Ullut ataatsimiiffiusut arfersaneq sisamaat, marlunngorneq 14. maj 2002, nal. 13:03

Oqaluuserisassaq immikkoortoq 35

Illersornissaq pillugu 1951-imi danskit amerikamiullu isumaqatigiissutaata allanngortinneqarnissaa pillugu aalajangiiffigisassatut siunnersuut.

(Maliinannguaq Markussen Mølgaard)

(Aappassaaneernera)             

 

Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat, Siumut.

Innersuussutigissavara Naalakkersuisut akissutigisimasaat maani aappassaaneerneqarnerani saqqummiunneqartoq, Inatsisartunut ilaasortaq Maliinannguaq Markussen Mølgaardip siunnersuuteqarneratigut 2001-imi ukiakkut ataatsimiinnermi illersornissamik isumaqatigiissutip 1951-imeersup allanngortinneqarnissaanik aalajangiiffigisassatut siunnersuut.

 

Taamani nunarput isumaqatigiinniarnermi peqataasalerluni isumaqatigiissummi ilaalersinniarlugu illersornissaq pillugu, isumaqatigiissutip isumaqatigiinniutigeqqinneqarnerata aallarnerneqarnissaa pillugu danskit naalakkersuisui uagullu Naalakkersuisut 1997-imiilli isumaqatigiinnialersimanerput pillugu taamanikkut ilisimatitsissuteqarpunga.

 

Danskit naalakkersuisui 1997-imiilli siunnersuut taanna itigartivissortarpaat, isumaqarnerarput illersornissamut isumaqatigiissut Kalaallit Nunaata illersorneqarnerani toqqammaviusoq pitsaallunilu eqaatsoq, danskillu naalakkersuisui aamma isumaqarput USA-p isumaqatigiinniaqqinnissaa pisariaqartutut isiginngikkitsik.

 

Tamatumunnga taarsiullugu danskit naalakkersuisui illersornissamut isumaqatigiissutip ilassutissaanik isumaqatigiinniarnermut peqataajumapput. 2001-imi ukiakkut ataatsimiinnermi oqallinnerup takutippaa oqaaseqartut tamarmik illersornissamut isumaqatigiissutip isumaqatigiinniutigineqaqqannissaa kissaatigigaat.

 

Suliami tassami Inatsisartut aalleqqutaanik Naalakkersuisut paasinnilluarput, taamaammallu 2001-imi novemberimi, taamani nunanut allanut ministeriusumut Mogens Lykketoftimut isumaqatigiinniaqqinnissamik piumasaqaat saqqummiuteqqippara.

 

Danskit naalakkersuisui nikinnerat pissutigalugu nunanut allanut ministerinngorlaaq, Per Stig Møller, 11. januar 2002-mi ataatsimeeqatigaara, naalakkersuisunit saaffiginnissutitsinnut akissuteqarpoq.

 

Taanna siulimisulli isumaqarpoq danskit naalakkersuisoriligaasa illersornissami isumaqatigiissutip isumaqatigiinniutigeqqinneqarnissaa aamma kissaatiginngikkaat. Pissutsinik aalajangersimasunik USA-mut saqqummiussinissartik piareersimaffiginerarpaat, taavalu illersornissamut isumaqatigiissut ilassuserneqarsinnaalersinniarlugu.

 

Itigartitsineq taanna ministeriuneq Anders Fogh Rasmussenimut saqqummiuppara 30., 31. januar 2002-mi nunatsinni tikeraarmat. Danskit naalakkersuisui USA-mi isumaqatigiinniaqqinnissamik piumasaqarumannginnerat 30., 31. januar 2002-mi oqallinnitsinni, statsministerip aalajangiusimaannarpaa, danskimmigooq naalakkersuisui isumaqatigiissut USA-p Danmarkip Kalaallit Nunaatalu toqqammavissatut pitsaasutut patajaatsutullu isumaqarfigimmassuk.

 

Taarsiullugu ajornartorsiutaasinnaasut aalajangersimasut isumaqatigiissummut ilassusiornikkut aaqqinneqarnissaanut danskit naalakkersuisui peqataanissaat neriorsuutigaa.

 

Tamatuma kingorna isumaqatigiissutigineqarpoq, danskit kalaallillu naalakkersuisui illersornissamut isumaqatigiissutip ajornartorsiutitai suunersut ataatsimoorlutik paasiniassagaat, isumaqatigiissutigalugulu ajornartorsiutit taakku USA-mut saqqummiunneqassasut, isumaqatigiissutip ilassuserneqarnissaa pillugu isumaqatigiinniarnissaq siunertaralugu.

 

Tassalu ministeriuneq Anders Fogh Rasmussen saqqummiussaa, danskit siusinnerusukkut naalakkersuisorisimasaasa saqqummiuttagaasa assigaat, kisiannili ajornartorsiutit aalajangersimasut misissuataarneqarnissaat suusullu paasilluarneqarnissaat samminerullugit, taamalu aalajangersimasumik aaqqinniarneqalernissaat aamma samminerullugu imaqarput.

 

Isumaqatigiissutit taamatut ittut illersornissamut isumaqatigiissut tunngavigalugu isumaqatigiissutaasutut suliarineqartarput, tassa illuatungaani amerikamiut naalakkersuisui, illuatungaanilu danskit naalakkersuisui aammalu kalaallit naalakkersuisui isumaqatigiinniaqatigiittussaallutik.

 

Uagut naalakkersuisuniit akileraartitsisarneq, avatangiisit amerikamiut nunatsinni angalaartartnerat pillugu periaasissatut isumaqatigiissutit kiisalu Pituffimmi Namminersornerullutik Oqartussat sakkutuumik attaveqaateqarnerat, sukumiinerusumik misissugassatut tikkuarpagut.

 

Danskit kalaallillu isumannaallisaanermut nunanullu allanut tunngasut pillugit atorfilittatigut ataatsimiititaliaata ataani suleqatigiissitaq aqqutigalugu illersornissamut isumaqatigiissutip misissuataalerneqarnissaa Naalakkersuisuniit sulissutigisimavarput.

 

Suleqatigiissitaq 22. maj 2002 ataatsimiititaliap tullissaani ataatsimiinnerani pilersinneqariissaaq. Illersornissamut isumaqatigiissut aammalu ilassuserneqarnissaa pillugu amerikamiunut tulliullugu isumaqatigiinniarnerit soorunami tassaanngikkaluarput isumaqatigiissutip nutaamik isumaqatigiinniutigeqqinneqarnera.

 

Nassuerutigisariaqarparpulli isumaqatigiinniaqqinnissat maanna danskit naalakkersuisorisaasa siuliisalu itigartilluinnarsimammatigit. Taamaammallu Naalakkersuisut makku qinigassarisimavaat.

 

Siullermik, danskit naalakkersuisuisa akuersinissaanik ilimasuffiunngitsumik, imaluunniit danskit folketingianni amerlanerussutilinnik tapersersorneqalernissamik ilimanaateqanngitsumik, danskit naalakkersuisui sivisoqisumik artornaqisumillu akiorneqarnissaat.

 

Aappassaanik, ajornartorsiutit aalajangersimasut aaqqinneqarfigisinnaasaannik, illersornissamut isumaqatigiissutip misissuataarneqarnerani angusaqarnerput siunissami anguniakkat annaanngikkaluarlugit.

 

Kingulleq toqqarsimavarput, taamaalillutalu ajornartorsiutinik illersornissami isumaqatigiissummiittunik aalajangersimasunik danskit naalakkersuisui misissuataareqatigiinnissaanut pinngitsaalisimallugit.

 

Ingerlariaqqissaguttami danskit naalakkersuisui kingornalu amerikamiut paaseqatiginiarlugit oqaloqatigeqqaartariaqarpagut.

 

Ameriakmiut qaartartorsuarnik igeriuttakkanut illersuusiorniarnerat pillugu oqallittoqalermat siunnersuutigineqarsimavoq Kalaallit Nunaata Pituffimmi radarip illersuummut atorneqarnissaa akuerissaguniuk illersornissamut isumaqatigiissutip isumaqatigiinniutigeqqinneqarnissaa piumasarissagaa.

 

Tamatumani paatsuugassaajunnaarlugu oqaatigiumavara, Pituffimmi radarip qaartartorsuarnut illersuutitut atorniarlugu USA-p kissaatigippagu, nunatta isumaqatigiinniaqataanissaa Naalakkersuisut angusimammassuk.

 

Tamatumani isumannaallisaaneq, avatangiisit, nuna tamalaat illersornissakkut isumaqiissutaasigut killiliussat, allallu eqqarsaatigalugit, pisariaqarsorisatsinnik piumasaqaateqassaagut, ameriakmiullu Pituffik qaartartorsuarnut illersuummut atorumallugu kissaateqarnerat isumaqatigiinniaqqinnissamik piumasaqarnissatsinnut pitsaanerusumik periarfissiissagaluarpat, soorunami tamanna atorluarniassavarput.

 

Kisiannili qaartartorsuarnut illersuutip, aammalu illersornissamut isumaqatigiissutip niuerutigineqarnissaa naleqquttuunngilaq, aammami naluarput amerikamiut saaffiginnissuteqassanersut.

 

Taamaammt Naalakkersuisuni isumaatsuliornertut isigissavarput, siumut allariarfigisinnaasut ersarissut annaassagutsigit upperiinnarlugu pisussaq, ilumut pisussaanersoq nalusarput atorluarlugu taamaaliorsinnaasugut.

 

Taama nassuiaateqarlunga inassutigaara suliami tassani iliuuserineqarsimasut Inatsisartuni tusaatissatut tiguneqassasut.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Naalakkersuisut Siulittaasuannut qujavugut, taava maannakkut partiit, Kattusseqatigiit attaviitsullu oqaaseqartuinut nuuppugut, siulliullunilu oqaaseqassaaq Mikael Petersen, Siumut.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua.

Inatsisartunut ilaasortap Maliinannguaq Markussen Mølgaardip 1951-imi illersornissaq pillugu danskit amerikarmiullu isumaqatigiissutaata nutarterneqarnissaa pillugu, pimoorussisumik sulissutiginnittoqarnissaa ukiarmi Inatsisarut ataatsimiinnitsinni aalajangiiffigisassatut siunnersuutigaa.

 

Taamanikkut siunnersuut siullermeerneqarmat Siumumiit oqaaserisagut allannguuteqanngimmata, matumuuna innersuussutigissavagut, makkuli erseqqissaassutigissallugit.

 

Illersornissaq pillugu isumaqatigiissutip 1951-imeersup ullumikkut pissutsinut atugaasunut naleqqukkunnaavissimasup nutarterneqarnissaanik Siumup qangaaniilli piumasaqaanni allanngortinngilaa, aalajangiusimallugulu.

 

Soorlu aamma 1990-ikkunnili Inatsisartut tamarmiullutik tamanna isumaqatigiissutigereersimagaat, massakkumullumi aamma tamanna aalajangiusimaneqarluni.

 

Aamma Inatsisartut tamatta nalunngilluinnarparput, nunatsinni naalakkersuisuusartunit piffissap ingerlanerani allannguuteqartarsimasunit tamanna piumasaqaat pimoorullugu sulissutigalugulu, danskit naalakkersuisorisartagaannut aammalumi massakkut naalakkersuisorisaannut saqqummiunneqartarsimasoq, kisiannili soorlu Naalakkersuisut akissuteqaataatigut ersersinneqartoq, taamaaliornissaq massakkumut danskit naalakkersuisuisa isumaqatiginngilluinnarpaat, taamaalillutik 1951-imi amerikarmiunut isumaqatigiissutertik allanngortikkusunngilluinnarlugu, kisianni Siumumiit nuannaarutigalugu iluarisimaarparput, ukioq manna nunatsinni Naalakkersuisut Siulittaasuata danskillu ministeriunerata isumaqatigiissutigisimammassuk, Kalaallit danskillu ataatsimoorlutik 1951-imi isumaqatigiissut misissoqqissaalissagaat. Sukkut qanorlu nutarteriffigineqarsinnaanera nalilersorlugu, tamannalu pereerpat periarfissat alloriarfiusinnaasut pillugit nunatsinni Naalakkersuisut Inatsisartunut nassuiaateqarnissaat Siumumiit naatsorsuutigilluinnarparput. Soorunalumi aamma taamaaliortoqarnissaa kissaatigalutigu.

 

Aammalu Siumumiit kissaatigissavarput, danskit uagullu kalaallit ataatsimoorluta misissuinigut pillugit nunanut allanut Sillimaniarnermullu Ataatsimiititaliaq qanittumik Naalakkersuisuniit suleqatigeqqullugu.

 

Tamatuma saniatigut Siumumiit kaammattuutigissavarput, anguniakkap tamatuma pimoorullugu sulissutiginerani naalakkersuisugut kisiisa isumalluutiginagit, aamma uagut Inatsisartutigoortumik ikinngutigut folketingimut ilaasortat tamaasa naapittakkagut, ataatsimeeqatigisartakkagullu tamanna pillugu oqaloqatigalugillu isumasioqatigisassagigut, soorlu Nunanut Allanut Sillimaniarnermut tunngasunik Ataatsimiititaliaq, Folketingip Udenrigspolitisk Nævnianik ataatsimeeqateqartarnermini taamaaliortartoq.

 

Siumumi isumaqarpugut tamakku periarfissat tamaasa atorlugit, aammalu uagut kalaallit Folketingimi ilaasortaatitagut atorluarlugit, suliniutitigut pimoorissisumik ingerlassinnaagigut, taamaaliortuarattami.

 

Siumumiit ilanngullugu erseqqissaatigissavarput piffissami qaninnerusumi 1951-imi isumaqatigiissutip nutarterneqarsinnaanera periarfissiissutaassanngikkaluarpat, soorunami periarfissap pitsaanerup tullia atortariaqarmat, tassa apeqqutit makku pillugit isumaqatigiissummut ilassuteqarnikkut nunarput amerikarmiunut isumaqatigiissuteqarsinnaatillugu.

Avatangiisitigut apeqqutini, akileraartitsisarnikkut apeqqutini, amerikarmiut nunatsinnik atuisinnaanerannut apeqqutini aammalu Thuletoqqap nunatsinnut tiguneqarnissaanut tunngatillugu apeqqummi, kiisalu nalunaarasuartaatitigut attaveqaateqarnermut aamma tunngasuni.

 

Siumumi isumaqarpugut tamakku apeqqutit, qulaani taasagut piaartumik periarfissallu siullerpaat atorlugit aaqqinniarneqartariaqartut, 1951-imi isumaqatigiissutip tamakkiisumik nutarterneqarnissaanut qallunaat nammineerlutik piareersimalernissaat utaqqiinnarnagu. Qanittukkummi taamaaliorumalernissaat ilimanaateqanngimmat.

 

Siumumiit taamannak oqaaseqarluta, danskit amerikarmiullu illersornissaq pillugu isumaqatigiissutaata 1951-imeersup nutarterneqarnissaa pillugu suliat pimoorunneqarlutik ingerlanneqareernerat ilisimaarigatsigu, Inatsisartunut ilaasortap Maliinannguaq Markussen  Mølgaardip aalajangiiffigisassatut siunnersuutaa nutaarsiassaqanngikkallarmat akuersaanngilarput, Naalakkersuisullu akissuteqaataa tusaatissatut tigullugu.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Mikael Petersen qutsavigaarput, tulliulluni oqaaseqassaaq Finn Karlsen, Atassut.

 

Finn Karlsen, Atassutip oqaaseqartua.

Inatsisartunut ilaasortap Maliinannguaq Markussen Mølgaardip 1951-imi illersornissaq pillugu danskit amerikamiullu isumaqatigiissutaata nutarterneqarnissaat pillugu pimoorussisumik suliniuteqartoqarnissaa ukiarmi Inatsisartut ataatsimiinnitsinni aalajangiiffigisassatut siunnersuutigaa.

 

Ukiakkat ataatsimiinnermi oqaluuseralugu siullermeeratsigu Atassummiit oqaatigisagut, oqaatigissavarput taamanikkut oqaaserisagut allanngortinnissaanut tunngavissaqannginnatta.

 

Atassummiit illersornissaq pillugu isumaqatigiissut 1951-imeersoq erseqqissumik oqaatigereerparput ullutsinnut naleqqukkunnaavissimasoq. Tamanna aamma uppernarsarneqarsinnaavoq siusinnerusukkulli Inatsisartut tamanna isumaqatigiissutigineqareermat nutartertariaqarnera.

 

Naalakkersuisut akissuteqarnerminni erseqqissumik oqaatigaat, allanngortitsinissaq danskit naalakkersuisuisa amerikarmiullu isumaqatigiissutigisimasartik allanngortinnissaanik peqqutissaqaratik.

 

Nalunngilarpulli nunatsinni Naalakkersuisutta Siulittaasuata, danskillu naalakkersuisa siulittaasuat isumaqatigiissutigimmassuk ataatsimoortumik 1951-imi isumaqatigiissut misissoqqissaarlugu sutigut nutarteriffigineqarsinnaanera misissornissaa nalilersuiffigiumammassuk.

 

Atassummiit nuannaarutigaluguttaaq oqaatigissavarput, danskit naalakkersuisuisa nutaat amerikamiunik nunatsinnut tunngasunik oqallittoqartillugu kalaallit naalakkersuisui peqataasarnissaat akuersaarmassuk.

 

Soorlu oqaatigineqareersoq danskit naalakkersuisui piumassuseqanngitsut isumaqatigiissutit nutarternissaanut, tamaammat periarfissaq tamanna pisinnaannginnatsigut, taava periarfissamik allamik periarfissarsiortariaqarpugut, tamatumani eqqarsaatigaarput, isumaqatigiissutip ilassutinik danskit naalakkersuisa piumassuseqarfigigaat paasinarmat.

 

Periarfissaq taanna atorluarniartariaqarpoq, taamaalilluni ullutsinnut naleqqussarnissaa ajornannginnerusumik angusinnaagipput isumaqaratta, soorlu aamma taanna siullermeeratsigu oqaatigigipput.

 

Una oqaluuserisaq illersornissamut tunngagaluartoq, taamaattoq pinngitsoorumanngilagut Atassummiit Naalakkersuisut piumaffigissallugit danskilluunniit peqatigalugit ameriakamiut ullumikkornit pitsaanerusumik, ammanerusumillu assigiinngitsutigut nunatsinni iluaqutaasinnaasunik sulissuteqarniaqqullugit, soorlu niuernikkut, takornariaqarnikkut allatigullu assigiinngitsorpassuusinnaapput nunatsinnut iluaqutaasinnaasut.

 

Taamatut Atassummiit oqaaseqarluta Naalakkersuisut piumaffigissavagut danskit amerikamiullu illersornissaq pillugu isumaqatigiissutaata 1951-imeersup nutarternissaa pillugu, suliniarnertik pimoorullugu ingerlatartik ingerlatiinnaqqullugu.

 

Atassummiillu oqaatigissavarput Inatsisartunut ilaasortaq Maliinannguaq Mølgaardip Mølgaardip siunnersuutaa taamatut isikkoqartillugu akuersaarsinnaannginnatsigu, Naalakkersuisullu akissuteqaataat akuersaaratsigu oqaatigissavarput.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Finn Karlsen qutsavigaarput, tulliulluni oqaaseqassaaq Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat.

Inatsisartuni ilaasortap Maliinannguaq Mmarkussen Mølgaardip aalajangiiffigisassatut siunnersuutaa Inatsisartuni persuarsiutaalluni ukiut 15-it tungaannut oqaluuserineqartoq, Inatsisartunilu tunngaviatigut isummerfigineqareeraluarluni suli sumi oqaluuserineqarnera apeqqutaatillugu Naalakkersuisut Siulittaasuannit, aammami Inatsisartuni partiinit oqaluuserineqartoq, ullumikkut nunatsinniinnaanngitsoq, nunarsuulli sinneranit tusaaneqartussamik Inatsisartuni aalajangiiffigisussanngorparput.

 

Soorunami Maliinannguaq Markussen Mølgaardip illersornissamut 1951-imi isumaqatigiissutip allanngortinneqarnissaanik siunnersuutaa Inuit Ataqatigiit tapersersorpaat.

 

Aammami illersornissamut isumaqatigiissummut apeqqut, allallu amerikamiut nunatsinniinnerata nassatarisai allarpassuarnik kalluagaqarput, isumaqatigiissummut tunngavimmikkut atavinngikkaluartunut.

 

Isumaqatigiissutip pineqartup initussusaa ilaatigut inuiattut immikkuullarissutut inatsisitigut illersorneqartumik akuerineqarsimannginnitsinnit pissuteqarpoq. Aammami 1953-imi inatsisip tunngaviusup allanngortinneqaraluarneratigut, 1978-imilu namminersornerunik pillugu inatsit Folketingimi akuerineqaraluarneratigut nunasiatut inissisimanitta malunnaatilimmik allannguuteqannginneranik pissuteqarpoq. Tamannarpiaavorlu apeqqutip matuma qeqqa.

 

Nunamut piginnittussaanermut apeqqut taamatorpiaq inissisimavoq, tamannaavormi aamma Danmarkip nunatsinnut aalajangiisuusumik oqartussaajuarneranut uppernarsaat.

 

Danmarkip naalagaaffeqatigiinnerup qanoq iluseqarnissaanut piumasarisai, Danmarkillu nunatsinnut ukiut tamaasa aningaasaliuttagai tunngaviusumik aalajangiisuulluinnarallarput, nunanut allanut illersornissamut, nunamullu piginnittussaanermut apeqqutit isumaqartinneqarnerinut.

 

Inuit Ataqatigiit periarfissat arlalissuit atorlugit ukiorpanngortuni kaammattuillutalu suliniartuarsimavugut, Danmarki peqatigalugu nunasiaasimanerup sinnikuisa tujorminartut atorunnaarsinneqarnissaannut.

 

Isumaqartuarpugut tamakkorpiaasut naalagaaffeqatigiinnerup siunnerfeqarluartumik ineriartorteqqinnissaraluanut kiaalaqutaaginnaratik kanngiffiusut. Illersornissamut isumaqatigiissut sanngiissutsimut, tatigeqatigiinnginnermut ataqqeqatgiinnginnermullu naalagaaffeqatigiinnerup iluani ilisarnaatinngorsimavoq.

 

Inuit Ataqatigiit illersornissamut isumaqatigiissummut isummersornitsinnut aalajangiisuulluinnarpoq, isumaqaratta isumaqatigiissutikkut Danmarkip USA aalajangiisuusumik akueralugu nunatsinni sumiluunniit qaqugukkulluunniit akornusersorneqannguarani qanorsuaq iliorsinnaaneranik piginnaatitsissummik tunisimagaa.

 

Nunartatsinni, imartatsinni nunattalu silaannartaani tamanna atuuppoq, aammami illersornissami isumaqatigiissutikkut USA tunngaviusumik piginnaatinneqarpoq nunatsinni sumiluunniit, qaqugukkulluunniit pisariaqartikkuniuk nunatsinnik atuilluni sanaartorsinnaanermut.

 

Isumaqatigiissut ABM 1972-imeersoq USA-p kisimi aalajangerlugu qaammat ataaseq qaangiuppat, tassa 13. juni 2002, atorunnaarsilerpaa. Isumaqatigiissut ABM atomitalinnik sakkussiornerup killilersorneqartariaqarneranut oqimaaqatigiissitsisutut nunat tamat akornanni isumaqatigiissutit pingaarnersaatut taassallugu ingasattajaarnerunngilaq.

 

Aammami taannarpiaavoq USA-p missilit atorlugit illersuusiorniarneranut pingaarnertut killiliisuusoq. Pituffimmi sakkutooqarfik missilit atorlugit illersuusiorniarnermut pilersaarummut maannamut ilaatinneqarmat, qularnanngitsoq mannaavoq, isumaqatigiissut ABM, illersornissamut isumaqatigiissut 1951-imeersoq, Pituffimmilu sakkutooqarfik avissaartinneqarsinnaanatik imminnut atalluinnartuusut.

 

USA-p præsidentia Folketingimilu amerlanerit isumaqarpata, isumaqatigiissut ABM pisoqalilluni ullutsinnut naleqqukkunnaarsimasoq, atorunnaarsinneqartariaqartorlu, imaluunniit allamik taarteqartinneqartariaqartoq, taama isummernerup pissusissamisoortumik malitsigisariaqagaa allaqqussinnaanngitsoq tassa, illersornissamut isumaqatigiissutip 1951-imeersup atorunnaarsinneqartariaqarnera, imaluunniit ullutsinnut naleqquttumik nutaamik taarteqartinneqartariaqarnera.

 

Taassumalu ilusilerneqarnerani nunarput aalajangeeqataasutut peqataasariaqarpoq najuutiinnarani.

 

Nammineq nunagisamut oqartussaatitaannginneq nikassarneqaataavoq, taamaattoq ullumikkut uagut inuiattut inissisimanerput taamaappoq. Allaammi Danmarkip uagut nunarpullu pillugit allanut isumaqatigiissutigisimasai sunik imaqarnersut tamakkerlugit ilisimanngilagut.

 

Suunuku isumaqatigiissutit taamak navianartigisut, imaluunniit erloqinartigisut, nunatsinniluunniit Naalakkersuisut Siulittaasuannut ilisimatitsissutigineqarsinnaanngitsut.

 

Isumaqatigiissutit tamarmik imarisaannik tamakkiisumik ilisimatinneqarumalluta piumasaqarnissamut sinnartuuleqaagut. Danmarkip EU-mut ilaasortaanerata annertunerujartuinnarmik kinguneraa Danmarkip naalagaaffittut namminiusutut imminut oqartussaaffiginerata annikilligaluttuinnarnera.

 

Ullumikkumut Danmarkip EU-p ilaasortanut nunanut allanut illersornissamullu apeqqutinut piumasarisaannut tukernersimaaraluarnini sakkortunerujartuinnartumik tatineqarput, imaluunniit piumasarisanut tukernersimaaraluarneri sakkortunerujartuinnartumik tatineqarput.

 

Ullumikkut Danmark-imi saamerliit akerliunerpaasimagaluartut, akuersaarnerugaluttuinnarput, allaat Danmarkip ullumikkumut tukernersimaarfiisa atorunnaarsinneqarnissaannik oqaloqataalernerannik kinguneqartumik.

 

Taama EU-p ilusinikkiartornerata kingunerinngitsoortussanngilai nunat ilaasortaasut immikkuullarissutut isummertarnerisa politikkikkullu namminiusutut inissisimanerisa suli annertunerusumik assigiissarneruneqarnerat, qularutissaagunanngivipporlu ukiualunnguit ingerlanerani EU-mi ilaasortat ataatsimoortumik nunanut allanut illersornissamullu apeqqutini ingerlatseriaaseqalersimassasut.

 

Tamannalu piviusunngorpat nunanut allanut, illersornissamullu apeqqutini annertunerusumik sunniuteqarumalluta Danmarki kisiat pinnagu pissaanilissuaq EU isumaqatiginiartalersimassavarput.

 

Taamaattumik illersornissamut isumaqatigiissutip nutaamik isumaqatigiinniutigeqqinnissaata aalajangiusimanissaannaa pingaaruteqanngilaq, aammali nukingiuttariaqarpoq.

 

Illersornissamut isumaqatigiissutip nassataannut Uummannamut apeqqut assersuutissaqqissut ilagaat, Uummannap amerikamiunit iperarneqarluni nunatsinnut ilannguteqqinnissaanut apeqqut ukiorpanngortuni isumaqatigiinniutaagaluarpoq, suli kinguneqanngitsumik.

 

Amerikamiut pissutissaqaratik isumaqatigiinniaraluarnerit nassuiaatissaqanngitsumik kinguarsartuarpaat, taamaattumik apeqqut taanna isumaqatigiinniaqqinnissap nukinginnassusianik tunngavissanut ilaaginnarpoq.

 

Oqaluuserisami matumani Hingitaq 53-ip danskit naalagaaffiannik eqqartuussiviit qullersaannut suliassanngortitsisimanera eqqartussanngilarput, Amerikamiulli illersornissamut isumaqatigiissut tunngaviliullugu nunatsinniinnerisa kingunerisa ilaattut taanngitsoorneqarsinnaanngitsoq Inuit Ataqatigiit isumaqarput.

 

Ilassutitut isumaqatigiissuteqaannarnerup ullumikkutut oqartussaassuseqannginnerput Amerika-miulluunniit nunatsinni piumasaattaamminnik qanoq iliorsinnaanerat allanngortissinnaanngilai.

 

Siuliani pissutsit piviusut taagukkagut innersuussutigalugit Inuit Ataqatigiit naggasiullugu Inatsisartuni ilaasortat tamaasa kaammattorusuppagut, oqaaseqaateqarnikkut Naalakkersuisut piumaffigineqassasut danskit naalakkersuisuinut piumasareqqullugu taakku USA-mut saaffiginnissuteqassasut, illersornissamut isumaqatigiissutip isumaqatigiinniutigeqqinnissaa piumasaralugu. Tamannali iluatsissanngippat Kalaallit Nunaata isumaqatigiissut atorunnaarsissagaa.

 

Matumanili ilisimasassarput aana, aallaqqaataani aamma erseqqissaatigisarput, atorunnaarsitsinissamut periarfissaq aatsaat atorsinnaavarput inuiattut akuerineqarutta, imaluunniit inatsisitigut illersorneqartumik namminiulluta inuiaassuserput akuerereerutsigu.

 

Taamatut oqaaseqarluta oqaluuserisap pingaaruteqartup ukiorpanngortuni oqaluuserineqarnerata taama inernilerneqarluni ingerlateqqinnissaa nunatsinnut tamakkiisumik oqartussaarusunnermik kissaateqarnerup timitaliivigineqarnissaanik ilallugu naammassineqassasoq siunnersuutigaarput.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut siulittaasuat, Atassut.

Josef Motzfeldt qutsavigaarput, tulliulluni oqaaseqassaaq Mogens Kleist, Kattusseqatigiit.

 

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat.

Illersornissaq pillugu 1951-imi danskit Amerikamiullu isumaqatigiissutaasa allanngortinneqarnissaa pillugut aalajangiiffigisassatut Maliinannguaq Markussen. Mølgaardip siunnersuutaanut Kattusseqatigiinniit imatut oqaaseqaateqassaagut.

 

Ukioq kingulleq oqaaseqaatigisimasagut innersuussutigalugit Naalakkersuisut Siulittaasuata akissuteqaataa tusaatissatut tigussavarput.

Ilanngullugu oqaatigissavarput ullumikkut amerikamiut russillu isumaqatigiissutip ABM-ip atorunnaarsinneratigut pissutsit allanngussammata. Taamaammat Kattusseqatigiinniit oqaatigissavarput MD pillugu isumaqagiinniarnerit aallartisarneqalersut eqqarsaatigalugit nunatta inissisimanera nutaamik naliliiffigisariaqartutut Kattusseqatigiinniit oqaatigerusukkatsigu.

 

Tassami illersornissamut isumaqatigiissutip nutarterneqarnissaanut periarfissagut allaanerulersimammata siornatigumut sanilliullugit.

 

Amerikamiut russillu ersarissumik isumaqatigiissuteqassappata, uagut nunatta inissisimanera tunngavigalugu atorluaasinnaanissarput ujartortariaqarparput. Nalunngilarpummi 1951-imi illersornissamut isumaqatigiissutip allanngortinneqarsinnaanissaanut periuserisinnaasagut killeqareeqisut qallunaat naalagaaffiata oqariartuuteqarnera tunngavigalugu.

 

Taamaammat Kattusseqatigiinniit oqaatigerusupparput, illersornissamut isumaqatigiissutip saniatigut tillægsaftalemik aaqqiisoqarsinnaanissaa sukumiisumik ujartortariaqaratsigu, qanoq aaqqiisoqarsinnaassanersoq.

 

Pingaaruteqarpormi ullumikkut MD pillugu isumaqatigiinniarnermi kalaallit qanimut ilaatinneqarnissaat sukumiisumik qulaajarneqartariaqartoq, nalunngilarpummi qallunaat naaalakkersuisuisa siuttuat, aammalu nunanut allanut ministeri piffissami kingullermi angalasaqattaarsimasut Amerikamut aammalu Ruslandimut, taamaattorli ataatsimiititaliat taamaallaat paasiniaagaangata ilaatinneqartarnerput nalunngilarput, tassa Udenrigspolitisk Nævni.

 

Tamaammat pingaaruteqarluinnarpoq qallunaat statsministeriata angalanerani nunatsinni Naakkersuisut Siulittaasuata ilaatinneqartarsinnaanissaa pingaartutut Kattusseqatigiinniit oqaatigerukkatsigu.

 

Maannakkumiit piffissaq aggersumi Naalakkersuisut Siulittaasuata qanimut ilaatinneqartalernissaa Kattusseqatigiinniit aammattaaq kaammattuutigerusupparput.

 

1951-imi isumaqatigiissutip allanngortinneqarnissaa Kattusseqatigiinniit ullumikkut takorlooruminaatsipparput, tassami tamatta nalunngilarput isumaqatigiissutip NATO-mut attuumalluinnarnera eqqarsaatigalugu.

 

Taamaammat ullumikkumiit ersarissumik aammalu sukumiisumik qanoq tillægsaftaleliortoqarsinnaanissaanut ajortortariaqarparput qanorlu atorluaasinnaanerput aammattaaq qulakkeerniartariaqarparput, qanoq piumasaqaateqarsinnaasanerluta sukumiisumik aammattaaq naliliiffigisariaqarparput.

 

Taamatut naatsumik oqaaseqarluta oqallinnissamut ilaanissarput Kattusseqatigiinniit oqaatigissavarput.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Mogens Kleist qutsavigaarput, tulliulluni oqaaseqassaaq Otto Steenholdt, attaviitsoq.

 

Otto Steenholdt, attaviitsoq.

Siullermik Naalakkersuisut Siulittaasuata akissuteqaammini oqaaserisai ilisarnarluinnarput. Tassa qallunaat nunaanninngaanniit oqarfigineqarpugut, piumasaqarnissatsinnut qallunaat kajumissuseqanngitsut, oqarta ikiuukkumanngitsut. Taamaallaalli sumininnguanik ilaartuiniassagutta neriorsumisaarluta, kisianni iluatinnartoq aajuna akissuteqaammi, tassa Inatsisartut tungaanninngaanniit tikkuarneqarmat, akileraarutitigut, avatangiisitigut allallu aamma isumaqatigiissuteqarniartarnerni amerikamiunut saaffiginnissuteqassasoq taakku tunngavigalugit. Aamma forbindelsesofficereqarsinnaanera isumaqarpunga soqutiginarsinnaasoq. Akissuteqaammi soqutiginarsinnaasut taakkutuaapput.

 

Siunnersuuteqartoq paasilluarpara, pingaartumik illersornissaq sillimaniarnissarlu pillugit ataatsimiititaliami ilaasortaqatigigallarakkuli, aamma taamani qujanartumik Naalakkersuisut Inatsisartullu isumaqatigiilluinnartut tunuliaqutaralugit ataatsimiititaliami sassarsinnaasarsimagatta.

 

Isumaqarsimagaluarpunga suliaq imaannaanngitsoq, taamanimiilli aqiliortinneqalersimassagaluartoq, tassami taamani ilaatigut amerikamiut tungaanniit naapinniarneqamisaartugut paasisorilersimagaluaratsigut.

 

Ilami allaat oqartalersimagaluarluta, amerikarmiut tungaanniit, tassa Danmarki avaqqutiinnarlugu allaat amerikamiunik oqaloqateqarsinnaanerput taakkunannga ajornartutut isigineqanngikkaluartoq.

 

Isumaqarluinnarpunga tamatuma kingorna nipi allanngoriartorsimasoq, uangalu pasitsaattarpara Danmarkimi naalakkersuisuusartut, tassa nikittaallutik naalakkersuisuusartut, isummaminnik allanngortitsiumannginnertik aamma Amerikamut apuussimagaat, tassami ullumi akissuteqaammi Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaatigimmagu Danmarkimi naalakkersuisut oqaatigisimagaat, aamma amerikarmiut isumaqartut, isumaqatigiissutip nutaamik isumaqatigiinniutigineqarnissaa pisariaqanngitsoq.

 

Piffissami ingerlasumi qallunaat naalakkersuisui ulapaarsimannguatsiaqaat, nunarput pillugu ukiorpanngortunik kisimiillutik aalajangiusimasartik aamma Amerikamit tapersersorneqaqqullugu, angusimannguatsiarlugulumi.

 

Tassamiaasiit asanerusaq pisinnaanngikkaanni, tullia naammagiinnartariaqarpoq. Uangali taamanernit silarsuarmi pissutsit uterlugit eqqarsaatigileraangakkit, taamanikkut Ruslandimi pisimasut aalajangiisuulluinnartutut tikkuarumasalerpakka.

 

Qularnanngilaq Thulemik piorsaanissaq kinguartiterneqanngikkuni qatangiinnaratarsinnaasoq. Ukiuni makkunani Amerika silarsuaq tamakkerlugu pissaanilissuartut kisiartanngormat. Nakkutigineqarnerulerunarput nunat piitsunik taaneqartartut pimoorullugu sakkussiariligaat, tassalu atomimik sakkussiarsuit atornagit akikitsumik parteriat atorlugit nunanik pissaanilissuarnik ajunaarnersuaqartitsiniarsarineq.

 

Killiffik qaangeruminaatsoq uninngavigisariaqarparput, qanoq iliuuseqarniarsaraluta. Tassalu isumaqatigiissut allanngortinneqarsinnaanngitsoq ilassuserniartaraluassallugu, uangali nunatsinnit ilassutiginiarlugit siunnersuutit tamatigut akuersaarneqartarnissaat qularilluinnarpara.

 

Maani kujasinnerusumik nunatsinni najugaqartutsinnut naammaginakanneraluartoq, Avanersuarmiunut naammaginanngittuarpoq, piniarfiit pitsassuit Avanersuarmiunut qangaaniilli Avanersuarmiut piniarfitoqqaminnik naalagarsiortitaanatik qangatut piniarfiginneqqilersinnaanissaat.

 

Taama naatsunnguamik aammali Damarkimi naalakkersuisuutartunik pisuutitserpalaartumik, immaqali tunngavissaqarluartumik, oqaaseqatsiarlunga akissuteqaat naamagigallarlugu tiguara., kisianni Folketingimi ilaasortaatitagut suli annerusumik Thule pillugu qanoq iliuuseqartuartariaqartutut maanngaanniit inattorumallugit.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Otto Steenholdt qutsavigaarput, tulliulluni oqaaseqassaaq siunnersuuteqartoq Maliinannguaq Markussen-Mølgaard, Inuit Ataqagitigiit.

 

Maliinagguaq Markussen-Mølgaard, siunnersuuteqartoq, Inuit Ataqatigiit.

Ukioq manna 27. april danskit amerikamiullu illersornissakkut isumaqatigiissutaat 1951-imeersoq 51-iliivoq.

 

Isumaqatigiissut nunasiaanerup nalaani suliaasimasoq kalaallinit akuersaarsimaneqanngisaannartoq, kalaallinullu apeqqutigineqarsimanngisaannartoq atuuppoq.

 

Siunnersuuteqarnitsinnut patsisaanerpaavoq ukiuni arlalinngulersuni Inatsisartut tamarmiusut isumaqatigiissutip allanngortinneqarnissaa kissaatigimmassuk. Siunnersuullu manna aqqutigalugu tamatumap oqaluuserineqaannarani, pimoorullugu allanngortinniarnissaa sulissutigalugu aallartittariaqartoq isumaqaratta.

 

Oqartussaaqataanngilluinnarnerpummi arajutsisassaanngitsoq ersersinneqarpoq 1951-imi amerikamiut danskillu isumaqatigiissutaanni kalaallisuunngortinneqarsimanngisaannartumi.

 

Isumaqatigiissutip artikel 2-ani, 3b-mi ilaatigut ima allassimavoq: "Kalaallit Nunaata silaannaani imartaanilu sumiluunniit qallunaat naalagaaffianut akiliutitaqanngitsumik piumasaqaatitaqanngitsumilluunniit amerikamiut angalasinnaatitaapput, sumiluunniit sakkutooqarnikkut piorsaasinnaapput, sakkutooqarfiliorsinnaallutillu".

 

Artikel 5, 3-milu tamanna naqissuseqqinneqarpoq, sumiluunniit angalanerminni misissuivigineqaratik tulannissaminnillu akileraarutitaqanngitsumik angalasinnaasut, kiisalu artikel 6-mi qallunaat naalakkersuisuisa kissaatiginngippassuk, amerikamiut kalaallillu attaveqatigiinnissaat tamanna pinaveersaartariaqartoq.

 

Artikel 7-mi allassimavoq, amerikamiut sukkulluunniit sakkutooqarnermut tunngatillugu, nunatsinnut isertut akileraarnikkut ilanngaaserisutigut, atuinikkullu akitsuutinik akiliisinneqassanngitsut, piumasaqaateqarfigineqassanngitsullu, eqqussinerminnilu sunilluunniit sakkussianut tunngasutigut akileraarusersorneqassanngitsut.

 

Artikel 11-mi allaat allassimavoq, amerikamiut sakkutooqarfigisimasaminni, imaluunniit sumiiffigisimasaminni qimatsilerunik saliisariaqanngitsulluunniit.

 

Isumaqatigiissummi aalajangersakkat taama inuiannik kalaallinik oqartussaatitsinngitsigalutillu suusupaginnitsigisut kiap inuiattut imminut tatigisup, tatigerusuttullu ullumikkut 2002-mi akuersaaginnarsinnaavai. Allaallu allanngortinnagit ilassutitut isumaqatigiissusiorfigiinnarniarlugit.

 

Ajuusaarnaqaaq Naalakkersuisut Siulittaasuata akissuteqarnermigut ilassutaannarnillu akuersaarniarnermigut takutimmagu allannguinissaq naalakkersuisooqatigiinnit pimoorunneqanngitsoq, Naalakkersuisullu inuiaat kalaallit sinnerlugit tamatuminnga piumasaqarnissamut danskit naalakkersuisuinut tunniutiinnarsimasut.

 

Siunnersuuteqartutut akuersaarsinnaanngilluinnarparput isumaqatigiissut allanngortinnguarnagu saammarsaasiinnarluta ilassutaannarnik isumaqatigiissuteqartoqarniarmat.

 

Tamanna Inatsisartuni inuiaqatigiinnilumi piumasaqaatinut tunutsineruvoq, tunniutiinnarnerullunilu.

 

Naalakkersuisut angusatuarisimasaat tassaavoq, missilinik nutarterinissamut isumaqatigiinninniartoqalissappat nerrivimmi issiaqataanissaq, issiaqataaginnarnerulli suna imaraa, missilinik illersuusiornissamut naaggaarsinnaatitaaneq. Issiaqataanissaq sunik pisinnaatitaaffiliiva, ilami issiaannarneq tusarnaarnerlu naammanngillat.

 

Naalakkersuisut akissuteqarnerani oqaatigineqarpoq issiaqataanermi isumannaallisaaneq, avatangiisit, nunat tamalaat, illersornissakkut isumaqatigiissutaasutigut killiliussat allallu eqqarsaatigalugit pisariaqarsorisatsinnik piumasaqaateqarsinnaassasugut.

 

Ima paasisariaqarnerpoq, missilinik qaartartunik illersornissamut nutarterinissaq akuerisinnaavarput, isumaqatigiissummut tapiliussanik akuersisinnaagussi.

 

Tassa taamak oqarneq taama isumaqarsimappat, tassaavoq niueqatigiinngissuteqarneq, Naalakkersuisup akissummini taamaattoqassannginneranik oqaatigisaa. Taava sumiippugut.

 

Ippassaq TV-avisikkut ersarissumik nalunaarutigineqarpoq russit amerikamiullu missilinik illersuusiornissamut nutarterinissaq isumaqatigiissutigisimagaat. Taamaattumik Avanersuarmi radar-eqarfiup tamatumani qitiulluinnarnera erseqqissumik oqaatigineqartartoq pillugu, piffissaavoq, minnerunngitsumik 1951-imi isumaqatigiissutip taamatut iluseqarneranik akuersaannginnerput erseqqissassallugu.

 

Maannakkut 1951-imi isumaqatigiissutip allanngortinnissaa inimi maani ersarissumik naqissusinngikkutsigu avammut kiinnernitsinni sakkukissaqaagut inuiattullu imminut suli akuerisimassanata.

 

Tassami taamaaliornikkut nunami maani nunalittut amerikamiut danskillu qulaatiinnarluta qanorluunniit iliorsinnaanissaat suli akuersaassavarput, isumaqatigiissummut ilassutaannarnik akuersisoqassappat.

 

Tupinnaqaaq Inatsisartunut kingullermi qineqqusaarnermi, ukiarmilu Folketingimut qineqqusaarnermi, partiit Kattusseqatigiillu tamarmik qineqqusaarutaat tununneqaannassappat. Taava tatiginassuseq sumiippa. Oqaannaq piviusunngortitsinertaqanngitsoq naammalerpoq.

 

Taamaattumik maani inatsisartoqatigut kaammattorusuppakka, qineqqusaarutit tamakku ilumoorussimagunikkit partiilersoratik siunnersuutitsinnut akuerseqqullugit, Naalakkersuisullu inassutaanut itigartitseqqullugit.

 

Namminiilivinnissarpummi pimoorukkutsigu, apeqqummi matumani tunniutiinnartariaqanngilagut.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut siulittaasuat, Atassut.

Maliinannguaq Markussen-Mølgaard qutsavigaarput, taava maannakkut oqaaseqassaaq Naalakkersuisut Siulittaasuat.

 

Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat, Siumut.

Partiit oqaaseqartuinut qujavunga, aammalu erseqqissumik oqariartuutilinnut, Kattusseqatigiinninngaanniit, taamatullu aamma attaviitsumit.

 

Tassa tapiliussanik isumaqatigiissuteqarsinnaanermut periarfissat Naalakkersuisut saqqummiussaat aqqutigalugit aamma suliap matuma ilusilerneqarnissaa suliaralugu ingerlaneq Naalakkersuisunut tapersiillutik oqaaseqarfigimmassuk.

 

Aamma Siumup oqaaseqartuanut Mikael Petersenimut oqaatigisaanut tunngatillugu neriorsuutigerusussavara Nunanut Allanut Sillimaniarnermullu Ataatsimiititaliaq qanittumik Naalakkersuisunit suleqatigineqassasoq, maannakkut danskit peqatigalugit misissuinissat ingerlanneqarnerannik suliaq qanoq ittuunerannik ilisimateqatigiittarnissamik.

Taannalu aamma maani inimi partiinut tamanut Kattusseqatigiinnullu oqaatigerusuppara.

 

Atassutip oqaaseqartuanit taaneqartut, tapersiinerup saniatigut maluginiakkakka USA-mik illersorneqarnissamut Thulemut tunngasut kisiisa pinnagit, aamma USA-mit niueqatigiinnissinnaanermi, suleqatiginnissinnaanermik annertunerusumik niuernikkut, takornariaqarnikkut allatigullu.

 

Aamma Naalakkersuisunit ammaffigineqarnissaanik oqaatsit isumaqatigilluinnarakkit oqaatigissavara, isumaqarama taamaalilluni periarfissat pissusiviusunut atuuttunut naleqquttuusut.

 

Amerika avannarleq sanileraarput, niuerfissattullu aamma ammanera ilisimavarput, aamma illersornissap tungaatigut, tassani inissisimanerput najoqqutaralugu NATO-mi ilaasortaavugut, tassanilu illersorneqarnissatta nunarujussuatta nammineq illersorsinnaanngisatta, kisianni tassani iligisagut isumaqatigiissuteqarfigisagut pisussaaffigisaat najoqqutaralugit tatigaagut upperalugillu.

 

Nunatta allanik tiguarneqarnani, uagutsinni maani najugaqartuni inuuffigineqarnissaa aamma illersortuassagaat. Illersoqatigiinni NATO-mut ilaasortaanermut aqqutigalugu. Tamakkuupput aamma tamatumani oqaatigissallugit pinngitsoorneqarsinnaanngitsut.

 

Inuit Ataqatigiit oqaatigisaanut aamma ilisarnarpoq, siornatigut oqaatigisarsimasagut aamma tassaniittut oqaatigineqarmata. Uanilu Inuit Ataqatigiinnut oqaatigissavara, maannamut Amerikamut isumaqatigiinniarnerit, ilumoorpoq unittoorsimasutut pissuseqarnerat, aamma taanna siusinnerusukkut oqaatigisarparput.

 

USA 11. septemberilli kingorna suli sorsuppoq, taamaattumillu sorsunnermi nalaani apeqqutit nunani eqqissisimaffiusuni, soorlu nunatsinni, naammassiniakkat ajoraluartumik kinguartissimagai malunnarpoq, tassa septemberimi siorna inaarniarlugit isumaqatigiissutissat aamma naammassiniagassarigaluagut manna tikillugu ingerlaqqissinnaasimanngillat, isumaqarpugullu tamatumani pissutaasoq USA ulluni makkunani Afghanistanimi sorsummat, aammalu silarsuarmi terroristinut sorsunnermik ingerlatsilluni.

Kiisalu aamma Kattusseqatigiinninngaanniit oqaatigineqartoq, maluginiagara ataaseq uaniittoq aamma nuannaarutigaara, aamma Mogens Kleist nammineq Nunanut Allanut Sillimaniarnermullu ilaasortaasutut naliliineratut taanna tiguara.

 

Tassa tapertaliussanik isumaqatigiissutit, taakku aqqutissatut aamma tikkuarniagai, maluginiakkanni tassaniimmata.

 

Taamatullu aamma attaviitsup oqaaserisami naggataatigut Avanersuarmiut piniartoqarfimminnut naalagarsiortitaallutik qangatut piniarfeqaqqinnissaannik, tassa nunatoqqaminnik kingumut piniariarfigisinnaasaat ammarneqarnissaanik oqaasii.

 

Tassaapput ilumut september-imili ukiarmi naammassisassatut neriuutigisimasarigaluagut, kisiannili maannakkut kinguarsarneqartutut misigisimasagut.

 

Oqaatigissavara aamma naggataatigut, Naalakkersuisut Avanersuaq pillugu nutaarsiassaqanngillat, tassa pissutsit Avanersuup sakkutooqarfianut tunngasut, maannakkut sumi tamarmi uninngasutut pissuseqarpoq.

 

Aammalu Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata eqqorunarpaa, silarsuarmi isumaqatigiissutit ilaat ABM-imik taaneqartartoq, maannakkut atorunnaartussaq, tassunga taarsiullugu russit amerikamiullu isumaqatigiissuteqarnissaat, tassa atomimik sakkussakillisaanissamik siunertaqartoq, taanna qularnanngitsumik inissinniarneqarpoq, taamatullu aamma Kinamut oqaloqatiginninnissamik ilaqartitsinissaa danskit aamma kissaatigisimavaat.

 

Tassuunakkut qularnanngilaq isumaqatigiissutip nutaap, ABM atorunnaaraluartoq atominik sakkukillisarnissamut siunertaqartumik aaqqissuussinissat suli ingerlanneqarput, taannalu aamma Naalakkersuisuninngaannit nuannaarutigalugu oqaatigissavara.

 

Naggaterpiaatigut oqaatigilara una, statsministeri maaniimmat isumaqatigiissut isumaqarpunga Naalakkersuisut manna tikillugu apeqqummi tassani suliarisartagaanni angusanit pitsaanerpaasoq.

Ukiut 30-t kingulliit ingerlaneranni uagut oqallinnermi peqataasimasugut, aamma taamak nalilerusupparput. Danskit nikeriarsinnaanngilluinnarnerat uani oqaatigereerpara, erseqqissarlugulu.

 

Kisiannili aatsaat januarimi danskit qisuariarnerat, soorlu aamma Siumup oqaaseqartuata taanna Mikael Petersenip erseqqissaatiminik aamma taagaa, qisuariarnerat taanna aamma angusaavoq annertooq, namminneq peqataallutik, peqatigiilluta isumaqatigiissut maannakkut misissussagatsigu, taavalu iluarsisariaqartut tikkuakkagut.

 

Aamma oqaatigerusuppara tamakkununnga ilaassapput aamma amerikamiut killeqanngitsumik nunatsinni iliorsinnaanerannut, suut pineqartut erseqqissumik aamma ilanngunneqarnissaanik apeqqutit, siusinnerusukkulli aamma taaneqartareersut, tikinneqanngitsoornavianngimmata.

 

Taamaattumik aqqutissaq taanna amerlanerusunik taperserneqarmat, qujassutigaara. Tillægsaftale aqqutigalugit suliassap ingerlanneqarnissaa, tassani danskit naalakkersuisui peqatigalugit misissueqqissaarnerup kingornatigut.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut siulittaasuat, Atassut.

Naalakkersuisut Siulittaasuat qutsavigaarput, tulliulluni oqaaseqassaaq Mikael Petersen, Siumut.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua.

Siullermik Naalakkersuisut Siulittaasuata oqaaseqaqqinnermini oqaatigisai soorunami qujassutigissavakka. Soorunami Siumuminngaanniit tulluusimaarutiginngitsuunngilarput nunatsinni massakkut Naalakkersuisut, aamma taamaalilluni Inatsisarut piumasaat timitalerniarlugit ilungersorluni naalakkersuinikkut sulinerminni alloriarmata.

 

Soorunami partiikkaarlugu, inuttullu ataasiakkaarluni nalilersorneqarsinnaammat angusaq qanoq pitsaatiginersoq, taanna ataasiakkaarluta partiitullu naliligassaraarput. Naalakkersuisut Siulittaasuata ilungersorluni, allaat oqaaseq una atormagu, allatut ajornartumik allaat pinngitsaaleerpalaartumik iliuuseqarluni statsministeri isumaqatigisimammagu, 1951-imi isumaqatigiissutip nutarterneqarnissaa siunertara.

Misissueqqissaarneq kalaallit qallunaallu sanileriillutik, issiaqatigiillutik misissoqqissaarlugu aallartissagaat. Siornatigut taamatut angusaqartoqarnikuunngilaq, massakkut taanna angusaq imaannaanngitsuuvoq, taamaalilluni tunngavissat ersarissut aallaavigalugit oqallinneq ingerlanneqarsinnaaleqqullugu, misissuineq naammassippat.

 

Isumaqarpunga taanna isiginngitsuusaarneqarluinnartoq, taamaattumik tupigaara siunnersuuteqartup matumani oqaaseqarnermini oqaatigimmagu naalakkersuisooqatigiit massakkut suliaminnik pimoorussinngilluinnarlutik ingerlatsisut.

 

Ila tupinnassusia, massa Naalakkersuisut Siulittaasuata akissuteqaammini erseqqissaraa, misissueqqissaarneq aallartinniartoq, aammalu taanna naammassippat Inatsisartut ilisimatinneqassasut oqaaseqaqqinnermini oqaatigalugu.

 

Allaallu tamatumani misissuinermi aamma Inatsisartut nunanut allanut ataatsimiititaliaata qanimut suleqatigineqarnissaa aamma neriorsuutigalugu oqaatigalugu.

 

Taannaannarluunnit qiviaraanni taallugulu ila angusaavoq alloriarneq pitsaanerpaaq ullumikkumut angusaasoq 1951-imi isimaqatigiissutip nutarterneqarnissaa pillugu, nutaamik isumaqatigiinniuteqarnissaa pillugu 1990-ikkunni Inatsisartut piumasaqarmata, aamma tamanna piumasaqaat allanngunngilaq.

 

Siumukkunnit erseqqilluinnartumik oqaatigaarput isumarput allanngunngitsoq.

 

Atassutikkuniit aamma tamanna piumasarineqarpoq, Kattusseqatigiinni aamma.

 

Taamaattumik Inuit Ataqatigiit tungaanninngaanniit partiit allat oqallaatigaluni tamatumuuna tunniutiinnarsimasutut nipilimmik oqalunnerat akuerineqarsinnaanngilluinnarpoq.

 

Taamaattoqanngilaq, suliaq ingerlavoq imaannaanngitsuuvoq aamma Kattusseqatigiit oqaaseqartuata oqaaserisai ilumoornerartariaqarpara uangattaaq tassa 1951-imi danskit Amerikarmiunik isumaqatigiissutaat, paasereeratsigu NATO-mi ataatsimoortumik tunngaviusumik isumaqatigiissummik atalluinnartuusoq.

 

Aamma tamanna siunnersuuteqartup taamanikkut nunanut allanut sillimaniarnermut ataatsimiititaliami siulittaasuugami, Bruxellesimi angalanitsinni aamma paasivaa.

 

Taamaattumik nuerterinissamik piumasaqarnermi nalunngilarput nukippassuit atussallutigit. Aamma sivitsuloorsinnaasoq naatsorsuutigereersinnaavarput.

 

Taamaattumik piumasaqaat taanna allanngortinngikkaluarlugu sulissutigiuarlugu utaqqiinnarnagulu naammassinissaa, qallunaat aamma siusinnerusukkulli allatut ajornartumik ilassutitigut nutarterisarmata, aamma isumaqatigiissummi periarfissaareermat isumaqatigiissummi tunngaviit allanngortarneri naapertorlugit, ilassutitigut allannguisoqartarsinnaasoq.

 

Tassa isumaqatigiissummi taanna periarfissaatitaavoq.

 

Bekendtgørelse isumaqatigiissut pillugu nalunaarut Folketingip nalunaarutaat, taanna aamma pigisarput taamatut periarfissamut tikkuussisimasoq arajutsisimanngilarput.

 

Taamaattumik isumaqarpunga tamanna periarfissaq soorunami pitsaanerpaap tullia uagut tungitsinniik isigalugu, Siumumiit isigalugu pitsaanerpaat tulleraa taanna ilassuteqartitsinissaq.

 

Taanna pitsaanerpaajuassaaq tamakkiisumik nutarterineq.

 

Misissuineq naammassippat Naalakkersuisut siulittaasuara oqarneratut misissueqqissaarneq naammassippat, taava nalilerneqassaaq ilassutitigut isumaqatigiissusiornissamut tunngavissat erseqqissarneqassasut. Imaassinnaavoq misissuinerup inernerigaa, ila imminut akilernerpaassasoq aamma qallunaat imaassinnaavoq isumaqatigileriataarsinnaagaat, 1951-imi isumaqatigiissut nutarterneqarnissaa pitsaanerussasoq.

 

Tassa pissutsit allanngoriartorput nunarsuarmi. Taamaattumik massakkuugallartoq killiffigisami, ilassutitut isumaqatigiissusiorsinnaanermut periarfissat taakkartukkagut Siumuminngaanniit, ilanngullugit inussiarnersumik tiguneqarnerat aamma nuannaarutigerusuppara.

 

Tassa tassani taasagut erseqqissalaarusuppakka. Tassa avatangiisitigut apeqqutit imaannaanngitsut massakkut ilungersuutigaagut amerikarmiut Pituffimmi radareqarfiannut tunngassuteqartoq. Aamma minnerunngitsumik sakkutooqarfiugallarmalli avatangiisitigut suliassarpassuit taakku massakkut ingerlanneqartut, saliinerujussuit aamma siunissami avatangiisitigut eqqanaarsarnissarput pitsaanerpaamik inissisimanissarput eqqarsaatigalugu, isumaqatigiissusiortariaqarpugut.

 

Kiisalu aamma akileraaruteqartitsinikkut apeqqutini amerikarmiut tappavani atuinerminni, nunamik atuinerminni nunatsinni akileraarutitigut akileraartarnikkullu qanoq aaqqiivigineqarsinnaanerat pillugu aamma oqaloqatigineqartariaqarput.

 

Amerikarmiut nunatsinni sumiluunniit atuisinnaanerat sorsunnerup eqqissisimanerullu nalaani, aamma taanna apeqqut pillugu uagut nammineq amerikarmiunik isumaqatigiissusiortariaqarpugut. Ullumikkumut aamma 1990-ikkunnili piumasaqaaterput - Thuletoqqap nunatsinnut utertillugu tiguneqarnissa angusariaqarparput. Aamma taanna immikkut isumaqatigiissusiorfigineqarsinnaavoq.

 

Kiisalu aamma minnerunngitsumik nalunaarasuartaateqarnikkut Amerikamut attaveqarnerup pitsaanerulersinneqarnissaanut Thulemi radareqarfik aqqutigalugu, teknikkikkut periarfissat atorluarlugit, aamma civilimik atuisinnaaneq aammalu sakkutooqarnikkut, tassa sakkutooqarnermut nasiffeqarnermut immaqa taama taagaanni, radareqarnermut tunngasut immikkoortillugit ingerlanneqalersinnaaneri tamakku ilanngullugit isumaqatigiissutaasariaqarput.

 

Siumumilli isumaqarpugut tamakku pillugit ilami angusinnaasuugutsigu nunatta nammineerluni Amerikarmiunut toqqaannartumik isumaqatigiissuteqarsinnaanera ila qanoq nuannertigissagaluarpa.

 

Soorlu aamma massakkut Ef-minngaanniit taamanikkut anigatta massakkut EU-jusup nunatsinniik toqqaannartumik isumaqatigiinniarfigineqarsinnaanera, Danmarkimiinngaannik akuersissutaareersoq, aamma tamanna ingerlapparput.

 

Sooq amerikamut aamma taamaaliorsinnaassanngilagut?

 

Tamakkuupput periarfissat pitsassuit anillariarfigisinnaasagut, taamaattumik qanoq susoqanngitsumillu nalilersuineq atorsinnaanngilluinnaqqissaarpoq.

 

Naggataatigut Inuit Ataqatigiinninngaanniit oqaaseqartup oqaatigisaa una Inatsisartut ataatsimoorlutik oqariartuuteqartariaqartut, Naalakkersuisunut piumasaqarlutik. Tassa USA-mut saaffiginninnissamik illersuissummut isumaqatigiissutip nutarterneqarnissaa piumasaralugu.

 

Soorunami taanna pillugu USA-mut saaffiginninnissamut tunngassuteqartillugu Naalakkersuisut oqaloqatigiuarpagut. Aamma massakkut Naalakkersuisut siulittaasuata isumaqatigiissutaa, qallunaat peqatigalugit isumaqatigiissutip misissoqqissaarneqarnera taakkua naammassippatta isumaqarpunga alloriarnissamut isummernissamut tunngavissaqalersimassasugut.

 

Taamaannak oqaaseqarlunga Naalakkersuisut akissuteqaataanut qujaqqippunga.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Aappassaanik oqaaseqarpoq Mikael Petersen, qutsavigarput. Tulliulluni Josef  Motzfeldt, aappassaanik oqaaseqassaaq.

 

Tassa erseqqissaatigissavara oqaluttarfimmukarnerani aappassaaneernermi 5 minutit oqaaseqartussaammat.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat.

Matumuuna Inatsisartunut eqqaasitsissutigissavara isumaqatiigiissutip oqaluuserisatta taaguutaa malugeqqullugu.

Imatut qulequtaqarpoq Kalaallit Nunaata illersorneqarnissaa pillugu 1951-imi isumaqatigiissut.

 

Kalaallit Nunatta illersorneqarnissaa pillugu isumaqatigiissut kalaallit inuiaqatigiit naalakkersuisaluunniit ilisimangilaat qanoq imaqarnersoq.

 

1968-imi ilassutitut isumaqatigiissut qanoq imaqarnersoq uagutsinnut takutikkumaneqanngilaq. Massakkut naak sakissatik tillullugit piumasaqaatinik sakkortuunik oqaaseqarlutik nutarterisariaqarnermik allamik taarsiisariaqarnermik oqaaseqartartut.

 

Ullumikkut Anders Fogh Rasmussen maani landshøvdinginngorsimavoq, Inatsisartullu Namminersornerullutik Oqartussat inatsisiliortuusut isumaqarfiisut Landsrådetoqqatut killeqartigisumik piginnaatitaaffeqartutut isigipput.

 

Allaanngilaq nunarsuarmi pissutsit ukiut 51-it ingerlaneranni allanngoriartorsimanngitsut. Allaanngilaq ippassaq FN-ip ataani Permanent Forum, nunanap inoqqaavinik illersuiffik, atulersimanngitsoq.

 

Allaanngilagut 1951-imi pissutsini uninngasimasugut uagut uninngaannarusuttugullu. Tamanna pakatsinarpoq assut.

 

Naalakkersuisut siulittaasuat oqarpoq, Amerika sanileraarput aamma niuernikkut attavigaarput. Naalakkersuisut siulittaasuat isumaqarnerpa inuiaat kalaallit, isumaqatigiissummik nunamik illersorneqarnissaanik isumaqatigiissummik allanngortitsiumanerata USA-p niueqatigineqarnera kipitissasoq?

 

Tassaqa. Taamaassimasappat oqartarnerattut USA tassaasimassooq naalagaaffik tatigineqarsinnaanngitsoq, naalagaaffipajuk.

 

Soorlu USA tamakkununnga oqaaseqartartoq aamma USA-mik niueqateqarnermut annaassagaluarutsigu sullugisassaqarpugut? Tassaqa.

Puisit puisit puisit puisit puisinut tunngasunik nioqqutissiaminernik sunilluunniit pisiumanngitsoq eqqussiumanngitsoq inerteqquteqartoq inatsiseqarnermigut. Tassa niueqatigilluagarput?

 

Aalisagarsilaartarunnarsivoq kisiat killeqartorujussuarmik.

 

Siumut oqaaseqartuata oqaatigaa Anders Fogh Rasmussen Naalakkersuisut siulittaasuat isumaqatigiissuteqarsimasoq isumaqatigiissummut qulaajaasussamik. 1998-imi 1999-imilu annoraaqudvalgimik taallugu qulaajaasitsivugut, Inatsisartut Naalakkersuisullu sukumiisumik suliaat atuagakullassuanngorluni saqqummereerpoq. Taamaallaat naalakkersuinikkut isummerfissat tikinneqarmata, ataatsimiititaliap susassaqarfiginnginnamigit Naalakkersuisunut naalakkersuinikut isummersorfissatut killikkami suliani iperarpaa.

 

Taava suna massakkut qulaajaqqinniarneqarpa?

 

Sivitsorsaaneq tassa kisimi.

 

Ajoraluaqaaq danskit naalakkersuisuni naalagaqarnerup akuersaarneqartuarnera ullumikkut uppernarsaqinneqarmat.

 

Atassutikkormiut oqaaseqartuata qujaniutigilluinnaqqissaarpaa danskit naalakkersuisagooq, najuunnissarput isumaqatigiinniarnissani akuerisimammagu.

 

Ila qujamasuutiginiagaq sulluginaraluassusia.

 

Qunoriarneq annertooq ullumikkut takutinneqartoq ajuusaarnarpoq. Inatsisartut kingullermik oqaluuserinninneranni 1997-imioqqooqaaq, piginnaatitsissut Naalakkersuisut Siulittaasuannut tunniunneqartoq malinnagu ingerlasoqarsimavoq. Anders Fogh Rasmussen oqarmat, taassuma oqaasii naalaganngortinneqarput.

 

1968-imi isumaqatigiissutit suunuku imarisimagai? Aqqartartut atominik sakkullit imartatsinniippat? Timmisartumik atominik sakkussanik usisunik silaannarput ingerlavigineqarpa?

 

Tamakku ilisimanngilagut, aali taaguuteqartoq "Kalaallit Nunaata Illersorneqarnissaanut Isumaqatigiissut".

 

Nunarsuarmi qaqqarsuarni narsaannarsuarni sinerissamilu inuiaat piitsuugaluartut amerikamiut naalaganngortillutik imminnut nunaminnik atuinerannik, akerliullutik oqartarnerat yankees go home, taanna nalunngilarput. Nammineq uagut aamma atortarnikuuarput.

 

Ullumikkut pissutissaqangilagut taama oqassalluta pissutissaqanngikaluarpugut.

 

Isumaqatigiinniarnissamik nutaamik nutarterinissamik piumasaqarnissarput taamaallaat saqqummiukkutsigu.

 

Danmarkip EU-mi ikkukkaluttuinnarnerani annilaangassuterput Naalakkersuisut isummerfigissallugu piareersimasimanngitsut paasivagut.

 

Isumaqatigiissut ullumikkut oqallinneq aalaavigalugu isiginnaarusaassavarput attoqquneqanngimmat attorsinnaanagu.

 

Taavalu aamma Siumup oqaaseqartuata aappassaanik oqaaseqarnerani isumalluarsaarutigaa USA toqqaannartumik isumaqatiginiarsinnaagipput. Uummannaq pillugu ukiorpassuit pigaluarparput nikeriarfeqanngitsoq.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Josef Motzfeldt qutsavigaarput. Tulliulluni oqaaseqassaaq Mogens Kleist aappassaanik sivisunerpaamik 5 minutsit.

 

 

Mogens Kleist, Kattusseqatigiit oqaaseqartuat.

Qujanaq. Oqaaseqarnitsinni tassa erseqqissaassutigivarput aamma inatsisit tassa qallunaat grundloveat taanna allanngortinngikkutsigu, qallunaat naalagaaffiata nunanut allanut tunngasut illersornissamullu tunngasut oqartussaaffigivai.

 

1951-imilu isumaqatigiissut toqqammavigalugu nunasiaatitaanitta nalaani taanna isumaqatigiissut sananeqarsimavoq.

 

1968-imi Folketingemi oqallittqarmat, timmisartorsuut nakkarnerata kingorna, 1968-imi taamanikkut Folketingemi ilaasortaatitarisarput Nikolaj Rosingi, timmisartorsuup nakkarnerata kingorna Folketingemi oqallinnerminni ersarissumik oqaatigivaa, 1951-imi isumaqatigiissutip nutaamik naliliiffigineqarnissaa. Taamanikkullu naliliiffigineqartussatut oqaatigineqarsimavoq.

 

Aammalu 1968-imi oqallinnermi ersarissorujussuarmik oqaatigineqarpoq, aatsaat taamatut isumaqatigiissut unitsinneqarsinnaasoq NATO-minngaanniit anigaanni.

 

Imaluunniit isumaqatigiissuteqartut ilaannit aninikkut marluullutik isumaqatigiissimasut aappaat aniniarpat, taava aatsaat taanna isumaqatigiissut atorunnaartussaasoq.

 

Soorunami maani oqallissinnaavugut annertungaatsiartumik nutarterisinnaanermut isumaqatigiissummut tunngatillugu, kisianni killeqarpoq, uagut iliuuseqarsinnaanerput tamatta nalunngilarput.

 

Tassalu uagut nunanut allanut attuumassuteqartut oqartussaaffiginnginnatsigit, Grundlove tunngavigalugu, kisianni periarfissat ujartortariaqarpagut taanna allanngortissinnaanngikkutsigu uagut oqarpugut taavami pitsaanerunngila tillægsaftalemik sanasinnaaguttaa?

 

Periarfissarisinnaasagut tassuuna ujartortariaqarpagut. Imaanngilaq tunniutiinnartugut Maliinannguaq Markussen Mølgårdi oqarnermini, aa tassa tunniutiinnartutut uagut taakkartorluta pivaatigut, taamaattoqanngilaq ilissituulli taassuma isumaqatigiissutip nutarterneqarnissaa uagut aamma piumasaqaatigaarput, kisianni periarfissaqanngikkutta periarfissatta tullia ajartortariaqarparput. Tassalu tillægsaftale.

 

Tillægsaftalemi taamatut sananitta isumaqatigiissuteqarnitsinni periarfissarisinnaasagut assigiinngitsut ujartortariaqarpagut. Massakkut russit amerikarmiullu ABM-imut isumaqatigiissummut tunngatillugu atorunnaarsitsinerata kinguneranik, nunatta inissisimanera allaanerulerpoq.

 

Taava uagut qanoq atorluaasinnaavugut? Taanna ujartortariaqarparput.

 

Tillægsaftaleliortoqassappat periarfissarisinnaasagut ujartortariaqarpagut qallunaat naalagaaffiat suleqatigalugu, ataatsimut suleqatigalugu.

 

Maannakkut taamatut amerikarmiut russillu isumaqatigiinniarnerminni qallunaat tungaaninngaannit oqaatigineqarpoq, nunatsinni Inatsisartut aamma tusarniarneqartassasut, kisiat ajoraluartumik piffissami tassa kingullermi, qallunaat nunanut allanut ministeriat ukioq kingulleq septemberimi udenrigsministerinngunngikkallarmat, Washingtonimeeqatigisarput, arlaleriarluni Washingtoniliarpoq Moskvaliarpoq taavalu qallunaat statsministeriat Amerikaliarluni.

 

Taamaattorli paaserusunnarpoq Naalakkersuisut siulittaasuat, tassunga sooq aamma ilaatinneqarsimanngimmat aaligooq qanimut ilaatinneqarniartugut. Taamaattoq taamaallaat ataatsimiititaliaq tusarniaanernut tunngatillugu angalagaangat ilaatinneqartarpoq, allamik naamik.

 

Taannaana uagut tungitsinninngaaniik Kattusseqatigiinniit oqaatigigipput oqariartuutigerusukkipput, Naalakkersuisut Siulittaasuat qallunaat statsministeriat aammalu udenrigsministeriat ilagalugit isumaqatigiinniarnernut taamaattunut oqaloqatiginnerni ilaasinnaanissaat ujartoripput.

 

Taavami qanoq ilaa  illua tungaatigut kinguneqassava ataatsimiititaliami ilaasortaannaat taamatut ilaatinneqarlutik imaattorpata. Taanna ajunngitsorujuugaluarpoq, kisianni nunarput sinnerlugu Naalakkersuisut siulittaasuat taamatut ilaasinnaanissaa uagut tungitsinniit pingaartipparput.

Taamaammat periarfissarisinnaasagut ullumikkut suuppat, tassa taakku ujartugassagut.

 

Aamma Mikael Petersenip ersarissumik oqarpoq aamma uagut oqaatiginikuuarput isumaqatigiissut NATO-mut attuumassuteqarluinnartuummat taanna allanngortikkuminaatsorujussuuvoq. Taamaattumik pingaaruteqarpoq ujartuissalluta pitsaanerpaamik nunatsinnut iluaqutaasinnaasumik. Qujanaq.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Mogens Kleist qutsavigaarput, tulliullunilu oqaaseqassaaq partiini oqaaseqartartut avataatigut Lars- Karl Jensen.

 

Lars-Karl Jensen, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Siumut.

Aap, uanga Siumumit oqaluttorput akornusernianngikkaluarlugu isumaqatigiissutip nutarterneqarnissaanut isumaqatigiinniarnermi Naalakkersuisut issiaqataanissaat pingaartittorujussuuara.

 

Misissugassaqaqaaq suli aamma una Uummannap imaluunniit Dundasip utertinnissaannaluunniit eqqarsaatigalugu avanersuarmiut taanna noqqaassutiigisaat saneqqunneqarsinnaanngilaq, kisianni aamma misissugassaqaqisumik oqarninni pivara avanersuarmiut piniariartarfitoqartik Uummannaq nunakortik utertissagunikku, aamma tassani qulakkiigassaqarput imaannaanngitsumik. Tassa oqaluttut ilaata taallatsiarpaa 1968-imi timmisartorsuaq nakkarnikuuvoq, qaartartorsuit atortui usigisaasa ilaat nassaarineqanngillat immaqaluunniit tamarmik mingutsitsineq taavani misissuiffigineqanngilaq naammattumik. Tamakkuupput aamma nunap attartukkap mingutsinneqarneranik utertinneqarnissaanillu oqalunnermi qulakkeerniaqqaagassat.

 

Isumaqarpungalu ataatsimiititaliaq aamma tassunga attuumassuteqartoq pinngitsoorani tamakkuninnga assaasariaqartoq, Avanersuarmiut isumallualussinnarteriarlugit utertitsisinnaaneq angugutsigu aamma pakatsissutissaqarnissaat minnerutinniarlugu.

 

Tassami nalunngisatsitut 1968-imi timmisartosuup taavani siku putuinnarlugu imaanut nakkarluni kivineratigut, taassuma kingunerisaanik inuit ataasiakkat taarsiiffigineqarput inuk ataaseq 50.000,-kronemik. Pequtigalugu mingutsitsinermik sunnerneqarsimasinnaanerat aarleqqutigineqarmat.

 

Taavani piniakkat qanoq sunnigaanerat annertunerusumik misissuiffigineqarnersoq oqaatigisinnaanngilara, isumaqapunga misissuineq annikeqisoq.

 

Taavalu aamma umiartortutut angalanitsinni ilisimasaqarpugut, aamma immaqa ataatsimiititalimi soqutiginarsinnaasumik, Loranstationeqarfimmi immaqa taasinnaasarput Narsarsuarmi tassa Dundasip kujataani aqquserniorneqarmat, sioqqat amerikaminngaaneersut nunatta siorarinngisai qallersuutigineqarput assartorpagut. Tamakkua suuppat? Sooq nunatta siorai atorneqanngillat? Isumaqarpunga ataatsimiititaliami aamma paasiniassallugit peqqutissaqartoq.

 

Saliisoqanngilaq annertunerusumik taamaattumik Thulemiut piniariartarfimminni utertitsisinnaanerat, taanna sulissutigineqassappat aamma ilanngullu qulakkeerniartariaqarpoq mingutsitsinermik taajissuma piniarfigineqarsinnaasup sunnigaanera ullumikkut qanoq inissisimava? Aammalu atugassanik nerisassarsiorfigineqassappat inunnut qanoq sunniussinnaappat. Tamakkua tamarmik qulakkeerneqarnissaat neriuppunga Naalakkersuisut issiaqataanermikkut aamma oqallissutigisarumaaraat.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Lars-Karl Jensen qutsavigaarput. Tulliulluni oqaaseqassaaq Malinnannguaq Markussen-Mølgaard.

Aappassaanik oqaaseqassagami.

 

Maliinannguaq Markussen-Mølgaard, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat.

Qujanaq. Tassa Otto Steenholdtimut oqaatigissavara oqaaseqarnermini oqaatigimmagu ilaatigut Inatsisartuni ilaasortaanerup uuma ingerlanerani, nunanut allanut sillimaniarnermullu ataatsimiititaliami ilumoormat amerikamiunut oqaloqateqartarnitsinni erseqqissumik oqaatigineqarnikuummat Pentagonimiinnitsinni, taavalu aamma amerikamiut maanga maanngarlutik ataatsimeeqatigiinninnerani oqaatigineqarnikuummat, ammaffigalugu taassumap allannguuteqarfiginissaa.

 

Taamaattumik asuli massakkut inissisimanerput aallaavigalugu, tukimmersortut tassaapput qallunaat. Qallunaat Naalakkersuisui.

 

Aammalu kingullermik siorna qallunaat nunanut allanut sillimaniarnermullu ataatsimiititaliaata maaniinnerani, ukiarmi ataatsimeeqatiginerani aamma tassani oqaatigineqarpoq maani peqataasunit suna kissaatiginerissi erseqqissumik paaserusupparput.

 

Tassa imaappoq ammarsimapput tassani suna kissaatigineripput aammalu erseqqissumik oqaatigereeraluaripput isumaqatigiissut allanngortikkusukkipput, tunngaviusumik isumaqatigiissut. Taava massakkut inissisimaneq aallaavigalugu tassa paasivarput qallunaat Naalakkersuisuisa tamanna kissaatiginngikkaat.

 

Siumut oqaaseqartuata qaqeqqinnermini oqaatigimmagu tulluusimaartariaqartugut massakkut Naalakkersuisut angusarisimasaat pillugu.

 

Suna tulluusimaarutigissagatsigu? Ukiuni arlalinni ilassutitut isumaqatigiissutit taakkua suliarineqarsimapput, taakkuinnaallu akuerineqarumallutik. Suliluunniit sunik imaqarnersut takusimatsinnagit isumaqarpunga pissutissaqanngitsugut tulluusimaarnissatsinnut.

 

Taamaattumik takoqqaartariaqarpagut suut isumaqatigiissutiginiarneraat.

 

Isumaqarpunga aamma angusaq kisanartutut taanissaa apeqqusertariaqartoq, oqareernittuut isumaqatigiissulluunniit ilassutitulluunniit isumaqatigiissutaanialersaartut suunersut takusimatinnagit.

 

Aamma siunnersuuteqarninni ilaatigut oqaatigisama ilavigaat, taamanikkut nunarput EF-imut naaggaarmat, tassani kalaallit immikkut pisinnaatitaaffilerneqarput.

Isumaqatigiinninniarsinnaanermut uffa massa nunanut allanut tunngasut, qallunaat naalagaaffiata inatsisit malillugut tigummigaluaraa. Sooq uani apeqqummi taamatut ilusilimmik iliuuseqarsinnaanngilagut? Aamma siunnersuutinni erseqqissumik allassimavoq.

 

Taamaattumik uani siunnersuutima itigartinniarneqarnera uanga paasisinnaanngilara. Illua tungaanillu oqaluttoqarluni allanngortittariaqarpoq, illua tungaanillu itigartinniarneqarluni allanngortinnissaanut siunnersuuteqarnera. Taavalu ilassutitut taakku isumaqatigiissutit kisimik akueriniarneqarlutik.

 

Uanga taamatut siunnersuuteqarninni aamma Inuit Ataqatigiit saqqummiussinerminni taamatut oqaaseqarnerminni tunngavigerpiarpaat, ilassutitut isumaqatigiissutit taakku isumaqatigiissuteqaannarnissaq sullugigatsigu. Sullugaarput pissutigalugu illersornissamut isumaqatigiissuut qulaatiinnarluta suliaasimammat.

 

Aammalu taamatut allassimasut qulaatiinnarluta suliaasimasut, akueriinnassagatsigit ilassutaannarnik akuersaarnitsigut.

 

Uanga isumaqataluarama siunnersuutip uumap akuerineratigut tunngaviusumik tunngaviusumik suliap pimoorullugu ingerlateqqinnissaa, ilassutaannaanngitsunik taanna akuerineqassasoq inatsisartuninngaanniit.

 

Taamaattumik aammaarlungakaammattorusuppakka Inatsisartuni ilaasortaqatikka siunnersuutiga akuereqqullugu, tassami taannaammat ukiuni arlalinni inuiaqatigiinni aamma partiini tamanik kissaatigineqarluni oqaatigineqartuartartoq.

 

Qujanaq.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Malinnannguaq Markussen-Mølgård qutsavigaarput, taava maannakkut oqaaseqassaaq Naalakkersuisut siulittaasuat.

Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat, Siumut.

Siullermik oqaaseqarama Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuata Josef Motzfeldip oqaatigisaani muluginiagara ataaseq oqaaseqarfigilaassavara imaluunniit marluk pingasulluunniit.

 

Isertortunik isumaqatigiissutissanik Naalakkersuisut siulittaasuataluunniit ilisimatitaasannginneranik oqaaseqarneq, taanna uanga soorunami suut ilisimatutaassutigisisarsimannginnersut uannut ilisimanngilakka, kisianni manna tikillugu Thulemmut tunngatillugu Naalakkersuisut siulittaasuunera tamaat aqqutigisimasanni, qanoq pisoqartillugu tamatigorluinnaqqissaaq ilisimatinniarneqartarnigut danskit Naalakkersuisuninngaanniit nalornisagullu apeqqutigineqartut akineqarsinnaasarput.

 

Soorunami aamma ilaqarput soorunami imaaliinnaarlugit qularnanngitsumik politikerinut vammullu apuutissallugit killiliiffigineqarsimasunik, taanna pinngitsoorneqarsinnaanngilaq aamma.

 

Aamma Kalaallit Nunaata uagut kisimiilluta atorunnaarsissinnaanngilarput una isumaqatigiissut.

 

Tamanna pisinnaanngilaq.

 

Taavalu oqaatigissavara statsministeri isumaqatiginiuteqarfigineqarmat januarimi, politikkikkut oqaloqatigiinnerup annertoorujussuarmik, kisianni aamma politikkiinnaanngitsoq aamma jura inatsisitigut aamma tunngavissat aamma tikkuarneqarsimapput.

 

Tassanilu Naalakkersuisut tikkuarsimasaasa ilagivaat isumaqatigiissut artikel 13, immikkoortoq 3, tassani oqaatigineqarpoq uani nikuiinnarluni nutsissagaanni kalaallisut nutserneqanngilaq oqaasertaqanngimmat, soorunami taakkua isumaqatigiissutaat qallunaat nunaatalu amerikamiullu oqaatigineqarput uani Naalakkersuisut taakku marluk isumaqatigiippata taavalu saaffiginnissut sunaluunniit arlaasa saqqummiussaat, uumap saqqummiussap atulereernerata kingorna, piffissamilu aamma atuuffigisimasaani pisariaqartunik maanga isumaqatigiissummut allannguutaasinnaasunik pisariaqartitsinerit kissaatigineqarpata, taakkulu aamma misilittakkat tunngavigalugit paasineqarpata imaluunnit NATo-p pilersaarutaani allannguineruppata taanna aamma ilaavoq.

Taamaattut saqqummiunneqarsinnaapput.

 

Artikel 13, immikkoortoq 3 aamma taanna atorsimavarput statsministerimut eqqaasissutigalugu, isumaqatigiissummi taama ittoq aamma oqaasertaq atorneqarsinnaasutut isumaqarfigigatsigu, paaseqatigiinniarnermullu atorsimagatsigu taanna.

 

Soorunami uanga aamma nammineq Mikael Petersenitut allallu aamma oqarnerisut tulluusimaarutigaara uani tukernersuinnaratik danskit maannakkut silarsuup allanngoriartortup ataani, akuersaarmassut isumaqatigiissut taama ittoq aamma artikel 13, immikkoortoq 3 tunngavigalugu uagut tikkuartorsimasagut maannakkut periarfissarsiuunniarmatigik, kisianni tassa suli aana ataaseq amigaataasussaq, uagut danskillu taama ilioreerutta saqqummiussagut aamma saqqummiussassatigut taavalu aamma amerikamiut aamma tassuunakkut paaseqatiginissaat isumaqatiginissaat aamma tunngavissaassammat, ima ittumik allannguuteqarniarnissamik.

 

Taamaattumik taanna anguniarneqassaaq.

 

Kingullermik oqallinnerminngaanniik annertunerusumik assortuussutissaqanngilagut. Aamma aunga takusinnaasakka najoqqutaralugit partiit tamarmik Kattusseqatigiiuppata imaluunniit illua= tungiliuttuuppata, uani isumaqatigiiniarnermut tunngatillugu oqaaserineqartut killiffiat atussagaanni Naalakkersuisut alloriarneq atorsimasaat amerlanerusut tapersersorluarmassuk. Taanna maluginiarpara, taannalu aamma tunngavigalugu suleqqissaagut.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Naalakkersuisut siulittaasuannut qujavugut. Inatsisartunut ilimasaarutigissavara ungasinngitsunnuakkut taasinissarput naatsersuutigigakku. Taavalu tulliulluni oqaaseqassaaq Otto Steenholdt.

 

 

 

 

Otto Steenholdt, attaviitsoq.

Kingulliulluni oqaluttoq tassalu Naalakkersuisut siulittaasuat isumaqatigaara. Aap, kingullermik oqallinnitsinnut naleqqiullugu massakkut oqallinnerup ingerlanera assersuunneqarsinnaasutut uanga naatsersuuppara, kisiannili taakkua ilassutigineqarsinnaasut maani qujasutitut maani tiguneqarmata aamma paasillugu.

 

Tassa soorlu uanga oqareersunga pitsaaginerusaq pisinnaanngikkaanni allatut ajornartumik tullia tigummisariaqartoq.

 

Isumaqarpunga annertoorujussuarmik isumaqatigiinngissuteqanngitsugut.

 

Uparuaaniapallaanngikkaluarlunga Inuit Ataqatigiinninngaaneersoq ilisarimisaarpara, tassa oqallinnermi naalakkersuisooqatigiinut pisuutitsiniarsarineq, kisianni uatsinninngaaniit akineqarsinnaasoq imatut: ukiuni taakkunani naalakkersuisooqatigiiffiusimasuni qinersinermi kingullerminngaaniik, manna tikillugu annertunersaa Inuit Ataqatigiit naalakkersuisooqataasimapput.

 

Allaat sillimaniarnermut ataatsimiititaliami siulittaasuutitaqarsimallutik.

 

Taamaattumik tassani qanoq namminneq qanoq iliorsimanertik isigigunikku massakkut ajorinninniarnerat isorinninniarnerat isumaqarpunga annerungaartoq. Imminnut utertoorutigissagaat. Tassa taanna ilisariinnarpara, suulluunniit illua tungiliuffiginiakkat tamarmik ataatsimiinnermi maani taamatut akisariaqalersarmata. Pisuutitsiniarnerit namminerlu assamminnik errortuinerit ersarissumik maanngaannit oqaatigineqartarmata.

 

Aamma Naalakkersuisunut ilaasortaasimasoq Josef Motzfeldt aamma taamatorluinnaq oqarfigisariaqarsoraara, piffissaagallartillugu pissutsinut maniguussimaqaaq illua tungiliukkami nipi allarluinnaq sakkortooq annittalermagu, aamma paasigaluarlugu.

 

Tassa oqaaseqaatissinni Inuit Ataqatigiit oqaaseqaatigisaanni aamma Naalakkersuisut siulittaasuata qujanaqaaq akimmagu. assut uanga aamma tassani qeerrassimaaleraluarpunga oqaatigineqarmat nunatsinniluunniit Naalakkersuisut siulittaasuannut ilisimatitsissutigineqartarsimanngitsut.

 

Sorsuusimaguluarnersut tassa tassani uanga ilimatsassutigisimagaluarpakka, kisiannili massakkut ersarissumik akineqarpoq. Taakkua taamaattoqanngitsoq.

 

Aap Danmark aamma EU qulequtsiullugu allakkassinni aamma takuara nuannaajallaatigissanerlugu quujatsaatigissanerluguluunniit tassa saamerliit EU-mut akerliunerpaasimagaluartut akuersaarnerugaluttuinnarmata. Taanna SF-iniippoq, massakkut ippassaaninnguaq SF-it taamaalerpallapput maani oqallinnermi immaqa imannarsuaq akuliuffigisassaanngitsoq, kisianni ilissi qaninnerugassiuk ajunngilaq naalagiartilaaraluarussigit. Taamaaliortariaqanngissimagaluarmata immaqa.

 

Taavalu eqikkaanermi aamma takusara danskit Naalakkersuisuinut piumasareqqullugu inassutigisaq, taakku USA-mut saaffiginnissuteqassasut illersornissamut isumaqatigiissutip isumaqatigiinniutigeqqinnissaa piumasaralugu.

 

Isumaqarpunga akissuteqaammi ersarissumik akissut tusareeripput. Taanna imatut akineqartoq, danskit amerikarmiullu isumaqatigiilluta oqarfigigaatigut, taanna isumaqatiginagu. Isumaqarpunga tassa taanna aporfiusoq imaannaanngitsoq.

 

Kisianni nuannarilluinnarlugu qungujussutigisara aana tamannali iluatsissanngippat Kalaallit Nunatta isumaqatigiissut atorunnaarsissagaa. Kakkaak immaqaluunniit annerusumik oqaaseqarfigisariaqanngilaq.

 

Taanna oqarniutaavoq, nalunngiivillugu Kalaallit Nunaat kisimiilluni taamaaliorsinnaanngitsoq.

 

Inuiattut akuerineqarnissarput utaqqissagutsigu immaqa suli aamma sivisuallaassaaq, kisiannimi neriuutit ingerlallugit ajorneq ajorpoq.

Tassa maani taasisoqassaaq, uangattaaq massakkut oqaatigissavara, killiffipput Naalakkersuisut siulittaasuata ersarissumik oqaatigaa, amerikamut qanoq iliuuseqarusukkaluaqaagut kisiannili aajuna nalunngisarput, Amerikap massakkut sorsunnini ingerlakkaa ersarissumillu oqaatigisimallugu, tamakkua ingerlakkallartillugit soorlu uagut suliaritinniagarput sukkasuumik suliarineqarnissaa ilimageqqunagu. Tassa aamma tusartariaqartoq ilumoortutullu uanga naliligara.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Otto Steenholdt qutsavigaarput, tulliulluni oqaaseqassaq Josef Motzfeldt pingajussaaniilerami naatsunnguamik.

 

Josef Motzfeldt, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat.

Qujanaq. Tassa naalakkersuisut siulittaasuata kingullermik oqaaseqarnermini oqaatigisaa, qularnanngilaq isumaqatigiissutit ilaqarsinnaasut politikerinut takutinneqarsinnaanngitsunik.

 

Isumaqatigiissutit politikerit atsiugaat politikerit ilaanut takoqqusaanngitsut suusimassappat?

 

Sakkutuut atsiugarinngilaat Naalakkersuisut-uku inissisimasut qaffasinnerpaat atsiugaraat isumaqatigiillutik isumaqatigiissutit makku pineqartut.

 

Tassa tamakku akuersaaginnagassagut? Uagut taama isumaqanngilagut.

 

Aamma Otto Steenholdtimut naalakkersuisooqatigiinnut pisuutitsiniarnera nalaatsornerinnakkut naalakkersuisooqatigiit ullumikkut uani isummaminnik allanngortitsipput, illit allanngortitsinerpaanut isummannik sakkortunerpavutit.

 

Kingullermik oqaluuserinninnermi piumasaqartut sakkortunerpaat ilagaatsit, taanna isumaqatigiissutipalaaq allanngortinneqartariaqartoq oqalukkavit.

 

Toqqammavilersukkanik oqaluppugut ajunngilaq illaruaatissanngortinniarsarigukku saamerliit taanna nalunngilarput upattussagit. Apeqqummi tassani saamerlerit Danmarkimi allamik isummeriartornerat qitiunngilaq. Uggorisarput tassaavoq kingunerisassai isumaqatiginiartaligassarput Danmarkiujunnaassaaq EU-p maskiinarujussua isumaqatiginiartalissavarput. Apeqqutit ukua imaaliallaannaq naammassisinnaasutut isikkoqartut isumannaarniarlugit eqiagigutsigu massakkut.

 

Taamaattumik uani tuppallersaatiginiarneqartoq nerrivimmi issiaqataanissaq, apeqqutaavoq qanoq piginnaatitaaffeqassanersugut. Ullumikkutut Inatsisartuni amerlanerit isummernerat toqqammavigissagaanni nukittuallaartutut inissisimanissarput ilimagisariaqanngilaq.

 

Taamaatumik-una uggorigipput illersornissamut isumaqatigiissut allanngortinneqarsinnaasutut isikkulik, ullumikkut naalagaaffeqatigiinnerup siunnerfeqarluartumik ingerlanniarsarigaluarnerani massakkut aporfinngorsimammat erloqinartoq.

 

Taamaattumik allanngortinneqarsinnaanera taanna pingaartikkipput.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Josef Motzfeldt qutsavigaarput. Taavalu aamma naatsuararsuarmik oqaaseqassaaq Mikael Petersen.

 

Mikael Petersen, Siumup oqaaseqartua.

Tassa naatsunnguamik. Tassa siunnersuuteqartumut Maliinannguaq Markussen-Mølgårdimut erseqqissaatigilaaginnassavara, uani aaliangiiffigisassatut siunnersuut tassa nipeqarpoq, danskit amerikarmiullu amerikamiullu 1951-imi illersornissaq pillugu isumaqatigiissutaata pimoorullugu allanngortinniarlugu pimoorullugu sulissutigineqarnissaa pillugu aaliangiiffigisassatut siunnersuut.

 

Siumuminngaanniik uagut isumaqaratta pimoorullugu sulissutigineqartoq. Taassuma allanngortinneqarnissaa. Pimoorutivillugu ingerlanneqartoq, taamaattumik suliassaq ingerlareermat aamma siunnersuut 1990-ikkunnili Inatsisartut aaliangiinnerannut aaliangiisimanerannut allannguutissamik imaqanngimmat.

 

Taamaattumik siunnersuut akuersaanngilarput. Taama paasiuminartigaaq. Allamik oqaasissaqanngilagut.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Mikael Petersen qutsavigaarput. Taava partiimi oqaaseqartup avataatigut Johan Lund-Olsen oqaaseqarniarpoq. Tulliuttoq aamma taamatut Anthon Frederiksen, taakkua oqaaseqareerpata Inatsisartut amerlanerussuteqartorujussuit isumaat erseqqereermat taasiinnalissaagut. Takanna Johan Lund-Olsen.

 

Johan Lund-Olsen, Inuit Ataqatigiit.

Qujanaq. Tassaana tupigusuutigilaagata una oqaaseqarfigilaarniarlugu, tassalu ilassutitut isumaqatigiisuteqarsinnaanissaq tassa maannakkut amerlanerussuteqarluinnartut maani tassa katersuuffiginiarpaat.

 

Tassungaana tunngatillugu una eqqumiigilaagara saqqummiutilaarusukkiga, tassa ilisimaneqartutut Naalakkersuisut pilersitaannik ukiuni makkunani, tassa namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitat sulisinneqarput Naalakkersuisuniit aammalu Inatsisartunit suliakkerneqarsimallutik.

 

Tassanilu namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitat sulinerannut aamma ilaatinneqarpoq ullumikut tassa immikkoortoq 35-mi uani eqqartugarput. Tassa illersornissaq pillugu 1951-imi danskit amerikamiullu isumaqatigiissutaata allanngortinneqarnissaa pillugu aamma nalilersuitinneqarlutik.

 

Tassa soqutiginartua maannakkut unaavoq tassa namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitat ukiut marluk maannamut sulereerlutik tassa isumaqatigiissutigisimavaat, ilassutitut isumaqatigiissuteqarnissaq taanna aqqutissaanngitsoq. Tamannalu ukiut kingulliit marluk tassa aallartinnitsinniilli namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitani, taanna sukumiilluinnaqqeqqinnaartumik misissuiffigineqarsimavoq. Aammalu eqqartorneqaqartaarluarluni uteqattaarneqartuarluni. Taannalu uteqattaarneqartareeqimmat aamma tassa namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitani kingullermik ataatsimiittoqarmat, tassa ukioq aallartilaaginnartoq isumaqatigiittoqarsimavoq aap ilassutitut isumaqatigiissuteqarnissaq taanna aqqutigineqarsinnaanngilaq. Taamaammat illersornissaq pillugu isumaqatigiissummi danskit amerikarmiullu isumaqatigiissutaata, tamakkiisumik allanngortinneqarnissaa tassa namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitap inassutigilersaarpaa. Aamma isumaqatigiissutigereerpaat.

 

Soqutiginartua manna uaniilerpoq maannakkut naalakkersuisuutitaqartut sinniisuutitaat tassani sulisinneqartut, tassa namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitani sulisinneqartut isumartik isumartik matuma kingorna taava allanngorteriasaassaneraat.

 

Tassa taanna apeqquterujussuuvoq. Pissanganassaarlu namminersorneq pillugu isumalioqatigiissitat junimi ataatsimiinnissaanni, ungaserujussuanngitsukkut taanna pilerpat tassani isumartik allanngortissimallugu taava qanoq iliulersaassanersut paasissallugu.

 

Taassuma saniatigut aamma una oqaatiginngitsuulaarnianngilara, naak partiimi siulittaasutta aamma tupigusuutigalugu oqaatigereeraluaraa, tassa Otto Steenholdtip ukiaminngaanniit maannamut mumerisaarsimanera.

 

Ila tamannamitaa sumimmitaavana patsiseqartoq? Paaserusunnassagaluaqaaq. Ottop nammineq tamanna sorunami akissuteqarfigisinnaassavaa. Otto Steenholdtip taamaattumik apererusunnarpoq aamma kikkunnik-una imaluunniit Siumukkunni imaluunniit allanik isumaqatigiissuteqarsimavit? Taamaalillutillu aamma pisiarineqarlulisooq imaluunniit pisiarineqarsimallutittullusooq isummat maannakkut allanngorteriasaarsimallugu.

 

Ukiarmi aaliangiiffigisassatut siunnersuut siullermeerneqarmat ilungersungaarlutit ilungersungaarlutit allaat taamani taasisitsisoqarnissaanik noqqaavutit. Ilungersungaarlutik illersornissaq pillugu isumaqatigiissutipalaaq taanna, qanga Inatsisartut ´90-ikkut aallartilaaginnartulli nutaamik isumaqatigiinniutigineqaqqinnissaa aaliangiusimaneqaannassasoq, taanna naqissuserneqaqqullugu, kisiannili tassa massakkut isummatit mumeriasaarsimapput. Ila tamatumunngamitaavaana suna patsisaasoq?

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Johan Lund-Olsen qutsavigaarput. Taavalu mannakkut oqaaseqassaaq Anthon Frederiksen.

 

Anthon Frederiksen, Siulittaasoqarfimmi ilaasortaq, Kattusseqatigiit.

Qujanaq. Siullermik erseqqissaassutigissavara uagut Kattusseqatigiinni pituttorsimaneq ajoratta suniluunniit taasissagaangatta. Tassa kiffaanngissuserput namminerlu nalunngissuserput malillugu taasisinnaasarpugut.

 

Taamaattumik uanga nammineq inuttut isummertaasera malillugu isummertussaavunga, aammalu Naalakkersuisut akissuteqaataanut taaseqataaniarnanga aaliangersimavinga.

 

Tassa ukiarmili oqallinnermi matumani aamma Kattusseqatigiinniit uagut isumaqataalluarsimagatta taassumap isumaqatigiissutip 1951-imeersup ilassuteqarfigiinnarnagu allanngortinneqarnissaa anguniarneqartariaqartoq sulissutigineqartariaqartoq tamakkiisumik tapersersoreersimagatsigu.

 

Taamaattumik uanga isumaqarpunga pissusissamisoorluinnartuussagaluartoq inatsisit tunngaviusut sioqqullugilli tassa nunasiaagallarnerup nalaani, taanna isumaqatigiissut uagut kalaallit periarfissaqarfigisimanngisarput nammineerluta peqataaffigissallugu.

 

Taassumap atorunnaarsinneqavilluni allamik nutaamik taarserneqarpat taanna tupinnangitsumik kikkulluunniit kalaallit soqutigisassarivaat.

 

Pisariaqarporlu taamatut aamma nunatsinnik inuinillu illersuinissaq, taamaattumik siunnersuuteqartoq uanga isumaqatigalugu taaseqataaffigissavara. Qujanaq.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Anhon Frederiksenimut qutsavigaara. Taavalu partiineersut allat pingajussaanik oqaaseqartikkakkit immikkut akueraara Otto Steenholdt.

Pingajussaanik naatsuaraararsuamik oqaaseqaqqullugu.

 

Otto Steenholdt, attaviitsoq.

Aap, tassami ilumoorluinnarpoq uanga kisimiissimavunga. Taanna aaliangiutigeqqullugu landstingemut siunnersuutigigakku Inuit Ataqatigiit itigartimmannga. Aaliangiusimasara taamanikkut kiserluinnarma taasivunga taanna aaliangiusimaneqassasoq, kisiannili taamanikkut itigartippassinga.

 

Pisiarineqanngilluaasarpunga. Oqarluaannassaanga Jonathan Motzfeldtip oqaatigivaa suliassaq ima ajornartigisoq, Amerika massakkut sorsulluni iliuusiata anguniarsarisaraluarput sanimut iligallaraa.

Qanorluunniit ilioraluarutta taanna uanga angusaqarfigisinnaanngikkallarparput ullumi imaluunniit siunissami.

 

Oqaloqatiginnissinnasoq suliaminik taama pingaaruteqartitsigisumik naammassinnippat isumaqarpunga taanna ingerlaqqissinnaasoq.

 

Neriulluinnarpunga taamanikkut siunnersuutigisara aaliangiuteqqullugu itigartitarsi ilissi aamma illua tungaanut saassasusi. Paasisarniarsigit tamakkua.

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Otto Steenholdt qutsavigaarput. Taavalu maannakkut oqaaseqassaaq Maliinannguaq Markussen- Mølgård, pingajussaaniilerami naatsuararsuarmik. Tulliupporlu naggataarutaasumik oqaaseqartussaq Naalakkersuisut siulittaasuat.

 

Maliinannguaq Markussen-Mølgård, Inuit Ataqatigiit oqaaseqartuat.

Aap, Otto Steenholdtimut oqaatigipallaannassavara tassa Inuit Ataqatigiinniit taamanikkut Ottop siunnersuutaanut itigartitsinitsinnut pissutigigatsigu, malugisinnaagatsigu maani inimi allanngortitsinissamik kissaateqanngitsut. Taavalu aappassaaneernissaa kinguartinneratigut piareersarlugu suliarineqarsinnaasoq. Taanna siunnersuut upernaaq manna Inatsisartuni aamma nunanut allanut sillimaniarnermullu ataatsimiititaliap Naalakkersuisut siulittaasuatalu suleqatigiinnermigut-mikkut saqqummiussiumaartut, kisiat tassa taamanikkut ajoraluartumik Naalakkersuisooqatigiinneq kipinikuuvoq aammalu isikkivik allanngornikuulluni taamaalilluni.

 

Aamma Otto Steenholdti oqassanngilaq uanga siulittaasuusimallunga sumiissimanersunga taamanikkut.

 

Ilaasortaaqataanikuugavit nalunngilluinnarpat, taamanikkut siulittaasutut nunanut allamiunik naapitsinigut tamaasa, Bruxellesimiinnitsinni USA-miinnitsinni qallunaanik naapitsinitsinni tamatigut taassuma allanngortinnissaanik Inatsisartut kissaateqarnerat saqqummiuttarsimagiga.

 

Taamaattumik oqassanngilatit sumiissimanersunga.

 

Taava naggasiullugu apeqqutigilaarusuppara Naalakkersuisut siulittaasuanut tillægsaftalet suliarineqareerpata naammassippata Inatsisartunut akuerisassanngorlugit saqqummiunneqalersaarnersut.

 

Taavalu aappaattut apeqqutigerusullugu una apeqqutiga akineqanngimmat, taamatut isumaqatigiinninniarnissami missilinut tunngatillugu isumaqatigiinninniarnissami issiaqataanissamut akuerineqarneq sunik piginnaatitaaffiliiva? Naaggaarsinnaatitaassaagut tassani? Tassa taanna apeqqutigerusutara.

 

Taava uani naggasiullugu oqaatigiinnassavara, Inuit Ataqatigiinninngaanniit matumap suliaq manna unitsinnera ingerlaqqinniissaa ilimasaarutigeriissagatsigu, maani itigartinneqaraluarpat.

 

 

Daniel Skifte, ataatsimiinnermik aqutsisoq, Inatsisartut Siulittaasuat, Atassut.

Maliinannguaq Markussen-Mølgård qutsavigaarput, erngiinnannguaq taasissaagut, naggataarutaasumik Naalakkersuisut Siulittaasuat.

 

 

Jonathan Motzfeldt, Naalakkersuisut Siulittaasuat, Siumut.

Naatsorsuutigaara una ataatsimoorluni isumaqatigiissummik misissuinissaq, tassalu taanna artikel 13 najoqqutaralugu oqallinnermi oqaatigereeriga saqqummiussutissani statsministerimut atorsimasatsinni.

 

Taakkua ingerlanneqassapput tamaat isumaqatigiissut qimerloorlugu.

 

Tassani ataaserluunniit oqaatigineqariinngilaq una misissussanngilarsi, kisianni tassa maannakkut suleriarnissaq majip uuma naalernerani nalunaarutigaara oqaloqatigiissutigineqassasoq. Aallarnisaataasumik maannakkut oqaloqatigiinnerit ingerlammata.

 

Kisianni aamma eqqaasississutigissavara soorlu oqartunga Amerika maanna sorsuppoq, taavali suliassat siornali inertussatut isikkoqaraluartut tassa pinngitsooratik tillægsaftaleqarfiusussat. Tassaapput ilaatigut avatangiisinut tunngasut. Mingutsitsinermut tunngasut, taakkuupput danskit Naalakkersuisuisa akuereriigaat tillægsaftaleqarnissamik periarfissaqartitsisut. Tassani suli Thulemi mingutsitsinermut tunngasut aamma ilaatigut taaneqartut eqqaaveqarnermut apeqqutit, tassani uagut aningaasartuutiginngisatsinnik danskinit imaluunniit amerikamiut aningaasartuutigisaannik saliinissat, misissuinissat allallu aningaasalersorneri isumaqatigiinniutinut aamma ilaapput.

 

Taavalu aamma Maliinannguaq Markussen-Mølgårdip apeqqutaanut tunngatillugu nerrivimmi issialerutta naaggarsinnaanitsinnik apeqqutit, ila ila naaggaarsinnaagutta naaggaassaagut aamma naammaginngisatsinnik takusaqarutta.

 

Nerrivimmi issianermi aamma taanna pisussaaffigaarput. Naaggaagassagut naaggaarumaarpagut angersinnaasullu angerlugit, aammalu suut akissussaaqataaffigiumanerlugit ilusilerneqarnissaanut sunniuteqarnissaq tassani atussallugu.

 

Kisianni tassa maannamut suli qaqugu saaffiginnissummik USA saqqummiussaqarumaartoq, taanna arlaannattaluunniit suli naluaa.