Ullut ataatsimiiffiusut qulingiluaat, ataasinngorneq oktoberip 8-at 2001, nal. 15:40

Oqaluuserisassani immikkoortoq 42.

Nunatsinni inuussutissarsiornermi ineriartortitsineq pillugu apeqquteqaat aallaavigalugu oqallisigisassatut siunnersuut.

(Inatsisartunut ilaasortaq Per Rosing-Petersen)

 

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Augusta Salling, Siulittaasoqarfimmi sinniisussatut ilaasortaq, Atassut.

Augusta Salling, Siulittaasoqarfimmi sinniisussatut ilaasortaq, Atassut:

Taavalu immikkoortoq 42-mut ingerlaqqissaagut; Nunatsinni inuussutissarsiornermi ineriartortitsineq pillugu apeqquteqaat aallaavigalugu oqallisigisassatut siunnersuut. Siunnersuuteqartoq Per Rosing-Petersen saqqummiussissaaq.

 

Per Rosing-Petersen, Siumut:

Una qulequtaq, inuussutissarsiornermik ineriartortitsineq Nunatsinnut pingaaruteqarnerata ukiunut tulliuttunut annertuumik malunnaateqalertussaanera politikikkut aalajangiuteqareerneqaraluartoq, minnerunngitsumillu Naalakkersuisut akornanni eqqumaffigilluinnartariaqarsorinarmat imannak oqallisissiorpunga:

 

Ilannguniagara tikivitsinnagu imaattumik aallarniuteqalaariarlanga: Atlantikoq ikaarlugu Europamut qiviarutta, minnerunngitsumillu Danmarkimut, ukiut qulikkaartut sisamat tallimat akornanni, tassa 1950-ikkunniit ullumikkumut oqaluttuarisaanermi erseqqissumik takuneqarsinnaavoq nunap nammineq ilumini nukittorsarluarnisami unammillerluarsinnaalerluarnissanilu siunertaralugu inuussutissarsiutitigut ineriartorneq nunap killeqarfiisa iluani matoqqasumik pisimasoq.

 

Soorlu Danmarkimi allamiunik akornusersorneqaratik, kisiannili allamiunut malinnaallutik ineriartortitsisimapput, aatsaallu periarfissat tamaasa ammaaffigineqarsinnaasut isikkoqalermata, misilittakkat aqqusaakkallu tunngavigalugit nukittulluarlutik unammillerluarsinnaallutillu ilaatigut EU-mut ilaasortaaneq aqqutigalugu iluaqutigalugulu ammariartorusaalersimallutik.

 

Asersuutigissagaanni silaannakkut angallannermi takusinnaavarput 3. luftfartspakkimik taaneqartartoq atuutilersimanersoq. Atuutilernissaa aalajangiunneqarmat nunat tamarmik periarfinneqarnikuupput iluminni inuiattut immikkuullarissusertik tunngavigalugu suli nukittorsarluarnissaminnut, tassa ukiuni qulikkaartuni arlalinni akornusersorneqaratik ineriartortitsereerlutik, ilaatigullu periarfissiissutigineqarluni aamma kattuttaqattaarnikkut unammillerluarnerulersinnaanissaq, matut ammaaviginnginnerani unammillerluarsinnaannissamik piareersarnermi ukiut qulaani taasama qulikkaartut arlallit qaavatigut minnerpaamik ukiut arfineq-marluk periarfissarisimavaat, aatsaallu maannakkut matut ammariinngikkunik ammariartulerlugit.

 

Malunnarpoq Nunatsinni aamma ineriartorneq taanna orniginartinneqartoq, tassanilu pingaaruteqarluinnarpoq nalilissallugu kalaallip europamiusut danskisullu periarfissinneqarsimanersut nalilersussallugu.

 

Tamanna apeqqut inunnik assigiinngitsunik arlalinnik isumasiuereernikkut uanga nammineq aqqusaartareersimasakka tunngavigalugit akisariaqarsoraanga: Naamik.

 

Nunatsinni immitsinnut aperisariaqarpugut siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu suna anguniassavarput. Pissutsit Europamiittut Danmarkimiittullu ornigunartikkutsigit taakku aqqusaarsimasaat periarfissarisimasaallu aamma uagut aqqusaaqqaartariaqarpagut, inuussutissarsiutitigut ineriartorneq inuiaat kalaallit iluaqutigissappassuk, tassanilu pingaaruteqarluinnarpoq tulleriiaarineq.

 

Taama oqarninnut aamma ilaatigut eqqarsaatigaara Ssulisa A/S-ip pilersinneqarsimanera, pilersinneqarnerani kalaallinik pilersitsinissamut piumassusilinnut iluaqutaanerujussuusimassagaluarpoq politikikkut anguniakkat ersersinneqarsimasuugaluarpata, kalaallinullu pilersitserusussuseqartunut illersuisumik politikeqarsimasuugaluarpat. Tamanna iliuuseq kukkunerunavianngilaq, tassami aqqut taannarpiaq danskit nunat allarpassuit nunarsuarmi sumiluunniit aqqusaaqqaarsimavaat, manna aqqut atoreernikuullugu imminut taasinnaalernikuugamik nunat siuarsimasut - tassa qallunaatut taasarpaat industrialiserede lande.

 

Uagut qanoq kalaallit inuussutissarsiutinik ineriartortitsivugut?

 

Tassani ajoraluartumik suli takuneqarsinnaavoq equnganerujussuaq suli ersarilluinnartoq, tamannalu annertuumik ernumanaateqarpoq, uagummi kalaallit inuussutissarsiornermi ineriartornermut peqaanissatsinnut periarfissinneqanngitta inuiattut eqqarsartaaserput immikkuullarissuserpullu tunngavigalugit kaassarfigut kaaginnarlugit nunarput teknikikkut ineriartortoq isiginnaarujuuginnassavarput, ilaatigullu amerlanernik paasineqarsinnaanngitsunik akisussaaffimmik tunineqarumannginnatta imigassatsigut ajornartorsiuteqarlutalu imminortarsinnaanerput suli qanissaqaaq.

 

Europamiut aqqusaagaat matut matuumilaariarlugit aqqusaaqqaarniartigit, piareerutta nukittoreeruttalu ammassaqqaarpagut, oqaluttuarisaanerup tamanna takutereerpaa aqqut taanna kisimi aqqutissaasoq.

 

Europamiutulli ukiut qulikkaartut arlalippassuit pisariaqartinnavianngilagut, uagummi kalaallit sapinngitsorsuuvugut, suliuna naalakkersuinikkut aqqutissiuunneqanngiinnartugut aamma periarfissinneqanngiinnartugut. Pissutsit ullumikkut isikkoqarallartillugit nutaanik eqqarsarniartuulluni, ilaartuiinnarnersuaq qimallugu, iliuutsit nutaat eqqunniarneri ajornakusoortorujussuussuaannassapput kalaallit immikkuullarissusaat eqqarsartaassaallu tunaartarilerneqarnissaat.

 

Naggataatigut malugeqqussavara ukua taakkartukkakka nammineq misilittakkakka tunngavigalugit silaannarmiilli tigusaanatik allataammata, oqallilluarnissassinnillu kissaappassi. Qujanaq.

 

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Inatsisartunut ilaasortaq Per Rosing-Petersen nunatsinni inuussutissarsiornermik ineriartortitsineq pillugu oqallinnissaq siunertaralugu apeqquteqaateqarpoq.

 

Apeqquteqartup inuussutissarsiornikkut aammalu aningaasarsiornikkut ingerlatsinermi pingaarutillit qassiit apeqqutigai.

 

Naalakkersuisuni apeqqut ima paasivarput silarsuarmioqatitsinnut qaqugukkut ammanerussanersugut aammalu qaqugukkut ammannginnerussanersugut apeqquteqartup paaserusukkaa imaluunniit Inatsisartunut isummersorfigitikkusukkaa.

 

Namminersornerulernissatta tungaanut naalagaaffiup assiinngitsunik iliuuseqarluni illersorniartarsimavaa. KGH kisermaassilluni inuussutissarsiutinut aammalu angallannikkut pilersuinikkullu attaveqaatinut aningaasaliisinnaatitaasarpoq, tamannali pingaartumik nunarsuarmi sorsunnerit aappaata kingorna, sorsunnersuisit aappaata kingorna atorunnaarsikkiartuaarneqalerpoq, ilaatigut suliffeqarfinnut inuussutissarsiornermik ingerlataqartunut aningaasaliisartut aningaasaliinissaannik kajumissuseqalernissaat siunertaralugu.

 

Naalagaaffimmit ingerlatitsivinnik amerlanernik tigusinerput ilaarlugu uatsinnut inuiannut pingaaruteqarnerulersimavoq silarsuaq avatitsiniittoq tunngavigalugu ineriartornissarput. Taamaaliussagutta ammasuunissaq pisariaqarpoq pingaartumillu aalisarnermut tunngasunik tigusisimanerput pissutigalugu nunat aalisartoqarfiusut allat ineriartornerat eqqumaffiginerulersimavarput aammalu nunat avammut tunisartakkatsinnik pisiortortuusut aningaasaqarnerat eqqumaffigunerulersimallutigu.

 

Nunatta aningaasaqarnera silarsuarmi aningaasarsiornermi aningaasaqarnertut ammasumi ilaasutut oqaatigineqarsinnaavoq. Ammasumik aningaasaqarnitta kingunerisaanik silarsuaq avatitsiniittoq tunngavigalugu qanoq iliuuseqarsinnaavugut, tassungalu naleqqussarsinnaalluta. Ammasumik aningaasaqarnerput pissutigalugu nunanit allanit aningaasanik taarsigassarsiniarsinnaasarpugut, taama iliornissarput pisariaqartikkaangatsigu. Nunatta karsia maannakkut taama iliorneq ajorpoq, akerlianilli ingerlatseqatigiiffiit angisuut qassiit taamaasiorsinnaasarput, aningaasalersuinissartik siunertaralugu nunanit allanit aningaasanik taarsigassarsiniarnissartik pisariaqartikkaangamikku.

 

Aamma nunatta aningaasaqarnera aalisarnikkut avammut tunisassianut pituttorsimalluinnarpoq, soorlu assersuutigalugu silarsuarmi raajat akii qaffasikkaangata avammut niuertortagut isaatitsilluarnissaminnut periarfissaqalersarput taamalu nunarput isaatitsisinnaalersarpoq aningaasat amerlanerusut takkussornerat akileraarutitigut akitsuutitigullu amerliartornerat ilutigalugu.

 

Akerlianik silarsuarmi akiusut nalinginnaasumit appasinnerugaangata avammut nioqqutigisat amerlinissaat pisariaqalersarpoq, kiisalu avammut nioqqutigisat naammattumik isertitaqaataanissaat siunertaralugu tunisassiornermut aningaasartuutit apparsarneqartariaqartarlutik.

 

Nunatsinnit kissaatigaarput avammut niuerfitsinnit akitsuutit appasissuussasut imaluunniit akitsuuteqanngilluinnassasoq, taamatorpiarlu aamma nunat allat naatsorsuutigisarpaat nunarput ammasuussasoq aammalu namminq tunisassiaminik eqqussuinermut akitsuusiisarnermik niuernermillu killilersuinikkut illersuissanngitsoq.

 

Aalisarnikkut, takornariartitsinikkut, aatsitassarsiornikkut kiisalu nilammik imermillu atuinikkut isertitaqarsinnaanerput ineriartortissagutsigu aningaasarsiornitta ammasumik pissuseqarnissaa pisariaqarpoq.

 

Kingullermik Inatsisartut nilak imerlu pillugit inatsit upernaakkut ataatsimiinnermi akuersissutigaat, inatsit inatsisitut sinaakkutaasutut taaneqarsinnaavoq, tassuunalu qinnuteqartut nunat tamalaaneersut nunatsinneersullu periarfissaqalerput nilammik imermillu avammut nioqqutissiornermut akuersissummik pissarsiniarnissaminnut taamalu inuiaqatigiit isertitaqalersillugit.

 

Taamaammat Naalakkersuisut isumaqarluinnarput Nunatsinnin imminermi aningaasaliisoqartillugu inuiaqatigiit isertitaat amerliartortissagutsigut taava nunatut periarfissatuarput tassaassasoq nunarsuarmi aningaasarsiornermut ammasumut peqataanissarput.

 

Avammut niuernikkut unammillertitsinnut nallersuussinnaanissarput immaqaluunnit suli pikkorinnerunissarput Nunatsinni anguniartuagassaraarput tamatumunngalu atatillugu nassuierutigisariaqarparput nioqqutissat atugarissaarnermik pilersitsisussat pisariaqartutut eqqussukkavut amerliartortissinnaagatsigit aatsaat avammut nioqqutigisavut amerlanerulersikkutsigit.

 

Taamaakkaluartoq suliassat ilaanni Naalakkersuisuni soqutigisaraarput niuernermut kikkut peqataanerisa suliffeqarfiillu qanoq iliortarnerisa killilimmik nakkutigineqarnissaat. Tassa pingaartumik aalisarnerput illersorniarutsigu taama iliortariaqarpugut.

 

Aalisarneq pillugu inatsimmi paragrafit immikkoortuisa arferngatigut aalajangersarneqarpoq imartani nunatta aalisarnikkut oqartussaaffiini inuutissarsiutigalugu aalisarsinnaasut tassatuaassasut angallatit pigineqarnermikkut nunatsinni angerlasimaffeqartuusut. Kisiannili Naalakkersuisut malittarisassat taanna nalinginnaasumik atuuttuusartoq immikkut akuersissuteqarnermikkut atuutsinngitsoorsinnaasarpaat nunat allamiut angalattaat attartorneqarlutik imartatsinni aalisarsinnaanngorlugit.

 

Nunap immikkoortuini sumiiffinillu ataasiakkaani inutissarsiutinik ineriartortitsinerup pitsaasunik atugaqarluni pinissaa qularnaartariaqarparput suliffeqarfiit pioreersut nutaallu ineriartornerat oqilisaassiviginiarlugu. Taamaammalliuna ukiuni kingullerni suliffeqarfinnik aallarnisaasut aammalu taakku isumassarsiaminnik pitsaasunik malersuinissaat piviusunngortitsiniarnissaallu assut isiginiarneqalersimasoq. Aallarnikkat qaqutigut aallarteqqaarnerminni aningaasatigut imminnut napatissinnaasarput, misilittakkammi takutippaat suliffeqarfiit ukiut pingasut sisamat ingerlareeraangamik naatsorsuutitigut ilorraap tungaanut aallartartut.

 

Nutaamik isumassarsisimallutik nutaanik aallarnisaaniartunut atugassarititaasut ingerlaavartumik ineriartortinneqartariaqarput pisariaqartitsinermullu naleqqussarneqartariaqarlutik. Aammalu nunani unammillertigisatsinni atugassarititaasut naapertuunnissaat anguniartariaqarparput atugassarititaasulli sunniutigisinnaasaat Nunatsinni pissutsinut naleqqussarsimassusiannut attuumassuteqarluinnarppoq, pingaartumik kalaallit suliffeqarfiutaasa pisariaqartitaat isiginiarneqartariaqarlutik.

 

Namminersornerullutik oqartussat suliniutaat siunnersorteqarnikkut, aningaasanik pissarsiniarnikkut, misilittakkanik paarlaasseqatigiinnikkut aammalu ilinniartitaanikkut pisariaqartitat tunniunneqarnissaannut sammisuupput.

 

Aammattaaq nunatsinni aningaasaleerusussuseq suli pitsanngorsaneqartariaqarpoq. Taamaaliortoqassappat nunat allamiut aningaasaataat atorlugit suliffeqarfiit pioreersut ineriartortinneqarnerat nutaalluunniit pilersinneqarnerat periarfissaqartariaqarpoq. Nunatsinni ullumikkut aningaasat inuutissarsiornerup perrassarneqarnissaanut naammattut pigineqanngillat. Kalaallit piginnittuusussaanerat inuiaqatigiit aningaasaqarnerata ineriartorneranut kisimiilluni pingaaruteqanngilaq, pingaarnerpaavoq pilersissallugit suliffissaqartitisneq, aningaasanik isaatitsineq tamatumuunakkullu inuutissarsiornerup perrasuumik ingerlalernera. Tamatumalu saniatigut aamma nunat allamiut sulisinnaasut nunatsinni piginnaanerit qaffassarneqarnerannut peqataassapput, kiisalu suliaqarfinni suliassaqarfinni aalajangersimasunik ilisimasanik tunniussassaqarsinnaallutik.

 

Naalakkersuisut naggasiutigigalugu erseqqissarusuppaat naleraliussatta inuiaqatigiit aaqqissugaaneranni iliuusissatut pilersaarutikkut naleraliunneqarsimasup sapinngisamik siunniusimaannaarnissaa pingaaruteqarmat, taamaalioruttami inuutissarsiortortatsinnut aammalu nunatsinni suliffeqarfinnik aallarniiniartunut atugassarititaasut pitsaanerpaat pilersissinnaavagut.

 

Taama oqaaseqarlunga siunnersuuteqartoq qutsavigerusuppara apeqqutit taama ittut maani inimi saqqummiummagit, ilaannikkooriarlutami unittariaqartarpugut isumaliorluarnissatsinnullu immitsinnut piffissqartilaartarluta nalileraq atugarput misissuataarlugu aaqqittarlugulu anguniagarput angujumallugu.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua:

Inatsisartuni ilaasortap Siumumeersup Per Rosing-Petersenip nunatsinni inuussutissarsiutinik ineriartortitsineq pillugu oqallisissiaa Siumumiit ilassilluarparput.

 

Oqallisissiamik siunnersuuteqartoq isumaqatigilluinnarparput nunatsinni inuussutissarsiutitigut ineriartortitsinissamut nutaamik pilersaarusiortoqarnissaanik ujartuilluni ilaatigut oqariartuuteqarmat, ilumoormammi ulluni nutaani atukkatsinni inuussutissarsiornikkut ingerlatsinermi sukkasoorujussuarmik nunarsuarmi ineriartortoqarmat, nunat killeqarfii apeqqutaatinnagit suleqatigiinnerit, niueqatigiinnerit ilinniartitaanerillu aaqqissugaaneranni, soorlu tamanna EU-mi ilaasortaasut nunat akornanni ineriartupiloortinneqartoq.

 

Aammalu Amerikami naalagaaffippassuit akornanni killeqarfitsik apeqqutaatinngilluinnarlugit nalagaaffeqatigiittut aaqqisugaanermi inuussutissarsiutitigut ingerlatsinermi sumi nunamiit aallaaveqarneq apeqqutaatinngilluinnarlugu piumassuseqarneq, ilinniagaqarsimassuseq, sulisussaqassuseq aningaasaliisinnaassuseqarnerlu qitiutilluinnarlugit ukiorpassuanngortuni ineriartornerup takutikkaa tamaatut periuseqarneq unammillersinnaassuseqarnermut aqqutissaasoq assigiinngitsorpassuartigut pitsaasortaqartoq, allaat nunarsuarmi sakkortoqisumik unammileqatigiiffiusumi nakuunerpaasumik inissisimalersinnaanermik kinguneqartumik.

 

Uagut nunatsinni najugaqartut inuit ikittuinnaalluta ukiuni kingullerni 50-ini inuttut atugartuussutsikkut ineriartupiloorsimavugut, allaat maannakkut silarsuarmi inuussutissarsiornikkut ineriartupiloornermut malinnaaqqataalluta saniliussinnaalersimalluta, minnerunngitsumik aalisariuteqarnikkut, avataasiortut eqqarsaatigalugit silarsuarmi siuarsimanerpaajusutut taaneqartalersimalluta.

 

Tamanna puigortassanngilarput ajornartorsiuteqarfigut eqqartortaraanngatsigit.

 

Aamma eqqaamassavarput kalaallit inuiaat uagut inuiassuarnut allanut naleqqiulluta piginnaaneqaratta siulitsinnit kingornussimasatsinnik aammalu attattuartariaqakkatsinnillu pingaarutilerujussuarmik, tassalu inuffigisamut avatangiisimut pissutsinullu nutaanut naleqqussapallassinnaassuseqarneq, eqqarsartaatsikkut timikkullu akeqqortuneq.

 

Taakku piginnaassuseqarnerit kingornutagut paarilluartariaqarpagut ineriartortillugillu, uagut nunarsuarmioqataasutut kinaassuseqarnitsinnut tunnaviulluinnartuummata.

 

Nunatsinni inuiaqatigiittut inuiannit allanit akuugaalluta inooqateqarluta ingerlaqqinnitsinni piginnaanigut siuliani taasagut nukigalugit naleqqussaqqittariaqarpugut, nunarpullu tamaat atorlugu aaqqissugaanikkut nutarterlugu, inuussutissarsiutit periarfissagut tamakkiisumik atorluarlugit, aporfiusartullu nammineerluta piiartarlugit suliaralugit, allanummi apereqqaartariaqanngilagut taamaaliorsinnaajumalluta. Nammineruna suliassarput.

 

Taamaattumik Siumumiit matumunnga oqallinnermut ilanngullugit innersuussutigeqqissavagut ammaalluni oqallinnermi inuussutissarsiornermut aaqqissugaanermullu tunngatillugit oqaaserisagut, taakkuummatami ingerlaqqinnissami anguniakkagut siunissami nunarput tamaat ataatsimut isigalugu ineriartortitsinissami aallaaviusussat qitiulluinnartussat ilagisaat.

 

Siumumiillu makku erseqqissaatigalugit oqaaseqarfigissavagut:

 

Matumani Inatsisartut ataatsimiinneranni inuussutissarsiornermut tunngassuteqartut inatsisitigut nutarterinerit arlalissuit Naalakkersuisut ullumi saqqummiuppaat, aammalu ulluni aggersuni suli immikkoortut arlalissuit inuussutissarsiornikkut ineriartornissamut tunngassuteqartut sammisartussaavagut, qularnanngitsumik innuttaasunut periarfissiissutinik nutaanik aaqqiissutaasarumaartunik ilaqartussat.

 

Aammalu tamatta nalunngilarput massakkut Naalakkersuisut inuussutissarsiornermut niuernermullu tunngasutigut misissueqqissaarnerit annertuut ingerlakkaat Inatsisartunit suliakkiissutaasut, matuma qinersiviup naannginnerani Inatsisartunut saqqummiuneqartarumaartussat. Taamaattumik Siumumiit tamakku suliassat suliat naalaarlugit atorlugillu inuussutissarsiuteqarnikkut aaqqissugaanerup nutarterneqarnissaani suleqataassaagut.

 

Siumumiit pingaartilluinnarparput inuussutissarsiutitigut nunatsinni nutaamik ingerlaaseqalernissap piffissaq ungasinnerusoq tunaartaralugu pilersaarusiorneqarnissaa, tamannalu suliareqqissaarlugu aallartinneqarsinnaavoq misissueqqissaarnerit massakkut ingerlanneqartut Inatsisartunit oqallisigineqareerpata, soorlu nunatta iluani avammullu niuernikkut pissutsit atugaasut misissuiffigineqarnerat, aningaasarsiornikkut inuussutissarsiornikkullu ullumikkut atugarisaasut misissuiffigineqarnerat, inunnik isumalluutit pillugit sulisussaqarniarnikkut ilinniartitaanikkullu pissutsit qulaajaaffigineqarnerat allallu Namminersorneq pillugu Suleqatigiissitarsuarmit ingerlanneqartut ilanngullugit.

 

Mannalu oqallinneq iluatsillugu maannangaaq Naalakkersuisugut kaammattorusuppagut nunatta immikkoortuini inuussutissarsiornikkut ineriartoqatigiinnissamut tunngasut kommunit, inuussutissarsiuteqartut kattuffii assigiinngitsut, suliffeqarfiillu assigiinngitsut suleqatigalugit suliassat isumaginiagassallu aallartisalereeqqillugit Namminersornerullutik Oqartussat kommunillu, kommunillu suleqatigiilersussat akornanni utaqqisaqattaannerit pisariaqanngitsut pinngitsoortikkumallugit.

 

Taamatullu nunat immikkoortuminni inuussutissarsiutitigut ineriartortitsinissami aningaasalersuinissanut periarfissaasut qulaajaaffigalugit aallartisarneqalereeqqullugit Sulisa A/S-ip suliarisimasai ilanngullugit aallaavigalugit, taamatullu kommunit pilersaarutaat assigiinngitsut atorluarlugit.

 

Mannalu iluatsillugu Naalakkersuisunut kaammattuutigissavarput Sulisa A/S-ip siulersuisuisa katitigaanerat nutarteqqullugu, nunap immikkortui kujataa, qeqqa, avannaa isorliunerusullu Sulisap siulersuisuisuni sinniiseqartilerlugit. Taamaaliornikkut nunatsinni inuussutissarsiutitigut aningaasalersuinikkut periarfissaviusut naapertorlugit kommuninillu pingaartinneqartut aallaavigalugit ineriartortitsisinnaaneq pisinnaaqqullugu. Taakkulu pereerpata nunap immikkoortuini tamani inuussutissarsiornikkut ineriartortitsinissamik pilersaarusiornerit ataqatigiissaakkamik ingerlanneqartut aallartisarneqarnissaat Naalakkersuisunut ilanngullugu kaammattuutigissavarput.

 

Taamannak Siumumiit oqallississiaq oqaaseqarfigaarput, kaammattuutittalu ilanngullugit Nalakkersuisunit nalilersorneqarnissaat piumasaralutigu.

 

Jakob Sivertsen, Atassutip oqaaseqartua:

Qujanaq. Nunatsinni inuussutissarsiornermi ineriartortitsineq pillugu apeqquteqaat aallaavigalugu oqallisissatut siunnersuut Per Rosing-Petersenimit saqqummiunneqartoq Atassummit imatut oqaaseqarfiginiarparput:

 

Nunatta namminersornerulerneraniit nunatsinni namminersortut inuussutissarsiutitigut ineriartortitseqataasimanermikkut angusimasaat ataatsimut isigissagaanni nuannaajallaatissanik arlalinnik angusaqarfigineqarsimavoq, soorlu takornariaqarnikkut ineriartortitsineq annertuseriarsimavoq namminersortut peqataalluarnerisigut, nunatta nunarsuarmioqatitsinnit isiginiarneqarneranut annertuumik iluaqutaasumik.

 

Nunatsinni namminersortut inuussutissarsiutit ineriartortinneqarneranni peqataajuarnerat suli ineriartorpoq. Tamatumani namminersortut pisortat qanoq iliuuseqarnissaat utaqqiinnarnagit takornarissanut unnuiffiusinnaasunik eqeersimaarlutik suleqataanerisigut neriniartarfiit takornarissanut ajukkunnanngitsut arlallit pitsanngorsarneqarlutik nutaanillu pilersiortortitsisimapput Atassummit assut nuannaarutigisatsinnik, tamakku nunatsinni suliffissaqartitsiniarnikkut aningaasarsiornikkullu nunatsinnut assut iluaqutaasimallutik.

 

Aamma eqqaanngitsoorneqarsinnaanngilaq silaannakkut angallassinermi namminersortut, soorlu Tasiilami Ittoqqortoormiunilu ilaasunik, minnerunngitsumillu takornariarpassuarnik angallassisalersimanerat nersortariaqarmat, pingaartumik Tasiilami takornariaqarnikkut tamanna assut innuttaasut suliffissaqartinniarnerannut annertuumik iluaqutaasimasoq maannakkut takusinnaagatsigu.

 

Aamma eqqaamaneqartariaqarpoq nunatsinni suliffissaqartitsiniarneq eqqarsaatigalugu namminersorluni pisiniarfeqarnikkut ingerlatsisut maannakkut ingerlatsinerat pitsaalluinnartumik ineriartortinneqartoq takugaanni nunatsinni inuutissarsiornikkut maani nunaqavissunik peqataaffigineqartut ingerlatsinerat nersualaartariaqarmat, naak pisortanit unammillerneqaraluaqalutik nammineq aamma sapinngissusertik takutitaat kusanartoq matumani eqqarsaatigalugu.

 

Tamannalu politikikkut tapersersortuarneqarnissaanik Atassummit pisarnitsitut peqataaffigiuassavarput malinnaafigilluarumallugulu, inuit nammineersinnaasut nunatsinni amerlanerulernerisigut suliffissat amerlanerusut pilersinneqarnerannik tamanna kinguneqassammat.

 

Apeequteqaateqartoq tunngavilersuummini ima allappoq, issuarpara: Ilaatigut EU-mut ilaasortaaneq aqqutigalugu iluaqutigalugu ammariartorusaalersimallutik, issuaaneq naavoq. Tamatumani Danmark eqqarsaatigalugu taamatut allappoq. Atassummit erseqqissartariaqarparput Danmark EU-mut ilaasortaanermigut inuussutissarsiutinik ineriartortitsinermini annertuumik tapiiffigineqartarnini, namminerlu periarfissani atorlugit ingerlatsimmat, tamannalu suliffissaqartitsiniarnikkut namminersorlutillu inuutissarsiuteqartunut annertuumik siuarsaataaqisoq nalunnginnatsigu.

 

Uaguli maani nunatsinni periarfissagut allarluinnaapput, uagut kisitta aningaasatigut isertissinnaasagut toqqammavigalugit taamaallaat inuutissarsiutitsinnik ineriartortitsinissatsinnut periarfissaqarpugut, taamaattumik nunat allamiut inuutissarsiutinik ineriartortitsinerat nunatsinni pissutsinut sanilliunneqarsinnaanngillat.

 

Apeqquteqaammik saqqummiussaqartoq ilaatigut ima allappoq: "Pingaaruteqarluinnarpoq nalilissallugu kalaallit europamiusut danskisullu periarfissaqarsinnaanersut nalilersussallugu, tamanna apeqqut inunnik assigiinngitsunik arlalinnik isumasiuereernikkut uangalu nammineq aqqusaareersimasakka tunngavigalugit akisariaqarsoraanga " naamik?.

 

Atassummit ileqqorinngilarput inunnut ataasiakkaanut tunngassuteqartut oqaluttarfiit pingaarnersaanni, tassa maanngaanniit oqallisigisarlugit, taamaattumik apeqquteqartup oqallisissiaa  toqqartumik oqaaseqarfiginissaa ajornakusoortissimavarput.

 

Erseqqissasavarpulli taamaakkaluartoq inuussutissarsiutinik nutaanik aallartitsiniartunut tapersersuiuarnissarput peqataalluarnissarpullu matumuuna Atassummit oqaatigeqqipparput, suliffissammi suugaluartulluunniit nunatsinni suliffissaqartitsiniarnermut annertuumik iluaqutaasartut nalunnginnatsigik.

 

Taamatut oqaaseqarluta Atassummit apeqquteqaat aallaavigalugu oqallinneq oqallisissiaq oqaaseqarfigaarput. Qujanaq.

 

Lars Sørensen, Inuit Ataqatigiit:

Inatsisartuni ilaasortap Per Rosing-Petersenip apeqquteqaat aallaavigalugu oqallisisisassatut siunnersuutaanut qujalluta siunnersuuteqartutullu oqarneratuut qulequttap pingaaruteqassusia tunngavigalugu maani oqallilluarnissamik Inuit Ataqatigiinniit kissaateqarpugut.

 

Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut inuussutissarsiornikkut ineriartortitsinissamik sutigut periarfissaqarluarnersugut sutigullu killilimmik pisinnaasaqarnersugut nalilersortuassallugu pingaaruteqartoq.

Aallaqqaammut erseqqissumik oqaatigerusupparput inuuniarnikkut tunngavigisavut aammalu inuussutissarsiornermi aningaasarsiornikkut ingerlatavut immikkoortinneqarsimajuarnissaat pisariaqartutut isigigatsigu. Maanilu oqallissaarummut ilanngullugit makkua Inuit Ataqatiginniit saqqummiukkusuppavut.

 

Ullumikkut nunatsinni inuussutissarsiornikkut tunngavisigisavut inimi maani siusinnerusukkulli tamatta isumaqatigiilluta naqissusereersimasavut aallaavigalugit oqallinnissarput pingaaruteqarpoq. Ullumikkut killiffigisimasarput aammalu misilittakkavut tunngavigalugit oqartariaqarpugut pingaartillugu isumalluutinik uumassusilinnik tunngaveqartuarnerput suli patajaallisaqqissallugu pingaaruteqartutut isigigatsigu.

 

Taassuma saniatigut isumalluutinik uumaatsunik iluaquteqarniarnerput isigaarput siunissaq ungasinnerusoq qiviarlugu periarfissatsialaasoq. Tassanilu ilaatigut sermeq imerlu pillugit periarfissavut upernaaq manna Inatsisartuni inatsisiliullugit suliareriikkavut eqqaasitsissutigiinnassavagut.

 

Kiisalu pingajuattut tunngavigisarput tassaasoq takornariartitsinikkut periarfissat.

 

Inuit Ataqatigiinni pingaarluinnartutut sanioqqukuminaatsutullu isigaarput aalisakkanik allanillu qalerualinnik aammalu killeqartumik imaani miluumasuneersunik nunatsinnit avammut niuernitsinni tunngavigisaqartuarnerput patajaallisaavigisariaqarmat.

 

Isumaqarpugut Inatsisartuni partiit allallu maani sinniisuutitaqartut tamattaalluta tunngaviusumik isumaqatigiissutigisariaqaripput isumalluutitsinnik uumassusilinnik atuinerput piujuaannartitsinermik tunngaveqartutut ineriartortittariaqaripput. Taassumalu saniatigut atorluaanerunissamik ingerlatsinissarput suli sukateriffigisariaqaripput.

 

Isumalluutivut uumassusillit piuaannartinneqarnissaatigut taava siunissaq ungasinnerusoq qiviarlugu nunatta ineriartornera qajannaatsumik qulakkeerneqartissinnaavarput. Tamatumanilu pingaaruteqarpoq nunat sanilivut peqatigalugit inuussutissarsiortortavut aammalu uumassusilinnik ilisimatoortavut pitsaasumik suleqatigiuarnissaat.

 

Atuinistinnilu atorluaanerunissarput aamma eqqaavarput. Ullumikkummi assersuutigalugu aalisakkanik allarpassuarnik suli atorluaanngippallaarpugut. Puisip neqaanik orsuarnillu atorluaanngippallaarpugut. Qaleralinniarnermi, raajarniarnermi assagiarsunniarnermilu tunisassiornermi avammut niuernitsinnut atorsinaanngitsutut igiinnartakkavut periarfissarsiuuttariaqalerpavut.

 

Inuit Ataqatigiit isumaqarpugut inuiaat kalaaliusugut nunarsuarmioqatitsinnut nerisassatigut pilersueqataanitsinni aamma pingaartitavut nammineerluta niueqatitsinnut saqqumilaartittuartariaqarigut. Eqqumiigineqarsinnaanngilaq ullumikkut periarfissavut imaaliallaannaq allanik taarsersinnaanngikkallartillugit immikkut pingaartitatsinnik aamma saqqummiussaqartariaqartassagatta. Tassani ilaatigut niueqatit paaseqatigiiffiginiarnerannit tamatumani aamma eqqarsaatigaarput.

 

Tassami isumatusaarnerunngilaq uungaralaannaq isigaluta aningaasarsiupallanniarnertut pissuseqarluta isumalluutitsinnik atuissagutta. Isumatusaarnerussaagullu periarfissareriikkavut atorluarlugit piuaannartitsillutalu atuinerput ingerlakkutsigu.

 

Siunissarlu ungasinnerusoq qiviarlugu isumallutit uumaatsut, tassalu aatsitassarsiorneq periarfissat, sermeq imerlu periarfissatsialaasutut isigaavut. Taakkunanilu nunarsuarmi avatitsinni ineriartornerit qanittumik nalinnaavigineqarnissaat pingaarteqarluinnarpoq. Soorunalimi taakkuninnga iluaquteqarnissatsinni inatsisitigut allatigullu aningaasarsiornikkut inuiaqatigiinnut iluaqutaanerusussaq qulakkeerniartuartariaqarparput.

 

Naggataatigut nakornariaqarnikkut allatigullu periarfissatta suli ullumikkornit atorluarneqarnerunissaat pisariaqarluinnartutut isigaarput. Tamatumanilu pisortat namminersortullu nunatsinniittut qanittumik pitsaasumillu suleqatigiittuarnissaat sanioqqukkuminaappoq. Eqqumiigineqassanngilarmi nalillit nunatsinni pilersinneqartut siunissaq ungasissoq qiviarlugu aamma inuiatigiinnut iluaqutaanerusussanngorlugit uterartitsisinnaajuarnermik tunngaveqarluta ineriartortitsinissarput pisariaqartutut isigigatsigu.

 

Namminersornerullutik Oqartussat, kommunit namminersortut allallu ingerlatseqatigiiffissuit kiisalu siunnersuinermik ingerlataqartuusut suleqatiginerisigut nunatsinnut iluaqutaanerusussamik qanoq siunnerfeqarsinnaanerput ujartuiffigisariaqarparput.

 

Taamatut oqarnitsinnut ilaatigut peqqutigaarput 1990-ikkut ingerlaneranni tamatsinnut nalunaarutigineqarmat naalagaaffiup ukiukkaartumik nunatta ingerlanneqarneranut akiliutigisartagaasa amerlanerpaartaat Danmarkimut toqqaannartumik toqqaannanngikkaluartumilluunniit uteqqittarnerat. Taamaannerallu allanngortittariaqarpoq. Tassanilu aamma isumaqarpugut iliuuserisinnaasavut ilanngullugit maani oqallisigineqarnissaat.

 

Taamatut oqaaseqarluta oqallissaarisumut isummersuuteqarpugut, Naalakkersuisullu oqallissaarisummut akissuteqaataat tusaatissatut tiguarput.

 

Mads-Peter Grønvold, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat:

Kattusseqatigiinniit pineqartoq soqutigalugu misissoreerlugu imatut oqaaseqarfissavarput.

 

Taamatut siunnersuuteqartoq oqallisissiamut saqqummiussimmat Kattusseqatigiinniit iluarisimaarparput. Tassami nunatsinni inuussutissarsiuteqarnikkut ineriartortitsineq eqqarsaatigalugu Naalakkersuinikkut soqutigineqarnerulersinnaanera maannakkut pisariaqartoq ilaatigut oqaatigineqarsinnaammat.

 

Nunat allat inuussutissarsiornikkut ineriartortitsinerat qiviaraanni soqutiginaateqartoq takuneqarsinnaavoq, siullermik tunisassiornermi unammillersinnaaneq annertuumik nukittorsarneqarsinnaavoq, nunat allat ilaatigut suleqatigineqarnerisigut.

 

Tassami Kattusseqatigiinniit tikkuarsinnaavarput nunani allani suleqateqarnikkut niuernermi akit unammillersinnaasunngorlugit anguneqarsinnaapput, soorlu aamma maannakkut europa qiviaraanni EU-mi suleqatigiit iluanni tunisassiat imminnut illersorniarlugit akit apparsarneqartarput, ilaatigut annertuumik tunisassianut tapiissuteqarnikkut.

 

Taamaaliornikkut nunap tunisassiai nunanut allanut unammillersinnaanngorlugit inissinneqartarput. Taamatut nunani allani suleqateqarsinnaaneq tunngavigalugu ilaatigut nunap nammineq tunisassiarisinnaasai nukittorsarneqarsinnaapput nunat allat unammillersinnaasunngorlugit.

Maannakkut nunarput ilaatigut qiviaraanni pinngitsoorneqarsinnaanngilaq nunanit allanit suleqateqarsinnaanerup nukittorsarneqarnissaa. Tassa ilaatigut taamaaliornikkut nunap aningaasaqarnera nukittorsarneqarsinnaavoq, aammalu niuernermut nunatsinni inuussutissarsiuteqarneq pitsanngorsarneqarsinnaalluni.

 

Naak annerusumik Kattusseqatigiiniit nunanut allanut suleqateqarsinnaaneq eqqartorsinnaagaluarlugu maannakkut oqallisissiami saqqummiisoq eqqaasai oqaaseqarfigissavagut.

 

Nunatsinni inuussutissarsiuteqarnikkut ineriartortitsisinnaaneq annertusarneqartariaqartoq ukiuni kingullerni oqaatigineqartariaqarpoq, nunami suliffissat ukiuni kingullerni annertusarneqanngippat nunami suliffissaaleqisut annertuumik qaffakkiartulertussaapput. Taamaattumik maannakkut ilaatigut pinngitsoorneqarsinnaanngilaq nunatsinni inuussutissarsiuteqarnikkut ineriartortitsisinnaaneq.

 

Kattusseqatigiinniit pingaaruteqartutut isigaarput nunatsinni pisuussutitta pilersitatta nunatta iluani aningaasarsiornikkut nunap nukittorsarneqartariaqarnera, qanoq iliornikkut nunatta iluani pisuussutitta atorluarnerisigut aningaasarsiornikkut nunarput nukittorsarneqarsinnaava? Qanoq iliornikkut nunatta iluani aningaasat aningaasarsiornikkut isertinneqarsinnaappat, nunatta iluani inuussutissarsiuteqarnerup ineriartortinneqarneranut atorneqarsinnaappat?

 

Kattusseqatigiinniit isumaqarpugut nunatsinni sanaartorneq qiviaraanni nunani allani maannakkut suli isumalluuteqarpallaartugut. Atortussat tungaasigut aamma sulisoqarnerup tungaasigut. Qanoq ililluta nunatsinni najugaqartut annerusumik sulisorineqarsinnaappat? Qanoq aamma iliornikkut nunatsinneersut atortussat atorluarneqarsinnaappat? Nunatsinni sanaartorneq qiviaraanni ilaatigut pinngitsorneqarsinnaanngilaq nunatta pisuussutai atorlugit sanaartornerup ingerlanneqarnerulernissaa ujartorneqartariaqarmat.

 

Sulisa A/S pilersinneqarmat Kattusseqatigiinniit neriuutigisimavarput, nunatta inuussutissarsiuteqarnerup ineriartortinneqarneranut aamma pineqartoq peqataalluarumaartoq. Maannali ilaatigut aningaasaliissutit killeqarnerat pissutaalluni pineqartup ineriartortitsisinnaanera killeqarsinnaasoq oqaatigineqartariaqarpoq.

Maannakkut pisariaqarluinnarpoq nunatsinni inuussutissarsiuteqarnikkut ineriartortitsisinnaanerup pitsanngorsartariaqarnera, taamaaliornikkut nunatsinni aningaasarsiorneq ilaatigut pitsanngorsarneqarsinnaammat.

 

Taamatut naatsumik oqaaseqarluta oqallisissiami saqqummiisoq Kattusseqatigiinniit iluarisimaarparput.

Per Rosing-Petersen, Siumut:

Siullermik soorunami qujaqqaarusuppunga oqaaseqartunut tamanut, partiinut, Kattusseqatigiinnut aammalu Naalakkersuisut sinnerlugit Josef Motzfeldtimut, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisumut.

Tassunga ilanngullugu ukua akissutikka nalinginnaasumik toqqammavileriarlugit ataasiakkaanik partiit oqaaseqartuanut, Kattusseqatigiillu oqaaseqartuinut uteqqilaarumaarpunga.

 

Naalakkersuisut akissuteqaataanut paatsoortoqannginnissa pingaartikkakku erseqqissaatiginiarpara una, nunat akornanni niueqatigiinneq pineqanngimmat, aammalu tamanna innarlerneqarnavianngimmat oqallisissiama siunertaanut naapertuuttumik iliuuseqaraluarutta. Tamanna assersuutigalugu Island ajornanngitsoq takutereerpaa.

 

Quppernerup aappaani nunat allanut nallersuussinissamut tunngatillugu oqartariaqarpunga isumaga malillugu nallersuussinnaasutut nalileruminaatsikkakku, oqarnittuut nunat allat aqqusaagaat uagut nunatsinni aqqusaarsimatinnagit pisinnaasagut periarfissaqarpugullu taamaasiornissatsinnut, soorlu aalisarneq pillugu inatsimmik § 6-nni illersuinertalimmik politikkeqartugut. Taassumalu avammut niuertanitsinnut ajoqutaarnera ersinngitsoq takusinnaagatsigu timitalerlugulu.

 

Naalakkersuisut isumaqatigaakka oqarmata qupperneq pingajuanni, imatut oqarmata. "Nutaamik isumassarsisimallutik suliffeqarfinnik nutaanik aallarnisaaniartunut atugassaritititaasut ingerlaavartumik ineriartortinneqartariaqarput, pisariaqartitsinermullu naleqqussarneqartariaqarlutik". Illuatungaatigulli akueriuminaatsillugu pingaarnepaatinneqassappat suliffissaqartitsineq aningaasanillu isaatitsineq tunaartaralugu ingerlasotoqqat, kalaallit sulisartutut inissisimaannarnissaa Naalakkersuisut kissaatigiinnassappassuk. Suliffinik piginnittutut pilersitsisutullu ikkusimanissaa Naalakkersuisut qulaani pingaaruteqanngitsutut inissittariaqanngitsutut isigissappassuk.

 

Tassami aamma tassani qaammaasat, misilittakkat nunatsinniiginnarnissaat tamatta pingaartittariaqarparput. Piginneqatigiiffimmi aallartilluariarlutik aningaasarsiorneq naammagiunnaaraangamikku aneqqittarnerisa aningaasat kisiisa aniatinneq ajoramikkit, kisiannili aamma qulaani taasakka qaammaasaqarnerulerneq, misilittagaqarnerulernerlu ilanngullugit tamaasa annittaramikkit.

 

Siunissarlu ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu taakkua pingaarnerusutulluunniit inissisimapput, ineriartornermi qitiulluinnartuummata nukittorsaataallutillu.

 

Assersuutigalugu sangusaarluni World Cupimi sangusaarlutik ilaasinnaannginnitsinni, paarngorneq, pisunneq, sungiusarnerlu aqqusaaqqaartariaqarpagut oqaannarluta akuunissarput ajornaqaaq. Taamaattumik nunat Danmarkimisut ittut aqqusaarsimasaat aamma uagut aqqusaaqqaartariaqarpagut, tamakkununnga naleqqussarnissatsinnut akuuniarutta.

 

Pilersaarusiornermi tulleriiaarineq pisariaqarpoq, aammaarlugulu taaqqittariaqarpara Danmarkitut 50-ikkunni ineriartorsimanerat qimerloorutsigut, 50-ikkunni, 60-ikkunni, 70-ikkunni, 80-ikkullu ilanngullugit, tassa ukiut 40-it nunap iluani illersugaallutik ineriartorsimapput. 90-ikkunnilu aatsaat ammariartorlutik aallartissimallutik. Massakkullu suli ammavinnatik, tassa nunat siuarsimasutut taasartakkatta aqqusaarsimasaat.

 

Taakku tunngavigalugit ilaatigut maluginiakkama ilagaat partiini assigiinngitsunik assersuussisaqattaarlutik ilanngussisaqattaarmata. Assigiinngitsut iserfiginngikkaluarlugit soorlu Mikael Petersenip Siumumiit taakkartorpai, tassuuna aalisarnikkut avataasiutitigut qanoq massakkut inissisimalersimanersugut, allaat nunarsuarmi siuttunut ilanngussimavugut, kisianni tassani eqqaamassavarput taamaasiornitsinni aamma toqqammaviulluinnarpoq aalisarnermi inatsimmi taanna § 6, tassanilu illersuisoqarluni politikikkut illersugaallutik ineriartorsimapput avataaninngaanniit akornusersorneqaratik. Qanormita issimassagaluarpa aamma nunatsinni nuna qaavani taamannak inuussutissarsiornermi ineriartortitsisoqarsimassagaluarpat, immaqa massakkut nukittoorujorujussuulluta. Qallunaaluanngitsumik oqassuunga, tassa massakkut pissutsit nunatsinni imaakkamik ilaa, inuussutissarsiorlutik namminersortut qiviarutsigit, tassani namminersortuni 90%-i  nunatta avataaninngaanneersuupput, taavalu nunaqavissut 10%-iinnaallutik, tassani ukiut 22-issaa namminersorneruleraluarluta suli pissutsit taamaanneri, equnganeri tassani takussutissaasoq ersersippaa, nunani aamma inuussutissarsiornermi § 6-itut ittutut aalisarnermi inuussutissarsiornermi periarfissatut ittunik pilersitsisoqarnissaa amma periarfissiisoqartariaqartoq.

 

Atassumminngaannit Jakob Sivertsenip issuaasaqattaarnermini ilaatigut tikillatsiapaa, tassani EU-mi Danmarki EU-mi ilaasortaalluni ineriartortitsisimanera. Kisianni una eqqaamassavarput aamma Danmarkip naalagaaffittut inuussutissarsiornermi ineriartorsimanera 50-ikkunnili taanna eqqartugaavoq, 60-ikkut, 70-ikkut, aatsaat 70-ikkut aallartilaartut EF-imi ilaasortanngornikuuvoq, taamanikkullu inuussutissarsiornermi ineriartornerup sorlaa Danmarkimi namminerluinnaqqinnaaq tamakku tamaasa pilersereersimallugit.

 

Inuit Ataqatigiinniit Lars Sørensenip assigiinngitsut periarfissat taakkartoqattaarpai, taakkuninnga periarfissanik taakkartuineq ajunngilaq, aamma tassani oqallinnermi aamma tamakkua pisariaqarput, kisianni kikkut tamanna timitalissavaat? Kikkunukua periarfissinneqassasut? Taamannak aamma suna tamaat matu qiverlugit taamannak ingerlatsissuugut? Imaluunniit tassani nunatta inoqqaavi ? uagut kalaaliusugut immikkut periarfissinneqassuugut? Imaluunniit taamannak aamma aningaasatigut periarfissalunnerunerput atorlugut imaluunniit ajoqutigalugu taamannak aamma kalitaaginnassuugut? Tamakkua tamaasa eqqarsaatigalugit una aamma oqallisissiaq saqqummiuppara.

 

Kattusseqatigiinninngaanniit aamma Mads-Peter Grønvoldip sanaartorneq taavaa assersuutigissaqqittorujuussuuvoq aamma uani ilanngussanni Sermitsiap tallimanngormat saqqummiuppaa qupperneq pingajuannijunnguatsiarpoq Skanska, sanaartornermi piginneqatigiiffissuaq angisoorujussuaq, massakkut nunatsinninngaanniit tunuarnialersoq. Tassani aamma malugisariaqartutut uanga pingaaruteqartutullu ajuusaarnartutut isigaara, tassani aamma ilaa oqarnittuut aningaasat taakkua kisimik anianngillat, misilittakkat qaammaasaqarneq taakkua nunatsinniiginnartussaagaluartut aamma annillugit ingerlanneqartarput. Taanaanna ajuusaarnarnerpaaq nunatsinni, taakkua nunatsinniitiinnarniarutsigit qulakkeertariaqarparput maani saaninngortussanik toqusussanik ingerlatsisoqarpat tamakkua qulakkiissavagut nunatsinni pigiinnarneqarnissaat.

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Naalakkersuisuninngaannit isumaqanngilagut Skanska ukiut marlussuit maani nunatsinniilluni paasisimasai uagut nalugigut, kalaallit maani. Isumaqarpunga, maani suliaqartut, sulisitsisut kalaaliugunik qallunaajugunilluunniit maani nunaqartut ilisimalersimasaat, taavalu aamma nammineq uagut maani Namminersornerullutik Oqartussani sanaartornermi immikkoortortaqarfitsinni ilisimalersimasat sumiginnarnaveersaartariaqartut. Soorunami ilisimasat ilusilernerullugit nunatsinni pigineqalernissaat oqallittarnerni aamma ilisimatuujussutsikkut, ilisimatusarnikkullu misissuisarnerni nammineq paasisimarusutagut maani katersuiveqalernissaat ukiuni kingullerni pilersikkiartuaarneqarpoq. Taamaakkaluartoq ukiut 1990-ikkut ingerlanerini sanaartornermut aqutsisoqarfik maani atuuttuusimagaluartoq atorunnaarsinneqarsimavoq, taamaakkaluartoq Naalakkersuisoqarfik sanaartornermi ingerlataqartoq massakkut aasaq ingerlanerani, ukiut matuma ingerlanerani aqutsisoqarfimmik sanaartornermik nakkutilliinermik sanngeequtaasunik, nukittoqutaasunik misilittakkanik katersuiniarluni taakkulu atorluarniarlugit kukkussutaasarsimasut qaangerneqarnissaat, nammineq uagut pisortaqarfitsinni pigilerumallugit, taamatut aqutsisoqarfimmik pilersitsivoq.

 

Taamaattumik oqaluuserisassami matuminnga siunnersuuteqartup suli oqannginnerani allassimasara isumaqarpunga, oqaaseqartut tamarmik oqaassi tamarmik oqaatigineqartariaqartoq, imatut qulequtserneqarsinnaasoq: Paarnguinnarsinnaanngilagut, nikuittariaqalerpugut.

Tassani siunnersuuteqartup nunarput matoqqagallartillugu nammineq pissassaqqaarluta aatsaat matu ammalaariartulerumaarippummik oqalunnera 50-ikkunnilu taamatut pisoqarsimasoq, tassa 1950-ikkut pineqarput. Ullumikkut ukioq 2000-imiippugut.

 

Aamma malinnaaniarnerput isumaqarpunga ilaatigut Atassutip oqaaseqartuata assigiingitsutigut erseqqissorujussuarmik taagaa, takornariaqarnikkut, unnuisarfeqarnertigut, pisiniarfeqarnertigut, nunatsinni maani nunaqartut ingerlatseqataanerat ukiut 50-it ingerlanerinnaani ineriartortinneqarsimasut annikigisassaanngeqaaq, aamma aalisarnikkut oqaatigineqartutuut aalisarnikkut ineriartorsimanerput aamma Siumut oqaluttuata oqaatigisaattut.

 

Taamaattumik aningaasat nunatsinni pisariaqartitagut mattulluta piginneqateqarnata avataaninngaanniit aningaasat pisariaqartitagut pissarsiarisinnaanngikkivut Naalakkersuisut isumaqarnerat paasivara partiinit oqaaseqartunit tamanit isumaqatigineqarluni taperserneqartoq.

 

Pisariaqanngilaq mattusimaarnissamik oqartoqarpoq, pissutsinut naleqqussapallassinnaassuseqarnerput kalaallit pigigipput Siumuminngaanniit oqartoqarpoq, taamaattumik mattulluta matu parnaariarlugu, matuersaat igeriarlugu misissuerujoorsinnaanngilagut avatitsinni nunarsuarmioqatigut ingerlasupatarnarlutik sukaruttortut.

 

Kiisalu Sulisa arlalitsigut aamma siunnersuuteqarpoq nammineq uparuaanera aallaavigalugu qularnanngitsumik oqaaseqartut arlallit aamma Sulisa tikippaat, ilaatigut Siumut oqaaseqartuata oqaatigaa, Sulisap siulersuisuisa katiterneqarnerat nuna immikkoortuininngaanniit sinniisoqartillugu ilusilerniassagipput. Ilisimaneqassooq Namminersornerullutik Oqartussat Sulisa A/S-imi siulersuisunik toqqartagai marluinnaapput. Sulisami piginneqataassutsit affai inorlugit Namminersornerullutik Oqartussat pigivaat, piginneqataasut allat tassaapput Royal Greenland-ilu, KNI-lu, SIK-lu, Sulisitsisullu, Nuna Fondilu. Taakkua agguataarsimavaat, taamaammat siulersuisunut toqqarneqartartut aktionærimik  ikinnerusunik piginneqataassuseqartut nunatta suatungaannaaneersuunissaanni toqqartuinissaq Naalakkersuisut tamakkiisumik oqartussaaffigeqqajanngilarput.

 

Kisianni isuma taanna soorunami generalforsamlingimi oqaatigineqarsinnaavoq, taannali piginneqataasut nammineq aalajangigassarimmassuk Naalakkersuisut naalakkiutigisinnaanngilaat. Kisianni una nuna immikkoortuini ineriartortitsinissaq, tassa kommunininngaanniit puttutsikkusupparput Namminersornerullutik Oqartussat inatsisiliornertigut, imaluunniit aningaasanik kommuninut bloktilskud-itigut tapiissuteqartarnitsigut kommunit kajumissaarsinnaavagut, nammineq aamma isumaqarpunga kommunerpassuit massakkut periarfissaq taanna takukatareeraat ilusilersuillutillu qanitariit, allaat qanitariinngikkaluartut suleqatigiillutik ikinngutigiinnermikkullu paarlaateqatigiittarnermikkut ineriartortillugu aallartereeraat, taanna Naalakkersuisut peqataaffigilluinnarusupparput soorunami, kisianni kiap siuttuiffigissaneraa, suleqatigiinnikkut taanna ineriartortinneqartariaqarpoq.

 

Aamma aatsitassarsiorneq ilaatigut tassa oqaluuserisassanngortinneqartoq annertukkullakkami, taavalu kisianni erseqqivissumik sunarpiaq pineqarnersoq immaqa takuneqarsinnaasimannginnermat Inatsisartunut partiit tupinnanngitsumik nunatsinni inuussutissarsiutitigut ineriartortitsinissamik ingerlariaqqinnissaq pineqarmat, apeqquteqaatigineqarluni. Isummersorput ilaatigut aatsitassarsiorneq periarfissatut aamma eqqartorlugu. Takornariaqarneq, aatsitassarsiorneq minnerunngitsumik aatsitassasiorneq eqqaassagutsigu mattulluta aatsitassarsiorneq ingerlanniarsarisinnaanngilarput nunarsuarmi aatsitassat allat nioqqutigeruttoraat. Aasaq Norskit umiarsuarsuat samani avatitsinni qillerimmat, aningaasarpapiluunersuit 200 mio.kr. arlalikkaarsuit atorpaat, ilisimalerparput tasamani qilleriffippiaata nalaa taanna uuliaqanngitsoq. Uagut aningaasat taakkua qaquguunerpoq angujumaarsimassagaluarpagut. Misissuinerit taamaattut nunat allat peqatigalugit ammasumik aningaasarsiornermik peqataanitsigut angumerisinnaavagut.

 

Aamma Kattusseqatigiinninngaanniit oqaaseq atorneqarluinnaqqissaartoq erseqqissumik oqaatigineqartoq tassaavoq, nunanik allanik suleqateqarsinnaaneq nukittorsarlugu. Tassa imaappor siunnersuuteqartup matoqqanerusumik ingerlagallarnissamik siunnerfeqarniarnera taanna Naalakkersuisut pissusissamik periarfissatuaanngitsutut tikkuagarput paasivarput aamma partiinit allaninngaanniit taamatut isigineqartoq, kisianni oqaluuserisap siuliani oqaluuserineqartup suliaqqinnerani upernaamut Naalakkersuisut Inuussutissarsiornermut tunngasunik saqqummiinissamini makkua soorunami qissimigaarlugit ilanngullugit aamma saqqummiinissatsinni isumassarsiorfiginngitsuussanngilagut.

 

Qujavungalu partiininngaanniit oqaaserineqartunut aammalu siullermik oqareernittut Naalakkersuisut sinnerlugit siunnersuuteqartoq qutsavigaara.

 

Mikael Petersen, Siumut:

Pinngitsoorsunngilanga erseqqissaqqilaassallugu saqqummiussatsinni ilaatigut kinaassuseqarnermut, kinaassuseqarnitsinnut tunngatillugu oqaaserisarput. Ilumoorpoq inuiaqatigiit akornatsinni aammalu avataaninngaanniit nalilersuisartut, nalilersuigaangamik nunatsinni kinaassuseqarnerput ajornartorsiutigigipput oqaatigisaraangassuk.

 

Isumaqarpunga tamanna ersarinnerpaasoq inuussutissarsiornikkut ingerlatsineq eqqartorneqartillugu aamma isiginiartillugu. Soorunami inuussutissarsiornermik ingerlatagut assigiinngitsorpassuit nalilersorsinnaavagut taamatut kinaassuseqarneq aallaavigalugu, kisianni piniarneq aalisarnerlu tassaapput uagut namminerpiarpiaq piginnaanerput aallaavigalugu ineriartortitagut. Soorunami avataaninngaanniit aamma sunniuteqartoqarsimavoq annertoorujussuarmik aalisarnerup ineriartortinneqarnerani, soorlu Savalimmiormiut taasinnaavagut immaqa taakkuupput nutaamut aalisarnermut ikaarsaariarnermi sunniuteqarnerpaasut nunatsinni.

 

Kisianni tassani inuiaqatigiissuserput, kinaassuserput, kalaaliussuserput annaaqqajaqqajarneqanngilaq, nakussariaannarpoq, kisiannili nunami suliffiit eqqarsaatigigaanni tassani ajornartorsiuteqarpugut annertoorujorujussuarmik. Nunami suliffiit eqqarsaatigalugit namminersortut, sualummik sanaartornermik ingerlataqartut tassani qanga GTO-qarallarmat uagut meeraanitta nalaani eqqaamasagut aallaavigigaanni nunatsinni namminermi angerlarsimaffinni suliffeqarfiit aamma kalaallinit pigineqartut amerliartuinnaleraluarsimapput.

 

Kisiannili ukiuni kingulliunerusuni nunatsinni najugaqavissut ajoraluartumik nungutaasavissimapput ikittuaraannannguanngorlutik, tassa kalaallit namminneq ingerlataat.

Tassani ilumoorluinnarpoq kinaassuseqarnerput ersarluppallaarujussuaqaaq, aamma nakussassaqqinneqartariaqarpoq.

 

Inuussutissarsiornermi ingerlataqarnermi kinaassuseqarneq eqqartorneqartillugu aningaasaannaat aallaaviusinnaanngilluinnarput, tassami imaanngilaq aningaasaatilissuugaanni aatsaat kinaassuseqartoqarsinnaasoq, naamerluinnaq. Aamma piginnaasatigut akisussaaffimmik tigooqqaanissamut piginnaasatigut, pisussaaffinnik, nammineersinnaassutsimik pigisaqarneq kinaassuseqarnermik annertoorujussuarmik tunngaviliisunik qitiuvoq. Tassaniippoq aamma nakussassagassarput inuussutissarsiuteqarnikkut nakussassassagutta imaannaanngitsumik pissusissamisoortumillu.

 

Isumaqarpunga oqaatsit assigiinngitsut aninneqartut partiininngaanniit aamma imartuut, tamavimmik katerisinneqassappata taava avaqqunneqarsinnaanngitsoq uaguttaaq Siumumiit oqariartuuterput, taamak nunap immikkoortuini aningaasartortitsineq pimoorullugu ingerlattariaqaripput. Qitiusuminngaanniit taakkua ingerlanniarsaralugit ineriartortikkuminaatsorujussuussammata. Nunap immikkoortuini piginnaasat aallaaviulluinnaqqissaartussaapput aningaasarsiornikkut imminut nappassinnaasumik ineriartorneq anguneqassappat, aamma kinaassuseqartumik.

 

Nunap immikkoortui tamarmik immikkuullarissumik kinaassuseqarput, ukiup qanoq ilineri naapertorlugit tamarmik naleqqussartuupput, sikusartuugunik, sikusartuunngikkuni, tassa imaappoq avannaa, qeqqa, kujataa, tunu. Tamarmik immikkut naleqqussarfissaqarput, inuillu naleqqussartuartuupput ukiut ingerlanerani. Aamma inuussutissarsiorneq taamaappoq.

 

Nunarput inui piginnaasallu aallaavigalugit ineriartortariaqarpugut pissutsinullu naleqqussartuarluta.

 

Josef Motzfeldt, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoq, Inuit Ataqatigiit:

Tassa nunap immikkoortuinut ineriartortitsinissaq eqqarsaatigalugu kommuniinnaat pinnagit, kisianni aamma suliffeqarfiit nunap immikkoortuini ingerlaqartut, soorunami taakkua nunap immikkoortuini ilisimasanik amigaateqarpata, naak immikkoortortaqarfititeraluarlutik Namminersornerullutik Oqartussat oqartussaaffigisaanni suliffissuit taakkua pineqarpata, taakkua nunap immikkoortuinik oqartussaaqataanermut annerusumik takutitaqarnissaat ataatsimeersuarnissani siulersuisut aqqutigalugit ingerlatissavarput. Kisianni aamma nunap immikkoortuini ilisimasat annertuut maani inimi pigineqarput, inatsisiliornikkullu periarfissiisarnertigut taakkua arajutsisimaneqartariaqanngillat maani inimi aamma ilisimasaq taanna pigigatsigu.

 

Una tikikkusulluguuna Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata oqaaserisaanut, atorluaaneq nungusaanerunngitsoq, inuussutissarsiutini ineriartortitsinermi uumassusillit eqqarsaatigitillugit taanna pingaartittariaqartoq. Taavalu aamma nunatsinni allaninngaanniit pikkoriffiginerusinnaasarput suli tassaasinnaavoq uumassusillit atorluarnerugutsigit, pitsaasumik pigiuaannartitsineq toqqammavigalugu, pitsaassuseq nioqqutigisatsinnit, pitsaassuseq nioqqutissiornermi, pikkorissuseq tassaasinnaapput uagut kalaallit nakooqutigisinnaasagut nunarsuarmi peqqarniikullattorsuarmik unammiffiusumi.

 

Taavalu aamma Naalagaaffiup nunatsinni aningaasaliuttagaasa 2,8 milliard kr.-iusut ullumikkut, taakkua ilarparujussui pisissutigalugit, Danmarkimut uterteqqitarigut naatsorsornikannernikuuvoq qanga 80%-it ilaatigut oqaatigineqartarluni. Taamaattumik nammineq aamma siuliani Maliinannguaq Markussen-Mølgaardip oqaluuserisassanngortitaa aallaavigalugu nioqqutissiat avataaninngaanniit sunarparpassuit eqqussukkagut Naalakkersuisut Siulittaasuata tikkuartagaa maani inimiittut, nammineq maani naleqarnerusumik pilersitsinitsigut aningaasat amerlanerusut nunatsinni kaaviaarsinnaanerat qularnaarsinnaagatsigu aamma inuussutissarsiutini ingerlatsiniarnermi taanna toqqammaviusariaqartoq.

 

Aningaasat pinngitsoornani 1,8 milliard kr. missaanni nunani EU-minngaanneersuinnarnut pisissutigisarpagut ukiumut, taakkulu aningaasarpassuatsiarsuit nunatsinniiginnartissinnaagaanni, soorunami tamaviisa avataaninngaanniit pisiarisakkagut ullormiit ullormut pisiarisarunnaarsinnaanngilagut, kisianni Kattusseqatigiit oqaaseqartuata sanaartornermiluunnit nuna matuma nammineq tunniussinnaasaanik atortoqarneruneq aamma tassaasinnaavoq avataaninngaanniit eqqussuinermut killilerujussuarsinnaasoq.

 

 

Asii Chemnitz Narup, Inuit Ataqatigiit:

Tassa Inuit Ataqatigiinni inuussutissarsiutitigut ineriartorneq eqqartoraangatsigu, taava pingaartittorujussuusarparput qallikkut, ilorlikkut inuuneq assigiimmik ineriartortitsiffiunissaa qulakkeerniassallugu. Tassa massakkut inuussutissarsiutit pingaartut eqqartorneqartut tassaannerupput qallikkut inuunermut tunngassuteqartut. Soorunami inuussutissarsiutit aningaasanik naleqarnerulersitsiffiusut taakkua pingaartillugit ineriartortissavarput nuna manna. Tassani aamma assersuutigineqarput isumalluutit uumasussillit tunisassiarineqarnerat ? aap, aamma taassuma saniatigut tikkuartarparput sanaartornerup iluani suliaqarnermi, aningaasanik naleqarnerulersitsisaratta.

 

Qallikkut pissutsit kisiisa eqqartorsinnaanngilagut aamma Kalaallit Nunaata inuunera ilorleq sanngisuujusariaqarpoq, taanna pingaartilluinnartariaqarparput. Taamaammat aamma oqimaaqatigiissumik ingerlatitsissagutta eqqumiitsuliortortavut taakkua pingaartilluinnaqqissaarlugit aamma periarfissilluarnariusariaqarpagut maannakkuminngaanniit. Tassa taamaattumik siorna ukiakkut siunnersuuteqarpugut kulturikkut suliniuteqartut, taakkua pitsaasumik aningaasatigut inissittariaqarivut allaat finanslov-ikkut akissarsiaqartillugit. Eqqumiitsuliorneq tassa inuussutissarsiutitigut sukarsuup tallimaattut inissittariaqarpoq. Kalaallit Nunaata inuunera ilorleq aamma ineriartortuartariaqarmat, Siumut oqaaseqartuata eqqaavaa kinaassuserput inuiattut, aamma eqqumiitsuliornermiippoq aamma taakkua aningaasanik kaaviiaartitseqataasinnaapput. Taakkua inuiaqatigiit kinaassutsitta ersersinniartarpaat isiginnaartitsinikkut, nipilersornikkut, atuakkiornikkut, qiperuinikkut il.il.

 

Aamma nunanut allanut angalaartittarpavut aamma nunanit allaninngaanniit tikeraartoqartarpugut, eqqumiitsuliornermik suliaqartunik. Aningaasanik kaaviaartitseqataasarput taakkua. Massakkut eqqumiitsuliortortatta inissisimaffiat inuussutissarsiorneq eqqarsaatigissagutsigu sukarsuartut tallimaattut suli inisseqqajaqqajanngillat, immaqa salliligaarannguatut taamaallaat annertussuseqarput. Taamaattummik oqimaaqatigiinnerusumik ineriartortitsissagutta piffissanngorpoq taakkua aamma allatuulli aalisartortatsitut allatulli savaatilittut allatullu pitsaatigisumik periarfissinneqarnissaat.

Taanna eqqasitsissutigerusuppara, isumaqarpunga inuussutissarsiutigut ineriartorneq eqqartussagutsigu puigoqqinngisaannassavarput inimi maani, kulturikkut suliniartut taakkualu sukarsuaq tallimaattut inissinnissaannut aqqutissiuusseqataasariaqarpugut.

 

Daniel Skifte, Atassutip:

Siullermik oqaatigissavara Aningaasaqarnermut Naalakkersuisup, Naalakkersuisut sinnerlugit oqallisissiamut akissuteqaataata ilaa assorujorujussuaq isumaqatigigakku. Naalakkersuisut oqarput avataaninngaannit aningaasalersuisalerniartut Kalaallit Nunatsinninngaanniit tikilluaqqulluarnerusariaqartut. Tassaasussaammat ilaatigut uanga isumaga malillugu assakaasorsuarmik kaavisitsisut ilassaat, ineriartornerussagutta. Taamaattumik taamatut akissuteqarneq oqallisissiamut assut isumaqatigaara nuannaarutigalugu aammalu tunngaviusumik neriunnerma ilaatut nalilerlugu.

 

Assersuutigissavara tassunga oqallinnermi uani eqqaaneqarpoq suliffeqarfissuaq Skanska aallalersoq, taanna Sermitsiakkut taaneqarsimavoq. Taavaana inuit ilaasa qularnanngitsumik uggorissavaat, ilai nuannaassapput. Tassunga uani isumaga ersersinnianngilara, kisianni ugguuna oqaaseqarfiginiarpara.