Ullut ataatsimiiffiusut arfineq-aappaat, pingasunngorneq oktobarip 3-at 2001, nal. 15:55

 Oqaluuserisassani immikkoortoq 55

Nunatsinni isumaginninnermut peqqinnissamullu tunngasutigut inuit nammineq kajumissutsiminnik peqatigiiffiit kattuffiillu aqqutigalugit ikiuinermik suliniuteqartut pillugit apeqquteqaat aallaavigalugu oqallisigisassatut siunnersuut.

(Asii Chemnitz Narup, Ruth Heilmann, Jakob Siverthsen, Loritha Henriksen aamma Mikael Petersen)

Ataatsimiinnermik aqutsisoq: Anders Andreassen, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut.

Asii Chemnitz Narup, siunnersuuteqartut sinnerlugit

Aqutsisup oqarneratuut siunnersuuteqartugut imaluunniit oqallissaarisugut tallimaavugut

Isumaginninnermut ataatsimiititaliami ilaasortaasugut.

 

Taava ataatsimiititaliaq sinnerlugu saqqummiussissaanga.

 

Ukioq 2001 tassaavoq nunat tamalaat kattuffissuata FN-ip nammineq kajumissutsiminnik isumaginninnikkut suliniuteqartunut ukiorititaat. Decemberip tallimaat taakkunuunatigut ulloritinneqartussaavoq. Nunani tamalaani tamanna malunnartinniarlugu suliniuterpassuit ingerlanneqarput. Soorlu paasititsiniaanerit, suleqatissarsiornerit, oqallinnerit il.il. Isumaginninnermut ataatsimiititaliami ilaasortaasugut isumaqarpugut nunatsinni nammineq kajumissutsiminnik suliniartut suliniaqatigiiffiillu saqqumilaartinneqanngippallaartut, naak nunatsinnissaaq peqatigiiffiit kattuffiillu inuttut inooqatigiissutsikkullu ajornartorsiulernermi ikiuiniarnermik ingerlataqartut arlaqaraluartut. Ukiunili kingullerni nutaanik avalequtitaartoraluartut. Taamatut suliniarneq ineriartortuarlunilu allanngorarpoq, inuit akornanni inuiaqatigiinnilu pisariaqartitsinerit allanngorarnerat ilutigalugu. Suleqataanissamullu kajumittut amerlassusaasa nukissaqarnerisalu allanngorarnerat aamma apeqqutaasarluni. Qularutissaanngilaq inoqatinik ikiuiniarnermik suliniutit tamakku annertuumik isumalluutigineqarmata. Aamma oqartariaqarpoq suliniarnerup sammivii amerlasuutigut tassaasarmata apeqqutit itisuut imaannaanngitsut oqimaatsullu. Taamaattumik nersortarialimmik sulipput, nammineq kajumissutsiminnik taamatut inoqatiminnik ikiuisut.

Inatsisartut Isumaginninnermut ataatsimiititaliaata januarimi ataatsimiinnitsinni aalajangerparput nammineq kajumissutsiminnik isumaginninnikkut suliniuteqartut immikkut samminiarlugit, piffissanngorsorigatsigu nammineq kajumissuseq tunngavigalugu suliniarnerup tamakkiinerusumik pisortatigoortumillu oqallisiginissaa. Aamma naalakkersuinikkut Inatsisartutigoortumik suliaqartuusugut akunnitsinni. Apeqqutit nalilersugassat amerlaqaat. Oqallinnerlu manna aallarniutaasussatut isigaarput, pineqartullu peqatigalugit nanginneqartussatut isumaqarfigalutigu. Apeqqutit makku oqallisigisariaqarput.

 

Siullermik inuiaqatigiinni kalaallini nammineq kajumissutsiminnik ikiuinermik suliaqartut qanoq annertutigisumik isumalluutigissavagut, ukiuni qaninnerni siunissamilu.

 

Aappaattut, nammineq kajumissutsiminnik ikiuinermik suliaqartut iluatinnaataat suuppat. Pingajuattut, suliniutit suut taakkunannga naammassineqarsinnaassappat.

 

Sisamassaattut, pisortat kajumissutsiminnillu suliniuteqartut qanoq suleqatigiissappat.

 

Tallimaattut, nammineq kajumissutsiminnik sulisut piumaffigineqassappat? Piumaffigineqarsinnaappat? Taamaappat sukkut qanorlu?

 

Arfinilissaattut, suliniaqatigiiffiit pisortanit qanoq ikorfartorneqassappat. Piffissanngorsorivarput nammineq kajumissutsiminnik suliniuteqartut naapeqatigiissinnissaannut isumasioqatigiinnertalimmik misilittakkanillu paarlaasseqatigiinnertalimmik.

 

Apeqqutit qulaajagassatut pingaarutillit arlaqarput. Assersuutigalugu nukiit qanoq annertutigisut tassani isumalluutigineqarsinnaanersut. Pisinnaasaasa killingat sumiinnersoq. Pisariaqartitaat kissaataallu suunersut, soorlu pikkorissarnissamik pisortanillu suleqateqarnissamik. Suliniaqatigiiffiit iluminni suleqatigiinnerat qanoq ippa, sukkullu ineriartorteqqittariaqarpa. FN-ip nammineq kajumissutsiminnik suliaqartunut ukiorititaat ukioq 2001 nunatsinnissaaq atorluartariaqarpoq apeqqutinik inuiaqatigiinnut pingaarutilinnik, inunnillu amerlasuunik attuisunik aallarniutaasumik qulequttamut attuumassuteqartut qulequtaq taanna sammeqqissagaat, uanga iluatigeqaakka aamma qutsavigerusuppassi taamatut nuannersunik immersueqataagassi. Nammineq sukkut allatigut iluatinnaateqartut namminneq kajumissutsiminnik suliniaqataasut malunnartarpoq ataqqinninneq qitiutilluinnarlugu suleqataasartut, nakkarsaaneq pinnagu aamma susassareqatigiinneq pingaartillugu namminissarsiorneq illua-tungilerlugu. Aamma ammasumik oqallinnissaq aqqutissiuuttarpaat taavalu paqumisunneq kivisittutut ittarlugu.

 

Taamaattumik iluatinnaqaaq aamma isumaqarpunga pisortat iluatigisariaqaraat ukua qaninnerusumik suleqatigissallugit. Soorunami Naalakkersuisut nalunaarutiminni oqaatigivaat suleqatigereerlugit taakkua. Soorunami assigiinngitsuni inissisimaffeqaratta taamaattumik aamma pissutsinut piviusunut isikkivigut assigiinngitsorujussuupput. Naalakkersuisut nalunaarput, uagut oqarpugut taakkua inuit pineqartut ataatsimoortillugit, katerisillugit, oqallitsillugit taava isumasioqatigiitsillugit. Taanna allaanerulaarsorivarput suliniaqatigiiffinninngaanniit ataasiakkaaninngaanniit ulluinnarni suleqateqarnerminngaanniit. Takorlooriartigu illooqarfiit arlaanni inuit 100-t ataatsimeersuartinneqarsinnaasuuppata taavalu tassani nukiit qanoq angitigisut qulaajarsinnaassagaluarpagut, taavalu ajornartorsiutinut ulluni makkunani, ukiuni makkunani anigorniarsarisatsinnut suut ilumut isumalluutigisinnaanerivut nunatsinni ersarinnerulissagaluarpoq.

 

Qilanaarpugut uagut Ataatsimiititaliami suleriaqqinnissatsinnut. Ilimanarpoq aamma ilaasortaqatikka tassani oqaaseqarusussasut. Qujagallarpunga uanga.

 

Ole Dorph, Isumaginninnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq, Siumut:

Qujanaq. Siullermik tamassi maani inimi isersimasusi oqaaserisassinnut imartuunut qujassuteqarfigissavassi. Assorujorujussuaq oqaatsit maannakkut inimi maani aninneqartut suleriaqqinnissatsinni pingaaruteqarput. Una oqallinneq, soorlu siulittaasup aatsaannguaq aallaqqaataani oqaatigigaa aalajangiiffiusussaanngitsoq, taamaattoq suleriaqqinnissami oqaaserineqartut aallaavigalugit ingerlaqqissaagut. Oqaatsit imaannaanngitsut maani oqaluttarfimminngaanniit aninneqarput. Aammalu periarfissaq manna iluatsillugu nunatsinni, nunarput inuttoorsuunngikkaluartoq inuit tusinderpaalussuit piumassutsiminnik akissarsiaqarnatik peqatigiiffippassuarni inuiaqatigiinni iluaqutaangaarlutik suliaqarput. Taakkua maanngaanniit tamaasa sumiluunniit inissisimagaluarpata qujassuteqarfigisariaqarpagut. Taakkoqanngitsuuppat inuiaqatigiinni inissisimanerput ullumikkut allaqqinnaatut inissisimassagaluarpoq.

Peqatigiiffeqarneq inuuniarnitsinni pinngitsoorneqarsinnaanngitsoq tamatta nalunngilarput. Taamaattumik maannakkut immitsinnut susassareqatigiinnerput takusinnaalerparput qanoq pingaaruteqartigisoq. Soorlu oqaatigineqartoq aatsaannguaq pisortat aammalu piumassutsiminnik suliaqartut, taakku imminnut akeraritinniarneqassanngillat, taamaaliorniarunik nukippassuit atulussiinnassavaat immaqalu annertunerusumik angusaqartoqarnani. Taamaattumik suleqatigiinneq annertooq pisariaqarpoq, aamma maani oqaatigineqartoq aallaavigalugu pisariaqarsorinaavippoq, oqaatigineqareertutut aamma arlalinninngaanniit, oqaaseqartunit arlalinninngaanniit imaluunniit oqaaseqartunit tamaninngaanniit isumaginniffeqarfimmi suliffeqarfimmi pisortaqarfimmit aamma KIIIP-iminngaanniit aammalu Peqqinnissaqarfimmi Naalakkersuisoqarfimminngaanniik taanna suleqatigiinneq ukiut arlallit maani ingerlanneqarsimasoq taassuma nutaamik naliliiffiginissaa aammalu suli pitsanngorsarneqarsinnaanissaata anguniarnissaa annertoorujorujussuarmik pingaaruteqarpoq.

 

Aatsaannguaq oqaaseqartuninngaanniit tigulaarissaguma Siumuminngaanniit oqaatigineqartoq tassaavoq peqatigiiffiit aamma tamakku piumassutsiminnik inuppassuit suliaqartut ilaannikkut kiserliortaqisut aammalu pisariaqartittuartaraat tapersersorneqarsinnaanissaq aamma siunnersorneqarsinnaanissaq sutigut tamatigut. Taanna tamatta immaqa inimi inuunitta ilaani peqatigiiffilerinikuugatta tamanna tamatta misigereersimagunarparput. Taanna avaqqunneqarsinnaanngilaq.

 

Aamma Miaminngaanniit eqqaaneqartoq tassaavoq Paarisap immaqa nutaamik nalilersuiffigineqarnissaa. Tassa nalilersuinerit Naalakkersuisut suleriaqqinnissaminnut tamaasa eqqarsaatigissavaat. Oqaatigeriikkattullu pisortaqarfiit suugaluartulluunniit uuma suliap erloqinartup pissanganartulli ingerlateriaqqinnissaanut suleqatigiinnissaq annertoorujorujussuarmik pisariaqatoq.

 

Aamma ataatsimoorussamik allaffeqalersinnaanissaq aamma eqqaatsiarneqarpoq. Tamakku nalilersuinermi tamani ilanngunneqassaaq. Ullumikkut peqatigiiffiit ilai, atinik taaguinngikkaluarlunga, tamakku immikkut allaffeqartiterput. Qanoq ilillugit tamakkua pitsaanerusumik aaqqissuussiffigisinnaavagut, peqatigiiffiit kattuffeerarpannguillu nunatsinniittut aamma maanngaanniit Inatsisartuninngaanniit tamarmik aningaasanik annertuunik tapiiffigineqartarput. Tassuuna aamma uagut sunniiniaqataasinnaavugut immaqa taamaalilluni inuit sullerinnerusut, naak ullumikkut sulisut ilaatigut pikkorittorsuugaluartut, kisianni pitsaanerusumik sullisseriarsinnaanissaq anguniarlugu qanoq iliuuseqarnikkut aaqqissuinissaq pisariaqarlluinnartinneqarmat.

 

Aamma Atassutip oqaaseqartuaninngaanniik immaqa oqaatigeriikkakka aamma taakkartorneqarput, tassalu ilumoorpoq nunatsinni inuppassuit taamatut suliaqartut qujanartumik pigivagut.

 

Inuit Ataqatigiinninngaanniit Johan Lund-Olsenip oqaatigaa tamakkua suliniaqatigiiffiit immikkut ataqatigiissaqqinneqarnissaat immaqa pisariaqarluinnartoq aammalu inuiaqatigiinni oqallinnissasq ammasoq pisariaqartoq aammalu tusarniaanerit ukioq manna imaluunniit aappaagukkunni ingerlanneqarsinnaanissaat misissuiffigineqartariaqartoq.

 

Saqqummiunneqartut soqutiginarput aamma nalilersuinermi ilaatinneqartariaqarlutik. Ilumoorluinnarpoq inuiaqatigiit akornanni tamakkua maannakkut eqqartukkavut annikitsuinnarmik eqqartorneqartarput, neriuutigissavaralu maannakkut oqallinneq maani Inatsisartuni aallaavigalugu tamakku ammasumik illoqarfinni nunaqarfinnilu aallartinneqassasut. Qanoq ililluta tamanut pitsaanerusumik innuttaqatitsinnut sullissisinnaanerput pitsanngorsarneqarsinnaanersoq.

 

Ukioq manna nalunngilarput, aningaasanik immikkoortitsisoqarnikuunngitsoq taamannak pikkorissartitsinissamut atorneqarsinnaasunik, imaluunniit taama annertutigisumik pikkorissartitsinissamut atorneqarsinnaasunik, kisianni ukiuni qaninnerni taanna misissorneqarsinnaavoq pikkorissartitsineq imaluunniit isumasioqatigiisitsineq misilittakkanik paarlaassuinertalimmik imalik qanoq ililluni pilersinneqarsinnaasoq. Taanna soqutiginarpoq, aamma soqutiginartut ilagaat inupparujorujussuit uani pineqarmata. Nunap immikkoortui aqqutigalugit taamannak pikkorissartitsineq, ataatsimiisitsineq allatulluunniit isumasioqatigiisitsineq ingerlanneqarsinnaannginnersoq. Tamakku tamarmik isumaqarpunga massakkut suleriaqqinnissatsinni tamakku tamaasa eqqarsaatigisariaqarivut.