuni sullissineq eqqarsaatigalugu.

Naalakkersuinikkut allaffissornermut tunngasoq qiviaraanni ilaatigut takuneqarsinnaavoq pisortaqarfiit ilaanni allaffissornermut pisortatut atorfiit amerlavallaartut. Assersuutigalugu sulisut, pisortaqarfiit ilaanni sulisut 39-t akornanni pisortatut atorfiit quliupput. Taava ilaatigut oqaatigineqarsinnaavoq, sulisut qaqugu tamarmik pisortanngorniarpat?

Nunatta ukiuni kingullerni pisariaqartilluinnarpaa aningaasarsiornikkut suli pitsaanerusumik atugaqarsinnaanera, nunatta aningaasarsiornera eqqarsaatigalugu nunatta avataaniit uuliamik isumalluuteqarpallaaneq annikillitinneqartariaqartoq Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut.

Assersuutigalugu erngup nukinga atorlugu innaallagissiorfinnik pilersitsisoqarsinnaasariaqarpoq. Naak maannakkut aamma illoqarfiit ilaanni erngup nukinga atorlugu innaallagissiorfinnik ingerlatsisoqarniartoq. Nalunngilarput nunatta aningaasaqarnera qanoq maannakkut inissisimasoq. Taamaattumik pisariaqarluinnarpoq nunatsinneersunik nukinnik atuisariaqarnerup annertusarneqartariaqarnera.

Erngup nukinga atorlugu nukissiorfiit pilersinneqassappata aningaasat nunatsinni kaaviiaartinneqarsinnaasut assersuutigalugu Ilulissani erngup nukinga atorlugu innaallagissiornermik ingerlatsisoqarsinnaavoq. Taamaaliornikkut avataaniit ikummatissamik pisariaqartitsineq annertuumik milliartortinneqarsinnaalluni.

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut Naalakkersuisunit Inatsisartut nassuiaanneqartariaqartut Royal Greenland A/S-ip aningaasaqarnera pillugu. Ilaatigut pineqartoq oqaatigineqartarpoq 3 mia-it tungaanut akiitsoqartoq. Taava pineqartoq pillugu qanoq piginnittut iliuuseqarniarpat?

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut nunatta karsia qularnaveeqqusiunneqarsimappat Inatsisartut paasissutissanik pineqartunik aningaasaqarnera pillugu Naalakkersuisut pineqartoq aningaasaqarnera pillugu qanoq nassuiaateqarsinnaappat?

Konto 30.12.08 utoqqalinersiat, utoqqaat utoqqalinersiutaat eqqarsaatigalugu aningaasanut inatsisissamut aningaasaliunneqartut ukiuni kingullerni ilaatigut annikilliartortinneqartut oqaatigineqarsinnaavoq. Tassami Inatsisartut aningaasanut inatsisissaatigut takuneqarsinnaavoq aningaasaliissutigineqartut ukiut marluk ingerlanerani 25 mio. kr-nit missaanik appariarsimasut. Naak illuatigut utoqqaat ukiuni kingullerni utoqqalisartut amerlartuinnartut sooq taava aningaasaliissutigineqartartut ikiliartortinneqarpat?

Kattusseqatigiinniit utoqqaat atugaasa pitsanngorsarneqarnissaat anguniarlugu Naalakkersuisut suliniuteqartariaqartut isumaqarpugut. Assersuutigalugu sooq utoqqaat 63-ileereeraangata suliinnarniarlutik aalajangersimasut aappaasup utoqqalinersiutai ilanngarterneqalertarpat? Sooq utoqqaat ilaatigut saniatigut sulisariaqartarpat? Tassa ilaatigut utoqqalinersiat ulluinnarni inuuniarnermut akilersugassanut naammanngimmata.

Taamaattumik pisariaqarluinnarpoq aamma sulisinnaasut sulisinneqarnissaat, taamaalilluni utoqqalinersiat kisiisa isumalluutiginagit aningaasarsiorneq ingerlanneqarsinnaammat.

Suli eqqartugassaqarnaraluaqisoq, taamatut oqaaseqarlunga aningaasanut inatsisissap siullermeerneqarnerani oqaaseqaativut innersuussutigalugit suliassap aappassaaneerneqannginnerani oqaaseqaativut nalilersorluarneqarnissaat kissaatigaarput. Sulinissaq qilanaarilereerparput.

Lars-Karl Jensen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Mads-Peter Grøvoldimut qujavugut. Takuneqarsinnaasutut suli quppernerit atuagassai ilaqaraluarput, kisianni piffissaq atugassaa naagami aamma periarfissaqarpoq aappassaaneernermini nangissinnaallugit.

Per Berthelsen, attaviitsoq:

Qujanaq. Pappiaralerininnut iluatsillugu taalaassavara aallarniutigalugu assorsuaq ippinnartutut isigakku nunatsinni Naalakkersuisut Siulittaasuat oqallisissami taamak pingaartigisumi najuutinngimmat.

Aappassaatut taalaassavara saqqummiunniakkanni allannguutimininnguaqarmat ilassutiminin-nguaqarlunilu.

Naalakkersuisut ukioq 2000-imut aningaasanut ilassutissamut siunnersuusiaata siullermmeerutaasumik oqallisigineqarnissaanut atatillugu uanga imaattunik taasaqarumavunga. Siullermik nuannaarutigalugu taassavara aallarniutaasumik nunatta aningasaqarniarnerata piffissami aggersumi isumalluaatissaqannginnerujussua ersarilluinnartumik saqqummiunneqarmat. Tamatumami immineq takutimmagu qanoq pisariaqartigisoq ukiumi aggersumik aningaasaqarnitta sukannersumik aqunneqarnissaa.

Tassanilu nuannaarutigaara siunnerfigisaq ingasagisassaanngikkaluartoq, tassalu 40 mio. kr-nik ukioq 2000-imi sinneqartooruteqarnissaq qularnanngilluinnartormi unaammat. Tassalu pisariaqarluinnartoq amigartooruteqannginnissaq. Taamallu ukiuni qaninnerni aggersuni sillimmataasinnaasunnguanik periarfissanut tasisuaarutissannguanik mangiaalereernissaq.

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup sanaartornermut iluarsaanermullu aningaasaateqarfik pillugu taavaa taanna aningaasanik atunngisanik imaqartoq. Piffissaatillugulu uanga uteqqereerumavara ammaanersiornermut atatillugu oqallinnermi tusangiasaarutigeriigara tassalu aningaasat sanaartugassanut iluarsagassanullu aningaasaateqarfimmi ittut sammivinnut pineqartunut taamaallaat atorneqartarnissaat qulaakkeerluuinnartariaqarmat.

Pisariaqassappat allanut sammivinnut tigusisoqannginnissaa. Tamannami upernaaq ataasiarluni pereermat, mattulluinnarsinnaajumallugu sukangasuumik inatsisiliuussinikkut tamannalu matumuuna kaammattuutigeqqissavara.

Sanaartugassanut iluarsagassanullu 2002-mut atugassatut siunnerfigineqarput 729 mio. kr-nit. Siunissaq misilittakkat aallaavigalugit piviusorsiorpalaartuuva? Sumummi iluaqutaassava piviusorsiortumik kisitsisilersuinngikkutta, tamatumami malitsigisaa tassatuaassapput, siullermik isumalluartitsinerujussuaq, kingorna puullaaqinermik malitseqartussaq. Pingajuattullu malitsigisassatuaa tassaalluni sanaartornerup iluani akit aqukkuminaatsumik suli qaffassarsinnaanerat.

Siunnerfik tassaavoq tassaassallunilu nunatta politikkikkut imminut aqussinnaanerulersarnissaa anguniarlugu nammineq aningaasatigut napatissinnaasunngortinnissaa. Taamaammat uanga tunginnit naammagisimaarpara inissianut akiliutinut immakkullu usinik assartuinermut atatillugu akiviusunut sangutitsiartuaarniarneq.

Qanorluunniimmi ajornartorsiutinik aaqqiiniarsarilluta periarfissaasinnaasunik kaaviiaartitsigaluarutta qanorluunniillu tunngavia isumaqatiginngitsigigaluarutsigu avaqqussinnaanavianngilarput akissaqarnerusutu arlaatigut inuiaqatigiinni assakaasut kaavitsinniarnerini ilaatigut uniarnerutittariaqarniarnissaat.

Inissianut akiliutaasartut eqqarsaatigalugit aamma tamanna pinngitsoorsinnaagunanngilaq. Siunertaalumi apersuuseruminaappoq, tassalu akissaqarnerusunut nammineq illutaarniarnissamut sangutitsiniarneq. Tassungalu atatillugu taava pingaarluinnartuussaaq taassallugu pisortanit taava tamaviiaarutigineqartariaqarmat kajungertut sanaartorfissaannik utaqqilutsitsinaveersaarluni periarfissagissaartitsinissaq. Tassanilu aamma pingaartuulluni qulakkeerniassallugu nunagissaanit iluini sanasussat nammatassaasa qaffatsippallaarnaveersaarnissat tamannami pinngippat siunertaq imminut akiulissammat.

Namminersornerullutik Oqartussat suliffissuaqarfinnik oqartussaanerpaalluni piginnittuusarneranut atatillugu siunnerfik tassalu oqarneq anguniarneqassasoq privatit ingerlatsinissamut salliutinneqartarnissaat. Neriuppungalu tamanna oqarnerinnaassanngitsoq, timitalimmilli privatinut ingerlatsinissamut kajungersilersitsinnaasunik tunngavissiuussinissaq silatusaartumik siunissami ingerlanneqarluni.

Tamatumunngalu atatillugu KNI pisiffimmik tamakkiisumik ilaannakuusumilluunniit tuniniaanialersaartoqarpoq. Tassanilu Naalakkersuisunit taaneqartoq tamanut malugilluaqquvara neriorsuummi tamanna sukangasuumik ninngusuumillu sukaterneqartariaqarmat. Tassalu tunisinermi isertitaasinnasunut atatillugu taakku landskarsitta ingerlatsinissamut aningaasartuutigisaanut qaffaasaataasumik atorneqassanngimmata.

Malitsigiinnarluguli ilaatigut Royal Greenlandip aningaasaliiffigeqqinnissaanut aningaasat atorsinnaaneri tusarlugit ilunni uunaammertoqarpunga, ilami mianersorfigisassaalluinnartutut isigigakku inuiaqatigiinni ingerlatsivittut pisuussutaatitsinnik aningaasanik isertitsiniutigalugu tunisisarnissap malitsigisaanik aningaasat pissarsiaasut atorneqassappata putorsuarmut nateqanngitsutut ittumut asuli nakkaatitatut.

Qulakkeerniartariaqarpormi aningaasaliiffigisat arlaatigut aningaasaliissutinik utertitsisinnaassuseqarnissaat. Taamaanngippammi inuiaqatigiit piitsunngoraluttuinnassaagut pigisavummi ataasiaannarluta tunisinnaavagut. Tamannalu pissanngippat aqqutissatuaassaaq inuiaqatigiittut tunngavitta ingerlatsivittalu iluini pisinnaassutsitsinnut naleqqussaalluta naqqaniit nutaamik tulleriiaaqqinnissarput.

Ilinniartitaanermut atatillugu taaneqarpoq ilinniartitaanerup iluani pitsaassuseq qaffassarneqassasoq. Tassungalu atatillugu tunngaviusumik atuarfimmik Atuarfitsialammik taallugu ingerlakkiartuaagaasoq ilanngunneqarluni.

Ilinniartitaanerup pitsaassutsikkut qaffassarneqarnissaa ingerlalluinnartariaqartutut assortuussutigisinnaagunanngilarput. Taamaallalli qanoq iliornikkut tamatumap ingerlanneqarnissaa aporaaffigisinnaagunarlugu.

Uangalu isumaqartuarsinnarpunga pitsaassutsikkut inerisaanissaq naqqaniit tassalu tunngaviusumik atuarfimmiit aallartinneqartariaqartoq. Taamaattumik aningaasanut inatsisissanut siunnersuummi atuarfeqarnermut atatillugu aningaasaliissutit angissusilerniarneranni siunnerfik paasiuminaatsilluinnarpara.

Upernaarlimi paasivarput atuarfeqarfiup iluani iluarsagassat sanaartugassallu naammaginartumik tassalu kinguaattooraluttuinnarani taamallu atuarfiit isasooriartuinnarnerat nutarterinermik sukkanerusumik ingerlassanngippat, taava C-overslagi aallaavigalugu minnerpaamik ukiumut 75 mio. kr-nit atortarnissaat pisariaqartinneqartoq. Kingusinnerusukkulli aamma nassuerutigineqareerpoq kisitsisit taakku pinngitsoorani taaneqartunit qaffasinnerulerumaassasut. Taamaammat uani ersarissumik nassuiaqqussavara qanoq ililluni aammalu sooq ukiumi tulliuttumi atuarfeqarnerup iluani atugassatut 33 mio. kr-nit tagginneqarsimanersut. Uangami siutinnik kisitsisit taamatut nikinganerat siunnerfiusullu ataqatigiinnginnerisut nipeqarmat.

Ilinniartitaanerlu qimatsinnagu sakkortuumik uparuarusupparattaaq Naalakkersuisut ilinniartitaanerup iluani aappaagumut 5 mio. kr-nik ukiumilu tulliuttumi 10 mio. kr-nik sipaaruteqarnialersaarnerat. Tamanna ilinniartitaanerup iluani siuarsaanissamut oqalunnermi sunnguamilluunniit naapertuutinngilaq.

Aammalu tassani patsisiginiarneqarsinnaanngilaq oqarneq uagut ilinniartugut nunani avannarlerni ilinniartunit atugarissaarnerunerat. Tamannami nammineq nunatsinni aqutsisut ukiut ingerlanerini pilersitarivaat sungiussititsissutigereerlugulu imak isiallaannarluni apparsarneqarsinnaanngitsunngorlugu. Taamatummi pisoqassappat qularnanngitsumik ilinniarnissamik kajumissuseq annertuumik ikunneqartussaassaaq. Tamannalu qangarsuarli ilisimaneqareersimaneqartariaqaraluarluni.

Puigorneqareernerpami siorna maanna aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami siulittaasuulersup uanga pisariaqavissumik angalatsiarlunga peqannginninni aningaasanut inatsisissap pingajussaanneerneqanngitsiarnerani ilinniagaqartunut tapiissutit 9 mio. kr-nit pallillugit qaffaqqummagit pioreersut qaavisigut nammatassanngorlugit qaqeriartaarlugit.

Pisariaqalerpoq taamatut sangujoraartorsuarmik ingerlatsiuarnerup unitsinnissaa. Uanilu siunnerfigisat nalilersoqqilluarneqarnissaat sakkortuumik kaammattuutigissavara. Aningaasnut inatsisissami siunnersuutip kisitsisai pingaarnerusut qimerluulaaraanni paasinarpoq nunatta aningaasaqarnikkut nammineq napatilersinnaanissaanut aqqutissaq suli takinnguatsiaqisoq. Neriuinnassaagullu namminiilivinnissaq pillugu ataatsimiititaliarsuaq suliassamik piviusorpalaartumik tunngaveqartumik takutitaqarumaartoq.

Ilisimatusarfissuarmut atatillugu eqqaasitsissutigalugu erseqqissaatigiinnassaaq aalajangiussaammat pilersaarut taanna unitsinneqarsinnaasoq avataanit aningaasaateqarfinnit aningaasaleeqataajumasinnaaneq naammaginartumik angusaqarfiunngippat.

Inuutissarsiornermut tapiissutaasartut iluini ukiumut 9 mio. kr-nit pallillugit sipaaruteqarnissaq Naalakkersuisunit siunnersuutigineqarpoq. Tamannalumi aamma maanna pissutsit aallaavigalugit immaqa illersorneqarsinnaasumik oqaatigineqarsinnaavoq. Kisiannili tamatuma sinerissamut qanittumi aalisarnerup iluani nutarterinissamik pisariaqartitsinerujussuarmut tapingertitsissutaasututllusooq pilluni sinnassaataassannginnera uani naqissuserumavara.

Tassungalu atatillugu una Aalisarnermut Piniarnermullu Naalakkersuisup oqaaseqannginnerani suliaammat taalaassavara asoorsorsuaq ippinnartutut isigigakku Naalakkersuisortaarput radiokkut oqaaseqarmat qularutigineqassanngitsoq aalisarnermut aningaasat annertoqisut pisariaqartinneqarumaartut. Tamanna qularnanngilluinnarpoq ilumoortuusoq. Tassungalu atatillugu ippigisara taalaassavara tassalu taamak oqaaseqarnermi sunnguamilluunniit ersarissarneqanngimmat imatut oqarneq; Tamanna ilaatigut aningaasalersorniarneqassasoq sanaartukkat ilaasa kinguartinnerisigut."

Qaammat ataaseq qaangiutinngippat imaluunniit suli qaangiutinngitsoq ukiut tullianut aningaasanut inatsisissaq inissinniartussaavarput. Taamaattumik isumaqarpunga politikerit taamatut maanna aqutsinermi nuimatigisumi inissisimasoq arlaatigut ersarissaateqarani taamak oqaluinnassappat oqinaarineruallaartoq tamanna.

Tusartariaqareerparpummi aningaasat qanoq annertutigisut tamatumunnga atussallugit takorloorneqarnersut. Taamaassappallu aamma tusarusunnassaqaaq piaartumik suminngaanniit aningaasat tamakkua aaniarneqassanersut. Sanaartukkat suut kinguartinniarneqassanersut. Tassami sanaartukkat, soorlu nalinginnaasumik inissiat imaluunniit kolligiassat tassani sipaarutigineqarnissaat kinguartinneqarnissaallu siunnersuutigineqarpat tamanna uanga peqataaffigiuminaalluinnartutut isigereerakku.

Kisiannili tassani Ilimmarfik pineqarpat taava oqaloqatigiissutaasinnaanera taassumap ammanerusutut isigalugu. Isumaqarpunga ulorianartuusoq suliassami taamak oqimaatsigisumi oqarluartaarutitut nipiileqarsinnaasunik taamaalinerani oqaaseqarneq. Taamaattumik tusarusussaqaakka piaartumik suut tassani aningaasat pineqartut, qanorlu tamakkua matussuserniarnissaat eqqarsaatigineqarnersoq.

Ila taakkartorneqarsinnaasut uparuartorneqarsinnaasullu amerlagaluaqaat, qujanartumillu aamma isumaqatigisinnaasannik imaqarput. Siunnersuutaasummi akornanni assigiinngitsunik ataqatigiingissorinartoqarpoq. Takisuuliornerli uanga nuannarisarinngilara. Taamaammallu allat saqqummiussassaanik aamma isumaqatigiumaakkannik qaqitsisoqanngitsoorunnanngimmat uanga ilanngunniakkakka tassunga killilerpakka. Neriuutigalugulu aappassaaneerinninnissaq pitinnagu aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami sukumiisumik nalilersueqqinnissami ilanngullugit kaajallatsinneqarumaartut. Qujanaq.

Lars-Karl Jensen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Oqaaseqartussaq tulleq pitinnagut Naalakkersuisut Siulittaasuat maqaasineqarmat taanna siusinnerusukkut ilisimatitsissutaareerpoq, maani Inatsisartut Siulittaasuat aammalu Naalakkersuisut Siulittaasuat pisarnermissut danskit folketingiata ataatsimiinnerminni ammaanersiorneranut najuukkiartorlutik aallarnikuupput. Taakkua ulluni makkunani peqassanngillat.

Otto Steenholdt, attaviitsoq:

Paasisinnaalluarlugu oqaatigissavara oqaluuserisassap matuma Inatsisartut ukioq manna oqaluuserisassaanik tulleriiaarinermi isumaga malillugu piaarinngitsuugaagunanngitsumik kisitsisipalaamik normulerneqarsimanera tassa nr. 13-imik.

Ukiorli kingulleq nunatta aningasaqarnikkut ingerlaasia Naalakkersuisuni saqqummiunneqaraangat najummassimaarutigisarpara eqqarsarnartoqartillugulu Naalakkersuisunit oqaatsit nunatta aningaasaqarniarnera pillugu atukkat ersarissuuneq ajormata. Soorlulu oqaasissat ersarissut paasinarluartullu paatsuugassaanatik inatsisartuni atorumaneqarneq ajortutut nipeqarsorisarlugit. Immaqa uniuerujussuanngitsumik.

Ukioq manna saqqummiussaq ima aallartippoq. Issuaavunga; "Ukiuni kingullerni nunatsinni aningaasaqarniarnermi pissutsit ilorraap tungaanut allanngoriartorsimapput. Aningaasaqarnerput ataatsimut isigalugu annertuumik siuariartoqarsimavoq, suliffissaaleqisullu ikileriarlutik. Peqatigitillugu akileraarutit isertitat qaffariarsimapput."

Aallaqqaasiut taamaattoq atuaannarlugu ukiunilu makkunanilu pisutut nipeqartillugu kialuunniit atuartussap naatsorsuutigilersinnaavaa pissutsit ullumikkut ima neriulluarnartigisut akitsuusersuinissaq illumut inigisamulluunniit qaffannissaat akileraarutit qaffannissaat allallu innuttaasunut oqimaaqutaasinnaasut ukiumut tullermut ilimagisariaqanngitsut ima pitsaatigisumik aningaasaqarneq ukiuni kingullerni ingerlasimammat.

Titarnertaalli nakeriallannartut aallartereerput ima oqartoqareermat, issuarpara; "Aningaasaqarnermi akitigullu pissutsit allanngussasut kiisalu aningaasaqarnerput nikikkiartorunnaariaannaalluni."

Nunatta aningaasat isertittagai aningaasartuutaanut sanilliullugit naalliunnarsilluinnarsimapput. Tassalu kinaluunniit nunatsinni inuinnannguaq taamatut misigisaqaleruni imminut oqarfigisariaqalissaaq sakkortuumik sipaartariaqalerluni. Pissutsit tamakku ersernerisa ilaginerpaat, nunatta avannaani illoqarfimmi aalajangersimasumi najugallit inuisa affaat allaat sinnerlugit inigissaminnut akiliisarsimannginnerat.

Pinngitsoorani sunarpiaq pissutaanersoq paasiniartariaqarpoq. Ukiuni makkunani suliffissaaruttarneq tunisalluunniit akiisa appasinnerujussuisa kingunerilernerpaat akissaqanngivikkamik allatut ajornartumik taamak pissusilersulersimasut. Imaluunniit akissaraluatik allarluinnarmut atulersimanerpaat. Ileqqorissaarnermillu amigaarteqarsimanerat annerujartulersimanerluni?

Inatsisartunut ilaasortat Naalakkersuisut mittarfiliornissaq tulleq pillugu nunatta aningaasatigut pissuseriligaa aallaavigalugu kinguartitsiniaraluarnerat itigartippaat. Taamaasiornermikkullu suli aningaasaqarniarneq ukiuni tullerni ilungersunarnerulersillugu. Inatsisartut nunap aningaasaqarniarneranut akisussaagaluit nunatsinni inuinnannguit qangaaniilli periuserisartagaat malikkunnaarsimavaat. Aningaasat pillugit ilisimatuumik taaneqartartup ima oqarfigaanga: "Ukiuni kingullerni timmisartunut mittarfiliasi naatsut pinngitsooratillu, illit oqarnittuut siunissami tallissassat pinnagit nunaqarfisi illoqarfisilu tamaasa helekopterinik pilersuinnarsimagaluarussigit allaat nunassinnut inuinullu akikinnerungaarsimasinnaagaluarput."

Tusagaq eqqumiissusia. Sulilu aamma alla ima isumaliutersorpoq: "Danmarkimi assuarineqartuartup Farumip periusigiligaa tassa illoqarfiup Københavnip avannannguaniittup atuallanniarsiuk, niuernermik ingerlasseqatigiinnut, tassa konsortium-inut taaneqartartunut mittarfiliassasi pigitillugit sanatinniarsigit, isumaqatigiissuteqarfigalugillu soorlu ukiut 25-iat qaangiuppata ilissi nammineq mittarfiit taakku akiliinnguarasi pissitut tigussallugit."

Saqqummiussami Paamiuni Tasiilamilu ukiuni marlunnik kinguartitsinissaq oqaatigineqartoq qularnanngilaq Naalakkersuisup oqaaseqarfigissagaa. Tassami uanga kinguartitsinissaq aningaasaqarniarnitta ilungersunarera aallaavigalugu isumaqataaffigiuarakku allaallu naatsunik mittarfiliorneq unitsilluinnaqqullugu inassuteqarsimallunga.

Naluneqanngilarlu timmisartuaqqat atorlugit siunissami ilaasunik angallassisarnissamut eqqarsat tapersersorsinnaanngilluinnariga. Inuiaqatigiit ingerlaasiannik pingaartumillu politikkerit ingerlasseriaasiannik isornartorsiuisartut umimmik akornisigut illakulugunarput. Ukuluunniit marlussunnguit taassagukkit. Timmisartunut mittarfik sananeqarpormi billetsilli tassannga tassungalu akii ima qaffasitsigaat ilaasussat akissaarullutik. Unippiassanatillu timmisartortuatut tassaalerlutik pisortat suliffiutaanni sulisuusut.

Avataaniit tikeraartussat tassa turist-it inuussutissarsiutit sukassaattut neriuuteqarfigisat billetsit akiisigut ima akitsuiffigitigaat tikeraassaagaluit takkutinngitsoortalerlutik. Akisoqisunillu inuutissarsiutiginiarlugu hoteliliorsimasoq maani nunatsinni ulluni makkunani kipiluttunaqisumik ininut inoqanngitsunik imannaannaq akissaajartinneqarlutik.

Inuutissarsiutinik tapersiisarneq pillugit aningaasanik, ikilileriniarneq isumaqataaffiginngilara inuussutissarsiutit suugaluartulluunniit aallatitikkat imaluunniit allartinneqartut nunap ani- ngaasaqarneranut iluaqutissaasutut siunissami nalilersortuarakkit.

Taamaattumik tapiissutinik ikilisaaninarnermi erhvervsstøtte ilaatinneqartariaqanngitsutuut nalilerlugu. Sipaarutissat allat matuma kingorna saqqummiunneqartussat pissanngatigeqaakka. Neriuppungalu nunatta aningasanik eqqussuisarneranut sipaarutissat tamakku attuumassuteqassanngitsut.

Soorlu aallaqqaamut oqaatigereeriga nunatta siunissami aningasaqarniarnera najummassimanartutuut nalilerpara. Akileraarutit qaffakkaluttuinnartut pisiassat akitsoraluttuinnartut inimut akiliutit allarpassuillu akitsornissaat inuiaqatigiinnut oqimaappallaassaqaaq. Akissarsiat qaffanneqarnerannik malitseqanngikkunik.

Akissarsialli qaffanneqarnissaat aatsaat aningaasarissaalernermik aallaaveqartussaapput. Taamaattumik periaaseq killormut sammisoq, sapinngisaq tamakkerlugu ungavartitertariaqalersoq, tassaavoq inuiaqatigiit aningaasat sukkulluunniit tigusartagaat qaffaateqanngivissut aningaasaajaatissaannik annerusumik piumasaqarfigiualissallugit.

Silarsuarmi naalagaaffippassuit ukiuni makkunani aningaasaqarnikkut ingerlalluartunik taaneqartartut oqaluttuassartaat maani Inatsisartut atuarlugit Inatsisartut ilinniarfigisariaqaleraluarpaat. Soorlu nunap ilisimanerusatta, tassalu Danmarkip inuisa ukiorpassuarnik sipaarneq qanoq atsigisoq ingerlattuarsimagaat. Nunamik aningaasaqarnikkut siunissami isumannaatsuunissaa anguniarlugu.

Aningaasaqarnikkut nunanit allanit isumalluuteqartikkumanngilaat, tunisassiatilli annertuumik pitsanngorsakkat taakkununnga tunisarlugit aningaasarsiutigalugit kiisalu aamma sipaarnermikkut ukiuni makkunani angusimasaat aamma uagut nunatta ilorfisimaarutigaa, kisianni taamaattuaannassanerpa?

Uagut kalaallit qangali siulitta pissusaat ileqqaarneq sipaarnerlu ukiuni makkuni iluamik kingornussatut ingerlannerpagut? Sineriassuarmi eqqaavissuit alapernaallugit pisuttuarfigilaarlugit tupinnaannavittarpoq, una ila uagut kalaallit naak, piitsuulluta piisaarnersiarput eqqaavitsigut ersersinneqartoq qimerluulaalerlugu.

Inuup ataasiinnannguulluunniit sipaarnera nunap aningaasaqarniarneranut sunniuteqartarpoq. Tassa suli amerlanerusut taamak pissusilersorpata nunap tamarmi pinngitsoorani iluaqutigisarmagu. Aallaavissaq pitsaalluinnartoq uatsinni qinikkaniippoq. Namminersornerulernerput eqqunneqarmalli pingaartumik Naalakkersuisunngortartut akornanni narrunavissumik pissusilersortuarneq, suli tamassa inimit maanngaanniit uparuartorneqarnissani, uparuarneqassanani ingerlajuartoq tassaavoq, Naalakkersuisuusimasup kingoraakkap allaffia illugisimasaaluunniit aaqqissuunneqarsimanera.

Akisoreeqaluni inuinnarnit isornaateqanngitsoq Naalakkersuisunit ilaasortanngortup nutaap allanngornagit atorumasanngimmagit. Aningaasallu imaannaq tusindilikkuutaat allanngortiterinernut ilaanni immaqa, immaqami tamatigut pisariaqanngilluinnaraluartunut atorneqartarlutik. Tamana aningaasassaaleqiartornerup nalaani unitsinneqarluinnartariaqarpoq. Soorunami aningaasarsiorneq nakkaakkiartortillugu suliffissaaruttut amerliartussapput utoqqalisut utoqqaliaartullu inatsisit malillugit pitsaasumik pineqartussaasut aningaasaqarniarnikkut oqimaarsaataasussaapput.

Amerlaqisugut puigortarparput silarsuarmi avatitsinniittumi ingerlaatsip aamma nunarput aningaasaqarniarnikkut aqummagu tunisassiatta akii nunap tunitsigisartakkatta aningaasarissaarnerata aningaasakilliornerataluunniit aqukkai inatsisartuni ilaasortanit amerlavallaanit paasineqarneq ajorpoq.

Niuernernullu pingaartumik nunarsuarmi pissutsinik malinnaavilinnut nunatsinni politikkerit akuliunniartuarnerat nunat avammut niernerata qanoq ingerlasariaqarneranik aamma paasisimasakippallaarnermut ilisarnaataasarpoq. Tunitsivissaqarniarnerup tassa nunanik allanik nunatsinni tunisat akii qaffatsittassavai. Tunitsivissaaleqinerullu aamma akit nunatsinni appatittassallugit. Tassa silarsuarmi ukiuni makkunani pisariaqarluinnartumik ataqatigiikkaluttuinnartumi ullumikkut inuuffigisatsinni maleruagassat sakkortuumik piumasarisagut.

Ukiuni makkunani pisariaqalerunarpoq Inatsisartut ataatsimiittarfimmi ataatsimoorlutik aningaasanut inatsisaasartoq ataatsimoorlutik qupperarlugu isummerfigisassallugu. Ila isumaqarnarsivoq qangalili pissusiusunik qerruteqaannaartunik aningaasalersorniartunillu nassaassaqararluartoq. Immaqa aningaasalerneqartuarnissaminnik pisariaqartitsiunnaareersimagaluartunik.

Ineqarnermut akiliutit qaffanneqarnissaat qularnarunnaarpoq. Tamannalu inunnut akissaatimikkut qaffaaffigineqanngitsunut sakkortuumik oqimaarsartitsisussaavoq. Oqaatigineqaraluarpoq akissaallit kisimik qaffaaffigineqassasut. Aningaasanullu inatsississaq suli akuersaarneqanngitsorluunniit aamma akissaatikinnerusunik taaneqartartut nalunaarfigineqareerput iniminnut akiliutaat qaffanneqassasut. Tassa qaffaanissaq tamakkiisuuvoq akissarsiamikkut qaffaaffigineqanngitsunit naammagiinnarneqarsinnaanngitsoq.

Maani puigunngilakka aappariinnerup aseruuttornerata kingornagut meeqqatik ilagalugit qimagaasartut taakkununnga aningaasaqarnikkut atortitaasut sukumiisumik qulaajarneqartariaqalerput.

Namminersortunngarsaaneq aqqutissavimmigut ingerlasoq ilassilluarpara. Selskabet imminnut aqullutik politikkerinillu akuliguffigineqaratik ingerlassasut. KNI Pisiffiup tuniniarneqarnera suli iluamik paasinarsinngikkaluartoq aningaasarsissutaalluartussatut saqqummiussami nalilerneqareerpoq. Aningaasallu pissarsiassat siunertanut aalajangersimasunut nalunaaqutsersorneqareersimalerput, soorlu Royal Greenland A/S-imut Nuka A/S-imullu. KNI-imilli tuniniaanerup qanoq ingerlaneri suli annerusumik tusagaqarfigisarput Naalakkersuisut Inatsisartunut oqaatigisariaqalereeraluarpaat.

Atuarfitsialammut tunngatillugu toqqissisimanarinngilara atuarfimmi sulisuusut pilersaarummillu pinngitsoorneqarsinnaanatik qitiulluinnartut IMAK, KANUKOKA-llumi annerusumik paasisaqarusullutik inatsisissap atortuulernissaanik kinguartitsisiallaqqusigaluartut akuersaarneqanngimmata. Suliassaq taamak inuiaqatigiinnut pingaaruteqarluinnartigisoq paaseqatigiilluarneq aallaavigalugu ingerlattariaqaraluarpoq. Soorluttaarlumi aamma privatskole-nik taaneqarlutik pilersitassat Danmarkimi pissutsit assigalugit maani inatsimmik tunngaveqartariaqaraluartut, kommuninut innersuutiinnarnagu. Privatskolenik taaneqarlutik ingerlaniartussat meeqqat atuarfiata ingerlanissaanut qilersugaasutut assinguallaaqaat, pilersitsiniarnermullu isummanik kusanaraluartunik anguniarusutaagaluanik qatangiinnartitsisussaassallutik.

Ilinniartitsinissanullu assigiinngitsunut aningaasaliussat aningaasaliussatut 10 mio. kr.-nit naammanngitsutut nalilerlugit nalunaarutigereertariaqarpara. Aningaasanik nunap karsianut isertitaqarniarunissaq anguniarlugu pissuseriumasat selskabet akileraartitaasarnerannut tunngasut isumaqatigaakka, soorlulu aamma aaqqissuussinissarsuarmi aningaasat atugassat naammagisimaarnartutut nalilerlugit oqaatigisariaqarlugit.

Takuat, naggataatigut neriuutigaara pissusissamisoorluinnarsoralugu manni Inatsisartuni attaviitsuullutik, tassa maanna marlunngormata ilungersorlutillu suleqataanermikkut peqataasut, maani inimi oqaaserisaat aamma pimoorullugit ataatsimiititaliani oqallisigineqartassasut.

Lars-Karl Jensen, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Taavalu tullinnguulluni oqaaseqassaaq, Naalakkersuisuniikkattalu Aningaasaqarnermi Naalakkersuisoq Josef Motzfeldt akissuteqassaaq.

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Inatsisartuni ukiumoortumik Naalakkersuisut Aningaasanik Inatsisissatut siunnersuutaat oqaluuserineqaraangat immaqa assersuunneqangajassinnaavoq soraarummeernertut imaluunniit selskabenik eqqartuineq annertoqimmat, allaanngilaq generalforsamlingeqartugut, aamma taanna ajunngilaq. Ilaatigut ilaanni kingumut qiviarnermik aallaaveqartumik siunissami suut qanoq nalilersorneqarnerat Inatsisartuni oqallikkusussuseqarneq isummanillu qaffakaatitsineq Naalakkersuisut sinnerlugit qujassutigaara.

Oqaaseqartumullu kingulliup naggataarnerani tunngatillugu Inatsisartut Ataatsimiititaani Inatsisartunut oqaaserineqartut tamarmik nalilersorneqartarnerat naatsorsuutigigakku, kisimiittut oqaasii asuliinnartinneqassanngitsut naatsorsuutigisariaqarpoq. Inatsisartuni sulineq qanoq amerlatigisunik peqateqarnermik aallaaveqanngilaq, kisianni innuttaasut qiginigaasut naleqassutsimut assigiimmik naleqartariaqarput.

Isumaqarpunga, oqallinnerup ataatsimut qulequtaasut pingaarnertut taaneqarsinnaasut aalisarnermut tunngasuusut, taavalu aamma ingerlatsiniarnermi sutigulluunniit imminut nappassinnaaneq, pinngortitap imminut nappassinnaanera inuiattut nammineq napatissinnaaneq tamakkua sakkortuumik tamakkiisumillu oqaaseqarfigineqarput, kiisalu sanaartugassanik tunngasunik oqaaseriumasat soorunami annertuumik sammineqarlutik.

Siumut oqaaseqartuata oqaaseqarnermini allannguuteqaataasinnaasunik ammassumik siunnersuusiorsimanerput maluginiarsimallugu oqarpoq. Sutigulluunniit Naalakkersuisut soorunami illersugassatik illersortassavaat Inatsisartut sinnerlugit Inatsisartut imissutaat naammassiniarnerini siunnersuuteqaraangamik, kisianni allannguutaasinnaasut Inatsisartut oqartussaaffigimmagit, Inatsisartullu aningaasanut inatsisassarimmassuk manna, tamakku piareersimaffigivagut soorumi, kisiannili Naalakkersuisut maannangaaq aalajangiusimanerartariaqarpaat aannertusaarineq qulequtaalluinnartariaqarmat Aningaasanik Inatsisissami killifigisatsinni ullumikkut.

Arlalinnit oqaatigineqartoq aamma tassavoq naatsorsuusioriaaseq, imaluunniit immaqa taaneqarsinnaavoq, angusarisimasanik nakkutilliinieq, alitsannaaneq taanna aamma pingaartinneqartoq paasinarpoq. Taamatut naatsorsuusioriaaseq ullumikkut annertunerusumik aningaasanik inatsit aqqutigalugu piviusunngortinneqartanngitsutut oqaatigisariaqarsinnaavoq. Unali qularutissaanngilaq ilaatigut oqaatigineqarmat, ilumut aningaasat atuuffissaminnut, siunertaminnut tutsinneqartarnerpat, taanna qularnanga Naalakkersuisut sinnerlugit akissuteqarfigissagukkit oqassuunga aningaasat siunnerfigineqartunut tutsinneqartarnerat ? taanna qularnanngilaq.

Apeqqullu alla soqutiginarnerusinnaasoq tassaavoq, aningaasaliinermi siunnerfigineqartussatut aalajangerneqartut ilumut piviusunngortinneqarnerpat, tassa taanna soqutiginartua. Isumaqarpunga pasinartunngorsarniartariaqanngitsoq aningaasaliissutit atuuffissaminnut atuutsinneqartarnerannut oqarneq. Sunaluunniit aningaasatigut aningaasanut inatsisikkut akuersissutigineqarsimasoq allanngortinneqassappat, Inatsisartut minnerpaamik Inatsisartuni Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq aperineqaqqaartussaavoq. Aamma tamanna periuseq ingerlanneqarpoq, taassumalu saniatigut Inatsisartut aamma Kukkunersiuinermut Ataatsimiititaliaqarput, taakkuuppullu avataanilu aamma kukkunersiuinermi ingerlatsisunik nakkutigineqarlutik.

Taamaammat ima paaserusunneruara, naatsorsuusioriaaseq naammassinnissinnaanermik Naalakkersuinikkut anguniakkanik piviusunngortiterineq soqutiginarnerusoq. Ilumut ilinniartitaanermut aningaasaliigaangatta Niuernermut Ilinniarfimmut, Niuernermi Ilinniarfimmi ilinniartut aningaasat taakku atorlugit Naalakkersuinikkut siunnerfigineqartunut iluaqutaasumik angusaqartarnerpat? Tamakkuupput soqutiginartut, arlariinnik oqaaseqartunit oqaatigineqartut.

Aamma naammassisaqarsinnaassuseq najoqqutaralugu naapertorlugu akissaasersuisinnaaneq Siumut oqaaseqartuata tikippaa. Ukioq manna akissarsiat, sulinermilu atugassaritaasut pillugit isumaqatigiinniarnerni, Sulinermi Inuutissarsiuteqartut Kattuffiani isumaqatigiissuteqarpugut misiliilluniangerlarsimaffimmi ikiortit, angerlarsimaffinni ikiuuttartut, taavalu aamma Telemi Allakkerisoqarfimmilu sulisut naammassisaqarsinnaassusiat najoqqutaralugu akissaasersuisinnaassuseq ukiumi uani isumaqatigiissuteqarfiusumi misilinneqassasoq. Tassa aallartisarneqarput tamakkua, aamma qularnanngilaq misiliinerit najoqqutaralugit allanut annertusarneqarsinnaapput, nalilersuilluarnikkut naammaginartumik angusaqarfigisutut nalilerneqarpata.

Inuussutissarsiutit ukiuni marlunni aaqqissorneqarnissaat ilaatigut Royal Greenlandimut tunngasut, NuKa A/S-imut tunngasut, sinerissap qanittuani umiatsiaararsortunut tunngasut, ESU-mut tunngasut kiisalu piniartut atugarisaannut tunngasut, pisariaqarput qanoq ingerlatitaanerat ataatsimoortumik isummerfiginiassallugu, oqaaseqartut arlallit oqaaseqarnerat aamma najoqqutaralugu. Taava tassanngaanniit nuna immikkoortuini ineriartortitsinermi aningaasaateqarfiliortoqassanersoq apeqqutaavoq, kommunit aamma namminneq qanoq peqataaffigerusutsigineraat. Kommunit qanitariit ippassaani uani ataatsimiinnermi oqallittarnerni malunnartoq tassaavoq, nuna immikkoortuini ineriartortitsisoqassappat tamatumani sallerpaasussat tassaapput kommunit, nunap immikkoortuiniikkamik.

Taamaammat kommuninut massakkut 18-iusunut 708 mio. kr.-nit Namminersornerullutik Oqartussaninngaanniit atugassiissutigineqartartut, nuna immikkoortuini kommunit qanitariit imminnut qanoq suleqatigiissutigisinnaaneraat qulaaninngaanniit naalakkiutaanani. Naalakkersuisuni isumaqarpugut, kaammattuutaasariaqartoq piviusunngortinneqarnerani tassaasariaqarluni kommunit isumagisassaat.

Siumup oqaaseqartuata aamma arlallit oqaaseqartut sinerissap qanittuani aalisarnerup naleqqussaavigineqarnissaanut aningaasanik immikkoortitsisoqarsimannginnera toqqaannartumik arlalitsigut uparuartorneqarpoq, tassunga taputartuunneqarluni ESU-mi aningaasaliissutigineqartut 39 mio. kr.-iniit 31 mio. kr.-nut appartinneqarnissaanut Naalakkersuisut siunnersuutaat.

Taamaakkaluartoq Naalakkersuisut aamma saqqummiinitsinni oqaaseqarpugut, KNI-p Pisiffiup illoqarfinni arfinilinni ingerlataani tuniniaanermi pissarsiarineqarsinnaasut, selskabinut aalisakkerinermut suliaqartunut iluarsiissutiginiarneqarsinnaasut, taassumalu saniatigut siusinnerusukkut oqaatigereersimasattut, Naalakkersuisut siunnersuuteqarput, inuiaqatigiit aaqqissugaaneranni allanngortitsiartornermut aningaasaliissutissat 28 mio. kr.-nit illikartinneqareersut Nallakkersuisut siunnersuutigigaat. Naalakkersuisullu saqqummiiniitsinni oqaatigaarput, aningaasat taakku ilaat, soorunami qanoq amerlatigissanersut takujumaarparput ? taakkua ilaat sinerissap qanittuani aalisarnerup naleqqussarnerani atorneqartariaqarput. Ilaatigullu aamma tusagassiutitigut oqallinnermilu akooreersut tassaapput, Avataasiorlutik Kilisaataatillit Peqatigiit Kattuffiat. Avataasiorlutillu Peqatigiffiisa Kattuffiat aamma aningaasaleeqataarusuppoq, tassanilu soqutiginarsinnaasoq tassaavoq, aningaasat taakkua katikkaanni ikaarsaariarneq ajornanngippat piaarnerpaamik piffissaq sivikinnerpaaq atorlugu ikaarsaariarneq pisinniartariaqarmat, aningaasat amerlanerpaat pissarsiariniartariaqarpavut.

Taavalu umiarsuarnik usinik imaatigut assartuinermut tunngatillugu aamma oqaatigineqartutut containerersornermut talittarfiit suli ikaarsaartinneqarsimanngitsut Naalakkersuisuni arajutsisimanngilarput, taaneqartullu tassaapput isorliit, taakkua aaqqissuussiviginissaat tulleriiaarinermi ilannguttariaqarpoq. Taamaakkaluartoq ajornanngippat massakkut aappassaaneerinninnissami naatsorsuutigaarput umiarsuaatileqatigiiffiup Ryal Arctic Linep usinik assartuinissami, minnerunngitsumik nunatsinniit avammut assartuinissami, avannaani qalerallit akisunerusumik assartorneqartalernissaat pinngitsoortinniarlugu illuatungaani raajat sikuneq ajortuminngaan-neersut akikinnerusunik assartorneqarnissaat. Taakkua akornanni oqimaaqatigiissitsiniarneq nassaariniarneqarpoq. Upernaaq oqallinneq aallaavigalugu Naalakkersuisut aamma taamatut neriorsuuteqareeratta.

Pilersuisumut tunngatillugu ukiuni arlaqartuni Pilersuisumut kiffartuusseqatigiinnissamik isumaqatigiissutit niuernikkut pisariaqartinneqartut qammaviginagit akiliisoqartarsimasoq nassuerutigineqartariaqarpoq. 1996-ikkunni KNI Pilersuisoq illutaminik annertuunik iluarsaassisussaq isumaqatigiissutigineqarpoq. Taamaammat niuernikkut ajunaartoorutigisinnaasai kisiisa pinnagit isumagisassaali pisiniarfigissaanerit, quigissaanerit ilanngullugit akiliutaasartumit matuneqartarsimapput. Ukiullu massakkut pisiniarfigissarnernut ilaatinneqartut tassaapput immaqa aningaasartornerpaaffiusimasut, qutsannartumilli Qaanaarmiunut, Tasiilarmiunullu pisiniarfiit annertuumik annertusaavigineqarlutillu nutarterneqarsimapput. Massakkulli KNI Pilersuisup ukioq mannamut missingersuutaanni 68 mio. kr.-inut appartinneqarsimagaluartut ukioq manna kiffartuusseqatigiinnissamut akiliutit, taamaakkaluartoq KNI Pilersuisup angusassamisut missingersuutaani aalajangerneqarsimavoq 35 mio. kr.-inik sinneqartooruteqassasoq. Ajunngeqaaq ? taanna nersortariaqarpoq.

Ullumikkut KNI Pilersuisup aningaasaqarnera qiviassagaanni annikkitsoralaaqqeqqinnaannguanik akiitsoqarpoq, taavalu selskabip suikkaassussia patajaassusialu annertoorujorujussuulluni, 50%-i sinneqaqqooqaaq.

Taamaattumik Naalakkersuisut ukiuni arlaqalersuni 1999-imi, 2000-imi, 2001-imilooqqooqaaq KNI ataatsimeersuartarnerini apuuttarpaat kiffartuusseqatigiinnissami akiliutit appartikkiartuuaarnissaa siunnerfiusariaqartoq. Taamatut annikillerinissami taamaallaat siunertarineqartoq Naalakkersuisuninngaanniit tassaavoq KNI Pilersuisup sinneqartoorutaasa appartinnissaat, kiffartuussineq ajornerulersinnagu.

Tassalu ilaatigut KNI Pilersuisup iluaqutigisimasai mannna tikillugu tassaapput baajanik sodavandinillu Nuuk Imeq-mik isumaqatigiissut najoqqutaralugu aammalu quersuarnik attartortitsinerit taakkua annertuumik iluanaarutigisarsimammagit. Massakkut KNI Pilersuisup 2002-mi isumaqatigiissuteqarfiginissaa naammassigaluttuarpoq. Isumaqatigiissullu najoqqutaralugu KNI Pilersuisup 42,9 mio. kr.-inut appartitsinissaq tunngaviatigut isumaqatigaa. Taamaakkaluartorli oqarluni kiffartuusseqatigiinnissamik isumaqatigissut 59,6 mio. kr.-inik aningaasartaqartariaqarpoq, tassungalu taarsiullugu taanna anguniarneqartoq 42,9 mio. kr.-inut appartinneqarnissaa; taakkua matussuserneqassapput nikingassutaat KNI Pilersuisup pissarsiaminik piginnitsiminut akiliuteqarusunneranik 16,7 mio. kr.-inik aningaasartaqartunik. Tassa naatsorsuutigaarput sap. ak. tulleq isumaqatigiinniarnerit tassunga tunngasut naammassiumaartut.

Aappaattulli, soorunami Siumut oqaluttua nammineq isummaminnik partiit isumaannik saqqummiivoq, atuarfiit sorliit siulliuttariaqarneranik oqaaseqarluni. Isumaqarpunga, taanna ilaatigut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap Naalakkersuisunut susassaqartunut, sanaartornermi atuarfeqarnermullu naalakkersuisunik peqateqarlutik taanna nalilersorluarunikku pitsaanerusoq. Nunatsinni atuarfiit illugissarneqartussat, atuarfigissagassat amerlasoorsuupput.

Taavalu aamma taamaappoq KNI Pilersuisoq Mittarfeqarfiit ingerlataanni imaluunniit Statoil-ip ingerlataani, KNI Pilersuisoq tunissutisiatut tuniinnartariaqarneranut Siumup oqaluttuata upernaaq nalinginnaasumik sulisussarsiuussisarnermut imaluunniit suliarinnittussarsiuussisarnermut piumasaqaatinik eqquissumik atuinerunersoq, Aningaasaqarnermut Ataatsimiititap nalilissagaa qularinngilara. Isumaqarpunga, taanna allagarseeqqaarnani nammineq pigisanik tunioraasarneq ullutsinnut naleqquttuunngitsoq.

Raajanut akitsuummut isumaqaraluarsimanerput, Naalakkersuisut qimassimagaluaripput, taamaattoq ilaatigut Inatsisartuni ilaasortamit Johan Lund-Olsenimit kingusinnerusukkut saqqummiunneqarumaartutut siunnersuuteqarfiusoq siorngerlugu Siumup oqaaseqartuata oqaatigaa, ilaatigut taanna piumannginnerullugu, taamaallaalli massakkut selskabet nalikilliliinerminni imaluunniit akileraarutissaminni kinguartiterisarnerat suli sukaqqinneranik isumannaarneqarsinnaasoq, ilaatigut pissutigalugu raajanut akitsuut inuttanik akilerneqartarmat. Taanna ilumoorpoq, aammali ilumuuissorani. 2%-imik qaffaanissamik isumaasimasoq Naalakkersuisut naatsorsorsimavaat, taannalu nunatta karsianut 18 mio. kr.-inik isertitsissutaassasoq naatsorsorneqarpoq, tassa 18 mio. kr.-inik isertitsissutaassaaq. Taakkunanngalu 30%-it missaat, tassa 5,4 mio. kr., tassaapput inuttat akissarsiaannit ilanngaatigineqartussat, akileraarutip akilereernerata kingorna inuttanut 3,2 mio. kr.-inik naleqartussat, avataasiortut tamaasa ataatsimut isigalugit.

Ajuusaarutigaara Siumup oqaluttuata sinneqartooruteqarnissamik ukiuni uani nalornisooruttorfinni utoqqarnillu isumaginninnerup ajornerulertinneqannginnissaanik, suliffissaaleqileriataarsinnaasut sillimaffiginissaannut Naalakkersuisut siunertaqarlutik, immaqa taamak oqarsinnaan-ngikkaluarpunga, 40 mio. kr.-niinnarnik sinneqartooruteqarnissamik siunnerfiat Siumut oqaluuseriumammagit isumaqarluni immaqa pisariaqanngitsoq taamannak qaffasitsigisumik sinneqartoorniarnissaq.

Taavalu arlaqartunit; Siumumit, Kattuseqatigiinnit, Otto Steenholdtimillu oqaatigineqartoq, suliassat sanaassat annertuut ataasiakkat avataaniinngaanniit aningaasalertillugit suliaqartitsinissaq, tassunga tunngatillugu ullumikkut sillimaffigisariaqakkatta ilagivaat, Inatsisartuni oqaluutigaluni naammassinngitsuukkat amerlavallaaqaat. Naammassinngitsuukkat sunik patsisineqarnersut soorunami sukumiisumik uanngaanniit oqaatigivissinnaanngilakka, kisianni ilaqarput sanaartortitsinermi ullumikkut nunatsinni suliaqartut naammassisinnaasaasa killeqassusiannik. Aappaattut nutaamik aaqqissuussisimaneq 1999-imi Naalakkersuisoqarfiit tamarmik sanaartornermi immikkoortortaqarfeqaraluarnerat, Sanaartornermi Pisortaqarfimmi, ataatsimut katinneqarsimanerat. Taavalu aamma naammasinninngitsoortarnermi patsisaasut ilagivaat suliassat annertuallaaleraangata akit qaffartarnerat ilaatigut 24.000-inik aningaasartalerneqartoq. Taamaammat avataaninngaanniit sulisussarsiussagaanni nunatsinni sulisut naammasisinnaasaat amigareersut takoreerlugit, sanaassat annertuallaaleraangata illoqarfinni ataatsini akinik qaffassaataasarnerat takoreerlugu, Naalakkersuisuninngaanniit tamanna eqqarsarnartoqarpoq.

Taavalu Atassutip oqaaseqartua tikissagukku, aalisarnermut ullumikkut pissusiulersimasut pilersaarusiornerlunnerinnarmik patsiseqarnerarmagit, tamanna ajornannginaarineruallaartutut oqaatigerusuppara.

Assersuutigalugu aalisartut sapinngisamik pisassat pisarisinnaasamik amerlanerpaarpaartaat tunitsivissaqartinniassammatigit allaat assortuussutaaqisumik qassiiliuutaaqisumillu umiarsualiisoqartariaqarsimavoq, qavani Qaqortup avataani raajanik tunitsivimmik, Qeqertarsuup Tunuani raajanik tunitsivissamik angallatit 6-7 kattullutik umiarsualivissamik qinnuteqarmata, Naalakkersuisunit akuerisimavagut, taassumallu saniatigut qaleralinniarnermut aalisartut isumaginiarsaralugit. Pilersaarusiornerluttoqarsimappat qularnanngilaq Naalakkersuisuniippallaarunanngilaq taanna, kisiannili aalisarnermi ingerlataqartut, aalisarnermi pisiortortut, aalisakkanik suliffissuaateqartut aalisartullu akornanni ajornartorsiut Naalakkersuisut mianersortun-nguamik aasap ingerlanerani akuleruffigillattaarsimavarput, kisianni toqqaannartumik Naalakkersuinikkut naalakkiuteqarnissaq ajornakusoortorujussuuvoq.

Taava Atassutip upernaarli siunnerfia ukiup qeqqani akinik minnerpaaffiliinissaq raajat immaqa eqqarsaatiginerullugit peqqooqaaq, taava ukiup qeqqa qaangiuppat pissutsit qanorluunniit innerat apeqqutaatinnagu, nunarsuarmi akiusunut uteqqittoqassasoq. Taanna niuernikkut illersorneqarsinnaanersoq qularnartorujorujorujussuuvoq.

Taavalu uuliamut, imermut, innaallagissamullu aalisakkanik tunisassiorfiit aalisarnermullu ingerlataqartut suli apparsaavigineqarnissaanut Atassutip oqaaseqartua, taanna Nukissiorfiit aningaasaqarneranut tunngassuteqartorujussuuvoq. Nukissiorfiit aningaasaqarneranut artukkiinerusumik kinguneqassappat, taava piumasaqaataasussaq tullinnguuttussaq tassaasussaavoq, atuisut nalinginnaasumik angerlarsimaffimmi innaallagissamik, imermik, kiassarnermillu atuinerup akiata qaffanneqarnissaa. Aamma naatsorsuutigaara Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap oqimaaqatigiissaariniarnerminni arajutsinaveersaarumaaraat.

Taavalu ilaatigut KNI Pisiffiup tunineqarneratigut aningaasat isertinneqartussat Royal Greenlandimut, NuKa-kunnut aningaasaliissutiginiarneqarnerat Atassutip oqaaseqartuata oqaatigaa, qulaajaaviginngivillugu pinnguarnissaanut aningaasanik tuneqqinneqarnissaa nammineq akuersaarsinnaanagu. Naalakkersuisut aamma Inatsisartuni ilisimaneqartutut Royal Greenlandimut tunngasunik, aalisarnermut tunngasunik, Aalisarnermut Naalakkersuisoq ataatsimiinnerup uuma ingerlanerani nassuiaateqartussaavoq. Royal Greenland qulaajaavigineqarsimavoq sinerissap qanittuani suligasuartumik ataatsimiititap suliani naammassivaa, sisamanngorpallu Naalakkersuisut suliarereerutsigu Inatsisartunut saqqummiutassanngorlugu agguaanneqassaaq.

Ilaatigut Atassutip oqaluttua isumaqatiginarsinnaavoq Royal Greenlandip, NuKa A/S-ip namminersortullu akornani suleqatigiinnerup annertunerusup nassaariniarneqarnissaa. Taanna aamma Naalakkersuisunit misilinneqartarsimavoq. Massakkut Upernavik Seafoodip nunaqarfinni matoorarneqarsimasuni ingerlataani NuKa-mi ingerlanneqarsinnaasunngorsimasoq tukernersorfigineqarsimagaluarpoq, kisiannili paasinarpoq massakkut taanna anguneqarsinnaasoq piviusunngortinneqarsinnaaneralu qanillisoq.

Taava Atassutip oqaluttuata oqaluttullu allat Atuarfitsialammut tunngatillugu 2002-mi Inatsisissami siunnersuummi atuarfigissarnermut tunngatillugu, ukioq manna aningaasanik inatsimmi 43,6 mio. kr.-iusimagaluartut ukioq tullermi inatsisissatut siunnersuummi appartinneqarsimapput 33 mio. kr.-inngorlugit. Tassungalu patsisaasut arlaqarput.

Siullermik ilisimaneqartutut sanaartugassat ilaat kinguartoorfiupput, atuarfinnut tunngasuuvoq taanna. Taavalu aappaattut ajoraluartumik tikkuaavigineqanngitsoq tassaavoq 2003-mi 2004-imilu ukioq manna inatsimmi 8 mio. kr. 0,1 mio.kr.-ninillu aningaasartalerneqarsimasut qaffaavigineqarujussuarsimammata 42,8 mio. kr.-inut, taavalu aamma 60,9 mio. kr.-inut 2004-mi. Taakkuuppullu taamanikkut ingerlanneqalereersimasussat. Nutaaliassanik Inatsisartut Naalakkersuisullu ilaniarunikkit 2004-mi 60,9 mio. kr. atuarfigissarnernut taakkua ilaniarutsigit nutaanik periarfissaqarpugut. 2005-imi 49,1 mio. kr.-inik aningaasaliissutissatut uani ikkunneqarsimasut tassaapput aallartinneqareersunut inaarsaassutissat, qaavatigut nutaanik ikkussisoqarniarpat, Naalakkersuisut Inatsisartullu taamanikkussamut periarfissaraat.

Taassuma saniatigut Atassumminngaanniit oqaatigineqartut ilagivaat Paamiuni mittarfik Upernavimmilu illu sullivik, aamma oqaaseqartunit allanit, ilaatigut Mads-Peter Grønvoldimit, Kattusseqatigiinninngaanniit oqaatigineqarpoq, Naalakkersuisut Inatsisartut aalajangigaat sumiginnarsimagaat.

Inatsisartut sanaassatut kissaatigisaat tamaviisa ilanngussimasuugutsigit 726 mio. kr.-unatik sanaassat immaqa 2 milliard kr. sinnerlugit akeqarsimassagaluarput. Inatsisartut aalajangereersimagaluaraangataluunniit Naalakkersuisut aamma Inatsisartunit oqarfigineqarput aningaasanik oqimaaqatigiissitsilluni ingerlatsisoqartariaqartoq. Taamaammat tulleriissaarisariaqartarpugut, tulleriissaarinerpullu Naalakkersuisit Inatsisartut iluarinngikkunikku massakkut tassa qaammat tulleq periarfissaraarput isumaqatigiinniassalluta, suut pisariaqartitsinerit qanoq tulleriiaarneqarnissaat anguniarlugu.

Taava sanaartugassat tamaasa ukiorpassuarnut ilaatigut. Atassuminngaanniit taakkarsorneqarput mittarfinnut, atuarfinnut, utoqqaat illuinut, talittarfinnut. Tassalu taanna massakkut ukiunut amerlanerusunut pilersaaruteqarnissaq, ilaatigut upernaaq saqqumiunneqarmat ukiut tallimakkaartumik, qanga nunat Europap kangiatungaaneersut pilersaarusiortarnerannut aliannaarutiginiarneqartut, kisianni pissusissamisoortoq tassaavoq massakkut pisariaqartitsinerit nalilersorneqarneranni Atuarfitsialammut tunngasut, oqaluffinnut tunngasut, talittarfinnut tunngasut tulleriinnilersornissaat pisariaqarpoq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu, naak immaqa aningaasartarlersunngikkaluarlugit.

Sanaartornermi kipusoortarnerit taakkua arlalinnit eqqartorneqarmata, imatut oqaaseqarfigissavakka. Aasaq manna Naalakkersuisut pasitsaakkamikku sanaartornermi sanaartugassatut aningaasaliunneqarsimasut, Sanaartornermi Iluarsaasseqqinnermullu Aningaasaateqarfimmiittut iluini ilaatigut torerpianngitsumik ingerlatsisoqartoq. Tassunga isumaginnittussamik Sanaartornermut Suleqatigiissitamik, Namminersornerullutik Oqartussat ilaatigut avataanngaanniit inuttalikkamik pilersitsipput, taakkulu aamma ullumikkut ukioq manna kipusoorutaasimasut tamavimmik nalunaarsorneqarnerat Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut Naalakkersuisuninngaanniit ingerlanneqareerpoq qangatsiarli. Naalagaaffiup arsaarinnerataarsinnaanera 50 mio. kr.-inik taanna Naalakkersuisunit arajutsisimanngeqaarput, taamaattumik tupinnaannartumik Naalagaaffiup 50 mio. kr.-inik aningaasalereerluni assapput tigullugulusooq sunut atussagivut naalakkersuiniarnera malittarput, sukusumiinerpaarpaarpaamik Qallunaat Naalagaaffiat, tassa Miljøstyrelsen taakkua ilisimatinneqarput 50 mio. kr. taakkua sunut atorneqassanersut. Taamaattumik taanna isumannaarniarsimavarput ? ilaana.

Taavalut puisip neqaanut orsuanullu amminut tapertaasussatut akilersinnaasorujussuartut isigineqartutut, ilaatigut oqaatigineqaqattaarmata tassunga tunngatillugu sooq Namminersornerullutik Oqartussat kisimik taamatut iliornissaminnik utaqqineqarnersut, taanna Inatsisartunit tusassallugu soqutiginarpoq, naak namminersortut periarfissanik aningaasannaffissatsialannut tamakkuninnga ingerlassatsialannik kajumissuseqarnerat tassani sumiippa? Puisi oqaluttuassartaq taanna ilisimavarput, taanna pikkorliorfigineqarsimavoq annertuumik, allat pikkorinnerusut ingerlatsisinnaanerat mattulluinnarneqanngilaq.

Taavalu puisit amiinut tunngatillugu, qularnanngilaq Piniarnermut Naalakkersuisup tikikkumaaraa; massakkut KNAPK-p Great Greenlandillu akornanni isumaqatigiissut najoqqutaralugu ameq tuninerani pitsaaneq 240 kr.-neqartassaaq, sumiiffinni tamani tuninerani 140 kr., taavalu Qaqortumut apuutereernerani 140 kr.-inik pitsaassuseq eqqortuusimappat 140 kr.-inik taperneqartassasoq, bonusitut immaqa taaneqarsinnaasumik, tassa 380 kr.-neqarpoq. Taannalu KNAPK-p Great Greenlandillu isumaqatigiissutigisimavaat.

Arajutsisimaneqassanngilaq tupinnanngitsumik ukiut ingerlaneranni aalisarnerup kinguariartornerani amminut tapiissutaasartut annertuseriarujussuarsimammat. 1995-imi 23 mio.kr.-inik puisit amiinut tunisinermi tapiissuteqartoqarpoq, 2000-imilu 43 mio.kr.-niusimapput.

Taamanikkut, 1970-ikkut aallartinneranioqqooqaaq amminik tapiisarneq eqqunneqarmat, immaqa 1978-ip missaanioqqooqaaq ? asukiaq qangaanerpoq ? kukkuvunga, ukiua naluara, kisianni tassa taamanikkut siunnerfigineqartoq tassaavoq piniarnerinnarmi inuussuteqarfinni, nunatta ilaani piniarnerinnarmik inuussuteqarfinni, piniarnerup inuussutigineqarsinnaanera qulakkeerniarlugu amminik tapiissuteqartarneq eqqunneqarpoq, kisianni massakkut soorunami Kisitsisigut Naatsorsueqqissaartarfilluunniit qivianngikkaluarutsigu, tamatta arajutsisimanngisarput tassaavoq sineriak tamavimmi massakkut ameerniarfiuvoq, kikkulluunniit ameerniarsinnaapput.

Taamaattumik KNAPK-p Ammeriviullu isumaqatigiissutigisimasaat tassaavoq, bonusisisarneq, 140 kr.-inik pitsaanerit taperneqartarnissaat isumaqatigiissutigisimavaat, taavalu aamma isumaqatigiissutigisimavaat natsersuit, ussuit aataarsuillu amii tunineqassanngitsut. Kiisalu aana nutaarsiassaasinnaasoq aamma aalassaataasinnaasoq, KNAPK-p amersiniarfiullu isumaqatigiissutigisimasaat tassaavoq 2002-minngaanniit angujartuaarneqassasoq, piniarnermi tamakkiisumi inuutissarsiuteqartut kisimik ameerniartalernissaat. Ilisimagaanni ammit qanoq amerlatigisut piniartuunngitsunit pisarineqartartut aammalu ukiuni makkunani ammit akitsorterussat, kaattaassisarnerni qanoq akigissaartiginerat ? taanna qularnanngilaq eqqarsaatigilluaqqinneqartariaqartut ilagisariaqarpaat. Uani allassimagaluarpaat angujartuaarneqartariaqartoq tassaassasoq piniarnermi tamakkiisumik inuussutissarsiuteqartut kisimik ameerniartalissasut.

Augusta Sallingip, Atassut sinnerlugu eqqaasaa nalikilliliisinnaaneq, inuutissarsiornermi ingerlataqartut akileraarutissaminnik akiliinissaminnut kinguarterisinnaanerat killeqanngitsumik, sukateriffiginiarneqarmat taanna uggornartutut isigaat, kisianni akileraartarnermik ingerlataqartut kikkut tamatta akileraartartugut, kikkut allat periarfissaqarpat akileraarutissavut ukiut 20-30 kinguartissallugit. Tassani oqimaaqatigiissitsiniarneq aammalu inuiaqatigiit nammaqatigiinnermik toqqammaveqarnissaannik oqalunnermik isumaqarpunga taanna timitaliinerusoq.

Inuit Ataqatigiinninngaanniit una suliaq aamma arlalinnit oqaatigineqartutut qujassutigivara, peqqissaarunniavillugu una suliaq suliarisimagiga malugineqarsimammat, taamaappoq. Ajornakusoorsimaqaaq Inatsisartut piumasaat, kommunit piumasaat taavalu Naalakkersuinikkut anguniakkat nalilersorluarlugit aningaasat killeqartut naammattusaarniarnissaat.

Taavalu aalisarnermut ingerlataqartut, tamatumunnga attuumassuteqartut tamarmik suleqatigiissinnissaanik Inuit Ataqatigiit oqaaserisaat massakkut Naalakkersuinikkut oqallinnissami aalisarneq pillugu, Aalisarnermi Naalakkersuisoq qanittukkut saqqummiussippat oqallinnisami taanna tikinneqanngitsoortussaanngilaq. Aalisartut, aalisakkerisullu akornanni kiisalu aalisakkerinermi ingerlataqartut namminersortuuppata imaluunniit pisortat pigisarippatigit, tassani naapisitsiniarnissaq suliassaasussaavoq sunniuteqartussaq imaannaanngitsumik.

Taavalu una oqaatigineqareersutut inuiaqatigiit aaqqissugaanerat pillugu allanngortitsinissami siunnersuut naliliiffigineqartariaqartoq, taanna Naalakkersuisut ammaffigivarput, ammaanermullu atatillugu oqallinnermi oqaatigisarput tassaavoq, piffissaalluassagunartoq aappaagu ukiakkut ataatsimiinneq nalilersuinermut atorneqassappat, qinersilivinnermi taavalu aamma danskit naalakkersuisuinik bloktilskudinik isumaqatigiinniarnissap tulliup aallartilernerani. Tamakkuupput pinngitsoornagit nalilersuiffiginissaanut ammaffigisariaqakkavut.

Taavalu akileraarnermik nalimmassaanissamik isuma aamma naalakkersuinikkut partiinut uani ataatsimilluunniit akerlerineqanngitsoq paasivarput. Oqallinnerit siorna upernaarlu qiviaannarutsigit isertitatigut innuttaasut atugarisaastigullu nalimmassaanissaq partiit tamarmik isumaqatigiissutigaat.

Taamaammat toqqaannavissumik Siumuminngaannit, Inuit Ataqatigiinninngaanniillu iminneqarnerput Naalakkersuisut upernaaru ataatsimiinnissamut taamaattumik saqqummiussaqassasugut; taanna suliarissavarput, aamma suliaralugu aallartikkannereerparput.

Alla pingaartoq nalinginnaasumik qinikkatut ingerlatsinitsinni aamma selskabit inuiaqatigiinni attuumassuteqartut pingaaruteqarluinnartut suliareqqiineranni pingaartinneqartariaqartoq tassaavoq Inuit Ataqatigiinninngaanniit oqaatigineqartoq, oqartussaaqataanerup siammarneqarnissaa. Taanna soorunami Inatsisartuni ilaasortap pisussaaffiisa ataqqinarnerpaat qularnanngilaq ilagivaat aamma oqartussaaqataanerup annertusaavigineqarnissaa, tassalu uani ikaarsaariarnermi taamaallaat selskabinut. Selskabit inornarsisimasutut oqaatigineqartarmata ilumoorpoq. Innuttaasuusugut toqqaannartumik taakkununnga sunniuteqarnissarput killeqartorujussuuvoq, Inatsisartut Naalakkersuisullu aqqutigeqqaanngikkutsigit.

Innuttaasut tusarniarneqarnissaat tamakkununnga allanngortiterinernut pingaaruteqarpoq, taavalu aktieselskabiniittoq nukerujussuaq 8 mia. kr.-it angullugioqqooqaaq, Namminersornerullutik Oqartussat toqqaannartumik pigisaat 8 mia. kr.-it missaat kaaviiaartitaqartut, tassunga atatillugu Naalakkersuisut eqqartugassatta ilaginngitsuussanngilaat arlalinnit tikinneqarpoq. Selskabit taakkua siammakalaartumik tuniorarpallaannginneranni, taanna nuki tassaniittoq qanoq atorneqassanersoq, una ippigineqarsinnaammat aningaasat suli tigunagilluunniit allanut atornissaannut isumataareerneq isumannartutut oqaatigineqartariaqarmat, tassuunnakkut uanga Aningaasaqarnermut Naalakkersuisutut aamma qularnanngilaq Naalakkersuisuninngaanniit isumaqatigineqassaanga taamatut selskabit pigisatta qanoq Namminersornerullutik Oqartussat pigisaasa iluaqutiginiarneqarpaaffiginissaat oqallisigisariaqaratsigu.

Taavalu sulisut ilinniarteqqinneqartarnerannut tunngasoq; tassa Namminersornerullutik Oqartussat sulisui annertunerusumik pineqartutut isigissaagaanni, ilisimaneqartoq tassaavoq Namminersornerullutik Oqartussat aamma suliffiulluunniit suup sulisuminik tigumminniinnarnissani sullissinerullu pitsaasuunissaannik anguniagaqarnermi pingaaruteqartut marluupput, tassalu sulisoqarnermut politikeqarneq, aappaatullu sulisorisanik ilinniartitseqqinneq.

Taakku massakkut arlalissuanngorlugit suliarineqartut aammalu Inatsisartuni ilaasortat ataa-siakkaat apeqquteqartarneri najoqqutaralugit kiisalu aamma Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut apuutereersimasarput tassaavoq ilaatigut sulisut ataasiakkaat oqaloqatigineqareerput, taava taakkua pisortaasalu isumaqatigiissutigissavaat pikkorissarnerit suut kikkunnut sammitinneqassanersut.

Naalakkersuisuni anguniagarput tassaavoq ullumikkut allaffimmiutuunerusoq suliaqartut suliassanut aalajangersimasunut piareersaasartussatut sulisorineqalernissaat, tassa taanna massakkut ingerlanneqarpoq, sagsbehandleritut qaffassarnissaat, taavalu immikkut ilinniagartuut tassaassallutik pisariaqaviffiini siunnersortitut atorneqartartussat. Taamaattumik sulisut pikkorissarneqarnissaannik sulisut taavalu pisortat akornanni suleqatigiinneq pisortallu aamma annertunerusumik nunatsinni naalakkersuinikkut pissutsinut ilisimasaqarnerunissaannik siunertaqartoq ingerlanneqarpoq. Naatsorsuutigineqarporlu personalepolitiki, sulisorisanut qanoq periuseqarnissamik aalajangersagaq, ukiup tulliup ingerlanerani naammassilluni saqqummiunneqassasoq.

Taavalu nunatta nunatut naatsorsuutaasa ilusilerneqarsinnaaneranut pilersaarut danskit statsministeriata siunnersuisoqatigiiviisa siulittaasuannit Chisten Sørensenimit saqqummiunneqarpoq. Taanna aningaasarpaalunnik nassataqarpoq aammali aningaasaannaanngillat. Uagut nunatsinni Natsorsueqqissaartarfiup nunatsinni aningaasanik nunatut naatsorsuutigut suliareqqaartariaqarpai, tassungalu suliassamut aningaasat pisariaqartinneqartut arlaqaalupput, tassa ukiuni pingasuni nunatsinni Naatsorsueqqissaartarfiup aningaasat pisariaqartittussaavai ukiumut 2,5 mio. kr.-ikkaartut, taava tamatuma kingorna 1,25 mio. kr.-it ingerlatsinermut. Taavalu taassuma saniatigut taassuma nunatta aningaasarsiornermik nikikkiartorneranut malinnaasussamik programiliornermut 4 mio. kr.-it atugassaapput, taavalu aamma soorunami taanna ingerlaleruni ingerlatsinermut aningaasanik pisariaqartitsissaaq. Taanna danskit naalakkersuisuinut apuupparput, aamma isumaqatigiissutigineqartoq tassaavoq, nunatsinni isumagisassarput tassaammat nunatsinni Naatsorsueqqissaartarfiup naatsorsuutinik sukumiisunik saqqummiussaqarnissaa piareersarsinnarlugu danskit naalakkersuisut peqataaffigerusummassuk, taamaattunik suliaqarnissaq ullumikkut tamaanga killeqarpoq.

Kattusseqatigiinninngaanniit immaqa tupigineqassanngilaq aalisarneq annertoorujussuarmik Mads-Peter Grønvoldip eqqartormagu, tassa oqaatigissavara aalisarnermi pissutsinut nassuiaat, Aalisarnermut Naalakkersuisup saqqummiutassaa suliffissuaqarnermi aalisarnermilu pissutsinik imaqartussaavoq, taannalu utaqqisariaqarparput, suliaq imaannaanngitsuusimavoq. Mads- Peter Grønvoldi oqaraluarpoq sooq qangali taava ajornartorsiut ilisimaneqarpat Naalakkesuisut aaqqiiniuteqarsimanngillat. Inatsisartut upernaaq ataatsimiititaliamik suligasuartussamik pilersitsipput, suliaallu sapaatip akunnerata matuma siornatigut aatsaat tigugatsigu maanna inaarsarparput.

Taavalu ESU-mut tunngasoq akereerakku, immikkut Kattusseqatigiinnut akeqqissanngilara.

Taava aningaasaqarneq patajaatsoq eqqartortillugu aalisarnerinnaq ilaatigut suli siunnerfigeqquneqartutut oqariartuut neriuppunga kukkunertut uanga paatsoorsimassallugu. Aningaasaqarnermi ataasiinnarmik niuloqarnerujussuarput ullumikkut killiffitsinni eqqarsalersitsivoq. Taamaattumik taanna eqqartoreerlugu Kattusseqatigiit oqaaseqartuata nunami suliffinnik pilersitsinissaq; neriuppunga, suliffissuit aalisakkerinermuinnaanngitsut eqqartorai. Tassa suliffissanik nutaanik ilumoorpoq aalisarnerup ikiorserneqarnissaa tapertaqartinneqarnissaalu pisariaqarluinnaqqissaarpoq.

Suliffissuarnik matooraanissat immikkut tikissanngilakka, Aalisarnermut Naalakkersuisumit tikinneqarnissaat imaluunniit taassuma oqaluuserisassap maanga eqqunneqarnissaa tikinneqarumaarmata.

Taava umiarsuit takornariutit inupparparujussuarnik ilaasoqarlutik tikittartut iluaqutiginerunissaat, taanna assortorneqarsinnaanngilaq aamma apeqqutaavoq maani inimi eqqartussaneripput. Niuertut, sanaluttartut, kommunit iluini takornariartitsinermik ingerlatsisut qanoq iluaqutigitigissanerlugu taanna pilersaarusiugassaraat. Ilaatigut aasaq Naalakkersuisoqarfinnut naammagittaalliortoqarpoq, umiarsuarsuit taakku pisiniarfiit matoreernerisigut sooq tikittarnersut, illariaannarpunga oqarlunga: ?Soormi inuit 1000-it tikimmata ammasarnersi sivitsuallanngilisiuk, immaqa uffa iluaqutigisussaallugit.? Naalakkersuinikkut suut tamarmik aaqqinneqarsinnaanngillat, umiarsuit allaat qaqugukkut tikittarnersut uagut susassarinngilarput.

Taava sanaartorneq nunanit allanit aningaasaligaq oqaaseqarfigereerpara.

Taavalu Upernavimmi timersortarfik imaluunniit illu naliginnaq sammisassaqartitsivimmut tunngatillugu Kultureqarnermut Naalakkersuisup akissuteqarfigiumaassagaa nalunngilara, kisianni tulleriiaariniarnitsinni aningaasassaqartinngisatsitut oqaatigisariaqakkat taavani, qavani, pavani sumi tamani tamaaniipput, tassalu taakkua akissaqartinniarnerat massakkut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq peqatigalugu inissinniarsarisussaavagut, ilumut uagut tulleriiaarisimanerput ajunnginnersoq imaluunniit allatigut iluarsisariaqarnersoq.

Ajuusaarutigaara aningaasanut inatsisissatut siunnersuut torinngitsutut nalilerneqarmat, suliaq annertuvoq aamma ukiup aningaasaliiffiup ingerlanera aningaasallu qanoq ingerlasimanerat ilaatigut selskabini akiitsut imaluunniit selskabit inissisimanerat aningaasarsiornermik ilan-ngullugu ukiakkut agguaattalernikuusagut missingersuutit pillugit inatsit toqqammavigalugu, sanaartukkanillu naammassisaqarsimaneq imaluunniit naammassinngitsuugaqarsimaneq upernaakkut ataatsimiinnermi aamma suliatsinnut ilanngutereerpoq, nalinginnaasumik takkuttartoq.

Allaffissornerup suli ajornerulernissaa anguniarneqarnersoq apeqqutigineqarmat, taanna imatut akissavara, taamaanngilluinnarpoq. Uani inuiaqatigiit selskabini agguataarsimanitsinni selskabit tamarmik immikkuutitaarlutik allaffeqartiternerat pineqarsimapput, tassuuna Kattusseqatigiit oqaaseqartuat isumaqatigaara. Isumaqarpunga, selskabit Namminersornerullutik Oqartussanit pigineqartut namminersortuuppataluunniit suleqatigiissinnissaat innuttaasut kiffartuunneqarnerata pitsaanerpaanissaanik siunertaqartoq, taanna isumaqatigiinngissutaasariaqanngitsoq.

Taavalu utoqqalinersianut suna pillugu 25 mio. kr.-inik ukioq tulleq ikinnerusunik aningaasaliissuteqarnissaq oqaluttuannguarluta utoqqalinersisartut amerliartornerarlugit. Inatsisartut aalajangigaat tassaavoq, utoqqalinersisalernissamut 60-ininngaanniit 63-inut ukioqalernissamik piumasaqaat, taannalu ikaarsaarfigileruttorparput, tassa imaappoq ukiut tulliit ukua ikiliallaqattaalaariarlutik 2004-mioqqooqaaq inissisimaffigisimasaat aningaasat tikeqqillugit qummut aallassapput.

Attaviitsup Per Berthelsenip upernaaq taanna sanaartornissamut aningaasaliissutit ilaat, Peqqinnissaqarfimmut nuunneqarnerat uparuarneqarmat aappaatigut tupiginngilara sanaartugassaninngaanniit ingerlatsinermut nuussisariaqarneq pinaveersaarluinnartariaqaratsigu, kisianni upernaaq peqqinnissamik innuttaasut piumasarisaat qujanartumik annertusiartorput, nappaatit amerlanerit paasineqaleriartorput.

Avataaninngaanniit akissarsiat aalajangersorneqartut suli uagutsinnut naalagaasorujussuupput, Peqqinnissaqarfik eqqarsaatigalugu. Taamaattumik immikkorluinnaq immaqa taamanikkut partiini oqaluttuni taamanikkut partii imaluunniit kisimiittoq ataasiugallarmat tamanna isumaqatigiissutigineqartoq tassaavoq; immikkorluinnaq Inatsisartut iliuuseqarput sanaassanut aningaasartuutissaagaluit sananngitsuugassanik ilaqartiteqimmata taakkua ingerlatsinermut nuunneqartariaqartut, Peqqinnissaqarfik unittuuissanngippat imaluunniit sakkukinnerpaamik ingerlalissanngippat.

Uani KNI-p tunineqarneratigut aningaasat pissarsiassat Royal Greenlandikkunnut tunniunneqarnissaat isumanerluutigineqarpoq, aammalu ilaatigut Per Berthelseniminngaanniit oqaatigineqarluni KNI-tsiarsuaq aningaasarsiorfipput ataasiakullattumik aningaasarsiffigigutsigu, aannaavillugu annaassavarput. Pisiniarfiit namminersortut maaniittut sinerissamiittullu tamarmik ajortutut oqaatigineqarsinnaanngillat, suliffissaqartitsipput aningaasatigut kaavititsipput. Taamaattumik pisortat, kommunit, Namminersornerullutik Oqartussat selskabit akileraarutaasigut qularnanngilaq tamakkua isaatinneqartut annikilliallakkaluarunilluunniit namminersorluni innuttaasut peqatigalugit ingerlatsinermi uummarissaataasussaammat taanna annertunerusumik uani aliasuutaasussaagunanngilaq.

Aappaatigut tupigikuluppara oqaaseqartut amerlanerpaartaasa Atuarfitsialaap eqqartornerani illutaannavii eqqarsaatigineqartutut isikkoqarmat. Imarisaa, angajoqqaanik atuartunik suleqateqarneq taamatullu pingaartigimmata Naalakkersuisuni uagut pingaartipparput, kisiannili sanaassanut tunngatillugu nassuiareerpara suut ajornartorsiutaanersut, atuarfigissarnissaq sapinngisaq tamaat unneqqarissaarniartumik nunatta aningaasaqarnera najoqqutaralugu ingerlanniarsarivarput.

Ilinniartuunersiutinut tunngasunut aappassaaneerinninnissamut nassuiaasoqartussaavoq, taavalu aamma taamaakkaluartoq Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaq sukkulluunniit periarfissaqarpoq itisilerissutinik Naalakkersuisut ataasiakkaat aggersassallugit.

Una ilumoortoq, Per Berthelsenimut oqaatigineqartoq, tassaavoq Ilimmarfimmik taallugu ilinniarfiit suliffeqarfiillu assigiinngitsut arlallit katiternissaannik siunnerfik sukkulluunniit unitsinneqarsinnaasoq upernaaq Naalakkersuisut oqaatigaat.

Aningaasat namminersortunit sponsorinit pissarsiarineqarsinnaasut naammattut pissarsiarineqanngippata, Inatsisartut periarfissaqarput suliassaq taanna unitsissallugu.

Taava Otto Steenholdtimut, soorunami inuit assigiinngissitaartut kisitsisit suut kisitsisitsialassuunersut, suut kisitsit kisitsisipalaajunersut eqqartorsinnaavarput, kisianni una siullermeerunanngilaq aningaasanut inatsisissaq nr. 13-iulluni, ukiuni arlalinni 13-iusaqattaartarunarpoq, kisianni aamma ilaasa oqaatigisarpaat kisitsisitsialassuusoq.

Akileraarutit qaffakkaluttuinnartut Otto Steenholdtip oqaatigivaa. Nuna tamakkerlugu akileraarutit ukiuni minnerpaamik 10-ni nikisinneqarsimanngillat. Taamaattumik akileraarutit qaffakkiartuinnarnerat ullumikkut siunnersuutigineqartussatut oqaatigineqartoq, tassaavoq inuussutissarsiornermik ingerlataqartut akileraarutissaminnik akiliinissaminnik kinguartiterisarnerat taanna aaqqiiviginiarneqartoq.

Taavalu aamma aningaasarsiat pisissutaasinnaanerat nikikkiartunngitsoq. 1997-iminngaanniit ukioq mannamut SIK-mut isumaqatigiissuteqarnermi aningaasat SIK najoqqutaralugit pisissutaasinnaassusaat 1%-ip missaanik pitsaaneruvoq, tassa imaappoq isumaqatigiinniartarnerni tamakku aalajangerneqartarput. SIK iluanaaruteqarsimavoq 1997-iminngaanniit 1999-imi isumaqatigiissuteqarnermi, tassani aningaasat naleerukkiartorneri SIK-p pissarsiaaninngaanniit annikinnerusimammat, taamaammat aningaasarsiat nikikkiartunnginneranik oqarneq eqquissuunngilaq, ataasiakkaalli innuttaasut sipaarsinnaanerat inuiaqatigiit tamarmik aningaasaqarnerannut sunniuteqarmat, Otto Steenholdtip taamatut oqarnera qujassutigaara. Aammalu Otto Steenholdti Naalakkersuisuni isumaqatigaarput manna tikillugu qerrusimasutut aningaasanut inatsimmut ikkussuisarne pilligu. Qimanniakkatta ilagivaat tapiissutit nalunngikkaluarlugit immaqa imminut nappassinnaanermut kinguneqanngitsut, allanit pitsaanerusunik siunertaqartunut taarserneqarsinnaanerat aamma uagut isumaqatigiissutigivarput.

Taavalu KNI-mut pisiniarsimasut suli naammassivinngillat aamma pisisussat taavalu aamma allat sulisut eqqarsaatigalugit, taanna innimigisariaqarpoq, suliassarlu peqqissaarullugu ingerlapparput, naammassineqarniariarpallu Inatsisartut Aningaasaqarnermut Niuernermullu Ataatsimiititaliaannut apuunneqartussaavoq.

Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Oqaaseqartut tullii tikitsinnagit eqqaasitsissutigilaassavara Inatsisartut maani aalajangernikuummata arfinernut taamaatittassasugut, kisianni tassa massakkut takusinnaasakka malillugit oqaaseqarniarlutik allatsissimasut arlaqaqimmata, taava arfineq qaniluallak. Taamaattumillu oqaaseqartussat tulliit qinnuigissavakka ilungersortumik aamma Naalakkersuisut sinnerlugit Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq saqqummiussereermat akissuteqareerlunilu arlalitsigut, kiisalu aamma partiit oqaaseqartuisa tamarmik kiisalu Kattusseqatigiit kisimiittullu kissaatigivaat suliaq Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamut ingerlatinneqassasoq.

Taamaattumik oqaaseqartussat tulliit naatsumik erseqqissumillu suliamut tunngalluinnartumik oqaaseqarnissaat kissaatigissavara, minnerunngitsumillu aamma Naalakkersuisut aperineqartut apeqqummut tunngalluinnartumik oqaaseqarnissaat, allanik ilaartorneqalerpat nalunngilarput aamma qanoq sivisutigisumik ingerlaqqittussaalluta. Taamaattumik allatut ajornartumik killiliisariaqalissaagut arfinernut taamaatinnissarput aalajangersarneqareersoq malissagutsigu.

Aamma suli eqqaasitsissutigissavara suli immikkoortut marluk ullumikkut pisussaagaluaratsigit, taakkulu angumerinngikkutsigit, taava allatut ajornartumik ullumik allamik nassaarniartariaqalissaagut, aammalu tamanna kiputtoorutigissavarput oqaluuserisassat assigiinngitsut kinguarsarneqarnerannik, taamaattumik tamanna eqqarsaatigillaqquara.

Alfred Jakobsen, Peqqinnissamut Avatangiisinullu Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Tassa imaanngikkaluarpoq Peqqinnissamut tunngasut annertuumik oqaaseqartut tikikkaat, kisiannilu Atassutip oqaaseqartuata oqaaserisaanut qujarusuppunga.

Taavalu immikkut Kattusseqatigiit oqaaseqartuata agguaammagu Inatsisartunut, tassani annerusumik oqariartuutai immikkut oqaaseqarfigilaarusullugit. Eqqaasitsissutigiinnassavara siullermik Mads Peter Grønvoldimut, tassa upernaaq immikkut Peqqinnissaqarfiup aningaasaliiffigeqqinneqarneranut, tassaammata billetit akiisa qaffassimanerat taavalu immikkut taartaagallartunik atorfeqartitsisarnerput sulisoqarnerpullu aningaasartuutaammata. Aammalu taartaagallartut ineqartinneqarallartarnerannut aningaasartuutit taakkua qaffariartorsimammata. Kiisalu aamma sulisorisatta isumaqatigiissuteqarfigisarnerannik isumaqatigiissutit aqqutigalugit sunniutai aamma peqqutaasimammata, aammalu inuiaqatigiinni nappaatit assigiinngitsut atugaasut katsorsartittariaqarnermik annertuumik pisariaqartitsilernermik tunngaveqartut aallaaveqartullu amerliartormata.

Taava oqaatigissavara 2000-imi Peqqinnissaqarfik sulinermini aatsaat taama annertutigisumik suliaqarsimammat. Tassanilu aamma immikkut aningaasartuuteqartariaqarsimavugut, taanna eqqaasitsissutigilaaginnassavara.

Taava Inatsisartunut aamma oqaatigissavara, piffissami qanittumi aggersumi uani ukiaanerani ataatsimiinnerup nalaani allakkatigut ilisimatsitsissut maannakkut piareersarneqarmat, taanna aamma ilissinnut innersuussutigissavara uani aamma ilaatigut attuisussaassammat.

Kiisalu aamma immikkut Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuannut Asii Chemnitz Narupimut qujassuteqassaanga, Peqqinnissaqarfimmut kaammattuutigimmagu Peqqinnissaqarfitta iluarsartuuteqqinneranut suliap ingerlaqqinnerani innuttaasut akuutinnerunissaanik ilaatigut kaammattuimmat, aamma tamannarpiaq siunertaralugu upernaaq manna Inatsisartut Peqqinnissamut Ataatsimiititaliaat marloriarlugu ataatsimeeqatigisarsimavara, ukiuni aggersuni Peqqinnissaqarfiup kiffartuussinermini anguniagassai suut pingaarnerutillugit suliarissanerai pillugit. Taamaattumik nuannaarutigaara taamatut aamma kaammattorneqaratta Naalakkersuisuni suleriaqqinnissatsinni.

Taavalu Inatsisartunut una oqaatigiinnassavara, soorunalimi Peqqinnissaqarfimmut aningaasaliissutaasartut taamaattussaannartut maannakkut aalajangiiffigineqassappata, taava soorunalimi uani peqqinnissamik siammarsaaneq aammalu pinaveersaartitsineq pingaarnerutinneqarnerussappat, taava soorunalimi aamma immikkut aningaasaliissutaareersut iluanni allanngortitsisa-riaqarnerit tassani pisariaqassammata, tassuunatigullu aamma aallerfigisassat tassatuaasinnaapput ilaatigut katsorsartarialittut inissisimasut.

Taamaattumik aamma ilanngullugu oqaatigerusuppara ukiuni kingullerni, soorlu Dronning Ingridip Napparsimavissuani aningaasaliissutaasartut annertusiartortutuut isikkoqarnerat, uani toqqammaveqarmat soorlu Danmarkimi ingerlanneqarsimasut maannakkut Dronning Ingridip Napparsivissuani angerlaanneqarlutik ingerlanneqalermata. Tassani ilaatigut immikkoortortaqarfik talusaq aallartimmat aasaq manna, taamaalilluni Danmarkimut aningaasaliissutaasartut appariaateqarput, kisianni illuatungaani kiffartuussinerit maanngaanniit aallaveqalermata taakkua qaffariaateqarput, tassa nunatsinninngaanniit sullissinerit annertusiartorput, taakkuuppullu tassa ilaatigut uani kisitsisinik, immaqa ilaatigut Mads-Peter Grønvoldip apeqquteqarneranut tunngaviusinnaasut.

Lise Skifte Lennert, Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Tassa peqquneqarnerput naapertorlugu apeqquteqartut pisinnaasara najoqqutaralugu akiniassavakka aammalu pilersaarutigereersimasakka naalisariaraluassavakka.

Siulliullugu Siumumut, Atassummut Inuit Ataqatigiinnullu oqaatigerusuppara Atuarfitsialaap piviusunngortinneqarnissaata inuiaqatigiinnut pingaaruteqarneranik naliliinerat Ilinniartitaanermut Naalakkersuisutut tusarluarlugu tigugakku, naak qalleqqiinerugaluartoq tallimanngormat oqallinnitsinniit.

Kiisalu aamma ukua tassunga atassuteqarluinnaqqissaarmata taamatut Atuarfitsialaap piviusunngortinniarnera 10 mio. kr.-it pisariaqartinneqartut Atassumminngaanniit, Kattusseqatigiinninngaanniit Otto Steenholdtiminngaanniillu sullugineqarmata, naak immikkoortoq 35-mi oqaluuserereeraluarlugit, tassungalu tunngalluinnaraluarmata imatut naatsunnguamik oqaatigerusuppakka.

Tassa pisortaqarfimma taassumalu iluani Inerisaaviup Naalakkersuisullu nalilersimavaat piviusut sulisullu naammassisinnaasaat aallaavigalugit taamatut 10 mio. kr.-inut tagginneqarsimapput, tassalu taanna aallaavigivarput. Kiisalu aamma erseqqissassavara ukiuni pilersaarusiorfinni 3-mi, 4-mi 5-ilu katikkutsigit taakkua kisitsisit ukioq mannalu 10 mio. kr.-it immikkoortinneqartut 32,2 mio. kr.-iummata, taamaammat tassa oqaatigeqqiinnassavara piviusut sulisullu naammassisinnaasaat tunngavigalugit taamatut nalilersuisimagatta.

Taavalu aamma Atassutip oqaaseqartuanut Augusta Sallingimut. Atuarfiit illutaasa ineriartortinneqarnissaat Naalakkersuisut ukiunut 15-inut agguataarsimavaat. Soorlu Inatsisartut eqqaamassagaat atuarfinnik iluarsaaqqiineq 1990-ikkut qeqqata missaani aallartinneqarsimasoq. Nunaqarfinni atuarfiit aserfallassimanerpaat 23-t iluarsareerneqarsimapput imaluunniit iluarsagassatut aningaasanut inatsisissamut inissinneqarsimallutik. Illoqarfinni atuarfiit aserfallassimanerpaat iluarsarneqalereerput imaluunniit aamma aningaasanut inatsisissaannut inissinneqareersimallutik.

Taavalu aamma Naalakkersuisut eqqaasitsissutigissavaat Atuarfitsialaap piviusunngortinniarnissaa, kiisalu atuarfiit illutaasa nutarterneqarnissaat immikkoortittariaqarmata nutarterinermik aningaasalersuineq Inatsisartuni aalajangersarneqartoq malillugu ingerlanneqassaaq, soorlu aamma taanna Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup eqqaasitsissutigereeraa.

Taavalu aamma kollegianut tunngatillugu Augusta Sallingip aamma apeqqusiinera, tassa massakkut imatut inissisimavugut katillugit inissat 295-it Nuummi, Sisimiuni Ilulissanilu pilersaarutigineqarput taavalu aningaasartaat taakkunani missingersuutit ilanngullugit katikkutsigit 157,5 mio. kr.inik naleqarlutik.

Aamma Augusta Sallingip sanaartornermik ilinniartut, soorlu naammassisartut naammaginngimmagit, tassa taamaammat aamma Naalakkersuisuninngaanniit taamatorpiaq naliliigatta, taamaammat inersimasutut lærlingit aammalu specialarbejderinik taamatut aningaasatigut akissaqartinniarneqarnissaa ingerlanneqarnissaalu taamaalilluta anguniarsimavarput.

Taavalu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuannut Asii Chemnitz Narupimut ilinniartitaanermut pillugu aallaqqaataani oqaaseqarninni ujartorpatit, soorlu oqaatsit sukkasuumik taassagukkit pitsaassuseq naliliisarnissarlu, tassa isumaqatigiilluinnarluta tassani aamma suleqatigiinnitsinni Naalakkersuisuni IA taannarpiaq anguniarlugu junip aallartilaarnerani 2001-imi isumasioqatigiissitsivugut, taannalu aallarnerfigalugu pilersaarutigineqarpoq ukiut tamaasa taamatut naliliinissarneq aammalu aningaasalerlugu.

Kiisalu aamma tassani maluginiarpara Per Berthelsenip aamma pitsaassutsimik naliliinissaq aamma ujartorlugu tapersiinera.

Asii Chemnitz Narupip apeqqutai erseqqissut ukua ilinniartut atugaannik misissuisitsisarnerup inerneri qaqugu tamanut saqqummiunneqassanersut, tassa pilersaarut massakkut imaappoq Naalakkersuisunut saqqummiunneqassaaq sapaatip akunnerisa marluk tulliuttut iluani, kiisalu una qaammat naatinnagu Inatsisartunut aamma ilisimatitsissutissatut tunniunneqassalluni.

Taavalu apeqqutip aappaa ilinniagaqarnersiutit nutarteriffigalugit suliaqarnermi ilinniartut qanoq akuutinneqarsimanersut, tassa una siuliani taasara tunngavigalugu saqqummiunneqareerpat taamaalillutik aamma ilinniagaqartut akuutinneqalissapput.

Taava aamma Asii Chemnitz Narup ujartuivoq PPR-ip iluani sulinermi amigaataasut aamma tassani peqqutaavoq skolepsykologit amigaataanerat, taavalu tassa taamatut pissarsioraluarnermi taamatut amigaataatigitillugit aammalu inuiaqatigiinni allatigut atorfissaqartigitillugit killiffipput taamaakkallarpoq, taavalu immikkut qanoq ittunik iliuuseqanngikkutta suli amigaatigiussavagut taakku.

Neriuutigivara tassa misigisinnaagakku ilai aamma allat periarfissaqassappata kulturimut tunngasut aamma iserfigerusukkalugit immaqa naammagisinnaassavaa Asii Chemnitz Narupip tassani takisoorsuunngitsumik allakkatigut akissuteqarfigisinnaagakku piareersimagaluarlunga, misigisimagama naalisartariaqarlunga allat aamma periarfissinniassagakkit.

Kiisalu naggataatigut eqqaassavara Upernavimmi illu susassaqartitsivik arlallit aamma eqqaammassuk, tassani soorunami aningaasanut inatsisissamut piareersarnitsinni aallartikkatta ilaatissimavarput, kisiannili tassa nunap aningaasaqarniarnera aallaavigalugu tassa naggataatigut taamatut Naalakkersuisut siunnersuuteqartariaqarsimapput, inissaqartissimanngilarput 11,5 mio. kr.-it ikkutissallugit.

Godmann Jensen, Atassut:

2002-mut Inatsisartut aningaasanut inatsisissaattut siunnersuut soorunami Naalakkersuisunit saqqummiunneqartoq pissangalluta malinnaaffigivarput aammalu suleqataaffiginiarparput.

Aammalu partiit oqaaseqartuisa oqaaseqarneri aamma taamatut pissangalluta malinnaaffiginiarpagut aammalu peqataaffiginiarpagut, kisianni oqaaseqarfiginiagara taanna maanna tikiinnartariaqarpara. Tassa pinngitsoorsinnaanngilanga maanna Kultureqarnermut Naalakkersuisup kingulliullugu taasaa oqaaseqarfigissallugu.

Ilisimaneqartutuut apeqqut taanna pillugu annertuumik suliaqartoqarsimavoq, tassa kommunimi aamma Naalakkersuinermik sulialinni tamani. Kommuneqarfimmi Upernavimmi innuttaasut tassa inuusunnerusut allallu meeqqat ajornartorsiut taanna pillugu annertoorujussuarmik kinguussimapput. Illoqarfiit amerlanerpaat timersortarfitsigut allatigullu ineriartortitsivigineqarsimapput pitsaasumik oqaatigineqarsinnaasumik, kisiannili Upernaviup illoqarfiani aamma tassuuna illoqarfimmiut assorsuaq kinguussimapput katataasimapput.

Taamaattumillu 1997-imiilli Upernaviup kommunalbestyrelsi annertuumik suliniuteqarluni aallartissimavoq ajornartorsiutip taassuma inuusunnerusut akornanni qaangerneqarnissaa anguniarlugu. Suliniummilu taamatut ingerlanermi Naalakkersuinermik suliallit qullerpaat allaat tikillugit qanimut suleqatigineqarsimapput oqaloqatigineqaqattaarsimapput. Suliaq ineriartuaartinneqarsimavoq Upernavimmi kommunimi namminermi pilersaarutiniitinneqarpoq taavalu aamma Naalakkersuinermi sulinermi, tassa Inatsisartuni qullerpaani apeqqut taanna apuunneqarsimalluni. Tassalu suliaq taanna piviusumik naggataarutaasumillu naammassineqartutut takorloorsimavarput 2000-imi ukiakkut Inatsisartuni suliassaq taanna piviusunngortussatut aalajangiiffigineqarluni akuersissutigineqarmat.

Upernaviup illoqarfiani innuttaasut ilisimatinneqarput kiisami taanna ajornartorsiut naammassineqarneq ajortoq kiisami piviusunngortussanngortoq. Taannarpiaq aallaavigalugu Upernaviup kommunalbestyrelsia aningaasanik sipaarniarsimanngilaq, naak aningaasat allarparujussuarnut atorfissaqartikkaluarlugit sipaarniarsimanngilaq, annertuumik landstingimut suliniutinut illuatungileerusussimavoq, tassa oqaraanni kommunalbestyrelsip taavani aningaasaqarnera tunngavigalugu aningaasarpassuarnik illuartitsisimavoq, tassa kommunit aningaasaqarnera eqqarsaatigissagaanni 7 mio. kr.-it aningaasarpassuupput. Tassalu Upernaviup kommunalbestyrelsiata nerriviup qaavanut ilivai, aningaasat taama amerlatigisut landstingip ataqqinartumik aalajangernera tunngavigalugu.

Tassalu maanna aningaasanut inatsimmi taanna ikkunneqarsimanngitsoq paasineqarmat Upernaviup kommunalbestyrelsiani assorsuaq suliassanik piareersarneqareersimasunik kipusoortoqartussaavoq aamma kipusoorneqareerpoq.

Maannarpiarlu oqaatigisinnaavara suliassap piviusunngortinneqarnissaanut atatillugu Upernavimmi kommunalbestyrelsi suliassamik piareersaasimavoq piareersaasimavoq imaappoq ullumikkut taassuma illorsuup toqqavissaa annertoorujussuarmik qaartiterneqarluni piviusunngortinneqareersimavoq.taamaallaat utaqqisaalluni landskarsiminngaanniit aningaasaliiffigineqarnissaq. Tassa oqareernittut assorsuaq kommunalbestyrelsi kipusoortussanngortoq aningaasanut inatsimmut suliassaq taanna ikkunneqarsinnaanngippat.

Nuannaarutigisimavarput Inatsisartuni ilaasortani ataqqinartoq Mikael Petersen siuttoralugu ukioq 2000-imi ukiakkut Inatsisartut ataatsimiinneranni apeqqut taanna aalajangiiffigineqarmat. Tassani apeqqummi uagut taamatut saqqummiussaqarnitsinni innuttaasut ilisimatinneqarsimanerat uanga maanna pakatsininngorlugu tiguara. Taamaattumillu piumasarerusullugu Inatsisartut ataqqinartumik aammalu piviusumik aalajangertarnerat innuttaasuni malinnaaffigineqassappat aammalu ataqqineqassappat aalajangerneq taamatut pingaaruteqartigisoq maanga illuartiinnarnagu. Aamma kommunerpassuaqarunanngilaq aningaasat imaluunniit allanik atorfissaqartitaraluaminnik taamatut annertutigisunik pilliuteqarusuttut, taamaattumik kommunip suliniuteqarusunnera aamma Inatsisartuninngaanniit ataqqineqartariaqartutut uagut partiitsinniit assorsuaq aalajangiiffigineqartussatut takorloorparput.

Taamaattumik inatsisissap aappassaaneerlugulu pingajussaaneerneqannginnerani apeqqut taanna Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami aammalu Naalakkersuisuni naliliiffigineqaqqinnissaa pingaartutut aammalu anguniarneqartussatut innersuussutigerusuppara.

Ole Dorph, Isumaginninnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Uangattaaq sapinngisannik naatsuliorniarsarigaluassaanga.

Tupigusuutiginngisannik aamma naatsorsuutigeriikkannik Inatsisartut maani oqallinnertik suliffissaqartitsiniarneq eqqarsaatigalugu aamma inunni isumaginninnermi tunngassuteqartut taakkartuiffigivaat.

Siullermillu tupinnanngitsutut inuup sapinngisamik naammaginartumik ukiuuppat aasaappallu suliaqarsinnaanissaanut apeqqut oqaaseqartuninngaanniit annertuumik taakkartorneqarpoq. Aamma maluginiarneqarsimasoq tassaavoq massakkut siunnersuutaagallartumi suliffissaarunnerup nalaani aningaasartuutissatut missingersuutit 6 mio. kr.-it sinnilaarlugit ikililerneqarsimapput. Ukiuni kingullerni nunatsinni suliffissaaleqineq malunnaatilimmik annikilliartorsimavoq, aammalu taanna aallaavigalugu Naalakkersuisuninngaanniit una inatsisissaq suliarineqarmat taakku aningaasat ilanngarneqarsimallutik.

Taamaattumillu kikkut tamarmik maani nunatsinni tupatsinneqarsimapput aasap ingerlanerani uumallu siunnersuutip saqqummiunneqareernerata kingornatigut Royal Greenland saqqummiussimmat fabrikkinik matooraanissamik nipilimmik. Taamaalilluni tupinnanngitsumik Uumannarmiut, Qeqertarsuarmiut, Qasigiarmiut, Maniitsormiut, Paamiormiut immaqalu sinerissami sumiikkaluartulluunniit allat assut ulloq manna tikillugu toqqissisimanngissutigaat ilumut taanna piviusoq pilersaarullu piviusunngortinneqassanersoq, kisianni tassunga atatillugu oqaatigissavara, soorlu aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup aamma oqaatigereeraa, aamma naatsorsuutigaara Aalisarnermut Naalakkersuisup saqqummiutissagaa pilersaarut taanna suliniullu taanna Royal Greenlandillu taamannak ilimasaarinera massakkut Naalakkersuisuni annertuumik sulissutiginiarneqarmat, neriuutigissavaralu ataatsimiinneq manna qaangiutinngitsoq aammalu aningaasanut inatsisissaq suli naammassineqaqqajanngitsoq taanna ajornartorsiut taannalu nalornineq arlaatigut aaqqiissummik nassaarfigineqarumaartoq.

Aamma oqaaseqartuninngaanniik taakkartorneqartoq tassaavoq isumaginninnermi sanaartukkatigut aningaasartuutit aamma taakku annikillilerneqarsimaneri, naak utoqqaat amerliartoraluartut, naak meeqqat paaqqinnittarfiinik pisariaqartitsineq ukiuni makkunani annertugaluaqisoq, kisianni tassunga atatillugu oqaatigissavara aningaasat tamakkunga sanaartukkanut ingerlatsinermut atorneqartussat, tassa nunatta aningaasat isertikkumaagassai tassani aallaaviunngitsuummata tamarmik millilerneqarsimapput.

Isumaqanngilanga pisortarqarfik ataaserluunniit piumasaminik tamakkiisumik pissarsisimasumik, taamaattumik qinnuterpassuit sinerissaminngaanniik, tamakkua sapinngisamik tulleriiaarneqarsimapput isumaqarpungalu tamakku aamma sapinngisamik paaseqatigiinnikkut maani inimi aaqqiivigineqarumaartut tamanik peqataaffigineqarsinnaasumik.

Taavalu aamma Inuit Ataqatigiinninngaanniit Asii Chemnitz Narupiminngaanniit Ittoqqortuuni suliniummik aamma Qaanaami suliniummik apeqqutaa naatsumik aamma taanna akissuteqarfiginiassavara.

Tassa ilumoorpoq kommuneqarfinni taakkunani marluusuni komitéimik pilersitsisoqarsimavoq, tassa Illoqqortuuni komitémik pilersitsivugut kingunerisaanik suliniut aallartissimavoq. Aammalu ukioq manna ukiullu tulliuttut marluk, tassa katillugit ukiut pingasut iluanni suliniutitut kr. 500.000 ukiut tamaasa immikkoortinneqartarsimallutik Illoqqortuuni ajornartorsiutit qanoq ililluni aaqqiivigineqarsinnaanissaannik suliniuteqartussamik.

Aammalu taassuma saniatigut Alkkoholrådi innersuuteqarnera aallaavigalugu Illoqqortuuni ukioq maanna 2,7 million-inik pinaveersaartitsinermut suliniutissat aallartisarneqarniarnissaa anguniarlugu akuersissuteqartoqarsimavoq aamma taanna ingerlaqqissappat soorunalimi naliliineq pisariaqartussaassaaq Illoqqortut eqqarsaatigalugit komité taanna innersuuteqartussaavoq Naalakkersuisunut Isumaginninnermi Pisortaqarfimmi, taava taanna aallaavigalugu ukiuni tulliuttunut taassumap qanoq ingerlaqqeriarsinnaanissaa ersarississaaq. Oqaatigisinnaavaralu tassa naliliineq siulleq piffissaq qanittoq ingerlanerani pisussaassammat, kisiannilu tassunga atatillugu oqaatigissavara pisariaqartinneqarmat tamaninngaanniik ukua suliniuteqartut avataaninngaanneersut kommuneqarfimminni illoqarfimminni ikiorneqarlutik aamma taarserneqarsinnaallutik sulinissaat. Tassami attanneqarsinnaanngilaq tappavani suliani aallartissinnarlugu, taava taakku aallarpata suliniutit tamarmik unippata, taamaattumik Illoqqortoormiut sapinngisamik ikiortiseriniarneqarput aamma tusakkat aallaavigalugit sapinngisamik ikiuunniarnertik tassani timitalersinnaagaat massakkut oqaatigisinnaavara.

Taavalu Qaanaaq eqqarsaatigalugu tassa aamma oqaatigisariaqarpara taanna suliaq ilumoorpoq kinguaattoorsimavoq inummik atorfinitsitsinissamik neqeroorutit ataasiaannarnani qisuariarfigineqarsimanngillat, kisianni augustip naaliivinneranni ataqatigiissaarisussamik atorfinititsisoqarsimavoq, taassumalu suliniutini massakkut tassa aallartisaleruttorpaa.

Aamma aningaasat tassunga atorneqartussat ukioq mannamut tamarmik atorneqarnavianngillat, kisianni taakkua sinneruttussat neriuutigissavara suliniutip taassuma iluani suliniutinut pitsaasunut allanut atorneqarsinnaanissai siunnersuusiarineqassasut aamma anguneqarluni.

Aamma Qaanaaq taamatorpiaq inissisimavoq ukiuni pingasuni tulliuttuni kr. 500.000-inningaanniit Inatsisartunit akuerineqartumik aningaasanik atugasserneqarsimavoq. Uangalu manna periarfissaq iluatsillugu Kommunit taakku marluk Illoqqortuut Qaanaarlu pilluaqquniarpakka ajornartorsiumminnik nassuerutiginnillutik oqariartuuteqarmata: ?Ajornartorsiuteqarpugut uagut kisitta aaqqissinnaangilarput avataaninngaanniit ikiorneqartariaqarpugut?. Taanna oqariartorneq uanga isumaqarpunga kusanarluinnartuusoq. Taanna oqariartorneq nukittussutsimik takutitsivoq ajornartorsiutit aamma nassuerutiginnissinnaaneq tassa aamma inuup nukittussusianik takutitsisinnaanermik aallaaveqartarpoq.

Taamaattumik taakkua suliuniutit aallartitaat uanga pissanngatigaakka Kommunit aamma arlaannik takkuttoqassanersoq oqartumik: ?Aamma uagut ajornartorsiuteqarpugut allatulli aamma uagut ikiorneqartariaqarpugut?, taamaalillunilu suliniut tamakkiisumik aallartinneqarsinnaavoq immaqalu suliniutit siunissami oqinnerulertutut isikkoqalerlutik.

Taava naggataatigut naatsukullammik aatsaannguaq puigutsiagara aamma oqaaseqarfigilaassavara, tassa meeqqanik inuusuttuaqqanillu ulloq unnurlu utaqqisoqarneq taanna qanoq millilerneqarsinnaannginnersoq.

Tassa ukiuni makkunani naatsorsuutigineqarpoq aamma misissorneqarsimavoq meeqqat ulloq unnuarlu paaqqinniattarfimmi utaqqisut 50-it missaaniusut.

Aamma inissiat tamakkiisumik nunatsinni 169-iupput, taamaattumik oqartariaqarpugut utaqqisut amerlaqaat inissanut pigineqartunut sanilliullugit. Taamaattumik aasap ingerlanerani Isuginninnermik Pisortaqarfik KANUKOKA-lu ataatsimeeqatigiissimapput sinerissami inissiisarfiit ulloq unnuarlu pigineqareersut qanoq ilillutik pitsaasumik suleqatigiinnikkut aaqqissuuseqatigiissinnaannginnersut utaqqisut ikililerneqarsinnaanerannik kinguneqartussamik. Taanna suliniut massakkut aallarteruttorpoq aamma tassunga ilanngullugu oqaatigissavara aamma Inatsisartut akuersinerat aallaavigalugu aningaasat 10 millionit immikkoortinneqarsimammata sanaartonermut atugassat, taakkuninngalu millionit missaanni massakkut pilersaarusiornermut atorneqarput Ivaaqqap allilerneqarsinnaanissaannut atugassat.

Taakku naammassineqariarpata utaqqisut ikiliimisussaapput, kisianni taamaakkaluartoq suli amerlasussaassallutik. Taamaattumik piffissami aggersumik aamma meeqqat inuusuttullu pillugit oqallinnissami tamakku tamarmik saqqummiunneqartussaapput, taamaattumillu oqallinnermi tassunga uuma ajornartorsiutip qanoq ingerlaqqeriarsinnaanissaanut tunngassuteqartut kinguartikkusuppakka.

Jørgen Wæver-Johansen, Ineqarnermut, Attaveqarnermut Pilersuinermullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Qujanaq.

Siullermik partiit, Kattusseqatigiit, attaviitsullu oqaseqaataannut qujarusuppunga. Qularinngilara oqaatigineqartut tamarmik Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami isumassarsiorfigineqartussatut suliarinninnermi tunngaviginiarneqarumaartut. Aamma neriuutigaara uanga oqaaserisakka taamannak pineqarumaartut.

Oqaatigeriissavara oqaaseqartut ataasiakkaarlugit oqaaseqarfigissannginnakkit, kisiannili qulequtakkaartumik sapinngisamik naatsuliorlunga oqaaseqarniarsarissagama.

Siullermik sammisassakka angallannermik tunngassuteqassapput, Paamiut mittarfissaat, mittarfiliortiternerillu allat ilanngullugut, taava sanaartornermut tunngassuteqartut oqaaseqarfigissavakka, iluarsaassinissamut tunngassuteqartut, kiisalu ineqarnermut akit aammalu paasissutissiisanermi teknologi mittarfeqarfiillu.

Angallannermut tunngatillugu siullermik tamanit taakkartorneqartoq, tassalu angallannerup akisunerujussua, tassani immikkut aaqqiinissarput tamanit ujartorneqartutut ippoq, kisianni arlaannaataluunniit oqariartuutiginngilaa akit qanoq ittut takorloorneqarnersut. Tassami akit innuttaasut nalinginnaasumik akilersinnaasaa qanoq annertutigigamik? Taanna isumaqarpunga aamma Aningaasaqarnermi Ataatsimiititaliami naliliiffigineqartariaqartoq, akit qanoq ittut takorloorigut anguniarneqassasut. Taannami tunngavigalugu taava kiffartuussinermi isumaqatigiissutit aammalu tapiissutit allat kisinneqartussaassammata.

Taanna pineqassanngippat taava aamma ilanngullugu naliliiffigineqarsinnaasunut ilaavoq mittafeqarfinnut tapiissutitut atortagarput imaluunniit tunniuttagarput, tapiissutit tunniunneqartartut appasippata allatut ajornartumik mittarfeqarfiit ilaasunut ataasiakkaanut akitsuut akilersittagaat qaffasinnerusariaqassaaq.

Tapiissutilli Inatsisartuninngaanniit tunniunneqartartut qaffasippata, taava akitsuut ilaasunut tunniunneqartartut aamma appasinnerusinnaavoq. Taanna aamma isumaqarpunga Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliap suliaqarnermini ilangullugu nalilersussagaa.

Umiarsuartigut silaannakkullu ataqatigiissaarinerunissaq taanna soorunami anguniarneqartariaqarpoq aamma maluginiaqqussavara ilaatigut Grønlandsflyp angallassisarnissamut pilersaarutini aappaagumut maannakkut allannguuteqarsinnaaneranik nalunaaruteqartoq ilaatigut paasinarsimmat kujataanut tunngatillugu ippinnartoqarsinnaasut tassani silaannakkut angallassinerit aammalu umiarsuartigut angallassinerit imminnut naapertuukkunnaanersaat pineqarmat.

Taamaattumik taakkua nutaamik pilersaarusiorlutik isumaqatigiinniarneri isumaqarpunga periarfissinneqartariaqartut. Qularutiginngilaralu tamanut pitsaasumik aammalu angallassinerup ilaasunik angallassinerup ataqatigiinnerulerneranik kingunilimmik saqqummiussaqarumaartut.

Paamiuni mittarfiliornissaq eqqarsaatigalugu, tassa amerlanerusut akuersaaraat 2002-mut ilanngullugu aallartinneqartussatut inissinneqarnissaa taanna paasinarsereerpoq suliarlu maanna Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliamiippoq.

Neriuppungali aamma nalilersuinermi Paamiut kisiat aallaaviginagu nunarpulli tamaat aallaavigalugu nalilersuineq ingerlanneqarumaartoq.

Siunertat pingasut pingaaruteqartut aallaavigalugit isumaga naapertorlugu siunissami mittarfeqarneq nunatsinni aaqqissuuttariaqarparput, tassalu kiffartuunneqarneq pitsaasuusariaqarpoq. Akulikitsumik angalasinnaanissamut periarfissaqartoqartariaqarpoq aammalu akikinnerusumik angalasinnaaneq anguneqartariaqarpoq.

Tassunga tunngatillugu oqaatigissavara, soorunami mittarfiliortiternissani ilaatigut saqqummiunneqartoq aningaasalersueriaatsit allaanerusut atorlugit mittarfiliortiternerit sananeqarsinnaammata, kisianni aamma imaanngilaq ukiut 25-t qaangiuppata akeqanngitsumik taava utertissagaat, soorunami taava sanaartorneqarneraniit ukiut 25-t qaangiunnissaasa tungaannut atuinermut akitsuummik piumasaqaateqartussaapput taakkua sanaartortut.

Aamma isumaqanngilanga maannangaaq tamatta angallannikkut ilisimatoorsuartut inissilluta timmisartut qanoq ittut atorneqanissaat aningaasaqarnermut inatsimmut taputartuullugit oqaluuserissagigut, unali aallaavigisariaqarparput nunatsinnut tulluartumik aaqqiinissarput aammalu akilersinnaasatsinnik aaqqiissuteqarnissarput.

Sanaartorneq eqqarsaatigalugu aningaasat sanaartornermut immikkoortinneqarsimasut 700 millionit sinneqalaartut piviusorsiornersut aperisoqarpoq aamma aperineq taanna pissusissamisoortumik apeqqusiineruvoq. Ineqarnermut Attaveqarnermut Pilersuinermullu Pisortaqarfiup atorfilittaasa tamanna piviusorsiornertut nalilerpaat, naak ukioq manna atorneqartussatut missingersuusiorneqarsimasuni 654 millionit anguneqartussatut taakkartorneqaraluartoq, taamaattoq neriuutigineqarpoq naatsorsuutigineqarlunilu aappaagu amerlanerulaartut sanaartornermi naammassisaqarfiusumik atorneqarumaartut.

Umiarsualivinnik sanaartorneq pillugu iluarsaassinissat nutaaliornissanillu tunngassuteqartut, tassunga tunngatillugu oqaatigisinnaavara maannakkut piffissami sivisujaami misissuineq ingerlanneqareerma misissuinerullu inerneri upernaakkut Inatsisartut Ataatsimiinnissaannut saqqummiunneqassammata, tassa aappaagu 2002-mi.

Taamatuttaaq nunaqarfinni atuarfiit iluarsaanneqarnissaannut nutsarterneqarnissaannut Atuarfitsialammut naleqqussarneqarnissaannut tunngassuteqartut, tassani pilersaarusiaq ukiup tulliuttup ingerlanerani piariissaaq, taamaalillunilu aappaagu politikkikkut naliliiffigineqarsinnaanngorlugu suliarineqassalluni.

Oqaaseqartut arlallit apeqqutigivaat sanaartornerup iluani pilersaarusiorneq qanoq iliornikkut pitsaanerusumik siunissami Naalakkersuisut aaqqissuunniarneraat, tassunga atatillugu suliat imatut ingerlappagut maannakkut, tassa immikkoortukkuutaartumik ukiunut arlaqarnersunut pilersaarusiortalerluta. Soorlu ippassaaanikkunni agguaanneqarput illoqarfinni atuarfiit Atuarfitsialammut ilaatigut naleqqussarneqarnissaannut nutarterneqarnissaannullu tunngassuteqartut pilersaarutit tassaniittut takuneqarsinnaasutut ukiuni 15-ini tulliuttunut pilersaarutitut siunnersuusiaapput. Aamma nunaqarfinnut atuarfiit pilersaarusiorfigineqarnissaat siunnerfigaarput, kiisalu aamma isumaginninnerup iluani sanaartugassat eqqarsaatigalugit pisariaqartitsinermullu naapertuuttunngorsarneqarnersaat eqqarsaatigalugu aamma taamatut ukiut amerlanerusut eqqarsaatigalugit pitsaasumik pilersaarusiornissaat takorloorneqarpoq.

Taamatuttaaq nukissorfinni iluarsaassinissat, umiarsualiviit taareerpakka aamma taamatut pilersaarusiorfigineqarput, kiisalu aamma nunatsinni imermik pilersuineq eqqarsaatigalugu nuna tamakkerlugu aamma pilersaarusiorneq taamatut ingerlanneqarluni. Taamaattumik pilersaarusiorneq pitsaanerusoq anguniarlugu taamatut ilaatigut eqqarsaateqarougut. Kisianni aamma eqqarsaatitta ilaat alla, tassaavoq misissorumagipput siunissami immaqa sanaartortakkagut immikkoortissinnaagaluarigut marloqiusanngorlugit.

Siullermik nalinginnaasumik sanaartorneqartartut suliassat nalinginnaasut, taavalu nuna tamakkerlugu suliniutit. Nuna tamakkerlugu suliniutit taakkua nalinginnaasumik immikkut isummerfigineqartarnissaat soorunami pisariaqarpoq Inatsisartunit, kisianni nalinginnaasumik inissialiortiternerit Inatsisartuniit, soorlu assersuutigiinnarlugu Andelsbolig-inut aningaasat qassit immikkoortinneqarsimanersut, taakkua tunngavigalugit taava Inatsisartunut pingaarnersiuinermi illoqarfinni sorlerni sanaartortoqarnissaa pinngikkaluarlugu, taakkua aningaasaliissutit sooq nunap immikkoortukkuutaartumik agguataarneqarsinnaassanngillat, taamaalillunilu nunap immikkoortuani pingaarnersiorluni inissinneqarlutik suleqatigiinnikkut Kommunit akornanni.

Taanna isumaga naapertorlugu aningaasaliissutit qanoq annertutiginissaa aalajangerneqarsinnarluni Inatsisartunit, taava suliniutit ataasiakkaat suut nunap immikkoortuani Kommunit suleqatigiissinneeqarnerisigut inissinneqartartuuppata immaqa periarfissaasinnaavoq aamma.

Sanaartornermi akit qaffasippallaartut taakkartorneqarput aamma akigitinneqartut m2 assigiinngitsut 20.000-it sinneqartut taakkartorneqartut. Oqaatigisariaqarporli sumiiffinni soorunami tamani taamanngimmat. Sumiiffiit ilaanni aamma sanaartornermut kvadratmeterimut aki appasinnerujussuaq pissarsiarineqarsinnaasarpoq. Aamma qularutigineqassanngilaq akit taamaattut Namminersornerullutik Oqartussat sanaartortitsinerminnut atatillugu akuerisanngimmatigit.

Tassa imaappoq Namminersornerullutik Oqartussat sanaartugassat eqqarsaatigalugit suliniutit tamaasa suliariumannittussarsiuussineq aqqutigalugu neqeroorutigineqartarput, taamaalillunilu sanaartorsinnaasut unammilleqatigiinnikkut neqeroorsinnaasarput aammalu aki taamaalilluni appasinnerpaaq pissarsiarineqarsinnaasarluni.

Aamma sanaartugassat immikkoortinneqaraangata sapinngisaq najoqqutaralugu nunap immikkoortuinut agguataarluarsimanissaat anguniarneqartarpoq, taamaalilluni nunap immikkoortuani ataatsimi akit qaffasippallaamik qaffagiartunnginnissaa anguniarlugu. Taassumalu saniatigut soorlu m2-imut neqeroorutigineqartut akisuallaarpata, taava soorunami suliariumannittussarsiuussisarneq taanna atorunnaarsinneqartarpoq aammalu suliniut kinguartinneqartarpoq allatut ajornartumik.

Sanaartornermi akit qafakkiartoraluttuinnannginnissaat siunertaralugu aamma assersuutigalugu massakkut andelsbolig-it pillugit peqqussutissap nutarterneqarnissaanut atatillugu takuneqarsinnaavoq qaffasinnerpaamik 15.000-t kvadratmeterimut siunnerfigineqarnissaat aamma peqqussutissami siunnersuutini allanneqarsimasoq.

Iluarsaassinermut tunngatillugu aningaasat Nalagaaffik peqatigalugu ukiumut tunniunneqartartut eqqarsaatigissagaanni massakkut taakkua inaarutaasumik aaqqiivigineqarnissaat tikilerparput. Tassa pisortaqarfimmi naatsorsuutigaarput oktoberip qeqqata missaani piffissap sinneranut pilersaarutit akuerineqarlutik inissinneqarnissaat.

Imaappoq pilersaarusiornerit tamarmik taamaalillutik naammassineqarsimallutillu akuerineqarlutik inissinneqarnissaat qaammatip ataatsip ingerlarnerani pisussatut takorloorneqarpoq.

Sinneri annertunerusumik oqaaseqarfigissanngilakka. Kisianni ineqarnermut akit eqqarsaatigalugit oqaatigineqartunut tunngatillugu inatsisitigut tunngavissat tamarmik upernaaq inatsisartuni akuerineqarput. Peqqussutinilu allanngortinneqartuni taakkunani piginnaatitsinerit Naalakkersuisunut aamma killiliinissamut tunngassuteqartut taakkua najoqqutaralugit Naalakkersuisut nalunaarusiorput assigiinngitsunik marlunnik. Taakkulu maannakkut aamma naammassineqareersimallutik.

Qularutigineqarsinnaanngitsorli ataaseq tassaavoq, tassalu ineqarnermut akilersuisarneq nutaamik aaqqissuunneqarneranut atatillugu nammaqatigiinneq tunngaviummat. Tassalu pissakinnerusut taakkua pitsaanerusumik atugassaqartinneqarnissaat siunnerfigalugu Naalakkersuisut ilusiliipput. peqarnerusut taakkua akiliinerusussanngorluta.

Mittarfeqarfiit ingerlataat tassa pisisiniarfiit Taxfreellu Kangerlussuarmi Narsarsuarmiittullu eqqarsaatigalugit oqaatigisinnaavara suliaq tamanna aallartinneqareermat. Aammalu isumaqatigiinniarneq KNI pilersuisumut maannakkut ingerlanneqarmat. Taamaattumik tassani isumaqatigiinniarnermi isumaqatigiissinnaagunik taava qanittukkut tamatuma aaqqiivigineqarnissaa aamma piviusunngortinneqassaaq.

Taamatullu oqaaseqarlunga aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami suliaqartussat pitsaasumik suliaqarnissaanik kissaakkusuppakka. Aammalu neriuutigissallugu nunarput tamaat ataatsimut isigalugu suliniutit ataasiakkaat aallaaviginagit nalilersuinisssartik ingerlakkumaa- raat qularutigissanngilaallu Naalakkersuisutut piareersimagatta aamma sukkulluunniit qaaqquneqarutta paasissutissanik pisariaqartitassinnik tunniussinissatsinnut. Qujanaq.

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua:

Piffissarput sivikimmat pingaarnerpaat kisiisa oqaaseqarfigissavakka. Soorunami assigiinngitsut ilaatigut partiinut tunngatillugu inunnullu tunngatillugu oqaaseqaatigineqartut oqaaseqarfigerusunnaraluartut imaassinnaavormi angumerilaarikka.

Siullermik Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup akissuteqaamminut oqaatigisaanut tunngatillugu qujassuunga. Tassami malunnarmat Siumuminngaaniit saqqummiussagut arlalissuit isumaqatigalugit oqaaseqartoq. Kisiannili paatsuunganartitakka oqaaseqarfigilaassavakka Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup akissuteqaammini oqaaseqarfigisai. Erseqqissaataanerusunik.

Siullermik naleqartitat naapertorlugit naatsorsuuteqariaatsit pimoorullugit Siumuminngaaniit saqqummiussinitsinnut, imaluunniit saqqummiusseqqinnitsinnut siusinnerusukkut aamma taakkua saqqummiuttareernikuugatsigit. Tunngavigaarput aamma malunnarluartoq ersarissiartuinnartorlu tassa selskabit assigiinngitsut ingerlatseqatigiiffiit, taamak taasaratsigit Naalakkersuinikkut suliqartuninngaaniit aqukkuminaatsinneqartarnerat annertusiartuinnartoq.

Isumaqarpunga tamanna aamma uppernarsineqartoq Royal Greenlandimut tunngatillugu ullumikkut pissusiulersut takutikkaat. Selskabit ilaasa ingerlatseqatigiiffiit ilaasa ilinniartitaanikkut piumasaanut malinnaavallannginnerat. Arlalissuupput taagorsinnaasaraluakka, ullumikkut inuiaqatigiit soqutigissaannik ilaatigut saneqqutsillutik ingerlatsisut. Inatsisartut maani oqaatsigut naapertornagit anguniakkavut naapertornagit Naalakkersuisut piumasaqaataat naapertornagit allaat ingerlatseqatigiiffiit ingerlatsisartut.

Tamanna arajutsisimaneqanngilaq. Taamaattumik allamut sangutinneqassanngillat oqaatsigut tassunga tunngasuteqartut. Neriuppunga Naalakkersuisut paasinnillutik taakkua pimoorullugit piviusunngortinniarsariumaaraat. Ajortuunngilaq Naalakkersuinikkut piumasanik piviusunngortitsineq aamma selskabe-nut assigiinngitsunut piumasaqarsinnaaneq. Tassami Naalakkersuinikkut suliaqartut killiliussat piumasaqaatit suliassaraat. Aamma suliarinaveersaassanngilagut tamakkua uagutsinnut tunniutiinnarluta.

Naammassisaqarsinnaassuseq tunngavigalugu isumaqatigiissutit ilanngullugit taagatsigit tunngavigaarput ullumikkut kommunit, Namminersornerullutik Oqartussat suliffeqarfiutaat assigiinngitsut, assersuutigiinnarlugu meeqqanik paaqqinnittarfiit, isumaginninnikkut ingerlatsiviit, utoqqaat illui, suliassatigut naammassisassanik isumaqatigiissutit aallaavigalugit sulisarnissaat pingaarutilerujussuuvoq.

Ilaatigut uparuartortarpagut, taanna isertussanngilarput, ima ammatigisumik isornartorsiorlugit ingerlatsini utoqqarnik isumaginninnerliornerarlugit. Atuarfiit atuartitsinerminni naammassisaqarsinnaannginnerarlugit. Tamakkua tamarmik tusagassiuutini aviisinilu allanneqartarput. Soormi isumaqatigiissusiorutta naammassiniagassat pillugit. Taava pisuutitsinerpassuit assigiinngitsut immaqa aamma pingitsoorsinnaassagaluarpagut. Taamalu angusavut angusaqarsinnaanerpullu qaffassarlugu.

Tamakkuupput ilaatigut Naalakkersuisut akissuteqarnermini oqaaseqarfigisai ersarinnerulaartunngorlugit akissuteqarfigisakka.

Kommunit qanittut suleqartigiinnerunissaannut inuussutissarsiornikkullu pilersaarusioqatigiinnerulaarnissaanut aningaasaliissuteqaqqinnissaq ilanngullugu taavarput. Massakkut kontoqarpugut 50.01.10 inuussutissarsiutinik ineriartortitsineq pillugu suleqatigiinnermut tunngasoq. Taannalu konto kommuninut ataasiakkaannguanut isorliunerusormiunut aammalu Kangaatsiamut tunngatitaavoq.

Isumaqarpunga kommunit imminnut qanittut regionikkaartumik suleqatigiinnerunissaannik oqaluttuannguarluta aamma pisussaaffeqartugut aningaasaliissuteqassalluta tassunga tunngasumik. Tamanna avaqqukkuminnaappoq. Aamma aatsaat uagut saqqummiutinngilarput. Aamma Inuit Ataqatigiit eqqaamasakkalu naapertorlugit Atassutikkormiut Kattusseqatigiillut tamarmik taanna saqqummiuttareernikuuvaat.

Isumaqarpunga apersuusertariaqanngitsorluunniit taassumap piviusunngortinniarsarinissaa. Pilersuineq eqqarsaatigalugu isumaqatigiissutit KNI-mut tunngassuteqartut annertungaatsiartumik nassuiaaffigineqarput. Kisianni eqqaamassavarput assigiimmik akeqartittussaatitaanerup atorunnaarsinneqarnissaatigut apeqqutit imaannaanngitsut aatsaat qulaajaaffigineqalissammata. Una periusissaq Naalakkersuisut siunnersuutaat atuutsinneqalerpat.

Eqqoriaasaqattaarnerit massakkut ingerlapput. Taanna ilumoorpoq. Atagu misililaariassagipput taanna siunniussaq misilissallugu Siumuminngaaniit piareersimavugut. Aamma aaqqiiniarnermut taassumap tungaanut suleqataassalluta piareersimalluta, kisianni KNI Pilersuisumut tunngatillugu tassaavoq nioqqutissanik pilersuinermik tunngatillugu tassaavoq nioqqutissanik pilersuinermut isorliunerusuni nunaqarfinnilu ullumikkut aningaasatigut inissisimaneq tunngavigalugu sullinneqarnissamut isumaqatigiissutit annertussusilerneqartarput. Taamaattumik eqqoriaanerugallartut aallaavigalugit 20 mio.-nik appaanissaq isumaqarpunga mianersorfigisariaqartoq.

Taamaalluinnarpoq. Taamaattumik tassani misissuilluaqqissaarnissarput aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami avaqqukkuminaappoq pisariaqarlunilu. Kangerlussuarmut tunngatillugu isumaqarpunga oqaatsigut paatsuuallanneqartut. Aningaasaqarnermut Naalakkersuisuminngaanniit, tassami oqanngilagut ingerlatanik allanut tunniussiniarluta, kisianni oqarpugut Kangerlussuarmik uuliamik pilersuineq paasisimagipput Norgemiumit pigineqartumit Statoil-imit tassa Norgemiut naalagaaffiata uuliasiornikkut ingerlatseqatigiiffissuannit Kangerlussuarmi pilersuineq ingerlanneqarpoq. Aammalu timmisartorsuit assigiinngitsut ullormut arlallit orsersorneqartarnerat Statoil-imit ingerlanneqarluni. Tassa paasisagut taamaapput.

Taamaattuminguna paasiaqqugipput Kangerlussuarmi taamak uuliamik annertutigisumik tuniaaneq millionerpassuarnik immaqa iluanaarutaasinnaasoq sooq nunatsinni uagut ingerlassinnaassanngilarput? Tamakkua neqerooruteqartarnikkut ingerlanneqarpata KNI-p pilersuisup uuliaaniarfia neqerooruteqarsinnaagaluartoq. Immaqaluunniit inatsisitigut isumaqatigiissutitigut allatigulluunniit tiguneqarsinnaagaluartoq uagut nunatsinnit uuliamik uuliaarniarneq orseruisarnerlu nunatsinni ingerlanneqarsinnasoq.

Kisianni pissanganarpoq taassumap tungaa paasiniassallugu. Angusaqarfiusinnaappat nunatsinni iluaqutaanerusunngortinneqarsinnaassammat. Taanna paasiniaqquinnarparput. Taamaattumik annilaanganartutut tiguneqarnissaa naatsorsuutiginngilara. Sinneqartoornissamut tunngatillugu 40 mio.-ninik sinneqartooruteqarnissamik Naalakkersuisut siunnersuutaat immaqa allatut ajornartumik annikinnerusumik sinneqartoornissaq siunniuttariaqassooq. Taamatut oqarpugut, allatut ajornarpat annikillissariaqassaaq.

Tassalu massakkut piumasarineqartut immaanngitsorujussuit saqqummiussuunneqarput. Inuussutissarsiornikkut aaqqiissuteqarallarnissamik piumasaqarnivut ajornanngippat ukiunut marlunnut atuuttussamik. Aalisarnikkut tunisassiorfeqarnikkut ESU nutaamik aaqqissuunneqarnissaanut sinerissami qanittumi aalisartut aaqqiissuteqarfigineqarnissaannut. Ila tamakkua aningaasanik naleqangaatsiassaqaat.

Tassunga tunngatillugu isumaqarpunga ataatsimoorussamik aaqqitamik aaqqiinngikkutta ajornakusoortorujussuussasoq. Ataasiakkaaginnarluta taakku aaqqittaraluarutsigit angussaqarnavianngitsugut isumaqarpugut. Ataatsimoortumilli aaqqiigutta immaqa angusassarput pitsaanerpaassaaq.

Taanna uterfigilaartussaagakkut Atassutip oqaaseqarneranut tunngatillugu, tassunga killilaarallarpunga.

Sanaartornermut tunngatillugu oqaatigineqartut arlalissuit partiininnganniit Kattusseqatigiinniit aamma attaviitsuninngaanniit aamma Per Berthelsenip demokratip attaviitsuugallartup oqaaserisai tassunga tunngasut isumaqatigilluinnarpakka. Isumaqarpunga sukannernerusumik sanaartornermut malittarisassat aamma ingerlanneqarsinnaasariaqartut. Aningaasat sanaartugassanut immikkoortitat allanut atorneqartarnerat ilaatigut pinngitsoorumallugu. Soorunami allatut ajornarsigaangat taamaaliortoqartartoq nalunngilarput soorlu upernaaq taamaaliortugut, kisianni massakkut aaqqiissuteqarnera taanna iluarsimaarnartorujussuuvoq.

Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata oqaaserisai annertunerusumik oqaaseqarfigissanngilakka kisiannili isumaqatigilluinnarakku allaffissornerup eqaatsumik ilusilersorneqarnissaanik apeqquteqarnera. Taanna assortugassaanngilaq aamma uagut ammaanermi oqallinnermi taasatsinnut naapertuulluinnarpoq. Allaffissornerup annikillisarneqarsinnaanera. Kalaallisut oqaatsitta aallaaviunissaanut tunngassuteqartut. Tamakku saqqummiuttariikkagut tassunga naapertuummata erseqqisaatigilaavinnassavara.

Allat Naalakkersuinermut tunngassuteqartut Inuit Ataqatigiinniit saqqummiussuunneqartut Inatsisartut ataatsimiititaliaanni allani qularutiginnginnakku sammineqarluarumaartut annertunerusumik oqaaseqarfigissanngilakka.

Atassutip oqaaseqartuata ilanngullugu taasaqarfigaa erseqilluinnartumik KNI pisiffiup tunineqarnerani isertitaajunnartut nunatta karsiata sillimmataattut inissinneqartariaqartut. Aamma ingerlaqqilluni oqaatigaa kisianni Atassutip isumaqatiginngilluinnnarpaa tunisinermi isertitaajunnartut Royal Greenland A/S-mut NUKA A/S-mut aningaasaliissutitut atorneqarnissaat siunnersuutigineqassappat imaluunniit siunnersuutigineqarpat.

Taamak issuaalaarlunga oqatigissavara KNI -p pisiniarfiutaasa tunineqarneratigut isertitaajumaarsinnaasut inuussutissarsiornermut atorneqarnissaat ilanngullugu upernaarli eqqartorneqareerput. Tassunga tunngatillugu isumaqarpunga aamma taamanikkut Atassut isumaqataasoq. Inuussutissarsiornermut siunertanut atorneqartariaqartutut nipilimmik.

Aamma tamanna Naalakkersuisut massakkut aningaasanut inatsisissatut siunnersutikkut siunnersuutigaat.

Taamaattumik qularutiginngilara uanga avaqqukkuminaatsorujussuussasoq, ataatsimoortumik inuussutissarsiutitigut aaqqiissutissanik suliaqassagutta maani Inatsisartut taava aamma Royal Greenland A/S-ilu avaqqussinnaanngikkigut. Taakkuami pitsaasumik aaqqiivigineqanngippata ajornakusoortorujorujussuussaaq tunisassiornerup aalisarnerullu tamakkiisumik aaqqiivigineqarsinnaanera.

Erseqqissaatigilaarlara oqannginnama Royal Greenlandimut tunngatillugu Royal Greenland aningaasanik toqqaannartumik aningaasanik tunineqarnissaa isumaqatigigipput. Oqarpungali aaqqiissutissanik tassani ujarlertariaqartugut. Imaassinnaavoq pitsaanerpaassasoq Royal Greenlandip tunisassiorfiisa fabrikkit assigiinngitsut matoqqajaasut, ila pitsaasunik aaqqiisinnaagutta allaat allanik privatinit ingerlatassanngortinneqarsinnaaneri aningaasatigut aaqqiissutissat taakkua qulakkeerneqarsinnaappata.

Tamakkuupput periarfissat niuernikkut isumaqatigiinniarnikkullu ingerlanneqartariaqartut, kisianni piffissami sivikitsumi imaalitsiaannaq angusassaanngitsut.

Kattusseqatigiinninngaanniit oqaatigineqartoq isumaqarpunga oqaaseqarfigineqalaartariaqartoq tassa aalisarnermut tunngatillugu aammalu tunisassiorfeqarnermut tunngatillugu aaqqiissutissanik nammineq siunnersuuteqartaraluarlutik partiinngooq ajoaraluartumik isumaqataaneq ajortut. Ila tupinnassusia. Aaqqissutissat pitsaagaangata ila partiininngaaniit Siumumiit Atassummiit Inuit Ataqatigiinniillu isumaqarpunga oqarsinaallunga isumaqataaffigineqartarput. Suna siunnrsuut pitsaasoq assortorneqarmat? Taamaattoqanngilaq.

Siunnersuutit ilaat pitsassuit itigartinneqartarput ullumikkut killiffitsinni nalilersukkat aallaavigalugit pissusiulersullu, imaassinnaavoq siunnersuutip massakkut siorna assortorneqarsimagaluartoq massakkut piffissanngorsimasoq pissutsit aallaavigalugit piviusunngorsinnaaneranut. Tamakku allaapput. Taamaattumik siunnersuutit pitsaasut aaqqiissutaasinnaasut Siumuminngaaniit uagut assortortanngilagut, suleqataaffigissallugilli.

Kattusseqatigiit ilanngullugu oqaaseqartuata ilanngussaa puisit amiinut tapiissutit qaffaanneqatariaqartut, isumaqarpunga tamanna Naalakkersuisunut anguniagaasunut annertuumik akerliusoq. Qaffassaajuaannarneq pinnagu kisianni aaqqissuussilluarneq aallaavigalugu tamanna pisariaqarsorinarmat. Taamaattumik tassani qularnanngilaq annertuumik isumaqatigiinniutissaqarpugut. Aaqqiissutissat ersarissut tassani anguneqarsinnaassappata.

Atassumminngaanniit Inuit Ataqatigiinninngaanniillu puisit amiinut tunngatillugu saqqummiussuunneqartut taakkuassorujussuaq oqaloqataaffigissallugit aamma uagutsinniit piukkunnarput. Neriussaagut puisit amii pillugit naammaginartumik pitsaasumillu aningaasaliissutaasut qaffassanngikkaluarlugit tassani pitsaasumik aaqqiissuteqarniarsariumaarluta.

Attaviitsup, demokratimik imminut taasup, attaviitsuugallartup Per Berthelsenip maaniinngikkaluartoq oqaaserisaanut oqaatigissavara sanaartugassanut tunngatillugu taanna isumaqatiginarmat aamma misissussallugu isumaqarpunga pissusissamisoortoq aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami nalilersoqqissaassallugu, kisiannili siorna ukiakkut pisimasut eqqaallugit taasaqarmat ilinniartitaanermut tunngatillugu uangagooq Mikael Petersenip Inatsisartut tamaasa toqqusassisimagikka. Ila tupinnaraluttuaq, uanga kisimiillunga Inatsisartut taamarsuaq aalajangiisissinnaagukkit imaannaasimassanngilanga.

Isumaqarpunga ingasattajaarnerusoq. Siumuminngaaniit saqqummiivugut tassunga tunngasumik. Kattusseqatigiit eqqaamaqqissaarpara tapersiipput taamanikkut aamma aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami maani taasigatta Siumut Inuit Ataqatigiit Kattusseqatigiillu taasipput taassumap qaffaaffiginissaanut. Taamak erseqqitsigivoq. Taamaattumik inatsisartuni amerlanerungaartut taanna akuersaarlugu aaqqiivigisimavaat.

Attaviitsup aappaata Otto Steenholdtip oqaaseqarnermini kukkulaarluni oqaatigisaa siulliutilaassavara tassa Otto Steenholdti oqaaseqarmat Paamiunigooq Tasiilamilu mittarfissanik ukiunik marlunnik kinguartitsisinissaq Naalakkersuisut siunnersuutigisaat. Paamiuni mittarfissaq ilumoorpoq, aap, kisianni Tasiilamiuna erngup nukiliorfissaq pineqartoq. Tasiilami mittarfissaanngitsoq. Taamaattumik eqqortumik tassani oqarnissaq pingaaruteqarmat aamma naqqiissuteqarfigilaarpara.

Aamma ilanngullugu taavaa Farumip periuseriligaa atortariaqaripput. Taanna kinannguugaluarnerpumik tusarsimallugu. Aammagooq ukiut 25-t qaaniuppata tassa piinnallarumaarpagut. Suunerput consortiummimik taasat ingerlatseqatigiiffiit taakkua uanga nalugakkit taamak ajunngitsigisorsuit akeqanngitsorsuarmik mittarfissuarnik tunioraasinnaasut ukiut 25-t qaangiunneranni. Isumaqarpunga taanna ilumuunngilluinnarmat inissittariaqartoq. Taamaattoqarsinnanngimmat. Sunaluunniit ingerlatseqatigiiffik, aningaasatigulluunniit ingerlatseqatigiiffik akeqanngitsumik tunniussuinavianngimmat.

Anders Andreassen, ataatsimiiinermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Aap, eqqaasitsissutigeqqissavara arfinernut taamaatissagutta, suli allassimasut uani arfineq marluupput, taakkunanngalu partiit oqaaseqartui suli aappassaaneerneqaratik ilai. Aappassaaneernerminnilu atuilluassappata naatsorsuutigissavarput nal. ak. 2 missaat maani suli ingerlaqqinnissarput.

Taamaattumik apeqqutigerusuppara arfineq qaangerlugu ataatsimiissanersugut Inatsisartut akuerisinnaaneraat? Aammalu uuma suliaq siullermeerneqarnera naammassillugu suliarineqarnissaa kissaatigineqarnersoq. Isumaqarpunga pingaartuusoq taasumap naammassineqarnissaa. Taavalu suliassat allat uani immikkoortut marluusut ullormut allamut nuunneqarsinnaanissaat sulissutigissavarput siulittaasoqarfimmi. Qujanaq tassa akuerineqarpoq tassa taamaalilluta ingelaqqissinnaavugut.

Hans Enoksen, Aalisarnermut Piniarnermullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Qujanaq. Tassa malunnarpoq tassa massakkut aningaasanut inatsisissap siullermeernerani annertuumik inuutissarsiutit pingaarnerssaat tassalu aalisarneq aammalu piniartukkormiut annertuumik aallaavigineqartut. Aamma taanna tupinnanngilaq. Taakuuppummi ukiuni makkunani annertuumik massakkut ajornartorsiuteqalersimasut.

Puisit amii annertuumik eqqartorneqarput, akigititaasut aaqqinneqartariaqartut. Aamma uanga taanna assortunngilara. Akit iluarsineqartariaqarput, kisiannili akit kisiisa iluarsigaluarutsigit isumaqarpunga siunissami aaqqiineq pitsaasumik anguneqarsinnaanngitsoq. Piniartukkormiut inuutissarsiornerat pitsaasumik aaqqinneqassappat aaqqiissutissat arlalippassuit atorneqartariaqarput. Tunitsivinni pissutsit assartueriaatsit aammalu tunisassiornemi massakkut aallaavigineqartut.

Tassami ullumikkut panertut aammalu tarajortikkat annertuumik aallaavigineqarput. Panertullu taakku aamma paariniarnerat imaannaanngitsuuvoq, pingaartumik toqqorsiviit eqqarsaatigissagaanni. Silaannaap allanngorarnera anneroorujussuarmik amernut allanngorartitsisarmat. Taanna uanga namminerpiaq ukiuorpaalunni niuertutut sulininni uppernarsaatissaqartippara.

Ammit pitsaasut aallaqqaammut pisiarisartakkagut sivisulaartumik uninnganermikkut tupinnaannartumik sukkasuumik allanngoriartortarput. Tassa inissisimaffik tassani annertoorujussuuvoq. Taamaammat piniartukkormiut kisimik akisussaatinneqartarnerat pitsaanngitsumik sulinerannut isumaqarpunga taanna eqqunngitsuusoq, allanngortittariaqartorlu. Tassa tamatta pitsaasumik aaqqiissuteqarniarnissarput tassani peqataaffigisariqarparput.

Aaqqiiniarnermi pingaarnerpaajuvoq aamma tassa ataatsimoorluta suleqatigiinnissarput, Nunatta Ammerivia, piniartut, KNAPK, aammalu assartuinermi sullissisut minnerunngitsumillu uagut aamma Naalakkersuinikkut suliaqartugut. Taakkuulluta ataatsimoorluta suliassaq pitsaasumik naammassinngikkutsigu ajornartorsiutit siunissami ingerlajuassapput. Aningaasarpassuit tapiissutigisartakkagut pitsaasumik atorneqanngitsut massakkut suliutigalugu aallartinneqareersoq. Aamma ingerlallualereersoq uanga qilanaaraara nangeqqinnissaa. Neriullunga siunissami aamma piniartukkut pitsaasumik atugaqarnissaat tassani ataatsimoorluta nassaarissagipput.

Taavalu amernik sukangasuumik aqutsinissarput aamma mianersorfigisariaqarparput tassami pisuussutit uumassusillit annertoorujussuarmik massakkut avatitsinninngaaniit isiginiarneqalerput. Puiserpassuit eqqarneqartarput, taanna isiginngitsuusaarsinnaajunnaarparput piaartumillu aamma aaqqinniartariaqalerlugu.

Naatsorsuutigineqarpoq ukiumut 150-200 tusindit missaanni puisit pisarineqartartut nunatsinni kisiannili ammerivimmut pingajorarterutaannaat apuuttarput. Taava 100.000-t ammit puisillu igiinnartarpagut. Isumaqarpunga taamatut uumassusilinnik atuinerput allanngortittariaqartoq. Akisussaassuseqarnerusumik pissusilersortariaqalerpugut piniartuugutta aalisartuugutta allatulluunniit inuiaqatigiinni peqataagutta.

Annertuumik oqaaseqarnianngilanga, aalisarneq pillugu isumalioqatigiissitat suliaat saqqummiunneqarpat qularnanngimmat maani annertuumik oqallittoqassasoq. Pingaartumik aalisartut ajornartorsiutaat eqqarsaatigalugit. Tassami ullumikkut killiffipput aalisarnikkut sinerissap qanittuani ajornartorsiuteqarpoq, tamatta ilisimaarilluakkatsinnik.

Imminut akilersinnasumik aalisarnissaq anguniarlugu sulisoqartariaqalerpoq. Aamma taanna aallartinneqareerpoq. Aammalu uanga qilanaraara tassani naammassinninnianermi peqataanissara. Nalilersuinermi aalisakkat akii kisimik aallaavigineqarsinnaanngillat. Aamma aalisariutit nutaat pisoqqallu massakkut annertuumik aalisarnikkut imminut akilersinnaasumik ingerlatsiniarnermi ajornartorsiutigineqartut, taakku aamma erseqqissumik nalilersorneqartariaqalerput.

Suliffissuit ingerlanerat aamma saneqqunneqarsinnaanngilluinnaqqissaarpoq. Innaallagissamut aningaasarpassuarnik akiliisarnerat, imermut aamma nalilersorneqartariaqalerput. Avammut unammillersinnaanermut annertuumik taakku sunniuteqarmata. Tassami nunat allat aalisarnikkut unammillikkagut annertoorujussuarmik innaallagissamut imermullu tapiissuteqartarput. Akerlianilli uagut ukiuni kingullerni akitsuisaqattaarpugut. Unammillerniarneq assut ilungersunartunngortillugu.

Aammalu taassumap kinguneraa aalisartut annertuumik nammagassinneqarnerat akit eqqarsaatigalugit. Taakkuuppummi aamma akinik aalajangersaaniarnermi annertuumik sunniuteqartartut. Aamma aalisakkanik piniakkanillu atuinerput oqimaaqatigiissumik atorneqartariaqalerpoq.

Pisuussutit uumassusillit ataasiakkaat aallaavigalugit maani inuutissarsiornikkut ingerlaneq navianarpallaaqaaq aamma misilittagaqarfigaarput ullumikkut inuutissarsiutit pingaarnersaattut qaleralinniarneq raajarniarneq saattuarniarnerlu ingerlanneqarput. Pingaartumilu qalerallit raajallu akii eqqarsaatigalugit annertuumik navianartorsiortinneqartarput. Soorlu tamakku pitsanngorsarnissaanut ataatsimoorluta massakkut suleqatigiinnissaq aallaavigisariaqalerparput.

Aamma malunnarpoq kiisami massakkut ataatsimoorluinnaqqissaarluta pissutsit taakku aaqqinneqarnissaat sulissutiginialeripput. Nuanneqaaq ukiorpassuarni taamatut ajornartorsiutip aaqqinniarnerani peqataasimalluni aammalu oqallinnermi sakkortuumik peqataasarsimalluni massakkut aatsaat taammak ataatsimoortigisumik nipi ersersinneqarmat manngaaniit oqaluttarfimmiit.

Isumaqarpunga taanna oqaasiinnaassanngitsoq timitalimmik sulisoqartariaqalerpoq. Tamannalu tunngavigalugu aningaasaqarnermut, aningaasanut inatsisissaq allatut ajornartumik annertuumik allanngortiterneqartariaqassaaq, tassami tigoriaannarnik tapiissutissanik annertuunik peqanngilagut. Inuiaqatigiit tamatta allatut ajornartumik inuutissarsiornerup siumut saatsinniarnissaa malugisussanngorlugu nassuerutigisariaqarparput. Ilai pilliuteqartariaqassapput, aamma tamatta nammaqataasariaqarpugut pilliuteqarnissatsinnut.

Nunami suliffissuit pilersaarusiorneqartariaqarput siunissami isumannaatsumik aammalu aningaasarsiornikkut inuiaqatigiinnut sunniuteqarluartumik ingerlalernissaat qularnaarneqassappat.

Tassunga iluatsillugu Kattusseqatigiinninngaaniit oqaatigineqartoq tassalu suliffissuarnik matooraaniarnerit allallu tikillatsiarneqartut isumaqarpunga taamatut Naalakkersuisut siunnerfeqanngitsut, sapinngisamilli pitsaanerpaamik taakku aamma ingerlatinniarnissaat siunnerfigigaat.

Kiisalu umiarsuit tunitsiviit aamma nalilersortariaqalerpagut ilumut taakku salliutillugit nunarput ingerlatissaneripput. Inuiaqatigiinni ilaqutariippassuarnilu aningaasarsiornerit killilerlugit taakku iluanaapallannissaat aallaavigalugu sulissanersugut aamma nalilersortariaqalerparput.

Soorunami namminersortut kissaatigisarpaat pitsaasumik aammalu iluanaarnartumik angusaqarnissartik. Kisiannili ataasiakkaarluta soqutigisavut kisiisa aallaavigalugit sulineq ingerlanniarutsigu ajoraluartumik siunissami ataqatigiinnerput innarlerneqartussaavoq. Ataatsimoorlutalu massakkut sulinissarput aallartittariaqalerparput ataasiakkaarluta siunnerfivut kisiisa illersorunnaarlugit, kisiannili inuiaqatigiit ataatsimoortumik ingerlanissaat siunnerfigalugu aallartariaqalersugut.

Oqallinnissaq pissanganarpoq. Aamma taamanikkut oqallinnermi qularinngilara annertuumik Inatsisartunut ilaasortat peqataalluassasut, unali kisianni naggataatigut oqaaseqarfigilaarniarpara Per Berthelsenip toqqaannartumik uannut oqaaseqarnera, nangiaralugu taamak ersaritsigisumik avammut suaaruteqarnera, kisianni taamatut ersaritsigisumik oqaaseqarninnut tunuliaqutigaara ammaanermi oqallinnermi annertoorujussuarmik aalisarnermi piniarnermilu ajornartorsiutit aaqqinneqarnissaat partiit ataatsimoorlutik oqariartuutigisaqattaarpaat.

Taamaammat nangianngilluinnarlunga avammut oqaaseqarpunga, inuiaqatigiit ilaat allatut ajornartumik pilliuteqartariaqassasut taakku aaqqinniarnissaannut. Aamma massakkut maani oqallinnermi uppernarsarneqaqqippoq.

Otto Steenholdtip oqaasii tassalu namminneq aamma inuttut ataasiakkaarlutik oqaaseqartarnitik tusarnaarneqartariaqartut tunngaviatigut isumaqatigeqqissaarpara. Aamma oqaatsinik pitsaasorpassuarnik siunissami ingerlariaqqinnissatsinnut annertuumik tikkuartuisarmata. Kaammattussavaralu aamma tamaasa oqaaserisasi eqqaamasinnaannginnatsigit allaganngorlugit apuutilaartarsinnaagussigit. Taava nalilersuinermi aamma peqataatinneqartarnissarsi qularnaannerulissammat. Neriuppunga, oqaaseqareeraangassi aamma uagutsinnut pappiaqqat apuutilaartassagisi, taamaalilluta tunngavilersuiniarnitsinni ilaatinneqartarnissarsi uanga qularnaarusukkakku.

Tassami inuit tamarmik oqartussaaqataanerat inimi maani illersorneqartariaqarpoq. Partiiuppata imaluunniit inuit ataasiakkaarlutik oqaaseqarsinnaappata.

Taamak naatsumik oqaaseqarpunga tullianik aalisarneq pillugu oqallinnissami qilanaarlunga saqqummiussissaanga aamma neriullunga pitsaasumik aaqqiissuteqarnissamut tamatta peqataasinnaasugut. Qujanaq.

Augusta Salling, Atassutip oqaaseqartua:

Qujanaq. Tassa akisariaqaraluartut tamaasa akiniassanngilakka, kisianni siullermik qujarusuppunga oqaaseqaatsitsinnut aamma akissutinut assigiinngitsunut. Aammalu malugisinnaagakku aningaasanut inatsimmi suliaqarnissatsinni aamma suleqatigiissinnaanissarput pitsaasoq naatsorsuutigisinnaassallugu.

Taamatut oqareerlunga annilaaleraluarama Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup aalisarnermut aaqqiissutissat ilaattut siunnersuutigisavut kissaatigisavullu akerlilerlugit oqaaseqarmat. Massakkut toqqissiallappunga, Aalisarnermut Naalakkersuisup maani oqaaseqarnera tusaareerlugu. Tassa uagut Atassumminngaanniit siunnersuutigigatsigu aalisariutini aammalu suliffissuarni imermut solaarimut oliamullu akiliutaasartut nalilersoqqinneqarnissaat pisariaqartoq.

Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup oqaatigaa, tamanna ajornartussatut nalilerlugu, pissutigalugu Nukissiorfiit taamaalillutik isertitassaralui annikillissammata, kisianni aamma nalilersuineq tassani pisariaqarmat. Ilisimasariaqarparput sumi akilersinnaanerussasoq, aningaasat inissikkutsigit, uagullu isumaqarpugut aalisarnerup pitsaanerpaamik ingerlanissaa aqqutissiuunneqarpat, taava aamma Nukissiorfiit isertitassaat annikillilaassagaluarpata akissaqartissagipput.

Taamaattumik nuannaarutigaara Aalisarnermut Naalakkersuisup aqqut taanna siunnerfigisimallugu oqaaseqarmat. Taava aamma siunnersuutigisatsinni Royal Greenlandip namminersortullu suleqatigiissinnaanerat uagut soqutigilluinnarlugu saqqummikkatsigut uani isumaqarpunga, Siumup aamma taanna ammaffigimmagu suliassami tassani suleqatigiissinaanissarput qilanaarissavarput.

Uagut KNI-minngaanniit aningaasat pissarsiarineqartussat toqqaannavissumik Royal Greenlandimut NuKa A/S-mullu nakkartinneqarnissaat kissatiginngilarput, kisianni sillimmatitut inissinneqarnermikut soorunami inuussutissarsiornerup patajaatsumik inissinneqarnissaanut atorneqarnisaanut aamma oqaloqataanissarput piareersimaffigaarput, kisianni uani aningaasaqarnermut inatsisissami oqaasertaliunneqarsimasut Royal Greenladimut NuKa A/S-mullu atorneqarnissaat ammarlugu.

Taavalu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup tunniussinermini oqaaseq unarpiaq atorpaa, taamaaliortoqassappat aningaasaliisoqartariaqalissappat, tassa Royal Greenlandimut NuKa A/S-imullu Naalakkersuisut tamanna Inatsisartut Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliaanut saqqummiutissavaat. Tassa inatsisissami allassimareerneri tunngavigalugit. Taamaattoruna uagut taanna erseqqissarlugu oqaatigigipput, uagut taamak toqqaannartigisumik aningaasat taakkununnga tunniunneqarnissaat akerleraarput.

Taava aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup uparuarpaa suliffeqarfiit nalikilliliisarnerinut uagut nalilersuilluaqqaarnissaq kissaatigigatsigu.

Taamatut kissaateqarnitsinnut pissutaavoq, suliffeqarfiit mikinerusut suliffinnik pilersitsisut atorfissaqartingaakkagut aamma pisariaqartittarpaat allaat ukiuni siullerni aallartinnialeqqaarnerminni illusisimagunik taassumap nalikillilerneqarneratigut akileraarutissaraluatik atorlugit ingerlariaqqinnissaminnut periarfissaqarnissartik.

Ilaatigut taanna assersuutaannaavoq; aamma allanik assersuutitassaqarsinnaavoq, kisianni ilaatigut tamakku tunngavigalugit uagut kissaatigaarput nalilersuilluaqqittoqaqqaartariaqartoq.

Pingaarnerpaajuvoq suliffiit pilersinneqarsimasut aamma patajaatsumik ingerlannissaat qulakkeerniarsarissallugu. Isumaqarpungalu aamma partiit tamarmik, Kattusseqatigiit attaviitsullu aamma katersuuffigisinnaassagaat. Tassa misissuilluarnissaq tassunga tunngatillugu.

Atuarfitsialammut tunngatillugu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup eqqumiigilluinnarpaa aningasartaannai eqqartoratsigit, tallimanngormat imarisassaa eqqartorparput, ullumikkut aningaasalerneqarnissaa eqqartussagatsigu. Taamammat ullumikkut oqalunnerput aningaasanut sammitipparput aammalu malugisinnaavara Aningaasaqarnermut Ataatsimiititaliami aamma uterfigeqqinngitsoornavianngikkigut, sanaartornermut tunngasortai minnerunngitsumik.

Sanaartornermut tunngatillugu suliassarpassuit utaqipput aammalu sulisussat amerlasoorpassuit atorfissaqartittussaavagut. Taamaattumiguna uagut eqqarsarnartoqartikkipput, ullumikkut inissisimanerput annertusartariaqannginneripput, ilinniartitsinerput suli annertusaqqillugu.

Tassami immaqa siunissamut suliffiit patajaatsut annerpaat ilagilluinnarpaat iluarsaassinissarsuaq, aammalu sanaartornissaq siunitsinni annertungaarmat sulisussat naammavissut pigisariaqarpagut, taanna qularutissanngilaq. Taamaattuminguna uagut qulakkeerniarsarigipput ilinniarfiup aamma naammattunik ininik pigisaqarnera ilinniartuusussat naammaginartumik atuarfissaqarnissaat taanna anguneqarsinnaanersoq aammalu kolligiat naammannersut. Kolligianut aningaasaliussat naalakkersuisup taakkartorpai taakkortai pingaarnerutippallaanngilagut uagut uani suliami, kisiannili kolligiat pissarsiarineqarsinnaasut atuartussanut naammannersut. Taanna uagut qulakkeerniarlugu uani eqqartuivugut.

Upernavimmi ini sullivik taanna ersarivissumik Godmann Jensenip inatsisartunut ilaasortap eqqartuiffigereermagu uterfigeqqissanngilara, kisianni sanaartornermi akiusut kvadratmeterimut akii uani aamma kissaatigigatsigu Naalakkersuisut kommuninut siunertaqarnerusumik oqaloqatiginnilernissaat, ilaatigut aamma tunngaveqarpoq. Aap, Namminersornerullutik Oqartussani 15.000 kr-inik kvadratmeterimut taanna killigitinneqarpoq, kisianni kommuni akuersaarsimappat 24.000-imut kvadratmeterimut akilissallugu sanaartorneq, taava kikkut suliassaatai kingullullitinneqalissagamik. Qanormi pissappat taakkua nammineerlutik illuliortariaqalersussat? Inissiat akitsorpallaarneri pissutigalugit. Taakkua aamma tunulliutinneqartariaqalissapput. Pissutigalugu kommuni aamma suliassateqarpat ima annertutigisumik taava qularnanngitsumik sulitsitsisut aki annerusoq aamma perusullugu taakku tigoqqaarniassammatigit.

Taamaattumik pisariaqartipparput Namminersornerusut, Naalakkersuisut kommuninik siunertaqarluartumik aamma oqaloqateqalernissaat, tamakku ilaatigut eqqarsaatigalugit.

Tassa ininut akiliutit tikillatsiareerpakka aatsaannguaq ajornartorsiutitaasalu ilaat aamma tikillatsiarlugu. Uani uagut misissuinitsinni ajornartorsiutit ilagilluinnaraat aamma paasivarput taakkua aningaasarsiarissaartunik taagorneqartut ilarpassui taamatut inissisimasutut misigisimanngillat. Aamma ilungersorlutik akilersuiniartuupput angummateqqartuullutik. Taakkulu aamma ilarpassui meeqqiuleruttorput.

Aammalu ilinniarluarsimasut amerlasuut suli illoqarfimmiit illoqarfimut nuttarput, suli illoqarfimmik aalajangersimasumik aalajangiussisimanngillat. Taamaattumillu taakkua nammineerlutik illuliorniassammata ininut akiliutissaat qaffaraanni taava pinngitsaalineqassapput taanna kissaatigisartagaraluarput aamma suliffiit malersorlugit nuttarsinnaanerat aamma taanna killilissavarput tassuuna. Tamakku ajornartorsiutit ilaatigut aamma eqqarsaatigilaartariaqartut uagut isumaqarpugut.

Siumup oqaaseqarnermini eqqaasaa Kangerlussuarmi uuliaarniarnernut tunngasut aammalu Kangerlussuarmi Narsarsuarmilu pisiniarfimmut tunngasut isumaqatigaagut isumaqarpugut misissorneqartariaqartut taamaattumillu aamma taanna suliassaq aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami minnerunngitsumik aamma oqaloqatigiissutigissaqqaarparput. Qujanaq.

Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Aap, qujanaq. Eqqaasitsissutigeqqissavara partiit tamarmik oqaaseqartuisa kiisalu Kattusseqatigiit aammalu kisimiillutik maaniittut tamarmik suliap matuma ingerlannissaa ataatsimiititaliamut kissaatigereermassuk.

Aammalu naatsorsuutigilluinnarpara partiit aallartitaqartut tamarmik aamma tassani oqallilluarumaartut aammalu uani attaviitsuusut massakkut aamma kissaatigisaat ilanngullugit neriorsuutigineqareerput tassani ataatsimiititaliami eqqartorneqarumaartut.

Taamaattumik oqaaseqartussat tulliuttut sapinngisamik naalisakkamik oqaaseqarsinnaanissaat kissaatigissavara.

Mads-Peter Grønvold, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Siullermik Siumup oqaaseqartuata suleqatiginninnissamut oqariartuuteqarnera Kattusseqatigiinniit ilassilluarparput aamma suleqatigiilluarnissamik, suleqatiginnilluarnissami soorunami aamma uagut nassataqassuugut ingammik aningaasaqarnermut ataatsimiititalimi oqallisilerutta suliassat eqqartorneqalerpata aningaasaliissutigineqartussat agguataarneqarneranni.

Tassani maannakkut aningaasaqarnitta inisissimanera eqqarsaatigalugu pinngitsoorneqarsinnaanngilaq tulleriiaarisariaqarmat. Taamaattuminguna aningaasaqarnerput aallaaviusussaammat aamma aningaasat atugassat killeqartigimmata imatut aalisarnermut ajornartorsiutit qanoq iluarsiiviginiarneqarnersut matumap kingorna paaserusulluinnaraluaripput.

Aningaasanik naleqartussaapput taakku aammalu aningaasaqarnerput ima killeqartigaaq. Taamaattumik qularnaarneqartariaqariaqarpoq aningasaqarnermut pissutsit eqqartorneranni qulakkiikannissallugu qanoq aaqqiiniartoqarnersoq. Aammalu qanoq annertugisut atorfissaqartinneqassanersut tamakkuninnga ajornartorsiutini iluarsiiniarnerni.

KNI maannakkorpiaq qulakkeersinnaanngilarput qassilerlugu tuninissaa. Aamma naluarput qaqugu tunineqassanersoq. Taamaattumik tassani aningaasat pissarsiarineqartussat maanakkut uanga naatsorsuutigivallaanngilara. Tamakkua naatsorsuutiginagit aningaasaqarnermut inatsisip iluani aningaasaliussat eqqarsaatigalugit atorneqassappata takku kisimik annertoorujussuarmik nikititerisussaavugut. Aammalu suliassaareersut allat assigiinngitsut piiarneqartariaqassallutik.

KNI A/S tuniarneqarmat soorunami upernaaq ataatsimiikkatta neriorsuutigineqarpoq KNI A/S-p tunineqarnerisigut Pilersuisumi sullissineq pitsanngoriarujussuassasoq Pilersuisup pisiniarfiini isorliunerusunilu pisiassat annertuumik akikillissasut ilaatigut, kisianni ulluni kingullerni qanoq pisoqarpa? Tapiissutinngooq peerneqarpata sullissineq ajorterujussuassooq. Pisiassat akitsorneqartariaqassapput, assigiinngitsorparujussuit tamakku oqaatigineqartarput niuernermik ilisimasalinnik siuttoqarfinnik tamakkuninnga sullissisunit pisortaninngaaniik.

Nunatsinni timmisartornermik innuttaasunik sullissineq eqqarsaatigalugu isumaqarpunga aammalu angallassineq umiarsuarni angallassinermi sullissinermi sullissinissami isumaqatigiissutit allanngortiterneqartarnerat akilersinnaannginnerarlugu oqalullutik allanngortiteriinnartarnerat taanna isumaqarpunga naammaginanngitsoq assersuutigalugu timmisartuussinerit qiviaraanni.

Nunatsinni timmisartuussinermut tapiissutit, sullissinissamut isumaqatigiissut aqqutigalugu tapissutit 100 mio. sinneqalereerunarput massakkut. Tamakku eqqarsaatigalugit ilaatigut Qeqertarsuup tunuani timmisartuussineq aallartinneqarmat Air Alfamik timmisartuussineq pitsaanerusoq ingerlanneqarniartoq oqaatigineqarpoq, kisianni maannakkut septembarip aallaqqaataaniit Qeqertarsuarmut sapaatip akunneranut marloriaannarluni timmisartoqartalernikuuvoq. Aamma Qasigiannguanut. Tamakkua pitsaanerusumik sullissinissamik neriorsuuteqariarlutik taamannak iluarisaannarminnik allanngortiteripallattarnerat isumaqarpunga sullissinissami isumaqatigiissummi ajornanngippallaartoq. Taamaattumik pingaartuteqarluinnarpoq naammassisaqarsinnaassutsimik isumaqatigiissumik taarserneqarsinnaappata.

Naammassisaqarneq tunngavigalugu akilersorneqartariaqarput. Pitsaanerusumik naammassisaqarsinnaanngikkunik allat neqeroorteqqinniarlik Grønlandsflyp tigoqqinniarliuk. Air Alfap saperpagu Grønlandsfly ajunngitsumik sullissinikuuvoq. Tamakku eqqarsaatigineqartariaqarput asuli periarfisseqqiinnarnagit ingerlateqqiinissaanut.

Atuarfitsialak piviusunngortinneqassappat atuarfiit nutarterneqartariaqarput. Atuarfiit naleqquttut atuarfigineqartariaqarput. Aningaasaliissutit qiviarutsigit aningaasanut inatsisissami kommunit atuarfiini suunngillat suunngilluinnarput. Tamakkua iluarsineqassappata piaartumik aaqqinneqartariaqarput.

Sanaartorneq qiviaraanni soorunami sanaartornermik oqaatigineqartarpoq illoqarfinni ataasiakkaani sanaartugassat ima amerlatigippata sanaartornermi akit qaffakkaluttuinnassapput, naak illoqarfiit ilaanni mikinerusuni sanaartorneq uninngasoq suliassaqaratik uninngaannartut.

Taamaattumik sanaartugassanut eqqarsaatigalu, aningaasaliisarneq eqqarsaatigalugu illoqarfiit allat pisariaqartitsisut sanaartorfiusariaqarput. Assersuutigalugu illoqafinni allani atuarfiit nutarterneqarnissaminnut uninngaannarput naak sanaartornermi suliassat suliassaqaratik uningaannartut. Ataqatigiinnerusariaqarput, sanaartorneq agguaannerusariaqarpoq.

Aamma soorunami uani neqitarineqartuarpoq Nuuk eqqarsaatigigaanni utaqqisut amerligaluttuinnarnerat. Soorunami nutsertiinnaraanni inunnik maanga nutsertitsineq ingerlatiinnarpat ukiut qulit qaangikkaluarpataluunniit utaqqisut amerligaluttuinartussaapput. Taanna eqqaamasariaqarparput. Utaqqisut nutsetsitsineq ingerlatiinnavitsillugu utaqqisut ikiliartuinnarnavianngillat amerliartuinnavittussaapput. Taamak sanaartornermi ingerlatsiniaasaarnerput nunatsinni kipiluttunartigisoq, aammalu akisutigisoq.

Uani isumaginninnermut suliffissaqarnermullu Naalakkersuisup akissutai Kattusseqatigiinniit iluarisimaarpagut nunami suliffissqartitsineq eqqarsaatigalugu ilumoorami piareersimasoqartariaqarpoq aamma tamakkua ajornartorsiutaasinnaasut takkuppata suliniartoqartariaqarpoq. Maannamiit, maannakkumiit suliniarneq aallatinneqartariaqarpoq, kisianni uani eqqaamaneqartariaqarpoq aamma saqqummiininni angumerinngitsuugara nunatsinni imminortarnerup pinaveersaartinneqarnisaa annerusumik ingerlanneqartariaqarpoq. Nassuerutigisariaqarparput nunatsinni ajornartorsititta ilaat tassaavoq imminortarneq.

Taanna tusaamasaassutigaarput ajoraluartumik, kisiannili imminortarnerup annikillisinneqarnissa anguniarlugu ataavartumik suliniutit assigiinngitsut pilersiortorneqartariaqarput. Atuarfiit aallaavigineqartariaqarput aamma. Aammalu isumaqarpunga pingaarnersiuisoqartariaqartoq assersuutigalugu innuttaasut ajornartorsiutaat alaannarlugit sanaartornerit assigiinngitsuni ingerlatiinnarneqassappata soorunami ajornartorsiutit milliartornavianngillat. Innuttaasunit ajornartorsiutigineqartut piaarnerusumik sullisisineqartarnissaat pisariaqarluuinnarpoq.

Aamma uani sanaartorneq eqqarsaatigigaanni akisussaaffiit assigiinngitsut aqqussagassat. Kommuni, sanaartornermut pilersaarusiortoq, INI A/S, Namminersornerullutik Oqartussat akisussaaffiit taamannak agguarsimatillugit suliassat sukkanerusumik ingerlanneqarsinnaanngillat. Allaffissornermut annertusigaluttuinnartumut agguataarinermi suliassat sukkanerusumik ingerlanneqarsinnaanngitsut kialluunniit takorloorsinnaavaa. Taamaattumik aamma uani Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup oqaatigaa Royal Greenlandimut tapiissuteqassagaanni aningaasaqarnermut ataatsimiititaliaq taanna aqqutigalugu ingerlanneqarsinnaasoq.

Tapiissutigineqartariaqartummi naleqassappata 200-400 mio. tungaanut taava aningaasaqarnermut ataatsimiititialiaq kisiat kalerrissallugu taanna naammanngilaq. Ajornartorsiutit imaannanngitsuupput ammalu uani Siumup oqaaseqartuata Kattusseqatigiit oqaaseqarnitsinni tapersiissannginnerarlugit partiit allat oqaaseqarnitsinnut akissuteqaataa, soorunami uagut Kattusseqatigiinniit uanga inatsisartunut ilaasortannguinnarlungali nalimmassaanermut isumaqatigiissut takoreersimavara taamanilili 99-mili putoqartoq. Putua nalunnnginnakku sumiittoq taamaattumik oqaluuserissassanngortittarsimavara annertuumik, kisiannili taperserneqarneq ajorlunga.

Tunisassiaanik pilersorneqarsinnaanerisa qulakkeerneqarsimannginnerat taanna. Taanna ajornartorsiutaavoq maannakkut annertoorujussuarmik. Tunisassiorfiit tunisassiassanik pilersorneqarsinnaannginnerat qulakkeerneqarsimanngilaq. Taamaattuminguna ulluni kingullerni illoqarfiit assigiinngitsut ajornartorsiutigileraat tunisassiassanik pilersorneqarsinnaannginnamik.

Isumaqarpunga tamakkua qulakkeerneqartariaqartut piaarneqarpaamik. Aammalu pisariaqarluinnarpoq ingerlatsivinni assigiinngitsuni tunisassiornermik ingerlatsigunik niuernermilluunniit ingerlatsigunik niuernermik qaammaasalinnik siuttoqarnissaq. Isumaqarpunga taamaattunik siuttoqaraanni aningaasat pitsaanerusumik aammalu niuerneq pitsaanerusumik ingerlanneqarsinnasoq.

Sivitsorsarusunnanga tamaanga killiinnarpunga aamma nalunnginnakku aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami saqqummiussagut oqaluuserineqarluarumaartut.

Otto Steenholdt, attaviitsoq:

Anigaasaqarnermut Naalakkersuisup oqaasii naatsunnguugaluarlutik uannut sammisut paasivakka paasinninnermik tunuliaqutaqartut. Tassa pingaartumik inuup nammineq ataasiinnaan- ngulluunniit sipaarnera nunamut qanoq kinguneqarsinnasoq pingaartumik sipaarneq amerlarnerusunit aallunneqalerpat. Erseqqissaatigiinnarpara nunatsinni atorsinnassaraluagut iluatinnarsinnaagaluit piitsuunerartarlutalu eqqaanerujussuaq annertuallaaqimmat. Taanna oqaaseqarfigineqanngilaq, kisianni isumaqarluinnarpunga uparuartariaqassasoq. Inuit pissaleqillutik akissaatikinnerarlutillu oqaluttut eqqagaat pingaartumik arfininngorneq tallimanngornerluunniit pisoqarfiusaqisoq eqqarsaatigissagaanni. Tassaniittut uparuartortariaqalerput. Sipaarnerup tamakkua takutitarinngimmagit.

Aamma tunisisarneq pillugu, tassa tuniniaasarneq pillugu umiarsualiisarneq annerusumik oqallisigisariaqassaaq. Uparuartortuarsimavakka fabrikkitaarusuttut ilungersortumik tusarlugit akisoorujussuarmik akiliilluta fabrikkitaartitsigaluarluta fabrikkersuaq taanna tunitsiviginagu avatinnguagut allaat umiarsualiisarnerit eqqunngilluinnartuummata. Tamakku ilumoorullugit oqallisigisariaqartut. Nunami suliffissaaruttut umiarsuarnut tunioraaginnartut avatinnguani pissutigerpiarlugit.

Siunnersuutigisimasara massakkut marloriarlugu oqaatigineqarmat taamani suliffissuit imermut sarfamullu atugaat akitsorneqarmata oqarsimagaluarpunga taamanikkut killormut sammisoq. Tassa taakkuummata imaluunniit suliffissuit avammut tuniniagaat nunamut isaatitsisuummata tamakkua qajassuunneqaqqullugit.

Ullumikkut tusagara nuanneqaaq marlussuit oqarput. Tamakkua soorlu taakkua akitsuisinnaanerit suliffissuarnut eqqunngitsutut nalilerlugit aaqqinniartariaqartut. Taavalu Wæver aasiit tusangiatsappoq tassa uagut ilisimatoorsuartut inissilluta mittarfiit oqallisigissagigut. Taanna siunnersuutiginngilara. Taamaallaat oqaannarpunga taamatut ilinniarluarsimasut oqaasii soorlu qanoq iliortoqarsinnaanersoq. Aammalu taannarpiaq consortiummimik taasara pivara tassani. Aamma Mikael Petersenip nangippaa aamma soorlu oqarluni taamaattorsuinngooq tassaasut mittarfissuarnik inuiaqatigiinut tunioqqaasinnaasut. Taamak paasineqanngitsigaaq aamma qujassutigissavara Mikael Peterseni oqarmat nammineq taanna paasisimasaqarfiginagu.

Ajunngilaq unaliuna uanga piniarsarigiga uagut nuatsinni atorneq ajukkagut, kisianni soorlu Farumi eqqaatsiarpara aajinngaralaarsuaq Danmarki eqqarsaatigissagaanni qanoq iliortoruna? Sooruna aningaasat imatut atoraat? Namminneq tunuarsimaarlutik atukkiussisarlutik taakkulu periarfissittarlugit, imatut ukiut imatut qaangiuppata taava oqaloqatigiinneq periarfissillugu. Tassalu taamaalillutik aningaasaatitik siullermik atornagit allanut atukkiuttarpaat. Taakkulu kinguneqarluartumik, kommunimut sunniuteqartarlutik.

Tamakku atussanagit tusaannartakkagut misissorneqarniarlik aningaasassaaleqisup nunap, nunatta qularnanngitsumik atorfissaqartissinnaasai pitsaasumik kinguneqartillugit. Oqaatigiinnarnagit oqaatigiinnarnagu ilisimatoorsuartut inissilluta tamakku oqaatigissagigut. Imaluunniit tassa taakkuusut mitarfissuarnik tunioqqaasorsuit. Naagga misissuinerit pisariaqarluinnartoq ersersippaat tamakkua periaatsit atortariaqartut.

Mikael Peterseni tamaaniinngimmat ajorigaluarpunga, issualaassallugu oqaaseqarnermini qupperneq 2-mi Siumup anguniagai taakkartormagit. Tassa ilallugit Siumut angusaqarniarluni politikkianit pineqartut, siullerooq tassaasoq atuisartup aningaasaqarnera. Ukiorpaalussuarni Siumut siuttuujuuarsimammat Naalakkersuineq eqqarsaatigalugu aperisariaqassaaq ullumikkorpiaq atuisartut aningaasaqarnerat qanoq ippa?

Ila tamanna hurrarutissaqarunanngilagut. Aningaasakinnerusut pisssarsiornerusut uterfigineqartuarput ikiortariaqarnerallu qaffatsinneqartarluni. Aappaatigut oqaatigaa suliffeqarfiup aningaasaqarnera. Royal Greenland eqqaavinnaraannani suliffeqarfissuup aningaasaqarnera qanoq ippa? Ila aamma hurrarutissaagunanngilaq. Allaat annilaangasoqarpoq nakkaattuussagaluaruni nunatta aningaasaqarnera samangarsuaq ilisinnaagaa. Tassa suliffeqarfiup aningaa- saqarnera, taannaluunniit taavinnaraanni oqartariaqassaaq naamik naammaginanngilaq.

Taava pingajuat, inuiaqatigiit aningaasaqarnerat. Aamma apeqqusissavarput qanoq ippat? Naalakkersuisup, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup saqqummiussaa tamatta paasivarput najummassimanartoqartoq. Siumup anguniagaaq pingasut Mikael Petersenip ersarissumik taavai isumaqarpunga ersersitsisut taakku pingasut kusanartumik angusaqarfiusimanngitsut. Utoqqatseraluarpunga kammaga maaniinngimmat.

Taavali aamma Mikael Petersenip oqaatigisai tapersorsorusutakka, nuannarisakkalu aamma Atassutip oqaaseqartuata isumaqatigalugu oqaatigisaa, iluatigilluinnarpara Kangerlussuarmi orsersuisarneq misissorneqassasoq. Ilumut tassaniittoqarunarpoq nunatta karsianut iluaqutaasinnasumik kisianni sinneqartoornissaq akerlilersorneqarpoq.

Naalakkersuisullu, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup saqqummiussinermini ersarissagaa nuna aamma sinneqartooruteqarluni ingerlanissaa uanga isumaqatigilluinnarakku Naalakkersuisup taamatut eqqarsarnera. Piffissaq tikissimavoq nalorninartoqarfiusoq inuutissarsiutivut eqqarsaatigalugit. Taamaattumik inuiaqatigiit aamma toqqortaqartariaqarput nalunartut pillugit. Taakkua aningaasat sinneqartoorutit sillimmatitut atorneqassappata uanga tutsiviginarluinnartutut isigigakkit.

Ilisisarilluinnarpara aamma Kattusseqatigiit oqaatigisaat siunnersuutit pitsassuit itigartinneqartarsimasut. Taanna aatsaat siullermik tusarneqanngilaq. Atassutikkormiut qasseriaqalutimmita taanna atortarpaat oqarlutik ajunngilaq ukiunaasiit marluk, pingasulluunniit qaangiuppata ilissi nammineerlusi siunnersuutitut saqqummersikkumaarpasi.

Tassa partiilersornerup sakkortuumik taanna atorsimasaa. Qujanartumik Mikael Petersenip oqaatigiligaa ullumikkut taamaaliorata suleqatigiilluta ingelanissarput. Uanga taanna assorujussuaq nuannaarutigaara Siumup oqaaseqartuata taamak erseqqitsigisumik oqaatigimmagu.

Taavalu akileraarutit qaffakkaluttuinnarnerannik uanga oqarsimanera, taanna utoqqatsissutigilaassavara. Tassa taamaanngikkaluarpoq, oqaasinnguaruna, "soorlu" taannannguaq minissimariarami isumaa allanngorluinnaqqissaarsimasoq maluginngitsoorsimaga. Tassa imaammat nunap akilersukkani artuleriartorlugit ajornannginnerit saannialissappagit isigisariaqartut tassaammata akissarsiat qaffanneqarsimanngitsut. Taavalu illuatungaani akileraarutissat imaluunniit akitsuutit atorlugit qaffatsinniarneqalissappat equngasumik ingerlalernissaq.

Taanna assersuutitut taallugu mianersuutigillaqqullugu akissarsiat qaffanneqarneq ajortut. Akiligassat inuinnaat akiligassaat qaffakkaluttuinnalissappata taanna artukkiisorujussuusussaammat.

Naalakkersuisunngortoq Aalisarnermut Piniarnermullu assut nuannarisarpara piniartukkut taakkarsorlugit oqaasii assorsuaq pissanngatigissavakka ilami ukiuni 30-ni maaniinninni ukiut tamangajaaviisa ammit akii puisit neqaasa tunineqarsinnaannginnerat allarpassuillu, allaat kiniiserit neqitorteriaraluaqigatsigit aamma nalunngilarsim qanoq ajasoortigaluta. Tamakkuusimapput ukiorpassuarni uteqattaarneqartut. Aamma qujanartumik massakkut Naalakkersuisunngortup aamma ilisisarnavissumik oqaatigisai Ammeriviup tigusartagai ikippallaaqaat naak sinneri? Taamatut aperivoq.

Uanga eqqarsaatigaakka suli nunaqqateqaratta isittumi angalaartunik qallunaat atisaannik atisaqarusunngikkallartunik puisit amiinik atisalinnik. Amerlaqaat qularnanngilaq taakkua aamma tuninagit, tassami aningaasarsiassatik iluatigigaluargit tuninagit atisaqarniarnissaminnut aamma taakkua atorniartarsimassagaat. Tassa piniartukkormiut atisaat uanga suli ilaatigut eqqarsaatigisarakkit atugassamittut tigusarmatigit.

Tassa aaqqiiniarneq suliffissuarnut imeq kallerullu innerata akia ataatsimoorunneqarniartutut oqaatigimmagit aamma Hans Enoksenip nuannaarutigilluinnarpara. Tassa qangali anguniarsarisara taamaalilluni timitalerneqartussanngunnguatsiarpoq.

Aamma Hans Enoksenimut oqaatigissavara kisimiilluni taamaatut naqitererujussuarneqattaarneq ila piffissaajaataasaqigami. Aammami uanga oqaatsikka kalaallisuinnaqqissaaq qallunaatullu nutsernagit. Aamma nalunngilarsi sumut taanna attuumaasuteqalaartoq, kisianni Naalakkersuisumut akisussaaffeqartumut tamatigut tunniussisarnera maani takuneqartarpoq. Aamma taanna ingerlatiinnassavara. Aammalu Inatsisartut allattoqarfianni pinngitsoornanga tunniussisarlunga.

Kissaatigisaq ajunngilluinnarpoq, taamaatut oqaatsigut tassami tusaannarnagit atuarneqarsinnaasut pingaartissagutsigit. Siunnersuutigisat malinniarsarissavara, qujanarlu taamak oqaravit.

Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit:

Qujanaq. Naalakkersuisut pingasut akissuteqaataat uagutsinnit oqaaseqarfigeqqilaarusussavagut. Siullermik Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup oqaatsivut paatsoorneqarsinnaammata oqarfigimmatigut qujarusuppunga. Tassa ukua naleqartitat tunngavigalugit naatsorsuusiortarnissamut tunngatillugu imatut aallarniigatta apeqqutigalugu ilumut aningaasaliissutigisartakkavut maani tuffissaminnut tuttarnersut. Tassami siunertarisimanngilluinnaqqissaarparput pasinarsaarniarluta tamanna siunertarinngilarput. Uatsinnulli qiviarnermik imaqartorujussuusut oqaatigilaassavara erseqqissarlugulu. Uagut isumaqarpugut aningaasalersuinermi erseqqinnerusumik aalajangersartalissagipput pissutsinukua suut inuiaqatigiinni aningaasaliinikkut siuarsarusukkigut.

Assersuutigisinnaavarput suliffissaqartitsiniarnermut tunngasut assersuutaannaapput, tassani isumaqarpugut, sammiviit suut suliffissaqartitsiniarnerup iluani aningaasaliiffigineqassappat. Suunukua siuarsaaviginiarneqartut. Inuussuttuuppat siunertarineqassallunilu ilatsiinnannginnissaat. Imaluunniit suliffissaaleqisut inersimasut qitornallit, taakkua taakkununnga sammitinnerullugit ikiuissuugut suliffissaqartitsiniarnermi aningaasaliinikkut?

Imaluunniit suunukua? Inuusuttut ilinniarfisaminnut ikaarsaafissamik ujarlertut suliffissaqartitsiniarnikkut aningaasanik ikiorneqassappat? Taamatununa oqarniarluta. Taamaattumik uagutsinnut piumaffigisariaqarnerulertariaqarnitsinnik oqaaseqartugut. Tassanngaaniit ingerlaqqissinnaassagatta aappaaguani uutoorlugit ilumut taakkua siunertat naammassineqarsimanersut, kisianni taamaalillunga periarfissinneqarama erseqqissaanissannut qujarusuppunga. Taava Kultureqarnermut Atuartitaanermut Naalakkersuisup Lise Skifte Lennertip akissuteqaataa uagutsinnut eqqarsarnartoqartilaarpara. Tassa oqaatigivarput Atuarfitsialammut tunngatillugu Inuit Ataqatigiinni isumalluutigisarput pingaarnerpaaq tassaagami atuarfiup siunertaanut oqaasertaliussat.

Tassani erseqqilluinnarpoq meeqqap piginnaaneri tamatigoortut siuarsaavigineqartussanngormata. Aamma erseqqissarnerqarpoq peqqissutsikkut inooqataanikkut misigissutsitigullu. Taava tassanngaaniit ingerlaqqippugut pissutsit piviusut uniffigilaarlugit oqarluta meerarpassuaqarmat ullumikkut tujormillutik, misigissutsitigut inooqataanikkullu annertuumik ajornartorsiortinneqartunik.

Taava soorunami takorloorsimagaluarparput atuarfiup siunertaa taanna tamatigoortumik meeqqanik piginnaanngorsaanissaq pitsaasumik naammassineqassappat, taava soorunam PPR-ip aamma sulinera nukittorsartariaqarpoq, kisianni paasivara massakkut imaattoq suli PPR-ikkormiut nukittorsaaffigineqarnissaanik takorluugaqartoqanngitsoq. Uggornaqaaq. Taamaattumik ingerlaqqittariaqarpugut, kaammattuerusuppugut Naalakkersuisunut Inuit Ataqatigiinninngaaniit maani erseqqissartuartarparput qanoq pingaaruteqartigisoq, meeqqat sullivigineqarnerani meeqqanut politikkip ataqatigiissaagaanissaa tassani erseqqisartarparput Peqqinnissaqarfik, Atuarfeqarfik, Isumaginnittoqarfik ataatsimik siunnerfeqarlutik meeqqat tungaanut suleqatigiittariaqartut.

Taava piffissanngorpoq aamma kommunini susassaqarfiit pingasut meeqqanut suliniuteqarnerminni qanoq suleqatigiitsiginersut paasiniassallugu.

Imaassinnaagami periarfissat nukiit ullumikkorningaaniit ajunnginnerujussuarmik atorluarneqarsinnaasut. Isumaqarpunga taanna suliaq pingaaruteqartorujussuusoq. Taava ingerlaqqissuunga Isumaginninnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq Ole Dorph maluginiarpara suliffissaqartitsiniarnermut aningaasaliissutit sipaarfiginiarneqarnerat naammagiinnarpasittutut ikkitit. Taanna soorunami ataqqivara.

Taamaattumik nuannaarutigivara maliginiarakku Atassutikkunningaaniit Augusta Sallingip oqaaseqarnermini Atassut sinnerlugu aamma taakkorpiaat tikkuarmagit aamma isumaqarpunga tunngavissaqarluartugut aningaasaqarnermut ataatsimiititialiami taakkorpiaat misissoqqissaarnissaannut.

Taava ingerlaqqilaassuunga, Siumut sinnerlugu oqaaseqartuanut Mikael Petersenimut oqaasissaqarpunga, tassa maligivarput Siumuminngaaniit raajanut akitsuutip qaffannissaanut Johan Lund-Olsenip siunersuutigilersaagaa itigartivissoraa. Taamatut paasivara illuatungaatigut aamma Siumuminngaaniit saqqumiussipput kissaateqarpassuarnik. Taakkulu aamma aningaasanik annertuunik naleqartussaammata neriuppunga aqaguminngaaniit aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami tamakkiinerusumik isumaqatiginninniarnermik siunnerfeqarluta suleqatigiinnerput aallartikkutsigu raajanut akitsuutit aamma isumalluutissatut isigineqarsinnaannginnersut ilanngullugit isumaqatiginninniutigisinnaassagipput.

Taava malunnarpoq aamma Siumup oqaaseqartuata soorlu nunap immikkoortuini ineriartortitsinissaq taanna matuersaatitullusooq sunut tamanut isumalluarfigalugu oqaaseqarfigisaraa. Uagut tassani oqaloqataarusoqaagut aamma eqqaasitsissutigisinnaavara siorna aningaasanut inatsisissant siunnersuutip siullermeerneqarnerani taannarpiaq tikikkatsigu isumaqaratta Inuit Ataqatigiinni kommunit imminut qanitariit ikioqatigiillutik suleqatigiillutik ineriartortitsinissaat pingaaruteqartorujusuusoq. Minnerunngitsumik siorna uagut inuussutissarsiutitigut ineriartortitsinissamut tunngasut tassani eqqartorsimavagut. Taamaattumik oqaloqataarusoqaagut taassumap tungaatigut.

Taava oqaatigilaassavara apeqqut ataaseq pingaarutilik paatsuungagama assut, tassa Paamiuni mittarfiliornissamut siunnersuuteqartoqarnera ippassaani maani eqqartorneqarmat amerlarnerussuteqarluartut ilalerpaat. Paamiuni mittarfiliortoqarnissaa aappaagu, taanna isumaqatigiissutigineqarpoq. Taava 1999-imi aamma taamatorpiaq aalajangersaasimavugut. Taava paatsoorneqarsinnaanngilluinnartumik amerlanerusuuteqartut siunnersuummut tapersersuim- mata, suleriaaseq una atorneqarpoq. Naalakkersuisut angerlaappaat uagut nalunaaruteqarnerput inatsisartuninngaaniit. Taavalu allannguutissamik siunnersuuteqarput Naalakkersuisut, kisianni massakkut imatut nipeqarami aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami suliarineqassasoq. Uagut paasinnittaaserput malillugu Inuit Ataqatigiinni unaagami Inatsisartut nalunaaruteqareeraangata ingammik taamak nalorninaatsigisumik taava Naalakkersuisut pisussaaffigigaat allannguutissanik siunnersuuteqarnissamut. Tassa suleriaaseq taanna nalinginnaanerugaluarpoq. Taamaattumik aaqqitariaqarpoq. Minitaqarsimagunanngilanga.

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Tassa suleqatigiikkusussuseq Naalakkersuisuninngaanniit malugisarput uaguttaaq qilanaarilluinnaqqeqqissaarparput.

Taava aamma oqaaserineqaqqittut oqaaseqaqqinnerni Pilersuisumut tunngasumik oqaaserisavut Naalakkersuisuninngaaniit uteqqitassavut tassaapput. Naalakkersuisut tapiissutitik 2001-imi apparterujussuariaraluaraat Pilersuisoq 35 millioninik sinneqartuussalluni missingersuuteqarpoq. Massakkullu allanngortitsineq iluatsillugu aamma KNI Pilersuisup aningaasannaffissatsiarsuartut pigiligassaa tassaasussaavoq tupanik eqqussuineq tamakkiisoq KNI pilersuisumut Pisiffimminngaanniit nuunneqartussaammat. Taanna ilungersuuterujussuanngikaluarlugu aningaasnik isaatitsiffiusinnaavoq nunami maani pujortartartut taamak amerlatigigallartillugit.

Taavalu Mikael Petersenimut Siumut sinnerlugu oqaaseqartumut uani Naalakkersuinikkut akuliukkumaartaarsimasutut nipilimmik oqarsimassaguma Royal Greenlandimut, aalisarnermut tunngasoq qularnanngilaq tassani pigunarpagut.

Massakkut aktieselskabinngortiterisimanermi aktieselskabit akisussaaffilinnik akissarsialinnik siulersuisoqarput. Aktieselskabit akissarsiakkaanik pisortaqarput, concernchefeqarput pisortallu taakku tulleqartiterput. Taakkununnga Naalakkersuisut taalutaarusussimanngilagut.

Ajornartorsiut taakkua qaangigassaat pineqaraangat oqalunneq taakkua susassaqartullu illuatungerisaasa akornanni pisariaqarpoq. Toqqaannartumik direktionip pisortat aggersartartariaqarpagut paasissutissanik eqqortunik paasiniaaffigalugit, kisianni Naalakkersuinikkut aaliarnermut politikkimut tunngasunik imaluunniit suliffissuaqarnermut politikkimut tunngasunik oqaloqateqassagaangatta taava siulersuisuvut aggersartarpagut siulittaasuat imaluunniit siulersuisut pissarsiarisinnaasagut aggersartarpagut. Toqqaannartumillu ajornartorsiutinut tusagassiuutitigut oqallinnermut akulerunnissarput mianersuussimavarput taakkua akisussaassusaanik arsaartariaqannginnatsigit.

Tassaniiginnarpoq Naalakkersuisut akuliukkumaataarnerat, imaluunniit akuliutinngilluinnarnissaattut Mikael Petersenip paasisimasaa. Pisariaqarfiisigut akuliuttariaqartarpugut. Aamma piginnittut sinnerlugit aktieselskabenut sukkulluunniit immikkut ittumik ataatsimeersuartitsisoqarnissaa arajutsisimanngilarput.

Taava ukua Kangerlussuarmut Narsarsuarmullu tunngasut marloqiusaapput Siumup oqaaseqartuata Statoilip allanut pilersuisup uuliaarniarfianinngaaniit tiguneqartariaqarnera misissorneqassasoq. Tassanilu pisortat pigisaasa immikkut asattuunneqarlutik tuniorarneqarnerannut tunngatillugu taanna pinaveersaartinneqarusummat, massakkut inatsisartuni kissaatigineqartut najoqqutaralugit saqqummiunneqartussaq tassaavoq unammilleqartigiinnermi ataatsimiititaliap nukittorsarneqarnisaa.

Namminersornerullutik Oqartussat pigisatik iluaquserniaannarlugit tuniorartariaqanngilaat Statoili allanit taarserneqassappat pitsaanerusumik akikinnerusumik sullissisinnasumik qularnanngilaq mittarfeqarfiit ujarlertariaqassapput. Taamatut aamma ippoq Siumup oqaluttua ima oqarpoq. Mittarfeqarfiit niuernikkut ingerlasaasa tamarmik pilersuisumit tiguneqarnissaat piviusunngortinneqaqqullugu Naalakkersuisut inanneqarput. Aamma tassa tassanerpiaq 1999-mi Kangerlussuarmilu pisiniarfiit mittarfeqarfinni ingerlanneqartut KNI-mit aamma KNB-nit, Kalalliit Nunaanni Brugseninit isumaqatiginninniutaasimgaluarput. Naalakkersuisunit ilisimatinneqarnerat naapertorlugu kiffartuussineq akisunerusussaq taakkua neqeroorutigisimagaat kalerrinneqarput. Taava taanna upperisariaqarsimavarput.

Massakkullu allanut tunniunneqarnissaa Naalakkersuisuni ajorinngilluinnaqqissaarparput Mittarfeqarfiit pisiniarfeqarnissaat imaluunniit mittarfeqarfiit akunnittarfinni ingerlatsinissaat 1998-oqqooqaat aktieselskabenngortinneqarnissaanut tunngatillugu oqallikkattali. Taamani inatsisartuni amerlanerit tamarmik oqareerput taakkua allanit ingerlanneqarsinnaapput. Mittarfeqarfiit mittarfinnik suliaqassapput. Niuerfiit akunnittarfiit neriniartarfiillu allanit ingerlanneqarsinnaapput.

Taamaammat taanna ammaffigilluinnarparput kisiannili naalakkeereerluni allanut tunniussuinissaq taanna pissusissamisuunngitsutununa isigigiga isumaqarama aamma unammilleqatigiinnermik ataatsimiititaliap nukittorsarneqarnissaanik siunnerfipput qimassimassagipput imaluunniit pilersaarutigisuusaaginnarsimassagipput.

Taava nalinginnaasumik arlariinnut qulartunut suna pillugu Royal Greenland annaanniarneqartariaqartutut Naalakkesuisuni isigigaatigut. Imaappoq Royal Greenlandip fabrikkii matuneqassappata imaluunniit allanit tiguneqassappata, tigugutsigit imaluunniit piginngikkutsigit nalingisa, aningaasatigut nalingi uagut bankinut qularnaartussaavagut. Tassa Namminersornerullutik Oqartussat, Inatsisartut Naalakkersuisullu. Taassumap saniatigut matuneqartussanut tunngatillugu akiitsut aamma taakku uagut Namminersornerullutik Oqartussat, Inatsisartut Naalakkersuisullu susassaqarfigaat piginnittuugatta.

Taamaattumik matooraaginnarluni allanullu tunioraaginnarluni akiitsullu nammineq isumagisassaralugit. Naalakkeruisuni mannamut naliligarput tassaavoq Royal Greenlandip NuKa A/S-illu akornanni suliassanik agguataarisimaneq nalilersortariaqarpoq. Taava tassanngaanniit namminersortut peqatigalugit aamma aaqqiiniarnissaq Naalakkersuisut ammaffigilluinnarpaat. Masssakkut isumaqatigiinniarnerit ataasiakkaat ingerlalereerput.

Taavalu Atassutip oqaaseqartuata aappassaaneerinermini oqaasiinut uani innaallagissamut imermut kiammullu uanga ajornartutut taanna oqaatigisimagukku, taamatut oqanngilanga, taamatut oqarunanngilanga, aamma taamatut oqarnianngikkaluarpunga.

Oqaannarpunga taamaaliussagutta eqqaamaannassavarput Nukissiorfinnut, Nukissiorfinnut piumasarisat annertusissapput. 2000-imi Nukissiorfiit naatsorsuutaat 30,1 millioninik ajunaartoorfiupput, naak 1999-imut sanilliullugit 34,8 millioninik akiitsuisa ajunaarutaat ikiliallakkaluartut.

Pitsanngoriaammut, naatsorsuutaasut pitsanngoriaataanut patsisaapput Nuummi innaallagissamut atuineq qaffassimammat, imeq inatsisartuni akitsoratsigu 16 kr-niit 21 kr-nut taanna iluaqutaasimavoq. Taavalu Nukissiorfiit allaffeqarfimmi sulisuminnik ikililerisimanerat. Tassa imaappoq nassartarisassai tassaasussaapput sulisunik ikililerinerit imaluunniit akitsuinerit nalinginnaasumik atuisunut. Misissorneqarniarlik artornanngitsutut isigineqarpat innuttaasut akisunerusumik akiliisinneqarnissaat aningaasaqarnermut ataatsimiititap taanna susassaqarfigaa. Naalakkersuisut siunnersuutaat tamakkununnga maannamut sammisuunnginniaraluarput.

Taavalu KNI Pisiffiup tunineqarneranut aningaasat isertitat atugassallu inatsisartuni akuerineqaqqaartussaaput. Aningaasat suulluunniit landskarsimut isertussaappata landskarsimilluunniit atugassanngortitaassappata Naalakkersuisut taanna kisimiillutik aalajangiiffigisussaanngilaat. Pinngitsoornani missingersuutip pillugit inatsit najoqqutaralugu inatsisartuni tamakku tamaavimmik akuerineqaqqaartussaapput.

Taavalu Atuarfitsialammut. Una siullermik inuutissarsiornermik ingerlataqartut akileraarutissaminnik kinguartiterisarnerannut tunngatillugu Atassutip oqaluttua oqarpoq taakkua nalilersorneqaqqaartariaqartut. Nalilersorneqarnissaallu aningaasaqarnermut ataatsimiititap piareersimaffigigaa. Soorunami aamma Naalakkersuisut inatsisissatut taassumap aaqqiissutissap siunnersuutiginnginnerani susassaqartut tamaaviisa tusarniaaffigisimavagut akissutillu tamaavimmik akerliusut, ilaat ajunngitsumik oqaluttut.

Isumaqatigiinniutaasimapput upernaaq Inatsisartut ataatsimeereernerisa kingornagut qanittoq tikillugu. Akissuteqaatit tamarmik piumasarineqarpata soqutigineqarpata aningaasaqanermut ataatsimiititamut tunniutissavagut. Aamma nalilersuinissassinni pisariillisaataaniassammata.

Atuarfitsialaap aningaasartai uanga uani pinngilakka. Atuarfitsialaap illutaannai uanga uani pineqarnerat tassani upissukkiga. Isumaqarama taamatulli, minnerpaamik taamatulli pingaartigisoq imarisai, atortussaasigut isumakuluuteqanngippallaarneq uanga taanna oqallinnermik uani tusaariataarakku. Illutai ajunngikkuni atuartitsinermut atortussat annertunerusumik niaqorluutiginngikkaluaraanni taamatut paasineqarsinnaasumik oqaluttoqartariaqanngitsutut isumaqarama.

Aamma initaarnissamut nammineq initaarnissamut sipaarsinnaaneq Namminersornerullutik Oqartussat aningaaseriviullu 1995-ip 1999-illu akornanioqqooqaaq pitsannguallatsillugu aaqqinneqarnikuuvoq. Imaappoq assersuutigiinnarlugu inatsisartuni ilaasortaq allaat kisimiittoq meeraqaruni aamma boligsikringimik pisinnaavoq. Isertitakinnerpaanullu ilaagunanngilagut uagut.

Taavalu Kattusseqatigiit oqaaseqartuata aappassaani oqaaseqarnermini atuarfinnut atugasssiissutit suunngilluinnarput tassa 33,4 mio-nit nutaaliassatut aallartittussat 286 mio-nit akornanni. Taavalu tulliullugu ukiuni tullerni annertoorujussuarmik ingerlanneqartussat tassani siunnersuutaapput.

Naggataarutaasumik naluara oqaaseqarnerlunga. Tamatigut peqqinnartorujussuusarpoq Naalakkersuisuni siunnersuuteqarsimagaanni aningaasanut inatsisissatut siunnersuut inatsisartuni aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami nalilersorneqaraangat. Tulleriiaarisimanerit uagut, tulleriiaarisimanerit Naalakkersuisut taavalu inatsisartuni aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap tulleriiaarinissaminut siunnersuutai naapisinniartariaqassavagut. Tamavimmik, tamavitta piumasagut pisinnaanagit qularnanngilaq, oqallinnerup uumap takutereerpaa.

Inuussutissarsiutit inuussutissarsionermut ingerlataqartut atugaasigut oqilisaannissaat siunnerfiuvoq inatsisartuni tamanna nukissaqarfigineqarsimasoq inatsisissatut siunnersuummi takuneqarsinnaavoq. Usinik assartuinermi akit assigiittussaanerannut akitsuut 29 mio. kr-it nalinginik oqilisaaffigineqarpoq. Tassa nunatta iluani nunatsinninngaaniillu avammut usit assartornerannut akit assigiittussaaneranut akitsuut 14%-it sinneqalaaraluartut peerneqassammat. Aammalu nunanit allaninnganiit nunatsinnut umiarsuartigut assartorneqartut akiisa assigiittussaaneranut akitsuut 14%-iminngaaniit 11%-imut appartissinnaasimavarput. Oqilisaassisinnaanerit siunnerfiit najoqqutaralugit ingerlappagut. Tamannalu aamma aningaasaqarnermut ataatsimiititap sulinissamini sulilluarnissaanik kissaatiutiutigalugu Naalakkersuisuninngaanniit annertuumik suleqataarususseqaratta nalunaarutigissavara.

Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Qujanaq. Tassa uteqattaarinerit imaaginnalivimmata inassutigissavara imminut akisaqattaannerit piunnaarlugit aningaasaqarnermut inatsisissatut siunnersuut oqaaseqarfiginiaqqullugu.

Per Berthelsen, attaviitsoq:

Aap, piffissaq imaalereermat, Josef Motzfeldtip Mikael Petersenillu oqaatigisaat annertunerusumik aaqqiagiinngissuteqanngimmata oqaaseqarfiginianngilakka, kisianni isumaqarpunga pisariaqarluinnartoq pisussaaffigalugulu aamma Aalisarnermut Piniarnermullu Naalakkersuisortaatta apeqquteqarfigineqarnerata akissutiginiagaa sumilluunniit atorsinnaannginnakku.

Neriuppunga uani tamatta isumaqatigiissutigissallugu oqallisigisarput tassaammat 2002-mut aningaasanut inatsisissamut oqallinneq. Taamaappoq ilaa? Tassani pivarput aningaasaqarneq tassungalu atatillugu Hans Enoksenip tusagassiuutitigut avammut saqqummiunnikuuvaa naatsorsuutigissagipput aningaasarpassuarnik kalitaqartussaassasoq nunatsinni aalisarnerup aaqqiiviginiarnissaa.

Tamanna oqareernittut ajunngilaq, kisianni akisussaassuseqartumik aningaasanut inatsisissamik pilersitsiniassagutta taava tamakkua qanoq isilluta matussuserniarnissaat ilisimasariaqarparput. Taamaattumik matumuuna nalunaarutigissavara akissuteqarfigineqarnera naammaginngilluinnarakku. Sumilluunniimmi taanna atorsinnaanngilara ingerlariaqqinnissamut suleqataaniarnissamut.

Kisitsisitaqanngilaq, isaasalerlugu ?qunusaarutitaqarpoq?. Tassani ilaatigut taakkartorneqarluni sanaartugassat ilaannik taava peersisoqartariaqassasoq. Qaammat ataaseq qaangiuppat inatsissaq una piareersimaniartussaavarput. Tungaanut oqallisissagut imaaginnavissapput. Tamaat assigiinngitsutitigut ulapputtussaassaagut. Taamaattumik uani taassavara pissaanermik atornerluinerummat apeqqutinik akiumannginneq, tamanna partiimi ilaasortaanikuullunga misigereerlugu akuersaartariaqarnikuuvara kisianni Inatsisartutut Naalakkersuisunut sulisitsisutut tamanna akuerisinnaanngilara.

Taamaattumik uteqqissavara tusarusuppara aalisarnermut aningaasaliissutissat takorloorneqartut qanoq annertutigisut naatsorsuutigineqarnersoq. Sanaartugassanit kinguartitsinissat peersinissallu taakkua sanaartugassanit sunit pinissaat takorloorneqarnersoq. Ilami eqqaasitsissutigeqqissavara qaammat ataaseq qaangiuppat naapeqatigiilluta arlaatigut amerlanerussuteqartumik aalajangiiffigineqartumik inatsisissaq nunatta siunissaanut pingaaruteqarnerpaaq aalajangiiffigisussaavarput.

Taamaattumik apeqqutit akineqanngitsut taamak aalajangiiniarnissami suleriaqqinnissamilu pingaaruteqartigisut akineqannginnerat uanga inooqataaffigisinnaanngilara. Oqartariaqarpunga pinnguaanngilagut. Naalakkersuisutut oqarneq akissussaassuseqartumik oqaaseqarnerusariaqarpoq. Taamaattumillu tamatumunnga atatillugu Inatsisartutut naammaginarnerusumik akissuteqarfigineqarnissara piaartumik pissasoq qinnutigissavara.

Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Oqaluttumut kingullermut erseqqissaassutigissavara maani Inatsisartut imaluunniit Naalakkersuisut pinngitsaalillugit akitinniarneqarsinnaanngimmata. Tassa isumaqarpunga oqallinneq allamut sangugaluttuinnartoq. Taamaattumillu massakkut kingullermik kissaatigissavara oqaaseqartussat aningaasanut inatsisissamut sammisumik oqaaseqarnissaat. Oqareernittut taamatut ingerlaannassappat taava aamma pisussaaffigaara ataatsimiinneq maani unitsissinnaallugu.

Lars-Karl Jensen, Siumut:

Uumap suliassap aappassaaneerneqannginnerani uanga aningaasaqarnermut ataatsimiititaliami kajumissaarutiginiarpara tulleriiarinermi tassa sannartugassanut tulleriiaarinermi misissulaaqqullugu tassa takuneqarsinnaammat illoqarfiit anginerusut tamarmik annertuunik sanaartorfiusussaapput. Aammalu iluarsaataassanik aamma sanaartugassaqarlutik, kisianni illoqarfiit mikinerusut sanaartugassaqanngitsutut iluarsaassinermut pilersaarusiorfigineqarsimanngillat. Taanna isumaqarpunga minnakusoorfiginninneq pissusissamisuunngitsoq. Uani eqqarsaatigigaanni maani ingerlatseriaatsimi allannguisoqarneratigut qanga tulleriiaarisarnerusimasut immaqa qangamik oqarsinnaanngikkaluarpugut, ukiut marluk matuma siornatigut marluk, pingasut matuma siornatigut tulleriiaarunnaarsimapput. Taakkulu ilaatigut aamma illoqarfinnik mikinerusuni malunniummata ingammi assassornerup tungaatigut suliaqartunut taakkortai qiviallattaaqqulaassavakka.

Uani aningaasanut inatsimmi nipinngassaanga aamma, kisianni oqaatigissavara oqaasissakka allaganngorlugit tunniutissanngilakka, ikani båndimi immiunneqarput taava aamma naqitan-ngorlutik tamanut agguaanneqartussaapput.

Aningaasivik qanoq imaqarnersoq aallaavigalugu aningaasaliissutissat sumiluunniit misissoraangatsigit sumullu atorsinnaaneri kaaviteqattaarlugit naqqalu isigalugu, suliniarneruna erloqinartoq, kisianni aamma eqqarsaatissanik takkussisarpoq tassa ilaatigut qanoq-ililluginukua pissutsit muminniarigut. Immaqa taanna eqqartorneqarsinnaagaluarpoq aningaasaliissutissanik ukioq tulliinnarmut oqaluttussaannginnatta aammali ungasinnerusunut oqaluttussaagatta. Tapiissutinik ingerlatsinermi maanakkut sakkukilliartortumik nammineertinnerullutik namminersortunngorlugit ingerlatsineq isumaqarpunga peqqinnartoq, atorlugu.

Aamma misissuffigisariaqartut allat. Tassami sunaluunniit aningasivik miluinnaleraangami imminerlu qanoq iliuuseqarniarani taava qulaaninngaaniit toortalaarlugu nammineersinnaalersutut aamma inissillugu pitsaarnerusarpoq. Uani eqqarsaatigivakka amminut tapiissutit taakkua ukiorpassuarni ingerlasimaput. Peqqutigalugu nunatta nammineq ammerivianik ameerniarneq ingerlakkusukkatsigu.

Soormi misilinnianngilarput ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu Norgemiut amernik suliaqarnermik ilisimasalissuit angallatinik atoriarlutik puisinik amerlasoorsuarnik pisaqarlutik amilerisartut nunatsinni nammineq amersiniarlutillu ameerniarfigisinnaasaannik neqeroorfigigutsigut. Immaqa aningaasanik taanna kaavititsilersinnaavoq.

Taava maannakkut aamma containerersorneq illoqarfinni eqqartorparput taamaallat. Arlaleriarlunga nunaqarfinni aamma containerersorneq takusarnikuuvara. Aamma taakkua containerersorfinnik talittarfilersornissaat isumaqarpunga akissaqartinnavianngikkipput ukiut 100-t ingerlaneranni. Palarminut ikisinnarlugit nakorsat angallatikorsuanit kalillugu tiimit immaqa qulit angullugit ingerlanneqartoq takuneqarsinnaasarpoq, nunaqarfiup tungaanut isorartugaangat. Immaqa eqqarsaatigineqarsinnaavoq taakku aningaasaliissutit iluanni eqaallisaanikkut containeri illoqarfimmi umiarsualiviusumi imaajaariarlugu angallammik sukkanerusumik assartoraanni taava piffissaq atugaq akeqartarmat akikinnerusumik containerersorneq nunaqarfinnut eqqunneqarsinnaagaluarpoq. Imaluunniit containerersunngivinneq.

Maannakkut nunatsinni allaffissornikkut annikillisaaneq taakkartorneqarpoq. Taanna uanga iluareqaara aamma Siumumi oqaluttutta ersersereerpaa, kommunit INI A/S-ilu illoqarfeqatigiilutik tamarmik immikkut teknikerilersorniarsaripput imminnullu iluamik imaaqa suleqatigiissinnaanatik.

Maannakkut kommunerparujussuit INI A/S-i ajoralugu oqalullutik oqalullutalu aniniarsarinerput isumaqatigiissutinut nutarterinermik nassataqartoq, neriuppunga aamma Naalakkersuisut akisussaasut akisussaasullu taakkua misissuataalaarumaarai inuiaqatigiinnut qanoq ililluta akikinnerusumik ingerlatsiffiusinnaanerat.

Uani eqqartukkakka aappaagumut ingerlaannarlutik ilanngunneqarnavianngitsut nalunngikkaluarpara kisianni minutsit taakkua atugassakka atorluassavakka. Ilaatigut aamma pappialarpassuarnik maani tuniorarneqarnitsigut takuneqarsinnaavoq kommunit akiitsui erloqinaqisumik qaffaseqisut suli, kisiannili aamma takuneqarsinnaavoq illoqarfiit ilaat, isertugaagunanngimmat Nuuk aningaasaateqarnerarpaat tiguinnarissanik 229 millioninik, kisianni taamaattoq takusinnaavarput suli Namminersornerullutik Oqartussanut akiitsoqartoq 75 millioninik.

Sooq tamakkua akissaqarluartut immikkut isumaqatigiissuteqarfigalugit aamma karsimut iluaqutaasinnaasunik nassaarniartoqanngila? Isumaqarpunga sanaartugassatigut taamak annertutigisumik piumasaqartuusoq illoqarfik aamma illuatungaatigut akiitsuminik sukkanerulaartumik akilersuinissaanik piumaffigineq uloriananngitsoq.

Takornarissat maannakkut takkussuupput ukiut tulleriiaat umiarsuarpassuit nunatsinnut tikerarput. Tamanna siornangerlugu inatsisartuni umiarsualivinni akileraarusiivugut naatsorsuutigigatsigu tamakkunuuna iluanaaruteqalaarnissarput, kisianni uagutsinninngaaniit silatunerusimagamik umiarsuit umiarsualiviup avataanut kisarsinnarlutik gummibåde-nik ikaassortarpaat takornariaatitik. Massakkut aasaq manna maallatigineqalerpoq taamak amerlatigisut tikikkaangamik illoqarfimmi querusuttukuluullutik angalaartarnerat. Uagut eqqarsaatigisariaqalissavarput aamma illoqafiup qeqqani quisarfinnguanik sanassagutta immaqa pitsaanerussagaluarpoq taava imartatsinnut akileraaruserutsigit. Tassuuna aamma nammaqatigiinnikkut pissarsisalissagaluarpugut. akiliinaveersaarnerallu qaangerlutigu.

Eqqarsaataasinnaasut arlalipparujussuugaluarput, kisianni aamma isumaliutissiissutinik allanillu takkuttoqartarmat uani uanga taakkua toqqorsimaarnerorusuppakka, piffissaq atugassara naalermat. Kisiannili tupiginngitsoornagu oqaatigissavara maannakkut aalisarnerup inissisimanerani aaqqiiniarnermut tunngasut maani annertuallaamik immaqa eqqartoratsigit, kisianni qilanaarivara Aalisarnermut Naalakkersuisup Hans Enoksenip saqqummiussassaa. Tassani oqaasissaqassaqitta aamma aalisarnerup iluani. Qujanaq.

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit:

Aningaasaqarnermut missingersuutit sanaartornermut attuumassuteqartut qissiminniarutsigit, tamatta nalunngilarput 600 mio-nit sinnerlugit ukiut tamaasa atuineq ajortugut. Sooq 729 mio-nit pilersaarusiussappat? Nalunagulu piviusunngorsinnaanngitsut. 100 mio-nit sinnerlugit 125 mio-nit sinnerlugit taamak oqartariaqarpugut. Sumut nakkassappat? Anlægsfondimut? Taassumap aningaasaatai amerligaluttuinnalissapput. Qissimittariaqarparput aamma tunutsinniititta-riaqarparput. Qallunaat naalagaaffiata isumaqatiginninniarnerni aggersuni qissimillutik oqarsinnaammata, "takuuk, tapiissutisi uagutsinninngaaniit ikilisinnaavagut, aningaasaateqarpallaaqaasi uani fondimi".

Maannakkumut qissimissagutsigit mia. sinnerlugit taakku missingersuutit qissimissagutsigit 729 mio-nit aammalu 367 mio-nit tassa milliardit sinnerlugit, sanaartornermut atorneqartussaassapput, taamalu ataatsimut qissimissagutsigit. Taamaattumik pingaaruteqarpoq aamma aningaasaqarnermut ataatsimiititaliaminngaaniit qissimissallugit taamaattut pilersaarutit piviusorpaluttuunersut. Tassami 700 millionit sinnerlugit pilersaarusiorniarutta taava 600 mio-nit inorlugit atortarniarutsigit taava piviusorpalaanngilaq.

KNI -mut tunngatillugu Naalakkersuisunut oqassuunga taamatut assut pissangassutigigatsigit tungitsininngaaniit aningaasat qanoq amerlatigisut isertinneqarsinnaanersut. Aamma taamatut pisoqassappat aningaasaqarnermut ataatsimiititaliaq kisiat taamatut tusarniaaffigineqartussaanngilaq. Inatsisartut tusarniaavigineqartussaapput. Taanna aamma Naalakkersuisut eqqaamasariaqarpaat.

Hans Enoksenimut aamma taamatut Naalakkersuisooqataasutut aperissavara taamatut aningaasat massakkut assigiinngitsut taakkartorneqartut pilersaarutinut aningaasarparujussuit atorneqartussat qanoq ilillugit aaqqiivigineqarsinnaanersut. Maannakkut aningaasaqarnerput taamatut inissisimatillugu.

Ukiuni aggersuni qaartartoq qaariaannaq uaniippoq, Royal Greenlandikkut NuKa A/S-ikkut 125 millioninik atorput 2005-imi 95 millionit kingulliit utertinniarpaat. Toqqusassisaavugut taamatut oqartariaqarpugut uanga inatsisartuni Royal Greenlandmi pissutsit toqqammavigalugit. Isumaqarpunga Naalakkersuisut aamma qissimittariaqaraat aqutsinerlunnerup aamma kinguneranik uagut taamatut inissisimalerput. Kikkunuku aqutsinerluttut, Inatsisartut imaluunniit Royal Greenlandermiut. Royal Greenlandi akiitsui aamma qaffakkaluttuinnarsimagaluarput, imaluunniit qaffakkaluttuinnarsimapput.

Aammalu landskarsip akiitsui ikiligaluttuinnarsimagaluarput, kisianni 2000-imi Namminersornerullutik Oqartussat selskabiisa akiitsui minnerpaamik 2,5 milliardiupput. Namminersornerullutik Oqartussat akiitsui ikiligaluttuinnarsimagaluarput. Taamaattumik aamma qissimittariaqarpagut taakkua. piffissami aggersumi, aningaasaqarnitsinnut tunngatillugu annertuumik aqutsilluarlutalu iliuuseqartariaqarpugut. Taamatut naatsunnguamik oqaaseqassuunga allat aamma oqaaseqarniassammata.

Hans Enoksen, Inuussutissarsiornermut, Aalisarnermut, Piniarnermut Nunaqarfinnullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Qujanaq tassa atera toqqarlugu oqaluffigineqarama isumaqarpunga uanga aamma akilaarsinnaasariaqarlunga. Neriuppunga taanna akuerineqarsinnaassasoq. Tassa Per Berthelsenip sakkortungaatsiartumik nippaallugu uparuartuinera imatut annilaartaatiginngilara. Aamma annilaartaatissaqanngilanga aamma isertugassaqannginnama. Aamma isertortumik paasissutissiiguma nalunngilluinnaqqissaarakku kinguneqarsinnaasoq.

Aamma kisimiillunga aalajangersinnaanngilara aningaasat suminngaaniit tiguneqassanersut. Inatsisartut minnerunngitsumillu aamma illit peqataallutit suleqataallutit siunnersuutisi aallaavigalugit Naalakkersuisut sulisussaapput. Aamma suliarissavarput taamatut peqquneqarutta. Massakkut toqqaannartumik aningaasanik taasaqarsinnaanngilagut suminngaaniit tigussanerigut, kisianni Inatsisartut oqarpata uku ukulu aaqqinneqarpata taava allatut ajornartumik aningaasanut inatsisissap iluani ujarneqartariaqassapput. Taakkuusinnaapput immaqa sanaartugassanit allanillu tigusisariaqarnissaq. Taanna tamatta sillimaffigisariaqarparput. Allamik aningaasanik nassaassaqanngilagut finanslove assanngikkutsigu.

Utoqqatserpunga aamma isertortumik oqalussimassaguma. Inuiaqatigiit aningaasaataat tamanut ammasumik aamma isertuanngitsumik oqallisigineqartariaqarput. Uangalu oqaaseqarnikkut oqarpunga immaqa sanaartornermi allanilu aningaasanik isaatitsiffiunngitsuni aningaasartuutinik tigooqqarneqartariaqassasut.

Taanna Inatsisartut namminneq nalilertussaavaat. Aamma uanga taanna ataqqissavara. Suliakkiillutaallu malillugit sulisussaallunga. Royal Greenlandip akiitsuinut tunngatillugu eqqaatsiassavara avammut niuernermi akit aamma tassani annertuumik apeqqutaammata. Aammalu minne- runngitsumik nunarsuarmi aningaasat nalingat annertoorujussuarmik sunniuteqarmat uagut inuiaqatigiittut ingerlaniarnitsinnut. Taamaammat tamakku tamaasa nalilersuutigalugit. pikkorlunneraanerit allallu aallaaviginngikkaluarlugit isumaqarpunga suleqatigiissutigilluarsinnaagigut aaqqiiniarnissami suut periarfissat atussanerigut.

Akit appariartornerat soorunami aamma aningaasarsiornikkut annertuumik inuiaqatigiinnut sunniuteqarmat taamaammat naatsorsuutigaara pitsaasumik suleqatigiilluta aaqqiiniarnissaq angussagipput. Soorunami ataasiakkaarluta isummagut illersussavagut, kisianni aamma ataqqeqatigiinnissaq tassani uanga aamma pingaartippara. Qujanaq.

Jørgen Wæver-Johansen, Ineqarnermut, Attaveqarnermut Pilersuinermullu Naalakkersuisoq Siumut:

Naatsuaqqamik tamatta aamma qasulinnguatsiaratta.

Atuarfimmut, atuarfeqarfimmut kulturimullu tunngatillugu aningaasaliissutigineqarsimasut 2002-mi tassa nutaaliornissanut 107,2 mo-nit immikkoortinneqarnikuupput. Taassumap saniatigut iluarsaanissanut katillugit aningaasat immikkoortinneqarsimasut tassa nutarsaanissat imaluunniit nutaaliornissat iluarsaanissanullu 130,6 mio-niupput. Taamaattumik tassani aamma takuneqarsinnaavoq atuartitaanermut atuarfeqarnermut kulturimullu tunngassuteqartut Naalakkersuisut tungaanninngaaniit qanoq pingaartinneqartiginersut.

Atassutip oqaaseqartuata sanaartornermi kommunit attaveqarfigalugi akinik qaffasinnerpaaffiliisinnaanermut tunngassuteqartut suleriaqqinnissatsinni ilanngullugit misissorneqarnissaat suliarissavarput. Paamiuni mittarfeqarfimmut tunngatillugu kikkut siunnersuusiornissaannut tunngassuteqartut Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata apeqqutigisai tassa Naalakkersuisuni paasinninnerput sapaatip akunneq kingulleq Paamiut mittarfeqarfiat pillugu aalajangiiffigisassatut siunnersuut oqaluuserineqarmat aammalu ataatsimiinnermi ingerlatsisup inerniliinera paatsoorsimanngikkukku imaappoq suliassaq tamanna aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamut ingerlatinneqartoq, kisianni soorunami kissaatigineqarpat Inatsisartut tungaaninngaaniit ajornaquteqanngitsumik taassumap ilanngutitinniarnissaa Naalakkersuisut tungaaningaaniit suliarisinnaavarput. Ataqqiniarsimavarpulli taamatut ataatsimiinnerup ingerlatsisuata inerniliinera.

Otto Steenholdtimut oqaatigissavara tusaasinnaavara nunatsinni siunissami angallannikkut pissutsit pillugit aaqqiinissamut tunngatillugu nassuiaat saqqummiunneqarpat sapaatip akunneq manna illit soqutiginerpaallu immaqa atuassagit. Neriuutigaaralu aamma taamaakkumaartoq. Qularutissaanngimmammammi aamma timmisartut mittarfeqarfiillu mikinerusut pillugit immaqa isummersuutigisannit ullumikkut allannguutaasinnaasunit imaqarnera.

Mogens Kleistip tungaaninngaaniit oqaaqqissaarutigineqarpoq 729 mio-nik sanaartornermut sanaartornermut immikkoortitsilluni pilersaarusiorluni piviusorsiornerunngitsoq, 600 mio. kr-ninngooq qaqinneq ajoratsigit. Taanna imaassinnaavoq ukiuni siuliini taamaassimasoq. Ukioq manna naatsorsuutigaarput ukiup naanerani, neriuutigalugulu minnerpaamik 654 mio-nit atorsimassallugit.

Taamaattumik pisortaqarfiup Naalakkersuisullu naliliinerat tassa tassaniippoq. Aamma sanaartornerup ingerlalluarnissaa aamma siunissami annertuumik ingerlanneqarnissaa pingaartikkatsigu piviusorsiortutut nalilersimavarput neriuutigalugulu annertuumik angusaqarfigisinnaallugu 729 mio-nik immikkoortiterineq. Taamatut naatsumik oqaaseqarlunga neriuppunga paatsuungassutaasut kiisalu erseqqissaanerit taamaalillunga akissuteqarfigisimassallugit. Qujanaq.

Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Qujanaq. Tulliulluni oqaaseqassaaq attaviitsoq Per Berthelsen, pingajussaaniileerami naatsun-nguamik.

Per Berthelsen, attaviitsoq:

Aap, Hans Enoksen, tassa allatut atit nalugakku atorlugu taavara, kisianni aamma oqarpunga tassa Aalisarnermut Piniarnermullu Naalakkersuisortaaq, kisianni tassa aamma oqaatigissavaara uani erseqqissarlugu, Naalakkersuisutut utaqqiinnartussaanngilatit. Inatsisartut arlaannik miloriussaqarnissaannik. Pisussaaffigaat arlaatigut timitaliiniarnermi tunngavissanik miloriussisarnissat. Taanna ersarissumik taassavara, taamaalioruimmi utaqiinnarlutit taava uagut tulleriiaarininni allanillu siunnersuuteqartussanngorluta, taava tassa Naalakkersuisoqarnissaq pisariaqassanngilaq. Taava uagut skyggelandsstyretut inissisimassagatta.

Taamaattumik tassa taaginnassavara ajuusaarutigissaqaara Naalakkersuisutut pisussaaffiit nalornissutigigukkit, tamannami ilinnuinnaq pinnani kisianni uannut qularnanngitsumillu allanut aamma toqqissisimanarnanvianngimmat. Kisianni tassa ernumasaarlutit maani nikorfanngilanga kisiannili suliassatsinni akisussaaffigut ilaatigut immikkut ersarissarlugit oqaaseqartariaqarlunga.

Ole Dorph, Isumaginninnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Siullermik naatsoralaannguamik; tassa aatsaannguaq Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat Asii Chemnitz Narup aappassaaneerluni oqaaseqarnermini eqqaavaa oqaaseqarfigaalu uanga akuersaaginnartutut isikkoqarfigigiga suliffissaaleqinerup nalaani aningaasartuutit apparneqassappata taamak annertutigisumik. Taamatut uanga isumaqanngilanga. Naamiivik.

Uanga nammineerlunga kommunimi ingerlatseqataasimavunga, nalunngilaralu timikkut suliffissaarunnermi kommuni eqqorneqaraangat kommunimut innuttaasunullu naalliunnartartigisut. Taamaattumik imannanguna oqartunga neriuutigeqaara Naalakkersuisut ajornartorsiut taanna suleqatigiinnermikkut aaqqiissuteqarfigisinnaassagaat uumap ataatsimiinnerup naannginnerani.

Taamannak pisoqassanngikkaluarpat taava uanga tunuarsimaassanngilluinnarpunga aningaasat taakkua ullumikkut inatsimmi siunnersuummi allassimasut qaffatseriarsinnaanissaannut. Taamatut pisoqanngikkarluarpat eqqorneqartussat tassaanerupput kommuni mikisut avinngarusimasuniittut ullumikkut aningaasarsiornermikkut ajornartorsiuteqareersut. Taakku eqqorneqaraangamik siullermik akileraarutitigut isertussaagaluartut annaasarpaat inunnik isumaginninnikkut allerujussuartarput, kiisalu illoqarfinni ataasiakkaani inuutissarsiutitigut ingerlatsinerit tamarluinnaqqissaamik ammuinnaq aallartarput, tamatumalu malitsigisarlugu kommunit ilaatigut aningaasarsiornikkut nakkaattoornera.

Taamaattumik uanga taanna kissaatiginngeqaara. Taamaattumillu arlaanik aaqqiisoqassanngikkaluarpat uanga siunnersuuteqassuunga taakku aningaasat qanoq ilillutik qaffatsinneqarsinnaanissaanik imalimmik. Qujanaq.

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Naqqiissuteqalaaminerniaannartungaana, tassa Mogens Kleistip KNI Pisiffiup tunineqarnissanut tunngatillugu aningaasaqarnermut ataatsimiititaliaq susassaqannginnerarpaa, kisianni taanna inatsisartuni susassaqarfiginerarlugu. Upernaaq aalajangernermi Inatsisartut aalajangernerani amerlarnerussuteqartut Naalakkersuisunut piginnaatitsipput, taamaakkaluartoq Naalakkersuisut neriorsuutigaat, aamma taanna pissusissamisoorluinnarmat, aningaasat isertitariumaagassaasinnaasut inatsimmik toqqammaveqartariaqarmata, minnerpaamik aningasaqarnermut ataatsimiititaliamut apuunneqassooq. Aningaasat atorneqassappata inatsimiik toqqammaveqartariaqarmata.

Aamma aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamut apuunneqassapput. Inatsisartunut apuunneqassanersoq aningaasaqarnermut ataatsimiititaliap aalajangertarpaa. Pisinnaatitaaffiit annertusineqarmata tamakkua anguneqarput.

Taavalu oqaaseqartunut nalinginnaq arlaqartunit oqaatigineqarmat Royal Greenlandi aningaasanik tunineqaannarnissaa ernummatigineqartoq. Tassuunakkut Naalakkersuisuninngaaniit isumaqataavugut. Naalakkersuisuninngaanniit arajutsisimanngilarput aningaasanik Royal Greenlandimut NuKa A/S-imulluunniit tunisisoqassappat siulersorneqarnera ulluinnarni ingerlanneqarneranut piumasaqaatit ullumikkorninngaaniit sakkortunerit pinngitsoorneqarluinnaqqeqqissaarmata. Saliinissamut tamakku angullugit saliisoqartariaqartoq Naalakkersuisuni arajutsisimanngilluinnaqqissaarparput.

Taavalu Mogens Kleistip Kattusseqatigiit sinnerlugit aamma sanaartornermut amerlavallaarneraavoq. 726 mio-nit taamaalluarsinnaavoq naammassisinnaasat takujumaarpagut, kisianni sanaartugassaninngaanniit ingerlatsinermut aningaasat nuunneqarnissaannut Mogens Kleist isumalluarsimagaluarpat tamanna isumatusaarnerussanngilluinnaqqissaarpoq. Aningaasanut inatsimmut ingerlatsinermut aningaasartuutit ikkukkaangatsigit peerniarnissaat ajornakusoortorujorujussuuvoq. Ataasiakullattumik aningaasaliinerunngikkaangata.

Aamma saniatigut Kattusseqatigiit Upernaviup timersortarfia, Qasigiannguani imaluunniit atuarfigissaaneq, nalinginnaasumik utoqqalinersiat tamakkiisut, suliffissaqartitsinermut aningaasat amerlanerusut, ilageeqarnermut aningaasaliissutit amerlarnerusut, ESU-mut amerlarnerusunik aningaasaliinissat eqqartuutigalugit aningaasanniarfiusinnaasut aningaasartai niaqorluutigivallaarnagit taamak isumaqarusunngilanga.

Mads-Peter Grønvoldip aningaasaqarnermut ataatsimiititami ilaasortatut tamakkua isumannaarniaqataaffigisussaammagit pissanganarpoq taamanikkussamut januarip qulingiluaani naggataarutaasumik atuakkat taakkua pingasut naammassineqarunik ataasiinnanngorlutik saqqummerunik qanoq isikkoqarumaarnersut. Taanna pissanganartuujuaannartarpoq.

Hans Enoksen, Aalisarnermut, Piniarnermut Nunaqarfinnullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Per Berthelsenimut naatsunnguamik. Uanga nalunngilara Naalakkersuisoqarfinni massakkut aningaasat aalisarnermi aaqqiiniutissat atorneqartussat pigineqanngitsut allatullu ajornartumik taakku pissarsiarineqassappata Inatsisartunut ingerlaqqaartariaqarpugut. Taakkulu suliakkiissutaat malillugit taava uagut Naalakkersuisuni suliarissavagut aamma qularinngilara illit aaqqiiniarnermi annertuumik peqataasinnaassasutit. Aamma suleqatiginninnissara assut qilanaaraara. Qujanaq.

Godmand Rasmussen, Atassut:

Inatsisartuni ilisimaneqarpoq siornali oqaatigiuartarsimasara, Inatsisartuni aningaasartuutissanik missingersuusiorneruppitsaanngitsortai. Qassissaani aamma taanna anissavara kommunalbestyrelsemi suleriaaseq pitsaanerpaarpaaq maanga eqqunneqartariaqaraluarpoq. Siulittaasoqarfiullu ilikkartariaqarpaa inuiaqatigiinni pingaarnerpaarpaaq oqallisigigaangatsigu unnussuarmut, ilaajaasit oqalulerput qasuvugut, taamannak qinikkatut inissisimasoqarsinnaanngilaq inuiaqatigiinni pingaaruteqarnerpaarpaaq massakkut suliaraarput qanoq-ililluni oqaluttoqassava qasuvunga. Kikkunuku sullikkivut?

Taamaattumik siulittasoqarfiup una ilisimaniarliuk tulliani taamatut suleriartoqartillugu pisartut massakkut nalilersuiffigineqarniarlik. Unnussuarmooqattaartuartarpoq taanna. Immaqa pitsaanerussagaluarpoq ullup qeqqata siornani, quliningaaniit immaluunniit qulingiluaninngaaniit aallarteriartoqartartuugaluarpat. Taannaannarlu

oqallisissiaralugu. Akisassarparpassuit allattornikuusavut ilaat allaat partiit, ilaminnit parteeqamminnit aqarlutik aallarteriarneri naggataatigut qunnilersorlutik sorparujorujorujussuit uani eqqartorneqarsinnaagaluartut qassupippagunaasiit. Immaqa ataatsimut naapiffeqarsinnaagaluarpugut isummamik ima tuaviortigisumik pinnata immersoqatigiinnerusuugaluarutta.

Una pingaaruteqartorujorujussuummat suliassaq.

Uanga 1999-iminngaaniilli inatsisartunut iserama maluginiagara tassaasarpoq aningaasaqarnermut inatsisissaq eqqartorneqaraangat ilai oqaluttarput qasuuvillutik. Aamma pissusissamisuunngilaq unnussuarmut ingerlattuartuartarparput. Taamaalilluni kimeeruttoortarpoq immaqa pitsaanerusumik oqalunnissaagaluaq. Tikkuagassat arlalissuugaluarput kisianni akuliuffiginianngilakka qasusunik ilaqarniannginama.

Anders Andreassen, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut:

Aap, isumaqarpunga malittarisassatsinni allassimasut aamma malillugit massakkut oqaatigissallugu siusinnerusukkut oqaatigereerpara pissuserissaarnissaq eqqarsaatigalugu ataatsimiinneq maannakkut kipisariaqarpoq. Aamma uteqattaarinerit taakkuupput. Aammalu ersarereerpoq partiit Kattusseqatigiit allallu tamarmik kissaatigereerpaat ataatsimiititaliami taanna ingerlanneqassasoq. Tassanilu maani oqaaserineqartut aamma nalilersorneqassapput.

Taamaalilluni suliap aappassaaneerneqartinnani ataatsimiititaliamut ingerlanissaa tassani siunnersuutigissavara taamaalillunilu aamma oqallinneq maanga massakkut kipisariaqalerlugu. Ilaatigut imminnut saaqattaannerit aammalu pissuserissaarnissaq eqqarsaatigalugu. Taamaattumik ataatsimiinneq ullumikkut tamaanga killeqarpoq aammalu suliaq aningaasaqarnermut ataatsimiititaliamut ingerlaqqaarallassaaq aappassaaneerneqartinnani tassani suliarineqassalluni.

Ullumikkut ataatsimiinneq tamaanga killeqarpoq.